Marchel Kaspers. Lastechnisch adviseur

EN 1090

dinsdag 5 februari 2013

Marchel Kaspers Lastechnisch adviseur

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

1

 Onafhankelijke stichting;  Opgericht in 1934 (78 jaar!);  Behartiging van collectieve belangen van Nederlandse bedrijven, instellingen en personen, werkzaam op het gebied van verbinden van materialen;  Fabrikanten, leveranciers, gebruikers, onderzoeks- en opleidingsinstellingen.

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

2

1

EN 1090


Organisatie NIL

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

3

Voorlichtingsactiviteiten  Jaarlijks lassymposium met BIL  Jong-NIL activiteiten  Themadagen en workshops  Lastechnische publicaties  Vakblad Lastechniek  NIL Verbindingsweek  Nationale VMBO Laswedstrijden

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

4

2

EN 1090


www.nil.nl www.vakbladlastechniek.nl

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

5

Lasgroepen in Nederland  Lastechnische Discussiegroep Rotterdam – Rotterdam  Lasgroep Zuid-Limburg – Maastricht Airport  Zeeuwse Lasgroep –  Lasgroep West – Velsen Noord  Lasgroep Noord - Leek  Lasgroep Oost – Apeldoorn  Lasgroep Zuid – Eindhoven

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

6

3

EN 1090


Programma!        

Introductie EN 1090 serie; CE-markering De kern van EN 1090-2: indeling in “uitvoeringsklassen” Details: EN ISO 3834 Lasmethodekwalificatie Kwalificatie van personeel (w.o. de Lascoördinator) Kwaliteitsniveaus Hechten Aanbevelingen

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

7

“Bouwproductenrichtlijn” (CPD) In het kader van Europese wetgeving en de richtlijn bouwproducten Construction Products Directive (CPD) is er een Europees geharmoniseerde productnorm opgesteld EN 1090-1. De co-existentieperiode zou oorspronkelijk 31 juni 2012 aflopen. De co-existentieperiode is nu verlengd tot 1 juli 2014. Wanneer kan een bedrijf zelf een CE-markering aanbrengen? Een bedrijf mag in eigen beheer een CE-markering aanbrengen, indien het bedrijf door een extern aangemelde instelling is gecertificeerd voor de EN 1090-1.

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

8

4

EN 1090


Officiële titels van de EN 1090 Doel van de CE-markeringsplicht is vrij handelsverkeer binnen de EU en het beter kunnen vergelijken van producten omwille van de veiligheid.

Bedrijven binnen de staal- en aluminiumketen (importeurs, distributeurs en fabrikanten) worden met deze verplichting geconfronteerd.

In Nederland VERPLICHT via het “Bouwbesluit”! Tot de Europese Unie (EU) behoren 27 landen.

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

9

CE-markering EN 1090-1 Met een CE-markering Verklaart de fabrikant dat aan alle constructieve eisen is voldaan. Dit geldt niet alleen voor de staalconstructie als geheel maar ook voor alle constructieve onderdelen.

In Jinan in de provincie Shandong viel een reusachtig reclamebord om en op het parkeerterrein van een autodealer. 5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

CE-Markering 10

5

EN 1090


CE-markering

EN 1090-1: Gaat alleen over de CE-markering EN 1090-2/3: Gaat over hoe we constructies moeten maken.

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

11

EN 1090 hoofdzaken De fabrikant moet een “fabrieksproductiebeheersingssysteem” (FPC) opzetten, documenteren en onderhouden om er voor te zorgen dat de op de markt gebrachte producten voldoen aan de verklaarde prestatiekenmerken.

Het FPC-systeem moet bestaan uit:

FPC Opzetten

Documenteren

Onderhouden

 Schriftelijke procedures;  Regelmatige keuringen en beproevingen;  De resultaten voor de basisproducten van het onderdeel;  De machines en gereedschappen, het productieproces en het gefabriceerde onderdeel te beheersen.

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

12

6

EN 1090


Wat moet je doen om tot certificering van FPC te komen: CE-markering van staalconstructies mogelijk door:  Kwaliteitssysteem conform ISO 9001;  Aangevuld met kwaliteitsbeheersingssysteem voor lassen op basis van EN ISO 3834 (deel 2, 3 of 4);  Verantwoordelijke lascoördinator aanstellen, intern - extern.  Benoeming van lascoördinator volgens EN ISO 14731 (niveau B, S, of C).  ISO 9001 en EN ISO 3834 hoeven niet gecertificeerd te zijn!  FPC laten certificeren door aangemelde instantie (NoBo).  Doorlooptijd: vermoedelijk 1 á 2 jaar.

Alles gebaseerd op EXC = Uitvoeringsklassen

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

13

Algemeen overzicht

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

14

7

EN 1090


CE-Markering CE-markering  Het is geen “CE-certificaat”  Ook geen “CE-keurmerk”

 Maar een “CE-verklaring”

Verklaring wordt afgegeven door producent  Fabrieksproductiebeheersing (FPC, Factory Production Control)  Moet worden gecertificeerd door aangemelde instelling

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

15

CE-Markering Hoe ziet een CE-Verklaring volgens EN 1090-1 er uit? Wat is een CE-markering De CE-markering is een soort productlabel. Het label geeft aan dat een bouwproduct volgens Europese technische specificaties en de daarin omschreven testmethoden is getest.

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

16

8

EN 1090


Voorkomen is beter dan genezen

Park Olympic Ice Skating Stadium Kearns, Utah (19 april 2000). Constructie begaf het bij een aanzienlijk lagere belasting dan maximale berekende belasting.

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

17

FPC gaat voornamelijk over Fabrieksproductiebeheersingssysteem “FPC” gaat voornamelijk over:  Regelmatig onderhoud en kalibraties machines  Frequente controles om de conformiteit van producten te waarborgen  Het managen van non-conforme producten FPC systeemvereisten: A. Personeel B. Equipment C. Proces van constructief ontwerp en berekenen D. Basisproducten gebruikt in de fabricage E. De onderdeel specificatie (werkplaatstekening) F.

Productbeoordeling

G. Non-conforme producten

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

18

9

EN 1090


Fabrieksproductiebeheersingssysteem (FPC) Bijlage B van de EN 1090-1 geeft de minimum inhoud van het fabrieksproductiebeheersingssysteem (FPC):  Algemeen;  Aanvangskeuring;  Continu toezicht;  Frequentie van keuring;  Intervallen voor het toezicht;  Verklaring van de fabrikant;  Procedure voor wijzigingen en aanpassingen;  Procedure voor non- conformiteit;  Wachtpunten voor keuringen en proeven;  Rapportages;

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

19

Fabrieksproductiebeheersingssysteem (FPC) Bijlage B van de EN 1090-1 geeft de minimum inhoud van het fabrieksproductiebeheersingssysteem (FPC): FPC kan eveneens behelzen (via optie) :     

Kwaliteitsplan Managementdocument Beoordeling van eisen van de specificatie Organisatieschema + leidinggevend personeel Keuring : wie doet wat en wanneer

Rapporten :  Uitgevoerde keuringen  Wachtpunten

Checklist : Zie EN 1090-2 bijlage C

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

20

10

EN 1090


Stappen plan EN 1090 ISO certificering is vrijwillig,

ISO 9001 / EN ISO 3834 of andere procedures

CE-markering is een wettelijke verplichting. Onderdeel specificatie

Deze wordt door de producent afgegeven.

Bepalen EXC, checklist Bijlage A1 en A2 EN 1090 Kwaliteitsplan EN 1090 montageplan, boutverbindingen, corrosiebescherming

Aanbrengen CE-Markering

Als je ISO 9001 en ISO 3834 hebt, ben je goed op weg 5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

21

Fabrieksproductiebeheersing 1090-1, 6.3 (3) Materialen, halffabricaten Moeten in overeenstemming zijn met de specificaties en worden gedocumenteerd.

