JAARVERSLAG 2009 Juni 2010
Inhoudsopgave 1.
Stichting Landschapsbeheer Zeeland........................................................................ 3 Doelstelling & missie ......................................................................................................... 3 Bestuur .............................................................................................................................. 3 Kantoor.............................................................................................................................. 4 Personeel .......................................................................................................................... 4 Stagiairs en vrijwilligers ..................................................................................................... 4 Financiën ........................................................................................................................... 4
2.
Vrijwillig natuur- en landschapsbeheer ..................................................................... 6 2.1 Basis ...................................................................................................................... 6 2.2 Projecten Vrijwillig natuur- en landschapsbeheer ..................................................10
3.
Cultuurhistorie en aardkunde ....................................................................................12 3.1 Basis .....................................................................................................................12 3.2 Projecten cultuurhistorie........................................................................................13
4
Ruimte voor plant en dier ...........................................................................................16 4.1 Basis .....................................................................................................................16 4.2 Projecten soortenbeheer .......................................................................................17
5
Uitvoering landschapsbeheer ....................................................................................18 5.1 Basis .....................................................................................................................19 5.2 Projecten afdeling Uitvoering ................................................................................21 5.3 Agrarisch natuurbeheer.........................................................................................31 5.4 Toegankelijkheid van het platteland ......................................................................37
6.
Communicatie en Kennis ...........................................................................................39 6.1 Basis .....................................................................................................................39 6.2 Projecten Kennis en Communicatie ......................................................................43
Bijlage I: overzicht landschapselementen in onderhoudsregelingen.............................45 Bijlage II: bestuursleden en personeel .............................................................................48 Bijlage III: Relevante nevenfuncties bestuur en directie per 31-12-„09 ...........................50
2
1
Stichting Landschapsbeheer Zeeland
Stichting Landschapsbeheer Zeeland (SLZ) is in 1982 opgericht en is één van de twaalf provinciale organisaties verenigd in Landschapsbeheer Nederland. SLZ is een uitvoerende organisatie op het gebied van natuur- en landschapsbeheer in het cultuurlandschap van Zeeland. Het gaat daarbij met name om de zogenaamde kleine landschapselementen: dié elementen die van oudsher te vinden zijn in ons landschap en die zorgen voor herkenbaarheid en afwisseling. SLZ adviseert, subsidieert en biedt praktische ondersteuning aan eigenaren van waardevolle landschapselementen.
Doelstelling & missie De stichting heeft ten doel het in stand houden en zo mogelijk verhogen van natuur- en landschapswaarden (waaronder begrepen de cultuurhistorische waarden), met name in het cultuurlandschap in de provincie Zeeland, door middel van het stimuleren van beheer en ontwikkeling van natuur en landschap, en voorts al hetgeen dat met bovenstaande rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn, alles in de ruimste zin des woords. Als missie hanteren we: "Samen werken aan een actieve zorg voor ons landschap”
Bestuur Verantwoordingsverslag Het bestuur bestaat uit zeven natuurlijke personen, die op persoonlijke titel zitting hebben. De bestuurders worden benoemd door het bestuur, volgens een -in het huishoudelijk reglement vastgelegde- procedure. Het bestuur is zodanig samengesteld dat de bestuursleden gezamenlijk: voldoende binding hebben met maatschappelijke geledingen, zijnde natuur-/ landschapsorganisaties, landbouworganisaties, organisaties steunend op vrijwilligerswerk, publieke en particuliere grondbezitters, cultuurhistorische organisaties; voldoende kennis hebben van ecologie, landschap, landbouw en cultuurhistorie, alsmede van juridische, financiële en bestuurlijk/organisatorische zaken; zoveel mogelijk de diverse provinciale regio‟s vertegenwoordigen. De zittingsduur van bestuursleden is vier jaar, bestuursleden kunnen maximaal tweemaal herbenoemd worden. Het opgestelde rooster van aftreden is zodanig ingericht dat continuïteit in het bestuur gegarandeerd is. Elke bestuurder heeft een eigen aandachtsgebied (zoals representatie, personeelszaken, financiën, cultuurhistorie, landbouw, overheden, vrijwilligerswerk). Het bestuur is verantwoordelijk voor het beleid en de beleidsontwikkeling. Dit betekent dat het bestuur de hoofdlijnen van het beleid bepaalt en het beleidsplan, werkplan, begroting, jaarrekening en jaarverslag vaststelt. Het bestuur ziet er op toe dat de afgesproken inhoudelijke doelen worden gerealiseerd binnen de vastgestelde financiële kaders. De directeur zorgt voor het voorbereiden en uitvoeren van besluiten van het bestuur. In de rol van werkgever zorgt het bestuur ervoor, samen met de directeur, dat SLZ op correcte wijze haar werk doet. Daartoe zijn onder meer een algemene klachtenregeling en een klachtenregeling ongewenste omgangsvormen opgesteld. Het bestuur evalueert tweejaarlijks het eigen functioneren, waarbij onder meer aandacht besteed wordt aan gekozen taakverdeling, gemeenschappelijke visie, invulling werkgeverschap, informatievoorziening van directie naar bestuur en maatschappelijke resultaten. Eén en ander is geregeld in de statuten (laatst gewijzigd 17-01-2006), een huishoudelijk reglement en een delegatiebesluit directeur (vastgesteld in vergadering bestuur 07-12-2006).
3
Voor het optimaliseren van de effectiviteit en efficiency van de bestedingen wordt het jaarlijkse werkplan getoetst op mogelijkheden om projectactiviteiten te combineren. Er wordt ook ingezet op het inspelen op ontwikkelingen in de markt en het benutten van nieuwe kansen. Belanghebbenden, subsidieverleners en opdrachtgevers krijgen tussentijdse- en eindprojectrapportages met betrekking tot voortgang en resultaten (inhoudelijk en financieel). Zij worden ook uitgenodigd aanwezig te zijn bij projectgerelateerde activiteiten. Projectresultaten in de vorm van brochures e.d. staan vermeld op onze website en kunnen worden aangeschaft en/of gedownload. In deze uitgaven worden financiers met naam en toenaam vermeld. Met de provincie Zeeland (als voornaamste belanghebbende, subsidieverlener en opdrachtgever) vindt twee maal per jaar een bestuurlijk overleg plaats, waarin ingegaan wordt op de stand van zaken van de werkzaamheden, nieuwe mogelijkheden en kansen. Bestuurssamenstelling In 2009 vonden geen wijzigingen in de samenstelling van het bestuur plaats. De heer De Landgraaf (penningmeester) werd herbenoemd voor een zittingsperiode van 4 jaar. De volledige bestuurssamenstelling is in bijlage II opgenomen.
Kantoor Het kantoor van de stichting is gevestigd in het Ravelijn (Ravelijn de Groene Jager 5) te Goes, waar tevens enkele andere Zeeuwse natuur- en milieuorganisaties onderdak vinden.
Personeel Eind 2009 waren 29 medewerkers in dienst van SLZ, waarvan 2 via de ID-regeling. 4 medewerkers waren via de WIW-regeling of vergelijkbare regelingen geplaatst bij SLZ (bijlage II). Sinds 2006 past SLZ de CAO Bos en Natuur, onderdeel „De Landschappen' toe. De pensioenregeling is per 1 januari 2007 ondergebracht bij het BPL (Bedrijfs Pensioenfonds voor de Landbouw). Bijscholing en opleiding personeel heeft de nodige aandacht. Diverse praktische interne cursussen worden vermeld in hoofdstuk 6.1. Daarnaast hebben enkele (aankomende) projectleiders de op de groene sector toegesneden training managementvaardigheden gevolgd.
Stagiairs en vrijwilligers SLZ is binnen de groene sector een aantrekkelijk stagebedrijf. 12 stagiairs waren in 2009 werkzaam bij de stichting. Op kantoor waren 3 vrijwilligers actief. Namen en activiteiten zijn vermeld in bijlage II.
Financiën De jaarrekening 2009 is als zodanig niet opgenomen in dit jaarverslag. Belangstellenden kunnen de complete jaarrekening opvragen bij het kantoor van SLZ. De inkomsten bedroegen in 2009 totaal € 2.239.000. In totaal werd € 1.930.000 besteed aan de doelstelling. De kosten van beheer en administratie beliepen € 210.000. € 99.000 werd toegevoegd aan continuïteitsreserves en bestemmingsreserves. De onderstaande figuur laat globaal zien welke partijen welke bijdrage in het geheel geleverd hebben.
4
Inkomsten
Provincie Zeeland
21%
Ministerie LNV via provincie Zeeland
41%
3%
Gemeenten/Waterschappen
7%
Nationale Postcode Loterij Europese Unie
3% 25%
Particulieren ea
De volgende figuur laat globaal zien hoe de middelen besteed zijn. Bestedingen doelstelling: toegankelijkheid doelstelling: cultuurhistorie
5% doelstelling: soorten
6%
9%
14%
doelstelling: vrijwilligerswerk
15%
doelstelling: agrarisch natuur en landschapsbeheer
22% 6% 20%
doelstelling: natuur en landschapsbeheer particulieren/overheden doelstelling: communicatie en kennis
3% beheer en administratie toevoeging aan reserves
5
2.
Vrijwillig natuur- en landschapsbeheer
2.1
Basis
De stichting stelt zich als taak vrijwilligerswerk in natuur- en landschapsbeheer te initiëren, stimuleren en ondersteunen. Er is periodiek overleg met coördinatoren van groepen, er worden op uitleenbasis gereedschappen en materieel beschikbaar gesteld en er is een aanvullende WA schade- en ongevallenverzekering afgesloten voor vrijwilligers die namens SLZ actief zijn. Deze zijn onder te verdelen in: Weekendvrijwilligers; georganiseerd in kerngroepen in zes Zeeuwse regio‟s en daarnaast tal van speciale groepen. Hand in eigen Land; deelnemers aan incidentele natuurwerkdagen: schoolkinderen, burgers, verenigingen en bedrijven. Doordeweekse vrijwilligers; waaronder vutters, gepensioneerden en baanlozen. Er wordt overwegend gewerkt bij particulieren; daarnaast bij terreinbeherende instanties (o.a. Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en Waterschap). De veiligheid bij al dit vrijwilligerswerk is belangrijk; ARBO en aanverwante zaken staan voortdurend op de SLZ- agenda. Terreinbeheerders en gemeenten In 2009 is verder gebouwd aan de samenwerking met terreinbeheerders. Met name met Waterschap Zeeuwse Eilanden wordt door structureel overleg veel bereikt voor het landschap. Beheerswerkzaamheden worden uitgevoerd door doordeweekse vrijwilligers, weekendvrijwilligers en andere groepen bij Staatsbosbeheer, Het Zeeuwse Landschap en Natuurmonumenten. Voor een aantal door de terreinbeheerders en gemeenten (Boomfeestdag) zelf begeleide werkdagen, leverde SLZ gereedschap (niet in tellingen opgenomen). Er zijn plannen voorbereid om de samenwerking met gemeenten uit te breiden. Platform Groene Vrijwilligers In algemene zin wordt met alle terreinbeheerders, het IVN (projectleider), alle MEC‟s en het NPO samengewerkt (2008/2011) in het Zeeuwse project Platform Groene Vrijwilligers, dit in opdracht van de Provincie Zeeland. Natuurverenigingen worden hierbij betrokken en zijn van cruciaal belang voor het slagen van dit platform. 2.1.1. Weekendvrijwilligers Enkele groepen worden hieronder uitgelicht. Het is geen volledig overzicht, maar geeft wel een goede indruk van de grote hoeveelheid werk die deze groepen door heel de provincie verrichten. Scoutinggroepen Door scoutinggroepen zijn verschillende projecten door heel Zeeland onder handen genomen. Een aantal doet dit zelfstandig; anderen worden bijgestaan door weekendvrijwilligers of medewerkers van SLZ. Scouting levert een grote bijdrage aan de Natuurwerkdag. Vijf scoutinggroepen zijn actief geweest met landschapsbeheer buiten de Natuurwerkdag om. Actief terreinbeheer Schouwen-Duiveland Op de vroongronden op Schouwen werd berkenopslag verwijderd. Met de Walcherse collega's werd geknot bij Sloeveer. Ook was er de jaarlijkse dag met de Jeugd Natuur - en Vogelwacht.
6
Beheerswerkgroep en Heemtuinwerkgroep KNNV De Bevelanden De beheerswerkgroep knotte wederom een groot aantal bomen en continueerde het ecologisch maaibeheer in de inlaag de Rietput bij het Goese Sas. Opnieuw was er een gezamenlijke werkdag met Werkgroep Landschapsverzorging Walcheren in de duinen van Klein Valkenisse ten bate van de kleine parelmoervlinder. Ook was er de jaarlijkse uitwisseling met IVN Roosendaal. De heemtuinwerkgroep beheert de heemtuin in het recreatiegebied de Hollandsche Hoeve bij Goes. De werkzaamheden bestaan voornamelijk uit het hooien van de graslandjes, de dijken en de vliedberg; ze werd hierbij geholpen door de beheerswerkgroep. Activiteitencentrum Oosterschelde In de beheersgroep van het Goese activiteitencentrum werken licht lichamelijk gehandicapten. De werkzaamheden bestonden uit het dunnen van windsingels en het knotten van wilgen. Er werd ook gewerkt aan de beplanting van een ecologisch centrum in Frankrijk. Werkgroep Landschapsverzorging Walcheren De Werkgroep Landschapsverzorging heeft het beheerswerk op de vaste projecten voortgezet; het knotten van bomen en het maaien van een natte duinvallei bij de Oosterscheldekering. Tussen Veere en Vrouwenpolder (Oostwatering) werd selectief rietland gemaaid. In oktober werkte de groep wederom samen met de beheerswerkgroep van KNNV Bevelanden en enkele leden van de Vlinder- en Libellenwerkgroep Zeeland. Het werk bestond uit het afvoeren van maaisel om delen van het duin bij Valkenisse open te houden waardoor het biotoop geschikt blijft voor bijvoorbeeld de kleine parelmoervlinder en de velduil. In een aantal kleine bosjes zijn dunwerkzaamheden verricht. Enkele andere Walcherse groepen De Werkgroep Oranjebosch was weer actief met beheer in het gelijknamige bos bij Oostkapelle. Freek Wisse organiseerde op de Natuurwerkdag het prunus rooien bij Het Zeeuwse Landschap in Oranjezon. De Kapsalon knotte ondermeer aan de Vroondijk, Vrouwenpolder en werkte in het Oranjebosch. Scouting Berdenis van Berlekom knotte weer een kwart van hun grote bestand op verschillende locaties. 't Duumpje Bij 't Duumpje werd door de knotgroep ook op de natuurwerkdag in 2009 gewerkt in het Erasmusbos bij Cadzand. Traditioneel vormt knotwilgen knotten elk jaar de hoofdmoot. Ook het musteren, incl. het transport van de musterds, is een vaste waarde in het programma. Eén dag werd er ook samengewerkt met de NJN (Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie) en het Natuurpunt (Vlaanderen). „t Duumpje was gastheer bij de jaarlijkse Vrijwilligersdag van SLZ, en dat was een goed georganiseerde, druk bezochte en zeer geslaagde dag. De Steltkluut Werk in kleine bosjes was ruim vertegenwoordigd naast het knotwerk in het programma. Opnieuw was de Natuurwerkdag de drukste dag, met ook dit jaar een flinke rol van de scouts. De Gaaien waren actief in hun eigen Gaaienbos in Axel. Verder werd de cursus „winterkenmerken van bomen en struiken‟ met succes gevolgd.
