Informatieplichten als beschermingstechniek bij de verwerving van hypothecair krediet: een (in)adequaat middel ter bescherming van de consument?

Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar 2011-2012

Informatieplichten als beschermingstechniek bij de verwerving van hypothecair krediet: een (in)adequaat middel ter bescherming van de consument? Masterproef van de opleiding ‘Master in de rechten’

Ingediend door

Joren Jansseune (20050829)

Promotor: Prof. Dr. Reinhard Steennot Commissaris: Michiel De Muynck

Woord vooraf Het schrijven van een masterproef kost tijd, energie en vraagt enthousiasme. Verschillende mensen hebben mij met hun steun en advies geholpen om ervoor te blijven gaan. Ik wil deze mensen hiervoor bedanken. Allereerst wil ik mijn promotor Prof. Dr. Reinhard Steennot bedanken voor het voorstellen van een interessant masterproefonderwerp, voor zijn lessen die bij mij de interesse in het financieel recht hebben opgewekt en voor zijn advies bij het schrijven van deze masterproef. Daarnaast wil ik mijn commissaris Michiel De Muynck bedanken voor zijn vele tips, kritische bedenkingen en het nalezen van delen van deze masterproef. Mijn vriendin Anne wil ik bedanken voor het nalezen van deze masterproef, haar advies en haar steun. Tenslotte bedank ik mijn ouders om mij de mogelijkheid te bieden om mijn universitaire studies te volbrengen en voor hun onvoorwaardelijke steun.

I

Inhoud Woord vooraf ........................................................................................................................................... I Inhoud ..................................................................................................................................................... II Lijst van gebruikte afkortingen .............................................................................................................. VII Inleiding ................................................................................................................................................... 1 Hoofdstuk 1. Rechtseconomische analyse van de effectiviteit van informatieplichten ......................... 3 Afdeling 1. Imperfecte informatie ....................................................................................................... 5 § 1. Eigen onderzoek .................................................................................................................... 5 A.

Overvloed aan informatie ................................................................................................... 6

B.

Kredietinformatie is te complex ......................................................................................... 7 1.

Beperkte financiële kennis .............................................................................................. 8

2.

Geen eenvoudig vergelijkingscriterium ........................................................................... 9

C.

Imperfecte rationaliteit..................................................................................................... 10

§ 2. Vrijwillige informatieverstrekking door de kredietgever .................................................... 11 § 3. Informatieverstrekking door derden................................................................................... 12 A.

Consumentenorganisaties ................................................................................................ 12

B.

Inter-persoonlijk leren ...................................................................................................... 13

§ 4. Geïnformeerde minderheid ................................................................................................ 14 Afdeling 2. Beperkte rationaliteit ...................................................................................................... 15 § 1. Overoptimisme .................................................................................................................... 15 § 2. Beschikbaarheidsheuristiek................................................................................................. 17 § 3. Hyperbolische verdiscontering............................................................................................ 18 § 4. Verlies-aversie ..................................................................................................................... 20 § 5. Emoties ................................................................................................................................ 22 § 6. Formulering van informatie ................................................................................................ 24 Afdeling 3. Geen efficiënte hypothecaire kredietmarkt ................................................................... 26 Hoofdstuk 2. Informatieplichten ter bescherming van de consument in het kredietrecht .................. 29 Afdeling 1. Hypothecair krediet ........................................................................................................ 30 § 1. Wet hypothecair krediet ..................................................................................................... 30 A.

Toepassingsgebied ............................................................................................................ 30 1.

Materieel toepassingsgebied ........................................................................................ 30 II

Hypothecair krediet ....................................................................................................... 30 Bestemming van het krediet.......................................................................................... 33 2.

Personeel toepassingsgebied ........................................................................................ 33 Kredietnemer ................................................................................................................. 33 Kredietgever .................................................................................................................. 34

B.

Informatieplichten ............................................................................................................ 35 1.

Reclame ......................................................................................................................... 36

2.

Prospectus ..................................................................................................................... 37

3.

Aanvraagformulier......................................................................................................... 38

4.

Schattingsverslag ........................................................................................................... 40

5.

Aanbod .......................................................................................................................... 41 Schriftelijk aanbod ......................................................................................................... 41 Tegenstrijdigheid tussen aanbod en overeenkomst ..................................................... 43

C.

Sanctionering .................................................................................................................... 44 1.

Burgerlijke sanctie in de WHK ....................................................................................... 44

2.

Strafsanctie in de WHK .................................................................................................. 45

3.

Administratieve sanctie in de WHK ............................................................................... 45

4.

Gemeenrechtelijke aansprakelijkheid ........................................................................... 45

§ 2. Europese gedragscode ........................................................................................................ 46 A.

Toepassingsgebied ............................................................................................................ 46

B.

Informatieplichten ............................................................................................................ 47 1.

Algemene informatieplicht............................................................................................ 47

2.

Gepersonaliseerde informatieplicht.............................................................................. 48

C.

Inwerkingstelling ............................................................................................................... 50

D.

Afdwingbaarheid van de code .......................................................................................... 50

§ 3. Beoordeling van terugbetalingsmogelijkheden .................................................................. 51 A.

Raadpleging Centrale voor Kredieten aan Particulieren .................................................. 51

B.

Gemeenrechtelijke onderzoeksplicht ............................................................................... 52

C.

Overschrijding terugbetalingsmogelijkheden................................................................... 53

Afdeling 2. Wet consumentenkrediet ............................................................................................... 55 § 1. Toepassingsgebied .............................................................................................................. 55 A.

Materieel toepassingsgebied ............................................................................................ 55

B.

Personeel toepassingsgebied ........................................................................................... 56 1.

Consument .................................................................................................................... 56 III

2.

Kredietgever .................................................................................................................. 58

3.

Kredietbemiddelaar ....................................................................................................... 58

§ 2. Informatieplichten............................................................................................................... 60 A.

Standaardinformatie in reclame ....................................................................................... 60 1.

Reclame waarin een rentevoet of cijfers vermeld worden ........................................... 61 Standaardinformatie...................................................................................................... 61 Bijzondere bepalingen voor kredietbemiddelaars ........................................................ 62

2. B.

Reclame waarin geen rentevoet of cijfers vermeld worden ......................................... 63 Informatieverstrekking via Europees standaardformulier ............................................... 63

1.

Inhoud van de informatie .............................................................................................. 63

2.

Vorm van de informatie ................................................................................................ 65

3.

Tijdstip van informatieverstrekking............................................................................... 67

C.

Ontwerpkredietovereenkomst ......................................................................................... 69

D.

Passende toelichting ......................................................................................................... 69 1.

Inhoud van de toelichting.............................................................................................. 69

2.

Invloed van de financiële geletterdheid van de consument ......................................... 71

E.

Informatie-inwinningsplicht.............................................................................................. 71 1.

Verplichting voor de kredietgever en kredietbemiddelaar ........................................... 71

2.

Verplichting voor de consument en de persoonlijke zekerheidssteller ........................ 73

F.

Best aangepaste krediet ................................................................................................... 74

G.

Weigeringsplicht ............................................................................................................... 76

H.

Kredietbemiddelaar in nevenactiviteit ............................................................................. 78

I.

Jaarlijks kostenpercentage................................................................................................ 79

§ 3. Sanctionering....................................................................................................................... 80 A.

Burgerlijke sancties ........................................................................................................... 80

B.

Strafsancties...................................................................................................................... 81

C.

Administratieve sancties ................................................................................................... 81

Afdeling 3. Voorstel voor een richtlijn inzake woningkredietovereenkomsten................................ 83 § 1. Doel van het voorstel .......................................................................................................... 83 § 2. Toepassingsgebied .............................................................................................................. 84 A.

Materieel toepassinggebied ............................................................................................. 84

B.

Personeel toepassingsgebied ........................................................................................... 85 1.

Consumenten en micro-ondernemingen ...................................................................... 85

2.

Kredietgevers en kredietbemiddelaars ......................................................................... 86 IV

§ 3. Informatieplichten............................................................................................................... 86 A.

In reclame op te nemen standaardinformatie.................................................................. 86

B.

Algemene informatie ........................................................................................................ 88

C.

Geïndividualiseerde informatie ........................................................................................ 89 1.

Europees gestandaardiseerd informatieblad ................................................................ 89

2.

Afkoelingsperiode.......................................................................................................... 90

D.

Bijzondere informatievoorschriften voor kredietbemiddelaars ....................................... 91

E.

Ontwerpovereenkomst..................................................................................................... 92

F.

Adequate toelichtingen .................................................................................................... 92

G.

Weigeringsplicht ............................................................................................................... 93 1.

Beoordeling van de kredietwaardigheid ....................................................................... 93

2.

Informatieplicht van de consument .............................................................................. 93

H.

Jaarlijks kostenpercentage................................................................................................ 94

I.

Adviesverlening................................................................................................................. 95

§ 4. Sanctionering....................................................................................................................... 96 § 5. Recente ontwikkelingen ...................................................................................................... 97 Hoofdstuk 3. Vergelijking en evaluatie van de informatieplichten in het kredietrecht ........................ 98 Afdeling 1. Reclame ........................................................................................................................... 98 § 1. Vergelijking .......................................................................................................................... 98 § 2. Evaluatie .............................................................................................................................. 99 A.

Vorm ................................................................................................................................. 99

B.

Inhoud ............................................................................................................................... 99 1.

Belang van het jaarlijks kostenpercentage.................................................................. 100 Eenvoudig vergelijkingscriterium ................................................................................ 100 Valkuilen ...................................................................................................................... 101 Oplossingen ................................................................................................................. 101 Jaarlijks kostenpercentage in de WCK en het Voorstel ............................................... 103

2.

Vereenvoudiging van de informatie ............................................................................ 103

Afdeling 2. Informatieverstrekking ................................................................................................. 104 § 1. Vergelijking ........................................................................................................................ 104 § 2. Evaluatie ............................................................................................................................ 106 A.

Verstrekken van standaardformulier.............................................................................. 106

B.

Vereenvoudiging van het standaardformulier ............................................................... 107

V

C.

Afkoelingsperiode ........................................................................................................... 109

Afdeling 3. Adequate toelichting..................................................................................................... 111 § 1. Vergelijking ........................................................................................................................ 111 § 2. Evaluatie ............................................................................................................................ 112 Afdeling 4. Best aangepaste krediet en weigeringsplicht ............................................................... 113 § 1. Vergelijking ........................................................................................................................ 113 § 2. Evaluatie ............................................................................................................................ 115 A.

Rationalisering van kredietbeslissingen.......................................................................... 115

B.

Kritiek .............................................................................................................................. 116

C.

Invoering verplichting om enkel passende kredieten aan te bieden ............................. 117

Afdeling 5. Alternatieve beschermingsmogelijkheden ................................................................... 119 § 1. Centralisatie van kredietaanbiedingen?............................................................................ 119 A.

Website met zoekfunctie ................................................................................................ 119

B.

Omgekeerde veiling ........................................................................................................ 120

C.

Evaluatie.......................................................................................................................... 120

§ 2. Verplicht onafhankelijk advies? ........................................................................................ 121 A.

Positieve effecten ........................................................................................................... 122

B.

Kritiek .............................................................................................................................. 123

§ 3. Standaardovereenkomsten met opt-out mogelijkheid? ................................................... 124 Afdeling 6. Sanctionering ................................................................................................................ 126 § 1. Vergelijking ........................................................................................................................ 126 § 2. Evaluatie ............................................................................................................................ 127 § 3. Toezicht ............................................................................................................................. 128 Algemeen besluit ................................................................................................................................. 130 Bibliografie .......................................................................................................................................... 134

VI

Lijst van gebruikte afkortingen JKP:

jaarlijks kostenpercentage

Het Voorstel:

Voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad inzake woningkredietovereenkomsten, Brussel, 31.3.2011 COM(2011) 142.

De gedragscode: Europese overeenkomst over een vrijwillige gedragscode betreffende voorlichting in de precontractuele fase inzake woningkredieten CKP:

Centrale voor Kredieten aan Particulieren

FSMA:

De Autoriteit voor Financiële Diensten en Markten

WCK:

Wet 12 juni 1991 op het consumentenkrediet.

WHK:

Wet 4 augustus 1992 op het hypothecair krediet

WMPC:

Wet 6 april 2010 betreffende marktpraktijken en consumentenbescherming

VII

Inleiding 1.

Voor veel consumenten is het kopen van een woning en de bijhorende verwerving

van hypothecair krediet de belangrijkste financiële beslissing in hun leven. Het sluiten van een hypothecair krediet heeft meestal betrekking op een groot bedrag, daarom is het van essentieel belang dat consumenten adequaat beschermd worden bij het sluiten van de kredietovereenkomst.

Deze

bescherming

moet

voorkomen

dat

consumenten

geconfronteerd worden met een overmatige schuldenlast. Momenteel wordt de consument bij de verwerving van hypothecair krediet vooral beschermd door bepalingen die de kredietgever verplichten om verschillende documenten met informatie te verstrekken vóór de ondertekening van de overeenkomst. In de rechtseconomische literatuur worden er echter grote bedenkingen geplaatst bij de effectiviteit van precontractuele informatieplichten als middel ter bescherming van de consument. Daarom wordt in deze masterproef onderzocht of de informatieplichten, die momenteel van toepassing zijn bij de verwerving van hypothecair krediet, in staat zijn om de consument voldoende te beschermen. Het valt op dat er momenteel bij de verwerving van hypothecair krediet een veel minder stringente informatieregulering van toepassing is dan bij het consumentenkrediet. De Wet Consumentenkrediet bevat informatieplichten die veel verder gaan dan de loutere verstrekking van informatie (informatieplichten in de enge zin). Zo moet er toelichting en raad gegeven worden en moet de kredietgever in bepaalde omstandigheden zelfs weigeren om krediet te verstrekken (informatieplichten in de brede zin). Er wordt vaak geargumenteerd dat de regels die van toepassing zijn op het consumentenkrediet ook zouden moeten worden toegepast bij de verwerving van hypothecair krediet door consumenten. Om te beoordelen of bepaalde van deze regels ook van toepassing moeten zijn op het hypothecair krediet, wordt in deze masterproef eveneens de effectiviteit van de informatieplichten die vervat liggen in de Wet Consumentenkrediet geëvalueerd. Tenslotte kijken we al even vooruit door dieper in te gaan op het voorstel voor een richtlijn inzake woningkredietovereenkomsten dat op 31 maart 2011 werd aangenomen door de Europese Commissie. Er wordt bestudeerd in hoeverre dit voorstel de informatieregulering 1

verbetert en welke aanpassingen noodzakelijk zijn om van de informatieplichten een adequaat middel ter bescherming van de consument bij de verwerving van hypothecair krediet te maken. 2.

Deze masterproef

is als volgt

opgebouwd. In

hoofdstuk 1 wordt de

rechtseconomische literatuur bestudeerd om de effectiviteit van informatieplichten als middel ter bescherming van de consument te beoordelen. Hierbij wordt bestudeerd op welke theorie de informatieplichten gebaseerd zijn en gaan we dieper in op de bedenkingen die bij deze theorie geformuleerd worden. Meer specifiek wordt de stelling bestudeerd dat consumenten niet daadwerkelijk geïnformeerd worden door de verstrekte informatie (afdeling 1) en dat ze geen rationele beslissingen nemen op basis van deze informatie (afdeling 2). In hoofdstuk 2 worden de precontractuele informatieplichten bestudeerd die de consument beschermen bij het verwerven van krediet. Vooreerst wordt er ingegaan op de informatieregulering bij de verwerving van hypothecair krediet. Daarbij wordt ingegaan op de Wet Hypothecair Krediet, de Europese gedragscode en het gemeen recht (afdeling 1). Vervolgens komt de Wet Consumentenkrediet aan bod (afdeling 2). Tenslotte wordt er ingegaan op het voorstel van de Europese Commissie voor een richtlijn inzake woningkredietovereenkomsten (afdeling 3). In dit hoofdstuk worden de precontractuele informatieplichten in brede zin behandeld. In hoofdstuk 3 worden tenslotte de informatieplichten uit de Wet Hypothecair Krediet, de Wet Consumentenkrediet en het voorstel voor een richtlijn inzake woningkredietovereenkomsten met elkaar vergeleken. Vervolgens worden deze informatieplichten geëvalueerd aan de hand van de rechtseconomische inzichten die verworven zijn in hoofdstuk 1. Deze evaluatie laat toe om de effectiviteit van de informatieplichten te beoordelen en laat toe om enkele aanpassingen voor te stellen met betrekking tot het informatieregime bij de verwerving van hypothecair krediet.

2

Hoofdstuk 1. Rechtseconomische analyse van de effectiviteit van informatieplichten 3.

Informatieplichten ter bescherming van de consument vinden hun oorsprong in de

theorieën van neoklassieke economen. Zij hanteren een mensbeeld waarbij de mens wordt gezien als een homo economicus. Dit impliceert dat de mens gezien wordt als iemand die zijn welvaart zoveel mogelijk wil en kan verhogen. Bij iedere beslissing maakt de homo economicus een afweging van de kosten en baten van alle mogelijkheden en neemt hij uiteindelijk de beslissing die zijn welvaart het meest verhoogt. Hij doet dit op basis van vaste voorkeuren en op basis van informatie die hij verzamelt.1 Bij het nemen van kredietbeslissingen wil de consument dus verschillende kredietaanbiedingen vergelijken en is hij ook in staat om deze vergelijking door te voeren. Dit leidt tot concurrentie tussen de verschillende kredietaanbieders, waardoor zij vrijwillig de aantrekkelijkste voorwaarden aanbieden en de consument hierover informeren om zich te onderscheiden van de andere kredietaanbieders. Dit leidt er uiteindelijk toe dat de verschillende partijen op de kredietmarkt hun welvaart maximaliseren op een efficiënte manier. Op de kredietmarkt impliceert dit dat de prijs van krediet bepaald wordt door de tijdswaarde van geld, de inflatie en het risico op wanbetaling.2 4.

In de literatuur is men echter beginnen aanvaarden dat er amper zo’n perfecte

markten bestaan. Men stelt dat consumenten zelden goed genoeg geïnformeerd zijn om een efficiënte markt tot stand te brengen zonder overheidsinterventie, doordat de kosten om de informatie te bekomen (de zogenaamde zoekkosten) vaak te hoog liggen.3 Volgens deze auteurs kan de wetgever dit marktfalen echter corrigeren door informatieplichten op te leggen. Dit houdt in dat men ondernemingen verplicht om informatie te verstrekken aan consumenten, met als doel de zoekkosten te verlagen. Consumenten zouden deze informatie gebruiken om de kenmerken en prijs van verschillende aanbiedingen te

1

G. S. BECKER, The economic approach to human behavior, Chicago, The University of Chicago Press, 1976, 14; M. DE CLERCQ, Economie toegelicht, Antwerpen, Garant, 2006, 146-147. 2 R. HYNES en E. A. POSNER, “The law and economics of consumer finance”, John M. Olin Law & Economics Working Paper 2001, http://papers.ssrn.com/paper.taf?abstract_id=261109, (1) 3. 3 I. RAMSAY, Consumer law and policy, Oxford, Hart, 2007, 64; L. E. WILLIS, “Decisionmaking and the limits of disclosure: the problem of predatory lending: pricing”, Maryland Law Review 2006, (707) 742.

3

vergelijken, vervolgens zouden ze keuzes maken die hun welvaart maximaliseren en uiteindelijk zou dit resulteren in een efficiënt werkende markt.4 Ook op de kredietmarkt stelt men vast dat de verschillende partijen gebrekkig geïnformeerd zijn. Er worden namelijk twee vormen van informatieasymmetrie vastgesteld. Dit impliceert dat één partij in een krediettransactie met betrekking tot bepaalde elementen over meer of betere informatie beschikt dan de andere partij.5 Ten eerste is er een informatieasymmetrie te nadele van de kredietgever. Deze moet een inschatting van de kredietwaardigheid van de consument, maar eigenlijk weet enkel de consument zelf of hij van plan is om terug te betalen en of hij in staat zal zijn om dit te doen. Er kan gesteld worden dat kredietgevers tegenwoordig op basis van statistische gegevens, informatie die ze inwinnen bij de consument en databanken met informatie over de kredietgeschiedenis van de consument, een vrij accurate inschatting kunnen maken van de kredietwaardigheid van een consument. Desondanks wordt de informatieasymmetrie hierdoor niet volledig opgelost.6 De tweede informatieasymmetrie betreft deze ten nadele van de consument. Consumenten beschikken, in tegenstelling tot de kredietgevers, vaak niet over de nodige kennis om de complexe kredietovereenkomsten volledig te begrijpen. Hierdoor liggen de zoekkosten voor consumenten vrij hoog en nemen consumenten ongeïnformeerde beslissingen.7 5.

In wat volgt gaan wij dieper in op deze laatste informatieasymmetrie. Om deze

asymmetrie op te lossen beroepen de wetgevers van verschillende jurisdicties zich op het invoeren van informatieplichten om de zoekkosten te verlagen. Hierbij gaat men ervan uit de consument op die manier in staat gesteld wordt om geïnformeerde, rationele kredietbeslissingen te nemen. Dit moet uiteindelijk resulteren in een efficiënt werkende

4

C. L. PETERSON, “Truth, understanding, and high-cost consumer credit: the historical context of the Truth In Lending Act”, Florida Law Review 2003, (807) 883; C. I. G., PORRAS en W. H. VAN BOOM, “Information disclosure in the EU Consumer Credit Directive: opportunities and limitations”, Rotterdam Institute of Private Law Working Paper 2009, http://ssrn.com/abstract=1538111, (1) 5; L. E. WILLIS, “Decisionmaking and the limits of disclosure: the problem of predatory lending: pricing”, Maryland Law Review 2006, (707) 742-743. 5 J. BLACK, N. HASHIMZADE en G. MYLES, A dictionary of economics, Oxford, Oxford University Press, 2009, www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t19.e119. 6 M. DE MUYNCK, “Credit cards, overdraft facilities and European consumer protection: a blank cheque for unfairness?”, European Review of Private Law 2010, (1181) 1193. 7 Ibid., 1193-1194.

4

kredietmarkt.8 Verschillende auteurs stellen echter dat informatieregulering geen efficiënte hypothecaire kredietmarkt kan creëren. In wat volgt bespreken we deze kritiek, die we kunnen onderverdelen in twee categorieën. Eerst bespreken we de kritiek dat de verstrekte informatie consumenten niet in staat stelt om verschillende aanbiedingen te vergelijken. Daarna behandelen we de vaststelling dat consumenten geen perfect rationele beslissingen nemen.

Afdeling 1. Imperfecte informatie 6.

Hierna bespreken we eerst drie mogelijke bronnen van informatie voor de

consument die op zoek is naar een kredietovereenkomst, namelijk: eigen onderzoek, de kredietgever en derden. We behandelen meer bepaald de oorzaken van de vaststelling dat de consument niet daadwerkelijk geïnformeerd wordt door deze bronnen. Vervolgens behandelen we de stelling dat een geïnformeerde minderheid voldoende is om een efficiënte markt te creëren.

§ 1. Eigen onderzoek 7.

De eerste mogelijke bron van informatie is het eigen onderzoek. Door het invoeren

van informatieplichten wordt de kredietgever verplicht om informatie te geven aan de consument. Volgens de neoklassieke economen zou de consument deze informatie analyseren en zo tot een beslissing komen. Op de kredietmarkt lijkt de consument echter niet in staat om deze informatie effectief te gebruiken bij het nemen van een beslissing. Dit is het gevolg van de overvloed aan informatie, de complexiteit van de informatie en imperfecte rationaliteit.

8

C. L. PETERSON, “Truth, understanding, and high-cost consumer credit: the historical context of the Truth In Lending Act”, Florida Law Review 2003, (807) 883; C. I. G., PORRAS en W. H. VAN BOOM, “Information disclosure in the EU Consumer Credit Directive: opportunities and limitations”, Rotterdam Institute of Private Law Working Paper 2009, http://ssrn.com/abstract=1538111, (1) 5.

5

A.

Overvloed aan informatie

8.

Informatieplichten leiden er vaak toe dat er te veel informatie verstrekt wordt aan

consumenten, zonder dat er duidelijk gemaakt wordt welke informatie het belangrijkst is.9 Bij het invoeren van informatieplichten gaat men ervan uit dat mensen betere beslissingen kunnen nemen met meer informatie. Onderzoek toont echter aan dat het geven van meer informatie niet altijd betere beslissingen oplevert. Als er te veel informatie wordt gegeven dan neemt de kwaliteit van beslissingen af omdat mensen niet in staat zijn die grote hoeveelheid informatie te verwerken.10 Een overvloed aan informatie kan leiden tot drie fenomenen. Het is mogelijk dat consumenten de informatie niet eens gaan zoeken of gebruiken, omdat de kosten daarvoor te hoog zijn in vergelijking met de baten. Het is mogelijk dat de consument de informatie wel probeert te verwerken, maar er niet in slaagt door de te grote hoeveelheid. Ten slotte is het mogelijk dat de consument zich gaat richten op een beperkt aantal aspecten van een beslissing en zich richt op de verkeerde aspecten om een goede beslissing te nemen.11 Onderzoek in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk bevestigt deze fenomenen. Uit deze onderzoeken blijkt dat de informatie, die verstrekt wordt bij de verwerving van kredietkaarten, door veel consumenten niet volledig wordt gelezen.12 Bovendien blijkt uit de Eurobarometer dat consumenten hun onderzoek vaak beperken tot één aanbieding. Slechts 77% van de Europese consumenten gaat over tot het vergelijken van aanbiedingen voor hypothecaire leningen. Als het echter gaat om producten die een kleinere waarde vertegenwoordigen dan hypothecaire kredieten, vergelijken nog minder consumenten verschillende aanbiedingen. Zo blijkt dat slechts 46% van de Europese consumenten

9

A. M. WHITE en C. L. MANSFIELD, “Literacy and contract”, Stanford Law & Policy Review 2002, (233) 238-239. T. A. PAREDES, “Blinded by the light: information overload and its consequences for securities regulation”, Washington University Law Quarterly 2003, (417) 440-441. 11 O. BEN-SHAHAR en C. E. SCHNEIDER, “The failure of mandated disclosure”, University of Pennsylvania Law Review 2011, (647) 687; T. A. PAREDES, “Blinded by the light: information overload and its consequences for securities regulation”, Washington University Law Quarterly 2003, (417) 442; L. E. WILLIS, “Decisionmaking and the limits of disclosure: the problem of predatory lending: pricing”, Maryland Law Review 2006, (707) 767. 12 T. A. DURKIN, “Consumers and credit disclosures: credit cards and credit insurance”, Federal Reserve Bulletin 2002, (201) 208; VANILLA RESEARCH, Consumer information and regulation: report prepared for the Better Regulation Executive and the National Consumer Council, 2007, http://www.bis.gov.uk/files/file44592.pdf, 11. 10

6

verschillende aanbiedingen voor kredietkaarten vergelijkt.13 Als er te veel informatie verstrekt wordt gaan de consumenten dus niet over tot het bestuderen van alle informatie, maar de mate waarin men de informatie bestudeert stijgt wel bij beslissingen die een grotere waarde vertegenwoordigen. 9.

Naast het overvloedprobleem is er bovendien een accumulatieprobleem waarmee

rekening moet worden gehouden. Informatieplichten worden door de wetgever opgesteld en geëvalueerd per onderwerp, terwijl consumenten dagelijks geconfronteerd worden met informatie over verschillende onderwerpen. Ze moeten hun tijd en aandacht verdelen over al deze informatie, maar ondertussen moeten ze eveneens tijd vinden om informatie te zoeken die niet wordt verstrekt en voor hun dagelijkse bezigheden. Het is praktisch gezien niet haalbaar om alle verstrekte informatie te lezen.14 10.

Het is echter moeilijk om een oplossing te vinden voor deze problemen. Onvolledige

informatie zorgt voor onwetendheid over bepaalde aspecten en volledige informatie veroorzaakt het overvloed- en accumulatieprobleem. Meestal verkiezen wetgevers toch extra informatieplichten.15

B.

Kredietinformatie is te complex

11.

Naast de hoeveelheid informatie vormt ook de inhoud voor veel consumenten een

probleem. Dit is zeker het geval op de markt voor financiële producten, zoals kredietovereenkomsten. Consumenten blijken immers over onvoldoende financiële kennis te beschikken om deze producten te begrijpen. Bovendien beschikken de consumenten niet over één duidelijk criterium om kredietaanbiedingen te vergelijken.

13

EUROPEAN COMMISSION, Special Eurobarometer 373: retail financial services, March 2012, http://ec.europa.eu/internal_market/finservices-retail/docs/policy/eb_special_373-report_en.pdf, 66. 14 O. BEN-SHAHAR en C. E. SCHNEIDER, “The failure of mandated disclosure”, University of Pennsylvania Law Review 2011, (647) 688-690. 15 Ibid., 688.

7

1.

Beperkte financiële kennis

12.

De informatie over kredietovereenkomsten bevat verschillende gespecialiseerde

termen. Uit onderzoek blijkt echter dat veel consumenten niet over de nodige kennis beschikken om al deze termen te begrijpen.16 Uit een onderzoek, waarin mensen worden bevraagd die een hypothecair krediet hebben gesloten, blijkt bijvoorbeeld dat men de relatie tussen jaarlijks kostenpercentage (JKP) en interestvoet niet begrijpt. Slechts 10% van de respondenten begrijpt dat het JKP hoger is dan de interestvoet. Volgens 51% zijn het JKP en interestvoet gelijk, 34% denkt dat het JKP lager is dan de interestvoet en 6% zegt dat ze het niet weten.17 In een onderzoek van O’SHEA en FINN kan slechts 2/3 van de respondenten correct antwoorden

op

verschillende

vragen

over

de

financiële

aspecten

van

een

kredietovereenkomst. Bij de vraag naar de totale kost van het krediet ligt het aantal correcte antwoorden nog lager. Slechts 7,4% van de respondenten kan deze vraag correct beantwoorden. Wanneer men een onderscheid maakt tussen respondenten die enkel een kredietovereenkomst te zien kregen en respondenten die de overeenkomst kregen én een overzichtelijke tabel met grondige informatie, blijkt dat er amper een verschil is in het aantal correcte antwoorden. De onderzoekers besluiten dan ook dat het Australische regime van informatieplichten zeer weinig invloed heeft op het begrip van consumentenkrediet.18 Uit een bevraging van EU-onderdanen blijkt dan weer dat 59% van de consumenten het moeilijk vindt om de informatie met betrekking tot hypothecaire kredieten te begrijpen.19 Bovendien toont onderzoek in het Verenigd Koninkrijk aan dat consumenten het huidige standaardinformatieformulier, dat moet verstrekt worden bij de aanbieding van 16

L. E. WILLIS, “Decisionmaking and the limits of disclosure: the problem of predatory lending: pricing”, Maryland Law Review 2006, (707) 751. 17 J. LEE en J. M. HOGARTH, “The price of money: consumers’ understanding of APRs and contract interest rates”, Journal of Public Policy & Marketing 1999, (66) 70. 18 P. O’SHEA en C. FINN, “Consumer Credit Code disclosure: does it work?”, The University of Queensland, TC Beirne School of Law, Legal Studies Research Paper 2008, http://ssrn.com/abstract=1312963, (4) 13-14. Ander onderzoek bevestigt dat consumenten de informatie over kredietovereenkomsten niet begrijpen: zie J. M. LACKO en J. K. PAPPALARDO, Improving consumer mortgage disclosures: an empirical assessment of current and prototype disclosure forms, 2007, http://www.ftc.gov/os/2007/06/P025505MortgageDisclosureReport.pdf, 121-122. 19 EUROPEAN COMMISSION, Special Eurobarometer: public opinion in Europe on Financial services, May 2005, http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_230_en.pdf, 64.

8

hypothecaire kredieten, te complex en technisch vinden.20 Dit formulier moet verstrekt worden op grond van een Europese gedragscode (zie 88). 13.

Pogingen om informatie begrijpelijker te maken lijken echter tot weinig resultaat te

leiden. Dit komt doordat complexe informatie vaak niet simpel kan worden uitgelegd. Professionele, complexe taal laat toe om ingewikkelde concepten te vatten. Als enkel simpele taal mag worden gebruikt moet men zeer uitgebreide beschrijvingen geven en dit vergroot dan weer het overvloedprobleem.21 Bovendien zouden veel mensen financiële transacties niet eens begrijpen als elke moeilijke term grondig werd uitgelegd.22

2.

Geen eenvoudig vergelijkingscriterium

14.

Bij hun dagelijkse aankopen kunnen consumenten vaak heel makkelijk producten

vergelijken aan de hand van één duidelijk criterium. Zo worden de producten in een supermarkt bijvoorbeeld allemaal uitgestald met één duidelijke prijs. Op basis van deze prijs kan men dan de vergelijking maken tussen verschillende merken van bijvoorbeeld frisdrank, chips, kaas, enz. Bij kredietovereenkomsten bestaat de prijs echter uit meerdere elementen die niet allemaal worden opgenomen in één totale prijs. 15.

Om de consumenten ook bij het zoeken naar een kredietovereenkomst een duidelijk

criterium te verschaffen heeft men het JKP gecreëerd. Het JKP neemt een belangrijke plaats in bij de informatieregulering van kredietovereenkomsten. Om de vergelijking van aanbiedingen simpeler te maken moet het JKP namelijk opvallender worden weergegeven dan alle andere verplichte informatie.23 Critici stellen echter dat het JKP deze rol in verschillende jurisdicties niet heeft kunnen waarmaken. Ze stellen dat het JKP niet alle factoren kan omvatten die consumenten in rekening moeten brengen om te oordelen wat voor hen de beste lening is. Uit het JKP kan men bijvoorbeeld niet afleiden welke vergoeding betaald moet worden wanneer men het krediet vervroegd terugbetaalt, de zogenaamde

20

UK FINANCIAL SERVICES AUTHORITY, The draft mortgage sourcebook, including policy statement on CP70, June 2001, http://www.fsa.gov.uk/pubs/cp/cp98.pdf, Annex A, 16. 21 O. BEN-SHAHAR en C. E. SCHNEIDER, “The failure of mandated disclosure”, University of Pennsylvania Law Review 2011, (647) 713. 22 L. E. WILLIS, “Decisionmaking and the limits of disclosure: the problem of predatory lending: pricing”, Maryland Law Review 2006, (707) 752. 23 M. A. EDWARDS, “Empirical and behavioral critiques of mandatory disclosure: socio-economics and the quest for truth in lending”, Cornell Journal of Law and Public Policy 2005, (199) 214.

9

wederbeleggingsvergoeding. Bovendien slagen kredietverleners er vaak in om kosten te creëren die niet moeten worden opgenomen in het JKP. Daardoor wordt de totale kost van het krediet dus systematisch onderschat. Ook het JKP kan volgens hen dus niet gebruikt worden als simpel criterium om verschillende kredieten te vergelijken.24 16.

Ondanks het feit dat er in veel jurisdicties momenteel geen eenvoudig en effectief

criterium is om kredietaanbiedingen te vergelijken, blijkt dat consumenten het bedrag van de maandelijkse betaling gebruiken als vergelijkingscriterium. Dit kan ertoe leiden dat men te dure leningen afsluit. Er zijn immers verschillende andere elementen die moeten worden beoordeeld om de kost van het krediet te kunnen evalueren, zoals de interestvoet, JKP, duur van het contract, vergoedingen voor te late betalingen, vergoedingen voor vervroegde terugbetaling. De maandelijkse betaling stelt de consumenten dus niet in staat om de kosten bij verschillende kredietaanbieders te vergelijken. 25

C.

Imperfecte rationaliteit

17.

Een laatste oorzaak van het feit dat de consument zich onvoldoende informeert is

zijn imperfecte rationaliteit. Zoals we verder zullen bespreken zijn consumenten niet perfect rationeel. Deze imperfecte rationaliteit kan ervoor zorgen dat consumenten zich niet informeren, zich slechts gedeeltelijk informeren of de informatie verkeerd verwerken. Overoptimisme kan er bijvoorbeeld toe leiden dat een consument zich niet informeert over bepaalde aspecten van een kredietovereenkomst omdat hij denkt dat deze niet relevant zijn voor hem. Zo zal een consument die denkt dat hij nooit laattijdig zal betalen zich niet informeren met betrekking tot vergoedingen die hij zal moeten betalen in geval van laattijdige betaling.26

24

Ibid., 223-225; C. L. PETERSON, “Truth, understanding, and high-cost consumer credit: the historical context of the Truth In Lending Act”, Florida Law Review 2003, (807) 900-901. 25 S. BLOCK-LIEB en E. J. JANGER: “The myth of the rational borrower: rationality, behavioralism, and the misguided ‘reform’ of bankruptcy law”, Texas Law Review 2006, (1481) 1539; L. E. WILLIS, “Decisionmaking and the limits of disclosure: the problem of predatory lending: pricing”, Maryland Law Review 2006, (707) 780. 26 O. BAR-GILL en E. WARREN, “Making credit safer”, University of Pennsylvania Law Review 2008, (1) 13.

10

§ 2. Vrijwillige informatieverstrekking door de kredietgever 18.

Een tweede mogelijk bron van informatie is de kredietgever zelf. Op bepaalde

markten verstrekken verkopers vrijwillig informatie om het probleem van imperfecte informatie op te lossen. Stel dat verkoper X een product aanbiedt met een hogere kwaliteit en hogere productiekosten dan het product van zijn concurrent Y. In zo’n situatie zullen consumenten de waarde van de hogere kwaliteit bij verkoper X onderschatten en zullen ze niet bereid zijn de hogere prijs te betalen die wordt aangerekend door verkoper X. Deze onderschatting door de consument is een grote stimulans voor verkoper X om de consumenten te informeren over zijn product.27 19.

Maar de situatie ziet er helemaal anders uit als verschillende verkopers dezelfde

producten aanbieden of verschillende producten met eenzelfde productrisico, zoals kredietovereenkomsten. Als verkoper X betere contractvoorwaarden aanbiedt en investeert in het informeren van consumenten over de voordelen van zijn product, zal verkoper X meer winst maken dan de concurrentie. Wanneer de andere verkopers merken dat verkoper X investeert in het informeren van consumenten, zullen ook zij hun product aanpassen om betere contractvoorwaarden aan te bieden. Zo zullen zij profiteren van de investeringen die verkoper X gemaakt heeft en zal het voordeel dat verkoper X bekomt uit deze investeringen verminderen. Dit is het zogenaamde free-riderprobleem. Verkoper X kan niet vermijden dat consumenten met de verworven kennis op zoek gaan naar kredietaanbiedingen bij andere kredietverleners, die hun producten misschien goedkoper kunnen aanbieden doordat ze niet investeren in het onderwijzen van de consumenten. Daardoor zullen de mogelijke baten van de investering waarschijnlijk niet opwegen tegen de kosten en zal verkoper X niet overgaan tot het verbeteren van zijn contractvoorwaarden en het informeren.28 Ook dit probleem is bij financiële producten, zoals kredietovereenkomsten, veel groter dan bij fysieke producten. Bij fysieke producten kan het lang duren voor een aangepast product

27

Ibid., 17-18; C. L. PETERSON, “Truth, understanding, and high-cost consumer credit: the historical context of the Truth In Lending Act”, Florida Law Review 2003, (807) 890-891. 28 O. BAR-GILL en E. WARREN, “Making credit safer”, University of Pennsylvania Law Review 2008, (1) 18; R. HYNES en E. A. POSNER, “The law and economics of consumer finance”, John M. Olin Law & Economics Working Paper 2001, http://papers.ssrn.com/paper.taf?abstract_id=261109, (1) 7; L. E. WILLIS, “Decisionmaking and the limits of disclosure: the problem of predatory lending: pricing”, Maryland Law Review 2006, (707) 812-813.

11

op de markt kan worden gebracht. Financiële producten kunnen daarentegen zeer snel worden aangepast door de verkoper. Bovendien kunnen innovatieve financiële producten niet beschermd worden met patenten, bij fysieke producten is dit wel mogelijk. Dat maakt het voor de aanbieder van een financieel product nog moeilijker om zijn investeringen in het informeren van consumenten te recupereren.29 Bovendien zijn financiële producten vaak zo complex dat het veel moeilijker is dan bij fysieke producten om uit te leggen aan consumenten hoe het risico wordt verminderd, waardoor het nog moeilijker wordt om voordelen te bekomen uit de vermindering van het risico.30 20.

Bovendien zijn consumenten toch imperfect geïnformeerd met betrekking tot

kredietovereenkomsten en zijn ze beperkt rationeel. Als kredietverleners consumenten zouden informeren, om vergelijking tussen kredietaanbiedingen toe te laten, zou hun kans om dure kredieten te sluiten verminderen en zou hun winst dalen. De kredietverleners die te dure kredieten aanbieden worden eerder gestimuleerd om de kredietovereenkomsten complexer te maken en zo de vergelijking van aanbiedingen te bemoeilijken.31

§ 3. Informatieverstrekking door derden 21.

Op bepaalde markten kan de consument ten slotte ook nuttige informatie bekomen

via derden, maar bij financiële producten blijken deze informatiekanalen weinig nuttige informatie op te leveren. Hieronder bespreken we waarom de consument imperfect geïnformeerd wordt door consumentenorganisaties en andere consumenten.

A.

Consumentenorganisaties

22.

Consumentenorganisaties proberen het makkelijker te maken voor consumenten om

zich te informeren. Ze verzamelen de nodige informatie voor consumenten en zorgen ervoor dat consumenten de informatie van verschillende aanbieders kunnen vergelijken. Dit kan de efficiëntie

van

de

markt

positief

beïnvloeden.

Maar

ondanks

het

feit

dat

29

O. BAR-GILL en E. WARREN, “Making credit safer”, University of Pennsylvania Law Review 2008, (1) 19. Ibid., 19; R. HYNES en E. A. POSNER, “The law and economics of consumer finance”, John M. Olin Law & Economics Working Paper 2001, http://papers.ssrn.com/paper.taf?abstract_id=261109, (1) 7. 31 C. L. PETERSON, “Truth, understanding, and high-cost consumer credit: the historical context of the Truth In Lending Act”, Florida Law Review 2003, (807) 890; L. E. WILLIS, “Decisionmaking and the limits of disclosure: the problem of predatory lending: pricing”, Maryland Law Review 2006, (707) 812-813. 30

12

consumentenorganisaties ervoor zorgen dat consumenten de nodige informatie makkelijker kunnen bekomen, wordt ook deze informatie door weinig consumenten gebruikt. Consumenten moeten namelijk nog steeds kosten maken om zich te informeren. Ze moeten een tijdschrift aankopen, ze moeten deze lezen en ze moeten de informatie ook nog onthouden tijdens hun zoektocht naar een kredietovereenkomst. Deze kosten stijgen naarmate de informatie gedetailleerder wordt.32 23.

Bovendien is de effectiviteit van zo’n initiatieven in de markt van financiële

producten lager dan in andere markten. Financiële producten zijn geen gestandaardiseerde producten, eenzelfde financieel product komt vaak in veel meer variaties voor dan andere producten. Bovendien worden financiële producten gekenmerkt door een grote complexiteit en kunnen ze vaak sterk worden aangepast op vraag van de consument. Door deze grote complexiteit en verscheidenheid zijn consumentenorganisaties niet in staat om informatie te verstrekken over ieder kredietproduct. De informatie blijft beperkt tot algemene informatie over kredieten. Zo’n algemene informatie kan de marktimperfecties echter niet voldoende corrigeren. 33

B.

Inter-persoonlijk leren

24.

Consumenten zullen ook niet geïnformeerd worden door andere consumenten. De

meeste mensen praten niet graag over hun financiën. Dit is zeker het geval wanneer het gaat over krediet, omdat dit een product is dat gebruikt wordt om de beperkte eigen financiële middelen aan te vullen.34 Bovendien zorgt ook het feit dat krediet een nietgestandaardiseerd product is ervoor dat het delen van informatie met andere consumenten weinig nut zou hebben. Bij niet-gestandaardiseerde producten zal de informatie die door een bepaalde consument werd bekomen vaak niet relevant zijn voor een consument die een andere versie heeft van dit product.35

32

O. BAR-GILL en E. WARREN, “Making credit safer”, University of Pennsylvania Law Review 2008, (1) 14-15. Ibid., 15-17. 34 M. DE MUYNCK, “Credit cards, overdraft facilities and European consumer protection: a blank cheque for unfairness?”, European Review of Private Law 2010, (1181) 1194-1195; L. E. WILLIS, “Decisionmaking and the limits of disclosure: the problem of predatory lending: pricing”, Maryland Law Review 2006, (707) 810. 35 O. BAR-GILL en E. WARREN, “Making credit safer”, University of Pennsylvania Law Review 2008, (1) 24. 33

13

§ 4. Geïnformeerde minderheid 25.

