INTERNATIONAL COUNCIL ON MONUMENTS AND SITES
IC
MOS Netherlands
Jaarverslag 2006 Vereniging ICOMOS Nederland
Secretariaat: Erfgoedhuis Herengracht 474, 1017 CA Amsterdam
tel. (020) 716 73 57,
[email protected]
Jaarverslag 2006 Vereniging ICOMOS-Nederland Organisatie
ICOMOS-Nederland is de nationale afdeling van de internationale beroepsvereniging van experts in de (onder- en bovengrondse) monumentenzorg, waaronder ook wordt verstaan het erfgoedbeheer. ICOMOS-NL functioneert voor haar leden als een platform voor uitwisseling van kennis en als de springplank naar het internationale werkveld. Een permanent bureau kanaliseert de informatiestroom. Ledental Het ledental is in 2006 iets verhoogd en bedraagt: 124 individueel en 14 institutioneel. Bestuur In 2006 hebben meerdere wijzigingen in de bestuurssamenstelling plaatsgevonden (zie bijlage 1). Geschokt en verslagen ontvingen wij het bericht dat Rob Apell op 28 oktober 2006 plotseling is overleden. Als adviseur monumentenbeleid van de Rijksbouwmeester begeleidde Rob talloze restauraties van nationaal belang (Muiderslot, Rijksmuseum, Scheepvaartmuseum Amsterdam, De Trompenburg, etc). Maar door zijn brede netwerk van contacten was hij ook gevraagd als bestuurslid van vele verenigingen, commissies en stichtingen (KNOB, UNESCO-commissies en ICOMOS). Vele jaren was Rob Apell bestuurslid en vice-voorzitter van ICOMOS-NL, een taak die hij met veel plezier, aandacht en kennis van zaken oppakte. Het bestuur en de vereniging zullen zijn inzet en betrokkenheid node missen. Tijdens de bestuursvergadering van 7 januari 2006 is afscheid genomen van Frits van Dulm als bestuurslid. Hij vertegenwoordigde jarenlang de RDMZ en later tevens de ROB in ons bestuur. Door zijn deelname aan het Gemeenschappelijk Erfgoed Overleg, zijn uitgebreide internationale contacten en jarenlange betrokkenheid bij het erfgoedbeleid functioneerde hij min of meer als het geheugen van ICOMOS. De contacten met Frits, die zich nu op andere aspecten van het internationale erfgoedbeheer richt, blijven bestaan. Joke Benningen-Harlaar, wethouder van gemeente Beemster en voorzitter van de Stichting Platform Werelderfgoed Nederland, is na haar termijn als wethouder naar het buitenland verhuisd en moest haar functie eveneens per 7 januari 2006 afstaan. De nieuwe voorzitter van het Platform, Harry Brinkman, burgemeester van Beemster, is gevraagd haar plaats in te nemen en treedt in 2007 in functie. Leo Wevers heeft te kennen gegeven door de drukke werkzaamheden binnen zijn bureau voor bouwhistorisch onderzoek en restauratiearchitectuur onvoldoende tijd aan ICOMOS te kunnen besteden. Zijn bestuursplaats is voorlopig niet ingevuld. In de vergadering van 30 augustus is drs. M.R. Manders als bestuurslid toegetreden. Martijn Manders is beleidsmedewerker bij de RACM, werkzaam in het NISA als maritiem archeoloog. Zijn internationale ervaring strekt zich uit naar Polen, Frankrijk, Argentinië (Swift and Hoorn project) en Sri Lanka (Avondster). Op beleidsniveau is Martijn ervaren in diverse EU samenwerkingsprojecten, als Mossproject (monitoring van scheepswrakken) en Bacpoles (bacteriële aantasting van hout onderwater). Zijn inbreng in het bestuur is professioneel en pragmatisch. De secretaris, Emil van Brederode werd tijdens de kerstvakantie in Brazilië getroffen door een herseninfarct dat hem eenzijdig verlamde, een persoonlijk drama nog geen jaar na het overlijden van
jaarverslag 2006 ICOMOS-NL, pagina 2
zijn echtgenote. Pas in januari 2007 kon hij terugkeren naar Nederland. Zijn actieve deelname aan het bestuur op dit moment nog ongewis maar zal zeker langere tijd onmogelijk zijn. ALV De Algemeen Ledenvergadering werd op 18 april 2006, zeer toepasselijk op World Monuments Day, gehouden in het Gemaal Zeeburgerdijk te Amsterdam. Paul Morel, stafmedewerker van Stadsherstel Amsterdam gaf een toelichting op het gebouw, de restauratie daarvan en de herbestemming tot horecagelegenheid en feestzaal. Voorafgaand aan de vergadering hebben de leden een excursie door Amsterdam-Oost gemaakt langs Werf ’t Kromhout en Museum Energetica. Daarmee zijn drie bijzondere, maar weinig bekende monumenten van industrieel erfgoed nader bekeken en van deskundige toelichting voorzien door de betreffende medewerkers. Personeel ICOMOS is een organisatie die haar activiteiten ontplooit door de vrijwillige en onbezoldigde inzet van de talloze leden, wereldwijd zelfs met de inzet van 9.000 leden. Dat geldt ook voor het bestuur. De vereniging ICOMOS-NL heeft om de continuïteit te bewaken en de institutionele aansluiting met de bestuursorganisaties van ICOMOS als geheel te faciliteren een professioneel bureau opgezet. Hiervoor is al jaren, mede dankzij een instellingssubsidie van het rijk, een vast kracht in dienst, zij het parttime. Sinds 2000 is Benedict Goes in functie van chef de bureau aangesteld, thans voor 12 uur per week. Was deze aanstelling voorheen op basis van detachering via NCM (Stichting Nationaal Contact Monumenten) geregeld, vanaf 1 januari 2006 is de medewerker direct bij de Vereniging in dienst. Hiermee is niet alleen de helderheid in de aansturing maar ook de verantwoordelijkheid in arbeidsrechtelijke zin verbeterd. Vanaf dezelfde datum worden de operationele kosten, zoals werkplek, bureaukosten, computers en printers, voor een vast bedrag per jaar afgenomen van de SNA (Stichting voor de Nederlandse Archeologie). Daarin is tevens opgenomen enkele aanvullende uren voor de financiële