7
Travalje Subiet Sinds december 2005 werkt Travalje Subiet samen met SLZ. Deze organisatie begeleidt jongeren in een traject naar betaald werk. De groep werkt een dag per week samen met de VLP in West Zeeuws-Vlaanderen. Er wordt divers werk verricht zoals bomen knotten en houtrillen maken. Er komen per werkdag maximaal 2 á 3 jongeren en er komt altijd een eigen begeleider mee. De samenwerking is voor alle betrokkenen plezierig en constructief verlopen. 2.1.2. Doordeweekse Vrijwilligers Overzicht van het aantal deelnemers aan „doordeweeks landschapsonderhoud‟ en het aantal actieve uren. Overzicht Zeeuws vrijwilligerswerk: Aantal personen en gewerkte uren Vrijwilligers WIW/ID Stagiaires SLZ -medewerkers Totaal
aantal uren aantal uren aantal uren aantal uren aantal uren
Noord- en Midden Zeeland
Zeeuws Vlaanderen
Totaal
29 4400 5 5790 6 1144 3 1600 43 14.246
22 8092 1 1630 2 320 2 1300 27 11.342
51 12492 6 7420 8 1464 5 2900 70 25.588
Onder de naam Vrijwillige Landschapsonderhouds Ploeg (VLP) werd door vutters, baanlozen, gepensioneerden en anderen gewerkt in het landschapsonderhoud. Deze doordeweekse werkgroepen verrichtten alle voorkomende werkzaamheden in het landschapsonderhoud. 's Winters zijn knotbomen geknot en geplant, hoogstamfruitbomen gesnoeid en geplant, heggen gesnoeid en houtrillen gemaakt. 's Zomers zijn diverse kleine riet- en hooilandjes en dijkbermen gemaaid. Verder werden allerlei elementen onderhouden waar aanplant plaatsgevonden heeft (wieden, bosmaaieren, opsnoeien wilgenpoten, herstel afrasteringen, enzovoorts). Ook aan het soortenbeheer leverden deze ploegen een aanzienlijke bijdrage en er werd werk verricht aan historische elementen, bijv. begraafplaatsen. De bij de stichting gedetacheerde medewerkers werkten deels mee in de Vrijwillige Landschapsonderhoudsploegen en deels zelfstandig. Zij zorgden onder meer voor ondersteuning van vrijwilligers, samen met vrijwillige begeleiders van groepen en enkele vaste medewerkers van SLZ. Zij waren ook degenen die voor het merendeel het gemechaniseerde werk uitvoerden. De sterke Zeeuws Vlaamse VLP beleefde weer een productief jaar. In Noord- en Midden Zeeland werd met toevoeging van de derde doordeweekse werkdag gestaag gewerkt aan het bereiken van het oude niveau. Dit mede dankzij de doorstroming vanuit weekendgroepen. 2.1.3. Hand in eigen Land Onder deze naam bundelen we het werk dat uitgevoerd wordt via scholen (o.a. op Boomfeestdag, op de Natuurwerkdag en activiteiten door verenigingen en bedrijven. Je school kan de boom in! Met het doorlopend project „Je school kan de boom in !‟ wil Stichting Landschapsbeheer
8
Zeeland de jeugd bij de actieve zorg voor de natuur betrekken. SLZ zorgt voor een aantrekkelijke werklocatie, bereid de werkdag voor en zorgt voor begeleiding. Jaarlijks zijn tientallen scholen in Zeeland bij dit project betrokken (50 in totaal). Het werk liep uiteen van dunwerk tot knotten onder begeleiding van een SLZ-medewerker of -vrijwilliger. Bij de basisscholen werden er voor het extra toezicht, naast de docenten, ook (natuur-)ouders ingezet. In de bovenonderstaande tabel is een overzicht opgenomen. Hierbij is tevens de inzet voor de Boomfeestdag opgenomen. Met leerlingen van zes scholen is invulling gegeven aan hun groene maatschappelijke stage. Boomfeestdag Een aantal gemeenten en SLZ hebben afgesproken de viering van deze landelijke dag te spreiden over meerdere maanden. SLZ, al jaren samenwerkend met een groeiend aantal gemeentes, kan op deze manier meer begeleiding, gereedschap en ladders verzorgen. Daarnaast verzorgen we gereedschap voor locaties waar SLZ geen begeleidende taak heeft. Ondernemen in Landschapsbeheer / Buiten Bedrijf Stichting Landschapsbeheer Zeeland gaat, zover de capaciteit toelaat, in op verzoeken van bedrijven voor werkdagen. Dit jaar waren er geen aanvragen. We geven er de voorkeur aan de beschikbare capaciteit in te zetten voor basis– en voortgezet onderwijs. 2.1.4. Opbouw netwerk Kadervrijwilligers Verscholen in het doordeweekse en weekendvrijwilligers zijn kadervrijwilligers actief. Zij worden zo genoemd omdat ze zelfstandig een deeltaak uitvoeren. Kadervrijwilligers zijn bijvoorbeeld begeleiders van werkdagen met groepen, vrijwilligers die een bijdrage leveren aan technisch onderhoud of actief zijn bij de aanleg van wandelroutes en op het terrein van cultuurhistorie. In 2009 is met succes verder gewerkt aan de uitbreiding van het aantal kadervrijwilligers in de SLZ werkvelden. 2.1.5. Vrijwilligersdag, cursussen, uitwisseling, excursies SLZ hecht veel belang aan de waardering en ondersteuning van vrijwilligers. Door organiseren en stimuleren van bovengenoemde zaken vergroten we de kennis en betrokkenheid van landschap en natuur. De jaarlijkse vrijwilligersdag heeft op verzoek van de vrijwilligers vooral het karakter van een werkdag. I.s.m. het Duumpje werd de jaarlijkse vrijwilligersdag gehouden in Nieuwvliet. Cursussen die jaarlijks of 2-jaarlijks worden aangeboden zijn o.a. herkennen van bomen en struiken, snoeien van hoogstamfruit, zaag – en veltechniek en Eerste Hulp bij Landschapsbeheer. Voor reeds actieve wandelnetwerk vrijwilligers en vrijwilligers op de wachtlijst hiervoor is een excursie naar het Vlaamse Ieper georganiseerd om kennis te maken met de werkwijze en organisatie van hun wandelnetwerk. Zie voor de overige cursussen en excursies hoofdstuk „Kennis en Communicatie‟.
9
2.1.6. Totaal overzicht Vrijwilligerswerk In de onderstaande tabel is een overzicht opgenomen van het Zeeuwse vrijwilligerswerk. regio
Tholen en St. Philipsland SchouwenDuiveland Noord- en ZuidBeveland Walcheren
West Zws Vlaanderen Oost Zws Vlaanderen
Zeeland
totaal
2.2
groep
Werk dagen
Mens uren 270 54
Aantal mensen gemiddeld 9 8
Aantal mensen totaal 20 8
Natuurvereniging Tholen Kerkvoogdij Tholen
10 2
Werkgroep Actief Terreinbeheer Ism jeugd nat en vogelwacht en WLW KNNV Bevelanden beheers werkgroep/heemtuinwerkgroep Bomenbuurt „s Gravenpolder
6
273
5
8
22
983
14
38
1
24
8
8
Werkgroep landschapsverzorging Werkgroep Oranjebosch Scouting Nrd en Midden Zeeland Kapsalon ‟t Duumpje Travalje Subiet Scouting Aardenburg Steltkluut Gaaien, jongerengroep Steltkluut Scouting Oost Zeeuws – Vlaanderen (opgenomen in Natuurwerkdag)
16 6 5 6 10 46 1 11 5
896 76 180 90 833 368 100 1119 180
14 4 12 5 10 2 80 16 6
34 6 14 12 16 4 80 48 8
-
-
-
-
Vrijwilligersdag Natuurwerkdag Wandelnetwerk Zeeland aanleg Wandelnetwerk Zeeland beheer Basis – en Voortgezet onderwijs (incl. MaS en Boomfeestdag) Vrijwilligers soortenbeheer Vrijwilligers cultuurhistorie Vrijwilligers oude fruitrassen Doordeweekse vrijwilligers
1 1 164 48 62
480 3180 1312 381 4338
nvt nvt nvt nvt 20
80 636 4 48 1196
288 326 73 1549 2.659
2880 2611 365 12492 33.485
nvt nvt nvt 12 15
48 51 5 51 2.423
Projecten Vrijwillig natuur- en landschapsbeheer
Natuurwerkdag De landelijke Natuurwerkdag was opnieuw een succes. Ondanks de regen waren er 636 mensen in Zeeland actief (2008: 814). Het aantal locaties bereikte met 17 het hoogste aantal ooit. Op verschillende punten was er speciale aandacht voor kinderactiviteiten. Op alle plaatsen was ook een SLZ medewerker aanwezig. Er is ondermeer samengewerkt met Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, Zeeuwse Landschap, Waterschap en Scouting.
10
Eigen Wijs Landschap Betrekken van bewoners bij hun Nationaal Landschap is de kern van het project. In de 3 deelgebieden formeren dorpsraden een bewonersgroep. Na een presentatie en een lokale wandeling via de IVN (projectpartner) methode „Leesbaar Landschap‟ worden, door bewoners aangedragen, plannen uitgewerkt en in 12 van de 15 deelnemende kernen uitgevoerd. Wandelnetwerk Zeeland Dit jaar is veel energie gestoken in de verdere opbouw van een vrijwilligers netwerk rond het beheer van bestaande en nieuwe wandelroutes. Het gaat voornamelijk om klein onderhoud: signaleren van schade en knelpunten en het (laten) verhelpen ervan. De uitvoeringsploeg van SLZ verzorgt toegankelijkheid door maaibeheer en houdt het „meubilair‟ op de routes bruikbaar en zichtbaar. Groene Coalitie De samenwerking met SBB, Natuurmonumenten en IVN in het landelijke project Groene Coalitie werd voortgezet. Met het ministerie van LNV is overeengekomen dat de pilots leiden tot 3500 Maatschappelijke Stageplaatsen in het groen vanaf schooljaar 2011/2012. De tot en met 2009 lopende Zeeuwse pilot waarvan SLZ trekker is wordt in nauwe samenwerking met Natuurmonumenten (regio Scheldekust) en IVN Zeeland uitgevoerd. De 3 organisaties hebben een gezamenlijk aanbod voor een maatschappelijke stage ontwikkeld. De Christelijke Scholengemeenschap Walcheren heeft van dit aanbod gebruik gemaakt. 50 leerlingen werkten 2 dagen op de Middelplaten in het Veerse Meer en daarnaast werden diverse activiteiten op school georganiseerd. Thema was de Noordse Woelmuis.l Nieuwe projecten Modder aan je broek Natuurlijke speelplekken voor kinderen. Op 6 plaatsen in Nederland worden speelplekken gerealiseerd. SLZ werkt vanaf 2010 samen met stichting Speelhof Hoogerzael, een Middelburgs bewonersinitiatief. Zorg voor Natuur en Landschap Het ontwikkelen en vormgeven van de samenwerking met zorginstellingen en hun cliënten is de opdracht van SLZ en 5 zusterstichtingen. Structurele samenwerking in de vorm van werkdagen in of rond natuur en landschap met cliënten uit de zorg is het beoogd resultaat. Dit landelijk project is mede ontstaan uit een initiatief van Provincie Zeeland. Natuur Dichterbij SLZ gaat meedoen met dit LBN project en wil daarmee schakel tussen bewoners en gemeenten worden voor initiatieven met het thema natuur en landschap. Het project komt voort uit „Agenda Landschap‟ van het Ministerie van LNV en is mede gebaseerd op onderzoeken van Alterra (projectpartner). 2.3. ARBO Samen met de Arbodienst werd de uitvoering van het Plan van Aanpak, dat voortvloeide uit de 5 -jaarlijkse Risico Inventarisatie en Evaluatie (RI&E) voortvarend opgepakt. Er is een begin gemaakt met het aanleggen van een registratiedossier. Hiermee wordt aangetoond dat minimaal 24 ARBO-thema‟s verankerd zijn in de bedrijfsvoering. Verder werd in samenwerking met de Arbodienst en Landschap Utrecht het protocol (vermoedelijk) Lymegerelateerde klachten opgesteld. Het biedt medewerkers en vrijwilligers een stappenplan hoe te handelen bij een tekenbeet. Daarnaast geeft het bijbehorende meldingsformulier SLZ meer informatie, zodat maatregelen verder aan te scherpen zijn. Diverse knotwerkzaamheden werden in de RI&E aangemerkt als aandachtspunt, waaronder het knotten met behulp van de motorkettingzaag. Het Bosschap kwam in 2009 met een
11
richtlijn op dit gebied. Aan de hand daarvan werd zowel de motorstokzaag als het verhoogd werkplateau in het veld getest. Om het risico t.a.v. de gevolgen van vallend hout te beperken, werden veiligheidshelmen aangeschaft. Educatieve knotprojecten door kinderen werden standaard met helmen uitgevoerd, volwassenen hadden de keuze. Op enkele geselecteerde locaties werden afgelopen jaar weer berenklauwen verwijderd, in verband met het vrijkomen van giftige stoffen heeft ook dit type werk de aandacht. Zo werd aangepast gereedschap gebruikt en werd er gewerkt volgens een nieuwe richtlijn. Tientallen vrijwilligers volgden de jaarlijks aangeboden cursus zaag- en veltechnieken en Eerste Hulp bij Landschapsbeheer, die leiden tot veiliger en ergonomischer knotten en zagen. Een flink aantal medewerkers is nu in bezit van een geldig EHBO of BHV diploma. De verplichte jaarlijkse keuring van een aantal gereedschappen werd uitgevoerd. In het kantoorgebouw werden een aantal werkplekken verbeterd. Op de valreep werden de nieuwe Arbocatalogi door en voor de sector in gebruik genomen. De catalogi bevatten in eerste instantie vooral eisen inzake (motorische) veldwerkzaamheden en zullen regelmatig uitgebreid en aangepast worden aan de stand der techniek.
3.
Cultuurhistorie en aardkunde
3.1
Basis
SLZ richt zich op behoud en beheer van cultuurhistorische- en aardkundige landschapselementen. Het ontwikkelen van uitvoeringsgerichte projecten, samenwerkingsverbanden en het creëren van draagvlak zijn daarbij de belangrijkste activiteiten. SLZ kan ondersteuning bieden bij herstel en aanleg, maar kan ook advies, informatie en subsidie verstrekken. Vrijwilligers spelen een belangrijke rol bij behoud en beheer. Zij vormen een netwerk waarop een beroep kan worden gedaan voor het leveren van kennis of het inzetten van specifieke vaardigheden. Advisering Regelmatig is door eigenaren advies gevraagd en af en toe resulteerde dat in een subsidieverzoek. In een aantal gevallen wisten eigenaren of belanghebbenden SLZ ook te vinden voor slechts enkel advies. Het aantal adviezen lag in vergelijking met 2008 iets hoger. Mogelijk had dat te maken met de verwachting dat er weer subsidiemogelijkheden waren. Het aantal adviezen lag in vergelijking met 2007, toen er nog een project voor herstel was, een flink stuk lager. Adviesvragen totaal Herstel via project Advies, afgewezen voor herstel Advies algemeen
2007 2008 2009 210 38 77 99 0 0 9 0 7 26 5 8
Overleg en samenwerking Regelmatig waren er contacten met verschillende organisaties. Met de gemeente Terneuzen en het Waterschap Zeeuws-Vlaanderen is gesproken over het benutten van de inventarisatiegegevens van historische grenspalen. Met Heemkundigenkring Stad en Lande Tholen, Heemkundigenkring St. Philipsland, de gemeente Tholen en de VVV is de werkgroep „Openstelling monumenten Tholen‟ opgericht. Dit overleg heeft als doel monumentale bouwwerken meer onder de aandacht te krijgen bij publiek. Er wordt gekeken of elementen in de stad Tholen, zoals de Grote kerk en het voormalige stadhuis, opengesteld kunnen worden of kunnen worden opgenomen in een ommetje. Vereniging de Terebinth werkte weer mee aan de inventarisatie van waardevolle begraafplaatsen en kerkterreinen. De samenwerking met Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland (SCEZ) bestond dit jaar uit deelname aan diverse overlegstructuren en deelname
12
aan het Meldpunt Erfgoed Zeeland. Als Belvedere team is in het kader van het project „Belvedere en gemeenten‟ de cursus Buitenkansen opgezet en georganiseerd. De gemeente Borsele organiseerde een cursus „Wonen in een monument‟ en in navolging daarop ook de gemeente Tholen. SLZ verzorgde voor beide gemeenten een onderdeel rond het thema „groen en monumenten‟ en „kleine elementen‟. In december 2008 is het Meldpunt Erfgoed Zeeland van start gegaan. SLZ is een van de 11 organisaties, die deel uit maakt van het netwerk, dat de meldingen moet afhandelen. SLZ kreeg in 2009 samen met Bond Heemschut de meeste meldingen te verwerken. Het ging daarbij om kleine elementen als grensstenen, weeghuisjes en funerair erfgoed. Meestal ging het om een advies, in een enkel geval kon het element worden hersteld via een project. Een van de nummers van „De Boom in‟ was een themanummer Cultuurhistorie. Daarin kwamen verschillende onderwerpen aan de orde ter informatie en inspiratie aan de doelgroepen. Wegens grote vraag is de brochure „Herstel kleine cultuurhistorische elementen in Zeeland‟ herdrukt in een oplage van 1.000 stuks. Vrijwilligersnetwerk In 2009 zijn vrijwilligers actief met het herstellen van grenspalen, advisering rondom kleine cultuurhistorische elementen en de Zwartenhoekse Zeesluis. De SLZ groep is niet gegroeid. Vermoedelijk komt dat omdat er niet actief geworven is. SLZ vrijwilligers / chv 2007 2008 2009
CHV Werkgroepen Oude fruitrassen Eindtotaal
Werkgroep vrijwilligers 0 0 35
7 16 16
Grenspalen Begraafplaatsen Zeesluis Kche 285 308 307 167 0 1509 0 0 0 0 0 0 285 308 307 167
Werkgroep „t Oude kerkhof Kats Hof te Zande Oud-Vossemeer Eindtotaal
Oude fruitrassen vrijwilligers 0 5 5
Totaal 1.102 1.509 365 2.976 372,00
uur dagen
uren 736 156 480 137 1509
In november werd voor alle vrijwilligers die actief zijn op het gebied van cultuurhistorie, een uitstap georganiseerd. Dit keer werden verschillende locaties bezocht waar zij zelf iets hebben betekent als vrijwilliger. Het oude kerkhof in Sas van Gent werd bezocht, net als de Zwartenhoekse zeesluis en de molen van Hulst. De excursie beviel goed en zorgde voor een goede en bindende sfeer onder de vrijwilligers.
