infra actie nr 4
december 2012•Jaargang 15
>
Cabaretier Vincent Bijlo vindt 100 de perfecte snelheid
> Spoor bouwen in Utrecht
Heel Nederland kijkt mee
> Tenderkosten halveren?
Vier experts geven hun mening
in beeld Rennen op schuimbeton
E
22
nieuw NS Coral waar Schoonhoven bijzonder baan gemaakt
van schuimbeton voordelen waterdoorlatend,
meer stijfheid, 80 procent minder CO2-uitstoot tijdens productie, lagere aanlegkosten, langere levensduur
en primeur in de atletiekwereld: een baan met een onderbouwconstructie van drainerend (waterafvoerend) schuimbeton in plaats van asfalt. Nootenboom Sport, onderdeel van BAM Wegen, bedacht en ontwikkelde NS Coral: een isolerend schuimbeton met daar bovenop een kunststoflaag. Het laat water door en biedt meer stijfheid dan traditionele constructies. Tijdens de productie van NS Coral is sprake van tachtig procent minder CO2-uitstoot en de aanlegkosten zijn beduidend lager. NS Coral heeft een hoogwaardiger kwaliteit dan asfalt, dus een langere levensduur. Eric Sarelse, bedrijfsleider van Nootenboom Sport: ‘NS Coral weegt zevenhonderd kilo minder per vierkante meter dan asfaltconstructies. Voor de aanleg heb je tachtig procent minder transportbewegingen nodig. Door de aanschaf van CO2-certificaten bij Natuurmonumenten compenseren we onze CO2-uitstoot bovendien volledig. De eerste atletiekbaan - goedgekeurd door sportkoepel NOC*NSF - is in mei aangelegd in Schoonhoven.’ Momenteel legt Nootenboom Sport de tweede aan in Edam. Daar wordt een driehonderd meter-gravelbaan vervangen door een vierhonderd meter-kunststofbaan. De totale kosten zijn 1,6 miljoen euro, inclusief de aanleg van een onderbouwconstructie voor een voetbalveld. Eric: ‘Voor verenigingen of gemeenten, die hun atletiekbaan willen vervangen, is NS Coral een voordelig en verantwoord alternatief. Sporttechnische aspecten zoals spikebestendigheid, voldoen aan dezelfde eisen als banen met klassieke constructies.’ NS Coral is ook geschikt voor onderbouwconstructies van kunstgrasvelden voor hockey en voetbal.
3
mix Vraag het Rob van Wingerden > Lid raad van
bestuur BAM
4
Een nieuw kabinet, nieuwe kansen? ‘Dat kan ik nu nog niet overzien. Ik hoop dat de overheid blijft investeren. En niet alleen het rijk, ook provincies en gemeenten. Als zij de hand op de knip houden, is dat niet alleen slecht voor de werkgelegenheid en de kwaliteit van onze infrastructuur, maar ook voor innovatie.’ Kunnen bouwbedrijven meer doen dan wachten op investeringen van de overheid? ‘Zeker. We zouden er goed aan doen door als sector bijvoorbeeld te experimenteren met PPPcontracten met gemeenten, dus niet alleen te acteren op rijksniveau. Daar zien wij kansen.’ Eerder dit jaar spraken wij over multidisciplinaire projecten, je zag een grote toekomst? ‘Nou ja, die zijn gewoon keihard nodig. Wij hebben begin dit jaar het bedrijfsonderdeel BAM Infra Projectmanagement opgericht als antwoord op de groeiende vraag naar grote multidisciplinaire, integrale projecten. Dankzij deze samenwerking haalt de opdrachtgever met één partij alle disciplines binnen.’ We zijn nu bijna een jaar verder... ‘En inmiddels kijken we terug op een succesvol multidisciplinair spoorproject in Arnhem en op het project A12. We hebben de verdubbeling van rijksweg N33 tussen Assen en Zuidbroek ook binnengehaald. BAM-consortium “Poort van Noord” - een samenwerkingsverband van BAM PPP, BAM Civiel, BAM Wegen, BAM Infraconsult en BAM Infratechniek Mobiliteit - voert dit uit. Een mooi voorbeeld van het principe van BAM Infra Projectmanagement.’
en verder
BIM dendert voort ProRail, Rijksgebouwendienst en Rijkswaterstaat schrijven in contracten steeds vaker het gebruik van het Bouw Informatie Model (BIM) voor. Projectpartijen zetten informatie over het bouwproces en de werkmethode in BIM: een digitaal, drie dimensionaal bouwwerk, voor alle partners toegankelijk om de samenwerking en de communicatie te bevorderen. Het model biedt de mogelijkheid om projecten te simuleren en te optimaliseren. BIM faciliteert en bevordert samenwerking en raakvlakmanagement waardoor risico’s beter worden beheerst. Fouten en inefficiënties worden in de ontwerpfase al opgelost. Gevolg: minder faalkosten tijdens de uitvoering en een snellere doorlooptijd. Gefaseerd implementeert BAM de nieuwe werkwijze. Jasper Vallentgoed, procescoördinator BIM bij BAM Civiel, en Jothijs van Gaalen, hoofd afdeling Constructieve Modellering bij BAM Infraconsult, zijn betrokken bij de implementatie. Jasper: ‘De technologie wordt steeds gebruikersvriendelijker. BIM maakt projecten visueel, in een driedimensionale omgeving en hierdoor kunnen we bouwmethodes beter met elkaar analyseren.’ Begin 2012 startte BAM intern de BIM Council. In dit kennisplatform wisselen verschillende BAM-werkmaatschappijen kennis uit over de ontwikkeling en implementatie van BIM. Jasper: ‘De BIM-ontwikkeling en -implementatie van werkmaatschappijen verschilt onderling. Wij profiteren van elkaars kennis.’
Miljoen watermeters Mecom - een samenwerking tussen BAM Infratechniek Noordoost en A. Hak Infranet - heeft 28 september de miljoenste watermeter geplaatst. Ter gelegenheid daarvan heeft Vitens een handgeblazen kristallen waterdruppel aangeboden: een symbool voor water, maar ook voor transparantie en ambachtelijkheid. Ongeveer 1,8 miljoen watermeters vervangt drinkwaterbedrijf Vitens in tien jaar tijd bij klanten in Overijssel, Gelderland, Flevoland en Friesland. De ‘huishoudelijke’ snelheidsmeters maken plaats voor volumemeters die het waterverbruik nauwkeuriger registreren en een langere levensduur hebben. Sinds 2006 voert Mecom VOF de installaties uit. Een groep van dertig monteurs, onder meer van BAM, plaatst dagelijks achthonderd watermeters die ongeveer vijftien jaar meegaan. Bedrijfsleider Ruud Versluis van BAM Infratechniek: ‘Een klantvriendelijke en flexibele opstelling van het gehele uitvoeringsteam staat bij ons hoog in het vaandel.’
