LIMBURG HAALT HET BESTE UIT ZICHZELF

LIMBURG HAALT HET BESTE UIT ZICHZELF NAAR EEN LIMBURGS EXPERTISENETWERK BASISVAARDIGHEDEN Verbindt kennis, biedt overzicht en verankert initiatieven

Samenvatting

Samenvatting Basisvaardigheden vormen een voorwaarde voor een gezonde, welvarende en duurzame samenleving. Dit zijn vaardigheden die iemand nodig heeft om in een informatiemaatschappij te kunnen functioneren: lezen, schrijven, rekenen, digitale vaardigheden, gezondheidsvaardigheden, financiële vaardigheden, sociale en juridische vaardigheden. Velen beschikken niet over de noodzakelijke basiscompetenties, die nodig zijn voor het gewone maatschappelijke verkeer. In Limburg beschikken 230.000 mensen niet over een zogeheten startkwalificatie. De groep met achterstanden in basisvaardigheden -vaak aangeduid als laaggeletterden in brede zin- betreft een groep van naar schatting van 120.000-160.000 mensen. Dikwijls worstelt dezelfde groep burgers met een stapeling van achterstanden en zijn er complexe relaties en afhankelijkheden tussen de verschillende basisvaardigheden. Vooral een combinatie van achterstanden beperkt in hoge mate carrièremogelijkheden, maatschappelijke participatie en weerbaarheid. Financieel zijn de kosten van achterstand enorm, waarbij onder andere gewezen kan worden op productiviteitverlies op het werk en hogere kosten in de zorg. In de periode november 2012 tot februari 2013 heeft een klein team van specialisten uit de Cubiss organisatie zich bezighouden met de vraag of er in de provincie Limburg behoefte is aan een expertisecentrum basisvaardigheden, en zo ja, deze organisatie en haar opbouw te schetsen. Dit rapport beschrijft op basis van een uitvoerige analyse de contouren van een strategisch beleidsplan. De legitimatie van Cubiss als penvoerder ligt naast een aantal internationale manifesten en verdragen, vooral in het feit dat de organisatie al jarenlang actief is in de bestrijding en voorkoming van achterstanden in basisvaardigheden. Met de realisatie van een expertisenetwerk kan Cubiss deze succesvolle initiatieven optillen naar een volgend niveau; en daarbij minder afhankelijk zijn van projectsubsidies.

2

Beleidsplan Expertisenetwerk - 2013

Samenvatting

Het rapport schetst een aantal maatschappelijke en politieke ontwikkelingen die op elkaar inwerken en de problematiek rondom basisvaardigheden de komende jaren vergroten. Bovendien dendert onze snel veranderende informatieen digitale samenleving gewoon door. Indien wordt gekeken naar de beleidsvoornemens op allerlei niveaus, wordt het probleem van achterstand herkend en ervaren als een onacceptabel maatschappelijk probleem. De diverse Europese landelijke en provinciale beleidsagenda’s vergroten de ambitie en noodzaak om concreet aan de slag te gaan met basisvaardigheden. Door een sterk ingezette decentralisatie ligt deze uitdaging sinds kort op het bord van gemeentelijke overheden. De gemeenten -ook in Limburg- zijn hierop nog niet ingericht en moeten bovendien dezelfde taken met substantieel minder middelen uitvoeren. De basiscontouren van het expertisenetwerk io zijn getoetst aan de hand van een twintigtal diepte-interviews met experts uit Limburg. Uit deze externe toetsing bleek zonder meer dat de huidige werkwijze niet volstaat. Ondanks het feit dat er veel wordt ondernomen ter bestrijding en voorkoming van achterstanden, wordt de huidige situatie getypeerd als versnipperd en verkokerd. Er is geen behoefte aan ‘weer een expertisecentrum’ maar er is wel erg veel behoefte aan een expertisenetwerk. De toegevoegde waarde ligt dan vooral in het verbinden van kennis, het bieden van overzicht, evenals de lokale vertaalslag en verankering van landelijke initiatieven. Op grond van deze bevindingen komt het projectteam tot aanbeveling om te investeren in een Limburgs expertisenetwerk basisvaardigheden. Verder strekt tot aanbeveling om binnen Cubiss een kernteam te formeren, dat enkele jaren de tijd krijgt om het netwerk te initiëren en te mobiliseren. Deel twee van dit rapport biedt een eerste doorkijk naar het Expertisenetwerk Limburg. Onder het motto ‘iedereen telt mee en doet mee’ is de volgende missie geformuleerd: ‘alle Limburgse burgers ontwikkelen en onderhouden basisvaardigheden om bewust en actief mee te doen aan onze informatie maatschappij’. De visie van het expertisenetwerk is gericht op verbinden, versterken en vernieuwen. De collectieve kracht komt uit het netwerk en dit moet leiden tot een effectieve en efficiënte en vooral pragmatische aanpak van achterstand. Het netwerk wil de komende jaren het verschil maken en omarmt daarom stevig ambities. In de eerste fase willen we de achterstand van de provincie Limburg wegwerken en de provincie op landelijk niveau brengen. Zodra deze achterstand is ingelopen, streven wij naar een positie in de Europese top. Qua strategie richten we ons in eerste instantie op de 33 Limburgse Gemeenten en sluiten aan op actuele thema’s en uitdagingen op basis van hun (nieuwe) wettelijke taken, zoals Wmo, jeugdzorg, participatie, kinderopvang, armoede en dergelijke. Vanuit een tweedelijns benadering willen we investeren in meerjarige programma’s. Vooral de samenwerking met uitvoeringspartners, loket organisaties en werkgevers is hierbij van cruciaal belang. De aanpak van de enorme maatschappelijke uitdaging rond basisvaardigheden vraagt dat er in Limburg een beweging op gang wordt gebracht met stakeholders uit de publieke en private sfeer. Het kernteam vervult in dit proces een belangrijke rol als

3


Samenvatting

initiator, regisseur en facilitator. Bij de ontwikkeling van draagvlak wordt onder meer gedacht aan een comité van aanbeveling, met daarin een Limburgs boegbeeld. Tevens is geadviseerd om een kleine groep wetenschappers uit te nodigen in wetenschappelijke raad. Dit team fungeert als een onafhankelijke denktank met autoriteit. Met betrekking tot de strategische werkwijze wordt ingestoken op vraagsturing, preventief werken en levenslang leren als positieve/vanzelfsprekende marktbenadering. Verder is nagedacht hoe met minder middelen meer mensen kunnen worden bereikt. Door de inzet van train the trainer, digitaal leren en het betrekken van de doelgroep kan een hefboom worden bereikt. Juist ook de integrale benadering van de problematiek rondom basisvaardigheden leidt tot efficiency en doelmatigheidwinst. Met betrekking tot het portfolio is gedacht aan deskundigheidsbevordering, voorlichting, advies, programmering, onderzoek en vraagbaak. Ook hier geldt dat het kernteam niet al deze disciplines beheerst en kan uitvoeren, maar wel dat deze producten vanuit het netwerk worden aangeboden. Als formatie wordt voorgesteld om te starten met een reguliere bezetting van het kernteam van 3,2 FTE. Deze capaciteit is vrij te maken door een herallocatie van menskracht uit de Cubiss organisatie en leidt dus niet tot een structurele kostenhoging voor de Provincie Limburg. In 2013 staat de verdere opbouw van het expertisenetwerk centraal. In het activiteitenplan is hiertoe een viertal programmalijnen geschetst. Deze zijn 1) het creëren van draagvlak en verzoek tot besluitvorming, 2) uitbouw van expertise 3) opbouw van de netwerkorganisatie en 4) opstarten/uitvoeren van de eerste uitvoeringsactiviteiten. Met betrekking tot de meerjarenplanning en het bijbehorende middelenkader wordt geadviseerd om vanaf hier te kiezen voor een procesbenadering. Om te komen tot een soepele samenwerking met de diverse partners moet er voldoende ruimte blijven om mee te denken en mede richting te geven aan dit initiatief.

Op deze manier haalt Limburg het beste uit zichzelf!

4


Inhoudsopgave

Inhoudsopgave

Samenvatting

2

7

Deel 1 Analyse

1. Inleiding

8

1.1

Achtergrond

8

1.2

Aanleiding

9

1.3

Legitimatie

10

2.

Basisvaardigheden en laaggeletterdheid

11

2.1

Basisvaardigheden

11

2.2

De waarde van basisvaardigheden

16

2.3

Laaggeletterdheid

18

2.4

Een greep uit de kengetallen

19

2.5

Infrastructuur Limburg

20

3. Probleemstelling

20

4.

Aanpak verkenningen

21

4.1

Maatschappelijke en politieke ontwikkelingen

21

4.2

Beleidsresearch

21

Europees beleid

21

Nationaal beleid

23

4.2.1 Interviews

27

5.

Integrale analyse

30

6.

Conclusies en aanbevelingen

32

5


Inhoudsopgave

Deel 2 Beleidsplan

33

7.

Doorkijk naar het Expertisenetwerk Limburg

34

7.1

Introductie

34

7.2

Missie en visie

34

7.3

Ambities

34

7.4

Strategie

35

7.4.1 Netwerkbenadering

35

7.4.2 Strategische werkwijze

36

7.5

38

8.

Organisatie en financiering 40

8.1

Organisatorische inbedding bij Cubiss

40

8.2

Formatie

40

8.3

Kosten/financiering

41

9.

Ontwikkeling draagvlak

Producten en diensten

43

10. Doorkijk naar operationele niveau

45

10.1 Werkplan Expertise Netwerk Limburg 2013

45

10.2 Vervolg stappen

46

10.3 Periode 2014-2018

47

Bijlage 1: Interviewlijst 2012

48

Bijlage 2: Geraadpleegde literatuur

49

6


Deel 1 Analyse

Analyse - Inleiding

1. Inleiding 1.1 Achtergrond Onze samenleving wordt steeds sneller, kennisintensiever en complexer. Om mee te kunnen in die ingewikkelde kennissamenleving heeft iedereen kennis nodig. Geen feitenkennis, maar een ‘weten’ en ‘kunnen’, zodat mensen zich thuis kunnen voelen in de samenleving en een plek houden op de arbeidsmarkt. Velen beschikken vaak niet over alle basiscompetenties die nodig zijn voor het gewone maatschappelijk verkeer. Dat zijn zaken die door hoger opgeleide beleidsmakers en bestuurders als zó vanzelfsprekend worden beschouwd, dat ze er niet eens bij stil staan: lezen en schrijven, formulieren invullen, informatie opzoeken op internet en reflecteren. Mensen in deze achterstandsituatie hebben grote moeite met lezen, schrijven en rekenen waardoor zij niet goed mee kunnen komen in de maatschappij, zowel thuis als op het werk. Het beheersen van basisvaardigheden is een voorwaarde voor een gezonde, welvarende en duurzame samenleving waaraan iedereen actief deelneemt. Elke burger, zo blijkt uit Europese en landelijke beleidsnotities, dient te beschikken over voldoende basisvaardigheden om adequaat te kunnen functioneren in het onderwijs, op het werk, in het gezin en in het maatschappelijk leven. Dit was ook de conclusie van het IVO (tijdelijk Interdepartementaal Vaardigheden Overleg) dat tot stand kwam tussen de Ministeries van Economische Zaken, van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW), Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM), Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW), Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BKZ), Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en Financiën. Op achterstand in basisvaardigheden rust helaas nog steeds een taboe. Niet iedereen weet bijvoorbeeld dat laaggeletterdheid ook in Nederland voorkomt. Iedereen die hier geboren en getogen is heeft toch leerplicht? Iedereen leert op school toch lezen en schrijven? Ondertussen dendert de samenleving voort: wat laaggeschoolde mensen nu niet kunnen, kunnen ze over tien jaar misschien wel, maar dan zullen zij weer nieuwe dingen moeten beheersen. De ontwikkeling van laaggeschoolde mensen krijgt onvoldoende prioriteit (van werkgevers, uitkeringsinstanties en de betrokkenen zelf), waardoor zij steeds verder achterop raken. De vraag is hoe een leven lang leren en (door)ontwikkelen voor laaggeschoolde mensen moet worden ingericht. Dit mede omdat Nederland zich wil onderscheiden als kennisland en de Provincie Limburg zich wil profileren zich als kennisregio.

8


Analyse - Inleiding

Laaggeletterdheid, leesachterstanden en problemen met nieuwe media beperken in hoge mate carrièremogelijkheden, maatschappelijke participatie en weerbaarheid van burgers. Uit onderzoek blijkt dat Nederland 1,1 miljoen laaggeletterden telt en dat laaggeletterdheid jaarlijks meer dan een half miljard euro kost 1. Ongeveer 10% van de Nederlandse bevolking is bovendien niet of onvoldoende digivaardig. De kosten van het productiviteitsverlies voor de gehele beroepsbevolking bedragen zo’n 19,3 miljard euro 2. Omdat laaggeletterden en digibeten zich moeilijker zelf kunnen redden, bijvoorbeeld met schriftelijke informatie of via internet, zullen zij vaker een beroep doen op (dure) loketorganisaties. Elektronische dienstverlening staat bovenaan de agenda van organisaties met direct klantcontact. Het is efficiënt en altijd beschikbaar voor de klant. Maar Nederland kent 1,6 miljoen mensen die niet of beperkt kunnen omgaan met computer en internet 3. 1 2

Onderzoek Stichting Lezen en Schrijven (http://nl.wikipedia.org/wiki/Analfabetisme)

Productiviteitsverlies door ICT-problemen en ontoereikende digitale vaardigheden op het werk. Universiteit Twente Centre for –eCovernment Studies. Jan.2012

3

Vaardige burgers aan het loket. Tips voor loketorganisaties Digivaardig Digi Bewust

De OECD (Organisation for Econimic Co-operation and development) omschrijft geletterdheid als ‘de vaardigheid om gedrukte en geschreven informatie te gebruiken om te functioneren in de maatschappij, om persoonlijke doelstellingen te bereiken en de persoonlijke kennis en kunde te ontwikkelen’ (OECD 2002). Deze OECD definitie omschrijft geletterdheid als een brede waaier van informatieverwerkingsvaardigheden in relatie tot geschreven taal, waarop volwassenen een beroep kunnen doen om uiteenlopende taken te vervullen, op het werk, thuis, in het openbare leven. In dit rapport wordt hoofdzakelijk gesproken over laaggeletterdheid in deze brede zin van het woord: We beschouwen verder lezen, schrijven en rekenen als zogenaamde kernvaardigheden. Hiermee willen we tot uitdrukking brengen dat deze vaardigheden als fundament dienen voor de vier andere, meer toegepaste basisvaardigheden.

1.2 Aanleiding In het reorganisatieplan 2012 van het Bibliotheekhuis Limburg is geopteerd voor de opbouw van een Expertisecentrum Basisvaardigheden. Dit vanuit de gedachte dat er behoefte is aan een centrum dat werkt aan de bevordering van vaardigheden die bijdragen aan een actieve deelname aan het maatschappelijk verkeer. Het richt zich hierbij op zogenaamde basisvaardigheden, met als doelgroep de burgers in Limburg die hierin achterstanden hebben opgelopen en daardoor belemmerd worden in hun maatschappelijke participatie. Een team van specialisten heeft zich de afgelopen maanden bezig gehouden met de opdracht om na te gaan of er in de provincie Limburg behoefte is aan een Expertisecentrum basisvaardigheden en te beschrijven hoe dit kan worden opgebouwd. Dit rapport beschrijft de basisanalyse (deel 1) en het strategische beleidsplan (deel 2).

9


Analyse - Inleiding

Het Bibliotheekhuis Limburg is vanaf 1-1-2013 gefuseerd met Cubiss. In dit rapport wordt verder gebruik gemaakt van Cubiss als nieuwe organisatienaam. In de werkplannen is aanvankelijk gesproken over een Expertisecentrum. Het team is gaandeweg tot de conclusie gekomen dat Expertisenetwerk beter past bij een open en verbindende opzet. In dit rapport wordt verder gebruik gemaakt van de term ‘Expertisenetwerk’.