3.2
Projecten cultuurhistorie
Historische begraafplaatsen en kerkterreinen Een van de categorieën uit de in 2008 uitgevoerde quickscan, werd het afgelopen jaar nader bekeken. Het ging daarbij om begraafplaatsen waar niet meer wordt begraven, maar die nog wel als begraafplaats te herkennen zijn. Met een uitgebreid inventarisatieformulier brachten
13
vrijwilligers de landschappelijke en cultuurhistorische waarden zo goed mogelijk in beeld. De bedoeling is aan de hand van deze gegevens een selectie te kunnen maken en voor de meest interessante locaties een advies uit te brengen aan de eigenaren en evt. herstelwerk uit te voeren. De overige categorieën zullen vanaf 2010 worden geïnventariseerd. Hierbij zal het accent meer op het cultuurhistorische dan op het landschappelijke komen te liggen, omdat het dan niet meer om gesloten begraafplaatsen gaat. Naast de inventarisatie zijn ook op verschillende locaties adviezen uitgebracht en werkzaamheden uitgevoerd: Locatie Schakerloo Hof te Zande Sas van Gent Noordgouwe Kats Oud-Vossemeer Stoppeldijk Waarde
Type element Begraafplaats Kerkterrein Begraafplaats Begraafplaats Kerkterrein Kerkterrein Begraafplaats Kerkterrein
Herstelwerk uitgevoerd door: Vlp en locale werkgroep Vlp en locale werkgroep Vlp, locale werkgroep, chv en externe bedrijven Vlp, extern bedrijf en locale werkgroep Vlp, extern bedrijf en locale werkgroep Extern bedrijf, vlp en locale werkgroep Extern bedrijf en locale werkgroep Extern bedrijf en locale werkgroep
Historische grensstenen In april werd een startbijeenkomst gehouden waarbij een plan van aanpak werd gemaakt voor het hele jaar. Vrijwilligers zijn in duo‟s aan de slag gegaan en zijn gedurende het verdere jaar een aantal keren bijeen geweest om gegevens uit te wisselen en taken te verdelen. Alle door de vrijwilligers verzamelde gegevens werden door 1 persoon gebundeld en verwerkt op een voor alle vrijwilligers toegankelijke site. Omdat in het voorgaande jaar het meeste werk te doen was, bestond het werk in 2009 vooral uit het nalopen van de geïnventariseerde stenen. Nieuwe stenen werden nauwelijks meer ontdekt. Een aantal stenen werden herplaatst en gelijmd. In het najaar brachten de vrijwilligers een bezoek aan Hamelink Natuursteen in Terneuzen. Daar kregen zij uitgebreid uitleg en advies over beschikbare materialen, gereedschappen en technieken bij het herstellen van natuursteen. Het idee is om de gegevens na afloop van het project openbaar te maken en in te bedden in het kadastrale systeem dat (semi)overheden gebruiken. Zo kan bij werkzaamheden in het veld in de toekomst beter rekening worden gehouden met deze historische elementen. Hierover is met de gemeente Terneuzen overleg geweest. Omdat zij het regiodekkend wilden organiseren, zou dit worden ingebracht in het intergemeentelijk overleg. Begin 2010 zal hierover meer bekend zijn. Herstel kleine cultuurhistorische elementen In 2009-2010 lopen er drie projecten „kleine cultuurhistorische elementen‟, nl. 1: Binnen Nationaal Landschap, 2: Noord- en Midden Zeeland en 3: Oost Zeeuws-Vlaanderen. Via deze drie projecten kunnen eigenaren subsidie krijgen voor herstel van bakketen, wagenhuizen, toegangshekken, varkenskotten en andere kleine cultuurhistorische elementen. Het project Binnen Nationaal Landschap is de grootste van de drie en in twee jaar tijd moeten er 45 elementen worden opgeknapt. In 2009 is het herstel van 10 elementen afgerond en met 19 elementen is een begin gemaakt, maar het herstel hiervan is nog niet afgerond. Over minimaal 5 elementen is advies gegeven, zonder dat ze in het project meedoen. In het project Noord- en Midden Zeeland moeten in twee jaar tijd 24 elementen worden hersteld. Hiervan zijn in 2009 totaal 7 elementen voltooid en 17 in voorbereiding. Verder is er over minimaal 6 elementen advies gegeven, zonder dat ze in het project meedoen. In het kleine project Oost Zeeuws-Vlaanderen moeten in twee jaar tijd 6 elementen worden opgeknapt. Hiervan zijn er in 2009 totaal 2 afgerond en de overige 4 zijn in voorbereiding.
14
Verborgen buitens Begin 2009 hebben we deelnemers geworven via aanschrijving van eigenaren van verborgen buitens en via de pers. In totaal hebben we in de loop van 2009 zo‟n 30 aanmeldingen voor het project. Diverse aanmeldingen zijn vervallen om verschillende redenen: bijv. de locatie betreft geen verborgen buiten of de eigenaar gaat niet akkoord met onze voorwaarden. De begeleidingscommissie is in 2009 zes keer bij elkaar geweest, de voorwaarden voor deelname zijn vastgelegd en de diverse aanmeldingen en onderzoeken zijn besproken. In 2009 is op Elzenoord, Kranenstein, Munnikenhof en Duno archeologische onderzoek uitgevoerd door de Walcherse Archeologische Dienst. Op Elzenoord is d.m.v. een sleuvenonderzoek de situering van het hoofdgebouw vastgelegd. Op Kranenstein is d.m.v. een booronderzoek de situering van de gracht vastgesteld. Voor Soetendale en Swanenbrug is een historische onderzoek uitgevoerd, daarnaast zijn voor een 3-tal verborgen buitens kleinere historische onderzoeken uitgevoerd. Dit onderzoek is uitgevoerd door de Stichting Particuliere Historische Buitenplaatsen. Op een viertal verborgen buitens zijn in de loop van 2009 werkzaamheden uitgevoerd. Het betreft het herstel van 3 waterpartijen: herstel van de rechthoekige gracht rondom Duno te Oostkapelle, herstel van de oude ronde vijver van ‟t Huijs ten Duijne te Oostkapelle en herstel van een deel van de gracht van het Munnikenhof te Grijpskerke. Bij „ Huijs te Gapinge is een voorlichtingspaneel geplaatst. De werkzaamheden op deze 4 verborgen buitens kosten € 25.000,-. Op diverse andere verborgen buitens zijn ondertussen afspraken gemaakt voor het herstel van elementen in 2010. Belvedere en gemeenten Een onderdeel van het landelijke project was het geven van de cursus Buitenkansen. In samenwerking met de SCEZ is deze cursus opgezet en georganiseerd voor o.a. medewerkers van gemeenten en waterschappen. De cursus is geïnspireerd op de landelijke cursusinhoud, maar is omgebouwd tot een praktische compacte cursus, toegespitst op de situatie in Zeeland. Het doel van de cursus was dat de deelnemers inzicht kregen in de betekenis van het cultuurlandschap en dat ze het konden gebruiken als inspiratiebron voor hedendaagse vraagstukken. Ook in andere provincies werd een dergelijke cursus gegeven. Er deden in Zeeland 43 mensen mee aan de cursus van verschillende organisaties als gemeenten, de waterschappen, Rijkswaterstaat, de Provincie, adviesbureaus en Dienst Landelijk Gebied. In 4 bijeenkomsten werd theorie afgewisseld met praktijk. De excursies vormden een welkome afwisseling. Als voorbereiding op de excursies werden in de gemeenten Sluis en Schouwen-Duiveland Belvederescans uitgevoerd. Deze zijn in brochurevorm verschenen. Dankzij het inzetten van externen, bleef voor de organisatie tijd over voor andere zaken. Elke bijeenkomst werd in een andere gemeente georganiseerd, waar de cursisten hartelijk werden ontvangen. Vanuit de gemeenten werd vaak iets extra‟s gedaan, bijvoorbeeld oesters proeven of een borrel. Uit de evaluatie bleek dat de cursus over het algemeen goed is ontvangen. Wel blijkt dat de beginsituatie iets te divers was om goed af te kunnen stemmen op de deelnemers. Samen met de deelnemers is besloten een terugkomdag te organiseren in april 2010. Er zal dan teruggekeken worden naar wat er met de informatie is gedaan en er zullen voorbeelden uit de eigen praktijk (de eigen casussen) centraal staan. Zwartenhoekse zeesluis In oktober dit jaar was het dan eindelijk zo ver: de Zwartenhoekse zeesluis werd geopend. Een weekend lang werden presentaties en rondleidingen gehouden en was er een tentoonstelling te bezichtigen in een tent ter plaatse. Niet alleen de sluis zelf is hersteld, maar ook aan de directe omgeving is het nodige gedaan. Trapjes, een steiger en picknickset werden geplaatst, net als een schotbalkenhuisje en informatiepanelen. Om de werking van de sluis te illustreren is een opstelling gemaakt met oude sluisdeuren.
15
Tijdens fietstochten, personeelsexcursies en de Open Monumentendag in september, werden rondleidingen gegeven om de zeesluis onder de aandacht te brengen van honderden mensen. Nieuwe ideeën en projecten Vanuit de Provincie Zeeland is opnieuw een project Staats Spaanse linies ontwikkeld. Het project omvat verschillende onderdelen. Bij twee onderdelen zal SLZ de uitvoering begeleiden. Het project startte eind 2009. Met de bewoners van Mauritsfort is een avond georganiseerd om ideeën te verzamelen. Samen met de eigenaar zijn plannen gemaakt voor herstel en verfraaiing van fort St. Jan. In samenwerking met de gemeente Veere, SCEZ en de Walcherse Archeologische Dienst is gewerkt aan een projectplan rondom Gekrompen Dorpen. Dit zal begin 2010 bij de Provincie worden ingediend.
4
Ruimte voor plant en dier
4.1
Basis
De provinciale nota Soortenbeleid (2001-2010) stelt voor een aantal bedreigde Zeeuwse soorten specifieke maatregelen voor. SLZ voert veel van deze maatregelen uit d.m.v. projecten met een accent op activiteiten in het cultuurlandschap. Veelal is een biotoopgerichte benadering daarbij uitgangspunt. Om de biotoopverbeteringen te realiseren zijn draagvlak en een vrijwilligersnetwerk onmisbaar.
Vrijwillige Akker- en Weidevogelbescherming Het eerste kievitsei werd gevonden op 14 maart. Zeeland kent nog geen traditie voor het vinden van het eerste kievitsei. Dat maakt het ieder jaar weer spannend, omdat we denken dat Zeeland altijd laat is met het eerste ei. Daardoor gaan vrijwilligers (te?) laat op stap om te zoeken. In 2009 werden we daarom verrast door de vondst van een kievitsei in de Yerseke Moer op 5 maart met 4 eieren. Na een hoop consternatie bij de controle van de vondst bleek er geen nest meer te liggen en wist ieder dat we bedrogen waren uitgekomen. Wel was in 2009 80% van de in totaal 329 gevonden nesten uitgekomen (Kievit 216; Scholekster 95; Grutto 5; Kluut 7). Het aantal gevonden legsels nam iets af. Veel legsels van kluten werden bij de Deesche watergang in het nieuwe natuurontwikkelingsgebiedje gelegd. In totaal werden er door 52 vrijwilligers op 95 bedrijven van 1.300 ha gezocht. Daarmee is het peil gelijk gebleven, maar er treedt te weinig verjonging op in het vrijwilligersbestand. Speciale vermelding verdient de groep Hoogelande-Veere die met behulp van GPS ‟s nachts (!) 20 legsels van de kievit hebben verlegd i.v.m. sleepslangbemesting. Het jaar 2009 was het Jaar van de Scholekster. Deze soort is de afgelopen 20 jaar met 50 % afgenomen. Ongeveer 70 scholeksters zijn geringd met een unieke kleurcode. De komende jaren willen we deze oudervogels volgen; van een aantal scholeksters was al terugmeldingen doorgegeven. Zeeland is een belangrijke provincie voor overwinterende en broedende scholeksters.
Kerk- en Steenuilenwerk Een dramatisch slecht muizenjaar 2009: slechts 91 bekende kerkuilenpaartjes kwamen tot broeden. Er waren niet veel mislukte broedsels, maar het aantal jongen was beduidend minder. Er zijn 43 jongen geringd; van de anderen was het aantal uitgevlogen jongen niet bekend. Inmiddels is een aantal kasten in Zuid-Beveland verhangen naar een veiligere plek of naar een betere locatie. Hierdoor kan het uilenwerk efficiënter verlopen. Kerkuilkasten worden vanaf volgend jaar in de meeste regio‟s, om Arbotechnische redenen alleen door SLZ opgehangen, op advies van Bureau Natuurbelevenis.
16
In Zeeuws-Vlaanderen vond in 2009 geen totale territoriumtelling van steenuilen plaats. Steenuilen in Zeeuws Vlaanderen broedden veelal op „natuurlijke‟ plaatsen als holle bomen, knotwilgen, schuurtjes etc. Het beperkte aantal kasten is gecontroleerd door Bureau Natuurbelevenis samen met enkele vrijwilligers. Bureau Natuurbelevenis is voornamelijk in Zuid-Beveland en Walcheren actief. In ZuidBeveland hangen inmiddels 340 kasten; in Walcheren en Zeeuws-Vlaanderen 50. Er werden 44 steenuilterritoria in Zuid-Beveland vastgesteld. Er waren 25 kasten bezet. Er waren 22 broedparen (op 9 nieuwe plekken) die 34 uitgevlogen jongen voortbrachten. Wederom een slecht jaar. Niet zozeer vanwege de weersomstandigheden (2008), als wel door het slechte muizenjaar. Er zijn 33 juveniele en 4 volwassen steenuilen geringd. Met het ringwerk hopen we meer te weten te komen van de individuele lotgevallen van de steenuilen. Daardoor kunnen we gerichter maatregelen treffen om de jongenoverleving te vergroten en het aantal broedparen uit te breiden naar andere regio‟s. Op Schouwen kwam nog een paartje tot broeden; 2 jongen. Op Walcheren en bij Rilland in de Hals van Zuid-Beveland werden weer steenuilen waargenomen.
Vleermuisnetwerk Er kwamen 24 meldingen binnen; 22 kraamkolonies en 2 gevonden vleermuizen. Alle meldingen zijn middels bezoek of telefoon afgehandeld. De meeste mensen reageren positief op de aanwezigheid van vleermuizen in huis, al is de eerste reactie nog paniekerig. Er is een nieuwe vleermuisbrochure i.s.m. met andere provincies samengesteld en gedrukt. De terugkoppeling van de meldingen naar de melders, vrijwilligers en de contactpersonen bij gemeenten kan worden verbeterd. Het is niet precies bekend of de houding van mensen daadwerkelijk veranderd, n.a.v. een klacht en afhandeling.
4.2
Projecten soortenbeheer
Leefgebiedenbenadering Het soortenbeleid van de Provincie is aan het veranderen. Projecten voor soorten worden nu via de zgn. „leefgebiedenbenadering‟ aangepakt. De bedoeling is om gebiedsgericht een pakket van maatregelen op te stellen voor meerdere (doel)soorten en in samenwerking met meerdere partijen uit te voeren. Geld dat hiervoor beschikbaar komt, kan over meerdere jaren worden besteed. SLZ werkt mee aan de totstandkoming van de zgn. „leefgebiedsplannen‟. SLZ werkt het leefgebiedsplan Agrarisch Cultuurlandschap uit en zal hiervoor in de toekomst de verschillende projectaanvragen coördineren (Leefgebiedenbenadering Zeeland, Provincie Zeeland maart 2009). Bontbekplevier Dit project beoogd kleinschalige maatregelen te treffen op broedgelegenheid voor kustbroedvogels als Bontbekplevier en Grote sterns te realiseren. Er zijn 2 locaties op het oog: Neeltje Jans t.b.v. Grote stern en het buitendijks havenslibdepot bij Hansweert t.b.v. de bontbekplevier, waarbij weidevogels en rugstreeppad ook meeprofiteren. Hiervoor zijn plannen opgesteld. Door de late toekenning wordt de uitvoering van dit project in 2010 ter hand genomen. Er zijn ook plannen opgesteld voor kuststrookgebiedjes op Tholen. Deze zijn doorgestuurd naar Bureau Zeeweringen. Noordse woelmuis De uitvoering van dit project verliep voor een groot deel via maatschappelijke stages. Er zijn 784 uren gewerkt op de Middelplaten in het Veerse meer. Het werk bestaat vooral uit het afzetten van struweel. Gelukkig wees onderzoek in de nazomer van 2009 uit dat de Noordse woelmuis nog steeds op de Middelplaten voorkomt. Een ander terrein dat is aangepakt is de Wildernis op Schouwen Duiveland. Hier kwam recent de Noordse woelmuis nog voor. Grote delen van het terrein zijn geplagd en is samen met een deel van het puin aan de kant afgezet. Hierdoor wordt het minder goed mogelijk om
17
illegaal vuil te storten en gemakkelijker om het terrein eventueel te maaien. Bovendien is het terrein nu wat natter geworden. Steenuil Dit project beoogt de realisatie van 5 plannen en uitvoering van 5 steenuilbiotopen op erven. Op 9 locaties zijn plannen gemaakt en werkzaamheden uitgevoerd voor de steenuil. Er zijn echter nog geen (10) erfscans uitgevoerd. Een erfscan is een inventarisatie van een potentieel steenuilbiotoop, waarbij duidelijk wordt welke elementen er nog ontbreken. De bedoeling is om dit in de gemeente Reimerswaal en/of Tholen in de loop van 2010 uit te voeren. Verder zijn er meer dan 50 kasten voor de steenuil opgehangen en verhangen om het aantal broedgelegenheden uit te breiden. Alle kasten zijn gemonitord door bureau Natuurbelevenis (zie kerk- en steenuilen werk). Parelmoervlinder Dit jaar zijn opnieuw de 8 duinvalleitjes gemaaid en is struweel afgezet en op rillen gelegd. Verder zijn de werkzaamheden uitgebreid met het jaarlijks maaien van de Walcherse bijenkuil die in de buurt ligt. Ook hier worden o.a. de blauwvleugelsprinkhaan en kleine parelmoervlinder gevonden. Via het project Open Duin zijn ook middelen uit het Parelmoerproject besteedt aan het graven van poelen. Als aanvulling is er ook gewerkt op de golfbaan bij Domburg. Samen met de greenkeeper is de oude ijsbaan voor rugstreeppadden geschikt gemaakt. Oeverzwaluw Door de late toekenning wordt de uitvoering van dit project in 2010 ter hand genomen. Wel zijn door een stagiair alle bekende locaties geïnventariseerd, zodat de uitvoering voor 1 april 2010 kan beginnen. Boomkikker/Kamsalamander Door de late toekenning wordt de uitvoering van dit project in 2010 ter hand genomen. Vleermuis Dit project beoogt de realisatie van het inrichten van zomer- en winterverblijven. Een aantal eigenaren van bunkers is benaderd, maar de response valt erg tegen. Vooralsnog zijn er 3 winterverblijven (Spaarbekkens Evides; Aardappelkelder Sas van Gent en een bunkercomplex op Walcheren) en 3 kerkzolders (Zuiddorpe, Ovezande, Hengstdijk ) in behandeling. Uitvoering gebeurt in de loop van 2010. Kruipend moerasscherm De werkzaamheden voor het Kruipend moerasscherm beperkten zich tot het gebied van de Vogelkreek-zuid. Dit is particulier terrein en zal in het vervolg door SLZ jaarlijks worden beheerd. Muurplant In dit project wordt een provinciale inventarisatie geactualiseerd. Wegens het overlijden van degene aan wie de opdracht was toegekend, wordt de uitvoering van dit project in 2010 voortgezet.