Rubber doek als kering
BAM deelt in Nationale Staalprijs Met de nieuwe perronkappen op station Arnhem - onderdeel van project Sporen In Arnhem - is de Combinatie BAM en Dura Vermeer in de prijzen gevallen. Op donderdag 4 oktober ging de Nationale Staalprijs 2012 naar de bouwers van het project. De jury kende de prijs toe in de categorie utiliteitsbouw. Bij het project waren BAM Rail, BAM Civiel, BAM Infratechniek en BAM Utiliteitsbouw betrokken.
Elco Brinkman prijst groen Een belangrijke waardering voor groen bouwen, dat is de Green Building Award. Een prijs die dit jaar door vakblad Dak & Gevel Groen werd geïntroduceerd. Een vakjury onder leiding van Elco Brinkman wees half september de meest bijzondere daktuin en groene gevel aan. Mostert De Winter, onderdeel van BAM Wegen, werd voor twee projecten genomineerd (en eindigde in de top vijf): basisschool De Kariboe in Heemstede, vanwege de duurzame speeltoestellen en de daktuin met zonnepanelen en ‘groene’ gevel - deels binnen, deels buiten - van zeshonderd vierkante meter in het Hoofddorpse BSHkantoor. Willem Weeda, commercie & innovatie Mostert De Winter: ‘De aanwezigheid en de woorden van Elco Brinkman en BAM-bestuurder Nico de Vries tijdens de uitreiking, geven aan dat ‘groen’ diep doordringt in de bouwwereld. Dat is een positieve ontwikkeling.’
6
Voor een uitgebreide inspectie opent BAM Civiel eens in de vier jaar de balgstuwkering Ramspol (een uniek type stormvloedkering) te Ens. Drie rubberen balgdoeken die op de bodem van het Ramsdiep en de Ramsgeul liggen - ieder zeventig meter lang en twintig meter breed - worden gevuld met water en lucht tot een twaalf meter hoge stormvloedkering. Nadat het water is weggepompt, zit er alleen lucht in de balgen. In iedere balg zit een druksluis, zodat BAM Civiel de binnenzijde kan inspecteren en eventueel kan repareren. Bij een stevige noordwesterstorm op het IJsselmeer sluit de kering automatisch (gemiddeld één keer per jaar) waardoor voorkomen wordt dat het westen van Overijssel overstroomt. Opdracht gever is Waterschap Groot-Salland.
Energie in Groningen Bedrijfsleven en opleiding komen samen in Groningen: eind september is op de Hanze hogeschool de Energy Academy Europe (EAE) van start gegaan. Dit internationale kenniscentrum voor onderwijs, onderzoek en innovatie moet ons land een vooraanstaande positie geven op het gebied van energie en duurzame brandstoffen. Belangrijk onderdeel van EAE is EnTranCe, een initiatief van Gasunie, GasTerra, Imtech en BAM. In EnTranCe kunnen bedrijven samen met scholen en kennisinstellingen onderzoek doen op het gebied van energie, zoals duurzame mobiliteit, decentrale opwekking en energieopslag. Magrita Noordmans, hoofd Business Development van BAM Infratechniek, is enthousiast: ‘Door samenwerking met energiepartners neemt onze kennis toe.’
‘
Project Utrecht CS Houten > Erop of eronder
12 Herinrichten windmolenpark > Kreekraksluis krijgt 31 nieuwe poeren
5 Nieuw huis voor Amsterdamse metro’s Voor de gemeente Amsterdam breidt BAM OMA - een combinatie van BAM Rail en BAM Civiel opstelterreinen uit voor het stallen en onderhouden van metrovoertuigen op de locaties Isolatorenweg en Amstel. BAM OMA voert ook een uitbreiding uit van de tailtracks (spoor om snel van aankomst -/ vertrekbundel te wisselen) bij Gaasperplas. Het gaat om een design & construct-contract ter waarde van 31,2 miljoen euro. ‘Eind 2012 start de klus, die vier jaar duurt. De huidige opstelterreinen zijn niet ontworpen voor de nieuwe M5-metrovoertuigen’, aldus projectmanager Arend Tibbe van BAM Civiel. Onder de noemer Opstelterreinen Metrovoertuigen Amsterdam (OMA) krijgt het gebied rond de stations een andere indeling. BAM OMA legt onder meer nieuwe rails en bouwt viaducten en grondkeringen. ‘Een mooi en complex project’, vindt Janthijs de Haan, projectleider van BAM Rail. ‘Het mag de metrodienstregeling niet verstoren.’
De ogen van heel Nederland zijn op je gericht pagina 6
14 Tenderkosten halveren > Kan dat?
19
Volgens Vincent > Honderd de perfecte snelheid
>
’
15 16 18 20
Rubrieken de bouwput het getal bam@ kroonjuweel
reportage
Project Utrecht CS - Houten
‘Je voelt: de ogen van heel Nederland zijn op je gericht’ 6
7
Het was erop of eronder in het weekend van 29 en 30 september voor het project Utrecht CS - Houten. Tijdens één van de grootste buitendienststellingen van de laatste jaren, zetten technici van BAM Rail alles op alles om twee nieuwe sporen gebruiksklaar te maken.
met zijn 151 ton en 42 meter rijdt hier stopmachine in
gewicht lengte de grootste zijn soort Ploegleider en BAM Rail’er John Blom
8 de feiten Project Buitendienststelling Utrecht/Houten/Lunetten werkzaamheden Het gereedmaken van nieuw spoor en bovenleiding voor treinverkeer als onderdeel van het project Utrecht CS Houten. Binnen dit project wordt over een lengte van zes kilometer bestaand spoor uitgebreid van twee naar vier sporen. Dit maakt weer deel uit van het project Randstadrail. Bouwsom 24 miljoen euro Oplevering Op schema voor 2015
H
et is elf uur ’s avonds, de dienst van projectorganisator Rob van Zeeland van BAM Rail is nog maar net begonnen of hij moet vol aan de bak. ‘Het begon vrijdagnacht met kapot materieel van NS dat moest worden verwijderd. Vervolgens zit je met oponthoud. Het is nu aanpoten om de achterstand goed te maken’, legt hij op gehaaste toon uit. ‘De planning biedt wat marge, maar krap wordt het wel.’ Hij kijkt bedenkelijk, om er onmiddellijk verbeten aan toe te voegen: ‘Maar we gaan het redden, dat moet.’