1.3 Legitimatie De legitimatie voor Cubiss om een Expertisenetwerk vorm en inhoud te geven wordt gestaafd door een aantal manifesten cq verdragen: het Unescomanifest; de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens; het VN-Verdrag inzake de Rechten van het Kind; het rapport van de EU High Level Group of Experts on Literacy (2012) en het Lissabonakkoord. Unesco-manifest Het Unesco-manifest geeft een verwijzing naar enkele mensenrechten in artikel 2: het recht op vrijheid van meningsuiting, het recht om informatie te vergaren, te ontvangen en door te geven en het recht op privacy. Universele Verklaring van de Rechten van de Mens In de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens is het beginsel van vrijheid en informatie neergelegd in artikel 19. VN-Verdrag inzake de Rechten van het Kind Ook het VN-Verdrag inzake de Rechten van het Kind (1989) geeft in artikel 17 een uitwerking: het kind heeft recht op toegang tot informatie en materiaal uit een verscheidenheid van bronnen. “vrijheid, welvaart en ontplooiing van samenleving en individu kunnen alleen worden gerealiseerd door goed geïnformeerde burgers, die in staat zijn hun democratische rechten uit te oefenen en een actieve rol te spelen in de samenleving”. Voorwaarde daartoe is onder andere een vrije en onbeperkte toegang tot kennis, wetenschap, cultuur en informatie. EU High Level Group of Experts on Literacy, Final Report. 2012. Dit rapport is bedoeld om Europese landen wakker te schudden over de alfabetiseringscrisis waarmee alle landen kampen. Daarbij dienen we ons te realiseren dat lezen en schrijven veel meer is dan een techniek of een vaardigheid. Geletterdheid draait om zelfvertrouwen en het vermogen om in de samenleving te functioneren als individu, als actieve burger, als werknemer of als ouder.

10


Analyse - Inleiding / Basisvaardigheden en laaggeletterdheid

De (aangepaste) Lissabonstrategie: integratie van Lissabon- en Göteborgdoelen In maart 2000 stelden de Europese leiders zich tot doel van de Europese Unie tegen 2010 de meest concurrerende en dynamische kenniseconomie ter wereld te maken. Deze strategie moet zorgen voor een duurzame economische groei met meer en betere banen en een hechtere sociale samenhang en zal daarbij het leefmilieu respecteren. Deze doelstellingen samen worden de “Lissabon- en Göteborg-doelen” genoemd, gericht op het gebied van kenniseconomie als ook op het gebied van duurzaamheid en sociale samenhang. De Lissabonstrategie wordt vaak verengd tot kenniseconomie en toptechnologie, maar is dus een veel breder concept. Zuid-Nederland hanteert deze brede benadering. Na tussentijdse evaluatie (de Commissie Kok, 2004) heeft de Europese Commissie besloten om de uitvoering van de Lissabonstrategie te richten op groei en werkgelegenheid, als middelen om de brede strategie te verwezenlijken. De Europese Commissie omschrijft een leven lang leren als “alle leeractiviteiten die gedurende het leven ontplooid worden om kennis, vaardigheden en competenties vanuit een persoonlijk, burgerlijk, sociaal en/of werkgelegenheidsperspectief te verbeteren.” Naast deze manifesten cq verdragen ligt een praktische legitimatie in het feit dat Cubiss al jarenlang werkzaam is om achterstanden in basisvaardigheden te bestrijden en voorkomen. Leesbevordering raakt bijvoorbeeld aan de kern van het bibliotheekwerk. Cubiss vormt met haar kennis van taal, lezen en informatieverwerking, alsmede de toegang tot een uitgebreid netwerk en kennis een natuurlijke partner. Verder is in 2011 en 2012 met subsidie van provincie Limburg door bibliotheken gewerkt aan de aanpak van laaggeletterdheid. Met de opbouw van het Expertisenetwerk wil Cubiss deze succesvolle activiteiten naar een volgend niveau tillen: meer doorlopende programma’s in plaats van bescheiden en tijdelijke projecten en daarbij minder afhankelijk zijn van projectsubsidies. Cubiss ontleent kortom haar legitimiteit aan: - Aantoonbare ervaring over meerdere basisvaardigheden - Praktische ervaring in de opzet en uitvoering van relevante projecten (oa laaggeletterdheid) - Het feit dat hier het initiatief genomen is om tot een expertisenetwerk te komen - De aanwezige resources zowel binnen de Cubiss organisatie zelf, als binnen het

Bibliotheeknetwerk(vestigingen, getrainde front end medewerkers, leerpunten, ed)

2. Basisvaardigheden en laaggeletterdheid 2.1 Basisvaardigheden Basisvaardigheden zijn die vaardigheden die men nodig heeft om in de (informatie)maatschappij te kunnen functioneren: lezen, schrijven, rekenen, digitale vaardigheden, gezondheidsvaardigheden, financiële vaardigheden, sociale vaardigheden en juridische vaardigheden. Achterblijven in het hebben

11


Analyse - Basisvaardigheden en laaggeletterdheid

en hanteren van basisvaardigheden leidt tot sociale ongelijkheid en sociale uitsluiting. Er bestaan bovendien diverse dwarsverbanden tussen de vijf basisvaardigheden. Vaak is het dezelfde groep burgers die worstelt met een stapeling van achterstanden. Tevens zijn er allerlei afhankelijkheden. Zonder aanleren van de taal, leer je niet leren, leer je niet begrijpend te lezen, kun je media niet gebruiken en ‘lezen’ en ben je niet in staat tot het verwerken van informatie. In de volgende paragrafen worden de afzonderlijke basisvaardigheden nader gedefinieerd. We volgen hiermee het Interdepartementaal Vaardigheden Overleg (IVO) die deze vaardigheden heeft samengevat in ‘de schijf van vijf van basisvaardigheden’. In het IVO hebben zeven ministeries en tal van uitvoerende partijen samengewerkt aan een hoger niveau van basisvaardigheden in Nederland. Doel van het IVO is de uitwisseling van informatie en het behalen van synergie. Als de diverse initiatieven op het gebied van basisvaardigheden beter met elkaar worden verbonden, leidt dit tot efficiëntie- en doelmatigheidswinst. We beschouwen in dit rapport lezen, schrijven en rekenen als zogenaamde kernvaardigheden. Hiermee willen we tot uitdrukking brengen dat deze vaardigheden als fundament dienen voor de vier andere, meer toegepaste basisvaardigheden. Lezen, schrijven, rekenen Goede lees- schrijf- en rekenvaardigheden zijn essentieel om mensen een beter leven te bieden en om kennis, innovatie en groei te bevorderen. Door de veranderingen in de aard van het werk, de economie en de samenleving zijn lees-, schrijf- en rekenvaardigheden tegenwoordig belangrijker dan ooit. De volgende redenen liggen aan deze noodzaak ten gronde: •

de arbeidsmarkt heeft behoefte aan steeds betere lees- en schrijfvaardigheden (naar schatting zullen in 2020 voor 35% van alle banen kwalificaties van hoog niveau vereist zijn

(vandaag is dat 29%);

•

in de digitale wereld zijn participatie in de samenleving en actief burgerschap afhankelijker van lees- en schrijfvaardigheden;

•

de bevolking vergrijst en de lees- en schrijfvaardigheden, ook de digitale, moeten worden geactualiseerd;

•

armoede en slechte lees- en schrijfvaardigheden vormen een vicieuze cirkel en versterken elkaar;

•

door de grotere mobiliteit en de toename van de migratie worden lees- en schrijfvaardigheden steeds meertaliger en worden tal van culturele en taalachtergronden gecombineerd.

Onderzoek toont aan dat verschillen in de leesvaardigheid van volwassenen meer dan de helft (55%) in de lange termijngroei van het Bruto Nationaal Product verklaren en dat een groeiende economie het niet kan stellen zonder hooggeletterde werknemers (zie onder andere Coulombe, Tremblay & Marchand, 2004). In onze moderne kennissamenleving is immers 80% van het werk gerelateerd aan lezen en schrijven. Vaardige lezers worden sneller aangenomen, verdienen meer geld, en maken makkelijker promotie (National Endowment for the Arts, 2007). Lezen – ook in de vrije tijd – vergroot de kansen op een succesvolle loopbaan. Omgekeerd bestaat er ook een sterk verband tussen aan de ene kant een lage leesvaardigheid en aan de andere kant hoge werkloosheid, lage lonen en geringe carrièrekansen.

12



Digitale vaardigheden Digitale vaardigheden (ook wel computer- en internetvaardigheden genoemd) zijn vaardigheden die nodig zijn om met ICT en digitale toepassingen om te kunnen gaan. Computervaardigheden omvat dus meer dan alleen ‘knoppenkennis’: weten hoe je de computer aan en uit moet zetten, hoe je omgaat met de programma’s die erop staan en weten hoe je kunt internetten, iets kan opslaan vanaf internet en weten hoe een zoekopdracht in te vullen op Google. Dit zijn zg. instrumentele of operationele vaardigheden. Daarnaast worden ook ‘formele vaardigheden’ onderscheiden. Hierbij gaat het om kunnen navigeren, de links op internet kunnen begrijpen en gebruiken en de oriëntatie kunnen behouden: het gaat hierbij dus om vaardigheden die met de structuur van internet te maken hebben. De derde soort vaardigheden worden informatievaardigheden genoemd: het kunnen vinden van bruikbare informatie op internet en deze kunnen beoordelen op kwaliteit. Weten of de informatie goed en betrouwbaar is, door de bron te achterhalen en te checken. De vierde soort vaardigheden heeft te maken met de toepassing in het leven om bepaalde doelen te bereiken. Dit zijn de strategische vaardigheden. Mensen kunnen met slim internetgebruik allerlei voordelen halen: winst in termen van tijd of geld, betere keuzes maken dankzij gevonden informatie. Internet kan mensen helpen nieuwe sociale contacten op te doen of bestaande contacten te onderhouden of versterken. Een digibeet (iemand die onvoldoende digivaardig is) heeft óf geen toegang tot internet, óf heeft wel toegang, maar beschikt over weinig (instrumentele) vaardigheden, wat beperkt internetgebruik tot gevolg heeft. Onderzoek wijst uit dat 1,6 miljoen mensen in Nederland digibeet is. Van de beroepsbevolking is 6% digibeet. Vanuit maatschappelijk oogpunt is het van belang dat iedere burger voldoende ‘digitale’ vaardigheden bezit om volwaardig mee te kunnen komen in de informatiesamenleving, dit wordt ook wel ‘e-inclusion’ genoemd. Geringe digitale vaardigheden zetten mensen op achterstand. De kenniseconomie kan niet zonder een beroepsbevolking die voldoende e-skills heeft. Daar komt bij dat in tijden van economische recessie juist diegenen die weinig digitale vaardigheden bezitten het hoogste risico lopen buiten de arbeidsmarkt te raken.

Uit de studie Ctrl Alt Delete van de universiteit Twente blijkt dat 7,6% van de werktijd verloren gaat door slecht functionerende ICT en door gebrek aan digitale vaardigheden. Dit zou betekenen dat de kosten van het productiviteitsverlies over de gehele beroepsbevolking ongeveer 19,3 miljard euro bedragen. In het economisch beleid van de Europese Commissie is de Digital Agenda van eurocommissaris Neelie Kroes een van de speerpunten. Deze agenda onderstreept evenzeer het belang van e-inclusion als van het benutten van ICT voor economische groei.

13



Financiële vaardigheden Financiële vaardigheden gaan over ‘kunnen omgaan met geld’. Het gaat er hierbij om dat mensen zowel op korte als op lange termijn hun financieel beheer op orde hebben. Dus dat zij zowel grip hebben op hun huishoudportemonnee, als weerbaar zijn tegen financiële tegenvallers. Als mensen geen grip hebben op hun huishoudportemonnee, liggen problematische schulden op de loer. Als mensen niet zijn voorbereid op financiële tegenvallers, kunnen zij door (on)verwachte gebeurtenissen – zoals echtscheiding, het krijgen van kinderen, verlies van een baan, ziekte of ongevallen – in de financiële problemen raken. Het Nibud heeft vijf competenties voor financiële zelfredzaamheid geformuleerd. Het Nibud omschrijft het begrip ‘financiële zelfredzaamheid’ als volgt: ‘Iemand is financieel zelfredzaam wanneer hij weloverwogen keuzes maakt zodanig dat zijn financiën in balans zijn, zowel op de korte als op de lange termijn.’ De vijf competenties zijn: 1. In kaart brengen: De consument beschikt over een overzicht dat inzicht geeft in de mogelijkheden om zijn financiën in balans te houden. 2. Verantwoord besteden: De consument besteedt zijn inkomsten zodanig dat zijn huishoudfinanciën op de korte termijn balans zijn. 3. Vooruit kijken: De consument realiseert zich dat wensen en gebeurtenissen op de middellange en de lange termijn financiële gevolgen hebben en stemt zijn huidige bestedingen hierop af. 4. Bewust financiële producten kiezen: De consument kiest financiële producten op basis van budgettaire overwegingen en passend bij zijn persoon en persoonlijke huishoudsituatie. 5. Over voldoende kennis beschikken: De consument beschikt over alle relevante kennis om zijn huishoudfinanciën op de korte, middellange en de lange termijn in balans te brengen en te houden. Gezondheidsvaardigheden Gezondheidsvaardigheden zijn vaardigheden om een gezond leven te kunnen leiden. Mensen die gezondheidsvaardig zijn, begrijpen welke factoren invloed hebben op zowel hun lichamelijk als geestelijk welzijn. Ze zijn in staat hierover informatie te verzamelen en deze juist te interpreteren. Om dit te kunnen, zijn basisvaardigheden nodig als lezen, schrijven, rekenen en digitale vaardigheden. Ook sociale vaardigheden zijn hierbij belangrijk; je moet in staat zijn om de juiste vragen te stellen aan de juiste zorgverleners. In wetenschappelijke literatuur wordt onderscheid gemaakt tussen functionele, interactieve en kritische gezondheidsvaardigheden. Deze indeling laat zien dat gezondheidsvaardigheden enerzijds samenhangen met lees-, schrijf- en rekenvaardigheden, maar tegelijkertijd veel meer inhouden. Functionele gezondheidsvaardigheden hebben te maken met geletterdheid: heeft een patiënt zodanige basisvaardigheden in lezen en schrijven dat hij of zij adequaat kan omgaan met informatie over ziekte,

14



gezondheid en zorg? Interactieve gezondheidsvaardigheden hebben betrekking op het vermogen om schriftelijke of mondelinge informatie te verkrijgen over ziekte en gezondheidszorg en om deze informatie toe te passen op de eigen situatie. Kritische gezondheidsvaardigheden gaan nog een stap verder: dit zijn de vaardigheden om gezondheidsinformatie kritisch te analyseren en deze te gebruiken om meer controle uit te oefenen over het eigen leven. Uit onderzoek blijkt dat mensen die de basisvaardigheden lezen, schrijven en rekenen onvoldoende beheersen minder gezond zijn. Uit Amerikaans onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat van alle factoren die iemands gezondheid kunnen voorspellen (leeftijd, inkomen, arbeidsstatus, opleidingsniveau en etnische achtergrond), de beheersing van lees- en schrijfvaardigheden de beste voorspeller is. Laaggeletterden zijn minder goed in staat om de juiste keuzes te maken voor een gezonde levensstijl en maken daarnaast vaker onnodig (lang) gebruik van de zorg. Dit kost de maatschappij veel geld. Uit Nederlands onderzoek blijkt dat bepaalde aandoeningen als astma, kanker, hart- en vaatziekten, diabetes en migraine meer voorkomen onder laaggeletterden dan onder mensen met goede lees- en schrijfvaardigheden. Ook blijkt geletterdheid van invloed op de frequentie van zorggebruik, de duur van het ziekenhuisverblijf, de mate van correct medicijngebruik en psychische problemen. Het uitbannen van laaggeletterdheid levert een jaarlijkse kostenbesparing op van naar schatting 20 miljoen euro op huisartsenzorg en 41 miljoen euro op ziekenhuiszorg. Sociale vaardigheden Dit zijn de vaardigheden die iemand nodig heeft om met andere mensen samen te werken en samen te leven. Hierbij kan gedacht worden aan omgaan met verschillen van mening, communiceren of het nakomen van afspraken. Sociale basisvaardigheden zijn afhankelijk van de situatie en er zijn daarom ook minder duidelijke regels voor dan bijvoorbeeld bij rekenen of taal. Het worden daarom wel de zachte vaardigheden of de soft-skills genoemd. Juridische basisvaardigheden Deze vaardigheden gaan over de basiskennis van rechten en plichten in de samenleving. Dat geldt voor conflicten met andere burgers of met de overheid, maar ook wat wel en niet mag als werknemer van een bedrijf. Zonder een basiskennis van rechtspositie kan men moeilijk deelnemen aan de moderne samenleving. Competenties, niveaus en ladders Bij de diverse vaardigheden zijn competenties geformuleerd die noodzakelijk zijn om de kwalificatie basisvaardig te ontvangen. In bijlage 3 is een overzicht opgenomen van de competenties, naar de verschillende vaardigheden. Voorts wordt in de praktijk gewerkt met zogenaamde ladders (participatieladder, zelfredzaamheidsladder, verantwoordelijkheidsladder) die een maatstaf kunnen zijn voor het competentie niveau en de gewenste groei.

15



Actief burgerschap Zowel sociale vaardigheden als juridische vaardigheden hebben een nauwe relatie met burgerschapsvorming. In 2006 trad de bepaling in werking die aan scholen voor primair en voortgezet onderwijs de opdracht geeft het ‘actief burgerschap en de sociale integratie’ van leerlingen te bevorderen. Actief burgerschap verwijst naar de bereidheid en het vermogen deel uit te maken van een gemeenschap en daar een actieve bijdrage aan te leveren, in de vorm van sociale participatie, deelname aan de maatschappij en haar instituties en bekendheid met en betrokkenheid bij uitingen van de Nederlandse cultuur.