5
Uitvoering landschapsbeheer
Via de afdeling Uitvoering worden diverse basistaken en projecten uitgevoerd. Het betreffen diverse uitvoeringsgerichte taken en projecten op het gebied van particulier- en agrarisch natuur en landschapsbeheer en natuur en landschapsbeheer bij overheden.
18
5.1
Basis
Advisering en planvorming Medewerkers van SLZ hebben met zeer veel particuliere grondgebruikers contact over de aanleg en beheer van kleine landschapselementen. Er werden in 2009 in heel Zeeland 274 adviesklussen afgewerkt. Vaak mondden deze klussen uit in een SLZ-project zoals “herstel streekeigen erven” of werd er werk voor de vrijwilligersploeg afgesproken. Voor diverse eigenaren zijn plannen gemaakt voor inrichting van een terrein, buitenom een lopend SLZ-project. Een aantal adviesaanvragen betrof het opstellen van een plan voor verplichte landschappelijke inpassing van een nieuwe loods of uitbreiding van een minicamping. De kosten van dit soort plannen zijn voor rekening van de eigenaar. Voor de landschappelijke inpassing van het kassengebied Sir Jansland is in opdracht van enkele bedrijven een plan opgesteld. Binnen de gemeente Borsele zijn 2 plannen gemaakt voor landschappelijke inpassing van een bedrijfsuitbreiding (loods), de gemeente betaalt ook een deel van de ontwerpkosten. In 2009 zijn ook plannen gemaakt voor : - plan natuurschoonwet te Wissenkerke - plan Nieuwe Economische Drager te Vogelwaarde - plan landschappelijke inpassing nieuwe bebouwing in IJzendijke en Waterlandkerkjeen de landschappelijke inpassing van een hekwerk rondom een boerderij te Nisse. In opdracht van Zeeland Seaports is de verdere begeleiding verzorgd van de uitvoering van het plan voor landschappelijke inpassing, natuurcompensatie en ecologische verbindingszone t.b.v. het nieuwe glastuinbouwgebied in de Kanaalzone bij Westdorpe. Hieronder valt onder andere de inrichting van de Groene Knoop en het aanplanten van diverse hoogstamfruitbomen. In 2009 is de interne notitie over het opstellen van plannen door SLZ afgerond. In deze notitie is de procedure en het stroomschema opgenomen voor het opstellen van plannen, vanaf de aanvraag tot het afrekenen. In deze notitie zijn ook de minimumeisen aan de landschappelijke inpassing opgenomen. Samenwerking met bedrijven: In het beleidsplan 2008-2013 en het werkplan 2008 is opgenomen om de samenwerking met bedrijven te intensiveren. Op diverse fronten kan het samenwerken met groenbedrijven, hoveniers, ontwerpbureaus e.a. leiden tot meer mogelijkheden voor het maken van plannen en uitvoering. In 2008 hebben we een lijst van gekwalificeerde bedrijven opgesteld, de lijst is in 2009 op enkele punten aangepast/ uitgebreid. Via de diverse projecten is in 2009 veel samengewerkt met diverse bedrijven in Zeeland. Overheden: Met het Waterschap Zeeuwse Eilanden en Waterschap Zeeuws Vlaanderen heeft regelmatig ambtelijk overleg plaatsgevonden. Via diverse SLZ-projecten is met de 2 waterschappen intensief samengewerkt. Met de gemeente Borsele is regelmatig landschapsbeleidsplanoverleg. Met de gemeenten Hulst, Terneuzen, Sluis, Goes, Borsele, Noord-Beveland, Veere en Schouwen-Duiveland is contact geweest over onderhoud/herstel landschapselementen (zie ook de diverse projecten zoals kleine bosjes, hoogstamabonnement en klimaatbosjes).
19
In opdracht van de gemeente Terneuzen is in 2009 het definitieve plan opgesteld voor uitloop Terneuzen-Axel-Zaamslag. Het betreft een inrichtingsplan voor het gebied tussen de Graaf Jansdijk en de Tractaatweg, gelegen bij het buurtschap Schapenbout. In dit plan is de landschappelijke inrichting opgenomen met diverse poelen, een collectieboomgaard met oude hoogstamfruitrassen, hagen en wandelpaden. Dit plan is medio 2009 gepresenteerd door de gemeente en SLZ aan de plaatselijke bevolking. De poelen zijn najaar 2009 aangelegd, de beplanting wordt in 2010 gerealiseerd. Tevens is voor de gemeente Terneuzen een plan opgesteld voor landschappelijke inrichting van een overhoek bij de rondweg van Zaamslag. Voor de gemeente Goes, gemeente Terneuzen en Waterschap Zeeuwse Eilanden (en Het Zeeuws Landschap en Natuurmonumenten) zijn plannen gemaakt voor aanleg van een collectieboomgaard „oude rassen hoogstamfruit‟. Bij de gemeente Goes is begin 2009 door de uitvoeringsploeg van SLZ het plan gerealiseerd voor landschappelijke inrichting van een weiland in Goes Zuid (i.s.m. schoolkinderen tijdens de boomfeestdag) en een plan voor aanplant van 55 hoogstamfruitbomen in het verwilderde deel van de Hollandse Hoeve. Met de gemeente Terneuzen is regelmatig contact over de omvorming van het beheer van de brede groenstrook langs de Otheense kreek naar een meer natuurlijk beheer. In het noordelijke deel is door SLZ in de loop van 2009 een nieuwe poel gegraven. Voor de gemeente Hulst heeft SLZ in 2007 en 2008 de inventarisatie waardevolle bomen uitgevoerd. In 2009 hebben we voor enkele waardevolle bomen advies gegeven. De 3 Canadese populieren bij het gemaal Campen zijn op ons advies gesnoeid en hierdoor behouden gebleven. Daarnaast heeft SLZ aan de gemeente Hulst advies gegeven over het natuurlijk beheer van de vegetatie van de stadswallen. Als proef is een deel van de wallen in 2009 begraasd met een schaapskudde. Dit beheer was succesvol en wordt in 2010 voortgezet.
Provinciale Werkgroepen Nationaal landschap: SLZ heeft in 2009 diverse bijeenkomsten in het kader van het Nationaal Landschap bijgewoond (meestal georganiseerd per deelgebied). SLZ heeft diverse projectideeën en voorstellen ingebracht. In 2009 heeft stagiaire Anouk Bes een projectplan gemaakt voor herstel van de knotboomdijken van het eiland van Cadzand. Najaar 2009 is gekeken of we het herstel van een aantal knotboomdijken deels via het project “Solabio” konden uitvoeren, helaas is dat nog niet gelukt. Het projectidee “welen in de Zak van Zuid-Beveland” is opgeschaald naar “Historie van het water in de Zak”. Het projectidee is opgesplitst in 2 deelprojecten: onderdeel „de welen‟ en onderdeel „historische dijkelementen‟. Aan beide projectvoorstellen is in 2009 veel tijd besteed om samen met andere partijen (Waterschap, Natuurmonumenten, eigenaren, gemeente, heemkundige kring) het projectvoorstel verder uit te werken. Het projectvoorstel voor het deelproject “de welen” was eind 2009 zo goed als rond. Voor het deelprojectvoorstel “historische dijkelementen” dient eerst een bouwkundig onderzoek van historische sluisjes en dijkcoupures plaats te vinden. Dit onderzoek wordt begin 2010 uitgevoerd in opdracht van het Waterschap. In samenwerking met de SBNL is medio 2009 een projectvoorstel uitgewerkt rondom “paard en landschap”. Dit projectvoorstel is najaar 2009 bij de provincie toegelicht en wordt begin 2010 voorgelegd aan de consultatiegroep /bestuurlijk overleg Nationaal Landschap.
20
Op Walcheren is in 2009 in overleg met diverse partijen gewerkt aan de uitwerking van het projectvoorstel “gekrompen dorpen”. Het projectvoorstel “wandelnetwerk Walcheren” is in de loop van 2009 ingediend en gehonoreerd, meer info zie paragraaf „Toegankelijkheid, wandelnetwerken‟. Voor uitwerking van het projectidee “kavelgrensbeplantingen Eede/St. Kruis” wordt nog gezocht naar een stagiair. In 2009 is er enkele keren overleg geweest met de provincie Zeeland over het projectidee “landschappelijke inrichting van bedrijfsterreinen in het Nationaal Landschap”. Het projectidee is in de oriënterende fase. Enkele bedrijfsterreinen, die landschappelijk kunnen worden ingepast, zijn geselecteerd voor mogelijke deelname aan het project. Overzicht projectvoorstellen 2009: - Historie van het water, de welen: voorstel uitgewerkt i.o.m. diverse partijen in 2009, bijna afgerond - Historie van het water, historische dijkelementen: in uitwerking i.o.m. diverse partijen - Gekrompen dorpen op Walcheren: in uitwerking i.o.m. diverse partijen - Wandelnetwerk Walcheren: ingediend en gehonoreerd in 2009 - Paard en Landschap: voorstel uitgewerkt i.o.m. SBNL in 2009, bijna afgerond - Landschappelijke inpassing bedrijventerreinen: in uitwerking i.o.m. provincie - Knotboomdijken op het eiland van Cadzand: uitgewerkt in 2009, uitvoering deels via Solabio - Kavelgrensbeplantingen Eede/St. Kruis: nog uit te werken door stagiair - Heggen in de poel 2: uitwerking mogelijk in 2010. Eind 2008 zijn een 5-tal projectvoorstellen in het kader van het Nationaal Landschap gehonoreerd, ze worden gefinancierd door de POPII en zijn vanaf eind 2008 /begin 2009 in uitvoering. Projectomschrijvingen: zie projecten per werkveld/afdeling.
5.2
Projecten afdeling Uitvoering
5.2.1. VOL Via de VOL kunnen particuliere grondgebruikers voor onderhoud en herstel van kleine landschapselementen een overeenkomst afsluiten met SLZ. De overeenkomsten hebben een looptijd van 10 jaar. Gedurende deze periode dient men het element in stand te houden en het noodzakelijke onderhoud te verrichten. Hiervoor wordt gedurende de looptijd van de overeenkomst een vergoeding gegeven. VOL staat voor de Verordening Onderhoudsovereenkomsten kleine Landschapselementen. Deze Verordening geldt voor het gehele grondgebied van de provincie, met uitzondering van de gebieden die zijn begrensd in de Provinciale Subsidieregeling Agrarisch Natuurbeheer (Natuurgebieds-plan) van de provincie Zeeland. Voor elementen die van grote landschappelijke, natuurwetenschappelijke en / of cultuurhistorische betekenis zijn, kunnen overeenkomsten gesloten worden. SLZ verzorgt de uitvoering van de VOL. In 2007 is in overleg met de provincie overeengekomen dat we de VOL-overeenkomsten tussen het College van Gedeputeerde Staten van de Provincie Zeeland en de eigenaar omzetten naar privaatrechtelijke overeenkomsten tussen SLZ en de eigenaar. In 2007 hebben we een begin gemaakt met het omzetten van de overeenkomsten. Vanaf 2007 komt per (verlengde of nieuwe) overeenkomst het totale budget voor 10 jaar in een voorziening. Uit deze voorziening wordt jaarlijks de afgesproken vergoeding betaald.
21
Afstemming onderhoudsregelingen Naast de VOL loopt binnen SLZ ook de doelsubsidie: via de doelsubsidie wordt een eenmalige vergoeding gegeven voor onderhoudswerk aan een landschapselement. Beide regelingen kunnen goed op elkaar afgestemd worden, doordat ze door één organisatie uitgevoerd worden. Aan eigenaren/gebruikers wordt de mogelijkheid geboden te kiezen tussen een kortlopende overeenkomst met weinig verplichtingen en een kleine vergoeding, of een langlopende overeenkomst met meer verplichtingen en een hogere vergoeding. In de praktijk blijkt dat langlopende overeenkomsten meestal gesloten worden met eigenaren die zelf het onderhoud doen, terwijl kortlopende overeenkomsten gesloten worden met diegenen, die via SLZ een beroep doen op vrijwilligers of loonwerkers om het werk te doen. Werkzaamheden rond de regelingen De werkzaamheden bestonden uit het actief benaderen van eigenaren/gebruikers van landschapselementen, het afsluiten van overeenkomsten, het zo nodig opsporen van iemand die het onderhoud wil doen, het geven van adviezen over het onderhoud, het begeleiden van het onderhoud en het controleren van het onderhoud. Er was regelmatig contact met de contracthouders. Zij stelden dat over het algemeen zeer op prijs. Velen wilden advies over het onderhoud en regelmatig konden afspraken gemaakt worden over verder herstel van elementen. Tijdens de controle bleek ook dat er regelmatig wijzigingen optraden in de landschapselementen waarvoor een overeenkomst was gesloten. Bomen werden geplant, bomen gingen dood, terreinen werden verkocht, enzovoorts. De conclusie was dat het nodig zal blijven om de contracthouders met enige regelmaat te bezoeken. Nieuwe VOL-overeenkomsten: Vanaf 2008 heeft de Provincie Zeeland extra financiële ruimte beschikbaar gesteld om weer nieuwe VOL-overeenkomsten af te sluiten. In 2008 is binnen SLZ een VOL-team gevormd, dit VOL-team heeft o.a. de kwaliteitscriteria bepaald van nieuwe landschapselementen in de VOL. Nieuwe aanvragen voor VOL-overeenkomsten en grote uitbreidingen bij te verlengen overeenkomsten worden besproken in het VOL-team. Vanaf 2008 komen ook hoogstamfruitbomen en bloemdijken in aanmerking voor VOLovereenkomsten. In de nieuwe VOL-overeenkomsten willen we ons met name op deze elementen richten. Gaandeweg 2008 en 2009 blijkt echter dat er niet veel grote en oude hoogstamboomgaarden zijn die door de eigenaar zelf worden onderhouden. Voor het onderhoud van deze boomgaarden wordt vaak een beroep gedaan op SLZ, o.a. via het hoogstamabonnement. Het onderhoud van bloemdijken is voor een groot deel opgenomen in het provinciale natuurbeheerplan Zeeland. Veel botanisch interessante particuliere dijkvakken zijn opgenomen als agrarisch beheersgebied, hier worden geen VOLovereenkomsten afgesloten. Het aantal VOL-overeenkomsten voor bloemdijken is hierdoor ook beperkt. In het VOL-budget voor 2009 zijn 27 nieuwe overeenkomsten opgenomen en enkele uitbreidingen van bestaande overeenkomsten. In de 27 nieuwe overeenkomsten zijn in totaal 413 knotbomen, 18 drinkputten, 55 hoogstamfruitbomen, 9795 meter haag en 1640 m2 bloemdijk opgenomen. Met de Stichting d‟Aegen zijn 2 nieuwe VOL-overeenkomsten afgesloten voor in totaal bijna 8 km haag en 1 poel. Het betreft hagen aangeplant op akkers of weilanden bestaande uit diverse streekeigen soorten. Op Zuid-Beveland is een VOL-overeenkomst voor een bloemdijk afgesloten op de Korenhalmdijk, een botanisch zeer interessant stuk dijk ten zuiden van ‟s Gravenpolder. Het is een beweid dijkvak met een schraal zuidtalud. Met de R.K. parochie Onze Lieve Vrouwe Hemelvaart uit Sas van Gent is een overeenkomst afgesloten voor het jaarlijks onderhoud van 255m historische hulsthaag. Veel nieuwe VOL-overeenkomsten betreffen het onderhoud van diverse streekeigen landschapselementen op erven. Noemenswaardig hierbij zijn de fraaie doornhagen op het
22
erf/terrein van het oude kasteel van Poppendamme en een oude geschoren meidoornhaag bij een historische boerderij te Baarsdorp. Regio/element
Oost ZVL West ZVL Walcheren Bevelanden Schouwen D. Tholen-St.P. Totaal
Aantal nieuwe VOL 8 5 4 9 1 0 27
Aantal knotbomen
Aantal drinkputten
221 89 12 91 0 0 413
4 6 2 5 1 0 18
Aantal hoogstamfruit bomen 0 0 0 55 0 0 55
Aantal meters haag 725 425 8195 450 0 0 9795
Aantal m2 bloemdijk 0 0 0 1640 0 0 1640
Resultaten 2009 Per 1 januari 2009 liepen er 479 VOL-overeenkomsten. Er zijn in 2009 totaal 37 overeenkomsten vervallen en 27 nieuwe bijgekomen, per 31 december 2009 bedroeg het aantal VOL-overeenkomsten 469. In de loop van het jaar werden 111 eigenaren benaderd voor een verlenging. De meeste overeenkomsten zijn verlengd voor 10 jaar. Redelijk veel overeenkomsten zijn bij het verlengen vervallen omdat het element niet meer voldeed aan de voorwaarde of de eigenaar had het verkocht of het erf staat te koop. Enkele poelen waren omgevormd tot tuinvijvers, de VOL-overeenkomst komt dan te vervallen. Vanaf 2004 worden ieder jaar ongeveer 50 van de 500 lopende overeenkomsten tussentijds gecontroleerd. De aantallen en onderhoudsstaat worden bekeken en de eigenaren krijgen gelijk advies over onderhoud en beheer van al hun landschapselementen. In bijlage 1 zijn overzichten opgenomen van de diverse landschapselementen in de onderhoudsregelingen. 5.2.2. Particuliere historische buitenplaatsen Voor onderhoud van Particuliere Historische Buitenplaatsen is 0,5 formatieplaats (hovenier) bij SLZ ondergebracht. Bij voorbereiding en uitvoering werd nauw samengewerkt met de Stichting tot behoud van Particuliere Historische Buitenplaatsen. De uitvoering vond plaats door vast personeel, banenpoolers en enkele vrijwilligers. Er werd op 4 buitenplaatsen in totaal 546,5 uur gewerkt. Het betreft de buitenplaatsen Duinbeek en Zeeduin te Oostkapelle, Mon Plaisir te Noordgouwe (Schuddebeurs) en ‟t Jachthuis te Kloetinge. Dit jaar zijn we op Zeeduin verder gegaan met het herstel/onderhoud van de veldesdoornberceau, het betreft het 2e jaar vormsnoei. Deze snoei is dit jaar met behulp van een rolsteiger uitgevoerd, dit is goed bevallen. Bij de ongeveer 10m hoge taxussen achter de plantenborder zijn de takken gedund. Daarnaast zorgen we op Zeeduin voor het jaarlijks onderhoud van de boomgaard, de vaste planten - en heester borders en de oude druiven in de gerestaureerde historische druivenkas. Op het terrein van het Jachthuis te Kloetinge is met name onderhoud gepleegd aan de beplanting langs het openbare wandelpaadje. De meidoornhaag is hier voor het eerst gesnoeid en de bramen zijn bestreden. Op Duinbeek en Mon Plaisir worden begin van de zomer de grasvelden gemaaid, de vegetatie wordt afgevoerd zodat de stinzenflora en wilde margrieten zich nog verder kunnen uitbreiden.