Klauwen Bij station Utrecht Lunetten kruipt ondertussen een gigantisch gevaarte over het spoor. Zijn lampen stralen spookachtig de herfstnacht in, terwijl hij om de zoveel meter drie metalen klauwen knarsend in de ballast begraaft. Voor de machine uit, met het lampje op de helm, loopt Martijn Bruines. De ploegleider ziet dat “zijn” stopmachine doet wat hij moet doen: spoor optillen, verplaatsen, ballast aandrukken en deze opvullen. Martijn: ‘We hebben hier nieuw
spoor aangelegd. Dat ligt op alle plekken nog niet even strak. Hier bijvoorbeeld’, zegt hij wijzend op de spoorstaaf voor zijn voeten, ‘ligt het spoor 16 centimeter te veel naar links.’ Een klusje voor de machine die hem langzaam maar zeker tegemoet komt. Met zijn 151 ton gewicht en 42 meter lengte rijdt hier de grootste stopmachine in zijn soort. Naast het kolossale voertuig kijkt ploegleider John Blom ondertussen goedkeurend toe. ‘Hier geen stress. We liggen vanavond prima op schema.’ John draagt een console om zijn nek waarmee hij ballast uit de stopmachine kan laten vallen. Daarnaast kan de machine zelf de ballast verdichten en met borstels de losse stenen van de rails “poetsen”. Het aan- en opvullen van de ballast is belangrijk. Niet alleen gaat dat het verzakken van het spoor tegen, het zorgt er ook voor dat regenwater vlot wegloopt.
Vader en zoon Waar de ene ploeg stug doorwerkt, staat de andere nog te wachten. Frans en René Oudendorp zijn vader en zoon, en allebei 1e monteur van beroep. ‘En we hebben “er
nog één”: Henri, die voorman is.’ Ze werken regelmatig met elkaar. Frans: ‘Familiezaken nemen we niet mee naar het werk.’ René: ‘En thuis praten we hooguit vijf minuten over het werk.’ Nu zouden ze liever de seinpaal installeren op de betonnen voet naast hen. Het wachten is op een kraan en die is even verderop met de bovenleiding bezig. Zo gaat het wel vaker, weet René. ‘Voor seinwerk is vaak niet veel tijd en ruimte. Het is de kunst er snel tussendoor te piepen als het andere werk even stil ligt. Dat is onze rol en ik vind het wel mooi om die openingen te zoeken.’ Daar komt de kraan hun kant op gerold. Frans en René schieten direct in actie en bevestigen de seinpaal aan de takels. En niet voor het eerst. Frans schat dat dit misschien wel de zestigste paal op dit project is. ‘Maar het blijft mooi werk!’
Zucht van verlichting En zo wordt er tot zondagnacht met man en macht gewerkt tot het spoor ‘vrij’ kan worden gegeven. ‘Dan klinkt er wel even een zucht van verlichting’, vertelt bouwmanager Han de Hilster van opdrachtgever ProRail na afloop. Hij kijkt met een goed gevoel terug
op het weekend. De deadline is gehaald, maandagochtend kunnen de treinen gewoon rijden. ‘Natuurlijk was het spannend. Je voelt: de ogen van heel Nederland zijn op je gericht.’ Volgens De Hilster ligt een deel van het succes in een gedegen voorbereiding. ‘Vooraf zag ik bij de uitwerking van de fasering dat het erg krap zou worden bij de buitendienststelling. Er moest gewoon te veel gebeuren in het weekend zelf. Daarop besloten we met de projectleiders meer vooraf te doen.’ Hij wil nog wel een kanttekening plaatsen: ‘Het contract is behoorlijk traditioneel. Dat vereist een flexibele instelling op het werk zelf en dat verwacht ik ook terug te zien in het contract: dat is toch de toekomst.’ Buiten kijf staat voor De Hilster dat de samenwerking prettig en efficiënt was. ‘Er was echt sprake van een open samenwerking. Het feit dat BAM de planning zo snel kon en wilde omgooien, zegt veel over de flexibiliteit én capaciteit van BAM.’
•
99 Stop! Deze nacht werd onder meer spoor ‘gestopt’. Wat is dat eigenlijk, spoor stoppen? BAM Rail heeft vier stopmachines, waaronder de CAT 09. Met de tangen lichten de machinisten het spoor en met lange staven - deze heten pikkels - “stoppen” ze de ballast onder de dwarsliggers. Onder de machine bevinden zich drie meetwagens, een hoogtedraad en een schiftdraad. Deze zorgen dat de machinisten in de cabine op een klok kunnen zien of het spoor waterpas ligt en het spoor omschift (zijdelings verplaatsen). BAM Rail heeft ook twee wisselstopmachines die de wissels weer strak neerleggen. Er wordt gewerkt in ballastploegen, die zorgen dat de stopgaten weer gevuld worden met ballast en het ballastbed weer netjes wordt afgewerkt. Bij onderhoud is één keer stoppen meestal voldoende. Bij nieuwbouw zijn meestal twee à drie stopbeurten nodig.
interview
10
cv
wie Jacqueline Schlangen FUNCTIE Directeur
Vernieuwing Bouw WAS Secretaris-Directeur Regieraad Bouw OPLEIDING Rechten in Utrecht en PAO Transmissiemanagement in Rotterdam
‘Waar het aan ontbreekt is een brede blik’
• Drie technische universiteiten bundelen krachten in 3TU • Want: ‘We hebben professionals nodig die niet afwachten maar pro-actief zijn’
Het bouwprogramma 3TU bundelt kennis van de drie technische universiteiten in Nederland. Waar het volgens directeur Jacqueline Schlangen van het netwerk Vernieuwing Bouw nog aan ontbreekt is ‘de brede blik’. ‘De bouwsector heeft mensen nodig die integraal en multidisciplinair denken en werken.’