Onderdelenspecificaties De productie moet worden geregeld door gebruik te maken van een onderdeelspecificatie, die alle noodzakelijke informatie om dat onderdeel bevat.

Productbeoordeling De fabrikant moet procedures instellen om te waarborgen dat de verklaarde waarden en klassen van alle kenmerken worden gehandhaafd.

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

22

11

EN 1090


Fabrieksproductiebeheersing 1090-1, 6.3 (3) Non-conforme producten De fabrikant moet schriftelijke procedures hebben die specificeren hoe moet worden omgegaan met non-conforme producten.

In de praktijk is het fabrieksproductiebeheersingssysteem (FPC) een lange lijst met vele tientallen controlepunten!

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

23

Productieplanning Evaluatie Offerte/ Contractbespreking UITBESTEDING

Materiaalbestelling

Ingangscontrole Lasplan

Opdracht: 20x portaaldrager

Controle / Afname / Transport Kwaliteitshandboek

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

24

12

EN 1090


Essentieel: Indeling in “uitvoeringsklassen” EXC1 t/m EXC4 (eenvoudig ►kritisch) Uitvoeringsklassen wordt bepaald door:  Gevolgklassen (Consequence Class, CC)  Productiecategorieën (Production Category, PC)  Gebruikscategorieën (Service Category, SC)

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

25

Keuze van ‘Uitvoeringsklasse’ naar EN 1090-2

EXC1 t/m EXC4 (eenvoudig ►kritisch) Gevolgklasse

CC1

Gebruikscategorieën Productiecategorieën

CC2

CC3

SC1

SC2

SC1

SC2

SC1

SC2

PC1

EXC1

EXC2

EXC2

EXC3

EXC3 EXC3

PC2

EXC2

EXC2

EXC2

EXC3

EXC3 EXC4

Noot: in NEN-EN 1090-2 worden 4 uitvoeringsklassen (EXC’s) onderscheiden, van 1 naar 4 steeds strengere eisen Indien niets voorgeschreven dan EXC2

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

26

13

EN 1090


Gevolgklasse (“Consequence Class”) volgens EN 1990 CC1: Geringe consequenties. CC2: Gemiddelde consequenties. CC3: Ernstige consequenties voor verlies van mensenlevens, Zeer grote: verlies van mensenlevens of zeer grote economische, sociale of milieu consequenties.

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

27

Gevolgklasse (“Consequence Class”) volgens EN 1990 CC1: Geringe consequenties. Zwakke gevolgen in termen van verlies van mensenlevens, of verwaarloosbare gevolgen op economisch, sociaal of milieuvlak. Voorbeelden Agrarische gebouwen, waartoe de mensen normaal geen toegang hebben (bv. opslagruimten),serres

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

28

14

EN 1090


Gevolgklasse (“Consequence Class”) volgens EN 1990 CC2: Middelmatige gevolgen in termen van verlies van mensenlevens, of aanzienlijke gevolgen op economisch, sociaal of milieu vlak.

Voorbeelden Residentiële of openbare gebouwen en kantoorgebouwen, waar gebreken middelmatige gevolgen kunnen hebben (bv. kantoorgebouwen)

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

29

Gevolgklasse (“Consequence Class”) volgens EN 1990 CC3: Zware gevolgen in termen van verlies van mensenlevens, of erg zware gevolgen op economisch, sociaal of milieu vlak

Voorbeelden Tribunes, openbare gebouwen, waar gebreken zware gevolgen kunnen hebben (bv. concertzalen)

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

30

15

EN 1090


Gebruikscategorieën (naar EN 1090-2)

SC1:  Constructies en componenten gedimensioneerd voor overwegend

statische belastingen.

SC2:  Constructies en componenten geschikt voor vermoeiingsbelasting volgens EN 1993;  Kritische onderdelen in constructie…. (zware corrosieve belasting, zware santitaire eisen,…)

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

31

Productiecategorieën (naar EN 1090-2) PC1:  Niet gelaste constructiedelen van alle soorten staal;  Gelaste constructiedelen van de staalkwaliteit lager dan S355. Voorbeeld: S235 JR G2  S: staal;  235: rek of vloeigrens in N/mm²;  JR: kerfslagwaarde = 27J bij 20°C;  G2: leveringstoestand = onrustig staal. aanduiding minimale kerfslagwaarde (J)

beproevingstemperatuur °C

JR

27

20

J0

27

0

J2

27

-20

K2

40

-20

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

32

16

EN 1090


Productiecategorieën (naar EN 1090-2) PC2: – Gelaste onderdelen van ≥ S355; – Hoofdcomponenten die samengevoegd worden op bouwplaats; – Onderdelen die essentieel zijn voor de constructieve samenhang; – Componenten waaraan bijzondere eisen worden gesteld. Warmgewalste constructiestaal volgens EN 10025-6 EN 10025-6

materiaal nummer

EU 137 (1980)

Duitsland

Frankrijk

S550QL1

1.8986

–

EStE 550 V

–

S690QL

1.8928

FeE 690 V KT

TStE 690 V

E 690 T

Volgens CR ISO/TR 15608 groep 3.1

Afgeschrikt en ontlaten staal en precipitatie hardend staal (behalve roestvast staal) met een minimale rekgrens van 360 N/mm² < ReH  690 N/mm²

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

33

Relatie uitvoeringsklasse - draagconstructie  EXC1: Hallen  EXC2: Gebouwen  EXC3: Bruggen  EXC4: Speciale draagconstructies Keuze EXC wordt in EN 1090-2 bijlage B bepaald door  Productiecategorie (lassen of bouten, materiaalsoort)  Gebruikscategorie (statisch of vermoeiing)  in relatie tot de gevolgklasse (gevolgen van instorten)

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

34

17

EN 1090


Deze factoren bepalen dus de kwaliteitsmaatregelen voor een gelaste constructie Gevolg

Gebruik

Laag

Gemiddeld

Hoog

Stat.

Dyn.

Stat.

Dyn.

Stat.

Dyn.

Eenvoudig

EXC1

EXC2

EXC2

EXC3

EXC3

EXC3

Moeilijk

EXC2

EXC2

EXC2

EXC3

EXC3

EXC4

Productie

Indien niets voorgeschreven dan EXC2 Hierop moeten we onze kwaliteitseisen baseren! EN 1090-2 specificeert ze in vier niveaus en sluit aan op EN ISO 3834!

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

35

CE-verklaringen

2 soorten CE-verklaringen

Basisproduct (onbewerkt product)

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

Constructieve deel

(C) Marchel Kaspers

36

18

EN 1090


Effecten in uw organisatie Directie • Aanwijzen (of inhuren) lascoördinator • Toewijzen taken en bevoegdheden van project

Verkoop • Beoordelen of werkzaamheden mogen worden uitgevoerd i.v.m. uitvoeringsklassen • Rekening houden met aanwezige kwalificaties, apparatuur e.d.

Ontwerp/engineering • Ontwerp volgens geharmoniseerde normen • Rekening houden met inzetgebied • Uitvoeringsklassen bepalen.