23
Op Duinbeek is de buxus-, taxus- en haagbeukenhaag weer gesnoeid. De zeer bijzondere wilde perenhaag doet het helaas niet goed, oude exemplaren vallen uit en worden ingenomen door haagbeuk. Op Mon Plaisir zijn in de zomer de bloklinden langs het Grand Canal weer gesnoeid m.b.v. een rolsteiger. In de vijvers van Zeeduin en Mon Plaisir vindt jaarlijks rietbestrijding plaats. Op Mon Plaisir zijn ook veel waterplanten verwijderd, met name kranswier. De Kaukasische berenklauwen in de bosranden op Mon Plaisir worden jaarlijks bestreden en zijn nu flink op hun retour, er staan enkele zaailingen in het grasveld. Daarnaast zijn er in 2009 in het bos op Mon Plaisir diverse esdoorns verwijderd en is de meidoornheg langs de weg gesnoeid. 5.2.3 Bacterievuurcontrole Bacterievuurcontrole in waardevolle meidoornheggen wordt op Zuid-Beveland en in ZeeuwsVlaanderen al sinds jaren door SLZ uitgevoerd. In 2005 zijn hier ook heggen van het Waterschap op Walcheren bijgekomen. Op Zuid-Beveland en in Zeeuws-Vlaanderen gebeurt de controle op vrijwillige basis. Op Walcheren gebeurt het in opdracht van het waterschap. Tijdens het seizoen van begin mei tot eind september werden geselecteerde heggen op Zuid-Beveland drie à viermaal gecontroleerd. In Zeeuws-Vlaanderen waren er twee rondes. Totaal werden er in beide gebieden 46 heggen gecontroleerd, waarvan 39 heggen (26,7 km) op Zuid-Beveland en 7 heggen (4 km) in Zeeuws-Vlaanderen. Op Zuid-Beveland is er in 2009 voor het eerst met gps gewerkt, om de locatie en de ernst van de aantastingen digitaal vast te leggen. In totaal zijn er 35 dagen gewerkt op ZuidBeveland en in Zeeuws-Vlaanderen 120 uur. In Schore (Zuid-Beveland) is een 300 meter meidoornheg op rasterhoogte afgezet door een loonwerker. SLZ medewerkers en vrijwilligers hebben de haag verder op kniehoogte afgezet.
Locaties in de Zak van Zuid-Beveland Op Walcheren werden, in opdracht van het Waterschap Zeeuwse Eilanden, alle meidoorns van het waterschap binnen een straal van 500 meter rond boomgaarden en boomteeltbedrijven gecontroleerd. Doordat er boomgaarden in de omgeving van Ritthem zijn gerooid, is de totale lengte van de te controleren hagen ook flink afgenomen. De controle
24
gebeurde tweewekelijks tussen 1 mei en 30 september. Tijdens deze controle werden alle locaties met gps vastgelegd, totaal werden er tijdens het seizoen 58 aantastingen gevonden in bijna 20 km heg. Lichte aantastingen werden direct door de controleurs verwijderd, zwaardere aantastingen en aantastingen welke op een moeilijke plaats in de struik zaten, werden door het waterschap verwijderd. Er zijn totaal 66 dagen gewerkt op Walcheren.
Locaties op Walcheren 2008 Regio Zuid-Beveland Zeeuws-Vlaanderen Walcheren Totaal
Aantal hagen 39 7 50 96
Aantal km 26,7 4 23 53,7
Aantal controles 3 3 11 17
2009 Regio Zuid-Beveland Zeeuws-Vlaanderen Walcheren Totaal
Aantal hagen 39 7 50 96
Aantal km 26,7 4 20 50,7
Aantal controles 3 3 11 17
5.2.4 Boeren Planten Bomen De actie “Boeren Planten Bomen” wordt gehouden om het boeren en buitenlui in Zeeland mogelijk te maken gemakkelijk aan streekeigen bomen en struiken te komen. De actie is in 1999 opgezet in navolging van Landschapsbeheer Utrecht en Zuid-Holland en de actie Wilgenpoot van de Steltkluut. SLZ verzorgt de algemene opzet, de publiciteit en het verzenden en ontvangen van bestelformulieren. Geïnteresseerden kunnen aan de hand van het boekje “Boeren planten bomen” een bestelling van streekeigen plant- en beschermingsmateriaal plaatsen. In het boekje is een overzicht van streekeigen bomen, struiken en beschermingsmaterialen opgenomen, waaronder een groot assortiment (ruim
25
100) oude rassen hoogstamfruitbomen. In Zeeland zijn 75 rassen leverbaar, gebaseerd op inventarisaties van oude hoogstamboomgaarden in Zeeland. Verder is in het boekje informatie te vinden over het assortiment, groeiplaatseisen, plantinstructies en de verzorging na aanplant. Het bosplantsoen en de laanbomen zijn bij Stichting Bronnen besteld, de rest is door onze leverancier Firma Berman zelf verzorgd; een deel van het bosplantsoen is autochtoon (zaad afkomstig van oude (autochtone) bomen en struiken in Nederland). De bezorging van de bestelde (plant-) materialen en de financiële afhandeling werd verricht door Firma Berman uit Kapelle. Er waren twee bestelronden. Via deze actie is in het winterseizoen 2009-2010 het volgende materiaal geleverd en geplant: Bosplantsoen 32.602 stuks Hoogstamfruitbomen 762 stuks Walnoten 57 stuks Mispel / Moerbei / Kweepeer 75 stuks Laanbomen 333 stuks Veren 341 stuks Leibomen 3 stuks Overzicht bestelde aantallen in het winterseizoen 2009-2010 (diverse beschermingsmaterialen, zoals palen en korfgaas werden bijgeleverd). In totaal werd op 111 locaties materialen geleverd. Wilgenpoten In het winterseizoen 2009-2010 zijn totaal 259 wilgenpoten besteld en geleverd op 27 verschillende locaties in Zeeland.
5.2.5 Herstel streekeigen erven De erven in Zeeland vormen een belangrijk onderdeel van het cultuurlandschap. Ze hebben vaak een vrij grote oppervlakte en er zijn diverse landschapselementen te vinden. Via de verschillende ervenprojecten worden diverse streekeigen landschapselementen zoals hoogstamboomgaarden en drinkputten opgeknapt of aangelegd. In de verschillende regio‟s in Zeeland lopen de volgende ervenprojecten via SLZ: - A: herstel streekeigen erven binnen het Nationaal Landschap (POPII). - B: herstel streekeigen erven buiten het Nationaal Landschap (POPII) in Noord- en Midden Zeeland. - C: herstel streekeigen erven buiten het Nationaal Landschap (POPII) in ZeeuwsVlaanderen. - D: herstel biotopen steenuil / kamsalamander (zie ook projecten soortenbeheer). In totaal zijn in 2009 55 plannen opgesteld door SLZ. Er zijn 59 erven via de erfprojecten hersteld, bij enkele erven is aanvullend werk op 2008 uitgevoerd. De uitvoering van de werkzaamheden vindt plaats door de eigenaar, waarbij SLZ de werkzaamheden begeleid. Het plantmateriaal is in de meeste gevallen besteld via de actie “boeren planten bomen”. De aanleg van de verschillende drinkputten is gemeld bij het SCEZ en de Provincie Zeeland. Een overzicht van de verschillende ervenprojecten is weergegeven in onderstaande tabel: Project/ Aantal Erven Bos elementen plannen hersteld Pl. A NL B NMZ C ZVL
19 19 8
22 21 7
9950 9000 2350
Hoog- HalfWal- Laan- LeiKnot- Drinkstamfr. stamfr. noot boom boom Boom put 265 182 38
39 16 6
19 19 8
289 149 100
16 0 0
132 25 0
4 5 2
26
D steenuil totaal
9 55
9 59
1050 64 22350 549
3 64
8 54
45 583
0 16
7 164
1 12
Het merendeel van de erven betreft herstel van een normaal standaard streekeigen erf, vaak met een klein hoogstamboomgaardje, drinkput, knotbomen en enkele hagen. Bijzondere herstelde erven zijn: - Een groot erf met terrein voor hippische evenementen te Nisse waar een hoogstamboomgaard, diverse laanbomen en 400m meidoornhaag zijn geplant. - Een erf te Nieuw- en St. Joosland met een nieuwe grote hoogstamboomgaard. - Herstel van een tweetal hoogstamboomgaardjes op erven te Nisse. - Herstel van 2 grote boerenerven van de KM Wilhelminapolder en inplant rondom de uitbreiding van het erf van proefboerderij de Rusthoeve te Colijnsplaat. - Snoei van diverse oude doorgeschoten knotpopulieren op een erf te Nisse via het steenuilproject. 5.2.6. Hoogstamabonnement Het project „hoogstamabonnement‟ is een methode om eigenaren van hoogstamfruitbomen structureel te ondersteunen bij het onderhoud en behoud van de bomen. Het hoogstamabonnement biedt de volgende diensten: - om de 2 jaar ontvangt de eigenaar een uitgebreid overzicht van de toestand van de bomen en een bijbehorend onderhoudsadvies. - het onderhoud wordt het eerste jaar gratis uitgevoerd, daarna met 20% korting. - gratis abonnement op “De Boom in”. - diverse andere kortingen en uitnodigingen voor activiteiten op het gebied van hoogstamfruit. De jaarlijkse kosten bedragen € 80,- als basis en een toeslag van € 10,- per 10 bomen. In 2009 zijn voor de 23 abonnementen uit 2005 en de 14 abonnementen uit 2007 nieuwe onderhoudsadviezen gemaakt. Voor de 9 nieuwe aanmeldingen in 2009 is een uitgebreid advies opgesteld. Nieuwe hoogstamabonnementen in 2009 zijn o.a.: - Een oude hoogstamboomgaard met ongeveer 60-70 jaar oude goudrenetten bij het oude verborgen buiten Steenhoven te Middelburg. - Een ongeveer 50 jaar oude hoogstamboomgaard met ook enkele doorgeschoten laagstammen tussen de molen en begraafplaats van Colijnsplaat. In deze boomgaard is er zwaar achterstallig onderhoud weggewerkt. - De zeer grote hoogstamboomgaard van de Catarinahoeve is via de nieuwe eigenaar ook weer opgenomen in het project “hoogstamabonnement”. In 48 hoogstamboomgaarden is door de uitvoeringsploeg het werk van het advies uitgevoerd. In de loop van het jaar zijn er ook enkele abonnementen vervallen i.v.m. verkoop erf of de voor betreffende eigenaar te dure kosten van het abonnement. In totaal hebben we eind 2009 93 abonnementen voor 3.535 hoogstamfruitbomen afgesloten. 5.2.7. Grenslindenabonnement Afgelopen 10 jaar zijn via SLZ-projecten diverse oude grenslinden op Zuid-Beveland opgeknapt. Daarnaast zijn vele tientallen jonge grenslinden bij geplant. In totaal staan er nu ongeveer 110 oude en 140 jonge grenslinden op Zuid-Beveland. Via het project grenslindenabonnement is in 2005 een duurzaam systeem opgezet voor controle en eenvoudig onderhoud van zowel jonge als oude bomen. Daarnaast wordt om de paar jaar een deelproject opgezet voor specialistisch onderhoud van oude bomen.
27
In 2006 zijn de eerste abonnementen afgesloten. Van de 250 grenslinden zijn er totaal 146 grenslinden in een abonnement opgenomen. Het betreffen 53 bomen van het Waterschap, 75 van Natuurmonumenten, 5 van SBNL en 13 particuliere bomen. Instanties dragen € 20,- per boom per jaar bij, particulieren € 5,- per boom per jaar. Het onderhoud, uitgevoerd door SLZ, bestaat met name uit: - weghalen van de baardgroei bij oude bomen; - verwijderen van stamschot bij oude en jonge bomen; - verwijderen van boom- en struikopslag rondom de jonge en oude bomen; - vormsnoeien van jonge bomen; - controle boombescherming; - vrijmaken van de plantspiegel bij jonge bomen. In 2009 zijn er 3 jonge grenslinden geplant, het betrof deels inboet van dode jonge bomen. Een bijzondere historische grensboom te Heinkenszand, de oude grenskastanje aan de Plattedijk, is overleden. In overleg met het waterschap wordt gekeken naar herplant van een nieuwe grenskastanje op deze plaats. In 2010 willen we onderzoeken of het mogelijk is om een onderhoudssysteem op te zetten voor de jonge grenslinden vanaf 10 jaar tot volwassen boom. Het noodzakelijke snoeiwerk aan deze bomen wordt dan vanaf najaar 2010 verder opgepakt. 5.2.8. Kleine bosjes Via het project kleine bosjes zijn in 2009 in totaal voor 12 bosjes omvormingsplannen opgesteld. In deze plannen zijn diverse maatregelen opgenomen om de natuurwaarde te verhogen zoals het maken van golvende bosranden, vrijzetten ven toekomstbomen, bomen ringen en het maken van houtrillen. Voor het opstellen van een aantal plannen is contact geweest met de provincie Zeeland i.v.m. de Boswet en wetgeving in het kader van de Natura 2000 gebieden. Bij de nieuwe omvormingsplannen zaten 9 plannen van eigenaren op Schouwen-Duiveland, 2 plannen op Walcheren en een uitgebreid bosplan met inventarisatie flora en fauna voor de gemeente Sluis (bosje aan westzijde Oostburg). De eigenaren van 10 oude bosjesplannen zijn bezocht en er is advies gegeven over voortzetting van de werkzaamheden. Bij een 2-tal bosjes met bosjesplannen uit de jaren 2003-2005 is in 2009 weer een uitgebreide flora en fauna inventarisatie uitgevoerd. Door de uitvoeringsploegen van SLZ is in totaal 25 dagen gewerkt om diverse maatregelen uit te voeren. 5.2.9. Project “Hernieuwde relaties” Afgelopen jaren zijn bij zeer veel verschillende eigenaren in Zeeland SLZ-projecten uitgevoerd. Met een flink aantal eigenaren hebben we nog steeds contact, met andere eigenaren is het contact na het project verwaterd. In het MAP (Markt Actie Plan) hebben we opgenomen om een aantal eigenaren, waar we in het verleden een project hebben uitgevoerd maar waarmee we geen contact meer hebben, weer te benaderen om te kijken of men geïnteresseerd is in een van de SLZ-activiteiten. Dit project noemen we “Hernieuwde relaties”. Naast dit project lopen de laatste jaren ook diverse andere SLZ-projecten om de contacten met eigenaren verder uit te bouwen zoals “buitenlui actief” en de abonnementprojecten. In 2009 zijn via het project “hernieuwde relaties” 233 eigenaren aangeschreven. Het betrof veel adressen uit de diverse ervenprojecten en het boomgaardproject ZVL. In tegenstelling tot voorgaande jaren is vanaf 2009 gewerkt met een zogenaamd retourformulier. Op deze formulieren konden eigenaren o.a. aangeven of zij bezocht wilden worden voor vrijblijvend advies, deel wilden nemen aan een cursus of dat ze enkel fruitbomen wilden laten snoeien. Dit bespaarde de regiomedewerker veel tijd; niet elke klant hoefde gebeld te worden met de vraag of zij bezocht wilden worden, of na een bezoek weer doorgeschoven worden naar een collega.
28
40 mensen hebben positief gereageerd op een aanbod voor terreinbezoek en hebben advies gekregen over noodzakelijk onderhoud. Bij een tiental eigenaren zijn de jonge hoogstamfruitbomen gesnoeid. Bij enkele eigenaren is een plannetje gemaakt voor verdere aanplant via een ervenproject of is ander werk afgesproken (bijvoorbeeld een hoogstamabonnement, steenuilproject, opschonen drinkputten of werk voor de uitvoeringsploeg). 5.2.10 project “Open Duinen” Strandweg – Nieuw-Haamstede: Stichting Open Duinen en SLZ werken samen actief om een gedeelte van de oude duinen met een oppervlakte van 12 ha van gesloten landschap met zeer veel Amerikaanse vogelkers om te vormen naar een open duinlandschap met inheems struweel en open grasland. Het doel is om op deze terreinen in de toekomst begrazing mogelijk te maken. In 2009 hebben diverse groepen in het terrein gewerkt of geïnventariseerd. Verder is er door ingehuurde bedrijven gewerkt. In totaal is er 2½ ha gras met vogelkersopslag en struweel bestaande uit vrijwel alleen Amerikaanse vogelkers gediepklepeld. Vervolgens heeft een groep jongeren van de NJN er planten en dieren geïnventariseerd. In november was het gebied één van de locaties voor de Natuurwerkdag samen met Aktief Terreinbeheer. Er werkten ook enkele buurtbewoners mee. Het klepelen is met subsidie van de Provincie Zeeland betaald. Resultaat van alle werkzaamheden is dat het gebied weer zo open is als gewenst. Naast het terrein aan de Strandweg is in het kader van Open Duinen ook op andere locaties op de Kop van Schouwen gewerkt. In Renesse is een gebied in opdracht van SLZ geklepeld. Het ging in dit geval om zeer dominant iepenopslag op de duinvoet. Het terrein heeft een oppervlakte van 600 m2. Aan de Lijsterbesweg in Nieuw-Haamstede is een drinkput aangelegd voor de Rugstreeppad en andere diersoorten.