D
e drie technische universiteiten van Nederland (Delft, Eindhoven, Twente) hebben zich vijf jaar geleden verenigd in het zogeheten initiatief 3TU. Het doel ervan is, zoals de universiteiten het zelf formuleren, ‘hun positie, zowel nationaal als internationaal te versterken’. Zo is er een gezamenlijk bouwprogramma ontwikkeld. Volgens de universiteiten kan daarmee meer toptalent worden aangetrokken en beter toegang worden verkregen tot (Europese) subsidiegelden. Een prima initiatief, oordeelt directeur Jacqueline Schlangen van Vernieuwing Bouw. ‘Het is niet echt meer van deze tijd als de drie universiteiten hun eigen programma maken en aanbieden. Dat leidt tot versnippering van kennis en dat is niet goed voor de opleidingen en voor de studenten.’ Vernieuwing Bouw werd in 2010 opgericht. Het is een netwerk waar de gehele bouwketen kennis kan opdoen en delen. Schlangen: ‘Vernieuwing Bouw was een wens van Rijkswaterstaat, de Rijksgebouwendienst en Bouwend Nederland. Volgens deze partijen was er een onafhankelijk platform nodig, dat de noodzakelijke vernieuwingen in de sector kon ondersteunen en begeleiden. We werken met drie thema’s: samenwerking in de keten, levensduurdenken en vernieuwd leiderschap.’ Vernieuwing Bouw is een netwerk voor opdrachtgevers, markt en kennis. In Den Haag wordt dit de Gouden Driehoek genoemd. Vernieuwing Bouw verzorgt bijeenkomsten, geeft masterclasses en brengt op alle mogelijke manieren partijen bij elkaar. Jacqueline
11 Schlangen: ‘Er hebben zich inmiddels zeventig partijen aangesloten. Dat is ketenbreed: van architecten tot en met gemeenten. Waar het bij ons om draait is innovatie. Het is niet dat je in deze moeilijke tijden overleeft als je innoveert, maar het is wel zo dat je niet overleeft als je niet innoveert.’
Denkkracht Mede daarom, zegt Schlangen, juicht ze het 3TU-initiatief ‘enorm toe’. ‘Juist doordat de drie universiteiten samenwerken, ontstaat er een grotere kenniswereld. Met meer mogelijkheden en meer denkkracht. Drie kunnen immers meer dan één. Ik denk ook dat er een aanzuigende werking van uit gaat: als je meer te bieden hebt, word je als universiteiten aantrekkelijker. En dat geldt dan zowel voor de studenten als voor de docenten en hoogleraren.’ Schlangen ziet dat er tot dusver studenten van de opleidingen komen met een heleboel technische bagage – op hun eigen (vaak kleine) vakgebied. ‘Waar het aan ontbreekt, is de brede blik. De bouwsector heeft mensen nodig die integraal en multidisciplinair kunnen denken en werken. De drie universiteiten gezamenlijk kunnen dit soort studenten opleiden. Dat worden straks professionals die niet blijven wachten op een vraag, maar zelf pro-actief met bijvoorbeeld de zorg of de woningbouw gaan praten en oplossingen verzinnen.’ Vernieuwing Bouw stimuleert de brede blik onder meer door de masterclasses en exchange programma’s. ‘Daarnaast proberen we studenten in ons netwerk aan anderen te verbinden, zodat ze nog meer kennis kunnen opdoen. En laat de docenten van de opleidingen maar stage lopen bij bedrijven; dan weten zij heel concreet en praktisch wat de markt eigenlijk nodig heeft.’
•
project
Herinrichting van Windmolenpark Kreekraksluis
Poeren in stormseizoen
Het windmolenpark Kreekraksluis in het Zeeuwse Rilland wordt heringericht. Het nieuwe park zal zeven tot tien keer zoveel energie opleveren als het oude. BAM bouwt er sinds september zestien van de 31 poeren - betonnen blokken - waarop nieuwe windturbines komen te staan.
12
13
Sterk staaltje poeren: 450 kubieke meter beton en ruim vijftig ton wapeningsstaal
De feiten Plaats Rilland, Zeeland Project Windpark Kreekraksluis Opdrachtgever Windpark
Kreekraksluis bv, 100 procent dochter van DELTA Energy bv Hoofdaannemer BAM Civiel Zuidwest Over het project Het Windpark Kreekraksluis wordt heringericht: 26 oude turbines zijn afgebroken, in april 2013 worden er 31 nieuwe voor in de plaats gebouwd. BAM Civiel Zuidwest bouwt 16 van de 31 poeren; de voeten waarop de turbines komen. De turbines zijn bestemd voor DELTA (16 stuks), Eneco (7), Scheldewind (6) en Winvast (2). Eén poer vraagt 29 vrachtwagens beton. Eén turbine weegt ruim 307 ton en is inclusief de bladen 130 meter hoog. Een turbine heeft drie rotorbladen van elk tien ton zwaar. Het nieuwe park wekt zeven tot tien keer zoveel energie op als het oude en voorziet 55.000 huishoudens van duurzame energie. Totaalbedrag De aanneemsom voor BAM Civiel voor deze 16 poeren: 8,5 miljoen euro. De totale investering voor DELTA voor 16 turbines: 55 miljoen euro. Oplevering Februari 2013
O
p de dijken bij de Kreekraksluis, in het Zeeuwse Rilland, beukt de wind tegen de auto’s en de gebouwen. Vlaggen wapperen alsof ze zich willen losrukken van de masten. Als in het kanaal een schip nadert, kruipt de indrukwekkende sluisdeur langzaam omhoog. Op de lager gelegen oevers langs de dijken, werken verspreid in het landschap groepjes werklieden. Er staan bij hijskranen, heistellingen, brommende aggregaten, verscheidene keten en containers in de kleuren van BAM. Via een modderige weg, ‘bestraat’ met staalplaten, bereiken we één van de locaties. Er draait een betonmixer. De vloeibare grijze massa stroomt via een lange arm, met aan het uiteinde een rubberen slang, naar de poer in aanbouw. De poer - de betonnen voet waarop een windturbine komt te staan - is rond en heeft een doorsnede van bijna zestien meter. In het midden van de poer staan ankerkooien van dertienduizend kilo per stuk. Elke poer
vraagt 450 kubieke meter beton en ruim vijftig ton wapeningsstaal. Twee mannen strijken het verse beton glad met een rei.