Uit het voorgaande blijkt dat niet alle consumenten op de kredietmarkt perfect

geïnformeerd zijn. Om een efficiënte markt te creëren is het echter niet altijd noodzakelijk dat iedereen perfect geïnformeerd is. Bij sommige transacties is het voldoende dat een kleine groep consumenten geïnformeerde, rationele beslissingen neemt om de markt efficiënt te doen werken. Dit zijn transacties waarbij de kosten voor een verkoper om te discrimineren tussen consumenten hoger zijn dan de opbrengsten. Bij zo’n transacties zullen de verkopers rekening houden met de eisen van de geïnformeerde minderheid en zal er een uniforme prijs en kwaliteit worden aangeboden om deze consumenten aan te trekken. Volgens deze theorie zullen ook de ongïnformeerde consumenten hiervan profiteren. De ongeïnformeerde, irrationele consumenten zullen dan ook efficiënte transacties sluiten én zullen de kosten van informatieverwerving besparen.36 26.

In de markt van kredietproducten lijkt de geïnformeerde minderheid echter minder

invloed te hebben. Het is namelijk onzeker of er genoeg geïnformeerde consumenten zijn om de markt te beïnvloeden.37 Bovendien steunt de theorie van de geïnformeerde minderheid op de veronderstelling dat de verkoper niet kan discrimineren tussen de geïnformeerde minderheid en de ongeïnformeerde meerderheid. Als de verkoper echter in staat is om aan de ongeïnformeerde consumenten een product aan te bieden met een lagere kwaliteit dan aan de geïnformeerde consumenten, zullen de ongeïnformeerde consumenten geen voordeel halen uit het feit dat er een geïnformeerde minderheid is.38 Kredietverleners beschikken over veel informatie met betrekking tot kredieten en individuele kredietnemers. Daarenboven zijn ze in staat om ieder kredietproduct aan te passen aan de betrokken consument. Dit stelt hen in staat om te discrimineren tussen geïnformeerde en ongeïnformeerde consumenten. Hierdoor zullen ongeïnformeerde

36

R. T. CRUZ en J. J. HINCK, “Not my brother’s keeper: the inability of an informed minority to correct for imperfect information”, Hastings Law Journal 1996, (635) 646; A. SCHWARTZ en L. L.. WILDE, “Imperfect information in markets for contract terms: the examples of warranties and security interests”, Virginia Law Review 1983, (1387) 1450; L. E. WILLIS, “Decisionmaking and the limits of disclosure: the problem of predatory lending: pricing”, Maryland Law Review 2006, (707) 806-807. 37 O. BAR-GILL en E. WARREN, “Making credit safer”, University of Pennsylvania Law Review 2008, (1) 22. 38 R. T. CRUZ en J. J. HINCK, “Not my brother’s keeper: the inability of an informed minority to correct for imperfect information”, Hastings Law Journal 1996, (635) 672-675.

14

consumenten niet meegenieten van de voordelen die geïnformeerde consumenten bekomen.39

Afdeling 2. Beperkte rationaliteit 27.

Naast de vaststelling dat de consumenten imperfect geïnformeerd worden over

financiële producten, zoals kredietovereenkomsten, stelt men in de hedendaagse literatuur vast dat de perfect rationele consument niet bestaat. Uit onderzoek blijkt dat het beslissingsproces van consumenten beïnvloed wordt door verschillende vormen van irrationaliteit, waarvan er hieronder enkele worden behandeld. Achtereenvolgens komen overoptimisme, de beschikbaarheidsheuristiek, hyperbolische verdiscontering, verliesaversie, de rol van emoties en tenslotte de invloed van de formulering van informatie aan bod.

§ 1. Overoptimisme 28.

Een eerste vorm van irrationaliteit is overoptimisme. Uit onderzoek blijkt dat de

voorspellingen van consumenten vaak vertekend zijn door optimisme. Dit houdt in dat men bij beslissingen de kans op een voordelige uitkomst hoger inschat dan wanneer deze kans objectief en logisch zouden worden berekend, de kans op een negatieve uitkomst wordt daarentegen onderschat. Bovendien schatten mensen hun eigen kansen op positieve uitkomsten hoger in dan die van andere mensen en het risico op negatieve uitkomsten lager.40 Dit overoptimisme doet zich zelfs voor wanneer men de statistische kans op een bepaalde gebeurtenis kent.41 Overigens vergroot de invloed van het overoptimisme

39

O. BAR-GILL en E. WARREN, “Making credit safer”, University of Pennsylvania Law Review 2008, (1) 22; L. E. WILLIS, “Decisionmaking and the limits of disclosure: the problem of predatory lending: pricing”, Maryland Law Review 2006, (707) 807-809. 40 D. A. ARMOR en S. E. TAYLOR, “When predictions fail: the dilemma of unrealistic optimism” in T. GILOVICH, D. GRIFFIN en D. KAHNEMAN (eds.), Heuristics and biases: the psychology of intuitive judgment, Cambridge, Cambridge University Press, 2002, (334) 334-336; C. JOLLS, “Behavioral economic analysis of redistributive legal rules”, Vanderbilt Law Review 1998, (1653) 1659. 41 R. B. KOROBKIN en T. S. ULEN, “Law and behavioral science: removing the rationality assumption from law and economics”, California Law Review 2000, (1051) 1091.

15

naarmate de uitkomsten van een voorspelling zich verder in de tijd bevinden. Hoe meer tijd tussen een voorspelling en de uitkomst, hoe erger de vertekening door optimisme.42 29.

Overoptimisme is een belangrijke beperking bij het nemen van rationele

kredietbeslissingen. Om te beslissen over het aangaan van een krediet moet de consument een redelijke inschatting kunnen maken van zijn toekomstige inkomsten en uitgaven. Overoptimisme zorgt er echter voor dat consumenten hun toekomstige inkomsten overschatten. Bovendien onderschatten ze de kans op gebeurtenissen die hun inkomsten en uitgaven negatief kunnen beïnvloeden (zoals een ontslag, echtscheiding, zwangerschap, ziekte…).43 Doordat consumenten hun toekomstig inkomen overschatten en de kans op een sterke vermindering van hun inkomsten onderschatten, overschatten zij de kans dat ze het krediet zullen kunnen afbetalen en lenen ze meer dan een rationele consument zou doen.44 Een ander voorbeeld van overoptimisme bij kredietbeslissingen is de vaststelling dat kredietnemers, die een kredietovereenkomst sluiten met een variabele interestvoet, de mate waarin de interestvoet kan stijgen onderschatten.45 Overoptimisme kan er bovendien toe leiden dat de consument zich niet informeert over alle aspecten van een kredietovereenkomst omdat hij denkt dat deze aspecten niet relevant zijn voor hem. Zo leidt overoptimisme ertoe dat de consument de kans onderschat op laattijdige betalingen, daardoor is het mogelijk dat hij zich niet zal informeren over de gevolgen van een laattijdige betaling.46

42

D. A. ARMOR en S. E. TAYLOR, “When predictions fail: the dilemma of unrealistic optimism” in T. GILOVICH, D. GRIFFIN en D. KAHNEMAN (eds.), Heuristics and biases: the psychology of intuitive judgment, Cambridge, Cambridge University Press, 2002, (334) 339. 43 S. BLOCK-LIEB en E. J. JANGER: “The myth of the rational borrower: rationality, behavioralism, and the misguided ‘reform’ of bankruptcy law”, Texas Law Review 2006, (1481) 1540. 44 Ibid., 1543; C. R. SUNSTEIN, “Boundedly rational borrowing”, University of Chicago Law Review 2006, (249) 252. 45 J. SOVERN, “Preventing future economic crises through consumer protection law or how the truth in lending act failed the subprime borrowers”, Ohio State Law Journal 2010, (763) 816. 46 O. BAR-GILL en E. WARREN, “Making credit safer”, University of Pennsylvania Law Review 2008, (1) 13.

16

§ 2. Beschikbaarheidsheuristiek 30.

Een volgende vorm van irrationaliteit is de beschikbaarheidsheuristiek. Dit houdt in

dat mensen de neiging hebben om de kans op een bepaalde gebeurtenis te beoordelen op basis van het gemak waarmee concrete voorbeelden van zo’n gebeurtenis voor de geest kunnen gehaald worden.47 Dat gemak wordt beïnvloed door de recentheid van de gebeurtenis, de frequentie en de mate waarin de gebeurtenis in het oog springt.48 Zo zullen mensen de kans op autoongevallen bijvoorbeeld vaak overschatten als ze recent getuige waren van een auto-ongeval of wanneer er net veel media-aandacht werd gegeven aan auto-ongevallen. In het oog springende gebeurtenissen zoals een kernramp leiden ertoe dat men de kans op kernrampen in de toekomst gaat overschatten.49 31.

Als men daarentegen niet makkelijk bepaalde negatieve gebeurtenissen kan voor de

geest halen zal men de kans op zo’n gebeurtenis onderschatten. Voor de meeste consumenten zijn problemen van overmatige schuldenlast niet ‘beschikbaar’. Consumenten die niet recent geconfronteerd werden met financiële problemen zullen de kans op zo’n problemen onderschatten. Deze onderschatting kan zelfs blijven bestaan wanneer deze consumenten geconfronteerd worden met statistieken over financiële problemen van andere consumenten, omdat dit slechts een cijfer is en deze statistieken onpersoonlijk zijn, waardoor ze minder in het oog springend zijn.50 Zelfs als de consument wel recent persoonlijk getroffen werd door financiële problemen kan het eerder vermelde overoptimisme er nog toe leiden dat de consument het risico onderschat om in de toekomst opnieuw geconfronteerd te worden met financiële problemen.51

47

N. SCHWARZ en L. A. VAUGHN, “The availability heuristic revisited: ease of recall and content of recall as distinct sources of information” in T. GILOVICH, D. GRIFFIN en D. KAHNEMAN (eds.), Heuristics and biases: the psychology of intuitive judgment, Cambridge, Cambridge University Press, 2002, (103) 118. 48 C. JOLLS, C. R. SUNSTEIN en R. THALER, “A Behavioral approach to law and economics”, Stan. L. Rev. 1998, (1471) 1519. 49 J. J. KILBORN, “Behavioral economics, overindebtedness & comparative consumer bankruptcy: searching for causes and evaluating solutions”, Emory Bankruptcy Developments Journal 2005, (13) 20. 50 Ibid., 20. 51 Ibid., 20-21.

17

Een andere toepassing van de beschikbaarheidsheuristiek bij kredietbeslissingen heeft betrekking op variabele interestvoeten. Net als het overoptimisme kan ook de beschikbaarheidsheuristiek ervoor zorgen dat consumenten de kans op een stijging van een variabele interestvoet te laag inschatten. Consumenten hebben doorgaans weinig ervaring met kredietovereenkomsten, dus zullen stijgingen van de interest ook niet ‘beschikbaar’ zijn.52

§ 3. Hyperbolische verdiscontering 32.

Een derde vorm van irrationaliteit heeft betrekking op de (in)consistentie van de

consument zijn voorkeuren doorheen de tijd. Volgens klassieke economen zijn de voorkeuren van de rationele consument consistent doorheen de tijd. Als je mensen bijvoorbeeld de keuze geeft tussen het krijgen van 100 euro binnen een jaar of 105 euro binnen een jaar en een dag zal men kiezen voor 105 euro. Volgens de klassieke economen zal de voorkeur voor 105 euro niet veranderen naarmate de tijd verstrijkt. Als de consumenten opnieuw zouden bevraagd worden over hun voorkeur, op de dag dat zij 100 euro kunnen krijgen, zullen zij er nog altijd voor kiezen om een dag te wachten en 105 euro te ontvangen. Uit onderzoek blijkt echter dat deze veronderstelling niet klopt. Als men consumenten de keuze geeft tussen het krijgen van 100 euro vandaag of 105 euro morgen, zal men meestal kiezen voor de 100 euro. Dit onderzoek toont aan dat de voorkeuren van consumenten niet consistent zijn, de voorkeuren van individuen veranderen als de tijd verstrijkt. Men spreekt hierbij over hyperbolische verdiscontering.53 33.

Uit dit onderzoek wordt afgeleid dat consumenten impulsieve beslissingen nemen die

niet overeenstemmen met hun doelstellingen op lange termijn.54 Dit effect wordt

52

D. P. STARK en J. M. CHOPLIN, “Consumer protection initiatives in the EU mortgage market”: a behavioral economics based critique and proposal”, Temple International and comparative law journal 2011, (1) 13. 53 K. N. KIRBY en R. J. HERRNSTEIN, “Preference reversals due to myopic discounting of delayed reward”, Psychological Science 1995, (83) 83. 54 K. J. KO en Y-H. A. LEE, “Economic models and regulatory remedies for the problem of consumer credit”, Working Paper 2011, http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1800848, (1) 6.

18

veroorzaakt doordat consumenten onmiddellijke voor- en nadelen overwaarderen, terwijl ze toekomstige voor- en nadelen sterk onderwaarderen.55 Deze impulsiviteit heeft grote gevolgen voor kredietbeslissingen. Stel dat een consument op een bepaald moment in de tijd, T=0, gevraagd wordt om de waarschijnlijkheid in te schatten dat hij geld zal lenen op een later tijdstip T=1. De consument zal de voordelen van het lenen op T=1 afwegen tegen de kredietkosten dat dit zal opleveren op een later tijdstip T=2. Vanuit het perspectief van T=0 zullen deze kredietkosten niet sterk ondergewaardeerd worden ten opzichte van de voordelen van het lenen. Daarom zal de consument op T=0 verkiezen om op T=1 niet te lenen, ook al bevinden de kosten zich nog verder in de toekomst.56 Als de tijd nu echter voorbij gaat en we komen bij T=1, het moment van de beslissing om al dan niet te lenen, wordt T=1 het heden en wordt T=2 de nabije toekomst. Hyperbolische verdiscontering houdt in dat, uit het T=1 perspectief, de kosten op T=2 sterk ondergewaardeerd zullen worden. Daardoor is het mogelijk dat de consument toch zal beslissen om te lenen, ook al zijn de huidige voordelen (T=1) veel kleiner dan de toekomstige kosten.57 Hyperbolische verdiscontering vormt een gedeeltelijke verklaring voor de beslissingen die mensen nemen bij het verwerven van krediet. Onderzoek toont aan dat mensen die een hoge mate van hyperbolische verdiscontering vertonen meer geld lenen dan anderen.58 Als mensen moeten kiezen tussen het sparen om een bepaald product te kopen en het kopen op krediet zet hyperbolische verdiscontering hen aan tot het kopen op krediet. De baten van het onmiddellijk kopen worden overgewaardeerd, terwijl de baten van een toekomstige aankoop, die niet met een schuld wordt belast, sterk ondergewaardeerd worden. Bovendien zal de consument meer belang hechten aan de huidige kosten van een onmiddellijke aankoop, terwijl de toekomstige kosten van terugbetaling van het krediet sterk

55

J. J. KILBORN, “Behavioral economics, overindebtedness & comparative consumer bankruptcy: searching for causes and evaluating solutions”, Emory Bankruptcy Developments Journal 2005, (13) 21. 56 O. BAR-GILL, “Seduction by plastic”, Northwestern University Law Review 2004, (1373) 1396-1397. 57 Ibid., (1373) 1397. 58 S. MEIER en C. SPRENGER, “Impatience and credit behavior: evidence from a field experiment”, Federal Reserve Bank of Boston Working Paper 2007, http://ssrn.com/abstract=982398, (1) 2-3 en 25.

19

ondergewaardeerd worden.59 Hyperbolische verdiscontering zorgt er dan ook voor de mensen meer lenen dan ze eigenlijk willen gezien hun lange termijn doelstellingen.60

§ 4. Verlies-aversie 34.

De vierde vorm van irrationaliteit betreft de verlies-aversie van consumenten. Dit

houdt in dat verliezen zwaarder doorwegen bij beslissingen dan equivalente winsten. De wil om verliezen te vermijden is dus groter dan de wil equivalente winsten te bekomen.61 Of iets wordt gezien als verlies of winst wordt beïnvloed door verschillende contextuele factoren. Één van deze factoren is de formulering van beslissingen. Door de formulering aan te passen kan men ervoor zorgen dat bepaalde omstandigheden worden gezien als een verlies of een winst.62 35.

Een gevolg van verlies-aversie is dat individuen een sterke voorkeur hebben voor een

status quo, omdat de nadelen van het afwijken meer doorwegen dan de voordelen.63 Dit houdt in dat mensen een bepaalde situatie hoger zullen waarderen wanneer dit de status quo is dan wanneer dit niet de status quo is.64 Hierdoor is het mogelijk dat de verplichting om bepaalde informatie te verstrekken voor het sluiten van een kredietovereenkomst weinig effect heeft. Door deze status quo bias zullen consumenten hun keuze voor een bepaalde lening immers niet meer makkelijk veranderen, zelfs als ze geconfronteerd worden met negatieve informatie.65 De status quo voor consumenten in een later stadium van het

59

J. J. KILBORN, “Behavioral economics, overindebtedness & comparative consumer bankruptcy: searching for causes and evaluating solutions”, Emory Bankruptcy Developments Journal 2005, (13) 22; A.S. ROSENBERG, “Regulation of unfair bank fees in the United States and the European Union: current trends and a proposal for reform”, TJSL Legal Studies Research Paper 2007, http://ssrn.com/abstract=1028163, (1) 10. 60 S. MEIER en C. SPRENGER, “Impatience and credit behavior: evidence from a field experiment”, Federal Reserve Bank of Boston Working Paper No. 07-3 2007, http://ssrn.com/abstract=982398, (1) 2-3 en 25. 61 R. B. KOROBKIN en T. S. ULEN, “Law and behavioral science: removing the rationality assumption from law and economics”, California Law Review 2000, (1051) 1108. 62 C. R. SUNSTEIN, “Behavioral analysis of law”, University of Chicago Law Review 1997, (1175) 1180. 63 D. KAHNEMAN, J. L. KNETSCH en R. H. THALER, “Anomalies, the endowment effect, loss aversion, and status quo bias” in D. KAHNEMAN en A. TVERSKY (eds.), Choices, Values, and Frames, Cambridge, Cambridge University Press, 2003, (159) 163-165. 64 R. B. KOROBKIN en T. S. ULEN, “Law and behavioral science: removing the rationality assumption from law and economics”, California Law Review 2000, (1051) 1111. 65 J. M. COLLINS, “You could lose your home: the effects of state policies mandating subprime mortgage risk disclosures on consumer evaluations of loan offers”, Working Paper 2008, http://ssrn.com/abstract=1505668, (1) 13.

20

applicatieproces is immers het doorgaan met de lening.66 De status quo bias heeft ook gevolgen met betrekking tot het recht om je krediet te herfinancieren. Deze vorm van irrationaliteit verklaart gedeeltelijk de vaststelling dat veel consumenten niet overgaan tot het herfinancieren van een krediet wanneer dit rationeel gezien eigenlijk voordelig zou zijn. Het behouden van het huidige krediet wordt gezien als de status quo, waardoor consumenten een voorkeur hebben voor het behouden van deze kredietovereenkomst.67 Een andere voorbeeld van het effect van de status quo bias heeft betrekking op regels van suppletief recht. Dit zijn regels die van toepassing zijn op een overeenkomst als de partijen niets anders overeengekomen zijn. Uit onderzoek blijkt dat contractpartijen deze regels zien als de status quo en dat het formuleren van zo’n suppletieve regel de aantrekkelijkheid van bepaalde contractvoorwaarden vergroot. Stel bijvoorbeeld dat een suppletieve regel bepaalt dat de leveringstermijn bij een verkoop 14 dagen bedraagt. In zo’n geval wordt de aantrekkelijkheid van een leveringstermijn van 14 dagen vergroot en de aantrekkelijkheid van andere mogelijkheden neemt af, omdat de contractpartijen deze termijn beschouwen als de status quo. Hieruit volgt dat men een grotere voorkeur zal hebben voor een termijn van 14 dagen wanneer dit de suppletieve regel is, dan wanneer er geen zo’n suppletieve regel vastgelegd is.68 36.

Een gevolg van verlies-aversie en een vorm van de voorkeur voor status quo is het

endowment effect. Dit verwijst naar de drang van mensen om dingen die in hun bezit zijn te behouden, hoe kort dit bezit ook is.69 Uit experimenten blijkt dat mensen die een bepaald product bezitten veel meer geld vragen om het product op te geven dan ze zelf zouden willen betalen om dat product te verwerven.70 Producten worden dus hoger gewaardeerd als men ze eenmaal in bezit heeft. Dit bleek onder andere uit experimenten waarin men enkele mensen een koffiemok gaf en anderen zes dollar. Vervolgens vroeg men aan de 66

J. SOVERN, “Preventing future economic crises through consumer protection law or how the truth in lending act failed the subprime borrowers”, Ohio State Law Journal 2010, (763) 817. 67 Y-H. A., LEE en K. J. KO, “Consumer mistakes in the mortgage market: choosing unwisely versus not switching wisely”, University of Pennsylvania Journal of Business Law 2012, (417) 424-428. 68 R. KOROBKIN, “The status quo bias and contract default rules”, Cornell Law Review 1998, (608) 675. 69 J. SOVERN, “Preventing future economic crises through consumer protection law or how the truth in lending act failed the subprime borrowers”, Ohio State Law Journal 2010, (763) 817. 70 D. KAHNEMAN, J. L. KNETSCH en R. H. THALER, “Anomalies; the endowment effect, loss aversion, and status quo bias” in D. KAHNEMAN en A. TVERSKY (eds.), Choices, Values, and Frames, Cambridge, Cambridge University Press, 2003, (159) 160-163.

21

‘koffiemokbezitters’ voor welk minimumbedrag ze de mok wilden verkopen. Aan de personen die geld kregen vroeg men hoeveel men maximum wou betalen voor zo’n mok. Uit de resultaten bleek dat de koffiemokbezitters de mokken ongeveer twee keer zo hoog waardeerden als de personen die geld kregen.71 Door dit effect zijn er amper consumenten die zich op een herroepingsrecht beroepen.72 Het kan mensen bovendien beïnvloeden in hun keuze voor een hypothecair krediet. Consumenten zijn bij het sluiten van een kredietovereenkomst nog geen eigenaar van het goed dat ze met het krediet willen financieren, maar het is mogelijk dat het loutere idee dat ze de eigendom zullen bekomen er al voor zorgt dat ze dat goed hoger gaan waarderen. Net als de status quo bias kan ook het endowment effect ervoor zorgen dat een consument een kredietovereenkomst sluit ondanks negatieve informatie.73 Het endowment effect verklaart ook waarom mensen met betalingsmoeilijkheden een herschikking van hun schulden prefereren boven het verkopen van hun woning om de schulden af te betalen.74

§ 5. Emoties 37.

Een vijfde element van irrationaliteit dat we hier bespreken is de rol van emoties.

Consumenten hun beslissingen worden beïnvloed door de emoties die deze consument ervaart op het moment van de beslissing.75 Bovendien blijkt uit onderzoek dat consumenten bij het nemen van beslissingen anticiperen op toekomstige emoties. Bij het afwegen van beslissingsmogelijkheden associëren ze de uitkomsten van deze mogelijkheden met emoties en baseren ze hun beslissing op een afweging van negatieve en positieve emoties.76

71

D. KAHNEMAN, J. L. KNETSCH, R. H. THALER, “Experimental tests of the endowment effect and the Coase theorem”, The Journal of Political Economy 1990, (1325) 1330-1332. 72 L. E. WILLIS, “Decisionmaking and the limits of disclosure: the problem of predatory lending: pricing”, Maryland Law Review 2006, (707) 793. 73 J. SOVERN, “Preventing future economic crises through consumer protection law or how the truth in lending act failed the subprime borrowers”, Ohio State Law Journal 2010, (763) 817. 74 P. A. MCCOY, “A behavioral analysis of predatory lending”, Akron Law Review 2005, (725) 729. 75 G. KEINAN, “Decision making under stress: scanning of alternatives controllable and uncontrollable threats”, Journal of Personality and Social Psychology 1987, (639) 642. 76 E. HOELZL, M. POLLAI en B. KAMLEITNER, “Experience, prediction and recollection of loan burden”, Journal of Economic Psychology 2009, (446) 447; P. SLOVIC, M. FINUNCANE, E. PETERS en D.G., MACGREGOR, “The affect heuristic” in T. GILOVICH, D. GRIFFIN en D. KAHNEMAN (eds.), Heuristics and biases: the psychology of intuitive judgment, Cambridge, Cambridge University Press, 2002, (397) 400.

22

38.

Emoties kunnen echter een negatief effect hebben op beslissingen. Een eerste

voorbeeld betreft de vaststelling dat consumenten minder beslissingsmogelijkheden in aanmerking nemen als ze worden blootgesteld aan een stressfactor. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat hevige emoties zoveel aandacht opeisen van de consument dat deze niet meer in staat is zich te concentreren op de beslissing. Een tweede voorbeeld is de vaststelling dat consumenten zo snel mogelijk willen ontsnappen aan negatieve emoties en dat ze daardoor impulsieve beslissingen nemen, waarbij ze zich concentreren op de korte termijn gevolgen.77 Bovendien is het mogelijk dat consumenten hun toekomstige emoties bij de gevolgen van hun beslissingen niet goed inschatten. Consumenten lijken namelijk in staat om te voorspellen hoe ze zich in de toekomst zullen voelen bij een bepaalde gebeurtenis, maar hun voorspellingen over de intensiteit en duur van die emoties zijn onaccuraat.78 Zo zal men vaak het negatieve gevoel bij een ongewenste gebeurtenis en het positieve gevoel bij een gewenste gebeurtenis overschatten.79 39.

De invloed van emoties kan een belangrijke rol spelen bij het sluiten van

hypothecaire kredietovereenkomsten. Zo zijn er kredietverleners die zich vooral richten op consumenten die in financiële moeilijkheden verkeren, omdat deze door de stress die ze ondervinden minder rationele beslissingen nemen. Maar stress kan ook de beslissingen beïnvloeden van consumenten zonder financiële moeilijkheden, omdat hypothecaire kredieten betrekking hebben op grote bedragen.80 Wat betreft het anticiperen op toekomstige emoties is het mogelijk dat consumenten het positieve gevoel dat ze in de toekomst zullen hebben bij hun huis of appartement overschatten en daardoor de negatieve emoties bij de lening onderschatten.81 Bovendien kan deze anticipatie ertoe leiden dat men niet overgaat tot het vergelijken van 77

G. KEINAN, “Decision making under stress: scanning of alternatives controllable and uncontrollable threats”, Journal of Personality and Social Psychology 1987, (639) 642. 78 J. A. BLUMENTHAL, “Law and the emotions: the problems of affective forecasting”, Indiana Law Journal 2005, (155) 167; E. HOELZL, M. POLLAI en B. KAMLEITNER, “Experience, prediction and recollection of loan burden”, Journal of Economic Psychology 2009, (446) 447. 79 S. BLOCK-LIEB, R.L. WIENER, J.A. CANTONE en M. HOLTJE, “Disclosure as an imperfect means for addressing overindebtedness: an empirical assessment of comparative approaches”, Working Paper 2008, http://ssrn.com/abstract=1150864, (1) 20. 80 L. E. WILLIS, “Decisionmaking and the limits of disclosure: the problem of predatory lending: pricing”, Maryland Law Review 2006, (707) 773. 81 E. HOELZL, M. POLLAI en B. KAMLEITNER, “Experience, prediction and recollection of loan burden”, Journal of Economic Psychology 2009, (446) 447 en 453.

23

kredietaanbiedingen. Het verlenen van krediet impliceert eigenlijk het uiten van vertrouwen in de kredietnemer, de kredietverlener vertrouwt erop dat de kredietnemer zal terugbetalen. Maar iemand die niet kan terug betalen wordt gezien als onbetrouwbaar. Wanneer iemand zijn kredietaanvraag wordt afgewezen geeft dit dus een negatief signaal over die persoon zijn betrouwbaarheid. Daardoor vormt de mogelijkheid om te worden afgewezen een bedreiging voor het zelfbeeld en wordt een afwijzing geassocieerd met negatieve emoties. Mensen die vrezen dat hun kredietaanvraag zal worden afgewezen kunnen daardoor de neiging hebben om het eerste kredietaanbod dat ze krijgen te aanvaarden en zullen minder de neiging hebben om verschillende aanbiedingen te vergelijken. Het is ook mogelijk dat ze specifiek op zoek gaan naar kredietverleners die gemakkelijk krediet verlenen.82

§ 6. Formulering van informatie Een laatste factor die de beslissingen van consumenten kan beïnvloeden, is de

40.

formulering van de beslissingen. Terwijl het rationele actor model ervan uitgaat dat de voorkeuren van consumenten constant blijven, toont onderzoek aan dat verschillende formuleringen van eenzelfde probleem leiden tot andere voorkeuren.83 In één van hun experimenten gaven TVERSKY en KAHNEMAN de opdracht aan respondenten om een programma te kiezen voor de bestrijding van een ziekte die naar verwachting 600 mensen zou doden. De respondenten kregen de volgende opties: -

Als programma A wordt uitgevoerd, zullen 200 mensen gered worden.

-

Als programma B wordt uitgevoerd, is er 1/3 kans dat 600 mensen zullen gered worden en 2/3 kans dat niemand zal gered worden.

De meerderheid van de respondenten (72%) verkoos programma A. Deze voorkeur veranderde toen men de verwachtingen van de programma’s als volgt formuleerde: -

Als programma C wordt uitgevoerd, zullen 400 mensen sterven.

-

Als programma D wordt uitgevoerd, is er 1/3 kans dat niemand zal sterven and 2/3 kans dat 600 mensen zullen sterven.

82

L. E. WILLIS, “Decisionmaking and the limits of disclosure: the problem of predatory lending: pricing”, Maryland Law Review 2006, (707) 773. 83 A. TVERSKY en D. KAHNEMAN, “Rational choice and the framing of decisions” in D. KAHNEMAN en A. TVERSKY (eds.), Choices, Values, and Frames, Cambridge, Cambridge University Press, 2003, (209) 213-214.

24

Bij deze formulering verkoos 78% van de respondenten programma D. Maar eigenlijk leidden programma C en D tot dezelfde uitkomsten als respectievelijk A en B. In de eerste situatie was de referentie echter een toestand waarin 600 mensen stierven. De tweede situatie veronderstelde een referentietoestand waarin niemand stierf.84 41.

Bij het nemen van beslissingen maken mensen een afweging van de mogelijke

winsten en verliezen in verhouding tot een referentiepunt. Door het herformuleren van een bepaalde beslissing kan men het referentiepunt wijzigen en zo de beslissing beïnvloeden. Door het benadrukken van de voordelen van een kredietovereenkomst en het verdoezelen van de potentiële nadelen, zoals een overmatige schuldenlast, kunnen kredietverleners dus de voorkeuren van consumenten beïnvloeden. Daarom leggen kredietgevers de nadruk op het bedrag dat kan worden ontleend, het gemak en de snelheid waarmee dit bedrag kan worden verkregen en de consumptiemogelijkheden die de consument verkrijgt (bv. het kopen van een huis). De kosten probeert men daarentegen te minimaliseren door het benadrukken van een lage initiële maandelijkse betaling en door kosten uit te stellen. Dit doet men onder andere door een lage initiële interest aan te rekenen, de duurtijd van de lening te verlengen en te kiezen voor een variabele rentevoet. Een dergelijke formulering van informatie kan ervoor zorgen dat consumenten makkelijker beslissen tot het sluiten van een kredietovereenkomst, zeker wanneer het gaat om consumenten met financiële problemen.85 42.

Een ander voorbeeld van de invloed van de formulering van informatie heeft

betrekking op het al dan niet bundelen van prijzen. Consumenten blijken minder in staat om de werkelijke prijs van krediet in te schatten als de prijs van optionele producten, die eraan verbonden worden, niet gebundeld worden in één totale prijs. Dit leidt ertoe dat men meer optionele producten verwerft dan men eigenlijk wil.86 Voor een rationele consument zou het geen probleem vormen als de kosten niet geformuleerd worden in de vorm van één duidelijke prijs. Deze zou de verschillende elementen in rekening brengen en zo de 84

D. KAHNEMAN en A. TVERSKY, “Choice, values, and frames” in D. KAHNEMAN en A. TVERSKY (eds.), Choices, Values, and Frames, Cambridge, Cambridge University Press, 2003, (1) 4-5. 85 P. A. MCCOY, “A behavioral analysis of predatory lending”, Akron Law Review 2005, (725) 729-732; I. SZMIGIN en D. O’LOUGHLIN, “Students and the consumer credit market: towards a social policy agenda”, Social Policy & Administration 2010, (598) 604. 86 E. RENUART en D. E. THOMPSON, “The truth, the whole truth, and nothing but the truth: fulfilling the promise of truth in lending”, Yale Journal on Regulation 2008, (181) 236.

25

werkelijke prijs bekomen. De imperfect rationele consument heeft echter slechts een beperkt verwerkingsvermogen en probeert complexe beslissingen eenvoudig te maken. Dit zal hij doen door bepaalde elementen van de beslissing te negeren. Daardoor negeert de consument bepaalde kosten en onderschat hij de prijs van de kredietovereenkomst.87

Afdeling 3. Geen efficiënte hypothecaire kredietmarkt 43.

Bij het invoeren van informatieplichten gaat men ervan uit dat de consument op

basis van deze informatie rationele beslissingen zal nemen en dat dit zal leiden tot een efficiënte kredietmarkt. Uit het voorgaande blijkt echter dat consumenten vaak de verstrekte informatie niet gebruiken en dat ze vaak niet in staat zijn om de informatie te begrijpen. Hierdoor slagen veel consumenten er niet in om kredietaanbiedingen te vergelijken, terwijl deze vergelijking een essentiële voorwaarde is om een efficiënte markt tot stand te brengen. Als vergelijking niet mogelijk is moeten kredietverleners er immers niet naar streven om een voor de consument zo interessant mogelijk krediet aan te bieden.88 Bovendien blijkt dat ook de voorwaarde van rationaliteit niet vervuld is. De kredietbeslissingen van consumenten worden beïnvloed door verschillende beperkingen op deze rationaliteit, waardoor ze vaak niet de beslissing nemen die hun welvaart het meest kan verhogen. 44.

De voorwaarden voor een efficiënte markt blijken niet aanwezig te zijn, maar de

mate waarin dit leidt tot inefficiënte kredietovereenkomsten is echter onduidelijk. Er is geen onderzoek beschikbaar over de mate waarin er op de Belgische of de Europese hypothecaire kredietmarkt overeenkomsten worden aangeboden aan consumenten die niet aangepast zijn aan de behoeften en financiële situatie van deze consumenten. In de Verenigde Staten werd er wel reeds dergelijk onderzoek gedaan. Daaruit bleek onder andere dat kredietgevers hogere interestvoeten aanrekenden aan consumenten dan hun risicoprofiel rechtvaardigde. Het meest extreme geval hiervan was dat veel mensen die een dure subprime lening sloten

87

O. BAR-GILL, “The law, economics and psychology of subprime mortgage contracts”, Cornell Law Review 2009, (1073) 1121-1122. 88 O. BAR-GILL en E. WARREN, “Making credit safer”, University of Pennsylvania Law Review 2008, (1) 31.

26

eigenlijk in aanmerking kwamen voor een goedkopere prime lening.89 Volgens het ene onderzoek kwam tussen de 10% en 35% van de kredietnemers met een subprime lening op basis van hun risicoprofiel in aanmerking voor een prime lening.90 Volgens later onderzoek was het eerder 50% van de kredietnemers met een subprime lening.91 Hierbij moet worden opgemerkt dat de hypothecaire kredietmarkt in de Verenigde Staten fundamenteel verschilt van deze in de meerderheid van de Europese landen. In de V.S. worden er kredietscores toegekend aan elke consument, waarmee de kredietwaardigheid van deze consument wordt uitgedrukt. Op basis van deze scores maakt men een onderscheid tussen een ‘prime’ kredietnemers en ‘subprime’ kredietnemers. Dit zijn respectievelijk kredietnemers waarbij de terugbetalingsmogelijkheden positief worden ingeschat en kredietnemers waarbij de kans op wanbetaling groot is. Doordat er bij het verlenen van krediet aan subprime kredietnemers een groter risico is op wanbetaling wordt er aan hen een veel hogere interest aangerekend dan aan prime kredietnemers. In de meeste Europese landen kunnen kredietgevers wel informatie bekomen over de verschillende kredieten die een consument gesloten heeft en over wanbetalingen in het verleden, maar er wordt geen kredietscore toegekend die een nauwkeurige inschatting maakt van de consument zijn kredietwaardigheid.92 Bovendien is de markt voor kredieten aan consumenten met een zeer lage kredietwaardigheid (de subprime markt) in de meeste Europese landen niet sterk ontwikkeld, behalve in het Verenigd Koninkrijk.93 De resultaten uit de Amerikaanse onderzoeken kunnen dus niet zomaar toegepast worden op de Europese hypothecaire kredietmarkt. Niettemin steunde de Amerikaanse

89

Ibid., 38-40; O. BAR-GILL, “The law, economics and psychology of subprime mortgage contracts”, Cornell Law Review 2009, (1073) 1131; E. STEIN, Quantifying the economic cost of predatory lending: A report from the Coalition for Responsible Lending, 2001, www.selegal.org/Cost%20of%20Predatory%20Lending.pdf, 9-11. 90 O. BAR-GILL, “The law, economics and psychology of subprime mortgage contracts”, Cornell Law Review 2009, (1073) 1126; P. E. MAHONEY en P. M. ZORN, “The promise of automated underwriting: providing a simpler, fairer, more inclusive mortgage-lending system”, SMM Magazine 1996, http://www.freddiemac.com/finance/smm/ nov96/pdfs/mhnyzorn.pdf, (18) 22. 91 J. H. CARR en L. KOLLURI, “Predatory lending: an overview” in FANNIE MAE FOUNDATION (ed.), Financial services in distressed communities: issues and answers, 2001, http://content.knowledgeplex.org/kp2/img/cache/sem/ 39737.pdf, (2) 37. 92 J. KRAGT, De kredietcrisis: de implosie op de financiële markten van binnenuit bekeken, Delft, Uitgeverij Eburon, 2008, 49-51. 93 A. HESS en A. HOLZHAUSEN, “The structure of European mortgage markets”, Allianz Dresdner Economic Research Working Paper 22 januari 2008, (1) 7, https://www.allianz.com/static-resources/en/images/v_12010 83177000/wp_europaeische_hypothekenmaerkte_eng.pdf.

27

consumentenbescherming ten tijde van deze onderzoeken vooral op informatieverstrekking aan consumenten. De vaststelling dat de prijs van kredietovereenkomsten mede beïnvloed werd door andere factoren dan het kredietrisico toont aan dat consumenten ondanks de verkregen informatie niet altijd welvaartmaximaliserende kredietbeslissingen namen.94 Dit vormt een indicatie dat informatieplichten de consumenten niet zoveel bescherming bieden als vaak wordt aangenomen.

94

O. BAR-GILL, “The law, economics and psychology of subprime mortgage contracts”, Cornell Law Review 2009, (1073) 1126.

28

Hoofdstuk 2. Informatieplichten ter bescherming van de consument in het kredietrecht 45.

Wanneer men de informatieplichten in het Belgisch kredietrecht bestudeert stelt

men vast dat de consument bij het verwerven van consumentenkrediet beschermd wordt door vrij stringente informatieregulering. Dit is daarentegen niet het geval wanneer de consument een hypothecaire kredietovereenkomst sluit. Volgens de wetgever is dit verschil in behandeling verantwoord omdat de consument beschermd wordt door de ‘verplichte’ tussenkomst van de notaris, die de consument kan adviseren. Het kan echter betwijfeld worden of de notaris de consument voldoende kan beschermen. Tijdens de onderhandelingen met betrekking tot de kredietovereenkomst is er namelijk nog geen sprake van tussenkomst van de notaris. Meestal beperkt de rol van de notaris zich tot het acteren van een reeds gesloten akkoord.95 Bepaalde auteurs stellen dan ook dat de verschillende

behandeling

van

consumentenkrediet

en

hypothecair

krediet

niet

gerechtvaardigd is en menen dat de Wet van 4 augustus 1992 op het hypothecair krediet (WHK)96 in zekere mate geharmoniseerd moet worden met de Wet van 12 juni 1991 op het consumentenkrediet (WCK).97 46.

Om te beoordelen of er zo’n harmonisering nodig is worden in dit hoofdstuk eerst de

informatieplichten besproken die moeten worden nageleefd wanneer een consument een hypothecaire kredietovereenkomst wil sluiten. Daarna worden de informatieplichten behandeld die van toepassing zijn bij het sluiten van overeenkomsten voor consumentenkrediet. Tenslotte wordt het voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad inzake woningkredietovereenkomsten (het Voorstel) bestudeerd.98

95

F. DE PATOUL, “Le devoir d’information et de conseil du prêteur” in C. BIQUET-MATHIEU en E. TERRYN (eds.), Hypothecair krediet, Brugge, Die Keure, 2010, (313) 340. 96 Wet 4 augustus 1992 op het hypothecair krediet, B.S. 19 augustus 1992. 97 Wet 12 juni 1991 op het consumentenkrediet, B.S. 9 juli 1991. 98 Voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad inzake woningkredietovereenkomsten, Brussel, 31.3.2011 COM(2011) 142.

29

Afdeling 1. Hypothecair krediet 47.

Wanneer een consument een hypothecaire kredietovereenkomst wil sluiten, moeten

er verschillende vormen van informatie verstrekt worden aan de consument. In wat volgt komen eerst de informatieplichten aan bod die worden opgelegd door respectievelijk de WHK en de Europese gedragscode betreffende voorlichting in de precontractuele fase inzake woningkredieten (de gedragscode).99 Vervolgens wordt de verplichting van de kredietgever om de terugbetalingsmogelijkheden te onderzoeken, op grond van de Wet 10 augustus 2001 betreffende de Centrale voor Kredieten aan Particulieren en artikel 1382 B.W., behandeld.

§ 1. Wet hypothecair krediet A.

Toepassingsgebied

48.

In wat volgt wordt het toepassingsgebied van de WHK bestudeerd. Vooreerst komt

het materieel toepassingsgebied aan bod en vervolgens het personeel toepassingsgebied. Het territoriaal toepassingsgebied wordt niet behandeld omdat er slechts zelden sprake is van grensoverschrijdende verstrekking van hypothecair krediet.

1.

Materieel toepassingsgebied

49.

De WHK is van toepassing op vier categorieën van hypothecaire kredieten indien

deze bestemd zijn voor de financiering van de verwerving of het behoud van onroerende zakelijke rechten. Hierna worden eerst de vier categorieën van hypothecaire kredieten besproken en vervolgens de bestemming van het krediet. Hypothecair krediet 50.

De WHK is enkel van toepassing op hypothecaire kredieten. Volgens artikel 2 WHK

kunnen hypothecaire kredieten onderverdeeld worden in vier categorieën, die we hierna bespreken. Het betreft in eerste instantie kredieten gewaarborgd door een hypotheek of een voorrecht op een onroerend goed. Daarnaast is de wet van toepassing op schuldvorderingen met een voorrecht op een onroerend goed die men verkrijgt na 99

Europese overeenkomst over een vrijwillige gedragscode betreffende voorlichting in de precontractuele fase inzake woningkredieten, http://ec.europa.eu/internal_market/finservices-retail/docs/home-loans/agreement_ nl.pdf.

30

indeplaatsstelling,

kredieten

gewaarborgd

door

een

hypothecair

mandaat

of

hypotheekbelofte en tenslotte waarborgkredieten met een hypothecaire zekerheid. 51.