administratie. De chef de bureau is belast met de uitvoering van het beleid van de vereniging zoals vastgelegd in het beleidsplan, daarin aangestuurd door het bestuur. Daarnaast behelst zijn functie de uitvoering van de algemene taken van het bureau: secretariaat van de vereniging en ondersteuning van het bestuur. Financiën Op 26 oktober werd het bestuur van ICOMOS-NL uitgenodigd voor een overleg bij de RDMZ, samen met zeven andere organisaties *) die allen gefinancierd worden uit de zgn. Pot Oud, een door het ministerie van OCenW aan de Rijksdienst beschikbaar gesteld budget voor subsidiëring van draagvlakverbredende activiteiten. Vertegenwoordigers van OCenW en RDMZ meldden tijdens de ontmoeting dat de subsidie aan alle organisaties per 1-1-2008 worden stopgezet omdat het ministerie het budget dan niet langer beschikbaar stelt. Vanaf dat moment tot ver in 2007 is door bureau en bestuur gewerkt aan een oplossing van dit probleem. Algemene bedrijfsvoering In verband met de gedeelde huisvesting in het Erfgoedhuis ontving het bestuur in november het bedrijfsplan van Stichting Erfgoed Nederland i.o. ter inzage. Erfgoed Nederland neemt alle rechten en plichten van de fuserende onderdelen, waaronder NCM en SNA over, waardoor de condities van huisvesting en kantoorapparatuur voorlopig ook in 2007 gelijk blijven. Onbekend is of dit op de lange termijn ook in deze vorm gehandhaafd blijft.
*) (Vereniging van beheerders van Particuliere Historische Buitenplaatsen, KNOB- Koninklijke Oudheidkundige Bond, Bond Heemschut, VBMK - Vereniging van Beheerders van Monumentale Kerken, Federatie Industrieel Erfgoed Nederland, Stichting Open Monumentendag, European Union of Historic Houses en ICOMOS).
jaarverslag 2006 ICOMOS-NL, pagina 3
Verslag Het jaarverslag is opgesteld door Benedict Goes, chef de bureau van ICOMOS-NL, en wordt gepubliceerd onder verantwoordelijkheid van het bestuur. Dit verslag over 2006 is opmaakt volgens de indeling van kerntaken zoals gepresenteerd in het beleidsplan 2005-2007, te weten: - Platform voor kennisuitwisseling - Bevorderen expertise door het ICOMOS netwerk en in gecombineerde vorm: - Liaisonfunctie voor Nederlanders naar het buitenland & aanspreekpunt voor het buitenland
Platform voor kennisuitwisseling Een belangrijke factor in de kennisuitwisseling is de traditie binnen de vereniging om lezingenavonden te organiseren, waarin binnenlandse of buitenlandse sprekers aspecten van internationaal monumentenbeheer en –behoud belichten. De belangstelling voor de lezingenavonden is groot. De succesvolle formule om de avond met een informele maaltijd te beginnen, draagt zonder twijfel bij aan het soepele verloop van de discussies en de populariteit van de avonden. De lezingen trekken niet alleen een geïnteresseerd publiek, maar vooral ook een betrokken publiek. Dit is de basis van interessante discussies met de sprekers, die niet zelden uitmonden in nieuwe gezichtspunten. Hiermee is het optimale doel van de lezingen als platform voor kennisuitwisseling bereikt. Tweemaal werden avonden georganiseerd naar aanleiding van het bezoek van buitenlandse collega's, een streven van ICOMOS-NL dat ook in de internationale ICOMOS-Newsletter is gepubliceerd. Ook in dat geval was sprake van een duidelijk tweerichtingsverkeer tussen sprekers en publiek waardoor zelfs internationale kennisuitwisseling werd bereikt. 1 februari 2006: De vele gezichten van CHINA Naar aanleiding van de ICOMOS General Assembly in Xi’an gaven enkele leden van de delegatie een fotoverslag van hun excursies door China. Koen Ottenheym, chef d’équipe, gaf een algemene inleiding over de cultuur in China met nadruk op de traditionele bouwkunst van paleizen en tempels. Benedict Goes toonde de opmerkelijke westerse invloed op de architectuur in de kustplaats Qingdao. Dit kleine visserplaatsje is in 1897 door een Duitse expeditie omgevormd tot een complete stad in volkomen Duitse vormgeving. Veel van de bestuursgebouwen en residenties zijn opmerkelijk goed bewaard, beter dan in menig Duitse stad. Als tweede voorbeeld werd Tianjin getoond met name een wijk uit de jaren ’30 in art deco-stijl. Jan Willem van Beusekom berichtte over Shanghai, de grootste stad in China waar de Europese concessies ooit het belangrijkste deel en nu het centrum van de stad vormden. Hij deed tevens verslag van de bustocht die door een deel van de Nederlandse delegatie na afloop van de GA werd gemaakt van Xi’an naar Beijing: Pingyao, de best bewaarde historische stad van China, enkele tempelcomplexen bij Taiyuan, een tempelcomplex (4e/5e eeuw) dat op 100 meter boven de grond aan een rotswand hangt in de Wutai Bergen en de grotten van Datong met duizenden boeddhabeelden en een nog niet gerestaureerd deel van de Chinese Muur. Rob Apell maakte een reis naar zuid-China, naar de (wereld erfgoed)steden Kunming, Dali en Lijiang. Tussendoor werden enkele interessante natuurlijke en culturele erfgoedsites bezocht in het grensgebied tussen China, Vietnam en Myanmar (Birma). Tijdens deze tocht veel aandacht voor de culturele minderheden en hun bouwwijzen. Wijnand Freling sloot de rij met het meest exotische reisdoel: de Zijderoute richting Mongolië. Vanuit Xi’an, voor de Chinezen het beginpunt van de zijderoute, liep de noordelijke karavaanroute via Lanzhou door de Mongoolse woestijn naar Űrümqi, een stad met al duidelijk Turkse invloeden. De oase Turfan (-154m) is het laagste punt van deze droge streek, met ongekende leembouw-werken.
