JAARVERSLAG 2008
Archeologie
Voorwoord
2008 was een bijzonder jaar voor het werkveld archeologie binnen de gemeente Rijswijk. Er werd stilgestaan bij het feit dat 15 jaar geleden de gemeente Rijswijk de noodzaak inzag om een stadsarcheoloog in dienst te nemen. Dat was niet voor niets. De werkzaamheden als gevolg van onze rijke archeologische bodem namen alleen maar toe en meer en meer ontstond er behoefte aan een professional die zich hiermee bezig ging houden. Deze professionalisering heeft zich de afgelopen 15 jaar doorgezet en heeft inmiddels geleid tot een actief, gewaardeerd en professioneel opererend gemeentelijk archeologisch team. Dat is een goede zaak. De gemeente Rijswijk wil op een verantwoorde manier met haar cultureel erfgoed omgaan. Als verantwoordelijk wethouder voor archeologie ben ik blij met de belangstelling die zowel bij het gemeentebestuur als bij de Rijswijkse bevolking volop aanwezig is. Het 15-jarig jubileum is niet geruisloos voorbij gegaan, met als absoluut hoogtepunt de op 13 en 14 november 2008 georganiseerde Reuvensdagen. Een landelijke aansprekend congres in de Evenementenhal in Rijswijk, waar honderden Nederlandse en buitenlandse archeologen op afkwamen. Een prima promotie voor de gemeentelijke archeologie. Ook verscheen in 2008 het boek Opgegraven! Archeologisch onderzoek in Rijswijk met daarin een indrukwekkende weergave van wat archeologen in Rijswijk aan het licht hebben gebracht, van de
prehistorie tot de nieuwe tijd. Een boek dat absoluut de moeite waard is! Onder dezelfde naam was er ook een goedbezochte tentoonstelling in het Rijswijks Museum, waar topvondsten uit de afgelopen vijftien jaar te zien waren. Verder waren er in 2008 weer interessante opgravingen die belangrijke gegevens opleverden, zoals in de Klaroenstraat en bij Ter Nieuburch. In hoofdstuk 3 kunt u hierover en ook over de vele andere opgravingen meer lezen. Lezingen, presentaties en rondleidingen blijven deel uitmaken van het aanbod. Dit met als doel de Rijswijkse bevolking op een actieve wijze over de (archeologische) historie van Rijswijk te informeren. Daarnaast blijven er jaarverslagen en regelmatig verschijnende nieuwsbrieven verschijnen als verantwoording en om u goed op de hoogte te houden van de vele activiteiten op archeologisch gebied. Ik bedank onze professionals en de vele vrijwilligers (vooral betrokken via de Archeologische Werkgroep Rijswijk) die met hun grote inzet van 2008 weer een interessant archeologisch jaar hebben gemaakt. Ik wens u veel leesplezier met het Jaarverslag Archeologie 2008! Jos Bolte Wethouder Cultuur
1Inleiding
Inhoud
1. Inleiding 2 2. Archeologie in Rijswijk 3 Reorganisatie 3 De gevolgen van ‘Malta’ en de Monumentenwet 3 Jubileum 4 3. Wat hebben we in 2008 gedaan? 5 Plannen beoordelen en erover adviseren 5 Opgravingen 5 Rapportages en uitwerkingen van onderzoek 11 Publicaties 11 Voorlichting geven 12 4. Personele zaken 13 5. Waarin, waarmee, waarvoor 13 Huisvesting 13 Automatisering 13 Kwaliteitsbevordering 13
Jaarverslag archeologie 2008
6. Voor volgend jaar 14
Colofon 16
Wethouder Jos Bolte opent het congres De Reuvensdagen. Bron: Pevry Press
Bij het taakveld Archeologie van de gemeente Rijswijk werkten in 2008 drie archeologen en een tekenaar. Het taakveld maakte deel uit van de sectie Ruimtelijke Ordening, Verkeer en Milieu, die op haar beurt deel was van de afdeling Stad en Samenleving. Dit is het vierde jaarverslag.
2Archeologie in Rijswijk
Reorganisatie Per 1 juli 2008 is het bestuurlijk apparaat van de gemeente Rijswijk gereorganiseerd en is de naamgeving veranderd. De uitvoerende diensten zijn verdeeld in afdelingen, die op hun beurt in in secties zijn onderverdeeld. Ten slotte kunnen de secties weer verschillende taakvelden omvatten. Zo valt onder de afdeling Stad en Samenleving (S&S) de sectie Ruimtelijke Ordening, Verkeer en Milieu (ROVM), en daaronder ressorteren de taakvelden Monumentenzorg en Archeologie. Voor het gemak maken we verder in dit jaarverslag gebruik van onze werknaam Bureau Monumentenzorg en Archeologie (BMA). Een voordeel van de reorganisatie is dat BMA nu korte lijnen heeft met Ruimtelijke Ordening. Dit had gevolgen voor de personele bezetting. De heer J. Weijgertse, die onze dank verdient omdat hij zich als afdelingshoofd jarenlang heeft ingezet voor de archeologie, is opgevolgd door de heer M. den Dulk. Ook het hoofd van de sectie ROVM, de heer M. de Ligt, was nieuw. De heer J. Bolte is wethouder en portefeuillehouder.