De wet is ten eerste van toepassing op krediet gewaarborgd door een hypotheek of

een voorrecht op onroerend goed, of door de inpandgeving van een op dezelfde wijze gewaarborgde schuldvordering.100 Het krediet gewaarborgd door een voorrecht op een onroerend goed betreft de situatie waarin een onbetaalde verkoper van een onroerend goed zijn voorrecht op het verkochte onroerend goed, dat hem verleend wordt door artikel 27,1° Hypotheekwet,101 aanwendt als zekerheid voor een krediet dat hij bij een derde aangaat. Krediet gewaarborgd door inpandgeving van een op dezelfde wijze gewaarborgde schuldvordering verwijst naar de situatie waarin iemand een schuldvordering, gewaarborgd door een hypotheek of onroerend voorrecht, in pand geeft als waarborg voor een krediet dat deze persoon aangaat bij een derde.102 De wet is slechts van toepassing als de hypotheek of het voorrecht op een onroerend goed rust. De wet zal bijvoorbeeld niet van toepassing zijn als de hypotheek of het voorrecht op een zeeschip rust. De ligging van het onroerend goed is van geen belang, de wet is zowel van toepassing wanneer het goed in België gelegen is als wanneer het in het buitenland gelegen is.103 52.

Ten tweede is de wet van toepassing op de schuldvordering die iemand verkrijgt na

indeplaatstelling in de rechten van een schuldeiser die bevoorrecht is op een onroerend goed.104 Zo zal de WHK van toepassing zijn op de schuldvordering van een kredietverzekeraar die in de plaats komt van de verzekerde schuldeiser (de oorspronkelijke kredietgever).105 53.

Ten derde is de wet van toepassing op kredieten waarbij de kredietgever een recht

bedingt om een hypothecaire waarborg te eisen, zelfs indien dit recht in een afzonderlijke 100

Art. 2, 1 WHK. Hypotheekwet 16 december 1851 102 R. STEENNOT en S. DEJONGHE, Handboek consumentenbescherming en handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, 410. 103 Ibid., 410. 104 Art. 2,2 WHK. 105 E. Casier, “Artikel 2 WHK” in X., Financieel recht. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, losbl., (1) 7. R. STEENNOT en S. DEJONGHE, Handboek consumentenbescherming en handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, 410. 101

31

akte bedongen is.106 De wet zal zowel van toepassing zijn wanneer deze waarborg kan geëist worden van de kredietnemer als wanneer dit kan geëist worden van een derde. Het recht om de waarborg te eisen kan de vorm aannemen van een hypothecair mandaat of een hypotheekbelofte.107 Bij een hypothecair mandaat geeft de kredietnemer aan de kredietgever een mandaat, meestal bij notariële akte, om een hypotheek te vestigen op een bepaald onroerend goed wanneer de kredietgever het noodzakelijk acht. Er wordt dus niet meteen een hypotheek gevestigd. De kredietgever krijgt echter het recht om op een later tijdstip, zonder voorafgaande kennisgeving en zonder medewerking van de zekerheidsverschaffer, tot daadwerkelijke vestiging van de hypotheek over te gaan.108 Bij een hypotheekbelofte verbindt de kredietnemer of een derde zich onderhands om op een later, door de kredietverlener te kiezen, ogenblik een hypotheek te vestigen tot zekerheid van het krediet. Deze belofte wordt meestal vastgelegd in een onderhandse overeenkomst, daardoor zal de kredietgever de hypotheek niet kunnen vestigen zonder tussenkomst van de zekerheidsverschaffer. Deze laatste zal nog moeten tussenkomen door de hypotheek toe te staan voor de notaris.109 54.

De laatste soort kredietovereenkomsten waarop de WHK van toepassing is, zijn

garantiekredieten waarbij aan de borg of garant een hypothecaire waarborg wordt toegekend.110 Deze laatste categorie betreft specifieke vormen van waarborgkrediet. Bij deze kredieten stelt een persoon zich borg of garant, ten gunste van een schuldenaar, tegenover een derde voor schulden die de schuldenaar tegenover deze derde is aangegaan. Dit betekent dat de borg of garant een bepaald bedrag zal betalen aan de derde als de schuldenaar zijn verbintenissen niet nakomt. Als de borg of garant een hypothecaire

106

Art. 2,3 WHK. R. STEENNOT en S. DEJONGHE, Handboek consumentenbescherming en handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, 410-411. 108 Ibid., 411. 109 E. Casier, “Artikel 2 WHK”, in X., Financieel recht. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, losbl., (1) 8; R. STEENNOT en S. DEJONGHE, Handboek consumentenbescherming en handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, 411. 110 Art. 2,2 WHK. 107

32

waarborg eist, als zekerheid voor deze verbintenis, dan valt deze verbintenis onder het toepassingsgebied van de WHK.111 Bestemming van het krediet 55.

De WHK is slechts van toepassing als het hypothecair krediet bestemd is voor de

financiering van de verwerving of het behoud van onroerende zakelijke rechten.112 De begrippen ‘verwerving’ en ‘behoud’ moeten ruim geïnterpreteerd worden. Het krediet kan bijvoorbeeld bestemd worden voor de financiering van het kopen, bouwen, verbouwen, herinrichten, renoveren of uitbreiden van onroerende goederen en voor het betalen van successierechten.113 56.

Het is overigens niet vereist dat de hypotheek betrekking heeft op hetzelfde

onroerend goed als het goed dat men wil verwerven of behouden. Het is ook irrelevant of het onroerend goed in België of het buitenland gelegen is.114

2.

Personeel toepassingsgebied

57.

Onder het personeel toepassingsgebied wordt respectievelijk besproken welke

kredietnemers beschermd worden door de WHK en op welke kredietgevers de WHK van toepassing is. Kredietnemer 58.

De WHK is slechts van toepassing als het hypothecair krediet verstrekt wordt aan een

natuurlijke persoon, die bij het verwerven van het krediet hoofdzakelijk handelt met een oogmerk dat geacht kan worden vreemd te zijn aan zijn handels-, beroeps- of ambachtelijke

111

R. STEENNOT en S. DEJONGHE, Handboek consumentenbescherming en handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, 411. 112 Art. 1 WHK. 113 P. HEYMANS, “Algemene basisinformatie inzake gereglementeerd hypothecair woonkrediet” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl., VIII.Fter.A.4-1; P. SOUBRON, “Aan de wet onderworpen kredietovereenkomsten” in D. MEULEMANS en G. SCHEPERS (eds.), De nieuwe wet op het hypothecair krediet, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen, 1993, (19) 25-26; R. STEENNOT en S. DEJONGHE, Handboek consumentenbescherming en handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, 411-412. 114 P. SOUBRON, “Aan de wet onderworpen kredietovereenkomsten” in D. MEULEMANS en G. SCHEPERS (eds.), De nieuwe wet op het hypothecair krediet, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen, 1993, (19) 25-26; R. STEENNOT en S. DEJONGHE, Handboek consumentenbescherming en handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, 411-412.

33

activiteiten.115 De wet zal dus van toepassing zijn wanneer de kredietnemer een hypothecaire kredietovereenkomst sluit om een onroerend goed te verwerven voor eigen particulier gebruik. Bovendien zal de wet van toepassing zijn wanneer de kredietnemer het onroerend goed wil verhuren in het kader van het beheer van zijn privévermogen, zolang het verhuren

van

onroerende

goederen

geen

beroepsactiviteit

uitmaakt

van

deze

kredietnemer.116 Deze definitie komt overeen met de definitie van een ‘consument’ in de WCK (zie 105-106), maar de term ‘consument’ wordt niet gehanteerd in de WHK. 59.

De wet is daarnaast soms van toepassing wanneer de kredietnemer het onroerend

goed gedeeltelijk wil aanwenden voor professionele doeleinden. De wet vereist enkel dat de kredietnemer hoofdzakelijk handelt voor privédoeleinden. De wet is dus ook van toepassing wanneer de professionele doeleinden van ondergeschikt belang zijn. Dit zal bijvoorbeeld het geval zijn wanneer een dokter een huis koopt om in te wonen, maar ook zijn dokterspraktijk onderbrengt in hetzelfde onroerend goed.117 60.

Hierbij moet echter worden opgemerkt dat de kredietnemer, die hoofdzakelijk

handelt voor privédoeleinden, enkel wordt beschermd door de WHK indien hij zijn gewone verblijfplaats in België heeft.118 Het is niet noodzakelijk dat de kredietnemer in België gedomicilieerd is. De gewone verblijfplaats is een louter feitelijk criterium. Dit criterium wordt beoordeeld bij de sluiting van de overeenkomst. Een latere verplaatsing van de verblijfplaats naar het buitenland is irrelevant.119 Kredietgever 61.

De kredietgevers die onderworpen worden aan de WHK kunnen zowel natuurlijke als

rechtspersonen zijn.120 Bovendien beschermt de WHK de kredietnemer in principe zowel wanneer deze een kredietovereenkomst sluit met een professionele kredietgever als 115

Art. 1 WHK. D. MEULEMANS, “Toepassingsgebied van de Wet op het Hypothecair Krediet” in X., Het Onroerend Goed in de Praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl., IX.A.2-5. 117 C. BIQUET-MATHIEU, “Le champ d’application de la loi sur le crédit hypothécaire et son articulation avec la loi sur le crédit à la consommation” in C. BIQUET-MATHIEU en E. TERRYN (eds.), Hypothecair krediet, Brugge, Die Keure, 2010, (27) 47-48. 118 Art. 1 WHK. 119 R. STEENNOT en S. DEJONGHE, Handboek consumentenbescherming en handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, 412. 120 P. SOUBRON, “Aan de wet onderworpen kredietovereenkomsten” in D. MEULEMANS en G. SCHEPERS (eds.), De nieuwe wet op het hypothecair krediet, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen, 1993, (19) 22. 116

34

wanneer hij een overeenkomst sluit met een niet-professionele kredietgever. Dit is een belangrijk verschil met andere wetgeving ter bescherming van consumenten. Deze beschermen de consument doorgaans enkel wanneer deze contracteert met iemand die optreedt met professionele doeleinden, dit is onder andere het geval bij de WCK.121 Bepaalde regelen in de WHK, zoals deze betreffende reclame, zijn echter enkel van toepassing wanneer er gecontracteerd wordt met hypotheekondernemingen. Dit zijn personen die hoofdzakelijk of aanvullend hun gewoon beroep maken van hypothecaire kredietverrichtingen zoals bedoeld in de wet. Met betrekking tot de informatieplichten impliceert dit dat niet-professionele kredietgevers geen verplichte vermeldingen moeten opnemen in reclame, geen prospectus ter beschikking moeten stellen en geen aanvraagformulier moeten verstrekken met verplichte vermeldingen. Zij moeten enkel een schattingsverslag en een schriftelijk aanbod overhandigen.122

B.

Informatieplichten

62.

Wanneer de consument een hypothecaire kredietovereenkomst wil sluiten moet hij

krachtens de WHK vijf vormen van informatie krijgen van de kredietgever, die we hieronder zullen bespreken. Vooreerst moet er bepaalde informatie verstrekt worden via reclame, een prospectus en het aanvraagformulier. Daarnaast moet er een schattingsverslag worden overhandigd en een schriftelijk aanbod. 63.

Niet elke kredietgever is onderworpen aan dezelfde informatieplichten. Alleen

hypotheekondernemingen zijn onderworpen aan al deze informatieplichten. Een nietprofessionele kredietgever moet daarentegen enkel een schattingsverslag en een aanbod overmaken aan de consument.123

121

C. BIQUET-MATHIEU, “Le champ d’application de la loi sur le crédit hypothécaire et son articulation avec la loi sur le crédit à la consommation” in C. BIQUET-MATHIEU en E. TERRYN (eds.), Hypothecair krediet, Brugge, Die Keure, 2010, (27) 50. 122 Art. 37 WHK; R. STEENNOT en S. DEJONGHE, Handboek consumentenbescherming en handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, 412. 123 Art. 37 WHK; D. MEULEMANS, “Informatieverstrekking aan de consument vóór het sluiten van de kredietovereenkomst” in X, Het onroerend goed in de praktijk, IX.A.5, 1.

35

1.

Reclame

64.

De reclameregeling is enkel van toepassing op hypotheekondernemingen en hun

tussenpersonen.124 Het begrip ‘reclame’ wordt niet gedefinieerd in de WHK. Voor een definitie moet verwezen worden naar de Wet Marktpraktijken (WMPC)125 die reclame definieert als elke mededeling van een onderneming die rechtstreeks of onrechtstreeks tot doel heeft de verkoop van producten te bevorderen, ongeacht de plaats of de aangewende communicatiemiddelen.126 65.

Krachtens artikel 47, 1§ WHK moet elke reclame voor kredietovereenkomsten,

waarop de WHK van toepassing is, de identiteit of de benaming van de hypotheekonderneming vermelden. Als de reclame uitgaat van een tussenpersoon, moet dit uitdrukkelijk vermeld worden met opgave van het adres van deze tussenpersoon. Bovendien bepaalt dit artikel uitdrukkelijk dat hypotheekondernemingen en tussenpersonen ook andere wets- of reglementsbepalingen inzake reclame moeten naleven. Bij reclame met betrekking tot hypothecair krediet zal er dus ook rekening moeten worden gehouden met de reclameregeling in de WMPC, tenzij de WHK afwijkt van deze regeling. Krachtens artikel 11 van het algemeen uitvoeringsbesluit moeten nog enkele bijkomende vermeldingen worden opgenomen indien in de reclame cijfergegevens worden gebruikt:127 1) de kredietvorm waarop de cijfergegevens van toepassing zijn; 2) de bijzondere of beperkende voorwaarden waaraan het krediet kan onderworpen zijn (bv. voorwaarden om een vermindering van de rentevoet te verkrijgen);128 3) de elementen waaruit de cijfergegevens samengesteld zijn. Dit verwijst naar kredieten met toegevoegd contract, zoals een levensverzekeringscontract;129 4) indien de reclame een rentevoet bevat, moet de reclame in ieder geval de jaarrentevoet vermelden. 124

Art. 37 WHK. Wet 6 april 2010 betreffende marktpraktijken en consumentenbescherming, B.S. 12 maart 2010. 126 Art. 2, 19° WMPC. 127 Koninklijk besluit 5 februari 1993 houdende diverse bepalingen tot uitvoering van de wet van 4 augustus 1992 op het hypothecair krediet, B.S. 24 februari 1993. 128 E. VAN INGELGHEM, “Art. 47-49 Wet Hypothecair Krediet” in X., Financieel recht. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, losbl., Art. 47-8. 129 E. MESSELY, “Informatieverstrekking aan de kredietnemer” in D. MEULEMANS en G. SCHEPERS (eds.), De nieuwe wet op het hypothecair krediet, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen, 1993, (155) 162; R. STEENNOT en S. DEJONGHE, Handboek consumentenbescherming en handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, 419. 125

36

66.

Deze verplichte gegevens en vermeldingen moeten leesbaar, goed zichtbaar en

ondubbelzinnig worden aangebracht.130 Het volstaat dus niet dat deze gegevens op hoorbare wijze worden verstrekt, zoals bij reclame die door de WCK geregeld wordt het geval is. Hieruit volgt dat reclame via zuiver mondelinge media moet beperkt worden tot algemene

reclame

voor

hypotheekondernemingen.

Reclame

voor

specifieke

kredietproducten is enkel mogelijk via communicatiekanalen die toelaten de verplichte gegevens leesbaar te vermelden.131

2.

Prospectus

67.

Krachtens artikel 47, §2 WHK moet iedere hypotheekonderneming aan

belangstellenden informatie ter beschikking stellen onder de vorm van een prospectus. Deze moet de tarieven en voorwaarden bevatten van de aangeboden kredieten. ‘Ter beschikking stellen’ impliceert niet dat dit prospectus moet bezorgd worden aan de consument. De kredietgever moet het prospectus enkel, op vraag van de consument, ter inzage kunnen geven.132 68.

De gegevens die minimaal moeten worden opgenomen in dit prospectus, op

leesbare, goed zichtbare en ondubbelzinnige wijze, worden vastgelegd in artikel 12 van het Algemeen Uitvoeringsbesluit, het betreft: 1) de benaming van de hypotheekonderneming, evenals haar adres; 2) een beschrijving van de kredietvormen die de hypotheekonderneming toestaat. Dit impliceert dat er onder andere moet vermeld worden of het gaat om een lening, kredietopening of verkoop op afbetaling, wat de wijze van terugbetaling is, de voorgestelde looptijd, vastheid of veranderlijkheid van de rentevoet, enz.;133 3) het tarief van de rentevoeten voor de onderscheiden kredietvormen. Dit tarief bevat de volgende elementen: de periodieke rentevoeten, de overeenstemmende jaarlijkse rentevoeten,

eventuele

verminderingen

en

vermeerderingen

die

de

130

Art. 14 Koninklijk besluit 5 februari 1993 houdende diverse bepalingen tot uitvoering van de wet van 4 augustus 1992 op het hypothecair krediet, B.S. 24 februari 1993. 131 R. STEENNOT en S. DEJONGHE, Handboek consumentenbescherming en handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, 419. 132 P. HEYMANS, “Algemene basisinformatie inzake gereglementeerd hypothecair woonkrediet” in X., Het onroerend goed in de praktijk”, Antwerpen, Kluwer, losbl., VIII.Fter.A.14, 1-2. 133 D. MEULEMANS, “Informatieverstrekking aan de consument vóór het sluiten van de kredietovereenkomst” in X., Het onroerend goed in de praktijk, IX.A.5, 3.

37

hypotheekonderneming op algemene en gebruikelijke wijze toekent of oplegt, de toekenningsvoorwaarden van deze verminderingen en vermeerderingen en de gebruikte referte-indexen; 4) per kredietvorm, een representatief voorbeeld van berekening van de globale te betalen last in kapitaal en interesten; 5) in voorkomend geval, de modaliteiten van de verandering van de rentevoeten (de gebruikte referte-index, de periodiciteit en de maximale verandering);134 6) het tarief van de door de hypotheekonderneming gevraagde kosten en vergoedingen. Dit betreft onder andere de dossierkosten, schattingskosten, vergoeding voor terbeschikkingstelling bij kredietopeningen en de wederbeleggingsvergoeding;135 7) de aard van de contracten waarvan de hypotheekonderneming de aanhechting eist; 8) en de datum vanaf wanneer het prospectus van toepassing is. Om te vermijden dat het prospectus telkens moet gewijzigd worden wanneer de tarieven gewijzigd worden, is het echter wel toegelaten om de tarieven afzonderlijk bij het prospectus te voegen mits deze bijvoeging gedagtekend is en vermeld wordt in het prospectus.136 69.

Verminderingen en vermeerderingen die afwijken van het prospectus kunnen slechts

overeengekomen worden als deze een voordeel opleveren voor de kredietnemer of op zijn initiatief onderhandeld werden.137

3.

Aanvraagformulier

70.

Nadat een potentiële kredietnemer beslist heeft om een kredietovereenkomst te

sluiten kan hij een kredietaanvraag doen bij een kredietinstelling. In de praktijk zal deze aanvraag

gebeuren

via

een

aanvraagformulier

dat

verstrekt

wordt

door

de

kredietinstelling.138 Door een aanvraagformulier in te vullen en over te maken aan de 134

Ibid., IX.A.5, 4. E. VAN INGELGHEM, “Art. 47-49 Wet Hypothecair Krediet” in X., Financieel recht. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, losbl., Art. 47-19. 136 Art. 12, §3 Koninklijk besluit 5 februari 1993 houdende diverse bepalingen tot uitvoering van de wet van 4 augustus 1992 op het hypothecair krediet, B.S. 24 februari 1993; D. MEULEMANS, “Informatieverstrekking aan de consument vóór het sluiten van de kredietovereenkomst” in X, Het onroerend goed in de praktijk, IX.A.5, 3. 137 e Art. 47, §2, 3 lid WHK. 138 E. MESSELY, “Informatieverstrekking aan de kredietnemer” in D. MEULEMANS en G. SCHEPERS (eds.), De nieuwe wet op het hypothecair krediet, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen, 1993, (155) 164; D. MEULEMANS, 135

38

kredietinstelling geeft de potentiële kredietnemer eigenlijk toestemming aan de hypotheekonderneming om een gepersonaliseerd kredietonderzoek te starten en om een kredietaanbod te formuleren. Verder geeft de consument toestemming om tot een schatting over te gaan van het onroerend goed dat als waarborg moet dienen voor het krediet.139 71.

Via het aanvraagformulier wordt de consument bovendien geïnformeerd over

bepaalde elementen. Artikel 47, §3 WHK stelt dat indien de potentiële kredietnemer zich verbindt tot de betaling van dossier- of schattingskosten, deze kosten moeten vermeld worden in een door hem ondertekend aanvraagformulier. Uit de formulering van deze regel wordt afgeleid dat een aanvraagformulier enkel verplicht is wanneer de kredietnemer zich verbindt tot de betaling van de dossier- of schattingskosten.140 Artikel 13 van het Algemeen Uitvoeringsbesluit specificeert welke gegevens het aanvraagformulier minstens moet bevatten op leesbare, goed zichtbare en ondubbelzinnige wijze: 1) het tarief van de door de hypotheekonderneming gevraagde kosten; 2) een verwijzing naar het toepasselijke prospectus en een aanduiding van de plaats waar die beschikbaar is; 3) de dagtekening van het tarief van de rentevoeten en de kosten, indien deze afzonderlijk bij het prospectus gevoegd werden. 72.

Via het aanvraagformulier wordt niet alleen de consument geïnformeerd, ook de

kredietgever wordt er door geïnformeerd. De persoon die krediet aanvraagt zal in het aanvraagformulier informatie moeten verstrekken die gevraagd wordt door de kredietgever. Meestal betreft dit informatie over de gezinstoestand, het gezinsinkomen, de gezinsuitgaven, schulden, het onroerend goed waarop de hypotheek zal gevestigd worden en de bestemming van het krediet. De aanvrager moet deze informatie volledig en

“Informatieverstrekking aan de consument vóór het sluiten van de kredietovereenkomst” in X., Het onroerend goed in de praktijk, IX.A.5, 4. 139 D. MEULEMANS, “Informatieverstrekking aan de consument vóór het sluiten van de kredietovereenkomst” in X., Het onroerend goed in de praktijk, IX.A.5, 4; F. DE PATOUL, “Le devoir d’information et de conseil du prêteur” in C. BIQUET-MATHIEU en E. TERRYN (eds.), Hypothecair krediet, Brugge, Die Keure, 2010, (313) 346. 140 E. MESSELY, “Informatieverstrekking aan de kredietnemer” in D. MEULEMANS en G. SCHEPERS (eds.), De nieuwe wet op het hypothecair krediet, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen, 1993, (155) 165; E. VAN INGELGHEM, “Art. 47-49 Wet Hypothecair Krediet” in X., Financieel recht. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, losbl., Art. 47-20.

39

waarheidsgetrouw verstrekken. Op basis van de verstrekte informatie zal de hypotheekonderneming onderzoeken of het gevraagde hypothecair krediet binnen de financiële mogelijkheden van de kredietaanvrager valt en of de waarde van het onroerend goed waarop de hypotheek zal gevestigd worden voldoende waarborg biedt voor de terugbetaling van het krediet.141 Het formulier laat de kredietgever toe om te bewijzen dat hij zijn gemeenrechtelijk onderzoeksplicht vervuld heeft en laat toe te beoordelen of de consument volledige en correcte informatie heeft verstrekt.142 Deze gemeenrechtelijke onderzoeksplicht wordt verderop nog besproken (zie 95).

4.

Schattingsverslag

73.

Een volgende bron van informatie voor de consument is het schattingsverslag. De

kredietgever moet de kredietaanvrager immers onverwijld een kopie bezorgen van het schattingsverslag, indien de schattingskosten ten laste van deze kredietaanvrager worden gelegd.143 ‘Onverwijld’ houdt in dat de kredietgever deze kopie spontaan moet overmaken van zodra hij zelf ervan in het bezit komt en niet later dan het overmaken van het aanbod.144 Deze verplichting is zowel van toepassing op hypotheekondernemingen als op occasionele kredietgevers. 74.

Bepaalde auteurs bekritiseren deze bepaling omdat de wetgever de overhandiging

van het schattingsverslag enkel verplicht maakt wanneer de schattingskosten ten laste van de kredietaanvrager worden gelegd. Het schattingsverslag bevat echter altijd essentiële informatie voor de consument. Dit zal zeker het geval zijn wanneer het verslag bijvoorbeeld informatie bevat over constructiefouten.145 In zo’n gevallen zal de kredietgever de consument moeten informeren over de inhoud van het schattingsverslag, op grond van het

141

D. MEULEMANS, “Informatieverstrekking aan de consument vóór het sluiten van de kredietovereenkomst” in X., Het onroerend goed in de praktijk, IX.A.5, 5. 142 F. DE PATOUL, “Le devoir d’information et de conseil du prêteur” in C. BIQUET-MATHIEU en E. TERRYN (eds.), Hypothecair krediet, Brugge, Die Keure, 2010, (313) 345-346. 143 e Art. 11, 3 lid WHK 144 Circulaire van de Controledienst voor de Verzekeringen van 25 juli 1995, http://www.fsma.be/~/media/Files /circhk/NL/hk/comm_25071995.ashx. 145 D. BLOMMAERT, “De aansprakelijkheid van de kredietinstelling als kredietverlener bij krediettoekenning aan de kredietnemer” in H. VUYE en Y. LEMENSE (eds.), Springlevend aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2011, (361) 386-387; F. DE PATOUL, “Le devoir d’information et de conseil du prêteur” in C. BIQUET-MATHIEU en E. TERRYN (eds.), Hypothecair krediet, Brugge, Die Keure, 2010, (313) 348-349.

40

gemeen recht, zelfs wanneer de schattingskosten niet ten laste van de consument gelegd worden.146 Volgens BLOMMAERT zal deze gemeenrechtelijke verplichting slechts bestaan als de geschatte waarde van het onroerend goed duidelijk verschillend is van de aankoopprijs van het onroerend goed.147 Als de kredietnemer in dergelijke omstandigheden niet geïnformeerd wordt over de inhoud van het schattingsverslag, zou de kredietgever op grond van artikel 1382 B.W. aansprakelijk kunnen gesteld worden. Dat volgt uit een arrest van 26 september 1994 van het Hof van Beroep te Bergen. Volgens het Hof moet een expert, die door de kredietnemer wordt aangesteld, manifeste gebreken vaststellen en dient de kredietgever deze gebreken vervolgens te melden aan de kredietnemer. In de betreffende zaak werd er een fout begaan tijdens de schatting, doordat niet werd opgemerkt dat het onroerend goed onbewoonbaar was. Het Hof stelde de kredietgever dan ook aansprakelijk, op grond van artikel 1382 B.W., wegens een tekortkoming aan zijn informatieplicht.148

5.

Aanbod

Schriftelijk aanbod 75.

Het laatste informatief document dat krachtens de WHK moet verstrekt worden aan

de kredietnemer is een schriftelijk aanbod. Artikel 14, 1e lid WHK bepaalt dat de kredietgever aan de kredietaanvrager een schriftelijk aanbod moet overmaken vóór de ondertekening van de kredietovereenkomst. Een aanbod wordt in de Memorie van toelichting gedefinieerd als een persoonsgerichte mededeling van de bijzondere en algemene voorwaarden waartegen een kredietgever een concreet krediet aanbiedt.149 76.

Het aanbod moet ‘alle contractvoorwaarden’ vermelden. Een samenvatting van de

contractvoorwaarden of opname van de belangrijkste bepalingen is onvoldoende.150 De 146

F. DE PATOUL, “Le devoir d’information et de conseil du prêteur” in C. BIQUET-MATHIEU en E. TERRYN (eds.), Hypothecair krediet, Brugge, Die Keure, 2010, (313) 348-349. 147 D. BLOMMAERT, “De aansprakelijkheid van de kredietinstelling als kredietverlener bij krediettoekenning aan de kredietnemer” in H. VUYE en Y. LEMENSE (eds.), Springlevend aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2011, (361) 387. 148 Bergen 26 september 1994, TBH 1995, 1035. 149 Memorie van toelichting bij het wetsontwerp op het hypothecair krediet, Parl.St. Kamer 1990-1991, nr. 1742/ 1-90/ 91, 8. 150 e Art. 14, 1 lid WHK; S. DE MEUTER, “Het sluiten van de kredietovereenkomst” in D. MEULEMANS en G. SCHEPERS (eds.), De nieuwe wet op het hypothecair krediet, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen, 1993, (167) 207.

41

WHK is op dit aspect strenger dan het gemeen recht. In het gemeen recht is er reeds een geldig aanbod als dit de essentiële en substantiële elementen van de overeenkomst bevat. De bijkomende elementen moeten volgens het gemeen recht niet vermeld worden. Essentiële elementen zijn die elementen die aanwezig moeten zijn om de beoogde overeenkomst als een welbepaalde en gereglementeerde gebruikelijke overeenkomst te kunnen beschouwen. Substantiële elementen zijn die elementen waaraan de partijen een doorslaggevend belang hechten.151 Er kan geargumenteerd worden dat de contractvoorwaarden van aangehechte152 en toegevoegde153 overeenkomsten niet moeten worden opgenomen in het schriftelijk aanbod. Artikel 4, 5° WHK definieert een vestigingsakte namelijk als het geheel van de authentieke en onderhandse akten en elk document dat bepalingen bevat die het toegekende krediet regelen.154 De Memorie van Toelichting stelt echter uitdrukkelijk dat aangehechte en toegevoegde overeenkomsten geen deel uitmaken van de vestigingsakte. Enkel de clausules die deze overeenkomsten verbinden met het betrokken krediet maken deel uit van de vestigingsakte.155 Deze contracten zijn echter belangrijke elementen in kredietoperaties. De contractuele voorwaarden van deze contracten moeten daarom samen met het schriftelijk aanbod gecommuniceerd worden aan de consument, op basis van het gemeen recht.156 Overigens moet het geschrift de geldigheidsduur van het aanbod vermelden.157 De wet bevat geen minimumduur. Er wordt aangenomen dat het aanbod minstens gedurende een

151

S. DE MEUTER, “Het sluiten van de kredietovereenkomst” in D. MEULEMANS en G. SCHEPERS (eds.), De nieuwe wet op het hypothecair krediet, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen, 1993, (167) 205-207. 152 Dit zijn contracten die de kredietgever de consument verplicht te sluiten ter dekking van bepaalde risico’s die de terugbetaling van het krediet in gedrang kunnen brengen. Deze mogen enkel de vorm aannemen van een schuldsaldoverzekering die het overlijdensrisico dekt teneinde contractueel de terugbetaling van het krediet te waarborgen, een verzekering die het risico dekt van de beschadiging van het onroerend goed dat in waarborg werd aangeboden of een borgtochtverzekering. Zie Art. 6, §1 WHK; R. STEENNOT en S. DEJONGHE, Handboek consumentenbescherming en handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, 417-418. 153 Dit zijn contracten die gesloten worden met het oog op de wedersamenstelling van het kapitaal. Deze mogen enkel de vorm aannemen van een levensverzekeringscontract, een kapitalisatiecontract of een andere vorm van sparen. Zie art. 5, 2° WHK. 154 Art. 4, 5° WHK. 155 Memorie van toelichting bij het wetsontwerp op het hypothecair krediet, Parl.St. Kamer 1990-1991, nr. 1742/ 1-90/ 91, 4. 156 F. DE PATOUL, “Le devoir d’information et de conseil du prêteur” in C. BIQUET-MATHIEU en E. TERRYN (eds.), Hypothecair krediet, Brugge, Die Keure, 2010, (313) 350. 157 e Art. 14, 1 lid WHK

42

redelijke termijn geldig moet blijven.158 De redelijke termijn zal meestal twee tot drie maanden zijn.159 De geldigheidsduur is de termijn waarbinnen de kredietaanvrager het aanbod rechtsgeldig kan aanvaarden.160 Gedurende deze termijn kan de kredietgever het aanbod in principe niet intrekken, tenzij er sprake is van nieuwe elementen waarvan hij niet wist en ook niet had kunnen weten bij de redactie van het aanbod.161 77.

Ten laatste bij het overmaken van het schriftelijk aanbod moet er bovendien een

aflossingsplan van het aangeboden krediet aan de kredietaanvrager worden overgemaakt.162 Het aflossingsplan moet de samenstelling van iedere periodieke last aangeven en het verschuldigd blijvend saldo na iedere betaling.163 Deze aflossingstabel moet gebaseerd zijn op de prijzen die effectief van toepassing zijn en moet rekening houden met de kortingen die worden toegekend. Als de kortingen gewijzigd worden moet er een nieuw aflossingsplan overgemaakt worden aan de kredietnemer.164 Tegenstrijdigheid tussen aanbod en overeenkomst 78.

Aangezien het schriftelijk aanbod alle contractvoorwaarden moet bevatten, zal de

uiteindelijke overeenkomst geen nieuwe of afwijkende clausules mogen bevatten.165 Als er een tegenstrijdigheid wordt vastgesteld, kan de kredietnemer de voor hem meest gunstige bepaling inroepen. Als de rentevoet in de kredietovereenkomst afwijkt van deze die werd opgenomen in het aanbod, dan moet er vóór het verlijden van de notariële kredietakte een bijkomend aanbod worden bezorgd aan de kredietnemer. Dit aanbod moet de nieuwe rentevoet bevatten en de overeenstemmende referte-index.166

158

S. DE MEUTER, “Het sluiten van de kredietovereenkomst” in D. MEULEMANS en G. SCHEPERS (eds.), De nieuwe wet op het hypothecair krediet, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen, 1993, (167) 207; R. STEENNOT en S. DEJONGHE, Handboek consumentenbescherming en handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, 420. 159 P. D’HAEN en P. HEYMANS, Le crédit hypothécaire au logement réglementé en Belgique, Waterloo, Kluwer, 2009, 194. 160 S. DE MEUTER, “Het sluiten van de kredietovereenkomst” in D. MEULEMANS en G. SCHEPERS (eds.), De nieuwe wet op het hypothecair krediet, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen, 1993, (167) 210-211. 161 Vred. Brussel 5 maart 1991, TBH 1992, 981. 162 e Art. 14, 2 lid WHK. 163 Art. 21, §1, 2e lid WHK. 164 e Art. 21, §1, 3 lid WHK. 165 F. DE PATOUL, “Le devoir d’information et de conseil du prêteur” in C. BIQUET-MATHIEU en E. TERRYN (eds.), Hypothecair krediet, Brugge, Die Keure, 2010, (313) 350. 166 D. MEULEMANS, “Het sluiten van de kredietovereenkomst” in X., Het Onroerend Goed in de Praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl., IX.A.6-3.

43

79.

Tegenstrijdigheden tussen bepalingen in het aanbod en de kredietovereenkomst

kunnen daarenboven aanleiding geven tot aansprakelijkheid van de kredietgever. Het Hof van Beroep te Luik veroordeelde bijvoorbeeld een kredietgever die een beding van vervroegde opeisbaarheid niet had vermeld in het kredietaanbod. Dit beding werd slechts gecommuniceerd bij het verlijden van de authentieke akte. Het Hof stelde de kredietgever aansprakelijk voor de extra kosten die met deze clausule ten laste van de kredietnemer gelegd werden.167

C.

Sanctionering

1.

Burgerlijke sanctie in de WHK

80.

Als de kredietgever bepaalde verplichtingen of verbodsbepalingen van de WHK

schendt, mag de kredietnemer op ieder ogenblik en zonder enige vergoeding het krediet terugbetalen.168 Deze sanctie is enkel van toepassing bij inbreuken op titel 1 van de WHK. Wat de precontractuele informatieplichten betreft zal de sanctie van toepassing zijn wanneer de kredietgever een inbreuk pleegt op de regels met betrekking tot het schattingsverslag of het schriftelijk aanbod. Het recht om het krediet vervroegd terug te betalen bestaat eveneens wanneer de kredietgever geen inbreuk pleegt op titel 1, maar bij een dergelijke terugbetaling kunnen kredietgevers een wederbeleggingsvergoeding vragen.169 Wanneer de kredietgever een inbreuk begaat op de bepalingen in titel 1 van de WHK, mag er geen wederbeleggingsvergoeding geëist worden wanneer de kredietnemer vervroegd wil terugbetalen.170 Deze sanctie kan niet worden ingeroepen door de consument wanneer de kredietgever bewijst dat de inbreuk geen nadeel heeft berokkend aan de kredietnemer.171

167

Luik 14 januari 1998, RGDC 1999, noot S. HEERINCKX; F. DE PATOUL, “Le devoir d’information et de conseil du prêteur” in C. BIQUET-MATHIEU en E. TERRYN (eds.), Hypothecair krediet, Brugge, Die Keure, 2010, (313) 350. 168 e Art. 28, §1, 1 lid WHK. 169 Art. 26, §1 WHK. 170 F. DE PATOUL, “Le devoir d’information et de conseil du prêteur” in C. BIQUET-MATHIEU en E. TERRYN (eds.), Hypothecair krediet, Brugge, Die Keure, 2010, (313) 353. 171 e Art. 28, §1, 2 lid WHK.

44

2.

Strafsanctie in de WHK

81.

Als makelaars of andere tussenpersonen hun adres niet vermelden in reclame of niet

vermelden dat de reclame van hen uitgaat kunnen ze gesanctioneerd worden met een gevangenisstraf van één maand tot vijf jaar en/of een geldboete van €25 tot €250.172

3.

Administratieve sanctie in de WHK

82.

Hypotheekondernemingen moeten ingeschreven zijn door de FSMA om hun

activiteiten uit te oefenen. Indien deze ondernemingen echter ernstig tekort komen aan de verplichtingen die hen door de WHK of haar uitvoeringsbesluiten worden opgelegd, kan deze inschrijving geschrapt worden.173

4.

Gemeenrechtelijke aansprakelijkheid

83.

Bij de sanctionering van inbreuken op de WHK speelt de gemeenrechtelijke

aansprakelijkheid op grond van artikel 1382 B.W. een grote rol, omdat de WHK geen uitgebreid sanctioneringregime bevat. De kredietnemer kan op basis van artikel 1382 B.W. een schadevergoeding bekomen indien deze een fout, schade en causaal verband kan bewijzen.174 Om te beoordelen of er sprake is van een fout moet men nagaan of de kredietgever of kredietbemiddelaar zich heeft gedragen zoals een normaal, zorgvuldig kredietgever of kredietbemiddelaar zich zou gedragen hebben in dezelfde omstandigheden. Wanneer er een inbreuk wordt begaan op de WHK moet er geoordeeld worden dat de foutvereiste is voldaan. Er is een causaal verband wanneer de schade, zoals zij tot stand gekomen is, zich zonder de fout niet of niet op dezelfde manier zou hebben voorgedaan.175

172

Art. 49 WHK. Art. 43, §3 WHK. 174 F. DE PATOUL, “Le devoir d’information et de conseil du prêteur” in C. BIQUET-MATHIEU en E. TERRYN (eds.), Hypothecair krediet, Brugge, Die Keure, 2010, (313) 353. 175 T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 835. 173

45

§ 2. Europese gedragscode 84.

Momenteel bestaat er nog geen specifieke richtlijn inzake hypothecair krediet op

Europees niveau, hoewel hier in de toekomst verandering in kan komen (zie 154-188). Op verzoek van de Europese Commissie is er wel reeds, door de Europese Hypothecaire Federatie, een gedragscode uitgewerkt voor hypotheekondernemingen.176 Vervolgens heeft de Europese Commissie een aanbeveling geformuleerd om de toepassing van deze gedragscode te ondersteunen.177 Zo’n aanbeveling is niet bindend, waardoor de gedragscode steunt op de vrijwillige naleving door hypotheekondernemingen. Deze gedragscode voorziet regels betreffende de voorlichting van de consument in de precontractuele fase voor woningkredieten, met als doel het verhogen van de transparantie en de grensoverschrijdende vergelijkbaarheid van kredietaanbiedingen.178 Hierna komen respectievelijk het toepassingsgebied van de gedragscode, de algemene informatieplicht die wordt opgelegd, de gepersonaliseerde informatieplicht, de inwerkingstelling en de afdwingbaarheid van de gedragscode aan bod.

A.

Toepassingsgebied

85.

Deze gedragscode is van toepassing op krediet dat aan een consument wordt

verleend voor de aankoop of de verbouwing van een particulier onroerend goed waarvan hij de eigenaar is of dat hij wenst te verwerven, en dat gegarandeerd wordt hetzij door een hypotheek op een onroerend goed, hetzij door een zekerheid die gewoonlijk in een lidstaat voor dat doel wordt gebruikt. Dit betekent dat alle kredieten die onder het toepassingsgebied van de WHK vallen, ook onder het toepassingsgebied van de gedragscode vallen.179

176

Europese overeenkomst over een vrijwillige gedragscode betreffende voorlichting in de precontractuele fase inzake woningkredieten, http://ec.europa.eu/internal_market/finservices-retail/docs/home-loans/ agreement_nl.pdf. 177 Aanbeveling Comm. nr. C(2001) 477, 1 maart 2001 betreffende de voorlichting die kredietgevers die woningkredieten aanbieden in de precontractuele fase aan de consumenten moeten geven, Pb. EG L69, 25. 178 P. HEYMANS, “Algemene basisinformatie inzake gereglementeerd hypothecair woonkrediet” in X., Het onroerend goed in de praktijk”, Antwerpen, Kluwer, losbl., VIII.Fter.E.1-E.2. 179 Ibid., VIII.Fter.E.3-1.

46

B.

Informatieplichten

86.

De

gedragscode

bevat

zowel

een

algemene

informatieplicht

als

een

gepersonaliseerde informatieplicht. Beide informatieplichten worden hieronder behandeld.

1.

Algemene informatieplicht

87.

De gedragscode legt hypotheekondernemingen een verplichting op om algemene

informatie te verstrekken aan de kandidaat-kredietnemer. Deze informatie komt grotendeels overeen met wat krachtens de WHK moet worden opgenomen in het prospectus. De informatie moet worden opgenomen in een type drager die de hypotheekonderneming gebruikt voor haar overige marketinginformatie. In België betreft het dus een prospectus in papieren vorm en/of opgenomen op de internetsite van de hypotheekonderneming.180 De volgende informatie moet worden opgenomen: 1) de naam en het adres van de kredietgever; 2) in voorkomend geval, de naam en het adres van de tussenpersoon; 3) het doel waarvoor het krediet mag gebruikt worden; 4) de vorm van de zekerheid; 5) een beschrijving van de beschikbare soorten woningkredieten met een korte beschrijving van de verschillen tussen producten met een vaste rente en producten met een veranderlijke rente, met inbegrip van de gevolgen hiervan voor de consument; 6) de soorten rente (vast, veranderlijk of een combinatie van beide); 7) een indicatieve kostenopgave van een standaardwoningkrediet voor de consument; 8) een lijst van daaraan verbonden kostenelementen zoals administratiekosten, kosten van verzekering, juridische kosten, kosten voor bemiddelende instanties, enz.; 9) de verschillende mogelijkheden die beschikbaar zijn voor terugbetaling van het krediet aan de kredietgever (met inbegrip van het aantal, de periodiciteit en, indien van toepassing, het bedrag van de aflossingen); 10) de mogelijkheid van vervroegde terugbetaling en de voorwaarden;

180

P. HEYMANS, “Algemene basisinformatie inzake gereglementeerd hypothecair woonkrediet” in X., Het onroerend goed in de praktijk”, Antwerpen, Kluwer, losbl., VIII.Fter.E.4-1.

47

11) de eventuele noodzaak het desbetreffende onroerende goed te laten schatten; 12) algemene informatie over de fiscale aftrekbaarheid van de rente van een woningkrediet of andere bestaande stimuleringsmaatregelen van de overheid, dan wel een aanduiding van de plaats waar nadere informatie kan worden verkregen; 13) de duur van de bedenktijd, indien van toepassing; 14) bevestiging dat de instelling bij de gedragscode is aangesloten en vermelding dat exemplaren van deze gedragscode bij de instelling verkrijgbaar zijn.

2.

Gepersonaliseerde informatieplicht

88.

De toegevoegde waarde van de gedragscode ligt vooral in de verplichting om

gepersonaliseerde informatie te verstrekken aan de kandidaat-kredietnemer, via een Europese gestandaardiseerde informatiefiche. Deze moet ten laatste samen met het aanbod aan de consument overhandigd worden. Bij deze informatiefiche moet ook een samenvattende en illustratieve aflossingstabel gegeven worden. Inhoudelijk bevat deze fiche kernelementen die normalerwijs ook worden opgenomen in de kredietovereenkomst. Gezien de verplichting van de kredietgever, op grond van artikel 14, 1e lid WHK, om voor de ondertekening van de kredietovereenkomst een schriftelijk aanbod te verstrekken aan de consument met alle contractvoorwaarden, zal de consument dezelfde informatie moeten bekomen van een kredietgever die zich niet verbonden heeft tot naleving van de gedragscode. De toegevoegde waarde van de gepersonaliseerde informatieplicht ligt in het feit dat de consument geïnformeerd wordt over de belangrijkste elementen van de kredietovereenkomst in gestandaardiseerde vorm. Dit vergemakkelijkt de vergelijking tussen verschillende kredietaanbiedingen.181 De volgende informatie moet worden opgenomen in de informatiefiche: 1) de identiteit van de kredietgever; 2) een omschrijving van het product. Hierbij moet vermeld worden of er sprake is van een hypotheek op een onroerend goed dan wel een andere vorm van zekerheid die gewoonlijk wordt gesteld. Er moet ook duidelijk gemaakt worden of het gaat om een krediet waarbij gedurende de looptijd enkel rente wordt betaald en de hoofdsom pas na de looptijd wordt betaald dan wel of het gaat om een krediet met periodieke aflossingen 181

Ibid., VIII.Fter.E.4-2.