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

37

Effecten in uw organisatie Inkoop/magazijn  Bestellen op basis van geharmoniseerde normen  Conformiteit verklaringen basismaterialen, ook lastoevoegmaterialen en bevestigingsmaterialen Magazijn  Geen materialen meer “on stock” zonder naspeurbaarheid  Juiste opslag van materialen Productie/kwaliteit  WPS, LK’s, LMK’s  NDO onderzoek  Inspectie, testplan en montageplan

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

38

19

EN 1090


Project toepassingen EN 1090 Toewijzing taken en bevoegdheden van project Procedures, Inspectie en testplan

methoden en werkinstructies Minimale Kwaliteits documentatie

Keuringen en

Procedure voor wijzigingen en aanpassingen

beproevingen

Procedure voor nonconformiteiten

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

39

Laskwaliteit! EN ISO 3834 / EN 1090-2 Factoren die de laskwaliteit besturen en bewaken:  De methode (lasprocedure): EN-ISO 15607-08-09-10-11-12-13-14) De mens (kwalificaties)  Lasser (EN 287-1 en andere)  Lasoperator (NEN-EN 1418:1998 nl)  Lascoördinator (EN-ISO 14731)  Het (las-)kwaliteitssysteem (EN ISO 3834) 90-2 - Tabel A3 (alléén lassen)

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

40

20

EN 1090


EN 1090-2 par. 7.1 “Algemeen” Toepassen van EN ISO 3834:  Deel 1 + 4 voor uitvoeringsklasse 1 (EXC1), Elementaire kwaliteitseisen  Deel 1 + 3 voor uitvoeringsklasse 2 (EXC2) Standaard kwaliteitseisen  Deel 1 + 2 voor uitvoeringsklasse 3 (EXC3) Uitgebreide kwaliteitseisen  Deel 1 + 2 voor uitvoeringsklasse 4 (EXC4) Uitgebreide kwaliteitseisen

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

41

EN ISO 3834 1 – 5 (6) Drie niveaus van kwaliteitseisen: beschreven in deel 2, 3 en 4 EN ISO 3834 geeft maatregelen voor verschillende situaties. Zij kunnen in de volgende situaties worden toegepast:  Bij contracten: het vastleggen van laskwaliteitseisen;  Door fabrikanten: het invoeren en handhaven van laskwaliteitseisen;  Door organisaties die de laskwaliteit beoordelen, zoals afnemers, fabrikanten of derden. Deel 5 overzicht van documenten; mogelijkheden voor equivalenten Deel 6 “Richtlijnen voor de invoering van ISO 3834”!

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

42

21

EN 1090


Beheersing van het bedrijfsproces lassen Eisen en voorwaarden uit de EN-ISO 3834 serie:  EN ISO 3834-2  EN ISO 3834-3  EN ISO 3834-4 Aan de hand van de EN ISO 3834-1 bepaalt het bedrijf zelf welk deel van toepassing is. Dit wordt mede bepaald door de opdrachtgever(s) en het soort werk:  Complexiteit van de fabricage  Verscheidenheid van de te vervaardigen producten  Verscheidenheid van de te gebruiken materialen.

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

43

(Las)normen wereldwijd Feitelijk certificeren van het bedrijfsproces lassen; procescertificatie conform de EN ISO 3834 Regeltjes….? Normen Specificaties (Klant) Andere eisen (Nobo)?

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

44

22

EN 1090


Enkele eisen uit de EN-ISO 3834-2           

Technische beoordeling van het contract Uitbesteding Laspersoneel Lassers en bedieners (kwalificaties b.v. resp.: EN 287-1, EN 1418) Lascoördinatie (EN-ISO 14731) Laswerk en verwante activiteiten Productieplanning Inspectie en beproeving na het lassen Lasmethodekwalificaties (EN-ISO 15614-1) Lastoevoegmaterialen, keuring en opslag Moedermaterialen, opslag, doorstempel bevoegdheid

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

45

7.1: EN ISO 3834 EXC 4+3

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

EXC 2

EXC 1

(C) Marchel Kaspers

EXC 4+3

EXC 2

EXC 1

46

23

EN 1090


EN ISO 3834 inhoudelijk 4

Toepassing van dit deel van ISO 3834

5

Beoordeling van eisen en technische beoordeling

6

Uitbesteding

7

Laspersoneel: Algemeen, Lassers en bedieners, Personeel voor lastoezicht

8

Personeel voor inspectie en beproeving: Algemeen, Personeel voor niet-destructief onderzoek

9

Uitrusting voor fabricage en beproeving: Beschrijving van uitrusting, Geschiktheid van uitrusting, Nieuwe uitrusting, Onderhoud van uitrusting

10

Productieplanning, Lasmethodebeschrijvingen, Goedkeuring van lasmethoden, Werkinstructies

11

Lastoevoegmaterialen: Algemeen, Partijkeuring, Opslag en behandeling

12

Opslag van moedermaterialen

13

Warmtebehandeling na het lassen

14

Inspectie en beproeving: Inspectie en beproeving voor het lassen, Inspectie en beproeving tijdens het lassen, Inspectie en beproeving na het lassen. Stand van zaken bij inspectie en beproeving

15

Niet-overeenstemming en corrigerende maatregelen

16

Kalibratie en geldigverklaring van meet-, inspectie- en beproevingsapparatuur

17

Identificatie en naspeurbaarheid

18

Kwaliteitsrapporten

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

47

Technische beoordeling (EN ISO 3834 par. 5.3) •

Moedermateriaal specificatie(s) en eigenschappen gelaste verbinding;

•

Kwaliteits- en afname-eisen voor lasverbindingen;

•

Het vastleggen van methoden voor lassen, NDO en warmtebehandeling;

•

De kwalificatie van lasmethoden;

•

De kwalificatie van personeel;

•

Keuze, identificatie en/of naspeurbaarheid (bv. materialen, lasverbindingen);

•

Afspraken voor de kwaliteitsbewaking, (event. onafhankelijke keuringsinstantie);

•

Inspectie en beproeving;

•

Uitbesteding;

•

Warmtebehandeling na lassen;

•

Afmetingen en details van lasnaadvoorbereiding en voltooide lasverbinding;

•

Lasverbindingen die in werkplaats of elders moeten worden gemaakt;

•

Omgevingsomstandigheden van invloed zijn op toepassing van proces.

Belangrijk; kan erg veel ellende voorkomen! Werk voor de lascoördinator! 5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

48

24

EN 1090


EN 1090-2 par. 7.2 “Lasplan” Lasplan moet omvatten, voor zover van toepassing:  Lasmethodebeschrijvingen (WPS);  Maatregelen om vervorming tijdens en na lassen te voorkomen;  Lasvolgorde;  Eisen voor tussentijdse controle;  Draaien van onderdelen tijdens lasproces, in relatie tot de lasvolgorde;  Details toe te passen positioneringmiddelen;  Te nemen maatregelen om laminaire scheuren te voorkomen;  Speciaal gereedschap voor lastoevoegmaterialen (laagwaterstof, conditionering etc.);  Lasnaadvorm en nabewerking voor roestvast staal;  Eisen voor acceptatiecriteria van lassen;  Verwijzing naar keurings- en beproevingsplan;  Eisen voor lasidentificatie;  Eisen voor oppervlaktebehandeling volgens Hoofdstuk 10.

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

49

Het opstellen en goedkeuren van een lasmethode beschrijving / (WPS) In de NEN-EN-ISO 15607 staat een schema met een aantal mogelijkheden om te komen tot een goedgekeurde lasmethodebeschrijving (WPS). De keuze wordt bepaald via het contract en / of bestek of door de belasting / toepassing van de lasverbinding.

Vanaf EXC 2 vereist NEN-EN-ISO 15607

Beschrijven en goedkeuren van lasmethoden voor metalen – Algemene regels

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

50

25

EN 1090


Plaats van de WPS; het Systeem

Kwalificeren door proeflassen

Beproevingsresultaten

+’p’ Procesbeheersing

Lasserskwalificatieproef

via WPS

Reproduceerbaar & Representatief !

-’p’ Toepassen in productie

5-2-2013

Product

(C) Marchel Kaspers

51

Lasmethode beschrijving (LMB/WPS) volgens EN ISO 15609 In de lasmethodebeschrijving (LMB/WPS) staan de belangrijkste instructies om tot een goede lasverbinding te komen. Een lasmethodebeschrijving moet altijd op de werkvloer aanwezig zijn voor de lasser en de inspecteur, ter controle voor en tijdens het lassen. De voorlopige lasmethode beschrijving, (pWPS) dient voor aanvang van het proeflassen overhandigd te worden aan de Beoordelaar / keurmeester of Notified Body

0. 5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

52

26

EN 1090


Goedkeuring WPS Een WPS behoeft in principe slechts de goedkeuring van de in het bedrijf werkzame keurmeester of lascoördinator te krijgen. Acceptatie van een lasmethodekwalificatie voor een bepaal doel, wordt gedaan door keurmeester of lascoördinator.