De gevolgen van ‘Malta’ en de Monumentenwet Het verdrag van Malta, en als gevolg daarvan de Nederlandse Monumentenwet, leggen de zorg voor het archeologisch erfgoed voor een belangrijk deel bij de gemeentelijke overheid. Voor BMA betekent dit dat er zwaardere eisen worden gesteld aan de werkprocessen en vooral aan het manier waarop het bureau daarvan verantwoording aflegt. Wij zijn voortdurend bezig om ons werk zo in te richten dat we aan de gestelde eisen voldoen. In 2008 hebben we ons erop voorbereid dat we in 2009 een nieuwe opgravingsvergunning moesten aanvragen. Dit lijkt vreemd, omdat Rijswijk al opgravingsbevoegd was, maar de Monumentenwet heeft de opgravingsbevoegdheid in principe verruimd: ook bedrijven kunnen – zij het onder strikte voorwaarden – een vergunning aanvragen. Het rijk schrijft nu voor dat elke instantie die opgravingen wil doen een nieuwe vergunning moet aanvragen –
Bronzen of geelkoperen kandelaar uit 1500-1550, helaas gestolen. Foto: Dirk Visbach.
Een aantal topstukken uit de Rijswijkse bodem waren te zien tijdens de jubileumtentoonstelling in het Museum Rijswijk. Foto: Rob Mostert.
ook de gemeenten die zo’n vergunning al hadden. Dit hield in dat we een aantal dingen op orde moesten hebben, wat de nodige tijd heeft gekost. De nieuwe constellatie hield ook in dat de inspectie vaker dan vroeger op bezoek kwam. Op 26 maart 2008 heeft de Erfgoed Inspectie op Hoogvoorde onze werkprocessen doorgelicht. We hebben daarvoor een positieve beoordeling gekregen.
Jubileum
Jaarverslag archeologie 2008
In 2008 bestond wat nu het ‘taakveld Archeologie’ heet (de naam is nogal eens veranderd) vijftien jaar. De viering daarvan bestond uit drie onderdelen.
• De Reuvensdagen zijn het nationale congres van de Nederlandse archeologie, ieder jaar georgani seerd door Erfgoed Nederland. Op 13 en 14 november kwamen honderden Nederlandse en Vlaamse archeologen naar de Evenementenhal in Rijswijk voor een perfect georganiseerd congres, dat geopend werd door wethouder J. Bolte. Ook dit jaar was Rijswijk vertegenwoordigd in de programmacommissie. Voor een foto-impressie van het congres: www.erfgoednederland.nl/ projecten/reuvensdagen. • Het boek Opgegraven! Archeologisch onderzoek in Rijswijk, geschreven door Hans Koot, uitbundig en functioneel geïllustreerd. Het geeft een beeld van wat archeologen in Rijswijk aan het licht hebben gebracht, van de prehistorie (bijvoorbeeld het grafveld van Ypenburg) tot de nieuwe
tijd (bijvoorbeeld de waterput in de dorpskern van Rijswijk). Tijdens de opening van de gelijk namige tentoonstelling heeft wethouder J. Bolte het eerste exemplaar aangeboden aan drs. G. Koster van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. • De tentoonstelling Opgegraven! Archeologisch onderzoek in Rijswijk, in Museum Rijswijk, van 18 oktober-30 november 2008, waar topvondsten uit de afgelopen vijftien jaar te zien waren. Helaas leverde iemand een originele bijdrage aan de jubileumviering door zich een van de topvondsten (een vijftiende-eeuwse kandelaar) toe te eigenen.
3Wat hebben we in 2008 gedaan?
Plannen beoordelen en erover adviseren
Bestemmingsplan Steenvoorde
BMA heeft een reeks van plannen bekeken en er advies over uitgebracht. Sommige daarvan vroegen extra aandacht; de belangrijkste waren de volgende.
Wij hebben gegevens aangeleverd voor het ontwerp bestemmingsplan. Toen de wijk in de periode 1968-1975 gebouwd werd, is geen archeologisch onderzoek ingesteld. Maar enkele vondsten van amateurarcheologen maken aannemelijk dat het in potentie een waardevol archeologisch gebied is. Het bestemmingsplan besteedt er dan ook terecht aandacht aan.