Land winnen ‘Op deze poeren komen de nieuwe windturbines te staan’, zegt Jacco Susan. De projectleider bij BAM Civiel Zuidwest is verantwoordelijk voor de bouw van de zestien poeren. Het windpark Kreekraksluis wordt heringericht. De 26 oude turbines zijn afgebroken; 25 krijgen een nieuw leven in Zuid-Amerika, de laatste wordt tentoongesteld in het Zeeuws Industrieel Museum. Jacco Susan: ‘Het nieuwe windpark telt in totaal 31 nieuwe windturbines. Wij bouwen in opdracht van Windpark Kreekraksluis zestien van de 31 poeren.’ Wij, dat zijn BAM Civiel Zuidwest als hoofdaannemer, en de onderaannemer BAM Wegen Regio Zuidwest, die grondwerk en wegverhardingen verzorgt. En BAM Speciale Technieken voor het heien van de vibro-palen en BAM-bedrijf Van den Berg Infrastructuren voor de kabels en leidingen.
Ze hebben allemaal ervaring met de materie: ze bouwden eerder poeren in de Eemshaven (met BAM Civiel Noordoost) en in het nabijgelegen Ossendrecht. Ad van de Steenoven is hoofduitvoerder van BAM Speciale Technieken. ‘Wij verzorgen de fundering en de hulpconstructies’, legt hij uit. Gebogen over bouwtekeningen, wijst hij aan: ‘Vier van de zestien poeren liggen in het water. Daar zetten we eerst damwanden om land te winnen. In de afzetting storten we zand, en daarop bouwen we.’
Hogere wiskunde De bouw van vijf van de zestien poeren zorgde voor de nodige spanning. Jacco Susan: ‘Qua betonwerk is het geen hogere wiskunde, maar de crux zit in de planning. We begonnen direct na de vakantie, begin september. Cruciaal was: vijf poeren liggen pal in een primaire waterkering. In Nederland mag je daarin volgens de wet na 1 oktober niet werken, omdat deze dijken het achterland beschermen tegen overstromingen. We hadden een maandje, en moesten het ontwerp nog afmaken, materia-
len inkopen, ploegen plannen én bouwen.’ ‘Daar komt nog bij dat twee van die vijf poeren in het water liggen’, vult Van de Steenoven aan. ‘Waar we eerst land moesten winnen. Maar iedereen was heel gemotiveerd en heeft keihard gewerkt. In ploegen, ook op zaterdagen en zondagen.’ Dus.... deadline gehaald? Beide mannen schudden hun hoofd. ‘Net niet.’ Maar gelukkig verleende Rijkswaterstaat twee extra weken bouwtijd, waarin de klus werd geklaard. Jacco Susan: ‘Daarvoor verdient iedereen die eraan heeft gewerkt een groot compliment.’ Wat niet wil zeggen dat de stress achter de rug is. ‘Het blijft een project waar druk op staat’, zegt Susan. ‘De opdrachtgever begint in april 2013 met het plaatsen van de molens, dan moeten alle voorbereidingen klaar zijn.’
Heipalen Terug naar buiten... langs de dijk komen we langs een hoekige, afgetopte bult zand, precies waar een poer moet komen. ‘Dat ligt er omdat de sponzige ondergrond moet consolideren’, legt Susan uit. ‘Deze bult zand
versnelt dat proces. Op het moment dat de grond voldoende geconsolideerd is, graven we het af en bouwen er dan onmiddellijk de poer op.’ Even verderop treffen we een ronde kuil aan, van twee meter diep. In de kuil is de ondergrond gedeeltelijk voorzien van beton: de werklieden storten een betonnen werkvloer van tien centimeter dik. In het midden steekt een kluit dikke mantelbuizen uit de grond omhoog. Rondom staan 28 heipalen in een perfecte cirkel. Ze steken 1,20 meter boven de werkvloer uit en zijn van beton, maar dat wordt er later afgebikt. Susan: ‘Zodat de wapening bloot komt te liggen. Die wordt opgenomen in de constructie.’ ‘Jongens’, roept opeens iemand, ‘daar komt het beton!’ Iedereen neemt zijn plaats in. De hijskraan komt in actie en hevelt de grijze massa over van de betonmixer naar de werkvloer. Er wordt hard gewerkt, maar er worden ook grappen gemaakt en veel gelachen. Ad van de Steenoven en Jacco Susan kijken tevreden toe. ‘De sfeer is prima,’ zegt Van de Steenoven, ‘dat is goed om te zien.’
•
ja/nee
de bouwput
We kunnen tenderkosten halveren
14
Lennart Heij Tendermanager BAM Wegen Projecten
‘Als eerste kunnen wij als aannemer slimmer zijn door te focussen op de risicovolle delen van het project en daarmee de ontwerp- en calculatie-inspanning beperken. Zit er een complexe brug in het traject en is de rest standaard, werk dan vooral dat risico uit. Van standaard werk weten we zo onderhand wel wat dat kost. Daarnaast kunnen opdrachtgevers een bijdrage leveren door de uitvraag nog “specifieker” te maken. Dus bij een project waar tijdens de bouw doorstroming van verkeer belangrijk is, moeten zij daar de nadruk op leggen en niet op algemene zaken. Het is volgens mij ook noodzaak de tenderkosten te halveren: de tenderkosten en de waarde van de opdracht staan nu vaak niet in verhouding.’
ja
Carlita Vis
Hans Draaijer
Jos Hendriks
Hoofd inkoopmanagement Grond-, Weg- en Waterbouw kunde Rijkswaterstaat
Directeur BAM Infra Projectmanagement
Opdrachtgever Infrastructuur provincie Zuid-Holland
‘Het kan een stuk goedkoper. Wij proberen als opdrachtgever de tenderkosten te drukken, door alleen die documenten te vragen die we beoordelen in het kader van Economisch Meest Voordelige Inschrijving (EMVI). Tegen de markt zou ik willen zeggen: probeer het tenderproces te standaardiseren, daar is veel winst te halen. Nu is er nog te vaak sprake van – intensief – maatwerk. En nog een belangrijke: stel scherpe vragen aan de opdrachtgever om de uitvraag goed te doorgronden. Ik merk dat partijen bang zijn om slimme vragen te stellen, omdat ze denken daarmee de concurrentie wijzer te maken. Maar ze doen daarmee vooral zichzelf te kort. Ga uit van je eigen kracht.’
‘Dat geloof ik zeker. Hoe? Ga aan de slag met een compact kernteam met tenderspecialisten en vul dat team aan waar nodig. Die collega’s laat je alleen aantreden op de momenten dat ze nodig zijn. En je laat ze alleen doen wat nodig is, niet wat ze gewend zijn te doen. Zorg dat je de klantvraag heel scherp hebt en stel een Strategy to Win op. Vervolgens werk je volgens de Lean-methode. Ook belangrijk: werk niet altijd alles volledig uit in de tender. Als je in een project dertig kunstwerken moet aanleggen, waarvan er 25 hetzelfde zijn, ontwerp er dan één en kopieer die 24 keer. Die andere vijf kun je gedetailleerd ontwerpen.’