In de norm wordt regelmatig de term ‘keurmeester’ gebruikt volgens NEN-EN-ISO 15607. Het begrip keurmeester is een aangewezen persoon om de overeenstemming van de toepassing zijnde norm te bevestigen. In bepaalde gevallen kan een externe onafhankelijke keuringsinstantie worden vereist.

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

53

Goedkeuring WPS / WPQR door Notified Body’s (NoBo’s)

De Notified Body’s (NoBo’s) hebben vaak grote moeite met het accepteren van een bedrijfsgebonden keurmeester, zelfs als de persoon las praktijkingenieur is.

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

54

27

EN 1090


Van pWPS – WPS / LMK / WPQR Proces

Booglassen

Richtlijn voor materiaalgroepsindeling

CR ISO/TR 15608

Algemene regels

EN ISO 15607- 1

Autogeen lassen CR ISO/TR 15608 EN ISO 15607-2

WPS Beschrijven en goedkeuren van lasmethoden voor het booglassen. Lasmethode beschrijving (WPS)

EN ISO 15609-1

EN ISO 15609-2

(1) Geteste lastoevoegmaterialen

EN ISO 15610

EN ISO 15610

(2) Eerder opgedane ervaring

EN ISO 15611

EN ISO 15611

(3) Standaardprocedure

EN ISO 15612

EN ISO 15612

(4) Productie voorproeven

EN ISO 15613

EN ISO 15613

Lasmethode beproevingen

EN ISO 15614, Part 1 Staal / Nikkel Part 2 Aluminium Part 3 Gietijzer Part 4 Giet aluminium Part 5 Ti en Zr Part 6 Cu Part 7 OP-lassen Part 8 Pijp-pijp plaat Part 9 Nat hyperbaar lassen Part 10 Droog hyperbaar lassen

EN ISO 15614 Part 1 Staal/Nikkel Part 3 Gietijzer Part 6 Cu Part 7 Oplassen

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

55

EN 1090-2 par. 7.4.1 “Kwalificatie van de methode”

Verplicht voor EXC 2, 3 en 4!

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

56

28

EN 1090


Schema voor het goedkeuren lasmethode / WPS NEN-EN ISO 15610, NEN-EN ISO 15611, NEN-EN ISO 15612, NEN-EN ISO 15613, NEN-EN ISO 15614 serie

WPQR door fabrikant of, indien van toepassing, door keurmeester / keuringsinstantie

WPQR

WPS opgesteld door fabrikant

Vrijgave voor productie: WPS of werkinstructie

Het goedkeuringsrapport van de lasmethode, genoemd: WPQR (Welding Procedure Qualification Record) is het document met de werkelijke lasgegevens en de positief beoordeelde resultaten van het onderzoek van de lasmethode kwalificatieproef.

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

57

EN 1090-2 par. 7.4.1 “Kwalificeren van lasmethoden”

Keuze van uiteindelijke methode van kwalificeren voor bepaalde opdracht is meestal contractuele eis of wordt door toepassingsnorm voorgeschreven. Doorgaans dus géén vrije keuze voor de fabrikant!

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

58

29

EN 1090


Is een

Goed

geschikte

gekeurde

WPS

WPS vereist

beschikbaar?

Nee opstellen pWPS en proeflasse n

Goedkeuring van de lasmethode

Schema voor het opstellen en goedkeuren van een lasmethode / lasmethode beschrijving (WPS)

NEN-EN-ISO 15614-1 Goedgekeurde WPQR / WPS

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

59

Lasmethodebeproeving 3.3.1. Proefstukken Kwalificeren van een of meerdere las proefstukken moeten representatief, voor de in de productie toe te passen lasmethode, voldoende afmetingen hebben om een redelijke warmteverdeling te garanderen. De proefstukken moeten worden gelast volgens de pWPS, onder voorwaarden Die tijdens de productie zullen gelden bijvoorbeeld:  Proefstuk voor stompe verbinding in plaat  Proefstuk voor stompe verbinding in pijp  Proefstuk voor T-verbinding  Proefstuk voor een aftakking

Het lassen en beproeven van de proefstukken moet worden bijgewoond door de Beoordelaar / keurmeester of door 1 van de Notified Body’s

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

60

30

EN 1090


Goed gekeurde methode kwalificatie Lasmethoden worden goedgekeurd door te voldoen aan een of meer goedkeuringsrapporten van de lasmethoden(WPQR). Een goed gekeurde lasmethodebeschrijving (WPS) moet alle noodzakelijke informatie verschaffen om een lasverbinding te produceren.

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

61

WPQR bestaat uit de volgende documenten Een goed gekeurde methode kwalificatie bestaat uit de volgende documenten:  Materiaalcertificaten.  Certificaten van het lastoevoegmateriaal.  Materialen certificaten.  Beschermgas certificaten.  Radiografisch of ultrasoon onderzoek rapporten.  NDO rapportage, magneet, penetrant onderzoek.  Destructief rapporten, dwarstrekproef in de las, buigproeven op het lasmetaal.  Gloeidiagrammen.  Certificatie rapporten  Goed gekeurde lasmethode beschrijving (WPS)

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

117

31

EN 1090


Het lassen van proefstukken Het lassen van proefstukken Het voorbereiden en lassen van proefstukken moet in overeenstemming met de voorlopige lasmethode beschrijving (pWPS) worden uitgevoerd en onder de algemene omstandigheden van de laswerkzaamheden, in de productie waar zij representatief voor zijn.

Het lassen en beproeven van de proefstukken moet worden bijgewoond door een keurmeester of een keuringsinstantie.

NEN-EN-ISO 15614-1 5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

63

Lasmethodekwalificaties

Extra eisen uit EN 1090-2    

Microstructuuronderzoek ( EN 10025-6) Cruciform trekproef (vanaf S 420 N/L) Lasprimers (dikste laagdikte) Indien op shopprimers wordt gelast moeten beproevingen worden uitgevoerd op de maximaal toegestane (nominaal + tolerantie) laagdikte.  Productietesten (na 1 ~3 jaar)

0. 0. 0. [email protected] 5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

64

32

EN 1090


Voorwarm en tussenlaag temperatuur Voorwarm temperatuur Minimale voorwarm temperatuur, gemeten volgens EN ISO 13916, zoals toegepast bij het begin en tijdens het lassen.

0.

0.

0.

Beproevingsomvang staal (EN ISO 15614-1)

Standaard beproevingsomvang.

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

66

33

EN 1090


Nauwkeurigheid en registratie is noodzaak!

Twee voorbeelden uit de markt De stroomsterkte, boogspanning, voortloopsnelheid, voorwarmen tussenlagen temperaturen, enz. Periodiek te meten met daartoe geschikte en gekalibreerde meetapparatuur.

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

67

EN 1090-2 par. 7.4.1 “Kwalificeren van lasmethoden” (2) Standaard is lasmethodekwalificatie onbeperkt geldig, maarrrrr….. Beperkingen in de EN 1090!

Deze eist extra beproevingen voor lasprocessen die NIET in “gebruik” zijn: a)

Van één tot drie jaar: productie lasproef voor staalsoorten > S355. Onderzoek: visuele keuring, radiografische of ultrasone keuring (behalve hoeklassen), magnetisch of penetrant onderzoek, macro beoordeling en hardheidsmeting.

a)

voor periode meer dan drie jaar: 1) macro, van productieproef moet worden gekeurd voor staalsoorten ≤ S355, of 2) moeten nieuwe methodebeproevingen worden uitgevoerd voor staalsoorten > S355.