Het ontwerpbestemmingsplan Landgoederenzone De Landgoederenzone is een groene long in Rijswijk met een belangrijke recreatieve functie. Er liggen nog vijf buitenplaatsen (het zijn er veel meer geweest) en ook archeologisch is de zone van groot belang, omdat hij op de oude strandwal ligt waarop zich vanaf de prehistorie een groot deel van de Rijswijkse geschiedenis heeft geconcentreerd. Om de Landgoederenzone te beschermen en te versterken is er een ontwerpbestemmingsplan voor ingediend. BMA heeft daarvoor bouwstenen aangeleverd: gegevens over de cultuurhistorie, kaarten met archeologische vindplaatsen, monumenten, enzovoort, en participeerde in de ambtelijke projectgroep.
Opgravingen Klaroenstraat Begin 2008 werd een opgraving afgerond (uitgevoerd in opdracht van Woningcorporatie Vidomes) in de Klaroenstraat, een paar honderd meter ten noorden van Rijswijk-De Bult. Daar had het onderzoek in 1967-1969 een nederzetting uit de eerstederde eeuw na Chr. aan het licht gebracht – nog steeds een van de opmerkelijkste monumenten in
Ter Nieuburch Wij waren vertegenwoordigd in de projectgroep. Dit jaar ging de aandacht vooral uit naar het voorbereiden en uitvoeren van het verkennend onderzoek (zie ‘Opgravingen’).
Rijswijk-Zuid In Rijswijk-Zuid, gelegen tussen de rijksweg A4 en Delft, bevinden zich nu voornamelijk weilanden en kassen van tuinders, maar het wordt een zeer grote bouwlocatie. Voor het ontwerpbestemmingsplan hebben wij bouwstenen aangeleverd: gegevens over de monumenten, archeologische vindplaatsen, cultuurhistorisch belangrijke wegen, paden, watergangen en structuren. Klaroenstraat. Doorsnede van de middeleeuwse gracht.
Klaroenstraat. In de greppel op de voorgrond is het skelet van een
Jaarverslag archeologie 2008
paard zichtbaar.
de archeologie van Rijswijk. Ten zuiden van De Bult was een verkavelingssysteem in kaart gebracht, en de opgraving aan de Klaroenstraat toont nu aan dat ook het gebied ten noorden van de nederzetting verkaveld was. Tot onze verrassing troffen wij ook een omgracht terrein aan van ongeveer 15 bij 15 meter. De 7 meter brede gracht bevatte een kleine hoeveelheid keramiek en een aantal bakstenen. Als woonplaats is het niet lang in gebruik geweest (ongeveer tussen 1325 en 1375), maar een gracht en baksteen wijzen erop dat het een kasteeltje was, in elk geval een woning die meer status had dan de omliggende boerderijen. Het is de eerste keer dat zo’n woning in het poldergebied is aangetroffen; deze locatie is uitzonderlijk, omdat de bekende Rijswijkse kastelen (Te Blotinghe, Den Burch, Te Werve, Steenvoorde) alle op de strandwal stonden. We weten niet of er ook bijgebouwen zijn geweest; we hebben ze althans niet gevonden. Dat wil zeggen: niet aan de noord- en de zuidzijde. De westzijde liet zich niet onderzoeken omdat die grotendeels onder de Klaroenstraat en de spoorbaan ligt, en ook het grootste deel van de zuidelijke gracht ligt onder de Klaroenstraat.
Ter Nieuburch Het voormalige gemeentehuis (dat sinds 2003 leegstaat) bevindt zich op een bijzondere locatie, in twee opzichten. In de zeventiende en achttiende eeuw stond hier het paleis dat Frederik Hendrik in 1631-1635 liet bouwen en waar in 1697 de vrede van Rijswijk gesloten werd. Na de sloop van het paleis werden het zuidelijke deel van de tuin benut voor tuinbouw, de rest werd bebost. De locatie is ook bijzonder omdat ze op de strandwal RijswijkVoorschoten ligt en mogelijk sporen van bewoning in de prehistorie bevat. Het is dus een gebied met een hoge archeologische potentie. Het oude gemeentehuis wordt binnen afzienbare tijd gesloopt en vervangen door nieuwbouw, met gelijktijdige herinrichting van het nabije gebied. In 2008 voerden we een proefsleuvenonderzoek uit, op twee niveaus: meteen onder de bouwvoor,
Ter Nieuburch. Bovenaan is de zijkant van de duiker zichtbaar. De donkere laag onderaan is een veenlaag waarin vondsten van de Vlaardingengroep zijn gedaan. Links: O. Holthausen en rechts wethouder J. Bolte.