2.2 De waarde van basisvaardigheden In vele wetenschappelijke publicaties wordt er een verband gelegd tussen basisvaardigheden en persoonlijke ontwikkeling, economische voorspoed en maatschappelijke cohesie. Op persoonlijk niveau hebben basisvaardigheden een positief effect op: •

Onderwijsprestaties en schoolsucces

•

Arbeidsmarktparticipatie en beroepsloopbaan

•

Burgerschap en maatschappelijke participatie

•

Talentontwikkeling, emancipatie, sociale weerbaarheid, zelfredzaamheid, zelfbepaling, welbevinden en betere gezondheid, en hogere kwaliteit van leven.

Op economisch niveau hebben basisvaardigheden een positief effect op: •

Het opleidingsniveau van de bevolking

•

De economische groei (o.a. bruto binnenlands product per inwoner, arbeidsproductiviteit, arbeidsmarktparticipatie, inkomen)

•

Besparing collectieve voorzieningen (medische kosten, zorgkosten, kosten hulpverlening, verzekeringen)

Op maatschappelijk niveau hebben basisvaardigheden een positief effect op: •

De sociale cohesie en sociale inclusie (opheffen van maatschappelijke tweedeling, bevordering maatschappelijke gelijkheid, emancipatie)

•

De leefbaarheid (maatschappelijk welzijn en kwaliteit van de samenleving)

•

Democratisch burgerschap

In diverse wetenschappelijke publicaties wordt betoogd dat het investeren in de scholing van basisvaardigheden zich zelf meer dan terugverdient.

16



Gebrek aan vaardigheden Het gebrek aan vaardigheden heeft omgekeerd een nadelig effect op diverse niveaus, te weten op individueel, economisch en maatschappelijk niveau. individueel niveau •

Sociale uitsluiting/sociaal isolement

•

Werkloosheid/baanonzekerheid

•

Slechte gezondheid/teruggang van lichamelijk en geestelijk welbevinden

•

Reproductie van achterstandsituatie (bijvoorbeeld bij kinderen door gebrek aan opvoedingsvaardigheden bij ouders)

•

Grotere kans op armoede/kans op schulden

•

Een minder productieve levensstijl

economisch niveau •

Onbenut menselijk kapitaal

•

Geringere arbeidsproductiviteit/afbreukrisico

•

Werkloosheid

•

Uitkeringen sociale zekerheid

•

Toenemende medische vraag/verhoging medische kosten

•

Toenemende zorgvraag (zowel lichamelijk als XXXX?)

•

Toenemende hulpvraag (schuldsanering, voedselbank e.d.)

maatschappelijk niveau •

Sociale uitsluiting/maatschappelijke tweedeling

•

Sociale desintegratie/verlies aan maatschappelijke cohesie

•

Sociale spanningen/verlies aan veiligheid

•

Verminderde leefbaarheid

Een tekort aan basisvaardigheden gaat doorgaans gepaard met andere problematiek. Deze problematiek kan zeer divers van aard zijn. Het kan daarbij gaan om een combinatie van omgevingsfactoren en individuele factoren. Omgevingsfactoren •

Onaantrekkelijke gezinsomgeving (disfunctionele gezinsrelaties, huiselijk geweld, gebrek aan stimulering, onderdrukkende rolpatronen, taalarmoede e.d.)

•

Onaantrekkelijke woonomgeving (kleine en slechte behuizing, buurtoverlast, onveilige woonomgeving, gebrek aan voorzieningen e.d.)

•

Onaantrekkelijke werkomgeving (zwaar werk, onregelmatig werk, pesten op het werk, geestdodend werk e.d.)

•

Onaantrekkelijke schoolomgeving (zwakke school, weinig aandacht, ondeskundigheid van

17



docenten e.d.) •

Zwakke financiële positie (gering inkomen, armoede e.d.)

•

Onaantrekkelijk sociaal netwerk (peer-group, criminaliteit, jeugdcultuur e.d.)

Individuele factoren •

Lichamelijke of cognitieve beperking

•

Chronische ziekte (bijv. astma, suikerziekte, Alzheimer)

•

Verslaving (drugs, alcohol, eetverslaving)

•

Psychische beperking (trauma, faalangst, negatief zelfbeeld, fobieën, schaamte en sub-assertiviteit, defaitisme, slachtoffercomplex, vermijdingsgedrag, negatieve levensinstelling, depressiviteit en leerblokkades)

•

Ander referentiekader (andere normen en waarden, andere opvattingen t.a.v. opvoeding en gezondheid, andere gezondheidsbeleving, peer-group gedrag)

2.3 Laaggeletterdheid De afgelopen jaren heeft er een verschuiving plaats gevonden binnen het begrip laaggeletterdheid. Vroeger was het de puur technische vaardigheid van kunnen lezen en schrijven. Het was de basis vaardigheid om mee te kunnen doen aan het denken en handelen in de pen-en-papier maatschappij. In onze complexere maatschappij heeft het begrip meer dimensies gekregen. Er behoren ook de digitale technieken bij, zoals e-mail en internet, het kunnen omgaan met geautomatiseerde systemen (winkels, banken), het begrijpen van getallen en eenheden (rekenen), formulieren kunnen begrijpen en invullen, kranten en tijdschriften kunnen lezen en begrijpen en het kunnen omgaan met veiligheidsvoorschriften zoals bijsluiters, gebruiksinstructies, stickers en symbolen, etc 4. In de praktijk wordt vaak het begrip ´geletterdheid´ inmiddels gehanteerd als container. Het omvat niet alleen lezen en schrijven, maar ook luisteren, spreken, rekenen/gecijferdheid en in dat kader het gebruiken van alledaagse technologie om te communiceren en om te gaan met informatie 5. Deze herijking van het begrip (functionele) geletterdheid past in de ontwikkeling die zichtbaar is in andere landen binnen en buiten Europa in zowel debat als wetenschappelijke literatuur 6. In dit rapport volgen we deze brede definiëring van laaggeletterdheid, waarbij er vrijwel altijd sprake is van achterstand in meerdere basisvaardigheden. 4

Iedereen doet mee… Aanvalsplan laaggeletterdheid 2010-2014 gemeente Boxtel

5

Actieplan Laaggeletterdheid 2012-2015

6

Aanvalsplan Twenterand 2013-2017, Gemeente Twenterand

18



2.4 Een greep uit de kengetallen •

In Europa hebben 78 miljoen mensen onvoldoende basisvaardigheden om mee te doen in de samenleving.

•

1 op de 5 15 jarigen en bijna 75 miljoen volwassenen in de EU-lidstaten zijn onvoldoende lees-

en schrijfvaardig.

•

In Nederland is een 1 op de 7 volwassenen onvoldoende lees- en schrijfvaardig.

•

Vanuit internationaal perspectief: op 20% van de scholen start meer dan 75% van de leerlingen met een zekere basis van geletterdheid; in Nederland is dat 4%. Vroegtijdig meer tijd aan potentiële risicolezers besteden levert later betere leesresultaten voor deze kinderen op.

Preventie loont!

•

25% van de ongeveer 400.000 kinderen in de voorschoolse leeftijd van 2 en 3 jaar begint aan de basisschool met een taalachterstand.

•

25% van de leerlingen verlaat groep 8 met een leesachterstand van 2 jaar.

•

1,5 miljoen volwassenen (tussen 15 en 75 jaar) hebben moeite met lezen en schrijven in Nederland. 2/3 van die mensen is geboren en getogen in ons land.

•

1,6 miljoen (volwassen?) Nederlanders zijn digibeet (iemand die niets van computers en internet weet)

•

Ruim 900.000 (volwassen?) mensen (in Nederland?) hebben geen internettoegang, een van de voorwaarden om actief deel te nemen aan het maatschappelijke proces. Meer dan de helft is 65+.

•

Om gebruik te kunnen maken van internet zijn vaardigheden nodig: operationele, formele, informatie, communicatie en strategische vaardigheden.

•

Voor wat betreft digibewustzijn zijn 16-35 jarigen, 55 plussers en laagopgeleiden het meest onvoorzichtig op internet. Dit komt door het gebrek aan vaardigheden bij ouderen en lager opgeleiden en naïviteit en gebrek aan strategische vaardigheden bij jongeren.

•

Niet werkzame mensen, mensen met een lager opleidingsniveau, mensen uit de laagste inkomensgroepen en 65-plussers hebben het minst toegang tot internet.

Een aantal kengetallen van Limburg is bekend; zo weten we dat Limburg ongeveer 1,2 miljoen inwoners telt, waarvan: •

meer dan 50% 45 jaar of ouder is. Het gaat om ruim 550.000 mensen. De komende jaren zal dit percentage nog verder stijgen. Vooral de leeftijdsgroep 65+ en 80+ zal spectaculair stijgen.

•

rondom 20% van allochtone herkomst is. Het gaat om ongeveer 225.000 mensen.

•

ongeveer 33% tussen de 25-65 laagopgeleid is (beschikt niet over een zogeheten startkwalificatie: diploma havo, vwo, mbo2+). Het gaat om ongeveer 230.000 mensen.

Inzicht en kennis hebben van de kengetallen in Limburg is voor het Expertisenetwerk (en haar stakeholders) van belang en zal in 2013 als een van de actiepunten verder worden uitgewerkt.

2.5 Infrastructuur Limburg 19


Analyse - Basisvaardigheden en laaggeletterdheid / Probleemstelling

In de verkenningsfase is nagegaan welke organisaties zich landelijk en provinciaal bezig houden op het brede terrein van de basisvaardigheden. Vanuit de beleidsintentie dat (de aandacht voor) het aanleren en bevorderen van basisvaardigheden integraal dient te worden aangepakt, zijn bij deze verkenning drie overkoepelende ketens als leidraad genomen, te weten onderwijs, werk & inkomen en zorg & welzijn. Een indrukwekkende lijst van organisaties, websites en expertisecentra wordt manifest. Het expertisenetwerk zal deze uitgebreide lijst opnemen in een nog te ontwerpen kaart. Uit deze lijst zullen prominente stakeholders worden aangezocht.

3. Probleemstelling Een substantieel deel van de bevolking in Limburg mist aansluiting met de ontwikkeling van de kenniseconomie en de verdergaande digitalisering van de samenleving. Dit gebrek aan vaardigheden heeft een nadelig effect op diverse niveaus, te weten op individueel, economisch en maatschappelijk niveau. Vaak gaat het om dezelfde groep burgers die worstelt met een stapeling van achterstanden. Cubiss heeft zich in haar werkplannen (Bibliotheekhuis Limburg 2012 en Cubiss 2013) ten doel gesteld de contouren van het Expertisenetwerk te schetsen op basis van een aansprekende innovatieve visie, die stoelt op gedegen research. De uitdaging is om op basis van een stevige analyse en gedeelde visie, te komen tot een nieuwe aanpak (instrumentarium en samenwerkingsverbanden) waarmee achterstanden effectief worden aangepakt. Dit vereist beantwoording van de volgende deelvragen: a. Welke maatschappelijke en politieke ontwikkelingen zijn relevant voor sociale participatie

en zelfredzaamheid?

b. Wat is het beleid op diverse niveaus (Europees, nationaal, provinciaal, gemeentelijk) mbt

basisvaardigheden en laaggeletterdheid?

c. Welke organisaties houden zich bezig met het bestrijden en voorkomen van achterstand in basisvaardigheden? d. Wordt de problematiek herkend in het maatschappelijke speelveld en is er in Limburg

behoefte aan een Expertisenetwerk?

e. Hoe zou zo’n Expertisenetwerk er uit moeten zien in termen van missie, visie, strategie,

portfolio, organisatie en financiën?

f. Hoe kan dit Expertisenetwerk het beste worden opgebouwd en welk activiteitenplan past

bij de opstart?

20


Analyse - Aanpak verkenningen

4. Aanpak verkenningen Na de kadering (definities, facts & figures en urgentie) op basis van deskresearch/web research heeft het onderzoeksteam beleidsverkenningen uitgevoerd en is een reeks aan experts en stakeholders geraadpleegd. Zowel de beleidsvoornemens als de externe toetsing geven richting aan de vraag hoe Cubiss een bijdrage kan leveren om de geschetste problematiek te verminderen.

4.1 Maatschappelijke en politieke ontwikkelingen Er is sprake van een aantal ontwikkelingen die op elkaar inwerken, zoals: •

overheidsbezuinigingen op onderwijs (volwasseneneducatie en inburgering), welzijnswerk, gesubsidieerde arbeid (sw-bedrijven)

•

nieuwe maatschappelijke verhoudingen (burger is primair verantwoordelijk voor de kwaliteit van zijn leven en zijn leefomgeving)

•

demografische ontwikkeling (vergrijzing, ontgroening en – in bepaalde regio’s – bevolkingskrimp)

•

arbeidsmarkt (verwachte krapte, participatiewet)

•

(jeugd)zorg en welzijn (Kanteling Wmo, afslanking AWBZ, doorzettende vermaatschappelijking, decentralisatie jeugdzorg)

•

gezondheidsproblematiek (bovengemiddeld, relatie met participatieladder)

•

exclusie (armoede, fricties op het vlak van integratie en inburgering)

•

onderwijs en opvoeding (achterstanden, pedagogische civil society)

•

druk op leefbaarheid van wijken en kernen (levensloopbestendige buurt, bewoners vs bedrijven)

•

toenemende digitalisering van de samenleving

Onder druk van deze maatschappelijke een politieke ontwikkelingen neemt de omvang van de problematiek rondom basisvaardigheden de komende jaren eerder toe dan af. Dit probleem wordt bovendien versterkt door de snelle ontwikkelingen binnen onze snel veranderende, informatieen digitale samenleving.

4.2 Beleidsresearch Europees beleid De Europese Commissie heeft een EU-werkgelegenheidsdoelstelling geformuleerd voor 2020: 75% van de bevolking in de arbeidsgeschikte leeftijd (tussen 20 en 64 jaar) verricht arbeid. Bovendien moet het aantal voortijdige schoolverlaters met 10% worden teruggedrongen en moeten meer jongeren hoger onderwijs of een beroepsopleiding van vergelijkbaar niveau volgen (ten minste 40%). Daarbij zullen er tenminste 20 miljoen minder mensen ten prooi aan armoede en sociale uitsluiting vallen. De agenda schuift een aantal concrete maatregelen naar voren, waaronder mensen de juiste vaardigheden meegeven voor de banen

21



van vandaag en morgen. Aanleiding voor de agenda is dat in de EU momenteel 23 miljoen mensen werkloos zijn (ca. 10% van de beroepsbevolking). Vanaf 2012 krimpt de bevolking van arbeidsgeschikte leeftijd. Als we onze sociale zekerheid in stand willen houden, moeten er meer mensen aan de slag. 7

Een agenda voor nieuwe vaardigheden en banen, Europese Commissie

De economische crisis treft vooral de meest kwetsbaren in onze samenleving. De situatie van de minst verdienenden is verder verslechterd en zij lopen nu een grotere kans om schulden te maken en insolvent te worden. Onder jongeren, migranten en laaggeschoolden, die dikwijls aangewezen zijn op tijdelijk en laagbetaald werk, is de werkloosheid het sterkst toegenomen en zij zijn daarom blootgesteld aan een verslechtering van hun levensomstandigheden. Zo is één op de vijf jongeren op de arbeidsmarkt werkloos; onder niet-EU-onderdanen is de werkloosheid meer dan 11 procentpunten hoger dan onder EU-onderdanen en onder laaggeschoolden is de werkloosheid dubbel zo sterk gestegen als onder hooggeschoolden. De zogenaamde “werkende armen” maakten in 2008 8% van de beroepsbevolking uit, terwijl het armoederisico voor werklozen sinds 2005 fors is toegenomen van 39% tot 44%. Voorts heeft 8% van de Europeanen in ernstige mate te lijden onder materiële deprivatie en zij kunnen zich een aantal behoeften die in Europa onmisbaar worden geacht voor een menswaardig bestaan niet veroorloven, zoals telefoon of verwarming. In de armste landen ligt dit percentage bij ruim 30%. Ook leeft meer dan 9% van de Europese bevolking tussen 15 en 64 jaar in een huishouden waar niemand werkt. In het Europa van de 21e eeuw is dit inacceptabel. Bestrijding van sociale uitsluiting en bevordering van sociale gerechtigheid en de grondrechten zijn al lang kerndoelstellingen van de Europese Unie, die is gebaseerd op respect voor de menselijke waardigheid en solidariteit. Maar de Europese Unie en haar lidstaten moeten meer doen om de meest kwetsbare burgers te helpen. Het hoogste goed van de Unie is haar menselijk kapitaal. Herstel van de economische groei met meer en betere banen is de sleutel tot de bestrijding van armoede. Voor dit doel stelt de Commissie voor om een Europees platform tegen armoede en sociale uitsluiting in het leven te roepen, bij wijze van een van haar zeven kerninitiatieven voor maatregelen. Het platform moet ertoe leiden dat de lidstaten, de EU-instellingen en de belangrijkste stakeholders zich er gezamenlijk toe verbinden armoede en sociale uitsluiting te bestrijden. Aangezien de komende tien jaar waarschijnlijk grotendeels gekenmerkt zullen worden door lagere overheidsuitgaven, zullen de maatregelen de doeltreffendheid en het vertrouwen moeten vergroten door nieuwe participerende manieren te vinden om armoede aan te pakken en tegelijk te blijven werken aan een preventiebeleid en zich te richten op behoeften waar die zich voordoen.