30 augustus 2006: Egypte, de opkomst van erfgoedmanagement Jolanda Bos en Sigrid van Roode berichtten vanuit hun eigen ervaring als adviseur van de lokale rijksdienst over het erfgoedbeheer van de rijke cultuur van Egypte.
jaarverslag 2006 ICOMOS-NL, pagina 4
Toerisme heeft veel nadelige invloed op de kwetsbare archeologische resten, het vakgebied archeologie is onvoldoende toegespitst op behoud en blijkt weinig zelfkritisch. Het stedelijk erfgoed is nog volop in gebruik, maar in Egypte ontwikkelt zich momenteel wel het besef van de waarde van al dit erfgoed, o.a. uit de periode 1860-1950 waar de miljoenenstad Cairo prachtige voorbeelden van bezit. Zonder goed beleid valt deze architectuur ten prooi aan verwaarlozing, luchtvervuiling en overbevolking. Vanuit de zaal ontstond een boeiende discussie met een vergelijking tussen het erfgoedbeheer in andere overbevolkte wereldsteden.
21 september 2006: Managing the Fjord City of Oslo Het voltallige bureau Monumentenzorg van de stad Oslo bracht van 20 tot 24 september een studieboek aan Amsterdam. Het doel was om problemen en oplossingen van monumentenbeleid in Amsterdam te bekijken in vergelijking met de situatie in Oslo. Beide havensteden hebben een lange geschiedenis die een historisch stedelijk weefsel hebben opgeleverd, dat onder voortdurende druk staat van economische ontwikkelingen. Ambtenaren van de Gemeente Amsterdam hadden de delegatie geïnformeerd over herontwikkeling, nieuwbouw en herbestemming aan de IJ-oevers, over behoud en renovatie van wederopbouwarchitectuur in AmsterdamWest, over de werelderfgoed nominatie van de binnenstad, enzovoorts. In de ontspannen ambiance van een zwoele avond in de tuin van het Erfgoedhuis werden de contacten tussen Nederlandse en Noorse erfgoedprofessionals nader uitgebouwd. De Noren gaven inzicht in hun problemen, werkwijze en wettelijk instrumentarium.
11 oktober 2006: Swedish town planning based on Dutch theory De secretaris-generaal van ICOMOS-Zweden, Nils Alhberg, publiceerde zijn doctoraalstudie naar de stedenbouwkundige ontwikkeling van de landen rond de Baltische Zee in: New Foundations and Changes of Plan. Swedish Town Planning 1521–1721, tevens gepubliceerd op http://epsilon.slu.se/200594-ab.html. Hij verbleef een maand in Nederland om zijn studie uit te breiden met de Nederlandse invloed op de Scandinavische vesting- en stedenbouw. Contacten met Nederlandse onderzoekers, bibliotheken en archieven werden daarvoor ingezet. Een citaat: “During the late 16th century, and even more so in the 17th century, when Sweden was a great power, the extent of Swedish town-planning activity was unparalleled in Europe. Still today most of the older Swedish towns take their basic character from this era. Many new towns were founded and old ones relocated. In already existing towns extensive changes of plan took place, including the building of large fortifications. Foreign experts, especially from the Netherlands, played a significant role in the town-planning projects and many of the leading Swedes were trained in the Netherlands.“ Met dit laatste wordt onder meer gewezen op de enorme invloed van Simon Stevin. Het is goed dat deze vrij onbekende vorm van ‘gemeenschappelijk erfgoed’ nu nader onder de aandacht komt. Koen Ottenheym, die zelf uitvoerig publiceert over de Nederlandse kunstzinnige invloed in de Scandinavische landen, hield een inleiding.