Houtwallen In 2009 is op één locatie bij Renesse 3 dagen door SLZ gewerkt aan het herstel van een houtwal. Op twee andere locaties is er advies gegeven over herstel van houtwallen. In 2009 is een nieuw projectvoorstel opgezet om houtwallen op de Kop van Schouwen te herstellen, dit project zal in 2010 nog verder worden uitgewerkt en opgestart. Het project behelst, naast een voorlichtingsonderdeel, het opstellen van herstelplannen per houtwal en het uitvoeren van herstelwerk. 5.2.11. Oude Fruitrassen In het kader van dit project worden oude Zeeuwse fruitrassen opgespoord. Indien de rassen niet meer in de reguliere handel verkrijgbaar zijn, wordt er entmateriaal opgekweekt. De jonge bomen worden daarna in speciaal aangelegde collectieboomgaarden weer uitgeplant. In 2008 is gestart met het project. In het project zijn circa 10 vrijwilligers actief. Zij hebben vele verschillende boomgaarden bezocht, fruit verzameld en op naam gebracht. Er is inmiddels van circa 30 bijzondere rassen enthout genomen. De collectieboomgaarden dienen aangelegd te worden op locaties die voor het publiek toegankelijk zijn. Daarom zijn alle terreinbeheerders, gemeenten en waterschappen aangeschreven. Ook landgoedeigenaren komen in aanmerking als het landgoed toegankelijk is voor het publiek. SLZ levert begeleiding, de eigenaar betaalt zelf de kosten. Inmiddels is een start gemaakt met de aanleg van 9 collectieboomgaarden: Het Zeeuwse Landschap: Waterwingebied Clinge/St. Jansteen/Heikant (3 stuks), gemeente Terneuzen: Schapenbout, Zeeland Seaports: Westdorpe, Landgoed de Zwart: Nieuwvliet, Dienst Landelijk Gebied: Groede; Gemeente Goes: Hollandse Hoeve; Natuurmonumenten: Zwaakse Weel en Nisse. Om dit project bekendheid te geven, werden verschillende activiteiten onder de aandacht gebracht. Er is aangesloten bij een grote activiteit in ‟s-Heer Abtskerke en in Zaamslag werd
29
zelf een publieksdag georganiseerd. Speciaal hiervoor is de Mobipers uitgenodigd waar eigenaren van hoogstamboomgaarden hun appels konden laten persen. De vrijwilligers die gaandeweg het jaar meer kennis opbouwden, vormden op deze dagen een panel waar bezoekers hun fruit konden laten determineren.
5.2.12. Bomen voor koeien (landelijk project) “Bomen voor koeien” is een gezamenlijke campagne van Stichting wAarde, het radioprogramma VARA‟s Vroege Vogels en Landschapsbeheer Nederland. De campagne richt zich op een kleurrijk, diervriendelijk en natuurlijk platteland en wordt onder meer gesteund door het ministerie van LNV. Voor € 7,- kan men een certificaat kopen. Voor ieder verkocht certificaat kan een boom of struik langs een weiland worden geplant. De provinciale stichtingen verzorgen de planvorming en voorbereiding van de verschillende plantlocaties. In de winter 2008-2009 zijn in Zeeland via de actie “bomen voor koeien” 325 stuks bosplantsoen en 4 bomen geplant op een tweetal locaties. Het betrof met name aanleg en herstel van enkele Zeeuwse hagen bij Waterlandkerkje en Grijpskerke. De aanplant vond plaats door SLZ en de eigenaar. 5.2.13. Klimaatbosjes (landelijk project) Dichtbij huis aandacht vragen voor de klimaatsverandering. Met dat doel werden op diverse plaatsen in de provincie klimaatbosjes geplant door de Stichting Het Zeeuwse Landschap en SLZ in 2007 en 2008. In totaal zijn er door SLZ 32 klimaatbosjes geplant in Zeeland. In 2009 zijn deze klimaatbosjes nagelopen. Er zijn 3 dode bomen en 2 palen met een voorlichtingspaneel vervangen. Aangeplante klimaatbosjes in 2007 en 2008, die in 2009 zijn gecontroleerd: Locaties Aantal bosjes Particulieren 32 Waterschap Z-Vl 2 Waterschap ZE 4 Gemeente Sluis 1 Gemeente Terneuzen 1 Gemeente Hulst 1 Gemeente Middelburg 1 Gemeente Borsele 1 Natuurmonumenten 2 Staatsbosbeheer 1 Provincie Zeeland 1
30
5.3
Agrarisch natuurbeheer
5.3.1 Basis Bij het agrarisch natuurbeheer spelen de agrarische natuurverenigingen (ANV‟s) een belangrijke rol. SLZ zoekt aansluiting met deze organisaties. In totaal zijn er in Zeeland nu 8 agrarische natuurverenigingen. De rol van SLZ is vooral adviserend. In 2009 woonde SLZ meerdere keren een overleg bij van de agrarische natuurverenigingen in Goes, West Zeeuws-Vlaanderen, Oost Zeeuws-Vlaanderen en Noord-Beveland. Daarnaast begeleidde SLZ de uitvoering van projecten. Voor 5 landbouwbedrijven zijn inrichtingsplannen opgesteld. In Heikant is een plan opgesteld om natuurwaarden in een weiland te vergroten. Daarnaast is een plan opgesteld om een dijk te beheren. In West Zeeuws-Vlaanderen is een natuurplan uitgewerkt voor het agrarische bedrijf van familie De Milliano. Voor Mts Wilhelminapolder zijn twee plannen gemaakt: er is een inrichtingsplan gemaakt voor het erf Hongersdijk en er is een beheersadvies opgesteld voor de diverse bosjes. In Noord-Gouwe is het weeltje aan de Weeldijk hersteld, in combinatie met het herstel van greppels in het weiland. Het gebied is eigendom van de fam. De Koeijer. Eén keer in de 2 à 3 maanden vindt het Provinciaal overleg Agrarisch natuurbeheer plaats, met onder andere de Provincie Zeeland, DLG en de ZLTO. SLZ neemt deel aan dit overleg. Werk voor derden Zeeland Seaports wil een glastuinbouwcomplex realiseren in de Smidsschorrepolder en de Autrichepolder in de gemeente Terneuzen. Ze hebben SLZ gevraagd een plan voor de landschappelijke inpassing en de natuurcompensatie te maken. SLZ neemt dergelijke opdrachten aan indien de planologische procedure vastgesteld is, indien er winst voor natuur- en landschap te behalen is en indien er voldoende tijd beschikbaar is. Er is een plan ontwikkeld voor een landschappelijke inpassing die tevens fungeert als natte ecologische hoofdstructuur en voor natuurcompensatie. De natuurcompensatie is een gebied van circa 30 hectare waar vooral kleine landschapselementen aangelegd worden. Er is ook een mogelijkheid om een batterij (oud verdedigingswerk) te herstellen. SLZ was in 2009 betrokken bij het opstellen van het bestek en de begeleiding van de uitvoering.
5.3.2 Projecten Agrarisch natuurbeheer D‟Aegen In samenwerking met Stichting Het Zeeuwse Landschap wordt gewerkt aan het project d‟Aegen. Dit project beoogt de aanleg van ongeveer 10 km Zeeuwse hagen op boerenland aan de noordkant van Walcheren. Daarnaast worden er ook geriefhoutbosjes aangelegd en worden er drinkputten gegraven. Voor de verdere financiering van het project is een fonds opgericht wat wordt beheerd door het Groenfonds. Voor de aanleg van nieuwe hagen wordt nu gewerkt via de Catalogus Groen-Blauwediensten. Dit jaar is voor één nieuwe deelnemer een plan gemaakt en uitgevoerd; totaal is 250 m heg, één put en een geriefhout bosje aangelegd. Voor de realisatie van het wandelpad in de buurt van de Rijkebuurtweg bij Vrouwenpolder willen wij aansluiten op het wandelnetwerk Walcheren, daarom wordt gewacht met de aanleg. In overleg met de Gem. Vlissingen is besloten om het project verder uit te breiden in de omgeving van Ritthem, dit wordt dus een nieuw gebied. Het komende jaar wordt dit verder uitgewerkt. Goese heggen Dit project wordt uitgevoerd in samenwerking met de ANV-Goes. De heggen zijn in 2003 aangelegd, vaak samen met een kruidenrand. Verder loopt nu het Kiekendiefpad gedeeltelijk
31
langs deze heggen. De heggen ontwikkelen zich goed en zijn nu goed herkenbaar in het landschap. Richting het Vrouwenputje bij het Poelbos is het pad dit jaar officieel geopend. Dit pad is gecombineerd met een Goese heg. De ANV-Goes wil de hagen in stand houden ná het einde van het project in 2011. Hiervoor onderzoekt men de mogelijkheden voor financiering. Er zijn div. overleggen geweest met o.a. de Gem. Goes en de Prov. Zeeland, deze onderhandelingen zijn nog niet afgerond. Herstel Bloemdijken Het project Herstel bloemdijken heeft als doel achterstallig onderhoud op bloemdijken weg te werken zodat ze daarna beheerd kunnen worden via beheerspakketten uit het Programma Beheer. Het project sluit aan bij de uitgangspunten zoals deze zijn geformuleerd in het Actieplan Natuurbeheer Binnendijken in Zeeland en wordt gefinancierd door de Provincie Zeeland. Er zijn 2 nieuwe dijken opgenomen met zwaar achterstallig onderhoud. Door de Flora- en Faunawet is het lastig om 2 maairondes per seizoen uit te voeren. Op de meeste dijken wordt gestart met maaien vanaf 15 juli. Indien we zeker weten dat er op een traject geen broedvogels aanwezig zijn, kan eerder gestart worden. Om een goede opknapbeurt en verschraling te realiseren is het wenselijk 2 maal te maaien. Bij 1 maaironde per jaar duurt het langer eer het gewenste resultaat wordt bereikt. In andere regio‟s zijn maaizuigers actief. Deze klepelen de vegetatie en zuigen deze direct op. Bij zwaar achterstallig onderhoud levert dit een zeer positief effect op de verschraling van de vegetatie. Vanwege de Flora- en Faunawet is deze werkwijze moeilijk inpasbaar. Met name in Zeeuws-Vlaanderen komen zwaar beschermde muizensoorten en amfibieën voor die in de zuigers kunnen belanden en zeer geringe kansen hebben om te overleven. Dit jaar is een start gemaakt met begrazingsbeheer door middel van een mobile schaapskudde in Oost Zeeuws-Vlaanderen. Aanvullend op het maaibeheer heeft de schaapskudde hier in september begraasd.
Regio Zeeuws-Vlaanderen Zuid-Beveland Hals van Zuid-Beveland Schouwen-Duiveland Totaal
Aantal gemaaide dijkvakken 6 17 1 2 26
Lengte (in meters) 4.600 9.250 1000 2.100 16.950
Dit jaar zijn de dijken op Zuid-Beveland gemonitoord. Hiervan is een verslag gemaakt. De algemene indruk is dat de kwaliteit van de dijkvegetatie licht is afgenomen. Het blijkt lastig om met 1 jaarlijkse maaibeurt de bloemrijke vegetatie te behouden of te ontwikkelen. In 2008 is gestart met het project SOLABIO, dit is een grensoverschrijdend interreg project. Het doel is leefgebieden voor kwetsbare soorten te herstellen. SLZ doet aan dit project mee via het dijkenproject. In Zeeuws-Vlaanderen kunnen maatregelen uitgevoerd worden in het kader van het bloemdijken beheer. Ook kunnen maatregelen uitgevoerd worden om het biotoop voor de fauna te verbeteren. In het kader van dit project vindt uitwisseling plaats met uitvoerende instanties in Oost- en West Vlaanderen. Het project heeft een looptijd van 3 jaar. In vergelijking tot de andere projectpartners is de Zeeuwse bijdrage beperkt. In 2009 zijn 2 plannen opgesteld voor gebieden waar maatregelen mogelijk zijn: Eiland van Cadzand en ruilverkavelingsgebied Philippine.
32
Dijken in West Zeeuws-Vlaanderen
33
Dijken in Oost Zeeuws-Vlaanderen
34
Dijken in midden Zeeuws-Vlaanderen
Dijk in de hals van Zuid-Beveland
35
Dijken in Zuid-Beveland
Dijken in Schouwen-Duiveland
36
Pluspakketen Faunarand Pluspakketten zijn een aanvulling op het landelijke Faunarandenpakket uit het Programma Beheer. Door de inzet van de pluspakketten hoopt men te komen tot een ecologische impuls op de faunaranden. Door een financiële bijdrage van de Provincie Zeeland worden de extra kosten die nodig zijn om de randen te beheren vergoed. In overleg met de Provincie Zeeland zijn 3 verschillende randen ontwikkeld: patrijzenrand, leeuwerikenrand en roofvogel- en muizenrand. In het voorjaar van 2009 zijn alle landbouwers met een bestaande akkerrand aangeschreven. In totaal hebben 16 landbouwers meegedaan verdeeld over een oppervlakte van 34 hectare. De looptijd van de contracten is 1 jaar. Winterbiotoop akkervogels In 2009 hebben landbouwers meegewerkt aan het project Wintervoedsel voor akkervogels. Dit project werd gefinancierd door Vogelbescherming Nederland en de provincie Zeeland. In West Zeeuws-Vlaanderen en in de Wilhelminapolder zijn in totaal 3 hectare stoppelranden en 3 hectare overstaand graan aangelegd. De werving en begeleiding verliep via SLZ. Onderzoek naar het effect van de rand is uitgevoerd door SOVON. Impuls akkernatuur Dit project is gestart in 2009 en heeft als doel akkerranden te ontwikkelen die een bijdrage leveren aan akkernatuur. In totaal is in 2009 circa 30 hectare aangelegd verspreid over 23 landbouwers. De randen bestaan uit een combinatie van overstaand graan met zaden van akkerkruiden en een strook braakliggende grond. Door een lagere zaaidichtheid dan gebruikelijk ontstaat er geschikte broedbiotoop voor vogels en is er meer ruimte voor akkerplanten. Het graan wordt niet geoogst maar blijft staan tot het voorjaar. In dit project wordt samengewerkt met de ZLTO en stichting Het Zeeuwse Landschap. De financiering was door LNV. Opkrikplan weidevogels Dit project heeft als doel om de situatie voor weidevogels te verbeteren. De weidevogelpopulatie doet het landelijk erg slecht. Mozaïkbeheer biedt betere overlevingskansen. In 2009 zijn door SLZ landbouwers benaderd waarvan hun percelen grenzen aan belangrijke weidevogelgebieden. Met 2 landbouwers is een contract afgesloten waarbij ze een vergoeding hebben ontvangen omdat ze later dan gebruikelijk hebben gemaaid. Solabio Het project SOLABIO is een grensoverschrijdend Interregproject. Het doel is leefgebieden voor kwetsbare soorten te herstellen. SLZ heeft in 2009 vooral advies gegeven en een plan opgesteld in het kader van dit project. Zie ook „Herstel Bloemdijken‟.