‘Ik zou tegen de aannemers willen zeggen: tender op de hoofdzaken en laat onnodige “standaard”-details achterwege. Wij werken met de SMART-methode. De SMART-doelen zijn gemakkelijk te beantwoorden en te vergelijken. Verder: maximaliseer de omvang van het tenderrapport: bijvoorbeeld niet meer dan zoveel A4’tjes; dit dwingt je tot de hoofdzaken. En wees een stuk selectiever waar je op inschrijft. Doe niet aan alle honderd mee, maar kies 25 projecten en ga daar echt voor. Dan ben je voor die projecten meer geld kwijt, maar in z’n totaliteit een stuk minder. Accepteer en respecteer de uitslag om wederzijdse verkramping te voorkomen. Als laatste: sneller trechteren naar bijvoorbeeld drie partijen en opdrachtgevers en wees daarbij kritisch op echt belangrijke EMVIcriteria.’
ja
ja
15 15
ja
stil als gras Bouwbedrijf De Vries en Verburg heeft een zes meter hoog scherm geplaatst om de nieuwe locatie van Jansen Recycling Groep, aan de Vlaardingse Koggehaven. Mostert De Winter, onderdeel van BAM Wegen, vult de schermen met groen. Marco Pellikaan, projectleider bij De Vries en Verburg: ‘Dat ziet er niet alleen mooi uit, maar het heeft ook een geluiddempende functie.’ Naast de schermen, worden ook het dak en een deel van de gevel van het nieuwe kantoorpand en de bedrijfshal voorzien van beplanting. Mostert De Winter neemt dit voor haar rekening. Eind januari 2013 wordt de nieuwbouw opgeleverd.
het getal
flex
1.145
Het gas erop BAM Infratechniek Midden-West is in september van start gegaan bij het gasontvangstation Honselersdijk in Westland, waar oude leidingdelen zijn vervangen. Dit gebeurt in opdracht van Netbeheerder Westland Infra, de distributeur van gas en elektriciteit in delen van Zuid-Holland, waaronder de tuinbouwregio Westland. Gedeelten van dit energienet zijn volgens de Onderzoeksraad voor Veiligheid aan vervanging of reparatie toe. Westland Infra sloot daarom eerder dit jaar een raamovereenkomst met BAM Infratechniek MiddenWest voor het onderhoud en de aanleg van het distributienet. Hoofd uitvoering Gijs Middelweerd hoopt dat BAM in de toekomst het energienet ook mag inspecteren en onderhouden.
16
M
3.0: sneller en efficiënter Systems Engineering (SE) is een methode om gestructureerd van de vraag van een klant naar een oplossing te komen. Het helpt de bouwsector de steeds complexer wordende projecten te beheersen. Daarvoor is door de sector de Leidraad SE geschreven. Aan de nieuwe versie, die in april verschijnt, werkt ook BAM mee.
17
Via Verde(R)
• Einde brug over het Kanaal van Gent in zicht • Combinatie BAM-TBI boort bij Sluiskil een tunnel die 5 miljoen euro per jaar moet besparen
eer dan vijf uur per etmaal staat al het verkeer stil voor het Kanaal van Gent naar Terneuzen. De huidige brug over het kanaal, bij het plaatsje Sluiskil (gemeente Terneuzen), gaat gemiddeld 23 keer per dag open om schepen door te laten. De economische schade van het wachten berekend in 2010 - is 5 miljoen euro per jaar. Maar aan het wachten komt een eind: de Combinatie BAM-TBI (bestaande uit BAM Civiel, BAM Infraconsult, Wayss & Freytag Ingenieurbau, Mobilis en Croon Elektrotechniek) is bezig met de aanleg van de Sluiskiltunnel. In januari 2013 wordt begonnen met het boren van twee tunnelbuizen, één in elke richting. Door elke tunnel loopt een tweebaansweg. Het aantal te boren meters bedraagt (twee keer) 1.145 meter; inclusief toeritten telt de tunnel in totaal 1.330 meter.
Kartrekker Cees van Leeuwen over Systems Engineering
Ook worden er twee viaducten, een spoorbrug en een fietsersbrug aangelegd, en een bestaand viaduct aangepast. Het totale tracé bedraagt zes kilometer. De boor heeft, inclusief twee volgwagens, een lengte van tachtig meter. De combinatie weegt 1.600 ton. De betonnen wanden worden aangebracht in ringen van twee meter breed. Elke ring bestaat uit acht segmenten. De prognose voor de boorsnelheid: 12 meter per dag. De binnendiameter van de tunnel is 10,10 meter. Het diepste punt ligt 34 meter onder NAP. De maximale helling is 4,5 procent. Het boren van beide tunnels duurt ongeveer 210 dagen; 110 voor de eerste tunnel, daarna 100 voor de tweede. De oplevering van het hele project staat gepland voor de zomer van 2015. De bouwkosten bedragen 208 miljoen euro, de totale kosten ongeveer 300 miljoen.
•
In Utrecht waren ze het kabinet voor. Het provinciebestuur vond IntroVation, ORCEM en Van Nieuwpoort, BAM Wegen en BAM Infraconsult in een pilotproject voor een parkeerterrein bij Fort Vechten. Het is gemaakt van innovatief en duurzaam beton, ViaVerde genaamd. Precies wat Den Haag wil: publiek-private samenwerking die innovatie bevordert. 24 oktober werd het parkeerterrein geopend. Ad van ’t Zelfde, innovatiemanager BAM Infraconsult: ‘Als je wilt vernieuwen, moet je samenwerken. Dat is gebeurd, met bijzonder resultaat. We hebben onder meer voor het beton bruinkoolvliegas gebruikt, waardoor bij het productieproces 75 procent minder CO2 is vrijgekomen.’ Gedeputeerde Mariëtte Pennarts-Pouw: ‘Innovatie en duurzaamheid staan hoog in het vaandel bij de provincie. Bij Fort Vechten komt het Nationaal Waterliniemuseum. De waterlinie, een van onze belangrijkste cultuurhistorische schatten, willen we op duurzame wijze voor de volgende generatie behouden. De gerealiseerde parkeerplaats sluit naadloos aan bij deze doelstelling.’