6 december 2006: Werelderfgoed: Curaçao en Nederland Ten behoeve van de nominatie van de westpunt van Curaçao voor de Werelderfgoed Lijst is Erik Luijendijk op uitnodiging van het Eilandsbestuur twee maanden op Curaçao geweest om een SWOT-analyse te maken van de resterende plantagestructuren en -bebouwing. De achtergrond van Erik als bouwkundige en technisch planoloog maakte hem tot de ideale kandidaat om deze opdracht uit te voeren. Karel Loeff is als medewerker van het Bureau Monumenten en Archeologie (BMA) van de gemeente actief betrokken bij het nominatiedossier van de Amsterdamse binnenstad. Karel schetste hoe de gemeente (BMA) heeft bijgedragen aan het voorbereiden en opstellen van het nominatiedossier. Welke risico’s en kansen biedt de aanwijzing voor de grootste monumentenstad van ons land? (nieuwbouw, hoogbouw, bufferzones). Rob de Jong is de man die in Nederland sinds jaren de grootste betrokkenheid heeft bij het Werelderfgoed. Hij heeft niet alleen bijna alle Nederlandse voordrachten namens de Staat voorbereid, maar is ook goed ingevoerd in het Werelderfgoed Comité, het besluitvormend comité waarin Nederland tussen 2003-2007 zitting heeft, met als ‘head of the delegation’ oud-staatssecretaris Rick van der Ploeg en waarin Rob de Jong optreedt als deskundige voor het niet-archeologische erfgoed. Momenteel heeft hij de nominatie van de “17de-eeuwse grachtengordel van Amsterdam binnen de Singelgracht” in voorbereiding. Hij plaatste het Werelderfgoed in de brede context van het begrip ‘outstanding universal value’: welke criteria gelden voor het Werelderfgoed, wat zijn de (nieuwste) richtlijnen van het comité omtrent de door de lidstaten te volgen Global Strategy voor het Werelderfgoed, maar welk beleid voert Nederland bij het selecteren en voordragen van nieuwe sites? Uit deze praktijkvoorbeelden ontstond een levendige gedachtewisseling met de zaal.
jaarverslag 2006 ICOMOS-NL, pagina 5
Studiedag Nederland-Vlaanderen Vrijdag 9 juni 2006 organiseerde ICOMOS-Vlaanderen/Brussel de jaarlijkse uitwisseling tussen ICOMOS Nederland en Vlaanderen. Het thema was getiteld "Calamiteiten en planning". Nog steeds is ons erfgoed bedreigd door rampen: overstromingen, brand maar ook stil sluipende bedreigingen zoals luchtvervuiling en uitwasemingen. Nog onvoldoende is het besef doorgedrongen in alle geledingen van monumentenbeheer dat nagedacht moet worden over een duurzame oplossing, met name preventie door planning en risicoberekening. Als locatie voor deze dag met lezingen en excursie was een passend voorbeeld binnen deze context gekozen: het kasteelhoeve van Alden Biesen in Belgisch Limburg, dat op 8 maart 1971 uitbrandde en sindsdien systematisch is herbouwd. Miek Goossens (voorzitter ICOMOS Vlaanderen-Brussel en ICOMOS Belgium) gaf de inleiding op het thema. Koen Ottenheym (voorzitter ICOMOS Nederland) schetste de bouwhistorie van Kasteel Heemstede bij Houten en de catastrofale brand die het kasteel in 1987 verwoestte. Rob Apell (Atelier Rijksbouwmeester) vertoonde journaalbeelden van de brand waarvan het blussen door de strenge vorst werd bemoeilijkt. Vervolgens belichtte hij de technische en procedurele aspecten bij calamiteiten aan de hand van de situatie rond kasteel Heemstede. Charlotte Nys (Architectenbureau Origin) vertoonde de brand en structurele vernieuwing van het dak van de Begijnhofkerk in Brussel. Leon Smets (Culturele Biografie Vlaanderen) gaf een overzicht van de Vlaamse calamiteitenplanning. Veerle Meul (Erfgoedinspectie Nederland / ICCROMconsultant) had een helder verhaal over risk-assessment op internationaal niveau: een geïntegreerde methode voor prioritering en risicobeheer. 's Middags was gelegenheid om het monumentale complex van de door de Duitse ridderorde gebouwde Landcommanderij Alden Biesen in Bilzen (tussen Hasselt, Maaseik en Tongeren) te bezichtigen. Guido De Dijn (ere-adviseur cultureel erfgoed prov. Limburg en lid KCML Vlaanderen) gaf hiertoe de algemene inleiding. Paul Deroose (landschapsarchitect), Ronny Nullens (A20) en Herman Vanden Bossche (VIOE) vertelden over de heraanleg van de historische tuinen. Guido Jan Bral (kunsthistoricus en restaurateur) liet de interieurrestauratie van het kasteel na de brand zien, meer bepaald het appartement van de landscommandeur en de lopende restauratie van een torensalon. De reconstructie van achttiende eeuws stucwerk met gebruikmaking van enkele originele fragmenten was verbazingwekkend.
Bevorderen expertise door het ICOMOS netwerk ICOMOS-NL is op diverse manieren betrokken bij expertise bevorderende activiteiten, zowel door (bestuurs-)leden als door het bureau. Expertise wordt geleverd op expliciet verzoek of door deelname aan discussies en studiedagen van derden of door middel van het (mede-)organiseren van symposia.