48

van de hoofdsom. Tenslotte moet er ook vermeld worden of de voorwaarden van het krediet afhankelijk zijn van de inbreng van eigen kapitaal of een zekerheidsstelling door een derde; 3) de rentevoet. Hierbij moet vermeld welke soort rentevoet wordt toegepast en gedurende welke looptijd. Bovendien moet men de volgende gegevens vermelden, indien relevant: de wijze van verandering van de rentevoet, de perioden met een vaste rentevoet en de daarmee verband houdende boetebedingen, de maximaal toegestane verlaging of verhoging van de rentevoet, gegevens met betrekking tot de indexering van de rentevoet enz.; 4) het jaarlijks kostenpercentage of de gelijkwaardige effectieve rentevoet (indien in de nationale wetgeving geen jaarlijks kostenpercentage is vastgesteld); 5) de hoogte van het verleende krediet; 6) de looptijd van de woningkredietovereenkomst; 7) het aantal en de periodiciteit van de betalingen; 8) voor een krediet met aflossingen op de hoofdsom: het bedrag van iedere afbetaling; 9) voor woningkredieten waarbij alleen de rente wordt betaald: de hoogte van iedere periodieke rentebetaling en de hoogte van iedere periodieke betaling aan het aflossingsinstrument; 10) de bijkomende eenmalige kosten (bv. administratieve kosten en schattingskosten); 11) de bijkomende terugkerende kosten (bv. verzekeringskosten); 12) de mogelijkheid op vervroegde terugbetaling en de voorwaarden; 13) de interne klachtenregeling; 14) een illustratieve aflossingstabel. Deze moet de volgende gegevens bevatten: het bedrag van de maandelijkse of driemaandelijkse betalingen voor het eerste jaar, gevolgd door de jaarlijkse bedragen voor de totale looptijd van de lening; het terugbetaalde kapitaal, het bedrag van de rente, het nog verschuldigde kapitaal, de periodieke betaling en tenslotte het totaalbedrag van kapitaal en rentebetalingen; 15) verplichting tot het aanhouden van een bankrekening en het betalen van het salaris bij de kredietgever.

49

C.

Inwerkingstelling

89.

Als een hypotheekonderneming deze code wil toepassen moet zij dit rechtstreeks

meedelen aan de Europese Commissie. Deze onderneming wordt vervolgens opgenomen in een centraal register van de Europese Commissie. Er wordt bovendien van deze onderneming gevraagd dat zij het publiek op algemene wijze informeert over het feit dat ze de gedragscode zal naleven. Daarnaast wordt er gevraagd om blijvend bekend te maken dat de hypotheekonderneming de gedragscode naleeft, bijvoorbeeld op haar website en/of in haar prospectus.182

D.

Afdwingbaarheid van de code

90.

Een logische vraag die rijst bij zo’n vrijwillige gedragscode is: in hoeverre zijn deze

verplichtingen afdwingbaar? Een inbreuk op de gedragscode kan gesanctioneerd worden via de buitencontractuele aansprakelijkheid, op grond van artikel 1382 B.W. Er kan namelijk gesteld worden dat een normaal, zorgvuldig kredietgever deze gedragscode zou naleven, indien hij dit niet doet begaat hij een fout. Op basis van deze fout kan de kredietgever aansprakelijk gesteld worden. De consument zal dan echter wel moeten aantonen dat hij bepaalde schade heeft geleden én dat deze werd veroorzaakt door de schending van de gedragscode.183 91.

Bovendien kan het niet naleven van een gedragscode een inbreuk op de WMPC

inhouden. De niet-nakoming door een onderneming van verifieerbare verplichtingen die op genomen zijn in een gedragscode, waarvan de onderneming aangeeft dat ze deze naleeft, wordt krachtens artikel 89, 2° WMPC gezien als een misleidende handelspraktijk. Hiertoe is wel vereist dat deze niet-nakoming de gemiddelde consument ertoe brengt of kan brengen een besluit over een transactie te nemen dat hij anders niet had genomen.184

182

P. HEYMANS, “Algemene basisinformatie inzake gereglementeerd hypothecair woonkrediet” in X., Het onroerend goed in de praktijk”, Antwerpen, Kluwer, losbl., VIII.Fter.E.9. 183 Ibid., VIII.Fter.E.10. 184 Art. 89, 2° WMPC.

50

§ 3. Beoordeling van terugbetalingsmogelijkheden 92.

De WHK bevat geen algemene bepaling die de kredietgever verplicht om informatie

te verzamelen waarmee hij kan beoordelen of de kredietnemer in staat zal zijn om het krediet terug te betalen. Desondanks wordt de hypothecaire kredietgever door het Belgische recht toch verplicht om de terugbetalingsmogelijkheden te onderzoeken. De kredietgever moet meer bepaald de Centrale voor Kredieten aan Particulieren raadplegen en informatie inwinnen

bij

de

consument.

Een

onzorgvuldige

beoordeling

van

de

terugbetalingsmogelijkheiden kan aanleiding geven tot aansprakelijkheid.

A.

Raadpleging Centrale voor Kredieten aan Particulieren

93.

Krachtens artikel 10 van het koninklijk besluit tot regeling van de Centrale voor

Kredieten aan Particulieren, dient de professionele, hypothecaire kredietgever de Centrale voor Kredieten aan Particulieren (CKP) te raadplegen om informatie te bekomen over de financiële situatie en solvabiliteit van de consument.185 De CKP bestaat enerzijds uit een positief luik en negatief luik. De CKP registreert alle consumentenkredietovereenkomsten en hypothecaire kredietovereenkomsten (het positieve luik). Daarnaast registreert het ook alle wanbetalingen voortvloeiend uit deze overeenkomsten (het negatieve luik). De Centrale wordt beheerd door de Nationale Bank van België.186 De raadpleging moet geschieden binnen een termijn van 15 kalenderdagen voor de overhandiging van het aanbod. Deze raadpleging blijft vier maanden geldig. Indien de overeenkomst niet wordt gesloten binnen deze termijn, moet er een nieuwe raadpleging gebeuren.187 94.

Niet-naleving van de verplichting om de Centrale voor Kredieten aan Particulieren te

raadplegen kan zware gevolgen hebben voor de kredietgever. In voorkomend geval kan de rechter ambtshalve de kredietnemer ontslaan van het geheel of een gedeelte van de

185

Art. 10 Koninklijk Besluit 7 juli 2002 tot regeling van de Centrale voor Kredieten aan Particulieren, B.S. 19 juli 2002; D. MEULEMANS, “De Centrale voor Kredieten aan Particulieren” in X., Het Onroerend Goed in de Praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl., IX.A.13-1. 186 Art. 3 Wet 10 augustus 2001 betreffende de Centrale voor Kredieten aan Particulieren, B.S. 25 september 2001. 187 Art. 10, 2° Koninklijk Besluit 7 juli 2002 tot regeling van de Centrale voor Kredieten aan Particulieren, B.S. 19 juli 2002.

51

nalatigheidsinteresten en zijn verplichtingen verminderen tot de prijs bij contante betaling van het goed of de dienst of tot het ontleende bedrag.188

B.

Gemeenrechtelijke onderzoeksplicht

95.

Omdat de WHK geen onderzoeksplicht bevat, wordt de hypothecaire kredietgever

onderworpen aan de gemeenrechtelijke onderzoeksplicht.189 De kredietgever moet op actieve wijze informatie verzamelen over de behoeften, financiële toestand en kredietwaardigheid van de consument.190 Hierbij zal de kredietgever rekening moeten houden met de huidige inkomsten van de consument, maar ook met de toekomstige inkomsten.191 96.

Om dit onderzoek mogelijk te maken rust er op de kredietnemer een verplichting om

informatie te verstrekken aan de kredietgever. Dit betreft een passieve informatieplicht, wat impliceert dat de kredietnemer zich in principe kan beperken tot het antwoorden op de vragen van de kredietgever. De goede trouw vereist wel dat de consument volledig en nauwkeurig antwoordt op deze vragen. Bovendien mag de consument niet bewust informatie achterhouden die nuttig kan zijn voor de kredietverlener. Als de consument weet of zou moeten weten dat bepaalde informatie belangrijk is voor de toekenning van het krediet, zal de kredietgever hierover geïnformeerd moeten worden.192

188

Art. 16 Wet 10 augustus 2001 betreffende de Centrale voor Kredieten aan Particulieren, B.S. 25 september 2001. 189 D. BLOMMAERT, “De aansprakelijkheid van de kredietinstelling als kredietverlener bij krediettoekenning aan de kredietnemer” in H. VUYE en Y. LEMENSE (eds.), Springlevend aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2011, (361) 388-389; F. DE PATOUL, “Le devoir d’information et de conseil du prêteur” in C. BIQUET-MATHIEU en E. TERRYN (eds.), Hypothecair krediet, Brugge, Die Keure, 2010, (313) 344; A. VANDOOLAEGHE, “De precontractuele informatieverplichting van de hypothecaire kredietverlener” (noot onder Kh. Brussel 15 januari 2008), DCCR 2008, (99) 102. 190 Kh. Brussel 15 januari 2008, DCCR 2008, 90, noot A. VANDOOLAEGHE; Bergen 12 juni 2006, JLMB 2007, 146; D. BLOMMAERT, “De aansprakelijkheid van de kredietinstelling als kredietverlener bij krediettoekenning aan de kredietnemer” in H. VUYE en Y. LEMENSE (eds.), Springlevend aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2011, (361) 387-388. 191 J.P. BUYLE en M. DELIERNEUX, noot onder Luik 8 februari 2005, TBH 2007, (66) 66. 192 Kh. Brussel 15 januari 2008, DCCR 2008, 90, noot A. VANDOOLAEGHE; F. DE PATOUL, “Le devoir d’information et de conseil du prêteur” in C. BIQUET-MATHIEU en E. TERRYN (eds.), Hypothecair krediet, Brugge, Die Keure, 2010, (313) 323.

52

C.

Overschrijding terugbetalingsmogelijkheden

97.

Als uit de ingewonnen informatie blijkt dat de kredietgever redelijkerwijs niet kan

aannemen dat de consument in staat zal zijn om het krediet terug te betalen, moet de kredietgever weigeren om het krediet te verstrekken. Uit rechtspraak blijkt dat de hypothecaire kredietgever aansprakelijk kan gesteld worden, op basis van artikel 1382 B.W., indien hij in dergelijke situatie niet weigert om het krediet te verstrekken.193 Bovendien mag een krediet niet worden toegekend op basis van de loutere overweging dat er genoeg zekerheden geboden worden.194 98.

Een

voorbeeld

van

een

uitspraak

over

de

beoordeling

van

de

terugbetalingsmogelijkheden betreft een zaak bij het Luikse Hof van Beroep. In deze zaak besloot de rechter dat een kredietgever een fout beging door aan twee personen met een beperking, zonder hoop op financiële verbetering, een krediet toe te kennen dat hen opzadelde met een kredietlast die hoger was dan 40% van hun gezamenlijke inkomsten.195 Uit deze zaak bleek dat de waardering van het te verwerven goed een belangrijke plaats inneemt bij de beoordeling van de terugbetalingsmogelijkheden. Het feit dat het kredietbedrag in deze zaak significant hoger was dan de waarde van het onroerend goed was een belangrijk element in het beoordelen van de aansprakelijkheid. De gehanteerde norm hierbij was dat het bedrag van het krediet maximum 125% van de waarde van het goed mocht zijn.196 99.

Wanneer blijkt dat de kredietnemer niet in staat is om het krediet terug te betalen is

het echter ook mogelijk dat er zal worden besloten tot een gedeelde aansprakelijkheid. De kredietnemer moet zich ook zelf informeren over de verschillende aanbiedingen en zelf beoordelen of een kredietaanbieding geschikt is in het licht van zijn financiële middelen. Als geoordeeld wordt dat ook de kredietnemer een fout beging zal er besloten worden tot een gedeelde aansprakelijkheid. Omdat de kredietgever over meer kennis en ervaring beschikt, 193

Luik 16 mei 2006, Jaarboek Kredietrecht 2006, 3; Vred. Zottegem 25 mei 2000, Jaarboek Kredietrecht 2000, 133; C. BIQUET-MATHIEU, “L’entreprise hypothécaire n’est pas un prêteur sur gage” (noot onder Luik 19 juni 2007), JLMB 2008, (106) 106; A. VANDOOLAEGHE, “De precontractuele informatieverplichting van de hypothecaire kredietverlener” (noot onder Kh Brussel 15 januari 2008), DCCR 2008, (99) 102. 194 Luik 16 mei 2006, Jaarboek Kredietrecht 2006, 3; Kh. Brussel 12 september 2000, TBH 2001, 787. 195 Luik 16 mei 2006, Jaarboek Kredietrecht 2006, 3. 196 Ibid.

53

zal een fout van de kredietnemer echter, behoudens uitzonderlijke omstandigheden, niet leiden tot een verbreking van het causaal verband tussen de fout van de kredietgever en de schade van de kredietnemer.197

197

C. BIQUET-MATHIEU, “L’entreprise hypothécaire n’est pas un prêteur sur gage” noot onder Luik 19 juni 2007, JLMB 2008, afl. 3,(106) 106; J-P. BUYLE en M. DELIERNEUX, noot onder Luik 29 april 2004, TBH 2006, 89.

54

Afdeling 2. Wet consumentenkrediet 100.

Omdat er in bepaalde kringen gepleit wordt voor het toepassen van de regels uit de

WCK op hypothecaire kredietovereenkomsten, volgt in deze afdeling een grondige uiteenzetting over de precontractuele informatieplichten die zijn opgenomen in de WCK. Eerst wordt het toepassinggebied van de WCK bestudeerd, daarna de informatieplichten en tenslotte de sanctionering van inbreuken op deze plichten.

§ 1. Toepassingsgebied 101.

Hieronder wordt het toepassingsgebied van de WCK behandeld, zowel het materieel

als het personeel toepassingsgebied komen achtereenvolgens aan bod. Er wordt niet ingegaan op het territoriaal toepassingsgebied, deze bepalingen hebben namelijk slechts een beperkt belang omdat de graad van grensoverschrijdende kredietverlening zeer laag is.

A.

Materieel toepassingsgebied

102.

Wat het materieel toepassingsgebied betreft is de WCK van toepassing op

kredietovereenkomsten. Deze worden gedefinieerd als overeenkomsten waarbij een kredietgever een krediet verleent of toezegt aan een consument, in de vorm van uitstel van betaling, een lening of een andere gelijkaardige betalingsregeling.198 103.

De WCK hanteert een ruime definitie van het begrip ‘kredietovereenkomst’, maar

artikel 3 WCK bevat een lijst met overeenkomsten waarop de WCK niet van toepassing is. Bepaalde overeenkomsten worden geheel uitgesloten (artikel 3, §1 WCK), terwijl andere slechts gedeeltelijk worden uitgesloten (artikel 3, §2 WCK). In het kader van deze masterproef kan niet dieper worden ingegaan op al deze uitsluitingen, er wordt enkel ingegaan op de uitsluiting met betrekking tot hypothecaire kredietovereenkomsten, omdat deze overeenkomsten het uitgangspunt vormen van deze masterproef. Krachtens artikel 3, §1, 7° worden kredietovereenkomsten die onder het toepassingsgebied van de WHK vallen (zie 48-61) volledig uitgesloten uit het toepassingsgebied van de WCK. Als een consument een hypothecaire kredietovereenkomst sluit voor de aankoop van een gezinswoning, zal de 198

Art. 1, 4° WCK.

55

WCK niet van toepassing zijn. De WCK is echter wel van toepassing op hypothecaire kredietovereenkomsten die niet onder het toepassingsgebied van de WHK vallen. Als bijvoorbeeld het krediet, dat gewaarborgd wordt door een hypotheek, geen betrekking heeft op de verwerving of het behoud van onroerende zakelijke rechten zal de WCK wel van toepassing zijn. Dit is onder andere het geval wanneer een aantal lopende consumentenkredieten gecentraliseerd wordt in één, door een hypotheek gewaarborgd krediet.199

B.

Personeel toepassingsgebied

104.

De WCK is enkel van toepassing op kredietovereenkomsten gesloten met

consumenten en bevat verplichtingen voor zowel kredietgevers als kredietbemiddelaars. Deze drie partijen worden hieronder gedefinieerd.

1.

Consument

105.

De consument wordt gedefinieerd als elke natuurlijke persoon die, ten aanzien van

de onder de wet vallende verrichtingen, handelt met een oogmerk dat geacht kan worden vreemd te zijn aan zijn handels-, beroeps- of ambachtelijke activiteiten.200 Rechtspersonen kunnen niet worden aangemerkt als consumenten. Om te beoordelen of een natuurlijke persoon een consument is in de zin van de WCK hanteert men het bestemmingscriterium, waarbij wordt nagegaan met welk doel het krediet wordt gesloten. Als een handelaar bijvoorbeeld een televisietoestel aankoopt op krediet zal deze onder de WCK gezien worden als consument indien het toestel bestemd is voor privégebruik.201 De ervaring van de kredietnemer met kredietovereenkomsten is irrelevant bij het bepalen van de toepasselijkheid van de wet. Zo zal een juridisch geschoolde bankbediende, die een kredietovereenkomst sluit voor privédoeleinden, beschermd worden door de WCK. De wet zal echter niet van toepassing zijn wanneer een niet juridisch geschoolde zelfstandige in kader van zijn beroepsactiviteiten een krediet aangaat. De financiële kennis kan daarentegen

199

M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de Wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 17. Art. 1, 1° WCK. 201 M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de Wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 10. 200

56

wel een rol spelen voor de werking van de in de wet vervatte bepalingen, zoals de verplichting om passende toelichting te geven (zie 127-129).202 106.

Als het krediet gedeeltelijk gebruikt wordt voor handels-, beroeps- of ambachtelijke

activiteiten impliceert dit niet meteen dat men geen consument is in de zin van de WCK. Om beschermd te worden door de WCK volstaat het dat de kredietovereenkomst hoofdzakelijk voor private doeleinden wordt gesloten. De WCK zal dus ook van toepassing zijn als het beroepsmatig gebruik slechts bijkomstig is aan het privégebruik.203 Zo wordt iemand die een gezinswagen koopt met consumentenkrediet ook als consument beschouwd als deze de auto sporadisch wil gebruiken voor beroepsdoeleinden.204 Het is echter onduidelijk of de toepassing van de WCK bij gemengd gebruik wel conform is met de Richtlijn Consumentenkrediet.205 In het arrest Gruber van het Hof van Justitie wordt immers een minder ruime consumentendefinitie gehanteerd. Volgens dit arrest kan iemand bij gemengd gebruik slechts als consument gekwalificeerd worden indien het beroepsmatige gebruik dermate marginaal is dat het in de globale context van de betrokken verrichting onbetekenend is.206 Het is dus niet voldoende dat het beroepsmatige ondergeschikt is aan het privégebruik. Desondanks zal dit arrest waarschijnlijk geen grote gevolgen hebben wat betreft de toepassing van de WCK bij gemengd gebruik. Het arrest handelt over de toepassing van de bijzondere bevoegdheidsregeling voor consumentenovereenkomsten die vervat ligt in het Europees Executieverdrag, het is niet zeker of deze interpretatie ook moet toegepast worden in het kader van consumentenkrediet. Zelfs als het Hof van Justitie zou beslissen dat deze interpretatie ook moet gehanteerd worden bij consumentenkrediet, betekent dit niet dat de WCK niet meer kan worden toegepast bij gemengd gebruik. Niets

202

M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de Wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 10. Memorie van toelichting bij het wetsontwerp tot wijziging van de wet van 12 juni 1991 op het consumentenkrediet, Parl.St. Kamer 2009-2010, Doc. 52 2468/001, 11. 204 M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de Wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 11. 205 Richtlijn 2008/48/EG van het Europees Parlement en de Raad, 23 april 2008 inzake kredietovereenkomsten voor consumenten en tot intrekking van Richtlijn 87/102/EEG van de Raad, Pb. EU L 133, 66. 206 HvJ C-464, Johann Gruber v. Bay Wa AG, 20 januari 2005, http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:62001CJ0464:NL:HTML. 203

57

belet de Belgische wetgever om het toepassingsgebied van de WCK uit te breiden tot particulieren die hoofdzakelijk voor private doeleinden een krediet aangaan.207

2.

Kredietgever

107.

De kredietgever wordt gedefinieerd als elke natuurlijke persoon, elke rechtspersoon

of elke groep van dergelijke personen, die een krediet toestaat binnen het kader van zijn handels- of beroepsactiviteiten.208 De toepassing van de WCK vereist derhalve dat de kredietgever het krediet toestaat in het kader van zijn professionele activiteiten. De WCK is bijvoorbeeld niet van toepassing op kredieten die in de familiale sfeer worden toegestaan.209 108.

Bij deze definitie wordt één uitzondering geformuleerd: een persoon (of een groep

van personen) die een kredietovereenkomst aanbiedt of sluit wordt niet gezien als een kredietgever indien deze overeenkomst het voorwerp uitmaakt van een onmiddellijke overdracht of indeplaatsstelling ten gunste van een erkende kredietgever aangewezen in de overeenkomst.210 Personen of groepen van personen die enkel fungeren als doorgeefluik worden bijgevolg niet gezien als kredietgevers, zij kunnen echter wel gelijkgesteld worden met kredietbemiddelaars (zie 109).

3.

Kredietbemiddelaar

109.

De kredietbemiddelaar is een natuurlijke persoon of rechtspersoon die niet optreedt

als kredietgever en die in het raam van zijn bedrijfs- of beroepsactiviteiten tegen een vergoeding in de vorm van geld of een ander overeengekomen economisch voordeel: 1) aan consumenten kredietovereenkomsten voorstelt of aanbiedt; 2) consumenten anderszins dan onder 1) bedoeld, bijstaat bij de voorbereiding van het sluiten van kredietovereenkomsten (bv. ter gelegenheid van de verkoop van een goed);211 3) of namens de kredietgever met consumenten kredietovereenkomsten sluit. Personen die kredietovereenkomsten aanbieden of toestaan die het voorwerp uitmaken van een

207

M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de Wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 12; E. TERRYN en J. VANNEROM, “De implicaties van de nieuwe Richtlijn consumentenkrediet voor het Belgisch recht” in R. BLANPAIN en R. TAS (eds.), Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2009, 27. 208 Art. 1, 2° WCK. 209 M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de Wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 13. 210 Art. 1, 2° WCK. 211 M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de Wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 13.

58

onmiddellijke overdracht of indeplaatsstelling ten gunste van een andere erkende kredietgever aangewezen in de overeenkomst worden hiermee gelijkgesteld.212 De WCK hanteert duidelijk een ruime definitie van het begrip ‘kredietbemiddelaar’. Die viseert zowel kredietmakelaars, verkopers, zakenaanbrengers als onderagenten. Het is in principe irrelevant of deze tussenpersonen hun activiteit uitoefenen als hoofdactiviteit of als nevenactiviteit, maar een aantal verplichtingen in de WCK gelden niet voor kredietbemiddelaars in nevenactiviteit (zie 146-147).213 Het is niet vereist dat de kredietbemiddelaar een geldelijke vergoeding ontvangt voor zijn bemiddeling, er is reeds sprake van kredietbemiddeling wanneer een tussenpersoon de opgesomde activiteiten verricht met louter een economisch voordeel als vergoeding. Volgens bepaalde auteurs impliceert dit dat een verkoper die door het aanbieden van krediet een bepaalde verkoopovereenkomst kan sluiten onder de definitie van kredietbemiddelaar valt.214 Er moet echter worden opgemerkt dat er in de definitie sprake is van een overeengekomen economisch voordeel. Daardoor zal er slechts sprake zijn van kredietbemiddeling indien er een overeenkomst gesloten is tussen de verkoper en de kredietgever over een bepaalde vergoeding.215 110.

Twee soorten van kredietbemiddelaars worden expliciet gedefinieerd in artikel 62

WCK.

De

eerste

betreft

de

kredietagent.

Deze

wordt

omschreven

als

elke

kredietbemiddelaar die de bevoegdheid heeft om kredietovereenkomsten te sluiten in naam en voor rekening van een kredietgever én uitsluitend in naam van die kredietgever tussenkomt voor de kredietvormen die toegepast worden door die kredietgever. De tweede categorie betreft de kredietmakelaar. Deze wordt omschreven als elke kredietbemiddelaar die gewoonlijk, hoofdzakelijk of bijkomend bij het sluiten van een kredietovereenkomst bemiddelt in het raam van zijn handels- of beroepsactiviteiten. De kredietmakelaar bemiddelt bij het sluiten van kredietovereenkomsten aangeboden door één of meerdere kredietgevers. 212

Art. 1, 3° WCK Memorie van toelichting bij het wetsontwerp tot wijziging van de wet van 12 juni 1991 op het consumentenkrediet, Parl.St. Kamer 2009-2010, Doc. 52 2468/00, 15; M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de Wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 15. 214 M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de Wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 14. 215 K. VAN LANDEGHEM, “De vernieuwde Wet op het Consumentenkrediet: betere bescherming van de consument binnen een eengemaakte Europese markt?, T. Fin. R. 2011, (3) 20. 213

59

§ 2. Informatieplichten 111.

Uit de bestudering van de informatieplichten in de WCK blijkt dat de wetgever een

groot belang hecht aan het verstrekken van informatie aan de consument om deze in staat te stellen geïnformeerde beslissingen te nemen. Daarom worden kredietgevers en kredietbemiddelaars op grond van de WCK verplicht om bepaalde informatie op te nemen in reclame, een standaardinformatieformulier te verstrekken, een ontwerpovereenkomst te geven op verzoek van de consument en passende toelichting te verlenen. Maar de wetgever lijkt ook te erkennen dat de consument slechts in beperkte mate in staat is om goede beslissingen te nemen op basis van deze informatie. De wetgever legt immers verplichtingen op die gecatalogeerd kunnen worden onder informatieplichten in de ruime zin, maar die een deel van de beslissingsverantwoordelijkheid bij de kredietgever leggen en dus verder gaan dan loutere informatieverstrekking. Zo worden kredietgevers en kredietbemiddelaars verplicht om informatie in te winnen over de consument, op basis van deze informatie moeten zij zoeken naar het best aangepaste krediet en als uit de informatie blijkt dat de consument zijn verplichtingen niet zal kunnen nakomen moet de verstrekking van krediet geweigerd worden. In deze paragraaf wordt achtereenvolgens ingegaan op deze verschillende verplichtingen. Tenslotte wordt stil gestaan bij de bijzondere positie van kredietbemiddelaars in nevenactiviteit en de definitie van het jaarlijks kostenpercentage.

A.

Standaardinformatie in reclame

112.

De WCK bevat enkele regels met betrekking tot reclame voor consumentenkrediet.

Reclame wordt in de WCK gedefinieerd als iedere mededeling van een onderneming die rechtstreeks of onrechtstreeks ten doel heeft de verkoop van producten te bevorderen, ongeacht de plaats of de aangewende communicatiemiddelen.216 De WCK regelt drie aspecten van reclame, namelijk: de verplicht op te nemen informatie, verboden vormen van reclame en reclame buiten de onderneming.217 Gezien het onderwerp van deze masterproef gaan we hieronder enkel in op de verplichte vermeldingen. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen reclame waarin een rentevoet of cijfers betreffende 216 217

Art. 1, 7° WCK verwijst namelijk naar de definitie opgenomen in art. 2, 19° WMPC. Art. 5 tot Art. 9 WCK.

60

de kosten van het krediet worden vermeld en reclame die geen melding maakt van een rentevoet of cijfers betreffende de kosten.

1.

Reclame waarin een rentevoet of cijfers vermeld worden

Standaardinformatie 113.

Krachtens artikel 5, §1, 1e lid WCK moet in reclame waarin een rentevoet of cijfers

betreffende de kosten van het krediet vermeld worden de volgende informatie worden opgenomen: 1) de debetrentevoet, vast en/of veranderlijk, alsook nadere informatie over eventuele kosten die in de totale kosten van het krediet voor de consument zijn opgenomen; 2) het kredietbedrag; 3) het jaarlijks kostenpercentage; 4) de duur van de kredietovereenkomst; 5) in geval van een krediet in de vorm van uitstel van betaling voor een bepaald goed of een bepaalde dienst, de contante prijs en het bedrag van eventuele voorschotten; 6) en in voorkomend geval, het totale door de consument te betalen bedrag en het bedrag van de afbetalingstermijnen. 114.

Deze standaardinformatie moet op een duidelijke, beknopte, opvallende en

desgevallend hoorbare wijze aan de hand van een representatief voorbeeld worden opgenomen in de reclame. Het feit dat de informatie kan verstrekt worden op hoorbare wijze impliceert dat ook auditieve reclame voor concrete consumentenkredieten mogelijk is, dus niet enkel voor algemene reclame over de onderneming zoals bij toepassing van de WHK.218 115.

Het ‘kredietbedrag’ (uit artikel 5, §1, 1e lid, 2° WCK) moet gebaseerd zijn op het

gemiddelde kredietbedrag dat, naargelang het soort van kredietovereenkomst waarvoor reclame wordt gemaakt, representatief is voor de aanbiedingen van de kredietgever of kredietbemiddelaar.219 Deze bepaling moet verhinderen dat er onrealistische voorbeelden worden gegeven in de reclame. Er is bijvoorbeeld geen sprake van een representatief voorbeeld wanneer een reclame met betrekking tot de financiering van een auto een 218 219

M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de Wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 27. e Art. 5, §1, 3 lid WCK.

61

kredietbedrag van 2.500 euro vermeldt. De gemiddelde autofinanciering overstijgt namelijk in ruime mate dit bedrag.220 116.

Het ‘totale door de consument te betalen bedrag’ (uit artikel 5, §1, 1e lid, 6° WCK)

moet ook de kosten bevatten van nevendiensten die de consument verplicht moet aanschaffen bij het krediet. Dit geldt ook voor de kosten van nevendiensten die moeten worden aangeschaft om de geadverteerde kredietvoorwaarden te verkrijgen. Als de consument verplicht wordt om bijvoorbeeld een verzekering te sluiten, om een krediet of bepaalde promotievoorwaarden te verkrijgen, dan moeten de kosten van deze verzekering worden opgenomen in het totale te betalen bedrag.221 Als de kosten van deze nevendiensten niet vooraf kunnen bepaald worden, moeten deze kosten niet worden opgenomen. In voorkomend geval moet het verplicht karakter van deze nevendienst wel vermeld worden bij het jaarlijks kostenpercentage. Dit moet op een duidelijke, beknopte, opvallende en hoorbare wijze.222 Bijzondere bepalingen voor kredietbemiddelaars 117.

Naast deze informatie moeten kredietbemiddelaars nog bijkomende informatie

opnemen in reclame. Zij moeten de consument op de hoogte brengen van hun hoedanigheid van kredietbemiddelaar, alsook van de aard en de draagwijdte van hun bevoegdheden.223 Dit impliceert onder meer dat ze moeten vermelden of ze optreden als kredietmakelaar of kredietagent.224 Kredietagenten moeten bovendien in reclame ook elementen opnemen ter identificatie van de kredietgever, omdat op hen een verplichting rust om deze elementen op te nemen in alle documenten bestemd voor het cliënteel.225

220

M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de Wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 25. Ibid., 26. 222 Art. 5, §3 WCK. 223 Art. 63, §1 WCK. 224 Art. 63, §2 WCK. 225 Art. 63, §5 WCK; V. COLAERT en E. TERRYN, “Kredietpromotie” in E. TERRYN (ed.), Handboek Consumentenkrediet, Brugge, die Keure, 2007, (25) 33. 221

62

2.

Reclame waarin geen rentevoet of cijfers vermeld worden

118.

De hierboven behandelde standaardinformatie moet niet worden opgenomen in

reclame die geen melding maakt van een rentevoet of cijfers betreffende de kosten van het krediet. In deze reclame moet slechts één zin verplicht opgenomen worden: “Let op, geld lenen kost ook geld”.226 Het blijkt immers dat consumenten zich vaak onvoldoende bewust zijn van de aan krediet verbonden kosten. Deze waarschuwing moet de aandacht van de consument vestigen op de financiële gevolgen van het opnemen van krediet.227

B.

Informatieverstrekking via Europees standaardformulier

119.

Krachtens artikel 11 WCK moet de kredietgever en/of de kredietbemiddelaar de

consument, te gelegener tijd, voordat deze door een kredietovereenkomst en/of een aanbod wordt gebonden, informatie verstrekken die hem toelaat om verschillende aanbiedingen te vergelijken teneinde een geïnformeerd besluit te nemen over het sluiten van de kredietovereenkomst. Deze informatie moet worden verstrekt, via een Europees standaardinformatieformulier, op papier of een op een andere duurzame drager. In wat volgt wordt er respectievelijk ingegaan op de concrete inhoud van de verplichte informatie, de vorm waarin deze moet worden verstrekt en het tijdstip waarop deze moet overhandigd worden.

1.

Inhoud van de informatie

120.

De verstrekte informatie moet de consument toelaten om verschillende

aanbiedingen te vergelijken en een geïnformeerd besluit te nemen. De informatie moet bovendien aangepast zijn aan de door de kredietgever aangeboden voorwaarden en de eventueel door de consument kenbaar gemaakte voorkeuren en informatie. De informatie die concreet moet worden verstrekt betreft:228 1) het soort krediet; 2) de identiteit, met inbegrip van het ondernemingsnummer, van de kredietgever en desgevallend van de betrokken kredietbemiddelaar, evenals hun geografisch adres dat relevant is voor de betrekkingen met de consument; 226

Art. 5, §2 WCK. M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de Wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 28. 228 e Art. 11, §1, 2 lid WCK. 227

63

3) het kredietbedrag en de voorwaarden voor kredietopneming; 4) de duur van de kredietovereenkomst; 5) in geval van een krediet in de vorm van uitstel van betaling voor een goed of een dienst en gelieerde kredietovereenkomsten: het goed of de dienst en de contante prijs daarvan; 6) de debetrentevoet, de voorwaarden die de toepassing van deze rentevoet regelen en, voor zover beschikbaar, indices of referentierentevoeten die betrekking hebben op de aanvankelijke debetrentevoet en de termijnen, de voorwaarden en de procedure voor wijziging daarvan (…); 7) het jaarlijkse kostenpercentage en het totale door de consument te betalen bedrag, aan de hand van een representatief voorbeeld en met vermelding van alle voor de berekening van dit percentage gebruikte veronderstellingen. Indien de consument de kredietgever in kennis heeft gesteld van één of meer elementen van het krediet waarnaar zijn voorkeur uitgaat, zoals de duur van de kredietovereenkomst en het kredietbedrag, houdt de kredietgever met deze elementen rekening (…); 8) het bedrag, het aantal en de frequentie van de door de consument te verrichten betalingen en, in voorkomend geval, de volgorde waarin de betalingen aan de verschillende openstaande saldi tegen verschillende debetrentevoeten worden toegerekend met het oog op aflossing; 9) de eventuele kosten voor het aanhouden van een of meer rekeningen indien dat vereist is voor de boeking van zowel betalingen als kredietopnemingen, tenzij het openen van een rekening facultatief is, tezamen met de kosten voor het gebruik van een betaalmiddel

voor

zowel

betalingen

als

kredietopnemingen,

andere

uit

de

kredietovereenkomst voortvloeiende kosten, alsmede de voorwaarden waaronder die kosten kunnen worden gewijzigd; 10) in voorkomend geval, het bestaan van kosten die door de consument bij het sluiten van de kredietovereenkomst aan een notaris moeten worden betaald; 11) de eventuele verplichting tot het sluiten van een overeenkomst voor nevendiensten in verband met de kredietovereenkomst, onder meer een verzekering, indien het sluiten van dergelijke overeenkomst voor deze dienst verplicht is om het krediet, in voorkomend geval aan de geadverteerde voorwaarden, te verkrijgen;

64

12) de

geldende

rentevoet

ingeval

van

betalingsachterstand

alsmede

de

wijzigingsmodaliteiten ervan en, in voorkomend geval, de kosten van niet-nakoming van de kredietovereenkomst; 13) een waarschuwing betreffende de gevolgen van wanbetaling; 14) in voorkomend geval, de gevraagde zekerheden; 15) het al dan niet bestaan van een herroepingsrecht; 16) het recht van vervroegde terugbetaling en, in voorkomend geval, informatie over het recht van de kredietgever op een vergoeding en de wijze waarop deze wordt vastgesteld overeenkomstig artikel 23 WCK; 17) het recht van de consument om, overeenkomstig artikel 12 WCK, onverwijld en kosteloos geïnformeerd te worden over het resultaat van de raadpleging van een gegevensbestand ter beoordeling van zijn kredietwaardigheid; 18) het recht van de consument om op verzoek een kosteloos exemplaar van de ontwerpkredietovereenkomst te ontvangen. Deze bepaling is niet van toepassing indien de kredietgever ten tijde van het verzoek niet voornemens is de overeenkomst met de consument aan te gaan; 19) in voorkomend geval, de periode gedurende welke de kredietgever door de precontractuele informatie gebonden is. 121.

Indien de kredietovereenkomst gesloten wordt door middel van communicatie via

spraaktelefonie wordt de informatieplicht beperkt op grond van artikel 11, §3 WCK. In voorkomend geval moet enkel de informatie in puntje 3) tot 6) en 8) vermeld worden, alsmede het jaarlijks kostenpercentage weergegeven aan de hand van een representatief voorbeeld en het totale door de consument te betalen bedrag.

2.

Vorm van de informatie

122.

De informatie moet verstrekt worden via een standaardformulier dat als bijlage is

opgenomen bij de wet. Aan de opmaak van dit formulier mag in principe niets gewijzigd worden. De kredietgevers en kredietbemiddelaars mogen geen rubrieken verplaatsen of

65

toevoegen. Het is echter wel toegelaten om rubrieken weg te laten als deze niet van toepassing zijn op de betrokken kredietvorm.229 Als de kredietgever en/of kredietbemiddelaar, naast de verplichte informatie, nog aanvullende informatie wil verstrekken moet dit in een afzonderlijk document, dat aan het Europese standaardinformatieformulier kan worden gehecht.230 123.

Het standaardinformatieformulier moet verstrekt worden op papier of op een andere

duurzame drager. In artikel 1, 21° WCK wordt een duurzame drager gedefinieerd als ieder hulpmiddel dat de consument in staat stelt om persoonlijk aan hem gerichte informatie op te slaan, op een wijze die deze informatie gemakkelijk toegankelijk maakt voor toekomstig gebruik, gedurende een periode die is afgestemd op het doel waarvoor de informatie kan dienen, en die ongewijzigde reproductie van de opgeslagen informatie mogelijk maakt. Cdroms en emails worden gezien als duurzame dragers.231 Ook een SMS kan in bepaalde gevallen als een duurzame drager gekwalificeerd worden, doordat de nieuwste gsm’s toelaten om op overzichtelijke wijze informatie weer te geven.232 Een website zal daarentegen in principe niet voldoen aan de voorwaarden om te worden gekwalificeerd als duurzame drager.233 Een website is immers niet persoonlijk gericht op de betrokken consument. Deze vereiste zou mogelijks wel voldaan zijn indien de consument op de website enkele persoonlijke criteria moet opgeven om vervolgens geïndividualiseerde informatie te krijgen. Maar dan is er nog niet voldaan aan de vereisten van makkelijke toegankelijkheid voor toekomstig gebruik en de mogelijkheid tot ongewijzigde reproductie. Dit zou de kredietgever echter kunnen oplossen door de consument te verzoeken om zelf de informatie af te drukken van op de website of de desbetreffende webpagina op te slaan.234

229

Y. HOORNAERT, “Wet op het consumentenkrediet (WCK): andermaal hervormd”, Bank Fin. R. 2010, (400) 404. e Art. 11, §1, 3 lid WCK 231 J. STUYCK, Handelspraktijken in Beginselen van Belgisch Privaatrecht, Mechelen, Story-Scientia, 2003, 432. 232 M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de Wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 46. 233 J. STUYCK, Handelspraktijken in Beginselen van Belgisch Privaatrecht, Mechelen, Story-Scientia, 2003, 432. 234 M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de Wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 46; R. STEENNOT, F. BOGAERT, D. BRULOOT en D. GOENS, Wet marktpraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2010, https://biblio.ugent.be/publication/1093285, 152-153. 230

66

3.

Tijdstip van informatieverstrekking

124.

Over het moment waarop de informatie moet verstrekt worden bestaat

onduidelijkheid. Volgens artikel 11 WCK moet de informatie verstrekt worden ‘te gelegener tijd voordat de consument door een kredietovereenkomst en/of aanbod wordt gebonden’. Men stelt zich de vraag of dit impliceert dat de kredietsluiting in twee onderscheiden fasen dient te geschieden en er dus een afkoelingsperiode moet worden nageleefd tussen de verstrekking van de precontractuele informatie en de contractsluiting.235 Als de kredietsluiting moet geschieden in twee onderscheiden fasen impliceert dit dat een consument die zeker is van zijn aankoop- en kredietbeslissing niet onmiddellijk kan overgaan tot de ondertekening van de kredietovereenkomst. Dit zou tot gevolg hebben dat hij ook het beoogde goed of de beoogde dienst niet onmiddellijk zou kunnen verwerven. Zo zou een consument die een goed wil kopen op afbetaling verplicht worden om op een latere dag terug te keren naar de winkel om het goed te kunnen verwerven.236 Volgens DE MUYNCK viseerde de wetgever echter geen dergelijke interpretatie. Deze auteur stelt dat zo’n interpretatie het handelsverkeer disproportioneel zou belemmeren ten opzichte van de eventuele voordelen van zo’n ‘tweefasenstelsel’. Bovendien wordt erop gewezen dat het oorspronkelijk wetsvoorstel stelde dat de precontractuele informatie ‘te gelegener tijd en ruim voordat…’ moest verstrekt worden. De Raad van State bekritiseerde deze invulling van het tijdstip van informatieverstrekking en de bepaling werd gewijzigd, zodat de informatieverstrekking nu slechts “te gelegener tijd voordat…” moet geschieden.237 DE MUYNCK stelt dat er een beoordeling in concreto moet gehanteerd worden. Dit sluit meer aan bij de ratio legis van de bepaling. De bepaling wordt slechts geschonden indien blijkt dat de consument in het concrete geval geen geïnformeerde kredietbeslissing heeft kunnen nemen.238 Naar onze mening moet de kredietgever of kredietbemiddelaar inderdaad in concreto beoordelen hoeveel tijd er moet gegeven worden aan de consument om hem een

235

M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de Wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 45. Ibid., 45. 237 Memorie van toelichting bij het wetsontwerp tot wijziging van de wet van 12 juni 1991 op het consumentenkrediet, Parl.St. Kamer 2009-2010, Doc. 52 2468/00, 32. 238 M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de Wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 45; Zie ook: K. VAN LANDEGHEM, “De vernieuwde Wet op het Consumentenkrediet: betere bescherming van de consument binnen een eengemaakte Europese markt?, T. Fin. R. 2011, (3) 31-32. 236

67

geïnformeerd besluit te laten nemen. Art 11, §1, 1e lid WCK stelt echter dat de verstrekte informatie de consument moet toelaten om verschillende aanbiedingen te vergelijken. Een daadwerkelijke vergelijking is slechts mogelijk als de contractsluiting in twee fasen gebeurt. Daarom moet worden aangenomen dat er in principe wel een afkoelingsperiode moet worden nageleefd. 125.