22



Binnen de EU lopen diverse programma’s die relevant zijn in het kader van basisvaardigheden: •

Het EU-programma Europa 2020 (een vervolg van de Lissabon agenda 2000 - 2010)

•

Het EU-programma Een Leven Lang Leren 2007 – 2013

•

EU High Level Group of Experts on Literacy, Final Report. 2012

Nationaal beleid In Nederland zijn nieuwe wetten die zich o.a. richten op kwetsbare mensen in de samenleving. Per januari 2007 werd de Wmo (Wet maatschappelijke ondersteuning) van kracht, die het verbeteren van sociale redzaamheid beoogt. De Wet Participatiebudget die in 2009 volgde, stimuleert niet alleen dat mensen zichzelf moeten kunnen redden, maar ook dat men volop kan deelnemen aan het dagelijks leven. Dit kan door in te burgeren, te re-integreren op de arbeidsmarkt of een educatief traject te volgen 8. In het nieuwe regeerakkoord zijn ten aanzien van verschillende thema’s keuzes gemaakt die ten grondslag liggen aan nieuw te ontwikkelen beleid en wetgeving 9. Het betreft onder andere: •

Sociale zekerheid en inkomensbeleid. Wie kan werken, hoort niet van een uitkering afhankelijk te zijn. Iedereen zal naar vermogen moeten bijdragen om de rekening van de crisis te betalen.

•

Van goed naar excellent onderwijs. Talent meer uitdagen en achterstanden verkleinen.

•

Zorg dichtbij. Goede zorg en goede gezondheid is niet alleen een zaak van de overheid.

•

Immigratie, integratie en asiel. Het immigratiebeleid is restrictief, rechtvaardig en gericht op integratie. Voor alle nieuwkomers biedt beheersing van het Nederlands, kennis van de samenleving en betaald werk het beste perspectief op succesvolle integratie.

•

Arbeidsmarkt. Kansen van vooral oudere werknemers op nieuw werk zijn te laag en flexwerkers verdienen betere bescherming. Een snelle doorstroming van baan naar baan, met een zo kort mogelijke terugval op een uitkering, is voor iedereen wenselijk.

•

Onderwijs, kinderopvang, peuterspeelzalen en voor- en vroegschoolse educatie moeten op elkaar afgestemd zijn. In de voorschoolse periode is dat van belang om ontwikkelingsachterstanden te voorkomen, te signaleren en tijdig aan te pakken.

8 9

Leren voor Leven: een eigen plek in het dagelijjkse leven. Maurice Greef

Regeerakkoord VVD-PvdA. Thema’s Zorg en welzijn; arbeidsmarkt; Inburgering en Integratie; levensloopbestendige buurt; opvoeding en onderwijs; gezondheid

23



Participatie Het kabinet-Rutte-Asscher werkt aan de Participatiewet: wie kan werken, hoort niet afhankelijk te zijn van een uitkering 10. In de Participatiewet voegt het kabinet de Wet Werk en Bijstand, de Wet Sociale Werkvoorziening en een deel van de Wajong samen. De nieuwe wet houdt in grote lijnen het volgende in: •

Een Wajong-uitkering is per 1 januari 2014 alleen nog mogelijk voor mensen die helemaal niet meer kunnen werken (‘volledig en duurzaam arbeidsongeschikt’). Wie nog wel kan werken, valt dan onder de Participatiewet. Wie nu al een Wajong-uitkering ontvangt, wordt niet herkeurd. De uitkering wordt niet verlaagd.

•

Per 1 januari 2014 veranderen de voorwaarden voor een plaats in de sociale werkvoorziening. Wie nu in een sociale werkplaats werkt, wordt niet herkeurd. Gemeenten kunnen vanaf 1 januari 2014 zelf 30.000 ‘beschutte werkplekken’ (werken onder begeleiding) scheppen. Zij krijgen hiervoor geld van de Rijksoverheid. Op zo’n werkplek kan iemand het wettelijke minimumloon verdienen.

•

Voor iedereen die straks onder de Participatiewet valt (mensen met bijstand, Wajong, Wsw) geldt het systeem van de zogeheten loondispensatie. Dit betekent dat iemand onder voorwaarden onder het minimumloon aan de slag kan. Dat is altijd tijdelijk. Uiteindelijk moeten loon plus aanvullende uitkering samen even hoog zijn als het minimumloon.

•

Bij grote en middelgrote werkgevers moet in de toekomst 5% van het personeelsbestand bestaan uit mensen met een arbeidshandicap. Dit wordt vanaf 1 januari 2015 stapsgewijs ingevoerd. Werkgevers kunnen een boete krijgen als zij zich hier niet aan houden.

Deze regeling geldt niet voor bedrijven met minder dan 25 werknemers.

NB: arbeidsquotum is van de baan door sociaal akkoord 10

Participatiewet, Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (Wetsvoorstel) Bronverwijzing: http://www.rijksoverheid.nl/

onderwerpen/re-integratie/participatiewet-bevordert-re-integratie

Het gaat hier om voorgenomen beleid. De Participatiewet moet nog verder uitgewerkt worden. Daarna zal de Tweede Kamer het voorstel behandelen. Na goedkeuring door de Tweede Kamer moet de Eerste Kamer het wetsvoorstel behandelen en goedkeuren. De streefdatum voor inwerkingtreding is 1 januari 2014, nadat de Tweede en Eerste Kamer het wetsvoorstel hebben goedgekeurd en de wet in het Staatsblad is gepubliceerd. Inburgering Inburgeren houdt in: de Nederlandse taal leren en kennis nemen van de Nederlandse maatschappij. Ook wil de Rijksoverheid dat inburgeraars actief meedoen in de samenleving en zelf zo snel mogelijk economisch zelfstandig zijn 11. De overheid wil dat inburgeringsplichtigen voortaan zelf zorgen voor hun inburgering en scherpt daarmee de eigen verantwoordelijkheid aan. Dit is geregeld in de gewijzigde Wet inburgering die per 1 januari 2013 is ingegaan. Het kabinet vindt de beheersing van de Nederlandse taal en kennis van de Nederlandse samenleving essentieel voor de toelating tot en verblijf in Nederland.

24


versterking tussen publieke gezondheid en eerstelijnszorg (WAT WORDT HIER BEDOELD? Versterking samenwerking tussen tweedelijns en Analyse - Aanpak verkenningen

eerstelijns zorg?)

Als migranten ervoor kiezen naar Nederland te komen, mag van hen worden gevraagd dat zij actief deelnemen aan de samenleving. Daarnaast is geregeld dat de Wet inburgering zich uitsluitend richt op de doelgroep nieuwkomers. De doelgroepen oudkomers en vrijwillige inburgeraars vervallen voor deze wet. 11

Wet inburgering Ministerie Sociale Zaken en Werkgelegenheid

Zorg Door een stijgende vraag naar zorg is een verschuiving nodig van curatie naar preventie, van professionele naar zelf-/mantelzorg, van specialistische/ intramurale zorg naar eenvoudige/ extramurale zorg 12. Dit vereist een andere organisatie van de zorg. Kernwoorden zijn: sterk preventiebeleid, decentralisatie, versterking tussen publieke gezondheid en eerstelijnszorg (WAT WORDT HIER BEDOELD? Versterking samenwerking tussen tweedelijns en eerstelijns zorg?) en meer samenwerking en samenhang tussen zorgen hulpvormen. Hiervoor wil het ministerie met name een impuls geven aan: - Preventie. Rode draad is dat gezondheid weer iets van de mensen zelf wordt. Mensen beslissen zelf over hun leefstijl en maken de hele dag keuzes. De kracht ligt bij het individu en zijn directe woon-, werken leefomgeving. Betrokkenheid van het bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties, het onderwijs en zorgverleners is belangrijk bij het stimuleren van gezond gedrag. Publiek-private samenwerking is de basis van dit beleid. Speciale aandacht is er voor de jeugd. Het kabinet zet in op het bevorderen van (het aanleren van) een gezonde leefstijl, vroege signalering van risico’s en inzet op weerbaarheid om dagelijkse verleidingen te weerstaan. - Decentralisatie van zorg. Uitgangspunt is de eigen verantwoordelijkheid van mensen om problemen – al dan niet met hulp van hun omgeving – zelf op te lossen. Als zij niet zelf in staat zijn het probleem op te lossen, kunnen zij daarin ondersteund worden door bijvoorbeeld gemeenten in het kader van de Wmo. In de buurten worden voorzieningen getroffen op individueel niveau – zoals woningaanpassingen of hulp bij het huishouden – of op collectief niveau. Mensen met ondersteuningsbehoeften hebben hiervan direct profijt, maar ook voor vrijwilligers of mantelzorgers biedt dit voordelen. Gemeenten hebben een belangrijke rol bij de maatschappelijke participatie en zelfredzaamheid van mensen die daarbij problemen ondervinden. Gezondheid en participatie hangen nauw samen. Het stimuleren en benutten van de eigen kracht van mensen en het betrekken en versterken van hun sociale netwerk leidt tot het activeren van mensen en het nemen van meer eigen verantwoordelijkheid bij het oplossen van problemen. Daardoor kan het beroep op formele zorg en ondersteuning afnemen. - Versterking nuldelijn en eerstelijn. Bevorderen dat gezondheidsrisico’s tijdig worden gesignaleerd en dat effectieve interventies of behandelingen kunnen worden toegepast. Door voorzieningen op lokaal niveau, zoals consultatiebureaus, Centra voor Jeugd en Gezin en GGD´en krijgen mensen informatie op maat. Ook via e-health kunnen mensen zelf meer regie voeren over hun eigen gezondheid, waardoor een deel van de zorgvraag wordt afgevangen. Zorg en preventie moeten beter worden afgestemd. Naast samenwerking kunnen ook faciliteiten worden gedeeld.

25



- GGZ. Geestelijke gezondheid is een belangrijke voorwaarde om aan het maatschappelijk en economisch verkeer deel te nemen. Iedereen kent tegenslagen in het leven, waarbij soms hulp nodig is van anderen om hier goed mee om te kunnen gaan. Vaak is hulp van vrienden of familie voldoende. De professionele geestelijke gezondheidszorg is pas aan zet als er sprake is van zodanige klachten dat medische hulp nodig is om beter te worden. Voorkomen moet worden dat tegenslagen die mensen hebben in het leven, te snel gemedicaliseerd worden. Zelfmanagement, preventie, e-health en kortdurende behandeling kunnen dan, waar nodig, beter worden ingezet. 12

Zorg en ondersteuning in de buurt. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Bronverwijzing http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2011/10/14/ kamerbrief-zorg-en-ondersteuning-in-de-buurt.html

Onderwijs Goede samenwerking tussen scholen en ouders is niet overal vanzelfsprekend. Het Ministerie van OCW vindt het belangrijk om het partnerschap tussen school en de ouders verder uit te werken 13. Kinderen in de basisschoolleeftijd hebben vaak een hechte relatie met de ouders. De betrokkenheid van ouders bij het basisonderwijs ligt daarom erg voor de hand. Basisscholen doen vaak een beroep op de ouders. Dat geldt voor onderwijsondersteunende activiteiten (zoals bijdragen aan projecten en thema’s en aan onderwijs in de klas) en voor handen spandiensten (bijvoorbeeld bij buitenschoolse activiteiten). Op de middelbare school zijn de kinderen ouder, waardoor de afstand tussen ouders en scholen groter is. Toch hebben pubers behoefte aan steun en structuur. Onderzoek laat zien dat het belangrijk is dat ouders de jongere blijven ondersteunen. En dat ze het belang van onderwijs blijven onderstrepen. Ook kunnen ouders helpen bij het maken van een studiekeuze. Het is daarom belangrijk dat ouders en de middelbare school goed samenwerken en met elkaar in gesprek blijven. De minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) vindt het bovendien belangrijk dat de schoolbesturen in hun beleid rekening houden met de ouders en de leerlingen. Ouders, personeel en leerlingen kunnen via de medezeggenschapsraad meepraten over het beleid van de school. 13

Ouders en school samen. Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Uitvoeringsprogramma Bronverwijzing: http:// www.rijksoverheids.nl/onderwerpen/ouders-en-school-samen/partnerschap-school-en-ouders/ programma-ouders-en-school-samen

26



Actieplan Laaggeletterdheid 2012-2015 Nieuw beleid voor volwasseneneducatie en laaggeletterdheid. In september 2011 heeft de minister van OCW “Geletterdheid in Nederland, Actieplan laaggeletterdheid 2012-2015” aan de Tweede Kamer aangeboden. Het bevat de plannen van het kabinet om de geletterdheid van laaggeletterden in Nederland verder te bevorderen. Om tot een effectieve aanpak van (laag) geletterdheid te komen heeft het kabinet de definitie van geletterdheid vernieuwd (in het verleden lag het accent op lezen en schrijven). Opleidingen in de publieke volwasseneneducatie (dat wil zeggen: de door de rijksoverheid bekostigde en gereguleerde opleidingen) zullen in de toekomst alleen nog gericht zijn op de basisvaardigheden Nederlandse taal en rekenen, inclusief alledaagse informatieen communicatietechnologie. Dit wordt geregeld in weten regelgeving die per 1 januari 2013 in werking is getreden. De minister van OCW gaat algemene standaarden vaststellen voor de opleiding van volwassenen met betrekking tot de basisvaardigheden Nederlandse taal en rekenen. Deze standaarden sluiten aan bij het referentiekader voor Nederlandse taal en rekenen en passen binnen het NLQF (Nederlands Kwalificatiekader) en EQF(Europees kwalificatiekader). Gemeenten bepalen voor welke groepen laaggeletterden (qua achtergrondkenmerken, leeftijd en niveau) educatietrajecten taal en rekenen worden ingekocht bij de ROC’s. Om laaggeletterdheid in Nederland te verminderen is het nodig om op zoek te gaan naar nieuwe manieren om meer volwassenen geletterd te maken. Onderdeel van het Actieplan is om in de periode van 2012 t/m 2014 binnen de Nederlandse context nieuwe werkwijzen uit te proberen, gebaseerd op wetenschappelijke inzichten en op ervaringen in het buitenland. Hiertoe worden zes innovatie-projecten in verschillende regio’s uitgewerkt door Stichting Lezen & Schrijven. De minister van OCW acht ondersteuning van organisaties nodig bij de implementatie van de acties uit het Actieplan en hun bijdrage aan geletterdheid via vier programmalijnen. Deze lijnen zijn gebaseerd op de bestaande publieke infrastructuur voor de volwasseneneducatie en op de beschikbare onderzoeksgegevens over mogelijkheden om laaggeletterden te bereiken. Daarnaast wordt de ontwikkeling van programma’s in de digitale leeromgeving voortgezet. In de afgelopen periode is het bereiken van laagopgeleide en laaggeletterde volwassenen via (informele) digitale leeromgevingen immers succesvol gebleken.

4.2.1 Interviews Tijdens de externe toetsing zijn stakeholders in Limburg bevraagd over de aanpak van basisvaardig heden. Er is gesproken met 20 personen onder wie gemeentelijke portefeuillehouders, gemeentelijke beleidsambtenaren, medewerkers van onderwijsinstellingen, medewerkers van bibliotheken, medewerkers van zorgen welzijnsinstellingen, medewerkers van maatschappelijke organisaties en medewerkers van bedrijven.

27



Hieronder volgen belangrijkste uitkomsten van de gesprekken: Urgentie Het gebrek aan basisvaardigheden wordt ervaren als een urgent maatschappelijk probleem. Extra urgentie in Limburg De aanpak in Limburg is extra urgent vanwege onder meer de volgende ontwikkelingen: •

Krimp, ontvolking en bevolkingsdaling

•

Vergrijzing

•

Economische neergang

•

Toenemende werkloosheid

•

Toenemende armoedeproblematiek

•

Bezuinigingen op de collectieve voorzieningen

•

De terugtredende overheid, vermaatschappelijking en de versterking van de eigen kracht van de burger.