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

68

34

EN 1090


EN 1090-2 par. 7.5.7 “Hechtlassen”


5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

69

EN 1090-2 par. 7.5.7 “Hechtlassen”  Bij EXC2, EXC3 en EXC4: is gekwalificeerde lasmethode verplicht.  Alle hechtlassen die niet worden opgenomen in de uiteindelijke las moeten verwijderd worden.  Hechtlassen die in de uiteindelijke las zullen worden opgenomen moeten geschikte vorm hebben en worden gelegd door gekwalificeerde lassers.  Hechtlassen moeten vrij zijn van lasfouten en moeten vóór het uiteindelijke lassen zorgvuldig worden gereinigd. Gescheurde hechtlassen moeten worden verwijderd.

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

70

35

EN 1090


EN 1090-2 par. 7.4.2 Lassers en bedieners van lasmachines

Verplicht voor EXC 1, 2, 3 en 4!

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

71

EN 1090-2 par. 7.4.2 Lassers en bedieners van lasmachines Lassers moeten worden gekwalificeerd in overeenstemming met EN 287-1 en bedieners van lasmachines in overeenstemming met EN 1418.

Het lassen van een vertakkende buisverbinding met hoeken kleiner dan 60o moet worden gekwalificeerd met een specifieke test.

Er moeten registraties beschikbaar zijn van alle kwalificatiebeproevingen van lassers en bedieners van lasmachines.

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

72

36

EN 1090


Het certificaat! Garandeert het ACTUELE kennen en kunnen van de lasser!

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

73

Het kwalificeren van operateurs EN-1418 (ISO 14732) Kwalificatie van bedieners van lasmachines (lasoperator)

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

74

37

EN 1090


EN 1090 / EN ISO 4834 / Lascoördinator


5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

75

De lascoördinator, Definities uit EN ISO 14731 3.2 Lascoördinatie Coördinatie van fabricageprocessen voor alle lastechnische en daaraan verbonden werkzaamheden

3.3 Lascoördinator (WC) Persoon die verantwoordelijk is voor, en in staat is tot het uitoefenen van lascoördinatie

Verantwoordelijk lascoördinator (RWC) Persoon die competent is om toezicht uit te oefenen op de lasactiviteiten van de fabrikant, aangetoond aan de hand van zijn technische kennis en ervaring voor de producten die worden gefabriceerd (aan de hand van LK’s, LMK’s en WPS-en).

OPMERKING: Het kan noodzakelijk zijn om verschillende lascoördinatoren voor verschillende taken te benoemen.

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

76

38

EN 1090


De lascoördinator  IWI-C (Comprehensive), Vooropleiding IWT  IWI-S (Standard), Vooropleiding IWS  IWI-B (Basic), Toelichting Kaderopleidingen: International Welding Engineer IWE International Welding Technologist IWT International Welding Specialist IWS

Lascoördinator  Aangewezen  Intern

International Welding Practitioner IWP Responsible Welding Coordinator RWC

 Extern

Het gaat om het kennisniveau, niet om het diploma! 5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

77

EN 1090-2 par. 7.4.3 “Lascoördinatoren” (1) Voor EXC2, EXC3 en EXC4: lascoördinatie tijdens lassen door lascoördinatie-personeel, gekwalificeerd voor en ervaren met laswerkzaamheden waar ze toezicht op houden, zoals gespecificeerd in EN ISO 14731.

Lascoördinatie-personeel (EN 1090-2) moet technische kennis hebben zoals gespecificeerd in tabellen 14 en 15 (volgende sheets).

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

78

39

EN 1090


EN 1090-2 par. 7.4.3 Lascoördinatoren” (tabel 14)

S C/S

B S

C/S C

S

C

C

C C

C C

C C

Het gaat om het kennisniveau, niet om het diploma! Technische basiskennis (~IWS)

B:

(Basic)

S:

(Specific)

C:

(Comprehensive) Uitgebreide

Specifieke technische kennis (~IWT)

5-2-2013

technische kennis (~IWE)

(C) Marchel Kaspers

79

EN 1090-2 par. 7.4.3 “Lascoördinatoren” (tabel 15)

B

S

S

C C

S

C C

C C

C C C C

C

Het gaat om het kennisniveau, niet om het diploma!

B:

(Basic) Technische

S:

(Specific) Specifieke

C:


5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

basiskennis (~IWS) technische kennis (~IWT) technische kennis (~IWE)

(C) Marchel Kaspers

80

40

EN 1090


EN 1090-3 par. 7.4.4 “Lascoördinatoren” (tabel 7)

B

S

S

S C

B S S C

S C

C Het gaat om het kennisniveau, niet om het diploma! B:

(Basic) Technische

S:

(Specific) Specifieke

C:


5-2-2013

basiskennis (~IWS) technische kennis (~IWT) technische kennis (~IWE)

(C) Marchel Kaspers

81

De lascoördinator; taken en verantwoordelijkheden 1. Specificatie van taken en verantwoordelijkheden (EN ISO 14731) •

Selectie taken gebaseerd op bedrijf / product (zie bijlage B). Activiteiten koppelen aan taken en verantwoordelijkheden, zoals: – specificatie en voorbereiding; – toezicht; – inspectie, controle of observatie.

•

Verantwoordelijkheid voor lascoördinatie uitsluitend bij fabrikant.

•

Verantwoordelijkheden die moeten worden beschreven: – positie in fabricerende organisatie en zijn verantwoordelijkheden (taakomschrijving); – omvang van toegekende bevoegdheid, noodzakelijk voor uitvoering van toegewezen taken, bijv. voor lasmethodebeschrijving en rapportages;

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

82

41

EN 1090


Overzicht van taken lascoördinator (EN ISO 14731 Bijlage B) B.1 B.2 B.3 B.4 B.5 B.6 B.7 B.8 B.9 B.10 B.11 B.12 B.13 B.14 B.15 B.16 B.17 B.18 B.19

Beoordeling van eisen Technische beoordeling Uitbesteding Laspersoneel Uitrusting Productieplanning Goedkeuring van de lasmethoden Lasmethodebeschrijvingen Werkinstructies Lastoevoegmaterialen Materialen Inspectie en beproeving voor het lassen Inspectie en beproeving tijdens het lassen Inspectie en beproeving na het lassen Warmtebehandeling na het lassen Niet-overeenstemming en corrigerende maatregelen Kalibratie en geldigverklaring van meet-, inspectie- en beproevingsapparatuur Identificatie en naspeurbaarheid Kwaliteitsrapporten

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

83

Materiaalcertificaten Certificaten, materiaal, lastoevoegmateriaal, enz.  EXC 1: Type 2.1  EXC 2 ~ 4: Type 3.1 Traceerbaarheid  Materiaaltype  Materiaalcertificaat

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

84

42

EN 1090


Materiaalsoorten  EN 10025-2  S235JR, S355J2  28 opties

 EN 10025-3  S355N(L), S460N(L)  32 opties

 EN 10025-4  S355M(L), S460M(L)  32 opties

 EN 10025-6  S690Q(L), S 960 Q(L)  31 opties

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

85

Praktijkvoorbeeld Voorbeeld materiaal certificaat !!!

(C) Marchel Kaspers

43

EN 1090


Praktijkvoorbeelden Voorbeeld materiaal certificaat !!!

Staal: S355J2+N Met kerfslagwaarde: 5, 9 en 8 Joul -20 oC.!!!