Op het principe dat de informatie ‘te gelegener tijd voordat…’ moet verstrekt worden

bestaat één uitzondering. In bepaalde omstandigheden moet de precontractuele informatie slechts onmiddellijk na het sluiten van de kredietovereenkomst verstrekt worden. Hiervoor moeten er drie voorwaarden vervuld zijn. De contractsluiting moet op verzoek van de consument geschieden (1) via een middel voor communicatie op afstand (2), dat het onmogelijk maakt om de informatie te verstrekken vóór het sluiten van de kredietovereenkomst (3).239 De WCK bevat geen definitie van ‘communicatiemiddel op afstand’. Er kan echter worden verwezen naar de definitie in artikel 2, 22° WMPC waarin een ‘techniek voor communicatie op afstand’ wordt omschreven als ieder middel dat, zonder gelijktijdige fysieke aanwezigheid van onderneming en consument, kan worden gebruikt voor de sluiting van de overeenkomst tussen deze partijen. Hieronder vallen onder andere: sms, email, telefoon en fax. Er moet echter worden opgemerkt dat artikel 14 WCK bepaalde formaliteiten oplegt bij het sluiten van kredietovereenkomsten. Indien de betrokken overeenkomst onderworpen is aan artikel 14 WCK kan deze overeenkomst niet telefonisch of via sms worden gesloten.240 De mogelijkheid om de informatie te verstrekken na de contractsluiting wordt vooral beperkt door de derde voorwaarde: de onmogelijkheid om de informatie voorafgaand te verstrekken. Dit is voornamelijk het gevolg van het feit dat informatie niet alleen op papier kan verstrekt worden, maar ook op duurzame drager. Als de overeenkomst bijvoorbeeld via mail gesloten wordt is het niet onmogelijk om de informatie te mailen voor het sluiten van de kredietovereenkomst. Hetzelfde geldt bijvoorbeeld voor overeenkomsten gesloten via fax. De toepassing van deze bepaling is dus zeer beperkt. De kredietgever en/of

239 240

Art. 11, §3 WCK. M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de Wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 47.

68

kredietbemiddelaar

moet

de

onmogelijkheid

in

concreto

aantonen,

maar

zo’n

onmogelijkheid zal gezien de technologische evolutie niet snel aanvaard worden.241

C.

Ontwerpkredietovereenkomst

126.

Krachtens artikel 11, §5 WCK moet de kredietgever en/of kredietbemiddelaar op

verzoek van de consument, kosteloos een exemplaar van de ontwerpkredietovereenkomst verstrekken. Deze verplichting bestaat echter niet als de kredietgever op het moment van het verzoek niet voornemens is de kredietovereenkomst met de consument aan te gaan.

D.

Passende toelichting

127.

De kredietgever en kredietbemiddelaar kunnen zich echter niet beperken tot het

louter overhandigen van een informatieformulier en een ontwerpovereenkomst, zij moeten daarnaast passende toelichting verstrekken aan de consument, op grond van artikel 11, §4, 1e lid WCK. Hierna wordt achtereenvolgens bestudeerd wat de inhoud moet zijn van deze toelichting en wat de invloed is van de financiële geletterdheid van de consument.

1.

Inhoud van de toelichting

128.

De toelichting moet de consument in staat stellen te beoordelen of de voorgestelde

kredietovereenkomst aan zijn behoeften en financiële situatie beantwoordt. De toelichting heeft betrekking op de precontractuele informatie, de voornaamste kenmerken van de voorgestelde producten en de specifieke gevolgen hiervan voor de consument, met inbegrip van de gevolgen indien de consument niet betaalt.242 De toelichtingsverplichting kan ook impliceren dat de kredietgever en/of kredietbemiddelaar moet uitleggen dat andere kredietvormen meer geschikt zijn ter vervulling van de behoeften van de consument. Dit hangt samen met de verplichting, vervat in artikel 15, 1e lid WCK, van de kredietgever en kredietbemiddelaar om binnen de kredietovereenkomsten die zij gewoonlijk aanbieden of

241 242

Ibid., 47. e Art. 11, §4, 1 lid WCK.

69

waarvoor zij gewoonlijk bemiddelen, het krediet te zoeken dat best aangepast is aan de financiële toestand van de consument en het doel van het krediet (zie 138-140).243 Om deze verplichting te illustreren worden hier twee voorbeelden gegeven. Bij verkopen op afbetaling244 kan geargumenteerd worden dat onder meer het bijzondere juridische regime inzake verbonden overeenkomsten, zoals vervat in artikel 19, 20 en 24 WCK, het voorwerp is van de toelichtingsverplichting. Dit regime is namelijk één van de voornaamste kenmerken van de kredietvorm en heeft ook betrekking op de gevolgen van de niet nakoming van de verbintenissen. Een ander voorbeeld heeft betrekking op geoorloofde debetstanden op een rekening. Bij deze kredietvorm is de relatieve kostprijs een essentieel kenmerk en is het dus mogelijks voorwerp van de toelichtingsverplichting.245 Voor bepaalde kredietovereenkomsten wordt de inhoud van de toelichting uitdrukkelijk bepaald in artikel 11, §4, 2e lid WCK. Indien de overeenkomst een kredietopening betreft, die wordt aangeboden op een verkooppunt buiten de onderneming van de kredietgever of op afstand, moet een passende toelichting verstrekt worden met betrekking tot de voor- en nadelen van deze kredietsoort in vergelijking met de verkoop of lening op afbetaling. Deze toelichting moet echter enkel verstrekt worden indien die laatste kredietsoorten worden aangeboden door de betreffende kredietgever en/of kredietbemiddelaar. De toelichting heeft onder meer betrekking op de aflossing van het kapitaal, de aanrekening van interesten, de maximale jaarlijkse kostenpercentages, de nulstellingstermijn en de eisbaarheid van het verschuldigd saldo in geval van eenzijdige opzegging bedoeld in artikel 33ter, §1, 2e lid WCK.

243

M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de Wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 4849. 244 Volgens art. 1, 9° WCK zijn dit kredietovereenkomsten die normaal leiden tot de verkrijging van lichamelijke roerende goederen of levering van diensten, verkocht door de kredietgever of kredietbemiddelaar, en waarvan de prijs betaald wordt door middel van periodieke stortingen. 245 M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de Wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 49.

70

2.

Invloed van de financiële geletterdheid van de consument

129.

De concrete invulling van de toelichtingsverplichting wordt beïnvloed door de

financiële geletterdheid van de consument, omdat de toelichting hem in staat moet stellen om te oordelen of de kredietovereenkomst voldoet aan zijn behoeften en financiële situatie. Om deze beoordeling mogelijk te maken is het essentieel dat de consument de toelichting begrijpt, daarom zal de toelichting moeten verleend worden in een voor de consument begrijpelijke taal.246 Dit impliceert overigens dat de kredietgever vóór het verstrekken van de toelichting informatie zal moeten verzamelen om de financiële geletterdheid van de consument te beoordelen. Bovendien zal hij na het verstrekken van de toelichting moeten controleren of de informatie daadwerkelijk begrepen wordt door de kredietnemer.247

E.

Informatie-inwinningsplicht

130.

Omdat de kredietgever of de kredietbemiddelaar in staat zou zijn om de

kredietwaardigheid van de consument en de passendheid van een kredietovereenkomst te beoordelen, wat verplicht is op grond van artikel 15 WCK (zie 138-145), moet de kredietgever over voldoende informatie beschikken over de consument. Daarom werd er in de wet een verplichting ingevoerd om op actieve wijze informatie te verzamelen over de consument en een verplichting voor de consument en de persoonlijke zekerheidssteller om informatie te verstrekken, beiden worden hierna behandeld.

1.

Verplichting voor de kredietgever en kredietbemiddelaar

131.

Krachtens artikel 10, 1e lid WCK worden kredietgevers en kredietbemiddelaars

verplicht om informatie in te winnen bij de kredietnemer en de eventuele steller van een persoonlijke zekerheid. Zij moeten de juiste en volledige informatie vragen die zij noodzakelijk achten om de financiële toestand, terugbetalingsmogelijkheden en lopende financiële verbintenissen van de kredietnemer en de zekerheidssteller te beoordelen. Als het de kredietbemiddelaar is die de informatie inwint dan moet deze de ingewonnen informatie

246

Ibid., 49; E. TERRYN en J. VANNEROM, “De implicaties van de nieuwe Richtlijn consumentenkrediet voor het Belgisch recht” in R. BLANPAIN en R. TAS (eds.), Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2009, (19) 34. 247 M. DE MUYNCK, “Precontractuele bijstand ex. Artikel 11, §4 W.C.K.: katalysator voor een herijkt beslissingsen toezichtsmodel inzake consumentenkrediet?”, Financial Law Institute Working Paper Series Januari 2012, http://www.law.ugent.be/fli/wps/pdf/WP2012-01.pdf, (1) 7.

71

meedelen aan de kredietgever.248 Bij niet naleving van deze verplichting zal er geen commissie verschuldigd zijn indien de kredietovereenkomst later wordt ontbonden, verbroken of het voorwerp uitmaakt van een termijnverval.249 132.

Deze verplichting impliceert dat de kredietgever of kredietbemiddelaar op actieve

wijze informatie moeten inwinnen.250 In de praktijk zal men deze informatie inwinnen via een formulier dat moet worden ingevuld door de kredietnemer.251 De gevraagde informatie moet de kredietgever en/of kredietbemiddelaar toelaten een beeld te vormen van zowel de consument zijn vermogen als zijn huidige en toekomstige inkomsten en uitgaven. Er moet bijvoorbeeld gevraagd worden naar: de op het ogenblik van de kredietaanvraag reeds lopende kredieten, de grootte van het loon of vervangingsinkomen van de kandidaatkredietnemer, de burgerlijke staat van de consument (bv. gehuwd, samenwonend, gescheiden, kinderen ten laste, verplichting alimentatie te betalen), of de kredietnemer een woning huurt of daarentegen eigenaar is van een woning, enz.252 Om discriminatie bij de toekenning van krediet te vermijden, mag de gevraagde informatie geen betrekking hebben op het ras, de etnische afstamming, het seksueel gedrag, de gezondheid, de overtuigingen of activiteiten op politiek, levensbeschouwelijk of godsdienstig gebied en het lidmaatschap van een vakbond of van een ziekenfonds.253 133.

Er moet niet enkel informatie worden ingewonnen bij de kredietnemer zelf, maar ook

bij de steller van een persoonlijke zekerheid (bijvoorbeeld iemand die zich borg stelt). Op basis van deze informatie moet de kredietgever beoordelen of de financiële situatie van deze zekerheidssteller wel een dergelijke zekerheidsstelling toelaat. Deze verplichting wordt in de WCK echter niet gekoppeld aan een verbod om de zekerheidsstelling te aanvaarden indien de kredietgever redelijkerwijs moet aannemen dat de zekerheidssteller zijn verplichtingen niet zal kunnen nakomen, terwijl er met betrekking tot de kredietnemer wel

248

Art. 64, §2 WCK. Art. 99 WCK. 250 Rb. Oudenaarde 4 december 2002, Jaarboek Kredietrecht 2002; Vred. Sint-Niklaas 4 december 2001, Jaarboek Kredietrecht 2001, 161; Vred. Berchem 5 januari 1999, Jaarboek Kredietrecht 1999, 49. 251 M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de Wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 36. 252 Rb. Oudenaarde 4 december 2002, Jaarboek Kredietrecht 2002; M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de Wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 37. 253 e Art. 10, 2 lid WCK. 249

72

een soortgelijk verbod is opgenomen in artikel 15 WCK. Er kan hier echter wel worden verwezen naar de regels met betrekking tot de kosteloze borgtocht.254 134.

De verplichting om informatie in te winnen is een resultaatsverbintenis, wat

impliceert dat de kredietgever en/of kredietbemiddelaar moet kunnen bewijzen dat hij deze verplichting nageleefd heeft.255

2.

Verplichting voor de consument en de persoonlijke zekerheidssteller

135.

De kredietnemer en de persoonlijke zekerheidssteller zijn krachtens artikel 10, 1e lid

WCK verplicht om juist en volledig te antwoorden op de vragen van de kredietgever en de kredietbemiddelaar. Deze bepaling impliceert echter slechts een passieve informatieplicht. In principe moeten de kredietnemer en de zekerheidssteller enkel antwoorden op de vragen van de kredietgever, ze moeten niet spontaan informatie verstrekken over hun financiële toestand.256 De antwoorden moeten echter wel volledig en correct zijn, waardoor soms informatie moet verstrekt worden die verder reikt dan de uitdrukkelijke vraag van de kredietgever.257 Als een kredietgever bijvoorbeeld vraagt naar het inkomen van de consument, begaat de consument een fout als hij zijn inkomen meedeelt zonder te vermelden dat de arbeidsovereenkomst ondertussen werd opgezegd. Als de kredietgever echter geen enkele vraag stelt over het inkomen, kan niet verwacht worden dat de consument spontaan meedeelt dat de arbeidsovereenkomst werd opgezegd.258 De consument begaat ook een fout als de kredietgever vraagt naar het aantal kinderen ten laste en de consument nalaat verwekte doch ongeboren kinderen te vermelden.259 136.

Om te beoordelen of de consument een inbreuk pleegt op zijn informatieplicht moet

rekening gehouden worden met zijn beperkte kennis over kredietovereenkomsten. De 254

Krachtens art. 2043 sexies B.W. is een overeenkomst tot kosteloze borgstelling nietig indien het bedrag kennelijk niet in verhouding is tot de terugbetalingsmogelijkheden van de borg. Deze mogelijkheid moet beoordeeld worden in het licht van de roerende en onroerende goederen en inkomsten van de borg; M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de Wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 37. 255 Memorie van toelichting bij wetsontwerp tot wijziging van de wet van 12 juni 1991 op het consumentenkrediet, Parl.St. Kamer 2001-2002, Doc. 50 1730/001, 15. 256 Vred. Kortrijk 31 oktober 2006, Jaarboek Kredietrecht 2006, 23, noot. L. VAN DEN STEEN.; Vred. Ronse 27 juli 2004, Jaarboek Kredietrecht 2004, 18; Rb. Oudenaarde 4 december 2002, Jaarboek Kredietrecht 2002. 257 Memorie van toelichting bij het wetsontwerp tot wijziging van de wet van 12 juni 1991 op het consumentenkrediet, Parl.St. Kamer 2009-2010, Doc. 52 2468/001, 37. 258 R. STEENNOT, “Overzicht van rechtspraak consumentenbescherming (2003-2007)”, TPR 2009, (229) 420-421. 259 M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de Wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 38.

73

kredietgever moet ervoor zorgen dat de consument begrijpt welke informatie er van hem gevraagd wordt. Als de consument bepaalde informatie niet verstrekt doordat hij de vragen van de kredietgever niet begrijpt, kan hem geen tekortkoming aan zijn informatieplicht verweten worden.260 137.

Volgens rechtspraak hebben de kedietgever en kredietbemiddelaar ook een

verificatieplicht. Indien de kredietnemer onjuiste informatie verstrekt, maar de kredietgever en/of kredietbemiddelaar weet of zou moeten weten dat de informatie onjuist is, kan deze niet ontsnappen aan sanctionering door te verwijzen naar de onjuiste informatie.261 Dit betekent echter niet dat de kredietgever of de kredietbemiddelaar moet overgaan tot een grondig onderzoek van de correctheid van de verstrekte informatie. De verificatieplicht blijft beperkt tot de informatie die gemakkelijk kan geverifieerd worden. Zo moeten verklaringen met betrekking tot het loon en inkomsten geverifieerd worden aan de hand van een loonfiche262 of belastingaangifte.263 De verklaringen met betrekking tot bestaande kredieten moeten getoetst worden aan de gegevens van de Centrale voor Kredieten aan Particulieren.264 Ook de huurlasten moeten geverifieerd worden aan de hand van de relevante documenten.265 Bovendien ontsnapt de kredietgever niet aan aansprakelijkheid als de verstrekte informatie niet strookt met de informatie die hij reeds in zijn bezit heeft.266

F.

Best aangepaste krediet

138.

De voorgaande informatieplichten beperken zich tot het geven van informatie of

toelichting, zonder hier enig waardeoordeel aan toe te kennen. Artikel 15, 1e lid WCK gaat echter verder door het opleggen van een zekere raadgevingsplicht, waardoor een deel van de

verantwoordelijkheid

voor

de

kredietbeslissing

bij

de

kredietgever

en/of

kredietbemiddelaar wordt gelegd. De kredietgever en/of kredietbemiddelaar wordt, op 260

Rb. Namen 5 juni 2000, T.Vred. 2002, 120, M. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de Wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 38-39. 261 Vred. Diksmuide 8 januari 2007, Jaarboek Kredietrecht 2007, 39; Vred. Kortrijk 28 juni 2005, Jaarboek Kredietrecht 2005, 34; Rb. Brugge 31 januari 2003, T. Vred. 2003, 224. 262 Vred. Gent 6 januari 2005, RABG 2005, 345; Vred. Ronse 27 juli 2004, Jaarboek Kredietrecht 2004, 18. 263 Vred. Waregem 6 april 2004, Jaarboek Kredietrecht 2004, 9. 264 Art. 10, 1° Koninklijk Besluit 7 juli 2002 tot regeling van de Centrale voor Kredieten aan Particulieren, B.S. 19 juli 2002. 265 Vred. Gent 6 januari 2005, RABG 2005, 345. 266 Vred. Kortrijk 28 juni 2005, Jaarboek Kredietrecht 2005, 34; R. STEENNOT, “Overzicht van rechtspraak consumentenbescherming (2003-2007)”, TPR 2009, (229) 422.

74

grond van dit artikel, verplicht om het krediet te zoeken dat qua soort en bedrag het best is aangepast aan de behoeften van de consument. Hierbij moet rekening gehouden worden met de financiële toestand van de consument op het ogenblik van het sluiten van de kredietovereenkomst en met het doel van het krediet. Deze verplichting geldt niet enkel bij het sluiten van een nieuwe kredietovereenkomst, maar ook bij een wijziging van het kredietbedrag van een bestaande overeenkomst.267 139.

In zijn zoektocht naar het best aangepaste krediet moet de kredietgever enkel de

overeenkomsten in aanmerking nemen die hij gewoonlijk aanbiedt. De kredietbemiddelaar kan zich beperken tot de kredietovereenkomsten waarvoor hij gewoonlijk bemiddelt. De kredietgever en kredietbemiddelaar moeten de consument dus niet leiden naar het best aangepaste krediet op de volledige kredietmarkt, maar kunnen zich beperken tot de overeenkomsten die ze zelf aanbieden of waarvoor ze zelf bemiddelen.268 Indien de kredietgever echter geen aangepast krediet kan aanbieden mag de kredietgever geen kredietovereenkomst sluiten met de consument.269 140.

Deze verplichting kan geïllustreerd worden met twee voorbeelden. Zo is een

herfinancieringskrediet niet aangepast aan de doelstellingen van de consument indien het JKP voor dit krediet en de maandelijkse afbetalingen ongeveer identiek zijn aan dat van het krediet dat geherfinancierd wordt. Zo’n krediet heeft geen enkel nut voor de consument. Ofwel wordt de consument niet geconfronteerd met problemen bij de terugbetaling van het krediet, waardoor het geen zin heeft om een herfinancieringskrediet met dergelijke voorwaarden te sluiten, ofwel had de consument wel betalingsmoeilijkheden en dan had de kredietgever het krediet moeten weigeren.270 Een andere voorbeeld betreft het toestaan van een kredietopening aan een consument met beperkte financiële mogelijkheden voor de aankoop van een wagen, waarbij de consument initieel enkel interesten betaalt en verschillende jaren geen kapitaal terugbetaalt. Zo’n kredietopening is niet aangepast aan het

267

e

Art. 15, 4 lid WCK. Vred. Kortrijk 29 juni 2004, Jaarboek Kredietrecht 2004, 55. 269 DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de Wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 51. 270 Rb. Sint-Niklaas 17 april 2002, Jaarboek Kredietrecht 2002, 133; R. STEENNOT en S. DEJONGHE, Handboek consumentenbescherming en handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, 343. 268

75

doel van het krediet en de financiële situatie van de kredietnemer, een lening op afbetaling is beter geschikt bij de aankoop van een wagen.271

G.

Weigeringsplicht

141.

Hoewel de voorgaande verplichting om het best aangepaste krediet te zoeken de

verantwoordelijkheid voor de beslissing gedeeltelijk verplaatst naar de kredietgever of kredietbemiddelaar, blijft de beslissingsmacht bij de consument liggen. Artikel 15, 2e lid WCK gaat nog verder door te bepalen dat de kredietgever in bepaalde gevallen moet weigeren om krediet te verlenen. Krachtens dit artikel mag de kredietgever slechts een kredietovereenkomst sluiten of het kredietbedrag verhogen272 wanneer hij redelijkerwijs moet aannemen dat de consument in staat zal zijn de verplichtingen, voortvloeiend uit de overeenkomst, na te komen. De kredietgever moet dit beoordelen aan de hand van de raadpleging van de Centrale voor Kredieten aan Particulieren en de informatie die hij overeenkomstig artikel 10 WCK van de consument heeft bekomen. Als de kredietgever van oordeel is dat de consument niet in staat zal zijn het krediet terug te betalen, mag er geen krediet verstrekt worden. 142.

Artikel 64, §1 WCK bevat een gelijkaardige verplichting voor kredietbemiddelaars.

Deze bepaling stelt dat de kredietbemiddelaar geen kredietaanvraag kan indienen voor een consument indien hij van oordeel is dat de consument duidelijk niet in staat zal zijn de verplichtingen, voortvloeiend uit de kredietovereenkomst, na te komen. Dit moet hij beoordelen op basis van de inlichtingen waarover hij beschikt of zou moeten beschikken. Het betreft onder meer de informatie die werd ingewonnen overeenkomstig artikel 10 WCK. 143.

De beoordeling van de terugbetalingsmogelijkheden moet gebeuren op het ogenblik

van het sluiten van de kredietovereenkomst of de verhoging van het kredietbedrag.273 Het feit dat er voor de kredietovereenkomst eventueel zekerheden worden gesteld is irrelevant. Als men oordeelt dat de consument niet in staat zal zijn om terug te betalen, kan men niet beslissen om het krediet toch toe te kennen louter en alleen omdat de belangen van de

271

Vred. Grâce-Hollogne 5 juni 2007, JLMB 2008, 107, noot C. BIQUET-MATHIEU. e Art. 15, 4 lid WCK. 273 R. STEENNOT, “Overzicht van rechtspraak consumentenbescherming (2003-2007)”, TPR 2009, (229) 428. 272

76

kredietgever gewaarborgd zijn door voldoende zekerheden.274 Bij kredietopeningen moet men bij de beoordeling van de terugbetalingsmogelijkheden uitgaan van een maximale kredietopname en dit doorheen de volledige duurtijd van het krediet.275 144.

De bewijslast met betrekking tot de raadpleging van de Centrale voor Kredieten aan

Particulieren rust op de kredietgever, de raadplegingsverplichting is namelijk een resultaatsverbintenis.276 De weigeringsplicht zelf is een inspanningsverbintenis, waardoor de kredietgever enkel aansprakelijk kan gesteld worden wanneer deze een krediet toekent in omstandigheden waarin een normaal, redelijk en voorzichtige kredietgever zich zou hebben onthouden om krediet te verlenen.277 145.

Om deze verplichting te illustreren worden hier kort twee voorbeelden uit de

rechtspraak behandeld.278 In een eerste zaak bleek dat de kredietnemers na het sluiten van bepaalde kredietovereenkomsten nog beschikten over een budget van 624,82 euro (na betaling van de huur, vaste kosten en lopende leningen) voor een gezin van vier personen. De rechter oordeelde dat de kredietgever niet mocht aannemen dat de kredietnemers in staat zouden zijn om de verplichtingen voortvloeiend uit de overeenkomsten na te komen.279 In een tweede zaak had een kredietgever krediet toegekend aan een koppel met een gezamenlijk inkomen van 1.400 euro. De rechter stelde dat de kredietgever had moeten weten dat meer dan de helft van dit inkomen zou moeten besteed worden aan de lening en de huurprijs van hun woning, exclusief de vaste kosten voor de nutsvoorzieningen. Bovendien oordeelde de rechter dat de kredietgever uit de gedeeltelijke bestemming van de lening voor een huurwaarborg had kunnen afleiden dat de kredietnemers over geen

274

Vred. Kortrijk 31 oktober 2006, Jaarboek Kredietrecht 2006, 23, noot L. VAN DEN STEEN. DE MUYNCK, Consumentenkrediet: de Wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen, Gent, Larcier, 2011, 52-53. 276 Vred. Grâce-Hollogne 26 september 2006, Jaarboek Kredietrecht 2006, 67, noot F. BONNARENS; Rb. Antwerpen 16 januari 2004, NjW 2004, 1065; D. BLOMMAERT en F. NICHELS, “Kroniek van consumentenkrediet (1999-2005)”, TBH 2006, (587) 603. 277 Vred. Gent 6 januari 2005, RABG 2005, 345; Zie D. BLOMMAERT en F. NICHELS, “Kroniek van consumentenkrediet (1999-2005)”, TBH 2006, 603. 278 Voor meer voorbeelden, zie: Vred. Menen 11 juli 2007, Jaarboek Kredietrecht 2007, 46; Vred. Gent 6 januari 2005, RABG 2005, 345; Rb. Oudenaarde 4 december 2002, Jaarboek Kredietrecht 2002, 104; Vred. GrâceHollogne 24 februari 2004, Jaarboek Kredietrecht 2004, 13. 279 Vred. Kortrijk 4 oktober 2005, Jaarboek Kredietrecht 2005, 39. 275

77

financiële reserves beschikten. Om die redenen besloot de rechter tot een schending van artikel 15 WCK.280

H.

Kredietbemiddelaar in nevenactiviteit

146.

Hiervoor hebben we gezien dat er op kredietbemiddelaars, net als op kredietgevers,

een verplichting rust om bepaalde informatie op te nemen in reclame, standaardinformatie te verstrekken, op verzoek een ontwerpovereenkomst te verstrekken, passende toelichting te geven, informatie in te winnen, het best aangepaste krediet te zoeken en tenslotte een verplichting om de terugbetalingsmogelijkheden te onderzoeken gekoppeld aan een weigeringsplicht. Deze verplichtingen worden echter sterk beperkt indien iemand optreedt als kredietbemiddelaar bij wijze van nevenactiviteit. Op grond van artikel 11ter, 1e lid WCK zijn de verplichtingen vervat in de artikelen 11, 11bis en 15, 1e lid WCK niet van toepassing op leveranciers van goederen of aanbieders van diensten die bij wijze van nevenactiviteit als kredietbemiddelaar optreden. Deze categorie van kredietbemiddelaars is enkel verplicht om bepaalde informatie op te nemen in reclame en om de terugbetalingsmogelijkheden van de consument te beoordelen. Indien deze kredietbemiddelaars vaststellen dat de consument duidelijk niet in staat zal zijn om zijn verplichtingen na te komen, mogen zij geen kredietaanvraag indienen. Zij moeten geen standaardinformatieformulier verstrekken, een ontwerpovereenkomst verstrekken, passende toelichting geven of het best aangepaste krediet zoeken. Wanneer er zo’n kredietbemiddelaars optreden moet de kredietgever er echter nog steeds voor zorgen dat de consument de in die artikelen bedoelde precontractuele informatie daadwerkelijk ontvangt. 147.

Voor de toepassing van deze bepaling is het van essentieel belang om te weten

wanneer er sprake is van een ‘nevenactiviteit’. Dit begrip wordt echter niet gedefinieerd in de WCK. De wet stelt enkel dat er geen sprake is van een nevenactiviteit wanneer een kredietbemiddelaar tegelijkertijd een kredietovereenkomst en een betaalinstrument aanbiedt dat kan aangewend worden buiten zijn onderneming of een kredietovereenkomst

280

Vred. Leuven 23 juni 2005, Jaarboek Kredietrecht 2005, 30.

78

aanbiedt die geheel of gedeeltelijk bestemd is voor de aankoop van goederen of diensten die niet door hem worden aangeboden.281 Ook de Memorie van Toelichting bevat geen definitie, deze beperkt zich tot het formuleren van enkele voorbeelden. Volgens de Memorie van Toelichting zal er onder andere sprake zijn van ‘bemiddeling als nevenactiviteit’ wanneer een winkelier of garagehouder, waarvan de hoofdactiviteit het verkopen van goederen of het aanbieden van diensten is, zijn cliënt voor financiering van deze goederen of diensten doorverwijst naar een welbepaalde kredietbemiddelaar of kredietgever. Dit zal echter niet het geval zijn wanneer grootwarenhuizen

of

postorderbedrijven

systematisch

binnen

hun

onderneming

kredietproducten promoten en de betrokken consumenten welbepaalde kredietgevers opleggen.282 Er moet geoordeeld worden dat leveranciers van goederen en aanbieders van diensten slechts beroep kunnen doen op deze vrijstelling als hun verkoopactiviteiten slechts sporadisch gepaard gaan met kredietverstrekking en indien de kredietbemiddeling slechts een geringe invloed heeft op hun verkoopactiviteiten.283

I.

Jaarlijks kostenpercentage

148.

Zoals reeds eerder vermeld, speelt het JKP een belangrijke rol in de

informatieregulering van kredietovereenkomsten. Het JKP drukt de kosten van het krediet uit in een percentage en moet consumenten in staat stellen om verschillende kredietaanbiedingen te vergelijken. Om deze vergelijking mogelijk te maken is het echter essentieel dat alle kredietgevers het JKP op dezelfde manier berekenen. Daarom wordt het JKP in de WCK gedefinieerd als het percentage dat de gelijkheid uitdrukt op jaarbasis, van de geactualiseerde waarden van het geheel van de verbintenissen van de kredietgever (kredietopnemingen) en de consument (aflossingen en totale kosten van het krediet voor de

281

e

Art. 11ter, 2 lid WCK. Memorie van toelichting bij het wetsontwerp tot wijziging van de wet van 12 juni 1991 op het consumentenkrediet, Parl.St. Kamer 2009-2010, Doc. 52 2468/001, 34. 283 M. DE MUYNCK en R. STEENNOT, “De nieuwe wet consumentenkrediet en kredietopeningen: een afdoende bescherming voor de consument?”, TBH 2011, (191) 204-205. 282

79

consument), bestaand of toekomstig, en die berekend wordt aan de hand van de elementen die de Koning aanduidt en op de wijze die hij bepaalt.284 Het belangrijkste element in deze definitie is dat het JKP moet worden berekend op basis van de totale kosten van het krediet voor de consument. De WCK hanteert een brede definitie van de totale kosten, die gedefinieerd worden als alle kosten die de consument moet betalen in verband met de kredietovereenkomst en die de kredietgever bekend zijn, met uitzondering van de notariskosten. Deze definitie omvat onder meer de debetrentevoet, commissielonen en/of vergoedingen die de kredietbemiddelaar ontvangt voor zijn bemiddeling, belastingen, vergoedingen van welke aard ook (bv. administratieve kosten en onderzoekskosten), de kosten betreffende nevendiensten die verplicht verbonden zijn aan de kredietovereenkomst, de kosten voor het beheer van een betaalrekening verbonden aan een kredietovereenkomst waarop zowel betalingsverrichtingen als kredietopnemingen worden geboekt,… . Kosten en vergoedingen die de consument moet betalen wegens niet naleving van een in de kredietovereenkomst opgenomen verbintenis worden niet opgenomen in de totale kosten. Dit is ook het geval voor andere kosten dan de aankoopprijs die de consument bij het verwerven van goederen of diensten in elk geval moet betalen, ook indien contant wordt betaald.285

§ 3. Sanctionering 149.

De WCK bevat enkele bijzondere bepalingen met betrekking tot de sanctionering van

inbreuken op de informatieplichten. Hieronder komen achtereenvolgens de burgerlijke sancties, de strafsancties en de administratieve sancties aan bod.

A.

Burgerlijke sancties

150.

Indien de kredietgever of kredietbemiddelaar één van de bovenvermelde

informatieplichten schendt, kan de rechter de consument ontslaan van het geheel of van een gedeelte van de nalatigheidsinteresten en zijn verplichtingen verminderen tot de prijs bij

284

Art. 1, 6° WCK. Voor de concrete berekeningwijze van het JKP, zie: Art. 3 en 4 Koninklijk Besluit 4 augustus 1992 betreffende de kosten, de percentages, de duur en de terugbetalingsmodaliteiten van het consumentenkrediet, B.S. 8 september 1992. 285 Art 1, 5° WCK.

80

contante betaling van het goed of de dienst of tot het ontleende bedrag.286 Deze bijzondere sanctie is niet van toepassing bij inbreuken op de verplichting om bepaalde informatie op te nemen in reclame, voor deze inbreuk bevat de WCK geen bijzondere sanctie. Als de consument heeft nagelaten de informatie bedoeld in artikel 10 WCK te verstrekken of onjuiste gegevens heeft verstrekt, kan de rechter de ontbinding van de overeenkomst ten laste van de consument bevelen.287 Deze sancties doen geen afbreuk aan de mogelijkheid om beroep te doen op de gemeenrechtelijke sancties.

B.

Strafsancties

151.

Bovendien kunnen er strafrechtelijke sancties worden opgelegd indien de

kredietgever of kredietbemiddelaar de reclameregels miskent, indien zij de consument ongeoorloofde, onjuiste of onvolledige informatie vragen, indien zij nalaten het standaardinformatieformulier te verstrekken, als zij nalaten passende toelichting te geven, indien zij de verplichting om het meeste aangepaste krediet te zoeken miskennen en wanneer zij de weigeringsplicht overtreden. Het opleggen van deze sancties vereist wel een bijzonder opzet, de inbreuken moeten ‘wetens en willens’ gepleegd zijn. Deze feiten kunnen worden bestraft met een gevangenisstraf van acht dagen tot een jaar en met een geldboete van 26 tot 100.000 euro of met één van die straffen alleen.288

C.

Administratieve sancties

152.

Naast deze burgerlijke en strafsancties worden er in de WCK ook administratieve

sancties voorzien. Als de kredietgever een inbreuk pleegt op één van de verplichtingen uit de WCK of haar uitvoeringsbesluiten kan zijn erkenning voor een bepaalde duur worden ingetrokken of opgeschort door de Minister van Economische Zaken of zijn gemachtigde. De intrekking of de opschorting van de erkenning heeft een duur van hoogstens één jaar, te rekenen vanaf de bekendmaking van het besluit in het Belgisch Staatsblad. Tijdens deze

286

Art. 92 WCK. Art. 95 WCK. 288 Art. 101, §1, 16°, 20° , 21° en 23° WCK. 287

81

periode mag de kredietgever geen nieuwe aan de WCK onderworpen verrichtingen meer afsluiten. In geval van intrekking moet hij een nieuwe erkenning aanvragen.289 153.

Indien de kredietbemiddelaar een inbreuk pleegt op één van de verplichtingen uit de

WCK of haar uitvoeringsbesluiten kan zijn inschrijving voor een bepaalde duur worden doorgehaald of opgeschort door de Minister van Economische Zaken of zijn gemachtigde. Ook deze doorhaling of opschorting heeft een duur van hoogstens één jaar, te rekenen vanaf de bekendmaking van het besluit in het Belgisch Staatsblad. Tijdens deze periode mag de kredietbemiddelaar geen nieuwe aan de WCK onderworpen verrichtingen meer afsluiten. In geval van doorhaling moet hij een nieuwe inschrijving aanvragen.290

289 290

Art. 106 WCK. Art. 107 WCK.

82

Afdeling 3. Voorstel voor een richtlijn inzake woningkredietovereenkomsten 154.

Op 31 maart 2011 heeft de Europese Commissie een voorstel aangenomen voor een

richtlijn inzake woningkredietovereenkomsten (het Voorstel).291 Het Voorstel voert een hele reeks informatieplichten in, die moeten worden vervuld bij de verstrekking van woningkredietovereenkomsten,

dit

zijn

onder

andere

de

hypothecaire

kredietovereenkomsten uit de WHK. Daarnaast bevat het Voorstel nog enkele andere verplichtingen, die hier niet worden besproken. Het gaat onder meer om prudentiële voorschriften en het recht op vervroegde aflossing. Hierna worden achtereenvolgens het doel van het voorstel, het toepassingsgebied, de opgenomen informatieplichten en de bepaling met betrekking tot de sanctionering behandeld. Deze afdeling wordt afgesloten met een bespreking van de recente ontwikkelingen.

§ 1. Doel van het voorstel 155.

Het Voorstel heeft twee doelstellingen. Ten eerste wil het voor consumenten,

kredietgevers en kredietbemiddelaars een efficiënte en concurrerende ééngemaakte markt met een hoge mate van bescherming tot stand brengen. Dit wil men realiseren door de bevordering

van

het

consumentenvertrouwen,

de

mobiliteit

van

klanten,

de

grensoverschrijdende activiteit van kredietgevers en kredietbemiddelaars en door het onderwerpen van alle kredietgevers binnen de EU aan dezelfde regels (het creëren van een gelijk speelveld). Ten tweede wil men de financiële stabiliteit bevorderen door ervoor te zorgen dat de markten voor hypothecair krediet op een verantwoordelijke manier werken.292

291

Voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad inzake woningkredietovereenkomsten, Brussel, 31.3.2011 COM(2011) 142. 292 Voorstel, p2.

83

§ 2. Toepassingsgebied 156.

Hierna worden het materieel en het personeel toepassingsgebied van het Voorstel

behandeld. Bij het materieel toepassingsgebied wordt besproken op welke overeenkomsten het Voorstel van toepassing is. Bij het personeel toepassingsgebied komen de partijen aan bod waarop het Voorstel van toepassing is, namelijk: consumenten, micro-ondernemingen, kredietgevers en kredietbemiddelaars.

A.

Materieel toepassinggebied

157.

Het Voorstel is van toepassing op drie categorieën van kredietovereenkomsten,

namelijk:293 1) kredietovereenkomsten die gewaarborgd worden door een hypotheek of door een in een lidstaat gebruikelijke andere vergelijkbare zekerheid op een woning, of gewaarborgd worden door een recht op een woning; 2) kredietovereenkomsten voor het verkrijgen of het behouden van eigendomsrechten op grond of op een bestaande of geplande woning; 3) kredietovereenkomsten voor de renovatie van een woning waarvan een persoon eigenaar is of waarvan hij de eigendom wenst te verwerven, die niet binnen het toepassingsgebied vallen van de richtlijn inzake kredietovereenkomsten voor consumenten.294 158.

Het toepassingsgebied van het Voorstel is ruimer dan dat van de WHK. De WHK is

namelijk enkel van toepassing op ‘hypothecaire kredietovereenkomsten’. Het Voorstel is echter van toepassing op de ruimere ‘woningkredietovereenkomsten’. Categorie 1) komt overeen met de overeenkomsten die ook onder het toepassingsgebied van de WHK vallen. De WHK is echter niet van toepassing op categorieën 2) en 3).295 159.

Het Voorstel is niet van toepassing op kredietovereenkomsten die uiteindelijk zullen

worden

afgelost

met

de

verkoopopbrengsten

van

een

onroerende

goed

en

293

Art. 2(1) Voorstel Richtlijn 2008/48/EG van het Europees Parlement en de Raad, 23 april 2008 inzake kredietovereenkomsten voor consumenten en tot intrekking van Richtlijn 87/102/EEG van de Raad, Pb. EU L 133, 66. 295 M. DE MUYNCK, “Ontwerp van richtlijn hypothecair krediet: communautair luchtkasteel of solide beschermingsbasis voor kredietnemers?”, T.Fin.R. 2011, (136) 137. 294

84

kredietovereenkomsten waarbij een werkgever het krediet als nevenactiviteit, rentevrij of tegen een jaarlijks kostenpercentage dat lager is dan gebruikelijk op de markt, aan zijn werknemers verstrekt en dit niet in het algemeen aan het publiek aanbiedt.296 160.

Een kredietovereenkomst wordt gedefinieerd als een overeenkomst waarbij een

kredietgever rechtstreeks of via een kredietbemiddelaar aan een consument in de vorm van uitstel van betaling, van een lening of van een andere soortgelijke financieringsregeling, één van de bovenvermelde kredieten verleent.297

B.

Personeel toepassingsgebied

1.

Consumenten en micro-ondernemingen

161.

De bescherming die wordt geboden door het Voorstel is in principe van toepassing op

kredietovereenkomsten die worden gesloten met consumenten, maar de lidstaten kunnen het toepassingsgebied uitbreiden tot micro-ondernemingen.298 162.

Voor de definiëring van het begrip ‘consument’ wordt verwezen naar de richtlijn

inzake kredietovereenkomsten voor consumenten.299 Een consument is een natuurlijk persoon die bij het sluiten van de kredietovereenkomst handelt voor doeleinden die buiten zijn bedrijfs- of beroepsactiviteiten vallen.300 Micro-ondernemingen zijn ondernemingen waar minder dan 10 personen werkzaam zijn en waarvan de jaaromzet of het jaarlijks balanstotaal 2 miljoen euro niet overschrijdt.301

296

Art. 2(2) Voorstel. Art. 3(c) Voorstel. 298 Overweging 8 Voorstel. 299 Art. 3(a) Voorstel. 300 Art. 3(a) Richtlijn 2008/48/EG van het Europees Parlement en de Raad, 23 april 2008 inzake kredietovereenkomsten voor consumenten en tot intrekking van Richtlijn 87/102/EEG van de Raad, Pb. EU L 133, 66. 301 Art. 2(3) in bijlage bij Aanbeveling 2003/361/EG van de Commissie, 6 mei 2003 betreffende de definitie van micro-, kleine en middelgrote ondernemingen, Pb. EU L 124, 36. 297

85

2.

Kredietgevers en kredietbemiddelaars

163.

Het

Voorstel

bevat

zowel

verplichtingen

voor

kredietgevers

als

voor

kredietbemiddelaars. Een kredietgever wordt gedefinieerd als een natuurlijk persoon of rechtspersoon die in het kader van de uitoefening van zijn bedrijfs- of beroepsactiviteiten de betrokken kredietovereenkomsten verleent of toezegt.302 164.

Een kredietbemiddelaar is een natuurlijk persoon of rechtspersoon die niet optreedt

als kredietgever en die in het kader van zijn bedrijfs- of beroepsactiviteiten tegen een vergoeding in de vorm van geld of een andere overeengekomen financiële beloning: aan consumenten de betrokken kredietovereenkomsten aanbiedt, consumenten bijstaat bij de voorbereiding van het sluiten van zo’n kredietovereenkomsten of deze overeenkomsten sluit met consumenten in naam van een kredietgever.303

§ 3. Informatieplichten 165.

Uit het Voorstel blijkt dat de Europese Commissie zich nog steeds voornamelijk

beroept op informatieplichten als middel om de consument te beschermen. Vooreerst moeten er verplichte vermeldingen worden opgenomen in reclame en moet er algemene en geïndividualiseerde informatie verstrekt worden aan de consument. Bovendien moeten kredietbemiddelaars nog bijkomende informatie verstrekken. Daarnaast kan de consument kosteloos een ontwerpovereenkomst bekomen, moet er adequate toelichting gegeven worden en moet er een kredietwaardigheidsbeoordeling gebeuren die gekoppeld wordt aan een weigeringsplicht. Tenslotte wordt het jaarlijks kostenpercentage gedefinieerd en worden er kwaliteitseisen vastgelegd met betrekking tot de verstrekking van advies. Hieronder worden al deze bepalingen besproken.

A.

In reclame op te nemen standaardinformatie

166.

Een eerste verplichting heeft betrekking op standaardinformatie die moet worden

opgenomen in reclame voor woningkredietovereenkomsten waarin een rentevoet of cijfers betreffende de kosten van het krediet worden vermeld. Deze informatie moet worden 302 303

Art. 3(b) Voorstel. Art. 3(e) Voorstel.

86

gepresenteerd aan de hand van een representatief voorbeeld en op duidelijke, beknopte en opvallende wijze. De standaardinformatie moet, afhankelijk van het gebruikte medium, goed leesbaar of duidelijk hoorbaar zijn.304 Aangezien de informatie op hoorbare wijze kan worden gepresenteerd, is het mogelijk om reclame te voeren voor specifiek woningkredietovereenkomsten via auditieve media. 167.

Het representatief voorbeeld moet de volgende elementen aangeven:305

1) de identiteit van de kredietgever of, in voorkomend geval, de kredietbemiddelaar; 2) dat het product een kredietovereenkomst is en, in voorkomend geval, gewaarborgd wordt door een hypotheek of door andere vergelijkbare zekerheid op een woning, dan wel door een recht op een woning; 3) de debetrentevoet, met de vermelding of deze vast en/of variabel is, alsook nadere informatie over eventuele kosten die in de totale kosten van het krediet voor de consument zijn begrepen; 4) het totale kredietbedrag; 5) het jaarlijks kostenpercentage; 6) de duur van de kredietovereenkomst; 7) het bedrag van de periodieke betalingen; 8) het totale door de consument te betalen bedrag; 9) en tenslotte, in voorkomend geval, een waarschuwing voor het risico het onroerend goed te verliezen bij niet-nakoming van de kredietovereenkomst wanneer het krediet wordt gewaarborgd door een hypotheek, vergelijkbare zekerheid, of een recht op een woning. 168.