In veel gemeenten is er aandacht voor de problematiek van het gebrek aan basisvaardigheden. Geconstateerd kan worden dat: •

de aanpak versnipperd en verbrokkeld is. Er is een gebrek aan samenhang tussen de diverse initiatieven en projecten, en voorts is er gebrek aan samenwerking tussen stakeholders,

•

veel projecten afhankelijk zijn van tijdelijke financiering. Vaak is er geen borging en geen overdracht,

•

niet alle stakeholders even doordrongen zijn van de urgentie,

•

het speelveld van stakeholders complex is en daardoor is er een gebrek aan overzicht van relevante partijen, organisaties, projecten en initiatieven,

•

er onvoldoende kennis is ten aanzien van de problematiek en men is onbekend is met de good practices in Limburg en elders in Nederland. Men is te vaak bezig het wiel opnieuw uit te vinden, het gemeentelijk beleid verkokerd is: onderwijs, werk en inkomen, zorg en welzijn,

•

kunst en cultuur, sport en gezondheid. De gemeentelijke beleidsafdelingen werken onafhankelijk van elkaar en er is te weinig onderlinge communicatie,

•

er met betrekking tot de ROC’s een beperkte schaalbaarheid geldt van de capaciteit tov de omvang van het maatschappelijke probleem,

•

er een gebrek is aan regie, waardoor de ketenaanpak niet van de grond komt.

28



Bezuinigingen op de collectieve voorzieningen Een belangrijk punt van aandacht zijn de bezuinigingen op de collectieve voorzieningen. Het zijn vooral de kwetsbare groepen die relatief zwaar getroffen worden. Sommige respondenten spreken zelfs van een regelrechte kaalslag. De bezuinigingen betreffen onder meer: •

Inburgering (geheel wegbezuinigd)

•

Volwasseneneducatie

•

Re-integratie budget en bezuiniging UWV

•

Gesubsidieerde arbeid (Sociale werkvoorziening)

•

Het bibliotheekwerk

•

WW-uitkeringen en pensioenen

•

AWBZ (afslanking, hogere eigen bijdragen)

Taakverzwaring van gemeenten Een ander belangrijk aandachtspunt is dat de gemeenten naast de beperking van het gemeentelijk budget, vanwege decentralisering meer taken krijgen toebedeeld. Het gaat daarbij onder meer om invoering van de nieuwe Participatiewet, de transitie van delen van de AWBZ naar de Wmo en de decentralisatie van de jeugdzorg. Tijdens de externe toetsing is gebleken dat veel gemeenten hierop nog onvoldoende zicht hebben hoe deze enorme maatschappelijke vraagstukken efficiënt ter hand kunnen worden genomen. Een aantal respondenten spreekt de wens uit tot meer beleidsondersteuning. Vermaatschappelijking Naast de trend van de terugtredende overheid, de beperking van de collectieve uitgaven, is er een nieuwe trend zichtbaar van vermaatschappelijking. Burgers, bedrijven en organisaties dragen uit zichzelf bij aan het algemeen maatschappelijk belang. Daarbij wordt uitgegaan van de zogeheten verantwoordelijkheidsladder: •

De eigen kracht van mensen. De actieve burger. Mensen zorgen voor zichzelf. De overheid is toeschouwer.

•

Mensen/partijen zorgen voor elkaar. De overheid faciliteert.

•

Een collectieve voorziening alleen waar nodig. De overheid participeert.

•

Professionele inzet als achtervang. De overheid voert zelf uit/en of regisseert de uitvoering in haar opdracht.

In het kader van de vermaatschappelijking worden ook gesproken over: “Van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving” en over “De Civil Society (de burgermaatschappij met actieve burgers)”.

29


Analyse - Integrale analyse

5. Integrale analyse Uit de verkennende fase bleek dat basisvaardigheden essentieel zijn om participeren in onze samenleving, zowel individueel, economisch als maatschappelijk. Basisvaardigheden zijn een randvoorwaarde voor een gezonde, welvarende en duurzame samenleving waaraan iedereen actief deelneemt. Een belangrijk deel van de bevolking – juist ook in Limburg – mist deze basisvaardigheden. In het rapport wordt benadrukt dat achterstanden in basisvaardigheden zich niet beperken tot een kleine en eenduidig af te baken doelgroep, bijvoorbeeld allochtonen vrouwen 50+. Het probleem van achterstand slingert zich dwars door de Limburgse samenleving. Dit verklaart ook de positieve benadering gericht op ‘leven lang leren’. Bij voorkeur richten we ons op de lichte problematiek en werken preventief. De analyse van het Limburgse probleem is slechts op hoofdlijnen mogelijk. Op basis van het beschikbare materiaal weten we dat Limburg zich onder het landelijk gemiddelde beweegt. (230.000 mensen zonder startkwalificatie en 120.000-160.000 laaggeletterde Limburgers). Er zijn gemeenten (bv Heerlen, Kerkrade en Brunssum) waar de problematiek substantieel boven het landelijk gemiddelde ligt. Een goed en compleet overzicht ontbreekt echter op dit moment. Dit vormt een van de eerste grote uitdagingen voor het Expertisecentrum. Per gemeente wordt de status quo in kaart gebracht. Samenwerking met de wetenschappelijke raad is op dit punt van groot belang. De omvang van achterstand neemt de komende jaren eerder toe dan af, door de snelle ontwikkelingen binnen onze snel veranderende, informatieen digitale samenleving. De maatschappelijke ontwikkelingen tenderen in de richting van een groeiende maatschappelijke opgave. Meer en meer gewicht komt te rusten op de schouders van de burgers zelf. Dit vraagt een maatschappelijke transformatie die jaren zal vergen: iedereen is daarbij hard nodig, óók de Limburgers met een grote(re) afstand tot de gemeenschap en de arbeidsmarkt. Een sociale stijging die Limburg stuwt in sociaal en economisch opzicht, met alle voordelen van dien op individueel niveau én op collectief niveau (buurt/kern, sociale netwerken). Dit is een majeur belang dat past bij de grote uitdaging waarvoor Limburg staat en de grote ambities die Limburg heeft (bv. Brainport). De diverse landelijke en Europese beleidsagenda’s vergroten de ambitie en noodzaak om aan de slag te gaan met basisvaardigheden. Dit valt samen met een principiële politieke keuze tot decentralisatie. Hiermee wordt de regie in handen gelegd van de gemeentelijke overheden. Deze organisaties zijn hierop nog niet ingericht, terwijl middelen onder druk staan. De tot dusver gealloceerde middelen komen slechts voor 70% mee. Dit vanuit de veronderstelling dat de gemeenten de programma’s lokaal efficiënter kunnen organiseren. Dit plaatst de 33 Limburgse gemeenten voor een formidabele uitdaging.

30


Analyse - Integrale analyse

Bovendien is ’niets doen’ geen optie omdat de gevolgen van achterstand in basisvaardigheden met vertraging neerslaan op diezelfde gemeentelijke overheden. Ondersteuning van de Limburgse gemeenten en andere stakeholders (onderwijsinstellingen, bibliotheken, zorgen welzijnsorganisaties, maatschappelijke instellingen) bij de aanpak van basisvaardigheden is daarom van groot belang. Als tweedelijns organisatie richten we ons op de 33 Limburgse Gemeenten. Deze klanten willen één deskundige en betrouwbare ingang om achterstanden in basisvaardigheden efficiënt en effectief te voorkomen en bestrijden. Dit vraagt een breed spectrum aan dienstverlening ter ondersteuning van de beleidscyclus: onderzoek, analyse, beleidsvorming, uitvoering en evaluatie. De resultaten moeten meetbaar zijn en uitgedrukt kunnen worden in termen van maatschappelijk rendement. Het Expertisenetwerk Limburg wordt het loket waar Limburgse Gemeenten naar toe kunnen met alle denkbare vragen over basisvaardigheden. We bieden ‘one stop shop dienstverlening’ voor deze Limburgse Gemeenten, op basis van expertise, overzicht en netwerkrelaties. De meerwaarde zit in kennis (overzicht bieden over het brede en verkokerde werkveld) en uitvoering (opdrachten snel en pragmatisch kunnen uitzetten in het netwerk). De samenwerking met het comité van aanbeveling en de wetenschappelijke raad stelt de Gemeenten bovendien gerust over kwaliteit. Tijdens de externe toetsing onder Limburgse experts bleek dat de huidige aanpak niet volstaat. Er is een gebrek aan samenhang tussen de diverse initiatieven en projecten, en voorts is er gebrek aan samenwerking tussen stakeholders. Het overzicht van alle relevante partijen, organisaties, projecten en initiatieven ontbreekt, waardoor de gewenste ketenaanpak onvoldoende van de grond komt. Hierdoor is men onbekend met de good practises en te vaak bezig het wiel opnieuw uit te vinden. Ook binnen de gemeenten zelf werken de verschillende beleidsafdelingen onafhankelijk van elkaar en er is te weinig onderlinge communicatie. Veel initiatieven gericht op het bestrijden en voorkomen van achterstand in basisvaardigheden zijn bovendien afhankelijk van tijdelijke financiering. Door de projectmatige insteek is vaak onvoldoende sprake van borging en overdracht. Verder wordt de effectiviteit en efficiency van maatregelen onvoldoende gemeten en gemonitord. De schijf van vijf nodigt uit tot een integrale benadering en leidt tot meer doelmatigheid en efficiëntie in de marktbewerking. Beter zicht op best practices en hergebruik vormen een belangrijk onderdeel hiervan. In de uitvoering staat de Limburgse burger met (dreigende) achterstand in basisvaardigheden voortdurend centraal. Het aanbod wordt zo dicht mogelijk naar de klant gebracht. Door korte, op de praktijk gerichte trainingen wordt aangesloten bij hun belevingswereld en leervoorkeuren. De omstandigheden en het beleid zijn dus nieuw en onze aanpak sluit hierop aan: het bestrijden van de verkokering, het terugdringen van de inefficiëntie van de huidige aanpak, de integrale benadering (schijf van vijf), de focus op een levenlang (preventief) leren, de netwerk aanpak, nadruk op de werkketen: de provinciale focus zijn stuk voor stuk vernieuwende elementen uit het concept.

31


Beleidsplan - Conclusies en aanbevelingen

6. Conclusies en aanbevelingen Conclusies De vergrote ambitie en noodzaak om achterstanden in basisvaardigheden te voorkomen en terug te dringen vergt een andere aanpak. Er is al veel en er wordt al veel ondernomen, maar er is gebrek aan regie. Er is daarom geen behoefte aan ‘nog een Expertisecentrum’. Wel is er veel behoefte aan de opbouw van een provinciaal/regionaal Expertisenetwerk. De toegevoegde waarde van zo’n Expertisenetwerk zit hem in het verbinden van kennis en het bieden overzicht van de problematiek, de partijen, het beleid en de ontwikkelingen. Trefwoorden zijn overzicht, kennisuitwisseling, samenwerking in ketens en lokale verankering van landelijke programma’s. De hoofdtaak van het Expertisenetwerk is om te verbinden en programma’s te initiëren. Dit met het doel om de mensen ‘die vooruit moeten’ snel en efficiënt te bereiken. In de aanpak moet maatwerk worden geleverd, dicht bij de doelgroep met daarbij afgestemde werkvormen. Een en ander rechtvaardigt en noodzaakt een Limburg brede beweging met als stip op de horizon ‘meetellen en meedoen’, met basisvaardigheden als randvoorwaarden. Deze beweging wordt idealiter gesteund door een alliantie van stakeholders uit de publieke en de private sfeer: provincie, gemeenten, organisaties uit relevante maatschappelijke sectoren, koepelen belangenorganisaties óók van de burgers. Toerusting van burgers op het vlak van basisvaardigheden vormt hierbij de rode draad. Er is een kernteam nodig van betrokken en bevlogen professionals, dat als motor fungeert om deze beweging op gang te helpen en houden. Aanbevelingen Uit deskresearch, de gevoerde gesprekken en de werkcontacten, plus de daaruit voortkomende conclusies, vloeien de volgende aanbevelingen voort: 1) Investeer in een Limburgs Expertisenetwerk Basisvaardigheden van stakeholders, gericht op een gezamenlijke en duurzame aanpak op het gebied van basisvaardigheden en gericht op expertiseontwikkeling, kennisbundeling, kennisdeling en informatie-uitwisseling. 2) Formeer binnen Cubiss een kernteam voor het Expertisenetwerk Basisvaardigheden. Dit op grond van de al beschikbare expertise en de meerjarige ervaring met betrekking tot de kernvaardigheden.

32


Deel 2 Beleidsplan

Beleidsplan - Doorkijk naar het Expertisenetwerk Limburg

7. Doorkijk naar het Expertisenetwerk Limburg 7.1 Introductie Dit tweede deel van het beleidsplan biedt een eerste doorkijk naar de opzet van het Expertisenetwerk. Naast missie, visie en strategie wordt aandacht besteed aan financiering, formatie en activiteiten. Tevens wordt een beeld geschetst van de belangrijkste activiteiten in 2013.

7.2 Missie en visie Het Expertisenetwerk Basisvaardigheden Limburg wil pragmatisch en doelgericht werken aan het voorkomen en bestrijden van achterstanden vanuit een grote maatschappelijke betrokkenheid. Als kompas gelden de volgende missie en visie: Missie: iedereen telt en doet mee ‘Alle Limburgse burgers ontwikkelen en onderhouden voldoende basisvaardigheden om bewust en actief mee te doen aan onze (informatie)maatschappij’. Visie: verbinden, versterken & vernieuwen Wij zijn het Expertisenetwerk Basisvaardigheden voor Limburgse Gemeenten. Gevraagd en ongevraagd voorzien wij gemeenten van kennis, advies en programma’s gericht op het voorkomen en bestrijden van achterstand in basisvaardigheden. Wij fungeren als een netwerkorganisatie. Wij verbinden en versterken alle relevante partijen (vraag, aanbod en kennispartners) ten behoeve van een effectieve, efficiënte en bovenal pragmatische aanpak van achterstand.

7.3 Ambities Het Expertisenetwerk Basisvaardigheden wil een verschil maken en omarmt daarom stevige ambities. Het kernteam realiseert zich dat de uiteindelijke resultaten in hoge mate afhankelijk zijn van de betrokkenheid en inzet van het totale netwerk. Op basis van bevlogenheid en ervaren noodzaak om daadwerkelijk iets te betekenen voor de grote groep mensen die het betreft, zijn de volgende ambities verwoord:

34



Externe ambitie: •

We brengen Limburg vóór 2018 op landelijk niveau. Zodra de achterstand is ingelopen streven wij naar een positie in de Europese top.

•

Wij streven naar landelijke erkenning van onze aanpak.

•

Het netwerk breidt zich in de komende jaren uit naar andere provincies, te starten in Noord-Brabant.

Interne ambitie: •

Het voorkomen en bestrijden van problemen met basisvaardigheden wordt gezien als een vanzelfsprekende kerntaak voor PSO’s en openbare bibliotheken, te beginnen met Cubiss Limburg.

•

Het Expertisenetwerk wordt in haar rol van regisseur, ondersteund en gelegitimeerd door de Provincie Limburg, in lijn met haar bestaande kerntaken.

7.4 Strategie Wij werken non stop aan het sensibiliseren van gemeenten en het creëren van draagvlak onder alle relevante partners. Wij sluiten hierbij aan op de actuele thema’s en uitdagingen op basis van wettelijke taken van de gemeentelijke overheden (Wmo, jeugdzorg, participatie, kinderopvang, armoede, ed). Wij willen voorbij de eenmalige pilots investeren in meerjarige programma’s gericht op het beperken van (toekomstige) achterstand. Centraal in onze aanpak staat de tweedelijns benadering. Dit vereist samenwerking met partners, vaak op basis van overtuiging en vrijwilligheid. Het zijn juiste deze partijen die de eindklant kennen, vertrouwensposities innemen, voorbij de voordeur komen en soms ook een eigen belang hebben in de aanpak. Gemeenten en partners houden in deze benadering dus hun eigen verantwoordelijkheid, dit kan en wil het Expertisenetwerk niet overnemen. De ambities en uitvoering van deze strategie stelt hoge eisen aan de netwerkorganisatie. Om de samenhang tussen propositie, klanten, kanalen, kernactiviteiten, ed te verhelderen is een businessmodel uitgewerkt. Deze is opgenomen in bijlage 4.