Binnenlandse expertise-verstrekking Op uitnodiging van het KITLV te Leiden nam Benedict Goes deel aan een expert-meeting ter voorbereiding van een internationale conferentie over AWAD (The Atlantic World and the Dutch, 1500-2000): een project om alle erfgoedstudies over het gemeenschappelijk erfgoed rond de Atlantische Oceaan te verbinden, van West-Afrika, via Zuid-Amerika, het Caribische gebied en Noord-Amerika naar Nederland. Zie ook http://www.kitlv.nl/atlantic.html. Vanuit de verschillende disciplines als archieven, musea, immaterieel erfgoed werden inleidingen gegeven, waarbij ICOMOS het onderdeel Monumenten/Archeologische vindplaatsen verzorgde. Eind van het jaar (27 nov-2 dec) vond de AWAD-conferentie plaats in het Gemeentearchief Amsterdam met deelnemers uit Brazilië, Ghana, Guyana, Suriname, de Antillen, de Verenigde Staten en Nederland. Plenair overleg en individuele contacten zorgden voor een waardevolle uitwisseling van de specifieke expertise over onderzoek en presentatie van gemeenschappelijk erfgoed. In samenwerking met de TU Delft was ICOMOS medeorganisator van het International Symposium on Restoration op 25/26 oktober 2006. De resultaten van een afstudeeratelier van studenten van de TU dat in
jaarverslag 2006 ICOMOS-NL, pagina 6
samenwerking met de Federale Universiteit van Pernambuco was georganiseerd, werden besproken. ICOMOS-NL leverde de wetenschappelijke commentaren van twee hoogleraren uit Recife. Tevens adviseerde ICOMOS over een subsidie voor deelfinanciering van het symposium uit het HGIS-C bezoekersprogramma. De resultaten van het symposium zijn in druk uitgebracht. In samenwerking met WTA-Nederland/Vlaanderen werden diverse studiedagen gehouden. De Wetenschappelijk-Technische groep voor aanbevelingen inzake bouwrenovatie en monumentenzorg is een internationaal samenwerkingsverband van bedrijven in de restauratietechniek en wetenschappers, die studiedagen houdt waar ICOMOS-leden inhoudelijke inbreng leveren danwel als toehoorder aanwezig zijn. Thema's waren in 2006: Monitorig en diagnose; Valorisatie en consolidatie van monumentale betonconstructies; Restauratie en onderhoud van monumentale gebouwen. Expertise werd verleend bij de oprichtingsbijeenkomst van het Centrum voor Internationale Erfgoedactiviteiten, door middel van input en suggesties. Later volgde meermaals individueel overleg met de directeur Robert Parthesius. Kennisvermeerdering door aanwezigheid bij de presentatie van de beleidsbrief voor internationaal cultuurbeleid "Koers Kiezen" door staatssecretarissen Medy van der Laan van Cultuur en Atzo Nicolaï van Buitenlandse Zaken. Met persoonlijke toelichting van de bewindslieden en beantwoording van vragen. Kennis werd opgedaan tijdens de SICA studiedag over China: kansen en uitdagingen in de culturele sector. Tevens oprichting van de China Stichting die de komende jaren de culturele uitwisseling met China moet stimuleren. Advisering over een voorgenomen nominatie voor de Werelderfgoed Lijst van de fortificaties van Maastricht als onderdeel van de nominatie geïnitieerd vanuit Frankrijk van alle werken van Vauban. Advies aan Blue Shield Nederland over uitwisseling van gegevens voor een doeltreffende database met gegevens over personen die in geval van calamiteit assistentie kunnen bieden. Advies en expertise werd gevraagd aan het bestuur en werkgroepen van Blue Shield-Nederland. BS-Nederland, een samenwerkingsverband tussen ICOMOS, ICOM, IFLA en ICA, is bedoeld om het maken van calamiteitenplannen te stimuleren en in geval van acute nood op cultureel gebied hulp te bieden. ICOMOS heeft hierin een bestuursfunctie die wordt uitgeoefend door Holger de Kat. Verdere expertise wordt tevens door Benedict Goes geleverd als lid van de klankbordgroep. Belangrijkste thema dit jaar was de internationale conferentie in september, waar de nationale BS-comités besloten tot de oprichting van een internationaal secretariaat in Den Haag, met steun van de gemeente, het Ministerie van Buitenlandse Zaken, de Nationale UNESCO Commissie en het Prins Claus Fonds. Veel tijd is besteed aan de voorbereiding hiervan, met name het vaststellen van de organisatorische structuur in samenhang met ICBS (het International Committee on Blue Shield in Parijs). Deelname aan de feestelijke viering van 200 jaar Rijksbouwmeester, waarbij vele beleidsmakers uit de wereld van architectuur en monumentenzorg aanwezig waren. Kennisverspreiding door het bekendmaken van activiteiten van derden Verspreiding van de Newsletter EAP = Ecole du patrimoine Africain, een instelling in Benin die via een tweetalige e-mail newsletter informatie over Afrikaans erfgoed verspreidt. Verspreiding MOWIC nieuwsbrief over erfgoedactiviteiten in West Indies. Verspreiding van de nieuwsbrief van Europa Nostra. Verspreiding van de nieuwsbrief van ArchiAfrika. Verspreiding van informatie over het Europese project Rehabimed - gericht op het behoud van en het geven van nieuwe impulsen aan traditionele bouwkunst in het Middellandse Zeegebied. De eerste conferentie (Conférence Régionale Euro-Méditerranéenne) werd in juli gehouden in Barcelona. Verspreiding van de aankondiging van het congres 'Painted Illusionism, decorative painting in the European Domestic and Public Interior, 1600-1950', georganiseerd door RDMZ, RKD en Onderzoeksschool Kunstgeschiedenis. Buitenlandse expertise-verstrekking
Advies en expertise geleverd Sri Lanka over de gevolgen van de tsunami op het erfgoed. Al snel na de ramp kwam in januari 2006 al bericht van ICOMOS Sri Lanka dat de leden uit niet-getroffen gebieden het eiland portiegewijs zouden bezoeken om de schade op te nemen. Op uitzonderlijk korte termijn is daaruit een eerste indruk en overzicht van de gevolgen uit voortgekomen. Op basis hiervan konden Nederlandse organisaties adequaat hulp bieden. ICOMOS-NL onderhield daartoe intensieve contacten met de RACM, het ministerie van Cultuur, het Amsterdams Historisch Museum, het Prins Claus Fonds en Blue Shield Nederland.