Als een consument een kredietovereenkomst of de geadverteerde voorwaarden

slechts kan verwerven mits deze een contract sluit voor een nevendienst, met name een verzekering, en de kosten van die dienst niet vooraf kunnen worden bepaald, dan moet deze verplichting vermeld worden bij het JKP.306

304

Art. 8(1) en 8(2) Voorstel. Art. 8(2) Voorstel. 306 Art. 8(3) Voorstel. 305

87

B.

Algemene informatie

169.

Naast de verplichting om bepaalde informatie op te nemen in reclame rust er een

algemene informatieplicht op de kredietgevers en/of kredietbemiddelaars. Zij worden namelijk verplicht om ten allen tijde algemene informatie over hun kredietovereenkomsten ter beschikking te stellen op een duurzame drager of in elektronische vorm.307 Deze verplichting komt grotendeels overeen met de verplichting uit de WHK om een prospectus op te stellen. 170.

De algemene informatie moet ten minste het volgende omvatten:

1) de identiteit en het adres van de kredietgever en, in voorkomend geval, van de kredietbemiddelaar; 2) de doeleinden waarvoor het krediet mag worden gebruikt; 3) de vormen van zekerheid; 4) de duur van de kredietovereenkomsten; 5) een beschrijving van de beschikbare soorten krediet, met een korte beschrijving van de kenmerken van producten met vaste en variabele rentevoet en de daaraan verbonden gevolgen voor de consument; 6) een vermelding van de valuta(’s) waarin de kredieten beschikbaar zijn, met een toelichting bij de gevolgen voor de consument wanneer het krediet in een vreemde valuta luidt; 7) een indicatief voorbeeld van de totale kredietkosten voor de consument en het jaarlijkse kostenpercentage. Met totale kosten bedoelt men alle kosten die de consument in verband met de kredietovereenkomst moet betalen, uitgezonderd de notariskosten. Zij moeten

dus

de

rente,

commissielonen,

belastingen,

vergoedingen

voor

kredietbemiddelaars en alle andere vergoedingen omvatten, alsook de kosten van verzekeringen of andere nevenproducten, wanneer deze verplicht zijn om het krediet onder de geadverteerde voorwaarden te verkrijgen;308

307 308

Art. 9 (1) Voorstel. Overweging 23 Voorstel.

88

8) de verschillende beschikbare opties voor het aflossen van het krediet aan de kredietgever (met inbegrip van het aantal, de periodiciteit en het bedrag van de periodieke betalingen); 9) de vermelding of vervroegde aflossing mogelijk is en, in voorkomend geval, een beschrijving van de aan vervroegde aflossing verbonden voorwaarden; 10) de vermelding of het onroerend goed moet worden getaxeerd en, in voorkomend geval, door wie deze taxatie moet worden uitgevoerd; 11) gegevens over informatiebronnen betreffende de fiscale aftrekbaarheid van de rente op kredietovereenkomsten of andere steunmaatregelen van de overheid.

C.

Geïndividualiseerde informatie

1.

Europees gestandaardiseerd informatieblad

171.

Naast de algemene informatie moet de kredietgever en/of kredietbemiddelaar aan

de consument ook de geïndividualiseerde informatie geven die nodig is om op de markt beschikbare kredietovereenkomsten te vergelijken, de gevolgen ervan te beoordelen en een geïnformeerd besluit te nemen over het al dan niet sluiten van een kredietovereenkomst. Dit moeten ze onverwijld doen nadat de consument, overeenkomstig artikel 14 van het Voorstel, de nodige informatie over zijn behoeften, financiële situatie en voorkeuren heeft verstrekt. Om de vergelijking van kredietaanbiedingen mogelijk te maken moet de informatie verstrekt worden, op papier of een andere duurzame drager, via het Europees gestandaardiseerd informatieblad.309 Als de kredietgever en/of kredietbemiddelaar aanvullende informatie wil verstrekken dan moet dit in een afzonderlijk document, dat aan het informatieblad kan gehecht worden.310 172.

Het Europees gestandaardiseerde informatieblad bevat de volgende informatie:

1) de identiteit, adresgegevens en contactgegevens van de kredietgever; 2) de voornaamste kenmerken van het krediet. Dit betreft het bedrag van het verleende krediet, de valuta, de duur, het soort krediet, soort rentevoet, het totaal af te lossen bedrag en de zekerheid;

309 310

e

Art. 9(2), 1 lid Voorstel. e Art. 9(2), 4 lid Voorstel.

89

3) het JKP met vermelding van de verschillende onderdelen van dit JKP; 4) de aflossingsfrequentie en het aantal betalingen; 5) het bedrag van iedere periodieke betaling; 6) een illustratieve aflossingstabel. In deze tabel moeten de volgende gegevens worden opgenomen: de periodieke betalingen (met een weergave van de te betalen rente, het te betalen kapitaal en in voorkomend geval, andere kosten), het uitstaande kapitaal, het bedrag en de valuta van het krediet, de duur van het krediet, de rentevoet en, in voorkomend geval, een waarschuwing voor de variabiliteit van de periodieke betalingen. 7) de aanvullende verplichtingen en kosten. Dit heeft onder meer betrekking op de verplichting om bepaalde nevendiensten (zoals verzekeringen) aan te schaffen. In deze rubriek moeten bovendien de kosten worden opgenomen die niet worden opgenomen in de periodieke betalingen; 8) de vermelding of vervroegde aflossing mogelijk is en, in voorkomend geval, een beschrijving van de aan vervroegde aflossing verbonden voorwaarden; 9) het al dan niet bestaan van een herroepingsrecht; 10) de interne klachtenregeling; 11) de contact- en adresgegevens van het extern klachtenorgaan; 12) de gevolgen van het niet naleven van de aan het krediet verbonden verplichtingen door de consument; 13) in voorkomend geval, aanvullende gegevens in geval van verkoop op afstand; 14) en

tenslotte

enkele

standaardwaarschuwingen.

Het

betreft

de

volgende

onderwerpen: de variabiliteit van de rentevoet, het wisselkoersrisico, kredieten waarbij via de periodieke betalingen enkel rente wordt betaald, belastingen en kosten die niet eerder vermeld werden in het informatieblad (zoals de notariskosten), het risico op een vermindering van het inkomen en het risico op inbeslagname van de woning.

2.

Afkoelingsperiode

173.

Als een kredietgever een bindend aanbod doet, moet er bij dit aanbod een Europees

gestandaardiseerde informatieblad gevoegd worden. Vervolgens moet de consument voldoende tijd krijgen om verschillende aanbiedingen te vergelijken, de gevolgen ervan te beoordelen en een geïnformeerd besluit te nemen, ongeacht de manier waarop de

90

overeenkomst wordt gesloten.311 Hierdoor wordt een afkoelingsperiode ingevoerd. Wat impliceert dat de datum op het informatieblad zal moeten verschillen van de datum op de kredietovereenkomst.312

D.

Bijzondere informatievoorschriften voor kredietbemiddelaars

174.

Naast de bovenvermelde informatie moeten kredietbemiddelaars nog bijkomende

informatie verstrekken aan de consument vóór het verstrekken van hun diensten. Hiermee wil men voorkomen dat mogelijke belangenconflicten resulteren in misbruiken wanneer consumenten de diensten van kredietbemiddelaars gebruiken.313 Zij moeten minstens de volgende informatie verstrekken:314 1) de identiteit en het adres van de kredietbemiddelaar; 2) het register waarin hij is ingeschreven en hoe zijn registratie kan worden geverifieerd; 3) indien hij optreedt als een verbonden kredietbemiddelaar, maakt hij zichzelf als zodanig bekend en verstrekt hij op verzoek van de consument de namen van de kredietgevers voor wie hij optreedt; 4) of hij een rechtstreekse of middellijke deelneming van 10% of meer van de stemrechten of van het kapitaal van een bepaalde kredietgever bezit; 5) of een bepaalde kredietgever of een moedermaatschappij van een bepaalde kredietgever een rechtstreekse of middellijke deelneming van meer dan 10% van de stemrechten of van het kapitaal van de kredietbemiddelaar bezit; 6) in voorkomend geval, de vergoeding die de consument aan de kredietbemiddelaar voor zijn diensten moet betalen; 7) volgens welke procedures consumenten en andere belanghebbende partijen klachten over kredietbemiddelaars kunnen indienen en, in voorkomend geval, hoe gebruik kan worden gemaakt van buitengerechtelijke klachten- en beroepsprocedures; 8) voor niet-verbonden kredietbemiddelaars, of de kredietgever eventueel aan de kredietbemiddelaar commissielonen voor zijn diensten moet betalen. Bovendien moet 311

e

Art. 9(2), 3 lid Voorstel. M. DE MUYNCK, “Ontwerp van richtlijn hypothecair krediet: communautair luchtkasteel of solide beschermingsbasis voor kredietnemers?”, T.Fin.R. 2011, (136) 138. 313 Overweging 21 Voorstel. 314 Art. 10(1) en 10(2) Voorstel. 312

91

worden vermeld dat de consument het recht heeft om te verzoeken dat er informatie wordt verstrekt over de variatie in de hoogte van de commissielonen die worden betaald door de verschillende kredietgevers die de aan de consument aangeboden kredietovereenkomsten verstrekken.

E.

Ontwerpovereenkomst

175.

Een vijfde mogelijke bron van informatie voor de consument, bij het nemen van zijn

kredietbeslissing, is het ontwerp van de kredietovereenkomst. Krachtens artikel 9(5) van het Voorstel moet de kredietgever of kredietbemiddelaar aan de consument, op verzoek en kosteloos, een exemplaar van de ontwerpkredietovereenkomst bezorgen. Wanneer de kredietgever niet bereid is een overeenkomst te sluiten met de consument is deze verplichting niet van toepassing.315

F.

Adequate toelichtingen

176.

De verplichtingen van de kredietgever en/of kredietbemiddelaar beperken zich

echter niet tot het verstrekken van enkele informatieformulieren. Zij worden ook verplicht om adequate toelichtingen te verstrekken aan de consument over de voorgestelde kredietovereenkomsten en eventuele nevendiensten. Deze toelichting moet de consument in staat stellen om te beoordelen of de kredietovereenkomsten geschikt zijn voor zijn behoeften en financiële situatie. Bij deze toelichting moet er geïndividualiseerde informatie gegeven worden over de kenmerken van de aangeboden kredieten, zonder daarbij aanbevelingen te doen of advies te geven. Het Voorstel bepaalt meer concreet dat een adequate toelichting onder meer inhoudt dat er toelichting wordt gegeven bij (de termen van) de verplichte precontractuele informatie en bij de gevolgen die het sluiten van de kredietovereenkomst voor de consument kan hebben, onder andere wanneer hij niet betaalt.316

315 316

Art. 9(5) Voorstel. Art. 11 Voorstel.

92

177.

Het niveau van de toelichting moet worden afgestemd op de individuele consument,

door een nauwkeurige inschatting te maken van de kennis en ervaring die de consument heeft met krediet.317

G.

Weigeringsplicht

1.

Beoordeling van de kredietwaardigheid

178.

Vóór het sluiten van een kredietovereenkomst of bij een significante verhoging van

het kredietbedrag van een reeds bestaande overeenkomst, moet de kredietgever een grondige beoordeling maken van de kredietwaardigheid van de consument. Deze verplichting geldt niet voor de kredietbemiddelaar. De beoordeling moet gebaseerd zijn op criteria zoals onder meer het inkomen, de spaargelden, schulden en andere financiële verplichtingen van de betrokken consument. De nodige informatie wordt door de kredietgever of kredietbemiddelaar verkregen via de consument zelf, interne bronnen en externe bronnen (zoals een gegevensbank).318 Als uit deze beoordeling blijkt dat de consument niet in staat zal zijn het krediet tijdens de looptijd van de kredietovereenkomst af te lossen, zal de kredietgever moeten weigeren om het krediet te verstrekken. Hierbij moet deze de consument onmiddellijk en kosteloos in kennis stellen van de redenen voor de weigering.319 179.

Overigens stelt het voostel dat de lidstaten ervoor moeten zorgen dat de

kredietgevers passende processen instellen voor de kredietwaardigheidsbeoordeling en dat deze processen geregistreerd moeten worden en regelmatig herzien.320 Dit impliceert dat de kredietgever in een beleidsverklaring zal moeten vastleggen hoe de kredietwaardigheid concreet zal beoordeeld worden.

2.

Informatieplicht van de consument

180.

Om ervoor te zorgen dat kredietgevers deze beoordeling effectief kunnen uitvoeren,

wil men een informatieplicht invoeren voor de betrokken consument. De Europese lidstaten moeten er namelijk voor zorgen dat consumenten bij hun kredietaanvraag volledige en 317

e

Art. 11, 1 lid, in fine Voorstel. Art. 14(1) Voorstel. 319 Art. 14(2) Voorstel. 320 Art. 14(1), in fine Voorstel. 318

93

correcte informatie over hun financiële en persoonlijke omstandigheden verstrekken aan de kredietgever en/of kredietbemiddelaar. De kredietgevers moeten in de precontractuele fase duidelijk maken aan de consument welke informatie er moet worden verstrekt en binnen welke termijn. Als de consument de vereiste informatie niet verstrekt, moet de kredietgever en/of kredietbemiddelaar de consument waarschuwen dat dit een kredietwaardigheidsbeoordeling onmogelijk maak en dat het krediet daarom niet kan worden toegekend. Deze waarschuwing mag in gestandaardiseerde vorm.321

H.

Jaarlijks kostenpercentage

181.

Om consumenten in staat te stellen om woningkredietaanbiedingen effectief te

vergelijken wordt er in het Voorstel een definitie van het JKP opgenomen. Het JKP wordt gedefinieerd als de contante waarde op jaarbasis van alle tussen de kredietgever en de consument overeengekomen of overeen te komen verbintenissen (kredietopnemingen, aflossingen en kosten).322 Om dit JKP te berekenen worden de totale kosten van het krediet bepaald met uitsluiting van de kosten die de consument moet betalen wegens niet-naleving van in de kredietovereenkomst opgenomen verplichtingen. Als de consument een rekening moet openen om het krediet te verkrijgen, worden ook de kosten voor het aanhouden van deze rekening, en de kosten voor betalingstransacties en kredietopnemingen op deze rekening, opgenomen in de totale kosten van het krediet voor de consument. Tenzij deze kosten duidelijk en afzonderlijk vastgesteld zijn in de kredietovereenkomst of in een andere met de consument gesloten overeenkomst.323 182.

Bij de berekening van het JKP wordt ervan uit gegaan dat de kredietovereenkomst

voor de overeengekomen duur geldt en dat de partijen hun verbintenissen nakomen.324 Als de kredietovereenkomst bepalingen bevat op grond waarvan variaties kunnen optreden in de debetrentevoet of de kosten die deel uitmaken van het JKP, maar bij berekening van het JKP nog niet kunnen worden gekwantificeerd, wordt bij de berekening van het JKP uitgegaan

321

Art. 15(1) en 15(2) Voorstel. Art. 12(1) Voorstel. 323 Art. 12(2) Voorstel. 324 Art. 12(3) Voorstel. 322

94

van de hypothese dat de rentevoet en de overige kosten worden berekend op het bij de ondertekening van de overeenkomst vastgestelde niveau.325

I.

Adviesverlening

183.

Het laatste aspect van de informatieregulering heeft betrekking op adviesverlening.

Op basis van het Voorstel worden kredietgevers en/of kredietbemiddelaars niet verplicht om advies te verstrekken, het Voorstel formuleert enkel bepaalde kwaliteitseisen. Volgens het Voorstel is adviesverlening een van krediet te onderscheiden dienst. Advies wordt gedefinieerd als een geïndividualiseerde aanbeveling betreffende, voor de betrokken consument zijn behoeften en financiële situatie, geschikte kredietovereenkomsten.326 Deze dienst kan slechts worden aangeboden door de kredietgever en/of kredietbemiddelaar als de vergoeding van deze adviesverlener transparant is voor de consument en deze ervan in kennis gesteld wordt of er al dan niet advies wordt of zal worden verleend.327 184.

Bij deze adviesverlening moeten kredietgevers en kredietbemiddelaars een

voldoende groot aantal op de markt beschikbare kredietovereenkomsten in overweging nemen. Dit moet hen toelaten om de consument de kredietovereenkomsten aan te bevelen die het meest geschikt zijn voor zijn behoeften, financiële situatie en persoonlijke omstandigheden.328 Volgens HEYMANS is het onrealistisch om kredietgevers en/of kredietbemiddelaars te verplichten om op de markt beschikbare kredietovereenkomsten in overweging te nemen. Deze auteur stelt dat het bij de kredietgever gaat om beschikbare overeenkomsten binnen zijn eigen productenwaaier. Bij de kredietbemiddelaar gaat het om de kredietovereenkomsten binnen de productenwaaier van de kredietgevers waarmee hij banden heeft.329 Een dergelijke interpretatie lijkt echter niet mogelijk. Het Voorstel is duidelijk in zijn bewoordingen en er moet dan ook worden aangenomen dat kredietgevers en kredietbemiddelaars volgens het Voorstel enkel advies kunnen aanbieden als ze voldoende op de markt beschikbare kredietovereenkomsten in aanmerking nemen. HEYMANS stelt zich echter terecht vragen bij het realisme van deze bepaling. Kredietgevers zijn immers 325

Art. 12(4) Voorstel. Overweging 31 Voorstel. 327 Art. 17(1) en 17(2) Voorstel. 328 Art. 17(2)(a) Voorstel. 329 P. HEYMANS, “Naar een Europese richtlijn inzake hypothecaire kredieten (deel I)”, Vastgoed info 2011, (3) 6. 326

95

concurrenten van elkaar, er kan van hen niet verwacht worden dat ze producten aanbevelen van

andere

kredietgevers.

Het

zou

realistischer

zijn

om

kredietgevers

en

kredietbemiddelaars te verplichten tot het aanbevelen van de meeste geschikte kredietovereenkomst binnen de eigen productenwaaier (zie 232-234). 185.

Om de geschiktheid van een kredietovereenkomst te kunnen beoordelen moeten de

kredietgevers en kredietbemiddelaars de nodige informatie verkrijgen betreffende de persoonlijke en financiële situatie, de voorkeuren en doelstellingen van de consument.330

§ 4. Sanctionering 186.

Om de handhaving van deze informatieplichten te verzekeren moeten de lidstaten,

krachtens artikel 24(1) van het Voorstel, ervoor zorgen dat er administratieve maatregelen of administratieve sancties kunnen worden opgelegd indien de ter uitvoering van deze richtlijn vastgestelde bepalingen niet worden nageleefd. Bovendien moeten er sancties voorzien worden voor gevallen waarin consumenten bewust onvolledige of incorrecte informatie verstrekken om een positieve kredietwaardigheidsbeoordeling te verkrijgen, terwijl volledige en correcte informatie tot een negatieve beoordeling zou hebben geleid, en ze vervolgens niet in staat zijn hun contractuele verplichtingen te vervullen. 187.

Bovendien moeten de opgelegde maatregelen en sancties door de bevoegde

autoriteit openbaar gemaakt worden, tenzij deze openbaarmaking de financiële markten ernstig in gevaar zou brengen of onevenredige schade zou toebrengen aan de betrokken partijen.331 Deze bepaling moet ervoor zorgen dat consumenten geïnformeerd worden over inbreuken en moet consumenten in staat stellen om kredietgevers en kredietbemiddelaars, die veel inbreuken plegen, te vermijden. Als de consumenten effectief zo reageren zou dit er uiteindelijk toe moeten leiden dat er minder inbreuken gepleegd worden.332

330

Art. 17(2)(b) Voorstel. Art. 24(2) Voorstel. 332 J. VAN ERP, “Regulatory disclosure of offending companies in the Dutch financial market: consumer protection or enforcement publicity?”, Law & Policy 2010, (407) 409. 331

96

§ 5. Recente ontwikkelingen 188.

Momenteel wordt het Voorstel besproken door een commissie van het Europees

Parlement dat een ontwerp opstelt voor een besluit van het Europees Parlement met betrekking tot het Voorstel. De stemming over dit ontwerp in de betrokken commissie, in eerste (of enige) lezing, staat gepland op 14 mei 2012. Vervolgens moet dit ontwerp worden goedgekeurd door de plenaire vergadering van het Europees Parlement, deze stemming staat gepland op 10 september 2012. Indien het ontwerp wordt goedgekeurd, wordt het doorgestuurd naar de Raad. Indien de Raad dit ontwerp goedkeurt eindigt de procedure en wordt de goedgekeurde richtlijn gepubliceerd, waarna deze moet geïmplementeerd worden in de wetgeving van de Europese lidstaten. Indien het ontwerp niet wordt goedgekeurd door de Raad, volgt er mogelijks een tweede lezing door het Europees Parlement en de Raad.333

333

EUROPEAN PARLIAMENT, Credit agreements: residential property 2011/0062(COD), http://www.europarl.europa .eu/oeil/popups/ficheprocedure.do?reference=2011/0062(COD)#foreCast (consultatie: 12/05/2012); EUROPA NU, COM(2011)142 – Woningkredietovereenkomsten, http://www.europa-nu.nl/id/vio6acq8fgyk/com_2011_ 142_woningkredietovereenkomsten (consultatie: 12 mei 2012).

97

Hoofdstuk 3. Vergelijking en evaluatie van de informatieplichten in het kredietrecht 189.

In dit derde en laatste hoofdstuk wordt er bestudeerd of de precontractuele

informatieplichten in de WHK, de WCK en het Voorstel een adequaat middel zijn om de consument te beschermen tegen een overmatige schuldenlast. Daartoe worden steeds de regels uit de WHK, de WCK en het Voorstel met elkaar vergeleken. Vervolgens worden deze regels geëvalueerd aan de hand van de rechtseconomische inzichten uit hoofdstuk 1, daarbij worden de beperkingen van de verplichtingen aangegeven en worden er aanpassingen voorgesteld. Vooreerst wordt ingegaan op de regels met betrekking tot reclame, precontractuele informatie, adequate toelichting en de beoordeling van de passendheid en terugbetalingsmogelijkheden.

Vervolgens

wordt

ingegaan

op

enkele

alternatieve

beschermingsmogelijkheden die worden voorgesteld in de literatuur. Tenslotte komt ook de sanctionering van de informatieplichten kort aan bod.

Afdeling 1. Reclame § 1. Vergelijking 190.

Zowel de WHK, de WCK en het Voorstel bevatten bepalingen die opleggen welke

vermeldingen verplicht moeten worden opgenomen in reclame waarin een rentevoet of cijfers vermeld worden met betrekking tot het krediet (zie 65-66, 113-118 en 166-168). Een belangrijke tekortkoming van de WHK, in vergelijking met de WCK en het Voorstel, is dat deze niet verplicht om het JKP te vermelden in de reclame. 191.

Een andere verschilpunt is dat de standaardinformatie in de WHK niet via auditieve

reclame kan worden verstrekt. De informatie moet op ‘leesbare’ wijze verstrekt worden. Dit impliceert dat er momenteel geen zuiver mondelinge reclame kan gevoerd worden voor specifieke hypothecaire kredieten met vermelding van een rentevoet of cijfers betreffende de kosten. Mondelinge reclame is echter wel mogelijk voor consumentenkrediet en volgens het Voorstel moet dit ook mogelijk worden voor hypothecaire kredieten. Volgens de WCK en het Voorstel kan de standaardinformatie ook op ‘hoorbare’ wijze verstrekt worden.

98

§ 2. Evaluatie 192.

Reclame vormt de eerste informatie waarmee een consument in contact komt

wanneer deze op zoek is naar krediet, daarom is het belangrijk dat deze informatie zo eenvoudig mogelijk is en de consument toelaat om verschillende kredietaanbiedingen te vergelijken. Hieronder wordt besproken hoe de reclame verder kan vereenvoudigd worden, zowel wat betreft de vorm als de inhoud.

A.

Vorm

193.

De huidige regels bepalen enkel dat er bepaalde vermeldingen verplicht moeten

worden opgenomen in reclame. Er wordt echter niet bepaald in welke volgorde deze gegevens moeten worden opgenomen. Dit zorgt ervoor dat iedere reclame er anders kan uitzien, waardoor ook de complexiteit van het vergelijken van kredietaanbiedingen verhoogt. Om deze vergelijkbaarheid te verbeteren zou de wetgeving moeten vastleggen in welke volgorde de informatie moet worden opgenomen. 194.

Overigens kan sterk betwijfeld worden of de consument werkelijk beschermd wordt

door de vermelding van deze informatie in een ‘hoorbare’ reclame. Consumenten hebben het reeds moeilijk als ze een grote hoeveelheid leesbare informatie moeten verwerken (zie 8-16). Er kan echter worden aangenomen dat de consument het daar nog moeilijker mee zal hebben als de informatie enkel hoorbaar is. Bij leesbare informatie heeft de consument in principe nog de kans om rustig te lezen en te herlezen, bij hoorbare informatie heeft de consument deze kans niet. Zo zal een radiospot vaak te snel gaan voor een consument om alle elementen goed op te pikken en te verwerken. Het lijkt dan ook beter om reclame voor specifieke kredietovereenkomsten enkel in leesbare vorm toe te laten. Algemene reclame over de kredietgever moet wel op hoorbare wijze mogelijk zijn.

B.

Inhoud

195.

Het blijkt dat de wetgever er nog steeds van uitgaat dat de consument beter

beschermd wordt indien hij meer informatie krijgt. We hebben echter gezien dat een overvloed aan informatie tot gevolg kan hebben dat de consument de informatie niet

99

raadpleegt of niet kan verwerken (zie 8-10). Het valt echter wel toe te juichen dat het Voorstel de informatie wil vereenvoudigen door een verplichting op te nemen om het JKP te vermelden in reclame. Hierna wordt het belang van het jaarlijks kostenpercentage behandeld en bespreken we hoe dit belang nog kan vergroot worden door bepaalde nietessentiële informatie uit reclame te schrappen.

1.

Belang van het jaarlijks kostenpercentage

196.

Onder deze kop wordt eerst het nut van het JKP als vergelijkingscriterium besproken,

vervolgens wordt er ingegaan op mogelijke valkuilen en oplossingen. Tenslotte wordt de definitie van het jaarlijks kostenpercentage in de WCK en het Voorstel bestudeerd. Eenvoudig vergelijkingscriterium 197.

Het probleem van imperfecte informatie en rationaliteit kan gedeeltelijk worden

aangepakt door het belang van het JKP te vergroten. Door het formuleren van het JKP wordt een complexe kredietovereenkomst herleid tot één eenvoudig criterium, dit laat de consument toe om op een vrij makkelijke wijze verschillende kredietaanbiedingen te vergelijken. Bovendien vermijdt het bundelen van alle kosten dat consumenten bepaalde kosten onderschatten door ze af te wegen tegen het ontleende bedrag. We hebben gezien dat mensen winsten en verliezen beoordelen in verhouding tot een referentiepunt. Als een consument alle kosten afzonderlijk beoordeelt in verhouding tot het ontleende bedrag, dan bestaat er een grote kans dat de consument deze kosten zal onderschatten. Zo lijkt 1000 euro een lage kost als je het vergelijkt met een ontleend bedrag van 200.000 euro. Maar als je het vergelijkt met 20.000 euro lijkt het al meteen een grotere kost. Ook dit probleem wordt opgelost door het gebruik van het JKP.334 198.

Uit onderzoek blijkt bovendien dat consumenten wel degelijk gebruik maken van het

JKP bij het vergelijken vaan kredietaanbiedingen. Zo blijkt uit een Amerikaans onderzoek dat 78% van de consumenten die herfinancieringskredieten sluiten zich baseert op het JKP om verschillende aanbiedingen te vergelijken.335 In een ander onderzoek stelt 82% van de 334

O. BAR-GILL, “The law, economics and psychology of subprime mortgage contracts”, Cornell Law Review 2009, (1073) 1141; E. RENUART en D. E. THOMPSON, “The truth, the whole truth, and nothing but the truth: fulfilling the promise of truth in lending”, Yale Journal on Regulation 2008, (181) 207-217. 335 J. LEE en J. M. HOGARTH, “Consumer information search for home mortgages: who, what, how much, and what else?”, Financial Services Review 2000, (277) 285.

100

respondenten dat het JKP het belangrijkste criterium is om aanbiedingen van kredietkaarten te vergelijken.336 Valkuilen 199.

Er moet echter ook gewezen worden op het feit dat het JKP in het verleden de hoge

verwachtingen niet altijd heeft kunnen verwezenlijken. Dit is het gevolg van het feit dat binnen verschillende jurisdicties het JKP te laat wordt verstrekt, vaak worden kredietverleners slechts verplicht om een bindend JKP te verstrekken bij het sluiten van de kredietovereenkomst. In voorkomend geval is het onmogelijk voor consumenten om verschillende aanbiedingen te vergelijken op basis van het JKP.337 Een tweede oorzaak van het falen van het JKP is dat er te veel kosten worden uitgesloten. Zo worden de volgende kosten vaak uitgesloten: bepaalde verzekeringskosten, schattingskosten, notariskosten, administratieve kosten, vergoedingen voor vervroegde terugbetaling, vergoedingen voor laattijdige betaling, enz. Dit heeft tot gevolg dat het JKP de totale kost van kredietovereenkomsten onderschat. Daardoor worden kredietverleners gestimuleerd om de uitgesloten kosten zo hoog mogelijk te maken en het JKP laag te houden. Omwille van deze beperkingen kan het JKP vaak niet gebruikt worden als vergelijkingscriterium.338 Oplossingen 200.

Deze twee problemen kunnen echter worden opgelost. Het JKP is een nuttig

vergelijkingscriterium als kredietgevers verplicht worden om het JKP vroeger te verstrekken dan bij het sluiten van de kredietovereenkomst. Reclame is de eerste informatie waarmee een consument in contact komt wanneer hij op zoek is naar consumentenkrediet, daarom is het belangrijk dat het JKP reeds in deze fase wordt vermeld en dat er verder geen nietessentiële informatie vermeld wordt. In deze fase is de consument immers nog op zoek naar een mogelijke kredietgever en is de kans het grootst dat deze zal overgaan tot een

336

D. MOORE, Survey of financial literacy in Washington State: knowledge, behavior, attitudes, and experiences, 2003, http://www.dfi.wa.gov/news/finlitsurvey.pdf, 27. 337 O. BAR-GILL, “The law, economics and psychology of subprime mortgage contracts”, Cornell Law Review 2009, (1073) 1143. 338 Ibid., 1144.

101

vergelijking van aanbiedingen. Als de consument eenmaal een kredietgever gecontacteerd heeft daalt deze kans.339 201.

Daarnaast moet er ook een brede definitie van het JKP gehanteerd worden, men

moet ervoor zorgen dat zoveel mogelijk kosten, die verbonden zijn met de kredietovereenkomst, worden opgenomen in het JKP. Hierbij moet wel rekening gehouden worden met het feit dat het opnemen van bepaalde kosten ook nadelen meebrengt. Zo zou het opnemen van de kosten voor optionele diensten ertoe leiden dat er voor één kredietovereenkomst verschillende JKP’s bestaan, wat kan leiden tot verwarring bij de consument. Een andere probleem treedt op bij onzekere kosten, zoals vergoedingen wegens laattijdige betaling of vervroegde afbetaling. Deze kosten kunnen enkel worden opgenomen in het JKP als men de waarschijnlijkheid berekent dat deze kosten zullen betaald worden. Doordat men hier rekening moet houden met de waarschijnlijkheid zal het JKP voor veel consumenten inaccuraat zijn, maar dit is natuurlijk ook het geval wanneer men de kosten helemaal niet opneemt.340 202.

Het is niettemin duidelijk dat het JKP nooit een perfect vergelijkingscriterium zal

worden. Het is onmogelijk om complexe kredietovereenkomsten te herleiden tot één criterium dat alle aspecten van de overeenkomst vat. Ondanks deze beperkingen vormt het JKP een effectief middel ter bescherming van de consument. Het JKP biedt een houvast voor consumenten die over een beperkte financiële kennis bezitten. Deze consumenten zijn niet gebaat met zeer gedetailleerde informatie. Zo’n informatie zal voor hen al snel te complex worden, met als gevolg dat men de informatie niet helemaal leest of beslissingen neemt op basis van elementen die minder accuraat zijn dan het JKP. Consumenten die wel over voldoende financiële kennis beschikken, zullen hun beslissing daarentegen niet volledig

339

Ibid., 1147-1149; M. DE MUYNCK, “Credit cards, overdraft facilities and European consumer protection: a blank cheque for unfairness?”, European Review of Private Law 2010, (1181) 1225-1226; S. M. FRANKEN, “The political economy of the EC Consumer Credit Directive” in J. NIEMI, I. RAMSAY en W. C. WHITFORD (eds.), Consumer credit, debt & bankruptcy: comparative and international perspectives, Oxford, Hart Publishing, 2009, (129) 142. 340 O. BAR-GILL, “The law, economics and psychology of subprime mortgage contracts”, Cornell Law Review 2009, (1073) 1147-1149.

102

baseren op het JKP. Zij zullen ook andere informatie bestuderen en zo een nauwkeuriger beeld krijgen over de kredietovereenkomst.341 Jaarlijks kostenpercentage in de WCK en het Voorstel 203.

Zowel de WCK en het Voorstel erkennen het belang van het JKP en leggen een

verplichting op om het JKP op te nemen in reclame waarin een rentevoet of cijfers vermeld worden met betrekking tot het krediet. Bovendien hanteren beiden een brede definitie van het JKP, waardoor alle met de kredietovereenkomst verbonden kosten en vergoedingen, die gedragen worden door de consument, worden opgenomen in het JKP. Ook de kosten die moeten betaald worden aan derden, zoals kosten voor een verzekering of de zekerheidsstelling, vallen eronder. De notariskosten, vergoedingen wegens het niet nakomen van verplichtingen en de wederbeleggingsvergoeding worden niet opgenomen.342 De WCK en het Voorstel bieden de consument bijgevolg een criterium waarmee de consument gemakkelijker kredietaanbiedingen kan vergelijken (zie 148 en 181-182).

2.

Vereenvoudiging van de informatie

204.

Ons inziens kan de vergelijkbaarheid van kredietaanbiedingen echter nog verhoogd

worden door bepaalde niet-essentiële elementen te schrappen uit de informatie die moet worden opgenomen in reclame. Wij stellen voor om in reclame enkel de volgende informatie op te nemen, aan de hand van een representatief voorbeeld en een vaste volgorde: 1) de identiteit van de kredietgever of, in voorkomend geval, de kredietbemiddelaar; 2) dat het product een kredietovereenkomst is en, in voorkomend geval, gewaarborgd wordt door een hypotheek of door andere vergelijkbare zekerheid op een woning, dan wel door een recht op een woning; 3) het jaarlijks kostenpercentage; 4) de vermelding of de debetrentevoet vast en/of variabel is; 5) het totale kredietbedrag; 6) het totale door de consument te betalen bedrag; 341

Ibid., 1150. EUROPEAN COMMISSION, Study on the costs and benefits of the different policy options for mortgage credit: final report , http://ec.europa.eu/internal_market/finservices-retail/docs/credit/mortgage/study_cost_benefitfinal_report_en.pdf, 173-176. 342

103

7) de duur van de kredietovereenkomst; 8) het bedrag van de periodieke betalingen; 9) een aanduiding van het risico. Als een consument een kredietovereenkomst of de geadverteerde voorwaarden slechts kan verwerven mits deze een contract sluit voor een nevendienst, met name een verzekering, en de kosten van die dienst niet vooraf kunnen worden bepaald, dan moet deze verplichting vermeld worden bij het JKP. 205.

Het verschil met het Voorstel zit in het feit dat er geen uitgebreide informatie wordt

verstrekt over alle verschillende kosten. De kosten worden enkel nog aangeduid door het JKP en door de vermelding van het totale te betalen bedrag. De debetrentevoet en andere kosten die worden opgenomen in de totale kosten, worden niet meer afzonderlijk vermeld. Ook de waarschuwing voor het risico om het onroerend goed te verliezen wordt niet meer vermeld (zie 166-168). 206.

In navolging van enkele andere auteurs stellen wij voor om een risicoclassificatie op

te maken met betrekking tot hypothecaire kredietovereenkomsten en een algemene aanduiding van het risico op te nemen in reclame en het standaardinformatieformulier. Zo zouden hypothecaire kredietovereenkomsten één van de volgende aanduidingen kunnen krijgen: zeer laag risico, laag risico, hoog risico of zeer hoog risico. Dit vereenvoudigt de informatie en laat consumenten toe een geïnformeerd besluit te nemen.343

Afdeling 2. Informatieverstrekking § 1. Vergelijking 207.

De WHK bevat momenteel geen verplichting om de consument een formulier te

verstrekken met de belangrijkste informatie over de kredietovereenkomst. De WHK verplicht daarentegen de terbeschikkingstelling of verstrekking van verschillende documenten met informatie. Zo moet er algemene informatie over de aangeboden kredieten ter beschikking gesteld worden van de consumenten in een prospectus. Daarnaast moet er bepaalde 343

D. P. STARK en J. M. CHOPLIN, “Consumer protection initiatives in the EU mortgage market”: a behavioral economics based critique and proposal”, Temple International and Comparative Law Journal 2011, (1) 18-21.

104

informatie verstrekt worden via het aanvraagformulier dat door de consument wordt ingevuld. Bovendien moet ook het schattingsverslag worden overhandigd aan de consument. Tenslotte moet er vóór de ondertekening van de kredietovereenkomst een schriftelijk aanbod overhandigd worden dat alle kredietvoorwaarden bevat (zie 62-79). Hoewel er in de WHK geen verplichting is opgenomen om een document te verstrekken met de belangrijkste informatie over de kredietovereenkomst, is er in de praktijk wel een dergelijke verplichting van toepassing bij de aanbieding van hypothecair krediet. De Europese gedragscode bevat een verplichting om de belangrijkste informatie over de kredietovereenkomst

te

verstrekken

aan

de

consument

via

een

Europees

standaardformulier (zie 88). 208.

De huidige regeling met betrekking tot het hypothecair krediet staat in sterk contrast

met regeling in de WCK. Bij het verstrekken van consumentenkrediet is er wel een wettelijke verplichting om de belangrijkste informatie te verstrekken middels één standaardformulier. Dit moet in principe gebeuren ‘te gelegener tijd voordat de consument door een kredietovereenkomst en/of aanbod wordt gebonden’. Er bestaat echter discussie over de vraag of deze bepaling een afkoelingsperiode invoert tussen de verstrekking van de informatie en de contractsluiting. Bij het aanbieden van consumentenkrediet moet er geen prospectus ter beschikking gesteld worden. Bovendien moet de ontwerpovereenkomst slechts worden verstrekt als de consument hierom verzoekt (zie 119-126). Dit in tegenstelling tot de verplichting om bij de verstrekking van hypothecair krediet een schriftelijk aanbod te verstrekken met alle contractvoorwaarden. 209.

Als het Voorstel uiteindelijk zou leiden tot een goedgekeurde richtlijn zou de

kredietgever ook bij het verstrekken van hypothecair krediet wettelijk verplicht worden om de belangrijkste informatie te verstrekken via een standaardformulier. Aldus zou deze verplichting niet meer uitsluitend gebaseerd worden op de gedragscode. Het Voorstel bepaalt uitdrukkelijk dat er na de verstrekking van deze informatie voldoende tijd moet gegeven worden aan de consument om aanbiedingen te vergelijken, de gevolgen te beoordelen en een geïnformeerd besluit te nemen. Hier wordt er dus wel duidelijk een afkoelingsperiode ingevoerd. Naast deze geïndividualiseerde informatie moet er volgens het Voorstel een prospectus ter beschikking gesteld worden met algemene informatie over de 105

aangeboden kredietproducten. De ontwerpovereenkomst moet ook hier enkel verstrekt worden indien de consument dit verzoekt. Tenslotte moeten kredietbemiddelaars volgens het

Voorstel

nog

bijkomende

informatie

verstrekken

om

te

vermijden

dat

belangenconflicten leiden tot misbruiken (zie 169-175). Dit is een verplichting die we niet terugvinden in de WHK, de gedragscode of de WCK.

§ 2. Evaluatie 210.

Hierna worden de volgende elementen achtereenvolgens behandeld: het nut van het

verstrekken van een standaardinformatieformulier, de mogelijke vereenvoudiging van dit formulier en het invoeren van een afkoelingsperiode.

A.

Verstrekken van standaardformulier

211.

Als we de rechtseconomische inzichten uit het eerste hoofdstuk toepassen op de

WHK blijkt dat het huidige informatieregime niet in staat is de consument een degelijke bescherming te bieden. De consument moet zijn informatie uit verschillende documenten halen, namelijk: de reclame, het prospectus, het aanvraagformulier, het schattingsverslag, het schriftelijk aanbod en de aflossingstabel. Hierbij wordt echter nergens duidelijk gemaakt welke informatie het belangrijkst is voor de consument. Er wordt geen verplichting opgelegd om de consument een document te verstrekken met de belangrijkste, geïndividualiseerde informatie. De Europese gedragscode bevat wel reeds een verplichting om de meest essentiële informatie te verstrekken via een standaardinformatieformulier, maar de consument zou beter beschermd worden indien deze verplichting wordt opgenomen in de WHK. Door deze verplichting op te nemen in de WHK kan er een specifieke sanctie verbonden worden aan het miskennen van deze verplichting. Indien de verplichting enkel wordt opgenomen in een gedragscode moet de consument zich beroepen op de gemeenrechtelijke aansprakelijkheid

106

en moet hij eerst zijn werkelijke schade aantonen om schadevergoeding te krijgen en het causaal verband met het niet verstrekken van de informatie.344 212.

Door de veelheid aan documenten die momenteel moeten verstrekt worden ontstaat

er een overvloed aan informatie, waardoor een aanzienlijk deel van de consumenten zich niet informeren. De consumenten die de informatie wel bestuderen zijn vaak niet in staat zijn om deze informatie te verwerken en baseren hun keuze op de verkeerde elementen (zie 8-10). Dit overvloedprobleem kan opgelost worden door in de WHK een verplichting op te leggen om de meest essentiële informatie over de kredietovereenkomst te verstrekken aan de consument, net zoals in de WCK en het Voorstel. Deze informatie moet verstrekt worden via een standaardformulier op papier of duurzame drager. Hiermee bevordert men de vergelijkbaarheid van de verschillende kredietaanbiedingen. Bovendien wordt zo vermeden dat kredietgevers de keuze van de potentiële kredietnemer beïnvloeden door de vorm van het informatiedocument aan te passen, de formulering van informatie kan immers een sterke invloed hebben op de uiteindelijke beslissing (zie 40-42). Daarnaast moet de verplichting om andere informatiedocumenten te verstrekken worden afgeschaft, wat ook het

geval

zal

zijn

indien

het

Voorstel

wordt

aanvaard.

Deze

beperkt

de

informatieverstrekking tot het beschikbaar stellen van een prospectus en een standaardformulier met de essentiële informatie. Er moet geen schriftelijk aanbod meer verstrekt worden met alle contractvoorwaarden tenzij de consument hierom verzoekt en de aflossingstabel wordt verwerkt in het standaardformulier.

B.

Vereenvoudiging van het standaardformulier

213.

Het verstrekken van dit standaardformulier is echter geen wondermiddel ter

bescherming van alle consumenten. Een deel van de consumenten zal het nog steeds moeilijk hebben om de verschillende technische en legale termen te begrijpen.345 Bovendien bevat het formulier nog steeds veel verschillende elementen, het formulier dat volgens het Voorstel zou moeten verstrekt worden bestaat uit 14 rubrieken, die elk meerdere elementen 344

R. STEENNOT, “De impact van het privaat financieel recht op de wilsautonomie, de contractvrijheid en het consensualisme” in R. FELTKAMP en F. VANBOSSELE, Wilsautonomie, contractvrijheid en ondernemingscontracten, Antwerpen, Intersentia, 2012, https://biblio.ugent.be/publication/2016909, (1) 13-14. 345 H-J DÜBEL en M. ROTHEMUND, A new mortgage credit regime for Europe: setting the right priorities, 2011, http://www.ceps.eu/book/new-mortgage-credit-regime-europe-setting-right-priorities, 40.