VERSCHIL CE-VERKLARINGEN EN 10025 - EN 1090-1 EN 10025

EN 1090-1

1. Toleranties op vorm en afmetingen

1. Toleranties op vorm en afmetingen

2. Breukrek

2. Lasbaarheid (CEV)

3. Treksterkte

3. Breuktaaiheid (CVN)

4. Vloeigrens

4. Weerstand tegen stootbelasting

5. Sterkte tegen stootbelasting

4. Draagvermogen

6. Lasbaarheid

6. Vermoeiingsterkte

7. Duurzaamheid

7. Brandwerendheid 8. Reactie op brand 9. Vrijkomen van cadmium en zijn verbindingen 10. Radioactieve straling 11. Duurzaamheid

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

88

44

EN 1090


Certificaten lastoevoegmateriaal

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

89

EN 1090-2 paraaf: 5.5 Lastoevoegmaterialen Alle lastoevoegmaterialen moeten voldoen aan de eisen van EN 13479 Lastoevoegmaterialen

Productnorm

Draadelektroden en lasmetaal voor booglassen onder gasbescherming van ongelegeerde en fijnkorrelige staalsoorten

EN ISO 14341

Draadelektroden, draad-poeder elektroden en gevulde draadelektroden, en elektrode-poedercombinaties voor het onderpoederlassen van ongelegeerde en fijnkorrelige staalsoorten

EN 756

Beklede elektroden voor booglassen met de hand van staal met hoge sterkte

EN 757

Poeders voor onderpoederlassen

EN 760

Beklede elektroden voor booglassen met de hand van corrosievaste en hittevaste staalsoorten

EN 1600

Staven, draad, lasmetaal voor het TIG-lassen van ongelegeerd staal en fijnkorrelig staal

EN ISO 636

Beklede elektroden voor booglassen met de hand van ongelegeerde en fijnkorrelige staalsoorten

EN ISO 2560

Draadelektroden,stripelektroden, draden en staven voor booglassen van corrosie- en hittevaste staalsoorten

EN ISO 14343

Draadelektroden, draden, staven, en lasmetaal voor booglassen onder gasbescherming van staalsoorten met een hoge treksterkte

EN ISO 16834

Draad- en gevulde draadelektroden, en elektrode-poedercombinaties voor het onderpoederlassen van staalsoorten met een hoge treksterkte Elektroden met gevulde draad voor booglassen onder gasbescherming en zonder gasbescherming van staalsoorten met een hoge treksterkte 5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

EN 14295 EN ISO 18276 90

45

EN 1090


Kalibreren, validatie lasapparatuur Validatie lasapparatuur volgens:  NEN 3140 veiligheidstest;  Kalibreren, valideren machines volgens ISO 17662;

Vanaf EN ISO 3834-2 en EXC 2 vereist

 Onderhoud machines;  Reparaties machines.

Gekalibreerde apparatuur? 5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

91

Kalibreren, validatie lasapparatuur NEN-EN-ISO 17662 op de markt gebracht met als titel Welding - Calibration, verification and validation of equipment used for welding, including ancillary activities. Per onderdeel wordt aangegeven of er sprake is van kalibratie, verificatie of validatie met daarbij een aangegeven tolerantie. Parameters die gecontroleerd dienen te worden, zijn: Stroomsterkte; Boogspanning; Voortloopsnelheid; Draadaanvoersnelheid; Enz.

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

92

46

EN 1090


EN 1090-2 paraaf: 7.5.2 opslag lastoevoegmaterialen De lastoevoegmaterialen moeten worden opgeslagen, getransporteerd en gebruikt in overeenstemming met de aanbevelingen van de fabrikant. Indien elektroden en lasdraden moeten worden gedroogd en opgeslagen moeten geschikte temperatuurniveaus en tijden worden aangehouden in overeenstemming met de aanbevelingen van de fabrikant.

Opslag lastoevoegmaterialen? 5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

93

NEN-EN-ISO 15614-1 Beschrijven en goedkeuren van lasmethoden voor metalen Lasmethodebeproeving - Deel 1: Boog- en autogeenlassen van staal en booglassen van nikkel en nikkellegeringen (ISO 15614-1:2004,IDT)

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

94

47

EN 1090


Lasmethode- en lasserskwalificaties

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

95

Essentiële verschillen lasmethodeen lasserskwalificatie Lasmethodekwalificatie

Lasserskwalificatie

•

Eigenschappen verbinding

•

Vaardigheid van lasser

•

Onafhankelijk van laspositie

•

•

Afhankelijk warmte-inbreng

Sterke afhankelijkheid van laspositie

•

Uitgebreide beproeving, afhankelijk van toepassing en/of regels

•

Eenvoudige beproeving

•

Specifieke essentiële variabelen

•

Specifieke essentiële variabelen

•

Onbeperkte geldigheid

•

Beperkte geldigheid (tijd)

•

Gebonden aan BEDRIJF

•

Gebonden aan de MENS

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

96

48

EN 1090


Geldigheidsgebieden LMK’s Een lasmethodekwalificatie is begrensd door technische zaken  Lasproces  Laspositie van proefstuk  Lasproces  Materiaal-groep  Las wijze  Dikte en diameter van het lasmonster

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

97

Herinnering materialen (CR ISO/TR 15608)

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

98

49

EN 1090


Basismateriaal groep(en)

CR ISO/TR 15608 Groe p

Sub-groep

Staaltype Staal met gespecificeerde minimale rekgrens ReH  460 N/mm² a en analyse in % : C  0,25 ; Si  0,60 ; Mn  1,80 ; Mo  0,70b; S  0,045; P  0,045 ; Cu  0,40b; Ni  0,5b; Cr  0,3 (0,4 voor gietwerk)b; Nb  0,06; V  0,12b; Ti  0,05

1

1.1

Staal met een gespecificeerde rekgrens ReH  275 N/mm²

1.2

Staal met een gespecificeerde rekgrens 275 N/mm²  ReH  360 N/mm²

1.3

Genormaliseerd fijnkorrel staal met een gespecificeerde rekgrens R eH > 360 N/mm²

1.4

Weerbestendige staalsoorten waarvan de chemische samenstelling voor de enkelvoudige elementen de onder 1 gespecificeerde waarden te boven gaat

2

Thermo mechanisch behandeld fijnkorrel staal en gietstaal met een gespecificeerde minimale rekgrens van ReH > 360 N/mm² 2.1

Thermomechanisch behandeld fijnkorrel staal en gietstaal met een gespecificeerde minimale rekgrens van 360 N/mm² < ReH  460 N/mm²

2.2

Thermomechanisch behandeld fijnkorrel staal en gietstaal met een gespecificeerde minimale rekgrens van > 460 N/mm²

3

Afgeschrikt en ontlaten staal en precepitatie hardend staal (behalve roestvast staal) met een minimale rekgrens van ReH > 360 N/mm² 3.1

5-2-2013

Afgeschrikt en ontlaten staal en precipitatie hardend staal (behalve roestvast staal) met een minimale rekgrens van 360 N/mm² < ReH  690 N/mm² (C) Marchel Kaspers

99

Afwijken geldigheidsgebieden Afwijken geldigheidsgebieden van lasposities Willekeurige laspositie = goedkeuring voor alle posities behalve voor de PG en J-L045

PG Indien er geen kerftaaiheidseisen en hardheidseisen zijn. Dit geldt voor materiaal groep 1.1 volgens CR ISO 15608. Voorbeeld: S235J0

Productiecategorieën volgens EN 1090-2: PC1

De goedkeuring geldt voor willekeurige positie (in pijp of plaat) ook voor alle andere posities (in pijp of plaat).

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

100

50

EN 1090


Afwijken geldigheidsgebieden voor materiaal Group

Reference

Name 15608

Number

standard

Geen kerftaaiheidseisen en hardheidseisen voorgeschreven volgens EN–ISO 15614-1

Hardheidseisen niet vereist voor moedermaterialen in sub groep 1.1 en groep 8, 41 t/m groep 48 volgens EN ISO 15614-1

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

101

Basismateriaal groep(en) volgens CR ISO/TR 15608 Group

Reference

Name

Number standard

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

102

51

EN 1090


Afwijken geldigheidsgebieden Geldigheidsgebieden lasposities indien geen kerftaaiheidseisen en hardheidseisen. Goedkeuring voor alle posities behalve voor PG en J-L045 Geldigheidsgebieden volgens NEN-EN-ISO 15614-1 5-2-2013 (C) Marchel Kaspers

103

Afwijken geldigheidsgebieden Geldigheidsgebieden lasposities indien geen kerftaaiheidseisen en hardheidseisen zijn.