jaarverslag 2006 ICOMOS-NL, pagina 7
Advies en expertise geleverd over de hulp in zake de gevolgen van de aardbevingen en dreigende vulkaanuitbarsting nabij Yogyakarta. Een eerste rapport in mei door ICOMOS Indonesia (dr. Laretna Adishakti) was aanleiding voor intensief overleg met het Prins Claus Fonds, Blue Shield Nederland en het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Op verzoek van het secretariaat van ICOMOS-Parijs werd advies gegeven over een expert die het nominatiedossier van de stad Bordeaux voor de Werelderfgoed Lijst zou kunnen beoordelen door middel van bezoek ter plaatse en dossieronderzoek. Advies en overleg met het bestuur van het ISC on Shared Built Heritage, tijdens een bezoek aan Darmstadt en tijdens het werkbezoek aan Rome (zie Scientific Council). Peter van Dun hield namens ISC Shared Built heritage een lezing op de ICOMOS Australia National Conference in Freemantle over historische havensteden, in het bijzonder Batavia. Jan Willem van Beusekom vertegenwoordigde Nederland in het ISC Wood Committee. Hij nam in september deel aan de conferentie in Istanbul en studiebezoeken aan Noord-Oost Turkije, met een lezing over houtbouw in Nederland. Jan Willem van Beusekom heeft Nederland vertegenwoordigd in het ISC on Risk Preparedness tijdens een bijeenkomst op de monumentenbeurs Denkmal in Leipzig. Expertise-bevordering via ICOMOS activiteiten internationaal Het Scientific Council is in oktober 2005 opgericht als bundeling van vertegenwoordigers van alle 27 international scientific committees (ISC's). Om optimaal geïnformeerd te zijn en zowel het bestuur als de Nederlandse vertegenwoordigers op de hoogte te houden is het bureau aangesloten bij de elektronische discussiegroep (de zgn. Listserver) van het Council. Via dit medium is begin 2006 ruimschoots gediscussieerd over interne organisatiestructuur van het Council en de vertegenwoordiging van het Council in het Executive Committee van ICOMOS. De chef-de-bureau hield hierover contact met de vice-voorzitter belast met de ISC-contacten in Nederland (Rob Apell) en de voorzitter van het ISC Shared Built Heritage (Peter van Dun). Andere onderwerpen van overleg binnen het Scientific Commitee waren o de onderlinge samenwerking tussen ISC's op basis van gemeenschappelijke thema's; o de aanpassing van de statuten van de diverse ISC's op basis van standaard modellen om in overeenstemming te zijn met de Eger-Xi'an-Principles; o openstelling van de comités voor alle geïnteresseerde leden, wat niet in alle comités gebruikelijk was; o het opzetten van een database van alle leden, met inbegrip van hun expertise en ervaring, met de bedoeling dit on-line aan te kunnen passen; o gestructureerde inbreng in het programma van het symposium dat de General Assembly 2008 in Quebec begeleidt; o samenwerking met ICOM (International Council of Museums); o optimaliseren van de adviesfunctie van ICOMOS aan het World Heritage Centre inzake het werelderfgoed. Advisory Committee Meeting & Scientific Council Meeting, 15/16 juni 2006 in Rome. Benedict Goes was samen met Peter van Dun en de secretaris Siegfried Enders (Dtsl.) aanwezig als vertegenwoordiger van het ISC Shared Built Heritage en heeft ICOMOS-NL tevens vertegenwoordigd in het Advisory Committee. In het vorige punt besproken zaken zijn behandeld en zo nodig in stemming gebracht. Advisory Committee Meeting & Scientific Council Meeting, 9/10 september 2006 in Edinburgh. Benedict Goes vertegenwoordigde ICOMOS-NL. Door het Scientific Council werd hij benoemd tot rapporteur van de vergadering. Het Council koos John Hurt, voorzitter van het Stone Committee, als voorzitter. Voor overige onderwerpen werden werkgroepen ingesteld. ISC on Shared Built Heritage heeft een sterke Nederlandse betrokkenheid, niet alleen door de Nederlandse voorzitter (Peter van Dun) maar ook door de actieve sectie in ons land die onderling informeert over eigen projecten en contacten, maar tevens als klankbord fungeert voor de voorzitter. In april werd de secretaris uit Darmstadt op het bureau ontvangen voor overleg, met name over het voorgenomen symposium in ZuidAfrika. In augustus was Anton Jansen, voorzitter van Gebouwe Erfenis Vereniging Tswane (=Pretoria) uit Zuid-Afrika in Amsterdam voor overleg. Hij heeft SBH uitgenodigd het symposium in Pretoria te houden. Na zijn bezoek is het concept-programma voor januari 2007 aan de internationale leden van SBH verzonden. Later in het jaar moest het symposium door stagnerende samenwerking helaas worden geannuleerd.
jaarverslag 2006 ICOMOS-NL, pagina 8
Liaisonfunctie voor Nederlandse professionals en organisaties naar het buitenland en aanspreekpunt voor het buitenland Via ICOMOS-NL kunnen alle leden zich aanmelden voor één van de 22 International Scientific Committees (ISC’s). In 16 daarvan heeft Nederland een vertegenwoordiger (voting member). Binnen deze comités wordt het feitelijke inhoudelijke werk van ICOMOS uitgevoerd in de vorm van expertsmeetings, discussies, opstellen van internationale conventies, etc. Naast contacten via de de ISC’s bestaat de liaisonfunctie van ICOMOS-NL uit individuele en collectieve vormen van contacten, aanbevelingen en specifieke adviezen waarmee Nederlandse medewerkers van instellingen, universiteiten en bedrijven geholpen kunnen worden in de uitoefening van hun werk op het gebied van erfgoed-beheer.