Ter Nieuburch. De duiker is goed zichtbaar. De opgravers staan op de
Jaarverslag archeologie 2008
veenlaag waarin zich de vondsten van de Vlaardingengroep bevinden.
op zoek naar resten van de tuinaanleg van het paleis, en op grotere diepte, op zoek naar sporen van prehistorische bewoning. Resten van de tuinaanleg waren er niet veel. De belangrijkste vondst uit de paleisperiode was een bakstenen duiker met een rond gewelf en een planken vloer, die deel uitmaakte van de water huishouding tussen de vier vijvers. Om het diepere niveau te onderzoeken legden we drie kleine werkputten aan. In elk daarvan vonden we resten uit de prehistorie, alle in de veenlaag op de zuidflank van de strandwal. Het ging om bot, aardewerkfragmenten en natuursteen (waaronder vuursteen en houtskool). Het bot was vooral afkomstig van gedomesticeerde dieren (rund, varken, schaap of geit), met een kleine hoeveelheid wild (zeehond, wild zwijn, steur). De hak- en snijsporen
op sommige botten tonen aan dat het slachtafval van menselijke consumptie is. Het aardewerk vertoont de kenmerken van de zogenaamde Vlaardingengroep uit de Nieuwe Steentijd, dus grofweg tussen 3400 en 2500 v. Chr. Sporen van een nederzetting hebben we niet gevonden, maar alles wijst erop dat die er wel geweest moet zijn.
Sportpark Vredenburch In de Landgoederenzone ligt sportpark Vredenburch, dat in gebruik is bij een voetbalvereniging. Het krijgt een nieuwe inrichting: een kunstgrasveld, een parkeerterrein en een nieuwe accommodatie (met daarin een tribune, kleedkamers, een kantine, enz.); hiervoor worden de oude opstallen gesloopt.
Omdat het sportpark op de strandwal ligt, is het een archeologisch gevoelig gebied. In 2008 is de eerste fase van het archeologisch onderzoek uitgevoerd: Soil select bv heeft grondboringen verricht. De resultaten daarvan gaven reden voor een proefsleuvenonderzoek in 2009.
Sir Winston Churchilllaan-Wereldhave Op de hoek van de Sir Winston Churchilllaan en de P.A. van der Steurlaan bevindt zich een bouw terrein. Het is een plaats waar een Romeinse weg heeft gelopen, maar de kans dat daar nog resten van over zouden zijn, was niet groot, omdat er meer dan dertig jaar een kantoorflat heeft gestaan. Toch hebben we, in opdracht van Schouten De Jong, op het voormalige parkeerterrein enkele proefsleuven gegraven. Helaas waren er geen sporen meer te vinden, noch in het verstoorde noch in het nietverstoorde deel. Voor het onderzoek naar de Romeinse weg zie Koot 2008b.
Ockenburger Tientweg 24C In 2008 werd aan de Ockenburger Tientweg een boerderij uit 1965 gesloopt. Via een proefsleuf gingen we na of zich in de ondergrond nog archeologische resten bevonden, maar afgezien van enkele laatmiddeleeuwse (?) greppels was dat niet het geval.
Den Burch in 1580, kaart door Jan Potter (1580).
Den Burch Op het landgoed Den Burch liggen de resten van een motte, de oudste vorm van het middeleeuwse kasteel: een kunstmatige heuvel, omgeven door een gracht, met een houten of stenen toren. Op de kaart van Jan Potter uit 1580 is op het terrein van Den Burch een toren te zien, aan de rand van het eiland. Het is mogelijk dat dit de oude donjon (woontoren) was, maar kan even goed een toegangspoort geweest zijn, als restant van de bebouwing die ooit op het eiland stond. Een opgraving zou hier uitsluitsel kunnen bieden; die heeft in 1965 ook plaatsgevonden, maar er zijn nauwelijks gegevens van bewaard. Daarom hebben we nu de huidige situatie laten opmeten: de hoogtes van de heuvel en de diepte van de vijver. Daarvan is een hoogte- en dieptekaart gemaakt als uitgangspunt voor verder onderzoek, dat ons meer informatie moet verschaffen over de archeologische waarde van de motte. Dit is alleszins de moeite waard, omdat het hier om een gemeentelijk monument gaat.
Er was aan de Ds. Van den Boschlaan net voldoende ruimte om een kleine sleuf te graven. De donkere band in de wand van de sleuf is de voormalige bouwvoor.