S
tel: een opdrachtgever wil een nieuwe brug laten ontwerpen en bouwen. Dan wil hij wel zeker weten dat die brug voldoet aan de verwachtingen van de uiteindelijke gebruikers. Hoeveel auto’s rijden er per dag overheen? Moet de brug beweegbaar zijn? Welkom in de wereld van Systems Engineering - in het Nederlands ook wel systeemkunde genoemd. De werkmethode is ontwikkeld in de luchtvaart en in 2004 door Rijkswaterstaat en ProRail ook in de Nederlandse grond-, wegen waterbouwsector geïntroduceerd toen de overheid besloot verder terug te treden. Omdat er behoefte was aan een eenduidige toepassing, werd in 2007 de Leidraad SE geschreven. ‘Tot die tijd had iedereen zijn eigen werkwijze’, zegt Cees van Leeuwen van BAM Infraconsult; één van de ‘kartrekkers’ van de nieuw te verschijnen Leidraad. ‘De Leidraad probeert antwoord te geven op de vragen en issues die spelen in de markt over de toepassing van SE. Het doel is om hierin duidelijkheid te scheppen en eenduidige afspraken te maken, zodat opdrachtgevers en opdrachtnemers één taal spreken.’
In 2009 volgde de tweede versie van de Leidraad en op dit moment zijn de betrokken partijen bezig met Leidraad 3.0. Naast Rijkswaterstaat en ProRail zijn dat onder meer Bouwend Nederland en de Vereniging van Waterbouwers. ‘Er was een update nodig’, zegt Cees. ‘Hoe en tot op welk detailniveau moet je ontwerpen specificeren? Er is veel discussie over de inhoud van de termen Verificatie en Validatie. Je krijgt van een opdrachtgever een opdracht met de benodigde specificaties. Dan moet je twee vragen beantwoorden: bouw je het juiste en op de juiste manier? Je kunt wel goed bouwen, maar niet het goede. Dat is het verschil tussen effectief en efficiënt. Vergelijk het met een hardloper: hij kan wel heel hard lopen - wat efficiënt is - maar als hij de verkeerde kant uitrent, is hij niet effectief. Verificatie gaat over de efficiëntie, validatie over de effectiviteit. Met de nieuwe Leidraad hopen we antwoord te geven op de vragen die spelen rond deze termen.’ Centraal in Systems Engineering staat de vraag van de klant. De opdrachtgever moet duidelijk maken wat hij wil en hoe dat eruit moet zien. Daarna is het aan ‘de markt’, zoals Cees het
omschrijft, om aan die vraag te voldoen. Dat gebeurt met een aantal stappen, die in de Leidraad zijn beschreven: van de conceptfase tot - uiteindelijk - de sloopfase van een project. ‘De partijen onderling moeten afspraken maken over wie wat wanneer maakt en aanlevert.’
Eén team Vanuit Bouwend Nederland komen alle partijen twee keer per jaar bij elkaar om de stand van zaken door te nemen: wat speelt er in de markt, denkt iedereen hetzelfde? Alle nieuwe informatie die daaruit dit jaar naar voren is gekomen, wordt opgenomen in de Leidraad 3.0. Cees: ‘Nieuw is dat we bijvoorbeeld hebben geadviseerd dat het beter is de ontwerper, werkvoorbereider en uitvoerder in een vroeg stadium bij elkaar te zetten in één team. Dat leidt tot een sneller en efficiënter proces.’ De hoofdstukken van de nieuwe Leidraad zijn gevuld en worden nu gelezen en beoordeeld door een groep SE-deskundigen, zoals universitair docenten. Daarna zal de Leidraad naar verwachting in april beschikbaar komen.’
•
bam@
@Amsterdam De IJtunnel gaat na renovatie weer voldoen aan de strengere regelgeving. BAM Civiel Noordwest/BAM Speciale Technieken hebben met BAM Infratechniek Mobiliteit opnieuw de opdracht deze klus in acht weken te klaren.
volgens mij
@Terneuzen De tunnelboormachine (80 meter lang) voor de bouw van de Sluiskiltunnel wordt per schip overgebracht. Het laatste stukje gaat over de weg. Bouwcombinatie BAM-TBI (CBT) start in januari met het boren van de tunnel.
@Apeldoorn Het dak zit erop bij de Brinkparkgarage, die BAM Civiel Noordoost (engineering & construct) voor de gemeente bouwde. Ook BAM Advies & Engineering, BAM Wegen, BAM Techniek, Mostert De Winter waren daarbij betrokken.
@Antwerpen Vanuit deze stand nam BAM Infratechniek Mobiliteit op 22 november deel aan de beurs Dag van Verkeer & Mobiliteit in België.
Vincent Bijlo > >
Vincent Bijlo: schrijver en cabaretier ‘Honderd is de ideale snelheid’
H 18 18
@Breda Bij de grote verbouwing van het station Breda door aannemerscombinatie OVT Breda voert BAM Rail een aantal randprojecten uit. Zoals het perronspoor verhogen, omlooppaden verbreden en hekwerken plaatsen.
@Delft BAM Infraconsult mag van de TU Delft tien jaar gebruikmaken van een perceel langs de A13. Uitsluitend voor de ontwikkeling van tijdelijke waterkeringen. Inmiddels is gestart met testen van de (tijdelijke) waterkering BoxBarrier.
@Harderwijk-Hierden De opening op 28 september van de gereconstrueerde Zuiderzeestraatweg door wethouder Rob Daamen (Harderwijk) en Pim van Schaijk (directeur BAM Wegen Regio Oost). BAM Wegen voerde het werk uit van april tot september.
@Hilversum-Laren Nelis Infra / Aarsleff JV heeft nabij Hilversum een effluentleiding van rioolzuiveringsinstallatie Hilversum gerenoveerd (oktober) met een glasvezelkous. De levensduur van het riool wordt met tientallen jaren verlengd.
@Moddergat De strekdam Paessens in Friesland is voorzien van nieuwe asfaltbekleding.
@Heerewaarden Er zijn Xbloc’s (golfbrekerelement, ontwikkeld door BAM Infraconsult) geplaatst als kunstproject bij recreatiegebied Bato’s erf. Kunstenaars van Refunc realiseren het kunst project in opdracht van de provincie Gelderland.
@Delft In oktober bezocht een Vietnamese delegatie FloodProof Holland voor kennisuitwisseling over het bestrijden van overstromingen en gevolgen van klimaatverandering. Met demonstratie van de BoxBarrier (tijdelijke waterkering) van BAM Infraconsult.