107

bevatten. Indien er een kredietbemiddelaar optreedt bij het sluiten van de overeenkomst moet er zelfs nog meer informatie verstrekt worden om misbruiken door belangenconflicten te vermijden. Veel consumenten zullen ook deze hoeveelheid aan informatie niet kunnen verwerken en hun beslissingen baseren op de verkeerde elementen. 214.

Een mogelijke oplossing is om de informatie te verstrekken aan de hand van

formulieren die afgestemd zijn op de financiële geletterdheid van de consument. Consumenten met een uitgebreide financiële kennis kunnen gebaat zijn bij nauwkeurige informatie, die niet wordt vereenvoudigd. De meer kwetsbare consumenten zullen daarentegen eerder baat hebben bij eenvoudige, beknopte informatie. Mogelijks zou deze informatie kunnen verstrekt worden aan de hand van een combinatie van tekst en afbeeldingen.346 215.

Daarnaast moet de informatie in het standaardformulier verder beperkt worden. Wij

stellen voor om nog enkel de volgende elementen op te nemen: 1) de identiteit en adresgegevens van de kredietgever en, in voorkomend geval, van de kredietbemiddelaar; 2) het JKP en het totale door de consument te betalen bedrag; 3) de voornaamste kenmerken van het krediet. Dit betreft het bedrag van het verleende krediet, de valuta, de duur, het soort krediet, de soort rentevoet en de zekerheid; 4) het bedrag van iedere periodieke betaling en de aflossingsfrequentie; 5) de aanvullende verplichtingen en kosten. In deze rubriek moet worden opgenomen welke nevendiensten de consument moet aanschaffen (zoals verzekeringen). Daarnaast moeten hier de kosten worden opgenomen die niet worden opgenomen in de periodieke betalingen; 6) het al dan niet bestaan van een herroepingsrecht; 7) een algemene indicatie van het risico en enkele standaardwaarschuwingszinnen met betrekking tot de risico’s. Het betreft de volgende onderwerpen: de variabiliteit van de rentevoet, het wisselkoersrisico, kredieten waarbij via de periodieke betalingen enkel

346

M. DE MUYNCK, “Credit cards, overdraft facilities and European consumer protection: a blank cheque for unfairness?”, European Review of Private Law 2010, (1181) 1224; THE BETTER REGULATION EXECUTIVE en NATIONAL CONSUMER COUNCIL, Warning: too much information can harm, http://www.bis.gov.uk/files/file44588.pdf, (1) 13.

108

rente wordt betaald, het risico op een vermindering van het inkomen en het risico op inbeslagname van de woning. Zo wordt de informatie herleid tot zeven rubrieken met de meest essentiële informatie, waardoor de consument beter in staat is om de kredietovereenkomst te begrijpen en kredietaanbiedingen te vergelijken. Ook indien er een kredietbemiddelaar tussenkomt moet de informatie beperkt worden tot deze zeven rubrieken. Uit het eerste hoofdstuk kan namelijk afgeleid worden dat de extra informatie die zij volgens het Voorstel moeten verstrekken weinig effect zal hebben. Er moet door de kredietbemiddelaar zo veel informatie verstrekt worden dat de consument zal overweldigd worden door deze hoeveelheid en dit kan ertoe leiden dat de aandacht wordt afgeleid van de essentiële informatie (zie 8). Het vermijden van belangenconflicten kan men beter aanpakken via de verplichtingen

om

het

best

aangepaste

krediet

te

zoeken

en

om

de

terugbetalingsmogelijkheden te onderzoeken, gecombineerd met een uitgebreid toezicht.

C.

Afkoelingsperiode

216.

Het invoeren van een afkoelingsperiode door het Voorstel kan volgens bepaalde

auteurs een positief effect hebben op de kredietbeslissingen van consumenten. Door een afkoelingsperiode op te leggen krijgt de consument de tijd om zich verder te informeren en nog eens rustig de beslissingsmogelijkheden te overlopen. Deze afkoelingsperiode zou vermijden dat consumenten irrationele, ongeïnformeerde beslissingen nemen. Hierdoor zou er uiteindelijk een efficiënte markt ontstaan waarop de prijs van de aangeboden producten in overeenstemming is met de werkelijke kwaliteit.347 217.

De mogelijke gevolgen van deze afkoelingsperiode moeten echter worden

genuanceerd om drie redenen. Ten eerste kan verwezen worden naar de voorkeur van consumenten voor de status quo, waardoor men niet makkelijk een beslissing ongedaan maakt, zelfs indien er opeens informatie opduikt waaruit blijkt dat de consument geen goede beslissing heeft genomen. Dit leidt ertoe dat maar weinig consumenten beroep doen

347

M. DE MUYNCK, “Credit cards, overdraft facilities and European consumer protection: a blank cheque for unfairness?”, European Review of Private Law 2010, (1181) 1220; P. REKAITI en R. VAN DEN BERGH, “Cooling-off periods in the consumer laws of the EC member states. A comparative law and economics approach”, Journal of Consumer Policy 2000 (371) 381.

109

op een herroepingsrecht (zie 34-36). Dit is een recht om, binnen een korte termijn na het sluiten van een overeenkomst, te verzaken aan de betrokken overeenkomst.348 Er kan geargumenteerd worden dat dit effect zich minder sterk zal voordoen wanneer er een afkoelingsperiode wordt opgelegd, in voorkomend geval situeert de bedenktijd zich namelijk nog voor de definitieve beslissing. Waarschijnlijk zal de status quo bias daardoor minder effect hebben dan bij het herroepingsrecht. Men moet er echter rekening mee houden dat de consument zich al ver in het applicatieproces bevindt wanneer hij de verplichte informatie verkrijgt en de afkoelingsperiode start. Ook dan impliceert een status quo dat de consument de procedure gewoon verder zet en de kredietovereenkomst sluit. Ten tweede gaat men er bij het invoeren van een afkoelingsperiode vanuit dat de consument zo tijd krijgt om zich verder te informeren en een rationele beslissing te nemen. Een deel van de consumenten zal inderdaad beter geïnformeerd zijn door zo’n bedenktijd. Men zal niet meer verplicht worden om de informatie snel te lezen, in aanwezigheid van de kredietgever of kredietbemiddelaar, bij het sluiten van de kredietovereenkomst. De consument zal de mogelijkheid krijgen om de informatie rustig, zonder druk, te lezen. Als dit gepaard gaat met eenvoudigere informatie zullen meer consumenten de informatie met betrekking tot een specifieke kredietaanbieding daadwerkelijk lezen en begrijpen. Hoewel het waarschijnlijk is dat consumenten op die manier beter geïnformeerd zullen zijn met betrekking tot die ene kredietaanbieding, kan men zich de vraag stellen of dit veel meer consumenten zal aanzetten tot het vergelijken van kredietaanbiedingen. Het vergelijken van kredietaanbiedingen kost de consumenten tijd en moeite, ze moeten zich verplaatsen naar verschillende kredietgevers, ze moeten de kredietgever informatie verschaffen en hun kredietwaardigheid moet beoordeeld worden. Als men dan een afkoelingsperiode invoert wordt men daarnaast nog eens geconfronteerd met een vertraging van de kredietprocedure. Stel dat men een kredietaanbod krijgt van een kredietgever, dan zal deze kredietgever een afkoelingsperiode moeten respecteren. Tijdens deze periode kan de consument zich begeven naar andere kredietgevers om hun aanbiedingen te vergelijken, maar deze kredietgevers zullen ook een afkoelingsperiode moeten naleven. Als de consument één van

348

J. A. BLUMENTHAL, “Emotional paternalism”, Florida State University Law Review 2007, (1) 62; L. E. WILLIS, “Decisionmaking and the limits of disclosure: the problem of predatory lending: pricing”, Maryland Law Review 2006, (707) 793.

110

de laatste aanbiedingen wil aanvaarden zal het krediet pas later bekomen worden dan wanneer hij het eerste aanbod zou aanvaarden. Het invoeren van een afkoelingsperiode verhoogt dus in zekere mate de kosten om kredietaanbiedingen te vergelijken. Overigens is het mogelijk dat consumenten door hyperbolische verdiscontering de voordelen van de latere aanbiedingen zullen onderschatten en een sterke neiging zullen hebben om het eerste kredietaanbod te aanvaarden (zie 32-33). Tenslotte blijkt dat consumenten zelfs als ze de informatie lezen én kredietaanbiedingen vergelijken geen perfect rationele beslissingen nemen. Het is inderdaad zo dat een afkoelingsperiode kan vermijden dat beslissingen worden beïnvloed door kortdurende emoties, maar voor alle andere besproken vormen van irrationaliteit biedt de bedenktijd geen oplossing. Zo worden het overoptimisme en hyperbolische verdiscontering niet verholpen door de invoering van een afkoelingsperiode. 218.

Uit dit alles kan worden afgeleid dat er niet te veel mag worden verwacht van deze

afkoelingsperiode. Deze maatregel zal slechts een beperkte positieve invloed hebben op de beslissingen van consumenten.

Afdeling 3. Adequate toelichting § 1. Vergelijking 219.

De WCK bevat een verplichting die momenteel niet van toepassing is bij de

aanbieding van hypothecaire kredieten. Het betreft de verplichting om passende toelichting te verschaffen aan de consument. Deze toelichting moet de consument in staat stellen te beoordelen of de voorgestelde kredietovereenkomst aan zijn behoeften en financiële situatie beantwoordt. In de literatuur is men van mening dat dit impliceert dat de toelichting moet worden verstrekt in een, voor de betrokken consument, begrijpelijke taal (zie 129). 220.

Het Voorstel bevat een identieke bepaling, die stelt dat er een adequate toelichting

moet gegeven worden. Bovendien bepaalt het Voorstel uitdrukkelijk dat het niveau van de toelichting moet worden afgestemd op de individuele consument, door een nauwkeurige inschatting te maken van de kennis en ervaring die deze consument heeft met krediet (zie 176-177). 111

§ 2. Evaluatie 221.

De verplichting om adequate toelichting te verstrekken moet een consument

toelaten om te beoordelen of de kredietovereenkomst beantwoordt aan zijn behoeften en financiële situatie. Als deze verplichting correct wordt nageleefd kan dit bijdragen tot het wegwerken van de informatie-assymetrie. De toelichting moet immers afgestemd zijn op de financiële geletterdheid van de individuele consument en moet gebeuren in een voor de consument begrijpelijke taal. Dit moet de consument toelaten om de complexe kredietovereenkomst en het informatieformulier te begrijpen en zo een geïnformeerde beslissing te nemen.349 222.

Men kan zich echter de vraag stellen of de naleving van deze verplichting effectief

kan worden gecontroleerd. Er wordt niet bepaald in welke vorm de toelichting moet worden verstrekt. Als de toelichting niet in schriftelijke vorm moet worden verstrekt, zal het moeilijk worden voor de consument om aan te tonen dat de toelichting niet werd verstrekt. Indien de toelichting wel in schriftelijk vorm wordt verstrekt, dan wordt de consument door deze extra toelichting al snel geconfronteerd met een overvloed aan informatie. Op grond van artikel 870 Ger. W. en artikel 1315 B.W. moet de partij die zich op de nakoming of niet nakoming van een verplichting beroept hiertoe zelf het bewijs leveren. Als de consument de kredietgever en/of kredietbemiddelaar een tekortkoming verwijt aan de toelichtingsverplichting, zal hij hiertoe het bewijs moeten leveren. Als de kredietgever en/of de kredietbemiddelaar beweert dat hij wel de nodige toelichting heeft verstrekt zal hij dit moeten bewijzen.350 In het kader van deze bewijslastverdeling is het belangrijk om te weten of

het

verstrekken

van

passende

toelichting

een

inspanningsverbintenis

of

resultaatsverbintenis is. In de rechtsleer wordt gesteld dat zich hier een genuanceerde benadering opdringt. Met betrekking tot het passend karakter van de toelichting wordt gesteld dat dit een inspanningsverbintenis inhoudt. De consument zal dus moeten bewijzen dat de toelichting die gegeven werd hem niet toeliet om de geschiktheid van de kredietovereenkomst

te

beoordelen,

maar

ook

dat

de

kredietgever

en/of

349

M. DE MUYNCK, “Precontractuele bijstand ex. Artikel 11, §4 W.C.K.: katalysator voor een herijkt beslissingsen toezichtsmodel inzake consumentenkrediet?”, Financial Law Institute Working Paper Series 2012, http://www.law.ugent.be/fli/wps/pdf/WP2012-01.pdf, , (1) 6. 350 Ibid., 7.

112

kredietbemiddelaar hiertoe niet de inspanning geleverd heeft die men van een normaal, zorgvuldig kredietgever en/of kredietbemiddelaar kan verwachten. Het verstrekken van toelichting op zich wordt echter gezien als een resultaatsverbintenis. Indien er geen toelichting werd verstrekt, zal de consument enkel moeten aantonen dat er geen toelichting werd verstrekt.351 Voor de consument kan deze bewijslevering zeer moeilijk worden aangezien het gaat om een negatief bewijs. 223.

Gezien de moeilijkheid van het bewijs kan deze bepaling slechts meer bescherming

bieden aan de consument als dit gepaard gaat met een vernieuwd toezichtregime, dat proactief inbreuken op deze verplichting opspoort (zie 256-258). Zo zou deze bepaling ertoe kunnen leiden dat ook consumenten met een lagere financiële geletterdheid hun kredietovereenkomst beter begrijpen en een geïnformeerd beslissing kunnen nemen. Evenwel moet er ook hier op gewezen worden dat er nog steeds substantiële belemmeringen zijn voor de consument om met de informatie en toelichting over te gaan tot het vergelijken van aanbiedingen (zie 217). Bovendien blijft men geconfronteerd worden met de imperfecte rationaliteit.

Afdeling 4. Best aangepaste krediet en weigeringsplicht § 1. Vergelijking 224.

De WHK bevat geen bepalingen die de kredietgever of kredietbemiddelaar opleggen

om de passendheid van de kredietovereenkomst en de terugbetalingsmogelijkheden van de kredietnemer te onderzoeken. De kredietgever wordt echter wel onderworpen aan een onderzoeksverplichting op basis van het gemeen recht. Hij moet op actieve wijze informatie verzamelen over de behoeften, financiële toestand en kredietwaardigheid van de consument. Op basis van deze informatie moet hij beoordelen of hij er redelijkerwijs mag van uitgaan dat de consument zijn verplichtingen zal kunnen nakomen. Wanneer een hypothecaire kredietgever een krediet toekent dat de terugbetalingsmogelijkheden van de

351

M. DE MUYNCK, “Precontractuele bijstand ex. Artikel 11, §4 W.C.K.: katalysator voor een herijkt beslissingsen toezichtsmodel inzake consumentenkrediet?”, Financial Law Institute Working Paper Series Januari 2012, http://www.law.ugent.be/fli/wps/pdf/WP2012-01.pdf, (1) 8.

113

consument overschrijdt kan deze op basis van artikel 1382 B.W. aansprakelijk gesteld worden (zie 92-99). 225.

Bij de aanbieding van consumentenkrediet is deze verplichting uitdrukkelijk

opgenomen in de WCK (zie 141-145). Krachtens de WCK worden kredietgevers en kredietbemiddelaars verplicht om op actieve wijze informatie in te winnen over de financiële toestand, terugbetalingsmogelijkheden en lopende financiële verbintenissen van de kredietnemer. De kredietgever mag slechts een kredietovereenkomst sluiten wanneer hij redelijkerwijs moet aannemen dat de consument in staat zal zijn de verplichtingen, voortvloeiend uit de overeenkomst, na te komen. De WCK bevat bovendien nog een extra verplichting.

De

kredietgever

terugbetalingsmogelijkheden

of

kredietbemiddelaar

onderzoeken,

maar

ook

moet de

niet

passendheid

alleen

de

van

de

kredietovereenkomst (zie 138-140). Zij worden verplicht om het krediet te zoeken dat qua soort en bedrag het best is aangepast aan de behoeften van de consument. Hierbij moet rekening gehouden worden met de financiële toestand van de consument op het ogenblik van het sluiten van de kredietovereenkomst en met het doel van het krediet. Indien de kredietgever of kredietbemiddelaar geen passend krediet kan aanbieden, moet hij weigeren een kredietovereenkomst te sluiten. 226.

Door het Voorstel zou er in de toekomst ook voor de hypothecaire kredietgever een

wettelijke verplichting bestaan om informatie in te winnen en zo de kredietwaardigheid van de consument te onderzoeken. Als uit de beoordeling blijkt dat de consument niet in staat zal zijn het krediet tijdens de looptijd van de kredietovereenkomst af te lossen, zal de kredietgever moeten weigeren om het krediet te verstrekken (zie 178-180). De toegevoegde waarde van het opnemen van deze verplichting in wetgeving is dat het duidelijkheid schept over het bestaan van deze verplichting, bepaalde auteurs stellen immers dat deze verplichting niet bestaat in het gemeen recht.352 Bovendien kan er zo een bijzondere sanctie gekoppeld worden aan inbreuken op de weigeringsplicht, waardoor de bewijslast voor de consument verlicht wordt. Indien deze verplichting enkel bestaat op basis van het gemeen recht moet de consument zijn werkelijke schade bewijzen, een fout en een causaal verband.

352

F. VAN DER HERTEN, “Informatie en adviesverplichtingen” in E. TERRYN (ed.), Handboek Consumentenkrediet, Brugge, die Keure, 2007, (113) 122.

114

Door het opnemen van de verplichting in de wet moet de consument enkel de inbreuk aantonen, waarna de bijzondere sanctie kan toegepast worden.353 Er wordt geen verplichting ingevoerd om de passendheid van de kredietovereenkomst te beoordelen, dit in tegenstelling tot wat het geval is in de WCK. Het Voorstel stelt enkel dat advies een van het krediet te onderscheiden dienst is en bevat enkele kwaliteitseisen voor adviesverlening. Het Voorstel eist dat kredietgevers en kredietbemiddelaars bij adviesverlening

een

voldoende

groot

aantal

op

de

markt

beschikbare

kredietovereenkomsten in overweging nemen. Op basis hiervan moeten ze de kredietovereenkomsten aanbieden die het meest geschikt zijn voor de behoeften, financiële situatie en persoonlijke omstandigheden van de consument. Bovendien moet de vergoeding van de adviesverlener transparant zijn.

§ 2. Evaluatie 227.

De invoering van een verplichting om de passendheid van een kredietovereenkomst

en de terugbetalingsmogelijkheden van de consument te beoordelen, wordt gezien als een positieve ontwikkeling in de bescherming van de consument omdat dit zorgt voor een zekere rationalisering van de kredietbeslissingen. In wat volgt wordt dieper ingegaan op deze rationalisering, wordt de kritiek op deze verplichtingen behandeld en wordt er tenslotte stilgestaan bij enkele wijzigingen die moeten worden aangebracht aan het Voorstel.

A.

Rationalisering van kredietbeslissingen

228.

De invoering van een verplichting om de verstrekking van krediet te weigeren indien

blijkt dat de consument niet in staat zal zijn om het krediet terug te betalen en een verplichting om de passendheid van de kredietovereenkomst te beoordelen, vormt een nuttige toevoeging aan het informatieregime.354 Uit het eerste hoofdstuk blijkt duidelijk dat 353

R. STEENNOT, “De impact van het privaat financieel recht op de wilsautonomie, de contractvrijheid en het consensualisme” in R. FELTKAMP en F. VANBOSSELE, Wilsautonomie, contractvrijheid en ondernemingscontracten, Antwerpen, Intersentia, 2012, https://biblio.ugent.be/publication/2016909, (1) 13-14. 354 Zie ook: K. C. ENGEL, en P. A. MCCOY, “A tale of three markets: the law and economics of predatory lending”, Texas Law Review 2002, (1255) 1334; D. S. EHRENBERG, “If the loan doesn’t fit, don’t take it: applying the suitability doctrine to the mortgage industry to eliminate predatory lending”, Journal of Affordable Housing 2001, (117) 129; J. POTTOW, “Ability to pay”, Berkeley Business Law Journal 2011, (175) 205; A. SMITH, “A suitability standard for mortgage brokers: developing a common law theory”, Georgetown Journal on Poverty

115

het louter verstrekken van informatie onvoldoende bescherming biedt aan de consument. De consument gebruikt de informatie vaak niet en als de informatie wel gebruikt wordt heeft de consument vaak te weinig kennis om de informatie te begrijpen. Bovendien blijkt dat de consument geen perfect rationeel wezen is. Door een weigeringsplicht en een beoordeling van de passendheid op te leggen wordt de kredietbeslissing gedeeltelijk uit handen van de consument gehaald, de kredietgever krijgt een grotere verantwoordelijkheid bij de beslissing. Met zijn kennis en ervaring is de kredietgever in staat om een goede beslissing te nemen. Bovendien beschikt een kredietgever over databanken met gegevens over kredieten die in het verleden aan hun cliënten werden toegekend. Op basis van deze gegevens kan de kredietgever een goede inschatting maken van de terugbetalingsmogelijkheden van een consument en op die manier een rationele beslissing nemen. Door de verplaatsing van de verantwoordelijkheid wordt er bijgevolg een rationalisering van de kredietbeslissing gerealiseerd.355

B.

Kritiek

229.

Hoewel een groot aantal auteurs voorstander is van het invoeren van deze

verplichtingen, stellen critici dat deze verplichtingen de autonomie van de consument te veel beperken.356 Bovendien stellen zij dat de consument door niemand verplicht wordt een kredietovereenkomst te sluiten, daarom moeten zij zelf de verantwoordelijkheid dragen van hun kredietbeslissingen.357 Dit argument kan echter niet gevolgd worden. Er kan niet beweerd worden dat consumenten over een volledig vrije keuze beschikken met betrekking tot kredietovereenkomsten. Zo blijkt uit het eerste hoofdstuk dat consumenten met betrekking tot kredietovereenkomsten imperfect geïnformeerd zijn en geconfronteerd

Law & Policy 2010, (377) 378; D. P. STARK en J. M. CHOPLIN, “Consumer protection initiatives in the EU mortgage market”: a behavioral economics based critique and proposal”, Temple International and comparative law journal 2011, (1) 25. 355 K. C. ENGEL, en P. A. MCCOY, “A tale of three markets: the law and economics of predatory lending”, Texas Law Review 2002, (1255) 1334-1336. 356 J. POTTOW, “Ability to pay”, Berkeley Business Law Journal 2011, (175) 206. 357 K. C. ENGEL, en P. A. MCCOY, “A tale of three markets: the law and economics of predatory lending”, Texas Law Review 2002, (1255) 1358.

116

worden met imperfecte rationaliteit. Daaruit blijkt dat de vrije keuze sterk genuanceerd moet worden.358 230.

Een tweede punt van kritiek is dat deze verplichtingen consumenten ertoe aanzetten

om kredieten te sluiten waarvan ze weten dat ze niet in staat zijn om hun verplichtingen na te komen, om dan achteraf een vordering in te stellen op basis van de inbreuk op de weigeringsplicht. Dit lijkt echter onwaarschijnlijk met betrekking tot het hypothecair krediet, omdat het krediet gewaarborgd wordt door een hypotheek op een woning en er dus te veel op het spel staat voor de consument. Als zijn vordering niet slaagt, en hij slaagt er niet in het krediet terug te betalen, kan hij zijn huis verliezen.359 231.

Een andere vaak gehoorde kritiek is dat er door deze verplichtingen minder krediet

zal verstrekt worden, met als gevolg dat minder mensen in staat zullen zijn om een woning te kopen. Het is inderdaad zo dat er minder krediet zal verstrekt worden. Dit is eigenlijk de voornaamste doelstelling van de weigeringsplicht, deze bepaling moet er immers toe leiden dat er geen krediet meer wordt verstrekt aan personen die niet in staat zijn om dit krediet terug te betalen. Het is logischerwijs ook mogelijk dat kredietgevers zullen weigeren om kredietovereenkomsten te sluiten met consumenten die eigenlijk toch in staat zijn om terug te betalen, maar het staat niet vast dat de nadelen van onterechte weigeringen groter zijn dan die van onterechte toekenningen van krediet.360

C.

Invoering verplichting om enkel passende kredieten aan te bieden

232.

In het Voostel wordt er momenteel al een verplichting opgenomen om krediet te

weigeren bij een negatieve beoordeling van de terugbetalingsmogelijkheden. Wij stellen voor dat deze bepaling wordt aangevuld met een algemene regel die stelt dat kredietgevers en kredietbemiddelaars enkel passende kredieten, die aangepast zijn aan de doelstellingen en financiële situatie van de consument, mogen aanbieden aan de betrokken consument. Bovendien moet het Voorstel een verplichting bevatten om van de passende 358

J. POTTOW, “Ability to pay”, Berkeley Business Law Journal 2011, (175) 206. K. C. ENGEL, en P. A. MCCOY, “A tale of three markets: the law and economics of predatory lending”, Texas Law Review 2002, (1255) 1359. 360 Ibid., 1359-1360; J. POTTOW, “Ability to pay”, Berkeley Business Law Journal 2011, (175) 207-208. 359

117

kredietovereenkomsten deze aan te bieden die het best is aangepast aan de doelstellingen en financiële situatie van de consument. Dit impliceert dat de kredietgever en kredietbemiddelaar verplicht zouden worden om een aanbeveling te formuleren met betrekking tot de kredietproducten uit hun assortiment. Indien ze geen passende kredietovereenkomsten kunnen aanbieden zullen ze de consument hierover moeten informeren en weigeren een kredietovereenkomst te sluiten. Indien ze wel passende kredieten aanbieden, dan moeten ze het krediet aanbevelen dat het best is aangepast aan de omstandigheden van de consument. 233.

Hiernaast moet er ook worden vastgelegd wanneer een kredietovereenkomst in elk

geval als niet passend wordt gezien. Zo moet er minstens worden vastgelegd dat de overeenkomst niet passend is indien de kredietgever redelijkerwijs moet aannemen dat de consument zijn verplichtingen niet zal kunnen nakomen. Dit criterium ligt reeds vervat in het huidige Voorstel. Verder kan een herfinancieringskrediet slechts passend zijn indien de overeenkomst een economisch voordeel oplevert voor de consument. Er is niet perse sprake van zo’n voordeel indien de interestvoet lager is dan die van het oorspronkelijke krediet.361 Daarnaast kan men in deze bepaling ook een lijst opnemen van verboden bedingen, die als niet-passend worden beschouwd. De lijst van kredietovereenkomsten en specifieke bedingen, die in ieder geval als niet-passend worden bestempeld, moet worden opgesteld na een grondig onderzoek met betrekking tot schadelijke overeenkomsten binnen de Europese hypothecaire kredietmarkt. 234.

Indien een overeenkomst of beding niet strijdig is met deze lijst impliceert dit niet

noodzakelijk dat er sprake is van een passende kredietovereenkomst. De kredietgever en kredietbemiddelaar moeten nog steeds de algemene regel respecteren en moeten in concreto oordelen of de overeenkomst aangepast is aan de doelstellingen en financiële situatie van de consument. Bovendien zullen ze moeten oordelen of de overeenkomst ook de best aangepaste overeenkomst is. Bij de toepassing van deze algemene regel speelt de

361

K. C. ENGEL, en P. A. MCCOY, “A tale of three markets: the law and economics of predatory lending”, Texas Law Review 2002, (1255) 1343-1344; D. P. STARK en J. M. CHOPLIN, “Consumer protection initiatives in the EU mortgage market”: a behavioral economics based critique and proposal”, Temple International and comparative law journal 2011, (1) 25-32.

118

toezichthouder (FSMA)362 een belangrijke rol. Deze zou de bevoegdheid moeten krijgen om criteria op te stellen op basis waarvan de passendheid kan beoordeeld worden.

Afdeling 5. Alternatieve beschermingsmogelijkheden 235.

In

de

literatuur

worden

verschillende

voorstellen

gedaan

om

de

consumentenbescherming bij het verwerven van krediet te versterken. In deze afdeling wordt stilgestaan bij drie van deze voorstellen, namelijk: de centralisatie van kredietaanbiedingen, het invoeren van verplicht onafhankelijk advies en het vastleggen van standaardovereenkomsten met opt-out mogelijkheid.

§ 1. Centralisatie van kredietaanbiedingen? 236.

Een vaak genoemd middel om de consument te beschermen is de centralisering van

kredietaanbiedingen. Dit impliceert dat men de verschillende kredietaanbiedingen verzamelt om de vergelijking voor consumenten te vergemakkelijken. Dit zou de concurrentie aanwakkeren

en

resulteren

in

een

efficiënt

werkende

markt

met

voordelige

kredietvoorwaarden. Hierna worden twee vormen van centralisatie besproken. Vooreerst een website met een zoekfunctie en vervolgens een soort omgekeerde veiling, tenslotte wordt deze beleidsmogelijkheid geëvalueerd.

A.

Website met zoekfunctie

237.

BAR-GILL en LYNCH stellen dat kredietaanbiedingen kunnen gecentraliseerd worden op

een site met een zoekfunctie, die door de overheid wordt beheerd. De consument zou via de zoekfunctie informatie kunnen invoeren die relevant is bij het aangaan van een kredietovereenkomst en op basis van deze informatie zou de website de beste mogelijke kredietaanbiedingen in de regio weergeven.363

362

De Autoriteit voor Financiële Diensten en Markten. O. BAR-GILL, “The law, economics and psychology of subprime mortgage contracts”, Cornell Law Review 2009, (1073) 1150, voetnoot 278; J. LYNCH, Consumer information processing and mortgage disclosures, 2008, http://www.ftc.gov/be/workshops/mortgage/presentations/Lynch_John.pdf. 363

119

B.

Omgekeerde veiling

238.

WILLIS is voorstander van een systeem dat verder gaat. Deze auteur stelt voor om een

systeem op te zetten waarbij de consument na het ontvangen van een eerste kredietaanbod ook aanbiedingen ontvangt van andere kredietgevers. De organisatie van dit systeem wordt toevertrouwd aan een overheidsinstelling.364 In dit systeem moet de kredietgever die als eerste een aanbod doet aan de consument de precontractuele standaardinformatie, alle relevante informatie over de consument en de kredietovereenkomst overmaken aan een overheidsinstelling. Vervolgens publiceert de overheidsinstelling deze informatie en het ondersteunende materiaal op een website die enkel toegankelijk is voor kredietgevers. Deze kredietgevers krijgen de mogelijkheid om concurrentiële kredietaanbiedingen te formuleren. Tenslotte bezorgt de overheidsinstelling deze aanbiedingen aan de consument. De concurrerende kredietgevers moeten een administratieve kost betalen aan de overheidsinstelling en een vergoeding aan de eerste kredietgever, om zijn kosten te vergoeden voor het zoeken van de kredietnemer en het verzamelen van informatie over de consument. De consument wordt vrijgelaten in zijn keuze, hij kan ervoor kiezen om het eerste aanbod te aanvaarden of toch opteren voor één van de concurrerende aanbiedingen.365

C.

Evaluatie

239.

Het grote voordeel van zo’n systemen is dat de consument de mogelijkheid krijgt om

verschillende aanbiedingen te vergelijken zonder een grote investering van tijd, moeite of geld. Daarenboven zal de consument tot het inzicht komen dat aanbiedingen wel degelijk verschillen en dat kredietgevers niet verplicht zijn om de beste prijs te bieden aan een consument, dit in tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt door consumenten.366 Door te zorgen voor eenvoudige informatie en het centraliseren van kredietaanbiedingen krijgt de consument een echte mogelijkheid om kredietaanbiedingen te vergelijken. Bovendien wordt

364

L. E. WILLIS, “Decisionmaking and the limits of disclosure: the problem of predatory lending: pricing”, Maryland Law Review 2006, (707) 825. 365 Ibid., 825-826. 366 Ibid., 826.

120

de vrije keuze van de consument niet aangetast. Dit systeem heeft het potentieel om een efficiënte markt te creëren.367 240.

Er zijn echter ook tegenstanders van dergelijke vormen van centralisering. STEENNOT

stelt bijvoorbeeld dat het voorzien van een simulator om aanbiedingen te vergelijken op de website van de toezichthouder te ver gaat. Volgens deze auteur dient de verantwoordelijkheid om tot vergelijking van aanbiedingen over te gaan bij de consument te liggen. De rol van de toezichthouder beperkt zich tot de educatie van consumenten en het aanzetten tot vergelijken.368 Hoewel de centralisering van kredietaanbiedingen een positieve invloed kan hebben op de beslissingen van consumenten, lijkt het inderdaad niet de rol van de overheid om de consumenten te leiden naar de goedkoopste kredietaanbiedingen. Het doel van de regulering rond hypothecair krediet is het vermijden van een overmatige schuldenlast. Dit impliceert dat de wetgeving ervoor moet zorgen dat er zich geen excessen voordoen op de hypothecaire kredietmarkt. De verantwoordelijkheid om kredieten te vergelijken en het voordeligste krediet te zoeken ligt bij de consument, die via de wetgeving de middelen krijgt om tot vergelijking over te gaan.

§ 2. Verplicht onafhankelijk advies? 241.

Verschillende auteurs pleiten ervoor om een adviesverplichting in te voeren bij het

sluiten van een kredietovereenkomst ten aanzien van bepaalde consumenten.369 In wat volgt wordt er eerst ingegaan op een onderzoek dat positieve effecten vaststelt bij de invoering van een adviesverplichting. Vervolgens wordt de kritiek op het invoeren van een adviesverplichting besproken.

367

Ibid., 827; G. HAÜBL en K. B. MURRAY, “Double agents: assessing the role of electronic productrecommendation systems”, MIT Sloan Management Review 2006, (8) 8-11. 368 R. STEENNOT, “De bescherming van de consument door de Autoriteit voor Financiële Diensten en Markten en het vrijwillig moratorium op de commercialisering van bijzonder ingewikkelde gestructureerde producten”, Tijdschrift voor verzekeringen, (115) 129. 369 D. P. STARK en J. M. CHOPLIN, “A cognitive and social psychological analysis of disclosure laws and call for mortgage counseling to prevent predatory lending”, Psychology, Public Policy, and Law 2010, (85) 114; D. P. STARK en J. M. CHOPLIN, “Consumer protection initiatives in the EU mortgage market: a behavioral economics based critique and proposal”, Temple International and comparative law journal 2011, (1) 24.

121

A.

Positieve effecten

242.

De mogelijke effecten van een adviesverplichting worden beschreven in een studie

met betrekking tot een pilootproject waarin kredietnemers verplicht worden om advies in te winnen indien zij behoren tot een risicogroep of wanneer ze een kredietovereenkomst willen sluiten die door de wetgever wordt gezien als risicovol.370 Het advies bestaat uit een toelichting over de specifieke kredietaanbieding, waarbij de betekenis en de gevolgen van de voorwaarden worden uitgelegd aan de kredietnemer. Er wordt geen advies gegeven over wat de beste keuze is voor de consument, het doel is eerder om consumenten te waarschuwen voor bepaalde valkuilen. De adviseur moet bovendien de informatie over de kredietnemer zelf verifiëren (bv. over zijn inkomsten en schulden). Tenslotte moet de adviseur aanbevelingen formuleren met betrekking tot de specifieke kredietovereenkomst. Zo dient hij de kredietnemer er op te wijzen als er een te hoge prijs wordt aangerekend of indien de kredietnemer niet in staat zal zijn om het krediet af te betalen.371 243.

Uit het onderzoek blijkt dat het invoeren van een adviesverplichting leidt tot een

sterke daling in het aantal wanbetalingen en iets betere kredietvoorwaarden. Deze vaststellingen worden echter niet verklaard door de informatieve waarde van het advies. Het blijkt dat consumenten zelden in staat zijn om hun overeenkomsten te heronderhandelen in teken van het advies.372 Daarnaast blijkt dat veel consumenten ondanks een negatief advies niet besluiten om de kredietaanbieding te weigeren, dit effect kan volgens STARK en CHOPLIN echter verholpen worden door de adviseurs ook de bevoegdheid te geven om de consumenten te begeleiden bij het zoeken naar betere kredietaanbiedingen.373 De positieve effecten van het pilootproject worden verklaard door de wil van consumenten om kosten (zowel wat betreft geld, tijd en inspanning) te vermijden en de vrees van kredietgevers voor het onafhankelijk toezicht dat wordt uitgeoefend door de adviseur. De kosten van het advies

370

S. AGARWAL, G. AMROMIN, I. BEN-DAVID, S. CHOMSISENGPHET en D. D. EVANOFF, “Does mandatory loan review affect mortgage contract choice and performance?”, Working Paper 2011, http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1285603, (1) 2. 371 Ibid., 6-8. 372 S. AGARWAL, G. AMROMIN, I. BEN-DAVID, S. CHOMSISENGPHET en D. D. EVANOFF, “Does mandatory loan review affect mortgage contract choice and performance?”, Working Paper 2011, http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm? abstract_id=1285603, (1) 31. 373 D. P. STARK en J. M. CHOPLIN, “A cognitive and social psychological analysis of disclosure laws and call for mortgage counseling to prevent predatory lending”, Psychology, Public Policy, and Law 2010, (85) 122.

122

leiden ertoe dat bepaalde consumenten de markt verlaten, wat resulteert in een sterke daling van de kredietaanvragen. De consumenten die wel op de markt blijven kiezen voor minder risicovolle kredietproducten, zodat ze niet verplicht worden om advies in te winnen. Het toezicht door de adviseurs leidt er dan weer toe dat kredietgevers die voorheen makkelijk krediet toekenden, zonder de kredietwaardigheid van de consument goed te onderzoeken, van de markt verdwijnen. De kredietgevers die op de markt blijven worden strenger bij het beoordelen van de terugbetalingsmogelijkheden en daardoor worden meer kredietaanvragen afgewezen.374

B.

Kritiek

244.

Ondanks de mogelijke positieve effecten zijn wij geen voorstanders van de invoering

van verplicht onafhankelijk advies. Het verplichten van advies zal onvermijdelijk leiden tot duurdere kredietovereenkomsten. Bovendien vergt het een grote tijdsinvestering van de consument en resulteert het in een grote vertraging van krediettransacties. De kredietgever of kredietbemiddelaar moet immers eerst bepalen of de kredietaanvrager advies moet inwinnen en moet de consument hierover inlichten. Vervolgens moet de consument op zoek gaan naar een adviseur en deze contacteren om een afspraak te maken. Daarna kan het nog enige tijd duren voor de consument bij de adviseur terecht kan en moet de consument tijd vrijmaken voor de afspraak zelf. Daarnaast moet er ook op gewezen worden dat niet alle consumenten advies nodig hebben en dat consumenten nu ook al over de mogelijkheid beschikken om advies te bekomen als ze dit nodig achten.375 245.

Overigens kan men de vraag stellen of kredietgevers en kredietbemiddelaars niet

beter geplaatst zijn om de passendheid van een kredietovereenkomst te beoordelen dan een onafhankelijk adviseur. Zij beschikken over uitgebreide informatie met betrekking tot kredietovereenkomsten die in het verleden verstrekt werden. Op basis daarvan kunnen zij

374

S. AGARWAL, G. AMROMIN, I. BEN-DAVID, S. CHOMSISENGPHET en D. D. EVANOFF, “Does mandatory loan review affect mortgage contract choice and performance?”, Working Paper 2011, http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm? abstract_id=1285603, (1) 31. 375 COMMISSION OF THE EUROPEAN COMMUNITIES, Annex 3: impact assessment on specific issues: working document accompanying the White Paper on the Integration of EU Mortgage Credit Markets, 2007, http://ec.europa.eu/internal_market/finservices-retail/docs/home-loans/sec_2007_1683_annex3_en.pdf, 43 en 50; D. P. STARK en J. M. CHOPLIN, “A cognitive and social psychological analysis of disclosure laws and call for mortgage counseling to prevent predatory lending”, Psychology, Public Policy, and Law 2010, (85) 88 en 123.

123

een vrij nauwkeurige inschatting maken over de passendheid van een bepaalde overeenkomst voor een bepaalde consument. Indien men kwalitatief onafhankelijk advies wil garanderen zal dit onvermijdelijk grote investeringen in opleiding vergen. 246.

Tenslotte blijkt uit het vermelde onderzoek dat een adviesplicht vooral positieve

effecten heeft doordat consumenten de kosten van advies willen vermijden en door het uitgebreide toezicht. Bijgevolg kunnen de positieve effecten van onafhankelijk mogelijks ook gerealiseerd worden via een versterking van het toezicht. 247.

Omwille van al deze redenen zou er eerder kunnen gepleit worden voor een

uitgebreid toezicht (zie 256-258) gecombineerd met een verplichting voor de kredietgever en kredietbemiddelaar om de passendheid van kredietovereenkomsten te beoordelen (zie 232-234). Deze aanpak kan leiden tot betere contractvoorwaarden, zonder de hoge kosten van het invoeren van een verplichting om onafhankelijk advies in te winnen.

§ 3. Standaardovereenkomsten met opt-out mogelijkheid? 248.

Een andere beleidsmogelijkheid is het invoeren van standaardovereenkomsten. Zo

stellen bepaalde auteurs voor om kredietgevers te verplichten één of meerdere standaardhypothecaire kredieten aan te bieden. De potentiële kredietnemers zouden dan een standaardovereenkomst aangeboden krijgen, maar zouden ervoor kunnen kiezen om toch een aangepaste overeenkomst te sluiten (de zogenaamde opt-out mogelijkheid). Dit moet dan wel gepaard gaan met eerlijke en begrijpbare informatie over de risico’s van de alternatieve overeenkomsten. Volgens deze auteurs zorgt zo’n systeem ervoor dat meer consumenten een overeenkomst kunnen sluiten die ze echt begrijpen.376 249.

Zo’n regime heeft verschillende voordelen voor consumenten. Doordat er een aantal

standaardovereenkomsten worden opgesteld wordt het makkelijker voor de consument om de verschillende aanbiedingen te vergelijken. Kredietgevers behouden de mogelijkheid om andere kredietproducten aan te bieden, maar de consument zal zich bewust zijn van de

376

M. S. BARR, S. MULLAINATHAN en E. SHAFIR, Behaviorally informed home mortgage credit regulation, 2008, http://www.jchs.harvard.edu/sites/jchs.harvard.edu/files/ucc08-12_barr_mullainathan_shafir.pdf, 29.

124

elementen die afwijken van de standaardovereenkomsten.377 Bovendien hebben consumenten een sterke voorkeur voor de status quo en zien ze standaardovereenkomsten als de status quo (zie 35).378 De kredietgevers zullen consumenten dus enkel kunnen overhalen om af te wijken van de standaard indien ze in staat zijn om de belangrijkste voorwaarden en risico’s uit te leggen.379 250.

Er

kan

echter

ook

kritiek

geuit

worden

op

het

invoeren

van

standaardovereenkomsten. Bij het invoeren van zo’n overeenkomsten steunt men zich op de status quo bias en ziet men de voorkeur voor de status quo als iets positief. Deze voorkeur voor de status quo en dus de voorkeur voor standaardovereenkomsten kan echter ook negatieve gevolgen hebben. Vooreerst zouden de kredietgevers minder gestimuleerd worden

om

voordelige

kredietaanbiedingen

te

doen

die

afwijken

van

de

standaardovereenkomsten, waardoor de innovatie en concurrentie zou beperkt worden.380 Bovendien moet men er rekening mee houden dat de standaardovereenkomsten niet voor iedere consument voordelig zullen zijn en dat sommige consumenten beter zouden afwijken van deze overeenkomsten, maar het niet doen door de status quo bias.381 Bovendien is het mogelijk dat er een verkeerde standaard wordt vastgelegd, of dat de standaard niet meer aangepast is aan gewijzigde marktomstandigheden, en het daardoor in te veel gevallen voordeliger is om af te wijken van de standaardovereenkomst. Als de consumenten dan niet afwijken is het mogelijk dat de standaard meer schade aanricht dan voordelen oplevert. Indien

de

meeste

mensen

wel

afwijken

van

de

standaard,

zouden

de

standaardovereenkomsten en extra informatieplichten enkel een extra last vormen voor deze mensen.382 Om het risico op een ‘verkeerde’ standaard te beperken zou men ervoor kunnen kiezen om verschillende standaardovereenkomsten te ontwerpen voor verschillende

377

Ibid., 30; D. P. STARK en J. M. CHOPLIN, “Consumer protection initiatives in the EU mortgage market”: a behavioral economics based critique and proposal”, Temple International and comparative law journal 2011, (1) 24. 378 R. KOROBKIN, “The status quo bias and contract default rules”, Cornell Law Review 1998, (608) 675. 379 M. S. BARR, S. MULLAINATHAN en E. SHAFIR, Behaviorally informed home mortgage credit regulation, 2008, http://www.jchs.harvard.edu/sites/jchs.harvard.edu/files/ucc08-12_barr_mullainathan_shafir.pdf, 30. 380 EUROPEAN COMMISSION, Summary of responses to the public consultation on responsible lending and borrowing in the EU, 30 November 2009, http://ec.europa.eu/internal_market/finservices-retail/docs/credit/resp_ lending/feedback_summary_en.pdf, 8. 381 R. KOROBKIN, “The status quo bias and contract default rules”, Cornell Law Review 1998, (608) 675. 382 M. S. BARR, S. MULLAINATHAN en E. SHAFIR, Behaviorally informed home mortgage credit regulation, 2008, http:/www.jchs.harvard.edu/sites/jchs.harvard.edu/files/ucc08-12_barr_mullainathan_shafir.pdf, 30.