Steenvoorde Op het terrein van het voormalige kasteel Steenvoorde is de verharding van een weg vervangen, zijn kolken geplaatst en is een rioolbuis ingegraven. Omdat deze werkzaamheden zich vrij dicht onder het maaiveld afspeelden, was er weinig kans dat er archeologisch belangrijke lagen zouden worden verstoord. We hebben het werk gevolgd, maar zoals verwacht was er geen noodzaak voor archeologisch onderzoek.
Ds. Van den Boschlaan Toen in 1968-1975 de buurt Stervoorde werd aangelegd, werden er verschillende vondsten uit de Romeinse tijd gedaan, meestal door amateurarcheologen. Maar tot een vervolgonderzoek is het nooit gekomen, totdat de Woningcorporatie Rijswijk Wonen de toegangen tot enkele flatgebouwen aan de Ds. Van den Boschlaan ging vernieuwen. Omdat daarbij grondverzet plaatsvond, konden wij – met steun van de woningcorporatie – een smalle proefsleuf graven van een paar meter lengte. Het terrein was meer dan een meter opgehoogd en daaronder bevond zich nog de oude bouwvoor, die enkele scherven uit de Romeinse tijd bleek te bevatten. Dit wijst op een vindplaats, misschien een nederzettingsterrein. We verwachten dan ook dat onder de buurt Stervoorde nog goed geconserveerde woonplaatsen liggen uit de Romeinse tijd (1ste-3de eeuw na Chr.) en de Late Middeleeuwen (12de-16de eeuw).
Jaarverslag archeologie 2008
Laan te Blotinghe-Tulpstraat
10
In de Late Middeleeuwen telde Rijswijk verscheidene kastelen (beter gezegd: versterkte huizen) waar Hollandse edelen woonden. Een daarvan, de woning van Dirk van Hodenpijl, stond op de hoek van de huidige Laan te Blotinghe en de Tulpstraat: gebouwd omstreeks 1380, verwoest in 1394, herbouwd omstreeks 1400 en gesloopt in 1757. Dankzij eerder archeologisch onderzoek waren
al verscheidene delen van het complex in kaart gebracht; nu deed zich de mogelijkheid voor om opnieuw gegevens te verzamelen. De Archeologische Werkgroep Rijswijk (AWR) verrichtte twee kleine onderzoeken. Het eerste onderzoek vond plaats in de voortuin van de KPN-centrale op de hoek van de Laan te Blotinghe en de Tulpstraat, met als vraag of er van de noordgevel van de oude donjon nog muurdelen aanwezig zouden zijn. Helaas bleek dit niet het geval. Het tweede onderzoek vond plaats in de achtertuin van Laan te Blotinghe 2. Met boringen op regelmatige afstanden heeft de AWR bepaald waar de oostelijke gracht liep van het in 1400 herbouwde complex. Door een puinlaag in de gracht was de bodem veelal niet te bereiken.
Booronderzoek in winterse omstandigheden: leden van de archeologische werkgroep in actie in de tuin van Laan te Blotinghe 2. Foto: J.M. Koot
Onderzoek van een middeleeuwse beerput op het voorhof van Te Werve.
Rapportages en uitwerkingen van onderzoek Tijdens het project-Ter Nieuburch (zie hierboven) kwamen prehistorisch bot, aardewerk en natuursteen aan het licht. Het botmateriaal werd naar Archeoplan Eco gestuurd voor verder onderzoek. In 2005 werd langs de Sir Winston Churchilllaan een Romeinse mijlpaal gevonden die langs de hoofdweg van de Maasmond naar Forum Hadriani had gestaan. Het onderzoek in 2006 en 2007 naar de Romeinse weg en de gracht die erlangs liep, vervolgden wij in 2008, onder andere met de determinatie van natuursteen, het uitwerken van veldgegevens, enzovoort. In dit kader onderzocht Archeoplan Eco het botmateriaal. In de loop van 2009 wordt het rapport opgeleverd. Ook projecten die te beschouwen waren als ‘oud onderzoek’ werkten wij uit. Ditmaal ging het om de middeleeuwse beerput die in 1996 gevonden is op het landgoed Te Werve, op het terrein dat vroeger onderdeel was van de voorburcht. Het onderzoek bestond voornamelijk uit het uitzoeken van zeefmonsters – een buitengewoon tijdrovend werk dat de AWR voor zijn rekening nam en dat tot in 2009 doorliep. De inhoud van de beerput bestaat naast potscherven vooral uit consumptieafval als dierlijk bot, zaden en pitten. De gesorteerde monsters zijn nu gereed voor verder onderzoek door specialisten. Vanaf eind 2008 lieten wij botmateriaal van De Schilp analyseren (het rapport verschijnt in 2009). Het bot is verzameld uit een akkerlaag uit de IJzertijd (op basis van ons onderzoek ca. 400 v. Chr.) en uit een bodemlaag waarin zich resten uit de Nieuwe Steentijd bevonden (Vlaardingengroep, op basis van ons onderzoek ca. 2800 v. Chr.). Bij beide onderzoeken waren vrijwilligers van de AWR betrokken. Toen in 1967-1975 de wijk Steenvoorde werd gebouwd, heeft er nauwelijks archeologisch onderzoek plaatsgevonden. Alleen amateurarcheologen deden – achteraf gelukkig – enkele waarnemingen. Een van hen was de heer F. Simonis, die eind jaren ’60 op een terrein aan de Mgr. Bekkerslaan
inheems-Romeins en geïmporteerd aardewerk vond. In 2008 heeft hij dat overgedragen aan de gemeente Rijswijk. Zo hebben we nu toch wat informatie over wat zich in de ondergrond van de wijk Steenvoorde misschien nog bevindt.