5.4
Toegankelijkheid van het platteland
Basis De toegankelijkheid van het platteland staat al enige tijd in de belangstelling. In de door de Provincie Zeeland opgestelde beleidsnota staat de ambitie om in de komende 7 jaar 1000 kilometer routes te realiseren, waarvan 100 km over boerenland. De routes gaan zoveel mogelijk over onverhard terrein en worden, waar mogelijk, gecombineerd met landschapsversterking. Dit gebeurd door aanleg en herstel van beplanting en landschapselementen. SLZ speelt een belangrijke rol in de voorbereiding en uitvoering van de plannen (opstart nieuwe projecten, uitvoering projecten, beheer van het padennetwerk en van de contracten met eigenaren/gebruikers). Daarbij wordt onder meer nauw samengewerkt met het Routebureau Zeeland, dat verantwoordelijk is voor promotie van het wandelnetwerk. SLZ zit in de Provinciale Adviesgroep Wandelnetwerken, een overleg met Provincie, het Routebureau en Wandelplatform. Hierin wordt gestreefd naar de totstandkoming van een uniform Zeeuws wandelnetwerk. Nieuwe projecten die op stapel staan zijn: wandelnetwerk
37
West Zeeuws-Vlaanderen, Schouwen-Duiveland en Noord-Beveland. Binnen deze projecten wordt gestreefd naar een koppeling tussen de div. netwerken, zo willen we rond Goes een koppeling maken tussen het Kiekendiefpad en Sporen in de Zak via locale ommetjes. Aangezien netwerken op verschillende stadia worden opgeleverd geeft dit soms complicaties bij de bewegwijzering en is goede afstemming noodzakelijk. Het wandelnetwerk Oost Zeeuws-Vlaanderen (gem. Hulst en Terneuzen) wordt geleid door de gem. Hulst, hier geven wij ondersteuning bij de uitvoering. Het Waterschap Zeeuwse Eilanden realiseert de route langs de Domburgse watergang. Stichting Voetpaden Walcheren heeft zich erg ingespannen om eigenaren over de brug te krijgen voor de aanleg van de paden over boerenland. SLZ heeft hiervoor de contracten afgesloten. Voor de werkzaamheden rond de aanleg van de wandelroutes is nu een speciale vrijwilligersgroep, het team “Infra” geformeerd. Dit jaar is er een z.g. protocol opgesteld, dit zorgt er voor dat de werkzaamheden uniform worden uitgevoerd. Beheer Wandelnetwerk Zeeland Het netwerk van vrijwilligers voor aanleg en beheer begint nu goed te draaien. Er is een groep ontstaan van ca. 35 mensen die regelmatig controles uitvoeren en reparaties verrichten. Voorlopig ligt de coördinatie nog bij SLZ, maar wij streven er naar dat groepen dit ook zelf kunnen regelen. Door middel van (gps-)kaarten en inventarisaties zijn de routes in kaart gebracht. Vrijwilligers controleren deze routes en geven evt. gebreken door. De onderhoudsploeg van SLZ zorgt vervolgens voor het herstel. In 2009 hebben wij ons verdiept in het gebruik van het programma GIS voor aanleg (kaarten) en beheer (data‟s) van de wandelnetwerken en ommetjes. Wij gaan hier in 2010 mee werken. Projecten Toegankelijkheid van het platteland Sporen in de Zak van Zuid-Beveland De eerste fase van dit project is in 2009 afgerond, dit betreft het deelgebied KwadendammeHoedekenskerke-Ellewoutsdijk. De opening van dit gedeelte was in april 2009. Dit jaar is gewerkt aan fase twee van dit project; aanleg in de rest van de Zak en het maken van verbindingen naar Walcheren en het Kiekendiefpad. De werkgroep, bestaande uit vrijwilligers, SLZ, een lid van de Milieucoöperatie en het Routebureau, was belast met de realisatie van het project. Verder werd er samengewerkt met de Vereniging Natuurmonumenten, Stichting Het Zeeuwse Landschap, VVV-Goes, Gem. Borsele, St. Behoud van de Zak, Oorlogsmuseum Nieuwdorp en div. dorpsraden. Om bezoekers te informeren over het (gehele) gebied is het “Zakboekje” geschreven. Hierin wordt het gebied beschreven aan de hand van tien thema-wandelingen, o.a. over de ontstaansgeschiedenis, cultuur via gedichten en een belevingspad voor kinderen. Naast de aanleg van routes wordt op diverse plaatsen beplanting aangelegd of vernieuwd. In combinatie met het netwerk worden er een aantal “thema” ommetjes gerealiseerd o.a. een “Riempjesroute” in Ellewoutsdijk Wandelnetwerk Walcheren Dit jaar is het wandelnetwerk Walcheren gestart. Dit project wordt gerealiseerd in samenwerking met div. organisaties, zoals St. Voetpaden Walcheren, ANV Natuurlijk Walcheren, terreinbeheerders, dorpsraden enz. De eerste stap is het opstellen van een z.g. wensenkaart voor de toekomstige routes, een groep van ong. 20 vrijwilligers is hier mee aan de slag gegaan. In 2010 krijgt het project verder gestalte. Ommetjes Ommetjes zijn kleine wandelingen van drie tot zeven kilometer, direct aansluitend bij een woonkern of een bezoekerscentrum. Er is een nieuw landelijke project gestart vanuit LBN en de Landelijke Vereniging voor Kleine Kernen. Voor dit project zijn in Zeeland drie nieuwe ommetjes geselecteerd: St. Laurens,
38
Ritthem en ‟s-Heer Hendrikskinderen (het Jacoba van Beijerenpad). Het ommetje St. Laurens is dit jaar geopend. Binnen de gemeente Goes is dit jaar het pad naar het Vrouweputje gerealiseerd. Dit pad is gecombineerd met een Goese heg. Verder werken we binnen deze gemeente aan het „Personeelspad‟ tussen Wilhelminadorp en Kattendijke, uitbreiding van het Kiekendiefpad, ommetje ‟s-Heer Arendskerke en routes rond Kloetinge. In Zeeuws-Vlaanderen is verder gewerkt aan het ommetje Hoofdplaat, dit wordt volgend jaar geopend.
6.
Communicatie en Kennis
6.1
Basis
SLZ gebruikt verschillende vormen van communicatie. Dit om de kennis en daardoor de kwaliteit van het landschap en het landschapsonderhoud te verhogen en vrijwilligers, eigenaren/beheerders te motiveren en bij de werkzaamheden te betrekken. Tevens worden ze als middel ingezet om SLZ en landschapsbeheer meer bekendheid te geven en zo een groter maatschappelijk draagvlak te krijgen voor natuur- en landschapsbeheer. De activiteiten zijn in eerste instantie gericht op eigenaren/beheerders en daarnaast ook op vrijwilligers, overheden en het grote publiek. Basis In 2009 heeft SLZ zich ingezet om haar identiteit en imago te versterken. De afdeling communicatie heeft hiervoor draagvlak gecreëerd om de hele organisatie te motiveren om zijn/haar steentje bij te dragen aan een positieve beleving met en bij SLZ. Halverwege het jaar is de afdeling communicatie versterkt door het in dienst nemen van twee medewerkers: Caroline Geluk en Sylvia Tuinder. De afdeling had zich ten doel gesteld om in Zeeland de stichting meer bekendheid te geven waardoor de bevolking weet wie SLZ is, wat ze doen en waarvoor ze ingeschakeld kunnen worden. Tevens hebben zij ingespeeld op het vormen en richting geven aan netwerken. Hiervoor zijn verschillende middelen ingezet: Website De website is op 1 september geheel vernieuwd. De stichting heeft met deze website een duidelijk gezicht gekregen, geheel in lijn met de ambitie en het huidige professionalisme dat de stichting wil uitdragen. Ook de url is veranderd, namelijk: www.landschapsbeheerzeeland.nl. Op de nieuw vormgegeven website is actuele informatie te vinden over de activiteiten van SLZ. In één oogopslag geeft de site informatie over onder meer de werkvelden, de projecten en de mogelijkheden voor diverse gebruikers. Voor een grondeigenaar, school of vrijwilliger is het nu makkelijker om snel en gericht te vinden wat hij of zij zoekt. Een belangrijke verbetering is dat er meer aandacht is voor fotografie. Door de sprekende beelden wordt visueel al duidelijk waar SLZ voor staat. Gebruikersvriendelijkheid is een belangrijk uitgangspunt geweest bij de ontwikkeling van de nieuwe site. De navigatie is overzichtelijk en met de zoekmachine kan de sitebezoeker eenvoudig informatie vinden door het intypen van een enkel woord. De website is ontwikkeld voor een zeer brede doelgroep; iedereen die belangstelling heeft voor de elementen in het landschap in Zeeland. Er wordt maandelijks het aantal bezoekers en aanverwante gegevens bijgehouden. Zo was het bezoekersaantal in de eerste maand van de nieuwe site: 911; 62 % nieuwe bezoeken en in de maand december: 515; 37% nieuwe bezoeken. Halverwege september is de pagina over de prijsvraag het meest bezocht. 48% van de bezoeker heeft onze site gevonden door direct het webadres in te typen. In december was dat 54% en toen zijn de pagina‟s „projecten‟ en „wie zijn we‟ het meest bezocht.
39
Folders Via folders en brochures kunnen we laten zien wie we zijn en waarvoor men bij ons terecht kan. In het verleden is gekozen om „losse‟ folders en brochures te maken. Dat wil zeggen van bepaalde disciplines of projecten, waar veel over te vertellen is of waarbij het belangrijk is om kaders aan te geven, is een aparte folder vervaardigd. De reeds bestaande folders zijn nog steeds van toepassing en de voorraad wordt bijgehouden. Dit jaar zijn er geen nieuwe folders gemaakt. In totaal hebben we nu 14 SLZ-folders (groen met zwart) en 3 thema brochures (wortel in de mortel, kleine cultuurhistorische elementen en vreemde vruchten). Verder maken we ook gebruik van (thema)brochures van LBN en andere aanverwante partijen. Stand en manifestaties (5) SLZ heeft zich vertegenwoordigd middels een informatiestand op de Natuur- Milieumarkt Axel, de Coudorpse Fair in Driewegen, de Burghse Dag /Boerenmarkt in Burgh-Haamstede, de open dag op Hoeve van der Meulen, publieksdagen fruit „s-Heer Abtskerke en Zaamslag, oude rassendag in het Fruitteeltmuseum en op de open dag van de Wilhelminapolder in Wilhelminadorp. In maart hebben 2 medewerkers genetwerkt op de beursvloer. Deze vond plaats in Goes. Bedrijven en organisaties kunnen hier met hun vraag en aanbod van vrijwilligerswerk bij elkaar terecht. Zo ontstaan samenwerkingsverbanden die voor beide partijen winst opleveren. SLZ heeft hierbij werkdagen georganiseerd voor: de Betho, SMWO en Scouting Yerseke. Pers Over het gehele jaar gezien is er dit jaar gemiddeld tweewekelijks een persbericht uitgegaan. Over het algemeen pakt de media (voornamelijk PZC, huis-aan-huis krant en omroep Zeeland) deze berichten erg goed op. Deze worden op het prikbord gehangen zodat ze voor iedereen zichtbaar zijn. Verder worden we regelmatig gebeld voor een nadere toelichting. Niet alleen voor krantenartikelen, ook zijn we te horen geweest op de (Zeeuwse) radio. De Boom In
De Boom In is onze nieuwsbrief die 4x per jaar verschijnt in een oplage van 1350 exemplaren. Het tijdschrift is gratis gezonden aan vrijwilligers in het landschapsbeheer in Zeeland, overeenkomsthouders en andere relaties. Er zijn 18 adverteerders. Lezingen, excursies en bijeenkomsten Soms zijn de lezingen al in de hoofdstukjes bij de werkvelden genoemd. Een overzicht van alle lezingen is hier gegeven. Volgens onze prestatieafspraken moesten er ten minste 10 lezingen en 5 excursies worden georganiseerd. Algemeen (4 lezingen, 2 excursies, 1 bijeenkomst) In februari hebben we een lezing gehouden op Walcheren over bomen en struiken en een algemene lezing over natuur en landschap bij de Vrouwen van Nu in Wolphaartsdijk. In april is de lezing Natuur op het erf speciaal voor IVN Zeeuwse Delta gegeven. Jaarlijks wordt in alle vijf Zeeuwse regio‟s een excursie over een erf georganiseerd, die openbaar toegankelijk is en dus niet alleen voor buitenlui bedoeld is. Tevens werden excursies georganiseerd tijdens de publieksdagen hoogstamfruit in ‟s-Heer Abtskerke (21 personen) en Zaamslag (17 personen). Voor de vrouwenvereniging op Walcheren hebben we na een lezing een erfexcursie gehouden. Begin april is voor het bestuur en de medewerkers van SLZ een excursie op Zuid-Beveland gehouden over Steenuilen. Voor zowel medewerkers, bestuur als vrijwilligers wordt jaarlijks een gezamenlijke werkdag georganiseerd. Dit keer werd er in oktober gewerkt in Clinge.
40
Agrarisch Natuurbeheer (1 lezing) In juni hadden in West Zeeuws-Vlaanderen 16 mensen van de agrarische natuurvereniging Bloeiend West Zeeuws-Vlaanderen interesse in onze lezing over Agrarisch Natuurbeheer. Cultuurhistorie (3 lezingen, 8 excursies, 2 bijeenkomsten) In het kader van de door de gemeenten Borsele en Tholen georganiseerde cursus Wonen in een monumentenpand, verzorgde SLZ in beide gevallen een lezing over de relatie van groen en monumenten. Voor de heemkundigenkring Stad en Lande Tholen werd een lezing georganiseerd over kleine cultuurhistorische elementen in Tholen. In maart en in juni hebben we de excursie „Hof te Zande, kerk en buitenplaats‟ op poten gezet in Kloosterzande. Hier kwamen 21 en 28 geïnteresseerden op af. Eind oktober genoot een groot gezelschap van de opening van de Zwartenhoekse Zeesluis in Zeeuws-Vlaanderen. De dag na de opening werd hetzelfde programma met lezingen herhaald voor een breder publiek. De heemkundigenkringen en vrijwilligers uit de regio waren toen uitgenodigd. Tijdens de nationale monumentendag waren er 97 belangstellenden voor onze rondleiding bij de Zwartenhoekse Zeesluis, 43 bij het transformatorstation Reedijk en 10 voor een rondleiding op de oude begraafplaats in Sas van Gent. Ook in Kloosterzande werd in dit weekend een speciale rondleiding georganiseerd in en om het Hof te Zande. Soorten (1 lezing, 3 excursies) Een informatieavond over vleermuizen voor vrijwilligers van het IVN werd in juni gehouden in het MicMec Walcheren. Tijdens de hierop volgende excursie werd getoond hoe men vleermuizen kan waarnemen. Om aandacht te vragen voor en kennis te maken met de boomkikker werden zoals elk jaar in mei 2 excursies gehouden i.s.m. Het Zeeuwse Landschap. In Retranchement deden 29 en in Aardenburg 35 mensen mee. De doelgroep waren de buurtbewoners, maar ook belangstellenden van elders uit de regio namen aan de excursies deel. Uitvoering (2 lezingen, 5 excursies, 3 bijeenkomsten) Voor het project Eigenwijs Landschap hielden we in oktober een presentatie voor 15 bewoners in Nieuwdorp. Tien boseigenaren konden na een informatieve presentatie een excursie volgen. Speciaal voor de deelnemers aan het project Verborgen Buitens, werd een excursie langs een aantal verborgen buitens gehouden. Daaraan namen 20 mensen deel.
Voor verschillende vrijwilligersgroepen werden bijeenkomsten met een excursie georganiseerd als afsluiting of opening van het jaar: jaarafsluiting cultuurhistorievrijwilligers met een bezoek aan een aantal door hen herstelde elementen en een rondleiding door de molen van Hulst; jaarafsluiting uitvoeringsploeg Noord- en Midden Zeeland met een vergadering en een excursie; jaaropening uitvoeringsploeg Zeeuws-Vlaanderen met een bijeenkomst in Terneuzen. Toegankelijkheid (1 excursie, 5 bijeenkomsten) In het kader van het Wandelnetwerk Zeeland werden verschillende grote bijeenkomsten georganiseerd. In februari beten we de spits af met de excursie Landschapselementen van het Kiekendiefpad in Oud-Sabbinge waar 25 gasten aan deelnamen. In Vlissingen is voor grondeigenaren en vrijwilligers een Thema-avond „Wandelpaden Walcheren‟ gehouden. Op
41
24 april vond de opening „1e fase Landschappelijk Wandelnetwerk Zak van Zuid-Beveland‟ in de Vlindertuin plaats. Hier kwamen zo‟n 60 gasten op af. In juni was de opening van het wandelpad „Vrouwenputje‟ bij „s-Heer Arendskerke. Begin oktober vond de opening van het ommetje Sint Laurens bij Middelburg plaats. Vakberaad Communicatie Het samenwerkingsverband Landschapsbeheer overlegt tweemaal per jaar. Tijdens deze bijeenkomsten stemmen de provinciale stichtingen de landelijke acties met elkaar af en bereiden ze de komende acties voor. Cursussen Dit zijn de activiteiten die we aanbieden aan selectieve vrijwilligers(groepen) en onze medewerkers met als doel hun verder te bekwamen of hun kennis te verbreden. Herkennen bomen en struiken winterkenmerken
Vrijwilligers
20 deelnemers
Herkennen bomen en struiken winterkenmerken
Vrijwilligers
7 deelnemers
Bacterievuur cursus (theorie & praktijk)
Vrijwilligers
4 deelnemers
Eerste Hulp Bij Landschapsbeheer (EHBL)
Vrijwilligers
13 deelnemers
Instructie projectmatig werken
Medewerkers
12 deelnemers
Omgaan met de pers
Vrijwilligers
3 deelnemers
GPS beginnerscursus
Vrijwilligers
10 deelnemers
GPS gevorderdencursus
Vrijwilligers en medewerkers
15 deelnemers
Herkennen oude Kersenrassen
Vrijwilligers
8 deelnemers
Excursie t.b.v. herkennen van oude rassen fruitvrijwilligers (4x) Herkennen en herstellen van natuursteen
Vrijwilligers Vrijwilligers
6-8 deelnemers per keer 10 deelnemers
GPS gevorderden cursus
Medewerkers
4 deelnemers
GPS specialisten cursus
Medewerkers
4 deelnemers
Bacterievuur cursus (theorie & praktijk)
Medewerkers
7 deelnemers
Eerste Hulp Bij Landschapsbeheer (EHBL)
Medewerkers
2 deelnemers
Interne trainingen/ cursussen voor personeel:
De cursussen gps, bacterievuur en EHBL werden samen met de cursussen voor vrijwilligers georganiseerd. Door Landschapsbeheer Nederland werd de jaarlijkse Kennismarkt georganiseerd in Zutphen. Verschillende medewerkers zijn daar heen gegaan om kennis op te doen en uit te wisselen met medewerkers van andere landschapsbeheer stichtingen. Kort na de kennismarkt werd een symposium gehouden in Driebergen waarbij buitenlui centraal stonden. Ook hieraan nam een aantal medewerkers van SLZ deel. Kennis en Kwaliteit Advisering Goes is bezig met het opstellen van een Landschapsontwikkelingsplan (LOP). SLZ is daarbij betrokken geweest, net als bij het LOP van de gemeente Schouwen-Duiveland. SLZ is gevraagd deel te nemen aan de klankbordgroep. Een agrariër vroeg aan SLZ advies om een aanvraag te kunnen doen in het kader van de SAN bij Programma beheer. Het ging hierbij om het in kaart brengen van doelsoorten (planten). Toetsing
42
In het kader van Nieuwe Economische Dragers is 10 keer een beroep gedaan op SLZ om ingediende plannen te toetsen. Voor de uitbreiding van minicampings in de gemeente Sluis heeft in 2009 een voortoetsing van een tiental plannen plaatsgevonden. Gemeente Veere verzocht verschillende plannen te toetsen voor het uitbreiden van minicampings. Hiervoor zijn afspraken gemaakt, maar er zijn dit jaar nog geen plannen getoetst. Monitoring en inventarisatie Om het effect van de maatregelen die SLZ vaak middels projecten heeft uitgevoerd te kunnen evalueren wordt geïnventariseerd en gemonitord. Om conclusies te kunnen trekken is het belangrijk om over vergelijkbare gegevens te beschikken. Daarom is een monitoringsplan opgesteld. Het laat zien in welke jaren bepaalde elementen aan de beurt zijn voor een bezoek en wat voor soort methode gebruikt moet worden. In het schema is onder andere monitoring opgenomen van kruipend moerasscherm, de boomkikker, kamsalamander, de ruige anjer, vleermuizen op kerkzolders, de dijken uit het project herstel bloemdijken, de bloemenranden en de Goese heggen en alle terreintjes die SLZ in maaibeheer heeft. Automatisering en Netwerk In 2009 is een begin gemaakt met het vervangen van de werkstations. Totaal zijn er 11 nieuwe computers aangeschaft en voor 26 computers is nieuwe software gekocht. Verder zijn er drie printers vervangen. Om gegevens in het veld beter te kunnen opslaan, is het aantal gps-ontvangers met vijf stuks uitgebreid zodat we er nu totaal negen hebben. Deze ontvangers worden gebruikt voor o.a. bacterievuurcontrole, cultuurhistorie en verschillende andere projecten.