Nieuw

Lasposities volgens EN ISO 6947

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

104

52

EN 1090


Afwijken geldigheidsgebieden

Lasposities volgens EN ISO 6947

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

105

Afwijken geldigheidsgebieden Indien kerftaaiheidseisen en/of hardheidseisen

kerfslagwaarden bepalen uit de positie met de hoogste warmte-inbreng

de hardheidmetingen verrichten in de positie met de laagste warmte-inbreng

(Warmte-inbreng bepaalt de microstructuur en mechanische eigenschappen)

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

106

53

EN 1090


Geldigheidsgebieden volgens EN ISO 15614-1 Geldigheidsgebied EN ISO 15614-1

Dikte proefstuk [t]

Een laag

Meer lagen

t≤ 3

0,7 – 1,3 t

0,7 – 2 t

3 < t ≤ 12

0,5 – 1,3 t (3 min.)

3–2t

12 < t ≤ 100

0,5 - 1,1 t

0,5 – 2 t

t > 100

n.v.t.

50 – 2 t

Geldigheidsgebied voor stompe verbindingen, T-verbindingen en pijpaftakkingen.

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

107

Geldigheidsgebieden meer lagen techniek Dikte proefstu k [t]

Proefplaat 2 mm plaat

Geldigheidsgebied EN ISO 15614-1

Geldigheidsgebied (t) 1.4 tot 2.0 mm

Meer lagen techniek

t≤ 3

0,7 – 2 t

3 < t ≤ 12

3–2t

Proefplaat 3 mm plaat Geldigheidsgebied (t) 2.1 tot 6 mm Proefplaat 10 mm plaat Geldigheidsgebied (t) 3 tot 20 mm

12 < t ≤ 100

0,5 – 2 t

t > 100

50 – 2 t

Proefplaat 12 mm plaat Geldigheidsgebied (t) 3 tot 24 mm Proefplaat 15 mm plaat Geldigheidsgebied (t) 7.5 tot 30 mm

meer lagen techniek

Dikte proefstuk

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

108

54

EN 1090


Geldigheidsgebied keelhoogte / A-hoogte Geldigheidsgebied hoeklassen Dikte proefstuk [t]

Materiaal dikte

Keelhoogte / A-hoogte Een laag techniek

Meer lagen techniek

t≤ 3

0,7 – 2 t

0,75 – 1,5 a

Onbeperkt

3 < t ≤ 30

0,5 – 1,2 t (3 min.)

0,75 – 1,5 a

Onbeperkt

t ≥ 30

≥ 5

)a

Onbeperkt

)a

Alleen voor speciale toepassingen.

Binnenhoeklas meer lagen techniek

Binnenhoeklas een laag techniek

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

109

Geldigheidsgebied pijp diameters (D) Diameter pijp (mm) 10,3

5,15

tot

20,6

25,4

25.0

tot

50,8

60,3

30,15

tot

≥

30,15

36,5

tot

≥

36,5

88,9

44,45

tot

≥

44,45

101,6

50,8

tot

≥

50,8

114,3

57,15

tot

≥

57,15

168,3

84,15

tot

≥

84,15

219

109,5

tot

≥

109,5

323

161,5

tot

≥

161,5

73

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

110

55

EN 1090


Geldigheidsgebied voor stompe lasnaden Goedkeuring lasmethode pijp d.m.v. goedkeuring van plaat Goedkeuring van de lasmethode voor plaat geldt ook voor pijp met een D > 500 mm. Goedkeuring plaat gelaste posities PA en in de PC geldt ook voor pijp met een diameter > 150 mm

Pijp 60,3 x 6 mm

5-2-2013

Pijp 168 x 6 mm

(C) Marchel Kaspers

111

Afwijken geldigheidsgebieden hoeklassen Hoeklassen geldigheidsgebieden  Kwalificeren uitsluitend hoeklassen.

Meer laag techniek

Een laags lastechniek

Een laags techniek

 Een laags techniek is alleen geldig voor een laags lastechniek

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

112

56

EN 1090


Afwijken geldigheidsgebieden hoeklassen Hoeklassen geldigheidsgebieden  Kwalificeren uitsluitend hoeklassen.

0.

Een laags techniek

Meer laag techniek

Meer laags lastechniek  meer laags techniek is alleen geldig voor meer laags lastechniek

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

113

Specifieke beperkingen boogtypen. Geldigheidsgebieden boogtypen bij lasprocessen: 135 en 138 Massieve en metaalpoeder gevulde draad in het kortsluitboog gelast Is uitsluitend geldig voor lassen in het kortsluitboog gebied. Eigenshapen

Kortsluitingboog lassen

Stroomsterkte Boogspanning Booggeluid Warmte inbreng Druppelgrootte Aantal kortsluitingen Aantal druppels per sec. Inbranding

110 – 150 Ampere 14 – 18 Volt Sterk knetterend Gering Gem. 1 –2 x draad diameter 60 – 160 Gering Smal

0.

(C) Marchel Kaspers

57

EN 1090


Specifieke beperkingen voor de geldigheidsgebieden. Geldigheidsgebieden boogtypen bij lasprocessen: 135, 136 en 138 Kwalificatieproef uitgevoerd in een sproeiboog of met globulair metaaltransport is geldig voor sproeiboog of met globulair metaaltransport. Eigenshapen

Sproeiboog

Stroomsterkte Boogspanning Booggeluid Warmte inbreng Druppelgrootte Aantal druppels per sec. Inbranding Naadvorm

200 – 360 Ampere 26 – 32 Volt Zoemend Hoog Kleiner dan draad diameter Groot Breed 3,5 - 6

Praktijkvoorbeeld, niet voorwarmen

Voorbeeld afkeur, Materialen: S355J2 Materiaal dikte: 30

aan 40 mm

Lasproces: 135, lasdraad SG2 Voorverwarmen: 18 gr.

Geen voorverwarming. Metallografische doorsnede en hardheidsmetingen

(C) Marchel Kaspers

58

EN 1090


Voorbeeld afkeur,

Praktijkvoorbeelden

Materialen: S355J2+N Materiaal dikte: 25 mm Lasproces: 135 Voorverwarmen: 18 gr.

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

117

Praktijkvoorbeelden Voorbeeld afkeur, Scheurvorming in wbz in de root Materiaal: S235J2G3 Materiaal dikte: 50 mm Naadvorm: ½ v-naad, zonder doorlassing

Totaalbaar ? volgens NEN-EN-ISO 15614-1, maximaal 380 HV

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

118

59

EN 1090


EN 1090-2 - Tabel A3 (alléén lassen)


5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

119

Onvolkomenheden NEN-EN-ISO 5817 Kwaliteitsniveaus van onvolkomenheden Per lasonvolkomenheid • ingedeeld met volgnummer en nummer volgens ISO 6520 • een onderverdeling van de grenswaarden

Grenswaarden van afwijkingen Drie kwaliteitsniveaus • Niveau B voor streng • Niveau C voor gemiddeld • Niveau D staat voor matig

(C) Marchel Kaspers

60

EN 1090


EN 1090-2 par. 7.6 “Acceptatiecriteria” Gelaste proefplaten worden geïnspecteerd op de volgende punten volgens NEN-EN-ISO 5817: - Oppervlakte scheuren - Poreusheid op het oppervlak - Inkarteling - Bindingsfouten - Aanvloeiingsfouten - Kraterscheuren

0.

- Onvoldoende doorlassing - Zware doorlassing - Uitgezakte hoeklas - Spetters

NEN-EN-ISO 5817 Niveau? 121 5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

121

EN 1090-2 par. 7.6 “Acceptatiecriteria” EN ISO 5817


•

EXC1: Kwaliteitsniveau D, indien gespecificeerd

•

EXC2: Kwaliteitsniveau C, enkele uitzonderingen

•

EXC3: Kwaliteitsniveau B

•

EXC4: Kwaliteitsniveau B+ (zie tabel volgende sheet)

0.