Publicaties In het najaar van 2008 verscheen: Hans Koot, Lauren Bruning en Rob A. Houkes (red.), Ypenburg-locatie 4. Een nederzetting met grafveld uit het Midden-Neolithicum in het West-Nederlandse kustgebied. Leiden, 2008. Dit is hét wetenschappelijke rapport over de vondsten op Ypenburg in 1997 en daarop volgende jaren; alle specialisten die het vondstmateriaal onderzochten, hebben aan het boek meegewerkt. Rijswijk heeft in 2008 vooral bijgedragen aan het redactionele werk en de vormgeving. De redactie schreef ook het hoofdstuk dat voor leken waarschijnlijk het meest toegankelijk is: de bijna 50 bladzijden tellende synthese waarmee het boek besluit. Dorenbos, O. en J.M. Koot (red.), Archeologisch Inventariserend Veldonderzoek. Waterberging Hoekpolder Rijswijk (ZH). Rijswijkse Archeologische Rapporten 18, december 2008. Holthausen, O. en P.C. Vos, Inventariserend Veldonderzoek Johan Braakensieklaan. Rijswijkse Archeologische Rapporten 17, maart 2008. Koot, Hans, Opgegraven! Archeologisch onderzoek in Rijswijk. Rijswijkse Serie 13, 2008. Koot, J.M., J. van Voorst en B. van der Have, Nieuwsbrief Monumentenzorg en Archeologie in Rijswijk, nummer 3. December 2008. Koot, J.M., ‘Archeologische kroniek van Rijswijk over 2007.’ In: Historische Vereniging Rijswijk Jaarboek 2008, 2008, p. 162-168.
11
op Ypenburg.
Nieuwsbrief
Het eindverslag van het onderzoek
Monumentenzorg en Archeologie Gemeente Rijswijk Bureau Monumentenzorg en Archeologie nummer 3, december 2008
Veldwerk op de stadhuislocatie Er is een nieuw bouwplan voor de stadhuislocatie aan de Generaal Spoorlaan. Het plan ligt in de voormalige tuin van Huys ter Nieuburch, het paleis dat stadhouder Frederik Hendrik in de zeventiende eeuw liet bouwen en dat eind achttiende eeuw is gesloopt. Omdat er bij de nieuwbouw ook een parkeergarage komt, was verkennend onderzoek nodig. Dat richtte zich op twee niveaus: • de tuin van het paleis • diepere lagen uit de Nieuwe Steentijd Daarbij hebben gemeentearcheologen van Rijswijk allerlei interessante vondsten gedaan. Resten uit de prehistorie, die erop wijzen dat er toen bewoning was. En resten van een bakstenen duiker of riool, vermoedelijk uit de eerste helft van de zeventiende eeuw. De duiker (of het riool) zal twee vijvers bij het paleis Huys ter Nieuburch met elkaar hebben verbonden.
Wethouder J. Bolte (Cultuur) bezoekt de opgraving. Links: Oscar Holthausen, projectleider. De donkere laag onderaan is een veenlaag. In de onderzijde van deze laag troffen de archeologen aardewerkscherven en bot uit de prehistorie aan.
natuursteen (onder meer vuursteen), botmateriaal (slachtafval, visresten) en houtskool.
Tussen de Nieuwe Steentijd (circa 5200-2000 voor Christus) en het paleis (zeventiende eeuw) is er in het gebied geen bewoning geweest; daar zijn althans geen tastbare aanwijzingen voor. De beide periodes waren van elkaar gescheiden door metersdikke klei- en zandlagen. Daaronder, in de diepe veenlagen, zaten de prehistorische resten: aardewerk,
Conclusies durven de archeologen hieruit nog niet te trekken. Eerst moeten ze een enorme hoeveelheid grondmonsters zeven, drogen, uitzoeken, sorteren en verwerken. Het gaat namelijk om vaak zeer kleine resten, die – zeker in het veen – met het blote oog slecht zichtbaar zijn en pas bij nadere bestudering hun geheimen prijsgeven. Waarschijnlijk laten de voorlopige resultaten nog wel tot januari of februari op zich wachten.