Collectieve contacten Aanbieding van het boekje Conservation in the Netherlands (gemaakt t.b.v. de deelnemers aan de General Assembly in 2005) aan de nationaal opererende Nederlandse erfgoedorganisaties. Diverse verenigingen, stichtingen en bedrijven hebben het boekje besteld en onder hun eigen achterban verspreid. Introductie over het werk van ICOMOS aan de culturele attachés van de ambassades van de prioriteitslanden (Ghana, Brazilië, Suriname, Indonesië, India, Zuid-Afrika, Rusland) die in november een werkbezoek brachten aan Nederland in het kader van de 'Conference on Common Cultural Heritage'. Op verzoek van de NMV (Museumvereniging) heeft het bureau geadviseerd over de invulling van een werkbezoek van archeologen en museumdirecteuren uit Marokko aan Nederland in het kader van de 400jarige culturele contacten Nederland-Marokko. Uiteindelijk is het bezoek niet doorgegaan door foute planning. Individuele contacten Overleg met en advies aan het ministerie van VROM over initiatieven van erfgoedbeheer en stadsinrichting in Indonesië, die na de politieke toenadering tussen beide landen ook op de agenda van VROM staan. Overleg met Hubert de Leeuw en Marieke Leeverink over de samenwerking tussen Nederland en heritage associations in de VS, met name in New York en Albany, om te komen tot betere inventarisatie van zgn. Dutch Barns en Dutch Houses. Overleg met prof.dr. Jaap Lenkeek, Wageningen Universiteit, in verband met zijn adviesfunctie voor een conferentie in Jordanië ter promotie van de Nederlandse integrale aanpak van erfgoed en ruimtelijke ordening zoals uitgevoerd in Belvedere-projecten. Advies over verder gebruik van een internationaal rapport over brandbescherming van interieurs, uitgebracht in Helsinki, aan Nederlandse specialisten: Stichting Interieur en de RDMZ. Advies over de conservering van het door Marc Chagall gebrandschilderde raam (Peace Window) in het VN-hoofdkwartier te New York. De vraag werd voor reactie doorgestuurd naar de Nederlandse vertegenwoordiger in het Glass Commitee. Advies aan Boer & Croon die in opdracht van Vereniging Erfgoed i.o. de mogelijkheden onderzochten om het culturele veld te verrijken met een nieuwe organisatie/vereniging die particulieren meer betrokken zou kan maken bij het erfgoed. Bezoek van Johannes Widodo, Senior Fellow at the Department of Architecture at the National University of Singapore. Widodo schreef over erfgoedbeheer in de context van Zuid-Oost Azië. Behalve lid van ICOMOS-Indonesië is hij bestuurslid van mAAN (modern Asian Architecture Network), waarvoor hij in Nederland was en uitbreiding van contacten zocht. Bezoek van vertegenwoordigers van Stichting KOTAKU, die zich inzetten voor een juist beheer van het historisch centrum van Jakarta, het oude Batavia. Bezoek van Wilfred Ferwerda, lector constructieleer aan de universiteit van Ontario, Canada, in het kader van het International Scientific Committee for Analysis and Restoration of Structures of Architecture Heritage. Als Canadees met Nederlands paspoort stelde hij voor Nederland in dit comité te vertegenwoordigen, nu onze vertegenwoordiging vanuit de TU Delft niet meer actief is. Overleg met de gemeente Amsterdam in verband met 'structural eneneerging' van monumenten, waar de laatste jaren veel ervaring mee is opgedaan o.a. bij het funderingsherstel van de Beurs van Berlage en de ondertunneling van het Centraal Station. Gesprekken met een ingenieur van de gemeente hebben niet direct tot actieve deelname aan ICOMOS geleid maar worden verder uitgebouwd.