6.2
Projecten Kennis en Communicatie Ken je erf Onder het project “Ken je erf” vallen de voorlichtingsactiviteiten en cursussen naar particulieren. De activiteiten zijn met name gericht op het verkrijgen en verbreden van draagvlak voor onze activiteiten. De cursus Streekeigen erven is in twee regio‟s aangeboden, helaas konden deze niet doorgaan i.v.m. te weinig belangstelling. ‟t Oogstfeest Hoogstamfruit was ook in 2009 een succes te noemen. Het eerste weekend stond de fruitpers op een open weekend dat georganiseerd werd door HZL. In september hebben we 2 dagen bij Hoeve van der Meulen met de mobipers gestaan. De eerste dag zijn er 18 mensen geweest (± 3700 kg) om hun fruit te persen en de tweede dag 32 mensen (± 4000 kg). De tweede dag was een publieksdag. Er zijn een paar honderd bezoekers langs de kraam gekomen. In oktober is de mobipers 1 dag in Zaamslag geweest. Er zijn toen 33 mensen geweest die hun fruit kwamen persen (± 4000 kg).
Activiteit Hoogstamfruitbomen snoeien Streekeigen erven cursus Erf excursie
Soort activiteit Cursus Cursus Buitenlui actief
Regio
Doelgroep
Zeeuws-Vlaanderen Bevelanden Zeeuws-Vlaanderen Bevelanden Walcheren 1 Walcheren 2 Tholen Zuid-Beveland, Driewegen Zuid-Beveland,
Geïnteresseerden Geïnteresseerden Buitenlui
Aantal groepen 2 6
Deelnemers totaal 18 11 20 22 33 22 23
43
Vleermuizen Oogstfeest Hoogstamfruit Arbeidershuisjes Buitenplaatsen Drinkputten
Buitenlui actief Buitenlui actief Buitenlui actief Buitenlui actief Buitenlui actief
Borssele Zeeuws-Vlaanderen, Westdorpe Walcheren
21 Buitenlui
1
19
Bevelanden (2 dagen) Zeeuws-Vlaanderen
Buitenlui
2
2600 100
Zeeuws-Vlaanderen
Buitenlui
1
32
Zeeuws-Vlaanderen
Buitenlui
1
28
Schouwen-Duiveland
Buitenlui
1
11
MKLE/ ISLBN Het meetinstrument wordt ingezet om de kwantiteit en kwaliteit van de landschapselementen in beeld te brengen. Het is ontwikkeld door Landschapsbeheer Nederland in nauwe samenwerking met Alterra. Een nieuw deel (+1000 ha) van Walcheren werd in kaart gebracht. Wandelnetwerken Om in de toekomst gegevens nog overzichtelijker op te kunnen slaan wordt nu de gang van zaken rond GBNL gevolgd. Dit is een soort beheersprogramma, speciaal ontwikkeld voor Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer, waarbij de Landschappen en de Stichtingen Landschapsbeheer later mogelijk ook gebruik van gaan maken. Iemand van SLZ is eenmaal naar een voorlichtingsmiddag geweest, verder zijn de wensen van SLZ doorgegeven aan Stichting Landschapsbeheer Nederland. Buitenlui actief Landschapsbeheer Nederland nam de titel van het Zeeuwse project over en maakte er een gezamenlijk project van waaraan 8 provinciale stichtingen meedoen. De laatste activiteiten van dit project vonden halverwege 2009 plaats. SLZ wil meer buitenlui bereiken en activeren met het oog op een kwaliteitsverbetering t.a.v. het landschap. Per regio wordt gewerkt aan een netwerk van buitenlui. Het SLZ programma voor buitenlui werd opgenomen in het landelijke project. Als afsluiting van het landelijke project, werd een algemene folder ontworpen. Stichting Landschapsbeheer Zeeland verzorgde de inhoud en voor de Zeeuwse uitgave ook toepasselijke illustraties en keek mee bij de vormgeving. De bedoeling is dat de folder via gemeenten of makelaars aan buitenlui kan worden meegegeven.
44
Bijlage I: overzicht landschapselementen in onderhoudsregelingen VOL- en doelsubsidie-overeenkomsten 2009 per regio per 31-12-2009 Regio VOL Doelsubsidie Totaal 155 West Zeeuws-Vlaanderen 92 63 Oost Zeeuws-Vlaanderen 126 64 190 Walcheren 101 47 148 Zuid-Beveland 97 116 213 Noord-Beveland 10 18 28 Schouwen-Duiveland 27 37 64 Tholen en St. Philipsland 16 7 23 821 Zeeland totaal 469 352
Knotbomen Aantal knotbomen in diverse regelingen VOL
Doelsubsidie
Totaal
aantal
aantal
aantal
West Zeeuws-Vlaanderen Oost Zeeuws-Vlaanderen Walcheren Zuid-Beveland Noord-Beveland Schouwen-Duiveland Tholen en St. Philipsland
3.463 2.584 1.858 1.165 205 266 328
340 460 210 820 200 30 0
3.803 3.044 2.068 1.985 405 296 328
Zeeland totaal
9.869
2.060
11.929
Regio
De knotbomen opgenomen in de VOL worden gemiddeld eens per 5 jaar geknot. Aanplant van knotbomen verliep via de actie Boeren planten bomen of via een project (aantallen opgenomen bij betreffende projecten). Hoogstamfruitbomen Aantal hoogstamfruitbomen in diverse regelingen (afgerond) Regio West Zeeuws-Vlaanderen Oost Zeeuws-Vlaanderen Walcheren Zuid-Beveland Noord-Beveland Schouwen-Duiveland Tholen en St. Philipsland Zeeland totaal
VOL
Doelsubsidie
Totaal
aantal ---233 ---233
aantal 470 590 400 500 280 135 -2.375
aantal 470 590 400 733 280 135 -2.608
Vanaf 2008 worden hoogstamfruitbomen opgenomen in de VOL (233 stuks in 3 grotere hoogstamboomgaarden). 2.640 hoogstamfruitbomen zijn via de doelsubsidie onderhouden.
45
Het betreft meestal snoeiwerk, soms ook aanbrengen van boombescherming. Aanplant van hoogstamfruitbomen verliep via de actie Boeren planten bomen of via een project (aantallen opgenomen bij betreffende projecten). Heggen en houtwallen Aantal meters heg/houtwal in diverse regelingen (afgerond) Regio VOL Doelsubsidie
Totaal
West Zeeuws-Vlaanderen Oost Zeeuws-Vlaanderen Walcheren Zuid-Beveland Noord-Beveland Schouwen-Duiveland Tholen en St. Philipsland Zeeland totaal
5.900 9.884 14.993 3.819 -995 -35.591
4.400 7.784 14.693 3.169 -995 -31.041
1.500 2.100 300 650 ---4.550
Vooral op Walcheren zijn afgelopen jaar extra meters haag in de VOL opgenomen, het betreffen hagen uit het project d‟ Aegen rondom Vrouwenpolder en Oostkapelle. Via bacterievuur controleprojecten is ongeveer 50.000 meter meidoornheg op Walcheren, Zuid-Beveland en in Zeeuws-Vlaanderen gedurende de zomer diverse malen gecontroleerd door medewerkers van SLZ. Veedrinkputten Aantal veedrinkputten in diverse regelingen Regio VOL West Zeeuws-Vlaanderen Oost Zeeuws-Vlaanderen Walcheren Zuid-Beveland Noord-Beveland Schouwen-Duiveland Tholen en St. Philipsland Zeeland totaal
72 110 79 89 5 28 11 394
In het droge najaar van 2009 zijn redelijk veel drinkputten uit de VOL-overeenkomsten uitgebaggerd. In de termijn van een VOL-overeenkomst van 10 jaar is opgenomen om de drinkput één keer uit te baggeren. In de praktijk is dat bij veel putten meer dan 10 jaar na de vorige onderhoudsbeurt pas nodig, een enkele poel heeft juist vaker onderhoud nodig. Hakhout/ elzenmeet Oppervlakte (m2) hakhout/elzenmeet in diverse regelingen Regio VOL Doelsubsidie
Totaal
West Zeeuws-Vlaanderen Oost Zeeuws-Vlaanderen Walcheren Zuid-Beveland Noord-Beveland Schouwen-Duiveland Tholen en St. Philipsland Zeeland totaal
4.921 6.770 6.950 10.700 -1.976 -32.317
3.721 6.770 3.950 --1.676 -16.117
1.200 -3.000 10.700 -1.300 -16.200
Hakhoutpercelen en elzenmeten komen in Zeeland weinig voor. De in de tabel vermelde oppervlakte heeft betrekking op enkele kleine perceeltjes waar een overeenkomst voor
46
gesloten is. Op Schouwen-Duiveland betreft het drie elzenmeten en een perceel hakhout, in de rest van Zeeland een tiental perceeltjes hakhout. Bloemdijken Oppervlakte (m2) bloemdijk in diverse regelingen Regio VOL Doelsubsidie
Totaal
West Zeeuws-Vlaanderen 2.800 -2.800 Oost Zeeuws-Vlaanderen 1.650 -1.650 Walcheren -500 500 Zuid-Beveland 1.640 8.500 10.140 Noord-Beveland -500 500 Schouwen-Duiveland -4.000 4.000 Tholen en St. Philipsland ---Zeeland - aantal 6.090 13.500 19.590 In de VOL betreft het een 3-tal kleinere dijkvakken, twee worden jaarlijks één tot twee keer gehooid , één wordt extensief beweid. Riet- en hooiland Oppervlakte (m2) riet- en hooiland in diverse regelingen Regio VOL Doelsubsidie
Totaal
West Zeeuws-Vlaanderen Oost Zeeuws-Vlaanderen Walcheren Zuid-Beveland Noord-Beveland Schouwen-Duiveland Tholen en St. Philipsland Zeeland totaal
17.750 7.000 13.000 23.000 2.000 30.000 500 93.250
10.750 3.000 2.000 ----15.750
7.000 4.000 11.000 23.000 2.000 30.000 500 77.500
Het betreft enkele botanisch interessante terreintjes. Via de VOL wordt een vergoeding betaald voor de hooiwerkzaamheden. Waardevolle bomen Via de doelsubsidie zijn onderhoudswerkzaamheden verricht aan 103 waardevolle bomen.
47
Bijlage II: bestuursleden en personeel Bestuursleden: - L. (Lous) Coppoolse, voorzitter - B.J. (Bas) Feijtel, vice-voorzitter (aandachtsgebied landbouw) - A.W. (Willem) de Landgraaf, penningmeester - M.F.A.M. (Tjeu) van Mierlo, secretaris - J. (Jan) Bostelaar, lid (aandachtsgebied overheid) - R.A. (Ruud) van der Goes, lid (aandachtsgebied vrijwilligers) - A.C. (Anita) Bos, lid (aandachtsgebied cultuurhistorie) Personeel: - Theo Aernoudts, regiomedewerker - Jacob Bouwman, projectmedewerker - Johan Calle, voorman - Luciën Calle, assistent coördinator landschapsonderhoud - Sandra Dobbelaar, hoofd kennis en communicatie/algemeen medewerker cultuurhistorie, lid managementteam - Caroline Geluk, medewerker communicatie (vanaf 1 juli) - Rudie Geus, hoofd uitvoering, lid managementteam - Robert Jan Goossens, voorman (vanaf 16 september) - Eveline den Deurwaarder-Hamelink, projectmedewerker - Ellen Boelhouwers-Hendrikse, medewerker administratie - Nanning-Jan Honingh, algemeen medewerker soorten - Anton de Hulster, projectmedewerker (tot en met 31 december) - Arjan de Hulster,algemeen medewerker agrarisch natuurbeheer/toegankelijkheid - Karin Klip, financieel administratief medewerker - Iman Labruyère, projectmedewerker - Foort Minnaard, directeur, lid managementteam - Karin Mol, regiomedewerker - Tonnie Outermans, medewerker monitoring - Kees Tonkens, projectmedewerker uitvoering - Sylvia Tuinder, medewerker communicatie/projecten (vanaf 1 juli) - Harry Verkaart, voorman/hovenier - Peter van der Vliet, algemeen medewerker vrijwilligerswerk/landschapsonderhoud - Pieter Voets, assistent coördinator landschapsonderhoud - Ewoud Voogd, projectleider - Alex Wieland, projectleider - Robert Wielemaker, projectmedewerker - Nettie Wilderom, medewerker administratie Personeel via de ID-regeling: - Alex Kunst, medewerker landschapsonderhoud - Wim Wisse, ploegassistent landschapsonderhoudsploeg Personeel via WIW-regeling/WSW e.a.: - Ben van Beusichem, medewerker landschapsonderhoud - Rombout Boot, medewerker landschapsonderhoud - Johan Palm, medewerker landschapsonderhoud (vanaf 1 juli) - Sjaak van Eenennaam, medewerker landschapsonderhoud (vanaf 1 juni) Vrijwilligers op kantoor: - Astrid Westdorp, typewerk
48
- Marten Voogd, onderzoek amfibieën en waterkwaliteit - Ton de Koning, begeleider „Je School Kan de Boom In‟ en algemeen. Stagiaires, kantoorstages - Mike Wondergem, Edudelta College Goes MBO, stage van juni – september 2009 Hij maakte o.a. erfbeplantingsplannen en kleine bosjesplannen. - Roel van Beek, Prinsentuin College Breda, stage van 9 november 2009 tot en met 15 januari 2010. Hij maakte diverse erfbeplantingsplannen en een bedrijfsnatuurplan. - Anouk Bes, Bos en Natuurbeheer Velp, afstudeeropdracht maart 2009. Zij maakte een projectvoorstel voor herstel knotboomdijken op het eiland van Cadzand. - Jan Paul Boussen, Prinsentuin College Breda, stage van 11 mei tot 17 juli 2009. Maakte plannen voor hoogstamfruitabonnementen en kleine bosjes. - Martijn Westdorp, Hogeschool Delft. Wandelnetwerk Zeeland. Stagiaires, veldstages Uitvoeringsploeg Noord- en Midden Zeeland: - Kaj-Arne Philipse, Edudelta College, Groen, zomervakantie 2009; - Johnny Rommens, Prinsentuin College Breda, Milieu en ruimte, van 2 tot 20 februari 2009; - Arnoud Rijk, Prinsentuin College Breda, Bos en natuurbeheer, van 15 juni tot 21 juli; - Reshad Azami, Prinsentuin College Breda, Bos en natuurbeheer, van 22 juni tot 24 juli; - Ciska Rietveld, Prinsentuin College Breda, Natuur milieu en ruimte, van 16 november tot 18 december; - Jasper Marijs, Edudelta College Goes, Manager natuur en ruimte, van 14 september 2009 tot 25 juni 2010; - Evert Hermans, Edudelta College Goes, van 6 januari tot 14 april. Uitvoeringsploeg Zeeuws-Vlaanderen: - Kaj-Arne Philipse, Edudelta College, Groen, zomervakantie 2009; - Sander vd Veeken, Bos en Natuurbeheer Velp, van 3 februari tot 1 april; - Jasper Hogervorst, Prinsentuin College Breda, van 12 december 2009 tot 4 januari 2010.
49
Bijlage III: Relevante nevenfuncties bestuur en directie per 31-12-„09 L. Coppoolse, voorzitter Bestuurslid stichting Landschapsbeheer Nederland Bestuurslid stichting Boomkikkerfonds Bestuurslid stichting d‟aegen Voorzitter Raad van Toezicht SCOOP Voorzitter bestuur vereniging Zeeuwse Musea B. Feijtel, vice voorzitter Lid PS namens CDA Commissaris Greenery bv Commissaris Rabobank Oosterschelde W. de Landgraaf, penningmeester Bestuurslid stichting Zeeuwse Vlegel Bestuurslid stichting Milieucoöperatie Zak van Zuid Beveland M. van Mierlo, secretaris Directeur Zeeuwse Milieufederatie R. van der Goes, bestuurslid Medewerker Waterschap Zeeuwse Eilanden J. Bostelaar, bestuurslid Wethouder gemeente Veere F. Minnaard, directeur Penningmeester Boerderijenstichting Zeeland Penningmeester KNNV afdeling Bevelanden
================================================================
SLZ wordt financieel ondersteund door onder meer:
50