Watertoren wordt woning
Nieuwe Monumentenverordening
In oktober 2008 heeft de gemeente Rijswijk vergunning verleend om de watertoren aan het Jaagpad 148c te verbouwen tot woonhuis. De watertoren, die uit 1911 dateert, is een beschermd rijksmonument. Het oorspronkelijke plan was om de open constructie met glas dicht te zetten, maar dit wilde de gemeentelijke Welstands- en Monumentencommissie niet. De eigenaar heeft er nu voor gekozen alleen het onderste gedeelte tot woonhuis te verbouwen, waarvoor maar een beperkt aantal ingrepen nodig is. Wanneer de verbouwing van start gaat, is nog niet bekend. De watertoren staat al geruime tijd te koop.
Het Bureau Monumentenzorg en Archeologie heeft in 2008 hard gewerkt om de verordeningen te actualiseren. Begin mei 2008 is de nieuwe Monumentenverordening Rijswijk 2008 in werking getreden, die de Verordening Gemeentelijke Monumenten 1989 vervangt. De nieuwe regeling maakt veel duidelijker dan de oude waaraan een vergunningsaanvraag getoetst wordt. Uitgangspunt waren twee notities van de Vereniging Dorp, Stad en Land: Gebouwd verleden: doorgeven of opgeven, en Technische criteria planbeoordeling monumenten. Beide notities vormen samen de nieuwe ‘Beleidsregels Redelijke Eisen van monumentenzorg’.
Nieuwsbrief Archeologie nr. 3.
Monumentenzorg Mo e n uAmr cehnet eo n l ozgoireg e n Archeologie
Lezingen en presentaties
Koot, J.M., ‘Rijswijk Klaroenstraat’, ‘Sir Winston Churchilllaan’, ‘Sir Winston Churchilllaan/ Eisenhowerplein’ en ‘Rijswijk Vrijenbanselaan/ Molenhof’, in: ‘Archeologische kroniek van ZuidHolland over 2007.’ In: Holland, 2008, p. 77-78. Jongste, Peter en Rob Houkes, ‘Ypenburg, leven in de steentijd.’ In: Archeobrief 4, 2008, p. 31-35.
Voorlichting geven 24 januari 2008. Deelname aan het symposium Monumentenwet in Leiden.
Jaarverslag archeologie 2008
Reuvensdagen, 13 en 14 november 2008: deelname aan de programmacommissie.
12
Wij hechten er veel waarde aan dat ons werk toegankelijk is voor anderen. Daarom geven BMAmedewerkers graag gehoor aan uitnodigingen om een lezing te geven of een presentatie te verzorgen. In 2008 waren dat: 9 februari 2008, Archeologische Dag in Delft, onderwerp: ‘Klaroenstraat’. 24 april 2008, Historische Vereniging Rijswijk, met Peter Deunhouwer, stadsarcheoloog van Delft, onderwerp: ‘Graven rond de Zweth. Archeologisch onderzoek in de Harnaschpolder (Schipluiden) en de Hoekpolder (Rijswijk)’. 23 oktober 2008, Historische Vereniging Rijswijk, onderwerp: de tentoonstelling in het Museum Rijswijk.
21 november 2008. Interview Radio West over de tentoonstelling in het Museum Rijswijk.
12 november 2008, Symposium Ypenburg in het Museon Den Haag, onderwerp: ‘Inleiding Ypenburg’.
28 november 2008. Advies aan een scholier voor zijn werkstuk over archeologie.
13 november 2008, Reuvensdagen, onderwerp: ‘Inleiding Ypenburg’.
Tentoonstellingen
Rondleidingen
Het Museon besteedt ruim aandacht aan de prehistorie en in de opstelling over de Steentijd speelt het grafveld van Ypenburg een belangrijke rol. Van drie skeletten zijn lichaamsreconstructies gemaakt, er is veel aandacht voor hoe de mensen op het duin leefden en allerlei aspecten van de archeologie komen aan bod. Voor deze opstelling heeft de gemeente Rijswijk vondsten uitgeleend.
22 mei 2008, rondwandeling in het kader van de Canon van Rijswijk. 25 mei 2008, rondleiding in het kader van de Dag van het Park.