125

categorieën van consumenten, maar dit zou ervoor kunnen zorgen dat er verwarring ontstaat bij de consumenten. Een andere mogelijkheid is om te voorzien dat de standaardovereenkomsten regelmatig worden herzien.383 251.

Uit het voorgaande blijkt dat er grote vraagtekens kunnen geplaatst worden bij de

positieve effecten van standaardovereenkomsten. Hoewel een standaardisering het verhogen van de concurrentie tot doel heeft, is het zeer onduidelijk of het dit doel kan realiseren. Het is daarentegen zelfs mogelijk dat de concurrentie eerder zou beperkt worden door deze maatregel. Bovendien is het moeilijk om een goede standaard vast te leggen. De standaardisering van hypothecaire kredietovereenkomsten lijkt dan ook geen adequaat middel ter bescherming van de consument.

Afdeling 6. Sanctionering 252.

Tenslotte wordt in deze afdeling kort ingegaan op de sanctionering van inbreuken op

de informatieplichten. Zowel de WCK als de WHK bevatten burgerlijke sancties, administratieve sancties en strafsancties. Er wordt enkel ingegaan op de burgerlijke sancties en administratieve sancties. Eerst worden de sancties uit de WHK vergeleken met die uit de WCK, daarna worden deze geëvalueerd en tenslotte worden er kort nog enkele opmerkingen gemaakt met betrekking tot het toezicht op de naleving van de informatieplichten.

§ 1. Vergelijking 253.

Wat de burgerlijke sancties betreft kan worden vastgesteld dat de WCK een strenger

regime bevat dan de WHK. In de WHK wordt enkel een bijzondere sanctie vastgelegd voor inbreuken op de verplichting om het schattingsverslag en een schriftelijk aanbod over te maken. In voorkomend geval mag de kredietnemer op ieder ogenblik en zonder enige vergoeding het krediet terugbetalen. Bij andere inbreuken zal de consument een beroep moeten doen op de gemeenrechtelijke aansprakelijkheid (zie 80 en 83). De WCK gaat verder en bevat een bijzondere sanctie voor inbreuken op al de behandelde precontractuele informatieplichten. In voorkomend geval kan de rechter de consument ontslaan van het geheel of een gedeelte van de nalatigheidsinteresten en zijn verplichtingen verminderen tot 383

Ibid., 31.

126

de prijs bij contante betaling of de dienst of tot het ontleende bedrag (zie 150). Dit is een veel strengere sanctie dan deze die vervat ligt in de WHK. De WHK laat enkel toe om het krediet vervroegd terug te betalen zonder dat er een wederbeleggingsvergoeding moet betaald worden, als het krediet niet vervroegd wordt terugbetaald zal de consument gewoon verder de kapitaalaflossingen en interesten moeten betalen. De WCK laat de rechter daarentegen toe om de verplichtingen van de consument te herleiden tot de kapitaalaflossingen. 254.

Wat de administratieve sancties betreft is de regeling in de WHK gelijkaardig aan

deze in de WCK. De WHK bepaalt dat de inschrijving van hypotheekondernemingen kan geschrapt worden bij ernstige tekortkomingen aan de verplichtingen die vervat liggen in de WHK of haar uitvoeringsbesluiten (zie 82). De WCK bepaalt dat de erkenning van de kredietgever kan worden ingetrokken of opgeschort voor een duur van maximum één jaar. Daarenboven kan de inschrijving van de kredietbemiddelaar worden doorgehaald of opgeschort voor een periode van maximaal één jaar (zie 152-153).

§ 2. Evaluatie 255.

In de toekomst zou er in de WHK minstens een burgerlijke sanctie moeten worden

opgenomen gelijkaardig aan deze die nu vervat ligt in de WCK. Inbreuken op de precontractuele informatieplichten moeten kunnen bestraft worden met een vermindering van de verplichtingen van de consument tot het ontleende bedrag. Men kan zich echter de vraag stellen of deze sanctie wel een voldoende afschrikkende werking heeft. Niet alle schendingen van de informatieplichten leiden immers tot sancties. Dit is slechts het geval indien de consument niet in staat is het krediet terug te betalen en er een procedure gestart wordt tegen deze consument, waarbij de consument zich verweert door een schending van de informatieplichten in te roepen. Als de consument wel in staat is terug te betalen zal de consument niet naar de rechtbank stappen om de schending in te roepen, omdat hij geen weet heeft van de sanctie die hij kan inroepen.384 Kredietgevers en kredietbemiddelaars worden daardoor niet vaak geconfronteerd met sancties. Als er wel een sanctie wordt opgelegd, is hun verlies vrij beperkt omdat de consument nog steeds het kapitaal moet 384

R. STEENNOT, “Administratieve handhavingsmechanismen en de bescherming van de (financiële) consument”, Working Paper 20/04/2012, (1) 14.

127

terugbetalen. Daarom zou er voor bepaalde ernstige inbreuken een sanctie kunnen vastgelegd worden waarbij de rechter de mogelijkheid krijgt om de consument ook gedeeltelijk te ontslaan van de kapitaalaflossingen.385 Daarenboven kunnen er administratieve geldboetes worden vastgelegd in de WHK.

§ 3. Toezicht 256.

Wat betreft het toezicht kan worden opgemerkt dat het toezicht op de naleving van

de precontractuele informatieplichten moet worden uitgebreid. Met betrekking tot het toezicht op de naleving van de WHK zijn er geen concrete cijfers beschikbaar over de activiteiten van de FSMA. Dergelijke cijfers zijn daarentegen wel beschikbaar over de activiteiten van de Algemene Directie Controle en Bemiddeling bij de FOD Economische Zaken, die toezicht houdt op de naleving van de WCK. Uit deze gegevens blijkt dat er momenteel vooral onderzoeken gebeuren naar schendingen van de reclameregels en veel minder naar schendingen van de precontractuele informatieplichten, dit terwijl men in de rechtspraak vaststelt dat deze verplichtingen vaak niet worden nageleefd.386 257.

Door dit gebrek aan toezicht blijft mogelijks een groot deel van de schendingen

onbestraft, omdat slechts een klein aantal inbreuken aanleiding geeft tot burgerlijke procedures (zie 255). Als men de doelstellingen van informatieplichten effectief wil waarmaken, dan moet er werk gemaakt worden van een versterkt administratief toezicht. Om een effectief toezicht te verzekeren met betrekking tot de precontractuele informatieplichten zou de wetgever onder andere een bevoegdheid kunnen invoeren voor de ambtenaren van de toezichthoudende organen om over te gaan tot mystery shopping. Dit impliceert de bevoegdheid om zich als cliënt aan te dienen, zonder zich daarbij vooraf kenbaar te moeten maken, en te verifiëren of de wettelijke regelen ook in de realiteit gerespecteerd worden.387

385

R. STEENNOT (persoonlijke communicatie), 19/04/2012. FOD ECONOMIE: ALGEMENE DIRECTIE CONTROLE EN BEMIDDELING, Activiteitenverslag 2010, http://economie.fgov.be /nl/binaries/Jaarverslag_E7_2010_tcm325-136236.pdf, 60; R. STEENNOT, “Administratieve handhavingsmechanismen en de bescherming van de (financiële) consument”, Working Paper 20/04/2012, (1) 13-14. 387 R. STEENNOT, “Administratieve handhavingsmechanismen en de bescherming van de (financiële) consument”, Working Paper 20/04/2012, (1) 4. 386

128

258.

Overigens zou de FSMA, zoals reeds vermeld, richtsnoeren kunnen ontwikkelen die

de verschillende precontractuele informatieplichten concretiseren (zie 234). Zo kan de toezichthouder zijn verwachtingen inzake verantwoordelijke kredietverstrekking uiteen zetten. De richtsnoeren kunnen ondermeer bestaan uit criteria ter beoordeling van de passendheid van kredietovereenkomsten, de beoordeling van de terugbetalingsmogelijkheden en de invulling van de passende toelichting. Deze richtsnoeren scheppen duidelijkheid voor de marktpartijen over de invulling van de vage precontractuele verplichtingen en kunnen door de toezichthouder zelf gebruikt worden om gericht toezicht uit te oefenen.388

388

M. DE MUYNCK, “Precontractuele bijstand ex. Artikel 11, §4 W.C.K.: katalysator voor een herijkt beslissingsen toezichtsmodel inzake consumentenkrediet?”, Financial Law Institute Working Paper Series Januari 2012, http://www.law.ugent.be/fli/wps/pdf/WP2012-01.pdf, (1) 11-13.

129

Algemeen besluit 259.

Bij het invoeren van een verplichting om informatie te verstrekken gaat men ervan

uit dat consumenten op die manier in staat gesteld worden om geïnformeerde, rationele kredietbeslissingen te nemen, die hun welvaart maximaliseren. Dit zou uiteindelijk resulteren in een kredietmarkt waarin kredietgevers de aantrekkelijkste voorwaarden aanbieden aan consumenten, waardoor informatieplichten gezien worden als een adequaat middel ter bescherming van de consument. Uit hoofdstuk 1 blijkt echter dat de basisvoorwaarden van deze theorie niet vervuld zijn op de hypothecaire kredietmarkt. Ten eerste blijkt dat consumenten vaak imperfect geïnformeerd zijn, ondanks de verstrekking van informatie. Door de grote hoeveelheid en complexiteit van de informatie gaan veel consumenten niet over tot het bestuderen van alle informatie, als ze dit toch doen zijn ze vaak niet in staat om de informatie te verwerken. Daarnaast blijkt dat consumenten niet beter geïnformeerd worden door andere consumenten of door vrijwillige verstrekking van informatie door de kredietgevers. Overigens is er geen geïnformeerde minderheid die erin slaagt om aantrekkelijke voorwaarden af te dwingen voor alle consumenten. Ten tweede blijkt dat consumenten niet perfect rationeel zijn. Zo onderschatten consumenten de kans op de verwezenlijking van bepaald risico’s doordat hun voorspellingen vertekend worden door optimisme en doordat men de kans op een bepaalde gebeurtenis beoordeelt op basis van het gemak waarmee een concreet voorbeeld van die gebeurtenis voor de geest kan gehaald worden. Daarnaast blijken de voorkeuren van consumenten niet consistent te zijn, zij veranderen doorheen de tijd en kunnen beïnvloed worden door een herformulering van bepaalde beslissingen. Tenslotte worden de beslissingen van consumenten vertekend door verlies-aversie en emoties. De basisvoorwaarden van de theorie waarop informatieplichten gebaseerd zijn blijken dan ook niet vervuld te zijn. Hoewel het verstrekken van informatie noodzakelijk is om consumenten toe te laten een geïnformeerde beslissing te nemen, moet worden aangenomen dat de loutere verstrekking van informatie geen adequaat middel vormt ter bescherming van de consument bij de verwerving van hypothecair krediet.

130

260.

In het huidige Belgische recht neemt informatieregulering een belangrijke plaats in bij

de bescherming van consumenten bij de verwerving van hypothecair krediet. Het informatieregime houdt echter te weinig rekening met de rechtseconomische inzichten en vormt daardoor geen adequaat middel ter bescherming van de consument. Krachtens de WHK moet er informatie verstrekt worden via verschillende kanalen. Zo moet er informatie worden opgenomen in reclame, moet er een prospectus ter beschikking gesteld worden en moet het aanvraagformulier bepaalde informatie bevatten. Verder moet er een schattingsverslag

overgemaakt

worden

en

een

schriftelijk

aanbod

met

alle

contractvoorwaarden overhandigd worden. De kredietgevers die aangesloten zijn bij de Europese gedragscode moeten bovendien een standaardformulier verstrekken met de belangrijkste gegevens over de kredietovereenkomst. Bij de verwerving van hypothecair krediet wordt de consument bijgevolg geconfronteerd met een overvloed aan complexe informatie en kan betwijfeld worden of hij hierdoor daadwerkelijk geïnformeerd wordt. Hoewel de consument geconfronteerd wordt met imperfecte informatie en een beperkte rationaliteit, legt de WHK de verantwoordelijkheid voor de kredietbeslissing volledig bij de consument zelf. Deze tekortkoming van de WHK wordt echter gedeeltelijk gecorrigeerd door rechtspraak die stelt dat de kredietgever in bepaalde omstandigheden moet weigeren om een kredietovereenkomst te sluiten. Deze rechtspraak stelt dat een kredietgever aansprakelijk kan gesteld worden, op basis van artikel 1382 B.W., indien hij krediet verstrekt aan een consument, waarvan hij redelijkerwijs moet aannemen dat deze niet in staat zal zijn om het krediet terug te betalen. Zo wordt de kredietbeslissing van de consument gedeeltelijk gerationaliseerd, omdat de kredietgever een beslissing kan nemen op basis van zijn kennis en ervaring. Het feit dat de weigeringsplicht niet in de WHK is opgenomen vormt echter een beperking. Indien deze verplichting in wetgeving wordt opgenomen kan er immers een bijzondere sanctie gekoppeld worden aan schendingen van de weigeringsplicht, waardoor de consument zijn werkelijke schade niet moet bewijzen. Bovendien schept dit duidelijkheid over het bestaan van de weigeringsplicht. 261.

Het voorstel voor een richtlijn inzake woningkredietovereenkomsten houdt al meer

rekening met de rechtseconomische inzichten. Door het Voorstel zal er een wettelijke verplichting ingevoerd worden om een standaardformulier met belangrijke informatie te

131

verstrekken. Daarnaast moet er enkel informatie verstrekt worden via reclame en moet er een prospectus ter beschikking gesteld worden. Er moet geen informatie verplicht opgenomen worden in een aanvraagformulier en er moet geen schattingsverslag overhandigd

worden.

Bovendien

moet

er

geen

schriftelijk

aanbod

met

alle

contractvoorwaarden verstrekt worden, er moet enkel een ontwerpovereenkomst verstrekt worden indien de consument dit verzoekt. Het Voorstel bevat echter ook een bepaling die kredietbemiddelaars oplegt om bepaalde bijkomende informatie te verstrekken. De beperking van de informatie moet worden toegejuicht, maar er moet worden opgemerkt dat deze nog niet ver genoeg gaat. Om de consument daadwerkelijk in staat te stellen om kredietaanbiedingen te vergelijken moet het standaardinformatieformulier vereenvoudigd worden en moet deze zich beperken tot de meest essentiële informatie. Daarnaast moeten de prospectusplicht en de bijkomende verplichting voor kredietbemiddelaars geschrapt worden. Overigens is het positief dat het Voorstel een verplichting oplegt om de consument voldoende tijd te geven voor het vergelijken van kredietaanbiedingen en om toelichting te geven in een voor de consument begrijpelijke taal. De invoering van een afkoelingsperiode en een toelichtingsplicht stelt consumenten in staat om hun kredietovereenkomst beter te begrijpen, waardoor deze beter geïnformeerde beslissingen kunnen nemen. Desondanks moet er worden opgemerkt dat er nog steeds substantiële belemmeringen bestaan om over te gaan tot een vergelijking van kredietaanbiedingen en dat de consument slechts een beperkte rationaliteit vertoont. De effecten van deze verplichtingen mogen dan ook niet overschat worden. Het Voorstel houdt rekening met deze inzichten en voert dan ook een zekere rationalisering in van de kredietbeslissing. Zo mag de kredietgever, krachtens het Voorstel, geen krediet verlenen indien hij redelijkerwijs moet aannemen dat de consument niet in staat zal zijn om het krediet terug te betalen. Door dit verbod wordt de verantwoordelijkheid van de kredietbeslissing gedeeltelijk verplaatst naar de kredietgever en wordt de kredietbeslissing gerationaliseerd. Dit vormt dan ook een adequaat middel ter bescherming van de consument. De rationalisering van de kredietbeslissing moet echter nog verder worden doorgedreven. Er moet een verplichting opgenomen worden in het Voorstel om enkel

132

kredieten aan te bieden die aangepast zijn aan de doelstellingen en financiële situatie van de consument. Binnen deze passende kredieten moet het best passende worden aangeboden aan de consument. Bovendien moet er een lijst worden opgesteld van overeenkomsten of bedingen die in elk geval niet passend zijn. 262.

Het louter verstrekken van informatie is geen adequaat middel ter bescherming van

de consument. Maar een uitgebreid informatieregime, waarbij een toelichtingsplicht, een verplichte passendheidsbeoordeling en een weigeringsplicht worden ingevoerd kan wel een adequaat middel vormen ter bescherming van de consument. Mits enkele aanpassingen kan het Voorstel dan ook de bescherming van consumenten bij het verwerven van hypothecair krediet sterk verhogen. Hiertoe is wel vereist dat het toezicht op de naleving van deze verplichtingen en de sanctioneringsmogelijkheden uitgebreid worden. Daarom kunnen onder

andere

richtsnoeren

worden

ontwikkeld

die

de

toelichtingsplicht,

de

passendheidsbeoordeling en de weigeringsplicht concretiseren. Dit moet de FSMA toelaten om gericht toezicht uit te oefenen. Daarnaast moeten de ambtenaren van de toezichthouder ook de bevoegdheid krijgen om tot mystery shopping over te gaan. Bovendien moet er nagedacht worden over de invoering van strengere sancties dan de deze die vervat liggen in de WCK. De rechter moet niet enkel de mogelijkheid hebben om de verplichtingen van de consument te herleiden tot het ontleende bedrag, er moet ook een mogelijkheid bestaan om een deel van de kapitaalaflossingen kwijt te schelden. Overigens moet er werk gemaakt worden van uitgebreidere administratieve sanctioneringsmogelijkheden. 263.

Tenslotte moet nog vermeld worden dat een uitgebreid informatieregime een

adequaat middel is ter bescherming van de consument bij de verwerving van hypothecair krediet, maar dat het moet aangevuld worden met de regulering van verschillende andere aspecten. Er moet bijvoorbeeld een regeling zijn met betrekking tot de wederbeleggingsvergoeding, het statuut van kredietbemiddelaars, verboden vormen van reclame, de problematiek van het gezamenlijk aanbod, de variabiliteit van rentevoeten, enz. Enkel op die manier kunnen consumenten adequaat beschermd worden tegen een overmatige schuldenlast.

133

Bibliografie Rechtsleer AGARWAL, S., AMROMIN, G., BEN-DAVID, I., CHOMSISENGPHET, S. en EVANOFF, D. D., “Does mandatory loan review affect mortgage contract choice and performance?”, Working Paper 2011, 1-48, http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1285603. ARMOR, D. A. en TAYLOR, S. E., “When predictions fail: the dilemma of unrealistic optimism” in T. GILOVICH, D. GRIFFIN en D. KAHNEMAN (eds.), Heuristics and biases: the psychology of intuitive judgment, Cambridge, Cambridge University Press, 2002, 334-347. BAR-GILL, O. en WARREN, E., “Making credit safer”, University of Pennsylvania Law Review 2008, 1-101. BAR-GILL, O., “Seduction by plastic”, Northwestern University Law Review 2004, 1373-1434. BAR-GILL, O., “The law, economics and psychology of subprime mortgage contracts”, Cornell Law Review 2009, 1073-1152. BARR, M. S., MULLAINATHAN, S. en SHAFIR, E., Behaviorally informed home mortgage credit regulation, 2008, 41 p., http://www.jchs.harvard.edu/sites/jchs.harvard.edu/files/ucc0812_barr_mullainathan_shafir.pdf. BECKER, G. S., The economic approach to human behavior, Chicago, The University of Chicago Press, 1976, 315 p. BEN-SHAHAR, O. en SCHNEIDER, C. E., “The failure of mandated disclosure”, University of Pennsylvania Law Review 2011, 647-712. BIQUET-MATHIEU, C., “L’entreprise hypothécaire n’est pas un prêteur sur gage” noot onder Luik 19 juni 2007, JLMB 2008, afl. 3, 106-107. BIQUET-MATHIEU, C., “Le champ d’application de la loi sur le crédit hypothécaire et son articulation avec la loi sur le crédit à la consommation” in C. BIQUET-MATHIEU en E. TERRYN (eds.), Hypothecair krediet, Brugge, Die Keure, 2010, 27-86.

134

BLACK, J., HASHIMZADE, N. en MYLES, G., A dictionary of economics, Oxford University Press, 2009, www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t19.e119. BLOCK-LIEB, S. en JANGER, E. J.: “The myth of the rational borrower: rationality, behavioralism, and the misguided ‘reform’ of bankruptcy law”, Texas Law Review 2006, 1481-1565. BLOCK-LIEB, S., WIENER, R.L., CANTONE, J.A. en HOLTJE, M., “Disclosure as an imperfect means for addressing overindebtedness: an empirical assessment of comparative approaches”, Working Paper 2008, 1-31, http://ssrn.com/abstract=1150864. BLOMMAERT, D. en NICHELS, F., “Kroniek van consumentenkrediet (1999-2005)”, TBH 2006, 587-619. BLOMMAERT, D., “De aansprakelijkheid van de kredietinstelling als kredietverlener bij krediettoekenning aan de kredietnemer” in H. VUYE en Y. LEMENSE (eds.), Springlevend aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2011, 361-434. BLUMENTHAL, J. A., “Emotional paternalism”, Florida State University Law Review 2007, 1-72. BLUMENTHAL, J. A., “Law and the emotions: the problems of affective forecasting”, Indiana Law Journal 2005, 155-238. BUYLE, J.P. en DELIERNEUX, M., noot onder Luik 29 april 2004, TBH 2006, 89. BUYLE, J.P. en DELIERNEUX, M., noot onder Luik 8 februari 2005, TBH 2007, 66-68. CARR, J. H. en KOLLURI, L. “Predatory lending: an overview” in FANNIE MAE FOUNDATION, Financial services

in

distressed

communities:

issues

and

answers,

2001,

2-48,

http://content.knowledgeplex.org/kp2/img/cache/sem/39737.pdf. Casier, E., “Artikel 2 WHK” in X., Financieel recht. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, losbl., 1-12. COLAERT,

V.

en

TERRYN,

E.

“Kredietpromotie”

in

E.

TERRYN

(ed.),

Handboek

Consumentenkrediet, Brugge, die Keure, 2007, 25-112.

135

COLLINS, J. M. “You could lose your home: the effects of state policies mandating subprime mortgage risk disclosures on consumer evaluations of loan offers”, Working Paper 2008, 155, http://ssrn.com/abstract=1505668. COMMISSION

OF THE

EUROPEAN COMMUNITIES, Annex 3: impact assessment on specific issues:

working document accompanying the White Paper on the Integration of EU Mortgage Credit Markets, 2007, 201 p., http://ec.europa.eu/internal_market/finservices-retail/docs/homeloans/sec_2007_1683_annex3_en.pdf. CRUZ, R. T. en HINCK, J. J., “Not my brother’s keeper: the inability of an informed minority to correct for imperfect information”, Hastings Law Journal 1996, 635-676. D’HAEN, P, en HEYMANS, P., Le crédit hypothécaire au logement réglementé en Belgique, Waterloo, Kluwer, 2009, 533 p. DE CLERCQ, M., Economie toegelicht, Antwerpen, Garant, 2006, 721. DE MEUTER, S., “Het sluiten van de kredietovereenkomst” in D. MEULEMANS en G. SCHEPERS (eds.),

De

nieuwe

Wet

op

het

Hypothecair

Krediet,

Antwerpen,

Kluwer

Rechtswetenschappen, 1993, 167-242. DE MUYNCK, M. en STEENNOT, R., “De nieuwe wet consumentenkrediet en kredietopeningen: een afdoende bescherming voor de consument?”, TBH 2011, 191-214. DE MUYNCK, M., “Consumentenkrediet: de Wet van 13 juni 2010 gewikt en gewogen”, Gent, Larcier, 2011, 79 p. DE MUYNCK, M., “Credit cards, overdraft facilities and European consumer protection: a blank cheque for unfairness?”, European Review of Private Law 2010, 1181-1241. DE MUYNCK, M., “Ontwerp van richtlijn hypothecair krediet: communautair luchtkasteel of solide beschermingsbasis voor kredietnemers?”, T. Fin. R. 2011, 136-140. DE MUYNCK, M., “Precontractuele bijstand ex. Artikel 11, §4 W.C.K.: katalysator voor een herijkt beslissings- en toezichtsmodel inzake consumentenkrediet?”, Financial Law Institute Working Paper Series januari 2012, 1-20, http://www.law.ugent.be/fli/wps/pdf/WP201201.pdf. 136

DE

PATOUL, F., “Le devoir d’information et de conseil du prêteur” in C. BIQUET-MATHIEU en E.

TERRYN (eds.), Hypothecair krediet, Brugge, Die Keure, 2010, 313-354. DÜBEL, H-J en ROTHEMUND, M., A new mortgage credit regime for Europe: setting the right priorities, 77 p., http://www.ceps.eu/book/new-mortgage-credit-regime-europe-settingright-priorities. DURKIN, T. A., “Consumers and credit disclosures: credit cards and credit insurance”, Federal Reserve Bulletin 2002, 201-213. EDWARDS, M. A., “Empirical and behavioral critiques of mandatory disclosure: socioeconomics and the quest for truth in lending”, Cornell Journal of Law and Public Policy 2005, 199-249. EHRENBERG, D. S., “If the loan doesn’t fit, don’t take it: applying the suitability doctrine to the mortgage industry to eliminate predatory lending”, Journal of Affordable Housing 2001, 117130. ENGEL, K. C. en MCCOY, P. A., “A tale of three markets: the law and economics of predatory lending”, Texas Law Review 2002, 1255-1381. EUROPEAN COMMISSION, Special Eurobarometer 373: retail financial services, March 2012, 210p.,

http://ec.europa.eu/internal_market/finservices-retail/docs/policy/eb_special_373-

report_en.pdf. EUROPEAN COMMISSION, Special Eurobarometer: public opinion in Europe on Financial services, May 2005, 177 p., http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_230_en.pdf. EUROPEAN COMMISSION, Study on the costs and benefits of the different policy options for mortgage credit: final report,

618 p., http://ec.europa.eu/internal_market/finservices-

retail/docs/credit/mortgage/study_cost_benefit-final_report_en.pdf. EUROPEAN COMMISSION, Summary of responses to the public consultation on responsible lending

and

borrowing

in

the

EU,

30

November

2009,

20

p.,

http://ec.europa.eu/internal_market/finservices-retail/docs/credit/resp_lending/feedback_ summary_en.pdf.

137

EUROPA

NU,

COM(2011)142

–

Woningkredietovereenkomsten,

http://www.europa-nu.nl/

id/vio6acq8fgyk/com_2011_142_woningkredietovereenkomsten (consultatie: 12 mei 2012). EUROPEAN

PARLIAMENT,

Credit

agreements:

residential

property

2011/0062(COD),

http://www.europarl.europa.eu/oeil/popups/ficheprocedure.do?reference=2011/0062(COD)#foreCa st (consultatie: 12/05/2012).

FOD ECONOMIE: ALGEMENE DIRECTIE CONTROLE

EN

BEMIDDELING, Activiteitenverslag 2010, 125 p.,

http://economie.fgov.be/nl/binaries/Jaarverslag_E7_2010_tcm325-136236.pdf. FRANKEN, S. M., “The political economy of the EC Consumer Credit Directive” in J. NIEMI, I. RAMSAY en W. C. WHITFORD (eds.), Consumer credit, debt & bankruptcy: comparative and international perspectives, Oxford, Hart Publishing, 2009, 129-152. HAÜBL, G. en MURRAY, K. B. “Double agents: assessing the role of electronic productrecommendation systems”, MIT Sloan Management Review 2006, 8-12. HESS, A. en HOLZHAUSEN, A., “The structure of European mortgage markets”, Allianz Dresdner Economic Research Working Paper 22 januari 2008, 1-17, https://www.allianz.com/staticresources/en/images/v_1201083177000/wp_europaeische_hypothekenmaerkte_eng.pdf. HEYMANS, P., “Algemene basisinformatie inzake gereglementeerd hypothecair woonkrediet” in X., Het onroerend goed in de praktijk”, Antwerpen, Kluwer, losbl., VIII.Fter.A.1VIII.Fter.G.2. HEYMANS, P., “Naar een Europese richtlijn inzake hypothecaire kredieten (deel I)”, Vastgoed info 2011, 3-6. HOELZL, E., POLLAI, M. en KAMLEITNER, B. “Experience, prediction and recollection of loan burden”, Journal of Economic Psychology 2009, 446-454. HOORNAERT, Y., “Wet op het consumentenkrediet (WCK): andermaal hervormd”, Bank Fin. R. 2010, 400-408. HYNES, R. en POSNER, E. A., “The law and economics of consumer finance”, John M. Olin Law & Economics

Working

Paper,

2001,

1-51,

http://papers.ssrn.com/paper.taf?abstract

_id=261109.

138

JOLLS, C., “Behavioral economic analysis of redistributive legal rules”, Vand. L. Rev. 1998, 1653-1677. JOLLS, C., SUNSTEIN, C. R. en THALER, R., “A Behavioral approach to law and economics”, Stanford Law Review 1998, 1471-1550. KAHNEMAN, D. en TVERSKY, A. “Choice, values, and frames” in D. KAHNEMAN en A. TVERSKY (eds.), Choices, Values, and Frames, Cambridge, Cambridge University Press, 2003, 1-16. KAHNEMAN, D., KNETSCH, J. L. en THALER, R. H., “Anomalies, the endowment effect, loss aversion, and status quo bias” in D. KAHNEMAN en A. TVERSKY (eds.), Choices, Values, and Frames, Cambridge, Cambridge University Press, 2003, 159-170. KAHNEMAN, D., KNETSCH, J. L., THALER, R. H., “Experimental tests of the endowment effect and the Coase theorem”, The Journal of Political Economy 1990, 1325-1348. KEINAN, G., “Decision making under stress: scanning of alternatives controllable and uncontrollable threats”, Journal of Personality and Social Psychology 1987, (639) 642. KILBORN, J. J., “Behavioral economics, overindebtedness & comparative consumer bankruptcy: searching for causes and evaluating solutions”, Emory Bankruptcy Developments Journal 2005, 13-46. KIRBY, K. N. en HERRNSTEIN, R. J., “Preference reversals due to myopic discounting of delayed reward”, Psychological Science 1995, 83-89. KO, K. J. en LEE, Y-H. A., “Economic models and regulatory remedies for the problem of consumer credit”, Working Paper 2011, 1-19, http://ssrn.com/abstract=1800848. KOROBKIN, R. B. en ULEN, T. S., “Law and behavioral science: removing the rationality assumption from law and economics”, California Law Review 2000, 1051-1144. KOROBKIN, R., “The status quo bias and contract default rules”, Cornell Law Review 1998, 608687. KRAGT, J., De kredietcrisis: de implosie op de financiële markten van binnenuit bekeken, Delft, Uitgeverij Eburon, 2008, 118 p.

139

LACKO, J. M. en PAPPALARDO, J. K., Improving consumer mortgage disclosures: an empirical assessment

of

current

and

prototype

disclosure

forms,

2007,

282,

http://www.ftc.gov/os/2007/06/P025505MortgageDisclosureReport.pdf. LEE, J. en HOGARTH, J. M., “Consumer information search for home mortgages: who, what, how much, and what else?”, Financial Services Review 2000, 277-293. LEE, J. en HOGARTH, J. M., “The price of money: consumers’ understanding of APRs and contract interest rates”, Journal of Public Policy & Marketing 1999, 66-76. LEE, Y-H. A. en KO, K. J., “Consumer mistakes in the mortgage market: choosing unwisely versus not switching wisely”, University of Pennsylvania Journal of Business Law 2012, 417462. LYNCH,

J.,

Consumer

information

processing

and

mortgage

disclosures,

2008,

http://www.ftc.gov/be/workshops/mortgage/presentations/Lynch_John.pdf. MAHONEY, P. E. en ZORN, P. M. “The promise of automated underwriting: providing a simpler, fairer, more inclusive mortgage-lending system”, SMM Magazine 1996, 18-23, www.freddiemac.com/finance/smm/nov96/pdfs/mhnyzorn.pdf. MCCOY, P. A., “A behavioral analysis of predatory lending”, Akron Law Review 2005, 725-739. MEIER, S. en SPRENGER, C., “Impatience and credit behavior: evidence from a field experiment”,

Federal

Reserve

Bank

of

Boston

Working

Paper

2007,

1-42,

http://ssrn.com/abstract=982398. MESSELY, E., “Informatieverstrekking aan de kredietnemer” in D. MEULEMANS en G. SCHEPERS (eds.),

De

nieuwe

Wet

op

het

Hypothecair

Krediet,

Antwerpen,

Kluwer

Rechtswetenschappen, 1993, 155-166. MEULEMANS, D., “De Centrale voor Kredieten aan Particulieren” in X., Het Onroerend Goed in de Praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl., IX.A.13. MEULEMANS, D., “Het sluiten van de kredietovereenkomst” in X., Het Onroerend Goed in de Praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl., IX.A.6.

140

MEULEMANS, D., “Informatieverstrekking aan de consument vóór het sluiten van de kredietovereenkomst” in X, Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl., IX.A.5. MEULEMANS, D., “Toepassingsgebied van de Wet op het Hypothecair Krediet” in X., Het Onroerend Goed in de Praktijk, Antwerpen, Kluwer, losbl., IX.A.2, 1-11. MOORE, D., Survey of financial literacy in Washington State: knowledge, behavior, attitudes, and experiences, 2003, 61 p., http://www.dfi.wa.gov/news/finlitsurvey.pdf. O’SHEA, P. en FINN, C., “Consumer Credit Code disclosure: does it work?”, The University of Queensland,

TC

Beirne

School

of

Law,

Legal

Studies

Research

Paper,

4-16,

http://ssrn.com/abstract=1312963. PAREDES, T. A., “Blinded by the light: information overload and its consequences for securities regulation”, Washington University Law Quarterly 2003, 417-485. PORRAS, C. I. G. en

VAN

BOOM, W. H. “Information disclosure in the EU Consumer Credit

Directive: opportunities and limitations”, Rotterdam Institute of Private Law Working Paper 2009, 1-33, http://ssrn.com/abstract=1538111. POTTOW, J., “Ability to pay”, Berkeley Business Law Journal 2011, 175-208. RAMSAY, I., Consumer law and policy, Oxford, Hart, 2007, 788 p. REKAITI, P. en VAN DEN BERGH, R., “Cooling-off periods in the consumer laws of the EC member states. A comparative law and economics approach”, Journal of Consumer Policy 2000, 371407. RENUART, E. en THOMPSON, D. E., “The truth, the whole truth, and nothing but the truth: fulfilling the promise of truth in lending”, Yale Journal on Regulation 2008, 181-245. ROSENBERG, A. S., “Regulation of unfair bank fees in the United States and the European Union: current trends and a proposal for reform”, TJSL Legal Studies Research Paper, 2007, 1-32, http://ssrn.com/abstract=1028163.

141

SCHWARTZ, A. en WILDE, L. L., “Imperfect information in markets for contract terms: the examples of warranties and security interests”, Virginia Law Review 1983, 1387-1485. SCHWARZ, N. en VAUGHN, L. A., “The availability heuristic revisited: ease of recall and content of recall as distinct sources of information” in T. GILOVICH, D. GRIFFIN en D. KAHNEMAN (eds.), Heuristics and biases: the psychology of intuitive judgment, Cambridge, Cambridge University Press, 2002, 103-119. SLOVIC, P, FINUNCANE, M., PETERS, E. en MACGREGOR, D.G., “The affect heuristic” in T. GILOVICH, D. GRIFFIN en D. KAHNEMAN (eds.), Heuristics and biases: the psychology of intuitive judgment, Cambridge, Cambridge University Press, 2002, 397-420. SMITH, A. “A suitability standard for mortgage brokers: developing a common law theory”, Georgetown Journal on Poverty Law & Policy 2010, 377-399. SOUBRON, P. “Aan de wet onderworpen kredietovereenkomsten” in D. MEULEMANS en G. SCHEPERS (eds.), De nieuwe Wet op het Hypothecair Krediet, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen, 1993, 19-28. SOVERN, J. “Preventing future economic crises through consumer protection law or how the truth in lending act failed the subprime borrowers”, Ohio State Law Journal 2010, 763-847. STARK, D. P. en CHOPLIN, J. M., “A cognitive and social psychological analysis of disclosure laws and call for mortgage counseling to prevent predatory lending”, Psychology, Public Policy, and Law 2010, 85-131. STARK, D. P. en CHOPLIN, J. M., “Consumer protection initiatives in the EU mortgage market: a behavioral economics based critique and proposal”, Temple International and comparative law journal 2011, 1-42. STEENNOT, R. en DEJONGHE, S., Handboek consumentenbescherming en handelspraktijken, Antwerpen, Intersentia, 2007, 628p. STEENNOT, R.,

BOGAERT, F., BRULOOT, D. en GOENS, D., Wet marktpraktijken, Antwerpen,

Intersentia, 2010, https://biblio.ugent.be/publication/1093285, 226p.

142

STEENNOT, R., “Administratieve handhavingsmechanismen en de bescherming van de (financiële) consument”, Working Paper 20/04/2012, 1-20. STEENNOT, R., “De bescherming van de consument door de Autoriteit voor Financiële Diensten en Markten en het vrijwillig moratorium op de commercialisering van bijzonder ingewikkelde gestructureerde producten”, Tijdschrift voor verzekeringen, 115-147. STEENNOT, R., “De impact van het privaat financieel recht op de wilsautonomie, de contractvrijheid en het consensualisme” in R. FELTKAMP en F. VANBOSSELE, Wilsautonomie, contractvrijheid

en

ondernemingscontracten,

Antwerpen,

Intersentia,

2012,

1-36,

https://biblio.ugent.be/publication/2016909. STEENNOT, R., “Overzicht van rechtspraak consumentenbescherming (2003-2007)”, TPR 2009, 229-556. STEIN, E., “Quantifying the economic cost of predatory lending”, A report from the Coalition for Responsible Lending, 2001, p. 19, www.selegal.org/Cost%20of%20Predatory%20 Lending.pdf. STUYCK, J. Handelspraktijken in Beginselen van Belgisch Privaatrecht, Mechelen, StoryScientia, 2003, 483 p. SUNSTEIN, C. R., “Behavioral analysis of law”, University of Chicago Law Review 1997, 11751195. SUNSTEIN, C. R., “Boundedly rational borrowing”, University of Chicago Law Review 2006, 249270. SZMIGIN, I., en O’LOUGHLIN, D., “Students and the consumer credit market: towards a social policy agenda”, Social Policy & Administration 2010, 598-619. TERRYN E. en VANNEROM, J., “De implicaties van de nieuwe Richtlijn consumentenkrediet voor het Belgisch recht” in R. BLANPAIN en R. TAS (eds.), Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2009, 19-50. THE BETTER REGULATION EXECUTIVE en NATIONAL CONSUMER COUNCIL, Warning: too much information can harm, 24 p., http://www.bis.gov.uk/files/file44588.pdf. 143

TVERSKY, A. en KAHNEMAN, D., “Rational Choice and the framing of decisions” in D. KAHNEMAN en A. TVERSKY (eds.), Choices, Values, and Frames, Cambridge, Cambridge University Press, 2003, 209-223. UK FINANCIAL SERVICES AUTHORITY, The draft mortgage sourcebook, including policy statement on CP70, June 2001, Annex A, 426 p., http://www.fsa.gov.uk/pubs/cp/cp98.pdf. VAN DER HERTEN, “Informatie en adviesverplichtingen” in E. TERRYN (ed.), Handboek Consumentenkrediet, Brugge, die Keure, 2007, 113-168. VAN ERP, J., “Regulatory disclosure of offending companies in the Dutch financial market: consumer protection or enforcement publicity?”, Law & Policy 2010, 407- 433. VAN INGELGHEM, E., “Art. 47-49 Wet Hypothecair Krediet” in Financieel recht. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, losbl., Art. 471-Art. 49-2. VANDOOLAEGHE, A., “De precontractuele informatieverplichting van de hypothecaire kredietverlener” (noot onder Kh. Brussel 15 januari 2008), DCCR 2008, 99-104. VANILLA RESEARCH, Consumer information and regulation: report prepared for the Better Regulation

Executive

and

the

National

Consumer

Council,

2007,

33

p.,

www.bis.gov.uk/files/file44592.pdf. VAN LANDEGHEM, K., “De vernieuwde Wet op het Consumentenkrediet: betere bescherming van de consument binnen een eengemaakte Europese markt?, T. Fin. R. 2011, 3-47. VANSWEEVELT T, en WEYTS, B., Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 935p. WHITE, A. M. en MANSFIELD, C.L., “Literacy and contract”, Stanford Law & Policy Review 2002, 233-266. WILLIS, L. E., “Decisionmaking and the limits of disclosure: the problem of predatory lending: pricing”, Maryland Law Review 2006, 707-840.

144

Rechtspraak Kh. Brussel 15 januari 2008, DCCR 2008, 90, noot A. VANDOOLAEGHE. Vred. Menen 11 juli 2007, Jaarboek Kredietrecht 2007, 46. Vred. Grâce-Hollogne 5 juni 2007, JLMB 2008, 107, noot C. BIQUET-MATHIEU. Vred. Diksmuide 8 januari 2007, Jaarboek Kredietrecht 2007, 39. Vred. Kortrijk 31 oktober 2006, Jaarboek Kredietrecht 2006, 23, noot. L. VAN DEN STEEN. Vred. Grâce-Hollogne 26 september 2006, Jaarboek Kredietrecht 2006, 67, noot F. BONNARENS. Bergen 12 juni 2006, JLMB 2007, 146. Luik 16 mei 2006, Jaarboek Kredietrecht 2006, 3. Vred. Kortrijk 4 oktober 2005, Jaarboek Kredietrecht 2005, 39. Vred. Kortrijk 28 juni 2005, Jaarboek Kredietrecht 2005, 34. Vred. Leuven 23 juni 2005, Jaarboek Kredietrecht 2005, 30. Luik 8 februari 2005, TBH 2007, 64, noot J.P. BUYLE en M. DELIERNEUX. HvJ

C-464,

Johann

Gruber

v.

Bay

Wa

AG,

20

januari

2005,

http://eur-

lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:62001CJ0464:NL:HTML. Vred. Gent 6 januari 2005, RABG 2005, 345. Vred. Ronse 27 juli 2004, Jaarboek Kredietrecht 2004, 18. Vred. Kortrijk 29 juni 2004, Jaarboek Kredietrecht 2004, 55. Vred. Waregem 6 april 2004, Jaarboek Kredietrecht 2004, 9. Vred. Grâce-Hollogne 24 februari 2004, Jaarboek Kredietrecht 2004, 13. Rb. Antwerpen 16 januari 2004, NjW 2004, 1065.

145

Rb. Brugge 31 januari 2003, T. Vred. 2003, 224. Rb. Oudenaarde 4 december 2002, Jaarboek Kredietrecht 2002, 104. Rb. Sint-Niklaas 17 april 2002, Jaarboek Kredietrecht 2002, 133. Vred. Sint-Niklaas 4 december 2001, Jaarboek Kredietrecht 2001, 161. Kh. Brussel 12 september 2000, TBH 2001, 787. Rb. Namen 5 juni 2000, T.Vred. 2002, 120. Vred. Zottegem 25 mei 2000, Jaarboek Kredietrecht 2000, 133. Vred. Berchem 5 januari 1999, Jaarboek Kredietrecht 1999, 49. Luik 14 januari 1998, RGDC 1999, noot S. HEERINCKX. Bergen 26 september 1994, TBH 1995, 1035. Vred. Brussel 5 maart 1991, TBH 1992, 981.

146