7.4.1 Netwerkbenadering Alleen door een gezamenlijk gedragen verantwoordelijkheid kan de enorme maatschappelijke uitdaging rondom basisvaardigheden succesvol worden aangegaan. Dit vraagt een beweging die idealiter wordt gesteund door een alliantie van stakeholders uit de publieke en de private sfeer: provincie, gemeenten, organisaties uit relevante maatschappelijke sectoren, koepelen belangenorganisaties, óók van de burgers. Samenwerking, bundeling van krachten en hergebruik van bestaande kennis en producten zijn daarbij vanzelfsprekend. Dat geldt zowel bij de initiële oprichting van het Expertisenetwerk als bij de

35



exploitatie en doorontwikkeling ervan. Het kernteam kan in dit proces de belangrijke rol van regisseur vervullen als initiator en facilitator. Het kernteam bouwt het relatienetwerk binnen de gemeenten op. Hier ligt straks het klanteigendom en komen de opdrachten en middelen binnen. Vanuit deze centrale positie en het vermogen om middelen te verdelen over netwerkpartners wordt het netwerk aangestuurd. In die zin wordt gekozen voor een directieve aansturing van het netwerk. Allereerst wordt het werk verdeeld over de beste partijen in het netwerk. Deze verdeling moet plaatsvinden op basis van objectieve screening, gericht op de beste oplossing van de achterliggende vraag/doelstelling van de gemeente (dus geen dubbele agenda’s). De performance van de netwerkpartner wordt door de onafhankelijke research partners geëvalueerd en meegenomen in een volgende aanbesteding. Binnen het netwerk is het raadzaam een beperkt aantal kernpartners te onderscheiden. Idealiter voldoen deze aan een aantal eisen: •

De kernpartners omarmen het hogere doel (voorkomen en bestrijden van achterstand in basisvaardigheden) en voegen energie toe aan het netwerk.

•

De activiteiten raken de core business van de partners en dit biedt entree tot het MT-niveau van de partners. Voldoende involvement en denkkracht zijn van groot belang.

•

De partners zijn complementair en dekken bijvoorbeeld de verschillende basisvaardigheden samen goed af.

•

De kernpartners behoren tot de top in hun werkveld en versterken zo het op te bouwen kwaliteitsmerk.

•

De partners kennen verschillende financieringsbronnen en concurreren in die zin dus niet met elkaar.

•

De afvaardiging van de kernpartners (bv in een programmaraad) bestaat uit experts en ‘evangelisten’.

De kernpartners vormen dan samen een programmaraad, waarbij Cubiss de voorzitter levert of de programmasecretaris indien het boegbeeld de formele positie van voorzitter inneemt. Het kernteam vervult dan de rol van programmabureau.

7.4.2 Strategische werkwijze Tijdens de discussies binnen het kernteam zijn eerste beelden ontstaan met betrekking tot de strategische werkwijze. Enkele basisgedachten worden hieronder kort toegelicht:

•

Vraagsturing Het Expertisenetwerk wil vanuit contacten met Limburgse gemeenten projecten en programma’s initiëren. Het is uiteindelijk de opdrachtgever die prioriteiten stelt, besluit en betaalt.

36



•

Preventief Het Expertisenetwerk werkt bij voorkeur preventief. Gelet op de redelijk functionerende ketenaanpak op de voor/vroegschoolse jeugd – ook door openbare bibliotheken – willen we de nadruk leggen op werkenden en werkzoekenden (mbo-niveau). We werken bij voorkeur met mensen die (potentiële) achterstand erkennen en hieraan iets willen doen.

•

Sociale marketing Het netwerk kiest een positieve, vanzelfsprekende benadering. De doelgroep wordt niet geproblematiseerd. In de aanpak sluiten we aan bij de belevingswereld van de doelgroep (kort cyclische en praktische benadering).

•

Integrale aanpak Het Expertisenetwerk wil bijvoorbeeld taal- en leesstimulering en mediawijsheid gecombineerd aanbieden. Kortom verbindingen leggen tussen basisvaardigheden en deze niet geïsoleerd benaderen.

•

Leven Lang Leren Analyses laten zien dat het niveau van iemands kernvaardigheden niet stabiel blijft gedurende de levensloop. Vanaf de leeftijd van 40 jaar blijkt het niveau van de kernvaardigheden significant af te nemen. Dit vraagt extra aandacht nu de pensioengerechtigde leeftijd is verlegd naar 67 jaar.

•

Publiek-private samenwerking Het Expertisenetwerk wil zwaar inzetten op de samenwerking met vrijwilligersorganisaties en werkgevers. De wens is om zo dicht mogelijk op de doelgroep te zitten, bijvoorbeeld op het werk. Waar mogelijk sluiten we aan bij bestaande programma’s en projecten.

•

Train the trainer Om met minder middelen meer mensen te bereiken is het opleiden van medewerkers in de frontoffice van diverse loket organisaties en werkgevers van groot belang. Maar ook de inzet van vrijwilligers past in deze aanpak. Humanitas is bijvoorbeeld een belangrijke vrijwilligersorganisatie. In Brabant en Limburg werken 1200 vrijwilligers. In Limburg zijn 7 afdelingen (Parkstad, Weert, Roermond, Sittard-Geleen, Maastricht, Venlo, Venray) die ieder een eigen bestuur hebben; sommige (gesubsidieerde) projecten.

•

e-Learning Onderzoek laat zien dat verdere ontwikkeling van digitaal leren en digitale leeromgevingen kansen biedt voor het benaderen van laagopgeleide en laaggeletterde volwassenen. Tevens worden met minder middelen meer mensen bereikt.

•

Betrekken van de doelgroep en inzet ambassadeurs Taalambassadeurs zijn bijvoorbeeld ex-laaggeletterden. Zij hebben ooit de moedige stap gezet terug te gaan naar school om beter te leren lezen en schrijven. Hun ervaringen kunnen een overtuigende bijdrage leveren aan de bewustwording. Ook het maatje of de ‘buddy’ kan cursisten bijstaan, motiveren en inspireren. Deze rol kan vaak prima worden vervuld door werkzoekenden.

37



•

Opbouw lokaal netwerk De scholing kan naar de mensen worden gebracht door zogenaamde leerwerkpunten: daar kunnen mensen – om de hoek – werken aan hun basisvaardigheden en daar kunnen zij worden begeleid in hun loopbaan. Deze leerwerkpunten zijn er zo her en der al, in een wijk, een bibliotheek of bij een bedrijf. Het begin is er dus al. Deze leerwerkpunten kunnen worden uitgebreid tot een dekkende infrastructuur, zodat er overal in Limburg ‘om de hoek’ zo’n leerwerkpunt is.

•

Focus en uithoudingsvermogen De aard van het probleem vraagt om een structurele aanpak met een gerichte focus. Doorzetten, blijvende aandacht en blijvende voorlichting is het devies. Internationaal onderzoek onderschrijft dit. Dit vereist een doelgroepgerichte aanpak en de opzet van meerjarige programma’s.

7.5 Producten en diensten Bij het ontwerp van het Expertisenetwerk is nagedacht over een te ontwikkelen portfolio aan diensten. Hierbij zijn vijf producten benoemd. De gedachte is niet dat het kernteam al deze disciplines beheerst en kan uitvoeren, maar wel dat deze producten vanuit het netwerk kunnen worden aangeboden. Dit geldt bijvoorbeeld nadrukkelijk voor onderzoek en specialistisch advies.

•

Deskundigheidsbevordering & voorlichting

Het Expertisenetwerk bouwt voort op expertise. Wij realiseren een Limburg-breed netwerk voor het uitwisselen van informatie, methodieken (beste practices) en materialen m.b.t. basisvaardigheden. Training en scholing vormen hiervan een wezenlijk onderdeel en moeten de binding van vrijwilligers met deze vormen van ondersteuning versterken.

•

Advies

Het netwerk sensibiliseert waar nodig Provincie en Limburgse gemeenten en houdt de achterstandsproblematiek op de politieke agenda, onder andere door cijfermatige inzichten en analyses. Het netwerk biedt inzicht in de vraag en signaleert knelpunten. Het Expertisenetwerk Basisvaardigheden ondersteunt bij het concreet en specifiek formuleren van gemeentelijke doelstellingen met daarmee samenhangende prestaties, activiteiten en maatregelen. Te denken valt aan: •

Sociale analyses per gemeente

•

Aanvals-/beleidsplannen per Limburgse gemeente

•

Borgen brede maatschappelijke aandacht voor basisvaardigheden

38



•

Programmering en project management

Het netwerk ontwikkelt meerjarige programma’s om achterstand in basisvaardigheden te voorkomen en bestrijden. Het Expertisenetwerk brengt hiertoe partijen in ketens bij elkaar en ondersteunt afstemming. In samenwerking worden programma’s aangeboden, pragmatisch, meerjarig en doorlopend. Hierbij worden ‘best practices’ optimaal hergebruikt. Wij stellen deze praktische tools beschikbaar aan stakeholders.

•

Onderzoek en monitoring

Wij bieden een plek waar relevant onderzoek wordt geëntameerd en desgewenst vertaald naar de praktijk; zowel wetenschappelijk onderzoek aan de universiteiten als meer praktijk gericht onderzoek vanuit het middenveld. Samen met partners uit het onderwijs en kennisinstellingen wordt onafhankelijk onderzoek uitgevoerd, bijvoorbeeld: •

Status- en effectmetingen

•

Voortgangsrapportages en actualisaties ( bv deelnamepercentages)

•

Evaluaties van beleidsplannen/perioden

•

Doorrekening van economisch effecten (eindresultaten afgezet tegen inspanningen)

•

Kwaliteitsonderzoek en het ontwikkelen van standaarden en instrumentarium ter ondersteuning van oa vrijwilligers

•

Vraagbaak en ondersteuning

Het Expertisenetwerk ambieert een positie als regionale vraagbaak. •

Het Expertisenetwerk houdt overzicht op het complexe, druk bezette en verkokerde aanbod.

•

Het kernteam onderhoudt een sociale en educatieve kaart en biedt een totaaloverzicht van al het aanbod in Limburg (wijk en stad). Een in te richten kennisbank is beschikbaar en doorzoekbaar.

•

Het netwerk heeft toegang tot en overzicht van relevante (wetenschappelijke) informatie, inclusief de vertaalslag naar de Limburgse praktijk.

Uitgangspunt voor het Expertisenetwerk is dat zoveel als mogelijk wordt aangesloten bij bestaande initiatieven, dan wel dat good practices in nieuwe omgevingen worden uitgevoerd. In bijlage 5 is per onderdeel van het portfolio een overzicht opgenomen van good practices. Het is de gedachte dat hiervan actief gebruik wordt gemaakt bij het ontwerpen van programma’s voor Limburgse gemeenten. De werkwijze is pragmatisch en gericht op duplicering.

39


Beleidsplan - Organisatie en financiering

8. Organisatie en financiering 8.1 Organisatorische inbedding bij Cubiss De ophanging van het Expertisenetwerk is nader te bepalen. Inhoudelijk liggen er relaties naar meerdere afdelingen van Cubiss, waaronder de afdeling Educatie. Beleidsmatig is er een directe relatie tot de Provincie Limburg en dit stelt eisen aan rapportage, verantwoording en lokale uitvoering. Gedacht kan worden aan een organisatorische ophanging aan het Netwerkbureau Limburg, met bemensing vanuit de diverse onderdelen van Cubiss. Dit kan uiteen lopen van inhoudelijke expertise, tot onderzoek en fondsenwerving. Het Expertisenetwerk kan op verschillende momenten een beroep doen op een veelheid aan experts die binnen Cubiss beschikbaar zijn: •

Onderwijsadviseurs

•

Organisatie- en beleidsadviseurs

•

ICT-adviseurs

•

HRM-adviseurs

•

Onderzoekers

•

Informatiespecialisten

•

Communicatieadviseurs

•

Projectondersteuning (secretariaat e.d.)

Op deze wijze kan optimaal gebruik worden gemaakt van de pool aan deskundigheid binnen de gehele Cubiss organisatie en aldus wordt intern kennis blijvend uitgewisseld.

8.2 Formatie Een belangrijke stap om te komen tot het Expertisenetwerk Basisvaardigheden Limburg is het ‘oormerken’ van capaciteit van bestaande Cubiss formatie aan dit initiatief. In het reorganisatieplan van het toenmalige Bibliotheekhuis Limburg is gekozen voor de volgende opzet: Programmamanager 0,80 Specialist laaggeletterdheid 0,80 Specialist leesbevordering 0,70 Specialist mediawijsheid 0,60 Medewerker fondsenwerving & relatiebeheer

0,40

Totaal 3,20

40



Indien definitief gekozen wordt voor deze nadere specialisatie, impliceert dit ook dat enkele nader te bepalen activiteiten worden afgebouwd of geminimaliseerd. Om het initiatief kans van slagen te bieden is een meerjarige afspraak nodig met Provincie Limburg. Naast deze reguliere bezetting van 3,2 FTE wordt voorgesteld om een flex schil op te bouwen. Deze pool van flexibel inzetbare specialisten wordt samengesteld uit de Cubiss organisatie, de netwerkpartners en zelfstandige professionals. Hierdoor is het netwerk in staat snel programma’s op te starten en door te ontwikkelen, zonder zware overhead.

8.3 Kosten/financiering Het initiatief vergt geen structurele kostenverzwaring voor de Provincie Limburg. De basisfinanciering bestaat feitelijk uit een herallocatie binnen de reguliere PSO subsidie. Dit zorgt voor dekking van het kernteam (personeelskosten en overhead). Wel is een eenmalige projectfinanciering nodig om het initiatief in 2013 daadwerkelijk van de grond te tillen. Hiervoor wordt een begeleidende aanvraag ingediend en is goedkeuring nodig van de Provincie Limburg. De uitvoering van de uitvoerende activiteiten van het netwerk in 2014 en verder vindt plaats op basis van additioneel geworven subsidies en sponsorgelden. Het jaarlijks genereren van deze middelen doet een stevig beroep op het cultureel ondernemerschap. In bijlage 6 wordt een meerjaren middelen kader gepresenteerd. De ontwikkeling van kosten en baten is in een drietal scenario’s uitgewerkt. Er wordt voorgesteld om voorlopig uit te gaan van het ‘realistische scenario’s’. Om meer gevoel te krijgen bij de haalbaarheid van deze taakstelling is een subsidiescan uitgevoerd. Dit biedt een overzicht van de financieringsmogelijkheden; de diverse ingangen zijn van een toelichting en aandachtspunten voorzien. Potentiële quickwins Op basis van aansluiting op de doelstellingen van het op te richten Expertisecentrum Basisvaardigheden en de huidige opstellingen van financieringsmogelijkheden is een aantal potentiele quickwins te onderscheiden.

•

Provincie Limburg - Meerjarenprogramma Plattelandsontwikkeling: Thema: versterking leefbaarheid in dorpen en kernen - (o.a. burgerinitiatieven);

• • • •

Platform 31 – oproep experimenten bevolkingskrimp; G37-gemeenten - VVE-middelen taalachterstanden; Stichting Aangepast lezen – projectsubsidies aangepast lezen op; Europees Integratie Fonds – participatie en actief burgerschap

Op langere termijn is er inhoudelijk een uitstekende aansluiting bij enkele grote Europese projecten. De Europese begroting wordt evenwel over een periode van zeven jaar vastgesteld. De huidige begroting

41



loopt van 2007 tot en met 2013. De huidige subsidieprogramma’s zitten dan ook in een afrondende fase en budgetten zijn grotendeels uitgeput. Het nieuwe zevenjarige begrotingspakket ligt op dit moment bij het Europees parlement. Nadat de begroting is vastgesteld zal in de loop van 2013 en begin 2014 meer duidelijk worden over de nieuwe richting van de programma’s. De volgende aanknopingspunten verdienen verdere verkenning:

•

Europees Integratiefonds (EIF) - prioriteit C Participatie & actief burgerschap Het Europees integratiefonds (EIF) is een fonds van de Europese Unie (EU). Projecten die zich richten op de integratie van mensen die geen onderdanen van een EU-land zijn, kunnen vanuit dit fonds gefinancierd worden.

•

Life Long learning - Leonardo da Vinci Het Leonardo da Vinci programma is onderdeel van het Europese programma ‘Een Leven lang Leren’, waar Europese samenwerking en mobiliteit in opleiding en onderwijs centraal staan. Het Leonardo da Vinci programma subsidieert: 1) internationale projecten voor beroepsonderwijs op mbo-niveau (zowel de initiële opleiding als na-, bij- en omscholing); 2) het uitwerken van opleidingsmateriaal en methodes om de kwaliteit en de aantrekkelijkheid van het beroepsonderwijs in heel Europa te verbeteren.

•

Europees Sociaal Fonds (ESF) Het Europees Sociaal Fonds (ESF) verbetert de kansen van mensen op de arbeidsmarkt. Nederland helpt met het ESF de volgende groepen: Werklozen die extra hulp nodig hebben bij het vinden van een baan. Denk hierbij aan oudere werkzoekenden, werkzoekenden zonder uitkering of baan of mensen die (gedeeltelijk) arbeidsongeschikt zijn. Laagopgeleide werknemers. Werknemers die nooit een opleiding hebben afgemaakt kunnen door het ESF alsnog een diploma halen. ESF-geld wordt ook gebruikt om lager opgeleide werknemers scholing te geven zodat ze makkelijker doorstromen naar een betere of andere baan. Werkgevers kunnen ESF-subsidie krijgen voor sociale innovatie. Daarmee zorgen ze dat hun personeel slimmer en beter werkt op de werkvloer.