4 Personele zaken
waarmee, 5Waarin, waarvoor
In 2008 vertrok Jos van Oijen, die sinds najaar 2005 als tekenaar voor BMA werkzaam was. Hij heeft er in belangrijke mate toe bijgedragen dat publicaties en presentaties van of met medewerking van BMA zo’n fraai uiterlijk hadden. Hij maakte veel tekeningen voor Ypenburg-locatie 4, verzorgde de vormgeving van tal van rapporten en maakte ontwerpen voor presentaties. In juni 2008 trad Annelies Bleeker als tekenaar in dienst. Vanaf 1 mei 2008 kreeg BMA ook de steun van Leonard Westerkamp, in het kader van een werkervaringsproject. Al geruime tijd werkte Okke Dorenbos voor ons op detacheringsbasis; in 2008 werd dit omgezet in een vaste aanstelling. Inmiddels heeft hij zijn sporen verdiend met het opzetten en beheren van databases, hij verrichtte botanisch onderzoek, droeg bij aan Ypenburg-locatie 4, verzorgde andere publicaties, enzovoort.
Huisvesting BMA heeft een depotruimte in het voormalige gebouw van het Energiebedrijf Rijswijk-Leidschendam (ERL) aan de Schoolstraat 31, in gebruik voor de opslag van grondmonsters, scheppen, kruiwagens e.d.; ook de Archeologische Werkgroep Rijswijk had er zijn onderkomen. Omdat het gebouw op de nominatie stond om te worden gesloopt, zijn we in 2008 op zoek gegaan naar nieuwe huisvesting, zowel voor het depot als voor de werkgroep.
Automatisering Pictura, een bedrijf dat collecties in de erfgoedsector helpt ontsluiten, heeft ongeveer 400 dia’s gedigitaliseerd. Verder zijn de opgravingsgegevens van de volgende projecten digitaal verwerkt: • Opgraving Klaroenstraat • Boringen Huys Ter Nieuburchlaan (inclusief vondstgegevens) • Opgraving De Schilp • Proefsleuven Huys de Wervelaan (inclusief vondstgegevens) • Boringen Sportpark Vredenburch • Proefsleuven Churchilllaan Wereldhave (inclusief vondstgegevens) De inventaris van het depot is verder gedigitaliseerd en de hoogtemetingen van het eiland bij Den Burch zijn digitaal verwerkt.
Kwaliteitsbevordering Zie hiervoor 2. Archeologie in Rijswijk, onder: De gevolgen van ‘Malta’ en de Monumentenwet.
13
6 Voor volgend jaar
Onze primaire verantwoordelijkheden veranderen in 2009 niet. Wij blijven meedenken en adviseren over bouwplannen en bestemmingsplannen, wij blijven archeologisch onderzoek verrichten, rapporteren en voorlichting geven. Veel werk dat in dit jaarverslag beschreven is, krijgt in 2009 zijn voortzetting of voltooiing. In elk geval geldt dat voor: • het vinden van een alternatief voor het ERL‑gebouw • projecten zoals het sportpark Vredenburch • het zichtbaar maken van de waterput in de Herenstraat • de renovatie van het Rijswijkse Bos, in het bijzonder de weergave van de omtrek van het hoofdgebouw van het ‘Huys ter Nieuburch’.
Jaarverslag archeologie 2008
Verder willen wij ook in 2009 weer iedereen van dienst zijn die een beroep op ons doet.
14
De omtrek van het zeventiende-eeuwse paleis Huys ter Nieuburch zal zichtbaar worden gemaakt.
Wilt u meer weten over het archeologisch onderzoek in Rijswijk of over vondstmeldingen, dan kunt u contact opnemen met: Archeologie Tel: (070) 326 1973 Fax: (070) 326 1410 E-mail:
[email protected] Wilt u meer weten over de monumentenzorg en monumentenvergunningen in Rijswijk, dan kunt u contact opnemen met: Monumenten Tel: (070) 326 1153 Fax: (070) 326 1410 E-mail:
[email protected]
Correspondentieadres Gemeente Rijswijk Afdeling Stad en Samenleving Sectie ROVM Bureau Monumentenzorg en Archeologie Postbus 5305 2280 HH Rijswijk Bezoekadres Stadhuis Rijswijk Bogaardplein 15 2285 DP Rijswijk
15
Colofon Uitgave
Gemeente Rijswijk
Tekst
B. van der Have (Het Laatste Woord) en J.M. Koot
Redactie
B. van der Have en J.M. Koot
Foto’s
Bureau Monumentenzorg en Archeologie van de Gemeente
Jaarverslag archeologie 2008
Rijswijk, tenzij anders vermeld
16
Vormgeving
Koring Grafische Vormgeving BV
Druk
Oranje Van Loon Drukkers
Oplage
500
Datum
februari 2010
Copyright
Gemeente Rijswijk