jaarverslag 2006 ICOMOS-NL, pagina 9
Bezoek van Suzanne Copping, US/ICOMOS Intern bij het Ename Centrum voor Erfgoedpresentatie, die via de directeur van US-ICOMOS Gustavo Araoz, contact zocht om meer inzicht te krijgen in de Nederlandse c.q. Europese wijze van omgang met het erfgoed. Advies over de opmeting van een VOC-pakhuis in Ayutaya, Thailand, die jaren geleden door een Nederlandse onderzoeker gemaakt is. Via de contacten van ICOMOS is het gelukt deze kaart te traceren . Advies aan studenten, ook uit het buitenland, die regelmatig met vragen komen, bijv. over de Werelderfgoed Lijst. Worden beantwoord of doorverwezen naar ter zake kundigen. Diverse open sollicitaties voor werk of stage worden behandeld. Incidentele vragen over toegankelijkheid van Nederlandse musea en sites voor ICOMOS-leden. Uitgebreide adviezen tijdens intensieve contacten Dienst Ruimtelijke Ontwikkeling en Volkshuisvesting van Curaçao verzocht via het Student Helpdesk om een stagiaire om onderzoek te doen naar het ontstaan van landhuizen en plantagestructuur aan de westkant van het eiland ten behoeve van het nominatiedossier voor de Werelderfgoed Lijst. Na veel correspondentie over de opdracht en vooral de voorwaarden waaronder de stage uitgevoerd zou worden, is Erik Luyendijk uitgezonden voor deze interessante opdracht. Hij had de gelegenheid te starten in april met het bijwonen van een internationale expert-meeting. Erik is opgeleid als bouwkundige aan de Hogeschool Bouwkunde van Groningen en vervolgens in technische planologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Het voltallige personeel van de dienst monumentenzorg en ruimtelijke ordening van de stad Oslo (Riksantivaren) bracht in september een werkbezoek aan Amsterdam. Door contacten vanuit ICOMOS kwam een eerste verzoek voor suggesties en contacten al in mei binnen bij ons bureau. Overleg met Bureau Monumentenzorg en Archeologie, Externe Betrekkingen, International Relations, Dienst Ruimtelijke Ordening, Parkstad Amsterdam (stedelijke vernieuwing westelijke tuinsteden) van de gemeente Amsterdam en Stadsherstel Amsterdam is door ICOMOS-NL een inhoudelijk programma samengesteld. Met een bijdrage van het HGIS-C bezoekersprogramma kon een ontvangst door ICOMOS worden aangeboden, inclusief een Hollandse maaltijd, voorafgaand aan de lezingavond. Ook begeleiding van de delegatie, onder andere bij fietstochten door de stad, werd door ICOMOS verzorgd. De secretaris-generaal van ICOMOS Zweden, Nils Ahlberg, tevens wetenschappelijk onderzoeker van historische stedenbouwkundige ontwikkeling verbleef voor een studiebezoek een maand in Nederland. ICOMOS-NL vroeg voor een deel van de kosten een subsidie aan bij het HGIS-C bezoekersprogramma en regelde onderdak. Contacten werden gelegd met het Erfgoedhuis, archieven in Amsterdam en Den Haag, Universiteit(sbibliotheken) in Amsterdam, Leiden, Utrecht, Delft en Groningen en de RACM. Binnen dit programma hield Ahlberg lezingen in Amsterdam, Utrecht, Leiden en Groningen.
Website www.ICOMOS.nl Het plan een website voor ICOMOS-NL te realiseren dateert al van 2005.De uitvoering van het plan heeft echter een problematisch verloop. De webdesigner die in 2005 was aangezocht bleek de opdracht bij nader inzien niet aan te kunnen door het aannemen van ander werk. Een nieuwe opzet leek veelbelovend, vooral omdat die uitging van een format dat ook voor andere landencomités en ISC's bruikbaar zou zijn en voor een betere 'corporate image' zou zorgen. Dit idee is door Benedict Goes tijdens de Advisory Committee meeting aan de aanwezige vertegenwoordigers gepresenteerd, en vervolgens per mail ook aan anderen bekend gemaakt, met het verzoek belangstelling kenbaar te maken. De respons was minimaal: de comités die geen website hebben, willen hier kennelijk ook geen actie toe ondernemen, zelfs als ze een eenvoudig format wordt geboden. Voor Nederland alleen was deze opzet echter te duur. Uiteindelijk is vanaf oktober een nieuwe webdesigner gevonden die met een bruikbaar en betaalbaar concept kwam. Dit is nader uitgewerkt en ingevuld. De site www.icomos.nl komt begin 2007 in gebruik.
jaarverslag 2006 ICOMOS-NL, pagina 10
Bijlage
Bestuur / medewerkers
Bestuur 2006 1.
Prof. dr .K.A. Ottenheym, voorzitter
hoogleraar Universiteit Utrecht
2.
Ir. R. Apell, vice-voorzitter (tot 28 okt. 2006)
adviseur monumentenbeleid RGD, Atelier Rijksbouwmeester
3.
E.R. van Brederode, secretaris
directeur NCM
4.
Dr. ir. W.V.J. Freling, penningmeester
architect
5.
Drs. F.J.L. van Dulm (tot 7 jan. 2006)
senior beleidsmedewerker RDMZ
6.
Mw. drs. D.H.H. Scheerhout
directeur SNA
7.
Mw. J. Benningen-Harlaar (tot 7 jan. 2006)
wethouder Beemster, Platform Werelderfgoed Nederland
8.
Ir. L.B. Wevers (tot 18 apr. 2006)
architect / bouwhistoricus, voorzitter Activiteitencommissie
9.
drs. M.R. Manders (vanaf 30 aug. 2006)
senior beleidsmedewerker/projectleider RACM, maritiem archeoloog
10. ir. H.N.G. Brinkman (vanaf 1-1-07)
burgemeester Beemster, vertegenwoordiger Platform Werelderfgoed NL.
ICOMAC(tiviteitencommissie) 1. 2. 3. 4.
ir. L.B. Wevers, voorzitter J.W. van Beusekom mw. drs. O. Faber drs. B.R. Goes
vaste medewerker drs. Benedict Goes
chef de bureau
Vrijwillige medewerker mw. drs. P(auline) K.M. van Roosmalen
coördinator Student Helpdesk advies en content website
jaarverslag 2006 ICOMOS-NL, pagina 11