•

INTERREG IV-A: Euregio Rijn-Maas Europese subsidie voor een sterkere Euregio. Dat is Interreg in het kort. Interreg IV-A is de vierde generatie van deze Euregionale, innovatieve projectsubsidie. Interreg IV-A biedt organisaties, bedrijven, instellingen en andere initiatiefnemers uit de Euregio Maas-Rijn de mogelijkheid om over de landsgrenzen heen samen te werken in projecten rond gemeenschappelijke issues op het gebied van economie, duurzaamheid en sociale aspecten

42


Beleidsplan - Onwikkeling draagvlak

9. Ontwikkeling draagvlak Een van de grootste uitdagingen waar het netwerk in oprichting voor staat is het creëren van politiek bestuurlijk draagvlak. Zowel de Provincie Limburg als enkele Limburgse gemeenten moeten nut en noodzaak van het initiatief onderschrijven. Hiertoe wil het netwerk een pakket van 3 samenhangende maatregelen uitvoeren: 1. Allereerst moet er een beweging in Limburg op gang worden gebracht, onder het motto ‘samen sterk’. Het idee is om de focus te leggen op partijen die vooruit willen. Verder lijkt het verstandig klein te beginnen, concrete resultaten te boeken en vanuit de eerste successen door te bouwen. 2. Ten tweede is een Limburgs boegbeeld nodig, die het netwerk naar buiten toe vertegenwoordigt en desgewenst kan fungeren als voorzitter van de programmaraad. Idealiter komen we tot een ‘comité van aanbeveling’, bestaande uit enkele oud politici, bestuurders en directeuren uit Limburg. Zij onderschrijven de urgentie en de gekozen aanpak. Tijdens de gesprekken kan worden gepolst of iemand als boegbeeld wil fungeren. Het kernteam heeft de afgelopen periode een breed netwerk van sleutelfiguren bereikt die zinvolle feedback hebben gegeven op het initiatief om (meer) werk te maken van de ontwikkeling van basisvaardigheden voor mensen met een grote afstand tot de gemeenschap en de arbeidsmarkt. Het is van belang het initiatief meewind te bezorgen door ondersteunende statements van mensen van naam en faam uit verschillende maatschappelijke sectoren. Daarbij dient gezorgd te worden voor voldoende spreiding qua maatschappelijke sector, politieke kleur en geografie (Noord, Midden, Zuid). Enkele suggesties:

• • • • • •

Tof Thissen (GL) Raf Janssen (Sociale Alliantie) Maria van der Hoeven (CDA) Wil Houben (KvK) Jerome Verhagen (LIOF) Jan de Wit (SP)

Dit lijstje kan verder worden aangevuld met enkele statenleden, burgemeesters en wethouders.

3. Wetenschappelijke Raad Het netwerk wil een kleine groep van wetenschappers (o.a. van de Open Universiteit en de Universiteit Maastricht) uitnodigen in een wetenschappelijke raad. De raad fungeert als een onafhankelijke denktank en toetst de plannen en activiteiten op laatste inzichten uit de

43


Beleidsplan - Onwikkeling draagvlak

wetenschap. Bovendien wordt in samenwerking met de raad en de kennisinstellingen die zij vertegenwoordigen een onderzoekslijn ontworpen. Dit stelt het Expertisenetwerk in staat om ‘evidenced based’ te werken. Voorbeelden:

• • •

Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt School of Business and Economics, Maastricht University Maatschappelijke verhoudingen: Sandra Beurskens, lector autonomie en participatie, Zuyd Hogeschool

• •

Economie: Luc Soete Rector Magnificus van de Universiteit Maastricht Opvoeding en onderwijs: Goos Cardal, bijzonder lectoraat opvoeden in het publieke domein, Zuyd Hogeschool

• •

Krimp: Wim Derks; regionaal onderzoeksbureau ETIL

Laaggeletterdheid en digitaal leren: professor Maurice de Greef, onderzoeker bij Universiteit Maastricht en Brussel

•

Maria Jansen, programma leider Academische Werkplaats Publieke Gezondheid Limburg

AJAdvies BV is benaderd om een voorstel te doen voor de begeleiding van het procesontwerp, waarbij wordt voortgebouwd op jarenlange ervaring van het bureau met complexe projecten en processen. Het procesontwerp vormt een kritische succesfactor. Ten aanzien van het Expertisenetwerk Basisvaardigheden Limburg gaan de gedachten uit naar:

•

Regiefunctie Cubiss De uitdaging is om de prominente positie van regisseur te verwerven, zonder weerstanden op te roepen. De regiefunctie van Cubiss wordt ingevuld met behulp van de bekende 5 s-en:

• • • • • •

Situeren: het speelveld, de ontwikkelingen duiden Stimuleren: aandacht vragen, enthousiasmeren, mobiliseren Steun creëren: draagvlak en commitments verwerven Structureren: zorgen voor een gestructureerde en planmatige aanpak Sturen: zorgen voor permanente focus op de gezamenlijke stip op de horizon

Top down én bottom up benadering Het proces wordt – mede omwille van de legitimatie – ingestoken op gezag van hoogwaardige experts en maatschappelijke sleutelfiguren. AJA kan putten uit een groot netwerk in alle relevante maatschappelijke segmenten. Tegelijkertijd wordt het proces geprofileerd als een samenwerkingstraject dat zijn kracht juist ontleend aan de basis: de mogelijkheden en competenties van relevante partijen: het geheel moet meer zijn dan de som der delen.

•

Focus op resultaat Het is zaak om zo snel mogelijk weg te komen van ‘intenties’ en ‘schone schijn’. De te boe-

44


Beleidsplan - Onwikkeling draagvlak / Doorkijk naar operationele niveau

ken resultaten worden geformuleerd op een realistisch ambitieniveau en SMART uitgewerkt. Het boeken van de samen afgesproken resultaten werkt bij uitstek motiverend voor de ‘volgende stap’. Qua groeimodel wordt er voor gekozen om klein te beginnen, de verwachtingen waarmaken én groeien ‘langs organische weg’.

•

Netwerkontwikkeling (‘alliantie’) Achter het thema ‘basisvaardigheden’ gaat in Limburg een gigantisch netwerk schuil. Het is de kunst om dit in te dikken tot een basisnetwerk van ‘frontrunners’. Partijen die in hun maatschappelijke segment een gezaghebbende rol vervullen, sleutelfiguren, decision makers die vooruit willen, open staan voor innovatie en samenwerking. Met dit ‘inner network’ moet een alliantie worden gesloten: de katalysator voor verbreding op termijn volgens het principe ‘zwaan kleef aan’.

Vanzelfsprekend mag de open uitbouw van het interne draagvlak niet worden vergeten. Hierbij wordt vooral gedacht aan de inbedding en positionering binnen Cubiss alsmede aan de samenwerking met en verhouding tot het bibliotheeknetwerk en de reguliere activiteiten die daar plaatsvinden met betrekking tot leesbevordering, mediawijsheid en laaggeletterdheid. De scheiding tussen het Expertisenetwerk en de reguliere aanpak via het bibliotheeknetwerk ligt vooral in de vraagsturing en in samenhang hiermee de extra aandacht die het netwerk opbrengt voor met name de werk-, zorgen welzijnketens.

10. Doorkijk naar operationele niveau 10.1 Werkplan Expertise Netwerk Limburg 2013 In 2013 staat de verdere opbouw van de het Expertisenetwerk centraal. De centrale operationele doelstelling voor 2013 is: ‘Het sensibiliseren (gevoelig maken, interesse wekken, stimuleren) van samenwerkingspartners om draagvlak voor de problematiek te verwerven en om gezamenlijk eigenaar te worden’. Voor het activiteitenplan 2013 is hiertoe een viertal programmalijnen ontworpen: 1. Draagvlak creëren •

Besluitvorming Provincie Limburg over toewijzing bestaande formatieplaatsen en eenmalige projectfinanciering

•

Ronde langs de Limburgse gemeenten om de status quo en behoeften in kaart brengen per gemeente (inclusief CBS statistieken per gemeente)

2. Uitbouw expertise •

Sociale kaart ontwerpen en vullen met behulp van G!ds (organisaties, activiteiten, producten, doelgroepen, contactpersonen)

45


Beleidsplan - Doorkijk naar operationele niveau

•

Meer gedetailleerd inzicht verwerven in de specifieke problematiek van de Provincie Limburg en haar gemeenten (aanvullend op 1)

•

Samenstelling van een productenboek op basis van best practices

•

Organiseren van expertmeetings ter bevordering van kennisuitwisseling en netwerkrelaties

3. Opbouw van de netwerkorganisatie •

Comité van aanbeveling, en hieruit het boegbeeld werven

•

Installatie van de wetenschappelijke raad

•

Ontwerp van het onderzoeksprogramma in samenwerking met de wetenschappelijke raad en zo nodig een nulmeting uitvoeren

•

Beweging op gang brengen (Start van een Limburg breed netwerk, op basis van eerste gesignaleerde kansen. Een van de belangrijkste aandachtspunten hierbij is de publiek-private samenwerking)

•

Werkvormen en systematiek ontwikkelen om tot een vruchtbare samenwerking te komen binnen het netwerk

4. Startactiviteiten •

Inpassing lopende projectactiviteiten en samenwerking met Stichting Lezen & Schrijven

•

Werving en selectie aanvullende projecten/programma’s

•

Aanboren van aanvullende projectgelden en sponsorgelden (100K)

•

Selectie van relevante ketenpartners

•

Inventarisatie per gemeente; er is een aanvang gemaakt met de gemeenten Maastricht, Kerkrade en Venlo

10.2 Vervolg stappen •

Besluitvorming Provincie Limburg

•

Communicatie/overleg Bibliotheek netwerk (VLB)

•

Communicatie overige stakeholders

46


Beleidsplan - Doorkijk naar operationele niveau

10.3 Periode 2014-2018 De nadere uitwerking van het meerjarenplan en jaarplan 2014 vindt plaats in nauwe samenwerking met de netwerkpartners op basis van een procesbenadering. Om tot vruchtbare samenwerking te komen moet voldoende ruimte worden gelaten aan de partners om mee te denken en mede richting te geven aan het initiatief. De ambitie is om stakeholders bij elkaar te brengen. Op basis van deskresearch en de gevoerde gesprekken blijkt er ruimte om uit de dialoog een meerjarenplan te laten ontstaan inclusief een beeld van het middelenkader. Het Expertisenetwerk wil goed beslagen, maar niet vanuit te vastomlijnde ideeën deze discussie aangaan. Het doel van de procesbenadering is om te komen tot een gezamenlijk gevoel van urgentie, en van daaruit doelen, activiteiten en bijbehorende middelen te formuleren.

47


Bijlagen

Bijlage 1: Interviewlijst 2012 Landelijk •

SIOB. Maaike Toonen, programmamedewerker maatschappelijke verankering / beleidsmedewerker educatie

•

ECP. Platform voor de informatiesamenleving. Joyce Martina, medewerker

•

Arteduc. Onderzoeks- en adviesbureau, Maurice de Greef UM onderzoeker, wetenschapper

•

Marleen Wijnen adviesbureau voor bibliotheken, mediatheken en onderwijs

•

Humanitas. Ron Derkx, districtsmanager Zuid Nederland

Provinciaal •

GGD. Marjon Lemmens, senior beleidsmedewerker Jeugd

•

Provincie Limburg. Peter Boonen, senior beleidsmedewerker/coördinator Jeugd

•

Schakel BV. Onafhankelijke onderneming met dienstverlening gericht op samenwerking. Franklin Schmetz, directeur

•

BMP advies Wim Seegers en Jos Strous

•

Stichting de Pijler, Frank de Klaver, coördinator

Regionaal •

Alcander. Welzijnsorganisatie gemeente Heerlen, Leo Kruyt, financieel directeur

•

Trajekt. Welzijnsorganisatie Maastricht, Meerssen, Margraten, Vaals, Valkenburg, GulpenWittem. Henk Geelen, senior beleidsmedewerker, afdeling onderzoek en innovatie

•

Van Gemert Groep. Advisering, begeleiding en ondersteuning van organisaties en professionals bij het realiseren van nieuw maatschappelijk resultaat. Rob Vastbinder,

•

AdviseurROC Arcus. Nadine Miessen, unitmanager Educatie

•

Raad van bestuur Innovo., John Creusen.

Lokaal •

Bibliotheek Landgraaf. Tineke Delfgou, stafmedewerker en mediacoach,

•

Gemeente Maastricht. Lenny Paes, beleidsmedewerker sociale zekerheid. (portefeuille: inburgering, volwasseneducatie, armoede en schuldhulpverlening)

•

Triade. Stichting voor Katholiek Primair Onderwijs gemeente Sittard-Geleen. Andy Cobben, Raad van bestuur

•

Gemeente Maastricht. Loen Schroeders, teammanager buurtgericht werken en Veiligheidshuis

•

Bibliotheek Kerkrade. Gabby Vijgen, directeur

•

Gemeente Vaals. Monique Quint, burgemeester

•

Gemeente Kerkrade. Lodewijk Brull, beleidsmedewerker maatschappelijke zorg, afd. welzijn

•

Gemeente Sittard-Geleen, Directeur Maatschappelijke Ontwikkeling en Dienstverlening / Concernmanager at Gemeente Sittard-Geleen en Danielle Arends (afd. cultuur)

48


Bijlagen

Bijlage 2: Geraadpleegde literatuur -

Autochtone achterstandsleerlingen, een vergeten groep, SCP 2003

-

Armoedesignalement 2012 SCP – CBS

-

Achterstand en afstand, SCP, 2007

-

Achter de schermen, Dialogic, iov Mediawijzer.net, 2012

-

Allochtone ouders en de digitale generatiekloof, Pharos, 2012

-

Aanpak van laaggeletterdheid door openbare bibliotheken, Research voor Beleid SIOB 2011

-

Bouwstenen voor betrokken jeugdbeleid, WRR, 2007

-

Brainport 2020, Samenvatting 2011

-

Bestuurlijk kader: cultuureducatie met kwaliteit , cultuurnetwerk/OC&W 2012

-

Bezuinigingen ondermijnen het buurtgevoel ,2012 gemeente nu

-

Bestuursakkoord VO Raad, OCW, 2011

-

Basisvaardigheden in Nederland: de geletterdheid van Nederland:

sociale en educatieve aspecten van de taal- en rekenvaardigheden van de Nederlandse beroepsbevolking,

W. Houtkoop, Max GooteKenniscentrum voor Beroepsonderwijs en Volwassenen educatie, 2000

-

Behoeftenonderzoek mediawijzer, Dialogic, iov Mediawijzer.net, 2010

-

Bik op mediawijsheid, Dialogic, 2011

-

Basisvaardigheden op de werkplek, Programmabureau Digivaardig & Digibewust, Interdepartementaal

Vaardigheden Overleg (IVO)

-

Bibliotheken en laaggeletterdheid in Limburg: eindrapportage fase 2, Bibliotheekhuis Limburg, 2012

-

Bibliotheekblad 26-08-2011

-

Convenant Limburg-Rijk: een koers voor Limburg, 2012

-

Cultuur in beeld, Rijksoverheid.nl november 2011

-

Coalitieakkoord 2012 2015, Provincie Limburg 2012

-

Cultuureducatie, leren creëren, inspireren, onderwijsraad juni 2012

-

CTRL-ALT-DELETE, Universiteit Twente, i.o.v. Digivaardig & Digiveilig, ECDL, CA-ICT,2012

-

Competentieniveaus van de 10 mediawijsheidcompetenties, Mediawijzer.net, 2012

-

De sociale staat van Nederland, SCP, 2011

-

Digibyte, digibabe, digibeet, Digivaardig & Digibewust,2010

-

De invloed van volwasseneducatie op de toename in sociale inclusie, (dissertatie) M.P. V.M. de Greef, 2012

-

De jeugd in Nederland: enkele cijfers, SCP, 2005

-

Een koers voor Limburg > actieprogramma Zuid Limburg, 2012

-

Effectiviteit van voor- en vroegschoolse programma’s in Nederland, NJ,I 2009

-

Educatie op een kruispunt: Ontwikkelingsrichtingen voor volwasseneneducatie,

R. van Schoonhoven Actis Advies, 2012

-

Een bredere blik op lezen: onderzoek naar de omvang van doelgroepen voor aangepast lezen,

Marjolein Oomes, SIOB, 2011

-

Geletterdheid in Nederland: actieplan laaggeletterdheid 2012-2015

-

Geen kind buiten spel november 2011 rijksoverheid

-

I-overheid, WRR,2012

-

Het kind van de rekening Bas ter Weel, UM, 2012

-

Het plezier in lezen staat voorop, SIOB 2009

-

Handboek NT1 voor docenten en opleiders E. Bohnenn e.a. 2009

49


Bijlagen

-

Handboek Nederlands als tweede taal in het volwassenenonderwijs, F. Kuiken e.a., 2010

-

Iedereen geletterd, lokaal samenwerken voor geletterde mensen, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap,

departement Onderwijs, 2007

-

ICT-monitor 2010. Europese vergelijking bij bedrijven en burgers, Studiedienst van de Vlaamse Regering,

Brussel. 2011

-

Internetgebruik van de Nederlandse bevolking, Maurice de Greef, 2012

-

ICT-kennis en economie > CBS 2012

-

Jeugdmonitor CBS 2012

-

Jaarverslag ECP 2012-2013, ECP, 2012

-

Kunnen meer kinderen meedoen, SCP, 2011

-

Kernvaardigheden in Nederland: Resultaten van de Adult Literacy and Life Skills Survey (ALL),

Expertisecentrum Beroepsonderwijs, 2012

-

Kenniseconomie en laaggeletterdheid, Stichting Lezen & Schrijven, 2009

-

Laaggeletterdheid in de provincie Limburg: een analyse van de doelgroep, Cinop, 2010

-

Leerfunctie van bibliotheken in beeld; Kasperkovitz beleidsonderzoek en advies / IVA Tilburg VOB, 2011

-

Lezen we nog?, Stichting lezen, 2007

-

Laaggeletterdheid in Nederland: D. Fouarge, W. Houtkoop & R. van der Velden,

ALL Adult Literacy and Life Skills Survey (ALL), ECBO, 2011

-

Laaggeletterdheid te lijf. Signalering ethiek en gezondheid, 2011/1. Centrum voor ethiek en gezondheid,

Gezondheidsraad., 2011

-

Laaggeletterdheid in het werk, Stichting Lezen & Schrijven, 2007

-

Maatschappelijke organisaties in beeld SCP september 2008

-

Meer dan kwaliteit: een nieuwe visie op cultuurbeleid OC&W juni 2011

-

Meer taal op de werkvloer, Stg Lezen en Schrijven, 2012

-

Minder werk voor laagopgeleiden, SCP, 2010 (ontwikkelingen in baan bezit en baan kwaliteit)

-

Mogelijkheden voor dwang en drang bij voorschoolse educatie, Rijksoverheid 2012

-

Maatschappelijke achterstanden van de toekomst, Onderwijsraad,2011

-

Monitor ouderenbetrokkenheid in het po, vo en mbo september, Rijksoverheid 2012

-

Meedoen of buitenspel staan in de digitale leefwereld, de Haan en Adrichem, SCP, 2010

-

Monitor laaggeletterdheid 2009-2010 G52, Cinop, 2010

-

OECD Programme for International Student Assessment, Resultaten PISA 2009.