0. 5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

122

61

EN 1090


Onderzoek omvang niet-destructief onderzoek Stompe Lassen 10% voor EXC2 20% voor EXC3 100% voor EXC4

Hoeklassen Voor hoeklassen a<12 mm is dit respectievelijk 0%, 5% en 10%. Voor hoeklassen a>12 mm is dit respectievelijk 5%, 10% en 20%.

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

123

Voorbeeld van EN ISO 5817: niveau D, C en B

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

124

62

EN 1090


EN 1090-2 paraaf: 7.6 “Acceptatiecriteria”: Kwaliteitsniveau B+

EXC4: Kwaliteits niveau B+

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

125

Inspectie en controle tijdens het lassen


5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

126

63

EN 1090


Inspectie voor het lassen

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

127

Inspectie en controle tijdens het lassen De controle op het naleven van de lasmethode beschrijving (WPS) Er zijn systemen in de handel die de lasparameters controleren tijdens het lassen. Deze lasgegevens worden opgeslagen, bijvoorbeeld het ArcQ systeem. Tijdens het lassen vergelijkt het systeem de gebruikte data met de WPS gegevens. Een rapportage server rapporteert non-conformance gegevens als de stroomsterkte en de spanning afwijken van de WPS gegevens.

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

128

64

EN 1090


Keuren, beproeven en corrigeren (EN 1090-2 par. 12) Keuring en inspectie voorafgaand aan en tijdens het lassen Opnemen in keuringsplan. Algemeen: 

US of Radiografie voor stompe lassen;



PT of MT voor hoeklassen.

NDO moet door gekwalificeerd personeel (“level 3”) worden gekozen. NDO moet door gekwalificeerd personeel (“level 2”) worden uitgevoerd. Speciale aandacht voor knooppunten.

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

129

Omvang van aanvullende NDO EN 1090-2 tabel 24

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

130

65

EN 1090


EN 1090-2 paraaf 12.4.2.1. Keuze van tijdstippen Lasafmeting (mm)

a

Wachttijd (uren) c

Warmte inbreng Q (kJ/mm) b

S235 t/m S420

S460 en hoger

Alle

Alleen afkoelingsperiode

24

≤3

8

24

>3

16

40

≤3

16

40

>3

40

48

a of s ≤ 6 6 < a of s ≤ 12

a of s ≥12 a De

maat heeft betrekking op de nominale keeldoorsnede a van een hoeklas of de nominale dikte s van een volledige doorlassing. Voor gedeeltelijk doorgelaste stompe lassen is het geldende criterium de nominale lasdiepte a, maar voor paren van gedeeltelijk doorgelaste simultaan gelaste stompe lassen is het de som van de keeldoorsneden a. b

De warmte inbreng Q moet in overeenstemming met hoofdstuk 19 van EN 1011-1: 1998 worden berekend.

c De

tijd tussen het gereedkomen van de las en het beginnen met het NDO moet worden vastgelegd in het NDO rapport. In het geval van “alleen afkoelingsperiode “ moet deze duren totdat de las voldoende is afgekoeld om met het NDO te beginnen.

Het aanvullende NDO van een las mag in het algemeen niet voor verstrijken van de wachttijden na het lassen, als getoond in tabel 23, worden afgerond.

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

131

EN 1090-2 paragraaf 7.5.16 Warmtebehandeling na het lassen (PWHT) Indien een warmtebehandeling van gelaste onderdelen noodzakelijk is, moet worden aangetoond dat de gebruikte methoden geschikt zijn. NOOT Richtlijnen voor kwaliteitseisen bij warmtebehandeling zijn gegeven in ISO/TR 17663

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

132

66

EN 1090


EN 1090-2, paragraaf 12.2.3 “Non-conforme producten” Lasreparaties vereisen goedkeuring van de lascoördinator. Separate WPS voor dit doel is veelal noodzakelijk. Soms zelfs aparte “reparatie-kwalificatie”! Nadat de reparatie is voltooid, zal het voorwerp opnieuw geïnspecteerd, getest en onderzocht worden volgens originele vereisten.

0.

NEN-EN-ISO 5817 Niveu ? 5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

133

Fabricage-dossier 1.

Bestek

2.

Overzicht van Eisen en technische

9.

Test- en Inspectieplan

10. Certificaten NDO-personeel en

beoordeling (checklist)

NDO Procedures

3.

Materiaalcertificaten

4.

Lastoevoegmateriaal certificaat

5.

WPS

6.

WPQR

13. Maatrapporten

7.

Lasserskwalificaties

14. Rapporten over reparaties en non

8.

Fabricageplan

11. NDO-rapportage 12. Voorschriften + rapporten warmtebehandeling

conformity 15. As-built tekeningen 16. Andere documenten

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

134

67

EN 1090


Richtlijnen Ontwerp Kunstwerken

http://www.rijkswaterstaat.nl/images/ROK%20versie%201%200%20definitief_tcm174-315864.pdf

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

135

Richtlijnen Ontwerp Kunstwerken Informatief


5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

136

68

EN 1090




5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

137



5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

138

69

EN 1090



Soort las Aanvullende bepalingen

Alle

Visueel

Werkplaatslassen en montage lassen EXC 1

EXC 2 EXC 3* EXC 4

100%

100% 100%

100%

Richtlijnen Ontwerp Kunstwerken Tabel 7-6: Omvang onderzoek, vervanging van NEN-EN 1090-2, tabel 24

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

139



5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

140

70

EN 1090




5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

141

Aanbevelingen Aanpassen inkoopbeleid Alléén inkoop van producten met een CE-markering. Aanpassen communicatietraject In verband met specificaties in voortraject opdrachtgever, etc. Leg zaken in een vroegtijdig stadium vast. Aanpassen voorraad materialen In verband met garanderen traceerbaarheid. Opstellen FPC Stel een FPC op waar je als organisatie een goed gevoel hebt. Extra aandacht met uitbestedingen m.b.t. staalonderdelen bij onderaannemers In verband met CE verklaring. en certificeren van een lastechnisch kwaliteitssysteem volgens EN ISO 3834

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

142

71

EN 1090


Te volgen stappen voor CE-markering volgens EN 1090-1  FPC opzetten  FPC laten certificeren door een aangemelde instelling;  CE-verklaring verstrekken bij iedere opdracht;  FPC laten “herkeuren door een aangemelde instelling”  (1-2-3-3 jaar), Schema voor EXC1 en EXC2  (1-1-2-3-3 jaar), Schema voor EXC3 en EXC4

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

143

Te volgen stappen voor CE-markering volgens EN 1090-1

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

144

72

EN 1090


Link Certificatie EN ISO 3834: Website: http://www.ewf.be/certifiedResults.aspx?pesqIdPais=31&pesqIdPaisAnbcc=0&pesqProcesso= &pesqMaterial=

Overzicht aangemelde instellingen: http://ec.europa.eu/enterprise/newapproach/nando/index.cfm?fuseaction=country.notifiedbody&cou_id=52 8

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

145

De Samenwerkende Nederlandse Staalbouw Website: http://www.staalbouw.net

Nederlands Instituut voor Lastechniek Website: www.nil.nl

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

146

73

EN 1090


Voor nadere lastechnische informatie: Nederlands Instituut voor Lastechniek Boerhaavelaan 40 2713 HX Zoetermeer / the Netherlands Tel

: +31 (0)88-4008560

Mobile : +31 (0)6-83522458 Website: www.nil.nl E-mail

: [email protected]

Presentatie te downloaden op:

5-2-2013

(C) Marchel Kaspers

(C) Marchel Kaspers

147

74

Marchel Kaspers. Lastechnisch adviseur

Recommend Documents