@Amsterdam Monteurs van BAM Rail vervangen seinen boven het spoor tussen Amsterdam en Schiphol, in totaal 165.
onderd rijden we. Honderd over de vijf stroken brede fluisterloper van Utrecht naar Amsterdam. Wat is dit een prachtige snelboulevard geworden. Men vindt dat deze weg vraagt, nee schreeuwt om 130. Ik vind van niet, fluisterasfalt schreeuwt niet. Honderd is de ideale snelheid. Niet alleen hier, overal, tenzij het milieu het niet toelaat, dan rijden we tachtig. Mijn vaste chauffeur, op wie ik al jaren verliefd ben, is het volkomen met me eens. Overigens, mijn vrouw is op de hoogte van mijn liefde voor mijn chauffeur, ze heeft er geen problemen mee, want zij is mijn vaste chauffeur. Als ik met haar de weg kwijtraak dan weet ik zeker dat ik nooit verdwaal. Ze kan achteruit inparkeren, dat doet ze soepel, met een hand en ze houdt twee seconden afstand, maar niet tot mij. Wij zitten weken per jaar samen in de auto. Duizenden kilometers weg rijden wij per jaar weg. Van Middelburg
tot Doetinchem, van Gouda tot Lemmer, van Sittard tot Leek, overal waar men mijn theatervoorstelling De Cultuuroptimist wil hebben, komen wij. We reizen altijd per Saab. Misschien zouden we af en toe best met de trein kunnen, maar ik hou zo van de auto en de weg. Het is zo ontzettend lekker om ’s avonds, als ik leeggespeeld ben, comfortabel en warm in die blikken schelp naar huis te zoeven met honderd kilometer per uur. Niets ten nadele van de trein, ik ben een grote treinliefhebber. Ik heb lange treinreizen gemaakt, naar Moskou, naar Milaan, naar Sevilla, maar ’s avonds, na het optreden, dan wil ik zitten en luisteren naar het stabiele gebrom van de robuuste motor met zijn lage toerental en naar mijn chauffeur. Ik wil de wielen horen draaien over ons geavanceerde weggennet, waarvan ik, na twintig jaar toeren door het land, elk hobbeltje en elke naad zo’n beetje uit mijn hoofd ken. We staan zelden in files, onze tournee is zo gepland dat we er altijd tegenin rijden. Soms, heel soms ’s nachts, als er gewerkt wordt aan de weg. Maar wat zal het, zij zit naast me, niets kan mij nog deren, want zij bestuurt mijn land.
colofon Infra Actie informeert vier keer per jaar over de projecten van BAM Infra op het gebied van civiele en industriebouw en boven- en ondergrondse infrastructuur. In BAM Infra zijn de volgende bedrijven gebundeld: BAM Civiel, BAM Infratechniek, BAM Rail, BAM Wegen en BAM Infraconsult. Redactieleden Kathleen Banga-Davis, Mieke Chibani, Karin Dooren, Jeroen Kleijn, Henk Kuipers, Karin van der Tas-Pennin, Willem Weeda, Rob van Wingerden Concept & realisatie ZB Communicatie & Media bv, Ede Vormgeving ZB/Marinka Reuten Tekst Willem Andrée, Patrick Boor, Erik Hannema, André Ritsema, Machiel Rebergen, Ernst Steinmeier Fotografie Jurjen @Huizen BAM Infratechniek Mobiliteit heeft een duurzaam gladheidmeldsysteem ontwikkeld. In samenwerking met Meteo Consult is het in Huizen geplaatst; de eerste gemeente die een duurzame energievoorziening, met zonnecellen, toepast op een gladheidmeldsysteem.
@Rotterdam Een feestje in Rotterdam... Combinatie BAVO-MV2 (BAM en Volker) heeft eind oktober de nieuwe infrabundel geopend. Bij de feestelijke opening trok een locomotief van BAM Rail drie historische voertuigen.
@Nijmegen De stalen boog van de nieuwe stadsbrug De Oversteek heeft het hoogste punt bereikt. De bouwers: Bouwcombinatie Stadsbrug Nijmegen (BAM Civiel en Max Bögl). De opdracht: ontwerp, bouw en aanleg van de brug en toegangsweg.
@Houten De beurs Dag van Verkeer & Mobiliteit vond op 29 november plaats in Houten. BAM Infratechniek Mobiliteit, HOKA Verkeerstechniek en de afdeling Business Development van BAM Infratechniek presenteerden zich gezamenlijk.
Alkema, Harmen de Jong, Peter de Kievith, Pim Ras, Janita Sassen, John Voermans Drukwerk Modderkolk Grafische Projecten Contactadres BAM Infra, postbus 2419, 3500 GK Utrecht, telefoon (030) 287 68 76 e-mail
[email protected] ISSN 1574-9568
19
kroon juweel PROJECT Van Schaeck Mathonsingel, Nijmegen Wie Projectleider Eugène Leijenaar gemeente Nijmegen Wat Ondergrondse Keizer Karel parkeergarage Wanneer 2008 - juli 2012
J
20
a, een aanwinst voor de stad, anders kan Eugène Leijenaar de ondergrondse Keizer Karel parkeergarage niet omschrijven. Eugène was als projectleider nauw betrokken bij de bouw onder de Van Schaeck Mathonsingel in Nijmegen. De garage - met in totaal 685 plaatsen - ging op 7 juli 2012 open, net voor de jaarlijkse Vierdaagse en zomerfeesten. Met de bouw werd anderhalf jaar geleden begonnen, vertelt de projectleider: ‘We willen graag dat er veel bezoekers naar Nijmegen komen, maar we willen ook de auto zoveel mogelijk uit het centrum weren. Dan is een ondergrondse garage de beste oplossing. In de buurt was in eerste instantie wel wat weerstand, maar dat is uiteindelijk goed gekomen. Ik vind dat BAM Infra, dat de aanbesteding won, het goed heeft gedaan. Er is open, eerlijk en transparant met de omwonenden en de betrokkenen gecommuniceerd. Uit onze eigen evaluatie is gebleken dat iedereen tevreden was. Dat geldt ook voor BAM Civiel en BAM Wegen, die de garage en de bovenliggende weg hebben gebouwd.’ De inrichting van de singel is een moderne vertaling van het vooroorlogse ontwerp. Bij de singel is een aantal historische elementen teruggebracht, zoals twee vazen en een fontein. Bijzonder zijn ook de vier rijen met lindebomen, die door Mostert De Winter, onderdeel van BAM Wegen, zijn geplaatst. De middelste rijen staan in grote bakken op het dak van de garage en krijgen water via beregeningscomputers.