-

Ondersteuning en certificering van digitaal leren voor laagopgeleiden

-

Op weg naar duurzame maatschappelijke ondersteuning, Movisie, 2012

-

Opbrengsten in beeld: bijlage 2 van het Actieplan laaggeletterdheid, P. Steehouder & M. Tijssen 2012-2015

-

Opbrengsten in beeld. Rapportage Aanvalsplan, Laaggeletterdheid 2006-2010,

P. Steehouder & M. Tijssen Den Bosch: CINOP 2011

-

Ontwikkelingskansen door kwaliteit en educatie Wet OKE mei 2008 rijksoverheid

-

Praktische kennis en vaardigheden van 15-jarigen, CITO Arnhem, 2010

-

Publieke zaken in de marktsamenleving, WRR, 2012

-

Preventieve activiteiten jeugdzorg

-

Rapport EU High Level Group of experts literacy 2012 EU

-

Rapport top sector creatieve industrie rijksoverheid nl ministerie EZ, 2011

-

Presentatie Bibliotheek Rotterdam, landelijke conferentie Aanpak Laaggeletterdheid, 2011

-

Presentatie ECBO, landelijke conferentie Aanpak Laaggeletterdheid, 2011

-

Presentatie IBN en bibliotheken, 2012

-

Presentatie SIOB, landelijke conferentie Aanpak Laaggeletterdheid, 2011

50


Bijlagen

-

Regeling ‘Kinderen doen mee!’, Kennisinstituut Cultuurnetwerk Nederland en het Nederlands Instituut

voor Sport en Bewegen , 2008

-

Rapport Laaggeletterdheid, SIOB, 2011

-

Presentatie 2012 Taalkracht voor gemeenten, Stichting Lezen & Schrijven

-

Sociale uitsluiting bij kinderen: omvang en achtergronden, SCP 2010

-

Strategisch Ontwikkelingsprogramma: Taskforce Zuid-Limburg± Brainport Zuid-Limburg

-

Succesverhalen > Europa creëert mogelijkheden > programma een leven lang leren, EU 2008

-

Stil vermogen: onderzoek naar maatschappelijke kosten van laaggeletterdheid, Stichting Lezen &

Schrijven, 2008

-

Schoolverlaters tussen onderwijs en arbeidsmarkt, Reaearch centre for education and labour market

(ROA), 2010

-

Toespraak Princess Laurentien op de Bibliotheek TweeDaagse, december 2012

-

Trendrede 2013 gezamenlijke toekomstdenkers

-

Trendrapport Computer en internetgebruik 2011, Universiteit Twente, i.o.v. Digivaardig&Digibewust

-

Trendrapport Computer en internetgebruik. Een Nederlands en Europees perspectief, Universiteit Twente,

i.o.v. Digivaardig& Digiveilig, 2012

-

Trends in leerprestaties in Lezen, Rekenen en Natuuronderwijs, Radboud Universiteiten Nijmegen en

Twente 2012, M.R.M. Neelissen e.a, Pirls Timms 2011

-

Taalkracht voor gemeenten, Stichting Lezen & Schrijven, 2010

-

Vaardige burgers aan het loket, Digivaardig & Digiveilig, i.o.v. IVO, 2011

-

Voorbestemd tot achterstand, SCP, 2011

-

Vertrouwen inde buurt, WRR, 2012

-

Vertrouwen in burgers, WRR, 2012

-

Voortgangsrapportage implementatie referentiekader taal en rekenen, rijksoverheid 2012

-

Van A tot Z betrokken: Aanvalsplan Laaggeletterdheid 2006-201

-

Voortijdige schoolverlater, Reaearch centre for education and labour market (ROA), 2012

-

Welzijn nieuwe stijl VWS, 2010

-

WSW-statistiek, Research en Beleid

Geraadpleegde Bronnen -

Programmabureau Digivaardig & Digibewust, Basisvaardigheden op de werkplek. Brochure op initiatief

van het Interdepartementaal Vaardigheden Overleg en tot stand gekomen in samenwerking met de

ministeries Economische Zaken (EZ), Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW), Volkshuisvesting,

Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM), Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW). JAARTAL?

-

Wim Groot & Henriëtte Maassen van den Brink, Stil vermogen, een onderzoek naar de maatschappelijke

kosten van laaggeletterdheid, Stichting Lezen & Schrijven, september 2006.

-

Gezondheidsraad. Laaggeletterdheid te lijf. Signalering ethiek en gezondheid, 2011/1. Den Haag: Centrum

voor ethiek en gezondheid, 2011.

-

M.P. V.M. de Greef, De invloed van volwasseneducatie op de toename in sociale inclusie, (dissertatie)

Den Bosch 2012.

-

EU High Level Group of Experts on Literacy, Final Report. 2012.

51


Bijlagen

-

W. Houtkoop, Basisvaardigheden in Nederland: de geletterdheid van Nederland: sociale en educatieve

aspecten van de taal- en rekenvaardigheden van de Nederlandse beroepsbevolking, Amsterdam: Max goot

Kenniscentrum voor Beroepsonderwijs en Volwassenen educatie, 2000.

-

W. Houtkoop, De mensen op niveau 1, Amsterdam: Max goot Kenniscentrum voor Beroepsonderwijs en

Volwassenen educatie, 2000.

-

D. Fouarge, W. Houtkoop & R. van der Velden, Laaggeletterdheid in Nederland. Resultaten van de Adult

Literacy and Life Skills Survey (ALL). Utrecht: ecbo 2011.

-

P. Steehouder & M. Tijssen, Opbrengsten in beeld. Rapportage Aanvalsplan, Laaggeletterdheid 2006-2010.

Den Bosch: CINOP 2011.

-

W. Houtkoop, e.a., Kernvaardigheden in Nederland, op basis van de Adult Literacy and Life Skills Survey

(ALL). Utrecht: ecbo 2012.

-

Digivaardig&Digibewust e.a. , Vaardige burgers aan het loket: tips voor loketorganisaties, Den Haag 2011

-

A.J.A.M. van Deursen & J. A.G.M. van Dijk, Trendrapport internetgebruik 2012. Een Nederlands en Europees

perspectief. Digivaardig & Digiveilig, Universiteit van Twente, 2012.

-

M.P. Frasen, K. Stronks en M.L Essink-Bot, Gezondheidsvaardigheden: stand van zaken, Amsterdam

2011, in: Gezondheidsraad. Laaggeletterdheid te lijf. Signalering ethiek en gezondheid, 2011/1. Den Haag:

Centrum voor ethiek en gezondheid, 2011.

52


Bijlagen

Bijlage 3: Competenties & ladders

53


Bijlagen

Bijlage 4: Business model Expertisenetwerk Basisvaardigheden

54


Bijlagen

Bijlage 5: Good practices

Best practice (werkwijze, tool, methoden & technieken)

Korte toelichting (bv kracht, meeting, toepassing, organisatie, kosten ..)

Boekstart Plus Leesclubs Laaggeleterden ROC aanbod educatie Taalnetwerk; Taalmaatjes, het begint met Taal, Taal en werkplein Breda, Bijspijker Cursus Vlaardingen Samen Schrijven Open Leercentrum Amsterdam Doe weer mee Taalprojecten van het ISKB in Utrecht Hengelo: Taalpunt in bibliotheek Oefenportal www,oefenen.nl

Bibliotheek maasland, Boxtel Bibibliotheek Amsterdam, Breda, Zutphen e.d. ROC's Bibliotheken, Vrijwillersorganisaties,

Programmering en project management a) Basisvaardigheden Kernvaardigheden lezen, schrijven/taal

rekenen

ROC's Bibliotheken, Vrijwillersorganisaties, www.samen-schrijven.nl www.openleercentrum.nl ROC Mondriaan Den Haag ww.iskb.nl Stichting Menthol Expertisecentrum ETV

Digitale vaardigheden,

Klik&Tik, Digisterker, bibliohteek voor ondernemers, Ondernemen in 1 minuuut

Bibliotheken, SIOB, Novay

Gezondheids vaardigheden,

Beweegmaatjes

Beweegmaatje

Financiële vaardigheden

Schuldhulpmaatje Geldwijzer NIBUD Budget begeleiding Voedselbank: training kalnen financiele redzaamheid SLO Blokkendoos

Beweegmaatje Schuldhulpmaatje www.geldwiijzer.nl NIBUD in samenwerking met Divosa Stichting SLO

Bieb in SW Bedrijf Educatie op de werkvloer Taal in de buurt Computerwijk Gezonde wijk: Ontspannen in Overvecht (Utrecht) Vrouwen in beweging in Rotterdamse wijk Delfshaven Bennekel in Eindhoven

SIOB SBCM Alsare, Vaktaal, Capabel Stichting L&S Computerwijk www.onstpanneninovervechtnl www.viddelfshaven.nl Mee en ander

Sociale vaardigheden Juridische vaardigheden b) Aanpak naar doelgroepen Bedrijven W ijk

Jongeren Ouders

Vrouwen

Ouderen

Inburgeraars Vrijwilligers

Klik&Tik Werkloket Jongeren UW V en Bibliotheek Schunck Boekstart Plus Gemeente Amsterdam: Taaladvies voor ouders Cursus Taal en ouderbetrokkenheid Ouderenschoolplus

Boxtel

Tafel van Een van W omeninc.nl Vrouwen Gezondheidscentrum Maastricht Kenniscentrum Emancipatie Vrouwen Maastricht Computercursussen voor ouderen Gezondheidsvoorlichting Ouderen Brabant-Zuid Oost

www.womeninc.nl

Seniorweb, Digisterker GGD

Computercursusen voor ouderen Taalmaatjes

Seniorweb, Digisterker Hetbegintmettaal

Maatschappelijke Digistage

SIOB en Codename Future

Haagse Maatschap Klik & Tik UW V W erkloket Haagse Maatschap

Den Haag Bibliotheek Schunk

Alsare www.ouderenschoolplus.nl

c) Ketens/Sectoren Onderwijssector Arbeidsmarktsector Zorg- en welzijnssector Kunst- en cultuursector (als dat van toepassing is) Gezondheidszorgsector

Gezonde school, gezondwerk, gezonde wijk, gezonde gemeente

RIVM

W MO Nota Maastricht 2012 - 2015 Meer voor Elkaar

Maastricht

d) Wetgeving/Aandachtsgebieden gemeente WMO

55


Bijlagen

Bijlage 6: Meerjaren middelenkader

Norm (productieve Formatie ENBL in Uurtarief per functie Formatie (FTE) uren per jaar) uren Formatiekosten 2013 Programmamanager Specialist laaggeletterdheid Specialist leesbevordering Specialist mediawijsheid Medewerker fondsenwerving & relatiebeheer Totaal

0,8 0,8 0,6 0,6 0,4

1405 1405 1405 1405 1405

1124 1124 843 843 562

€ 90 € 90 € 90 € 90 € 69

€ 101.160 € 101.160 € 75.870 € 75.870 € 38.778 € 392.838

2015

2016

2017

2018

Totaal

€ 396.766

€ 400.734

€ 404.741

€ 408.789

€ 412.877

€ 2.023.907

€ 20.000 € 416.766

€ 3.000 € 403.734

€ 3.500 € 408.241

€ 4.000 € 412.789

€ 5.000 € 417.877

€ 35.500 € 2.059.407

2014

2015

2016

2017

2018

€ 100.000

€ 200.000

€ 300.000

€ 400.000

€ 500.000

€ 1.500.000

€ 20.000 € 50.000 € 30.000

€ 40.000 € 100.000 € 60.000

€ 60.000 € 150.000 € 90.000

€ 80.000 € 200.000 € 120.000

€ 100.000 € 250.000 € 150.000

€ 300.000 € 750.000 € 450.000

€ 150.000

€ 450.000

3,2

2014 Indirecte kosten Expertise netwerk Basisvaardigheden Limburg Loonkosten ( inclusief verlof, opleiding, verzuim, pensioen, ed) (Inflatie per jaar 1%) Marketing campagne +onderhoud Totaal Werving & allocatie projectinkomsten Scenario 1 (realistisch) (Binnen 5 jaar matchen projectinkomsten de indirecte kosten) Inhuur partners (70%) Bibliotheeknetwerk (20%) overig netwerkpartners (50%) Inhuur Cubiss (30%) Spin off Cubiss Totaal Cubiss

PM

€ 30.000

PM

€ 60.000

PM

€ 90.000

PM

€ 120.000

PM

Scenario 2 (optimistisch, economisch herstel) Projectmiddelen Inhuur partners (60%) Bibliotheeknetwerk (20%) Overig netwerkpartners (40%) Inhuur Cubiss (40%) Spin offs Cubiss Totaal Cubiss Scenario 3 (doorslaand succes, Europese fondsen, economisch herstel, succesvolle marketing campagne ) (binnen 5 jaar matchen de projectinkomsten Cubiss de indirecte kosten) Inhuur partners (50%) Bibliotheeknetwerk (15%) Overig netwerkpartners (35%) Inhuur Cubiss (50%) Spin offs Cubiss (inhuur/advies Cubiss buiten ENBL)) Totaal Cubiss

€ 150.000

€ 250.000

€ 400.000

€ 550.000

€ 750.000

€ 2.100.000

€ 30.000 € 75.000 € 45.000 € 20.000 € 65.000

€ 50.000 € 125.000 € 75.000 € 40.000 € 115.000

€ 80.000 € 200.000 € 120.000 € 60.000 € 180.000

€ 110.000 € 275.000 € 165.000 € 80.000 € 245.000

€ 150.000 € 375.000 € 225.000 € 110.000 € 335.000

€ 420.000 € 1.050.000 € 630.000 € 310.000 € 940.000

€ 200.000

€ 350.000

€ 450.000

€ 600.000

€ 750.000

€ 2.350.000

€ 30.000 € 70.000 € 100.000 € 20.000 € 120.000

€ 52.500 € 122.500 € 175.000 € 40.000 € 215.000

€ 67.500 € 157.500 € 225.000 € 60.000 € 285.000

€ 90.000 € 210.000 € 300.000 € 80.000 € 380.000

€ 112.500 € 262.500 € 375.000 € 90.000 € 465.000

€ 352.500 € 822.500 € 1.175.000 € 290.000 € 1.465.000

56


Bijlagen

57


LIMBURG HAALT HET BESTE UIT ZICHZELF

Beleidsrapportage samengesteld door: Juul Hermkens Ivette Sprooten Ria Verstappen Thomas Bersee Pieter Jan Huysse

Februari 2013

LIMBURG HAALT HET BESTE UIT ZICHZELF

Recommend Documents