Het raadsel van cultuur

Het raadsel van cultuur Onderwijs in/over interculturele competenties

Baukje Prins Lector Burgerschap en Diversiteit

Lezing voor het Kennisfestival THINK De Haagse Hogeschool, 8 november 2012

Onderwijs in interculturele communicatie Het aanleren van een transculturele attitude:  zich in een ander kunnen verplaatsen  zich bewust zijn van eigen normen en waarden inzien dat hun blik bepaald wordt door eigen referentiekader zich bewust zijn van eigen vooroordelen leren om niet direct te oordelen niet bang zijn om vragen te stellen culturele sensitiviteit ontwikkelen  diversiteit ervaren als rijkdom kennis verwerven over andere culturen kennis verwerven over geschiedenis van migratie Docenten van de HHs

Onderwijs in interculturele communicatie Het bestrijden van hokjes denken: Reduceer mensen niet tot hun nationale cultuur of etniciteit, diversiteit gaat ook over andere verschillen: sekse, leeftijd, vader zijn, opleiding, ‘mensen met een vlekje’, stad vs westland, Groninger vs Brabander.  Cultuur is niet iets wat er is, maar wat geconstrueerd

wordt, pin mensen dus niet vast op hun cultuur

Cultuur is iets dat niet veranderd kan worden, heb dus respect voor de cultuur van mensen Docenten van de HHs

Wat is cultuur? Er zijn veel definities:

That complex whole which includes knowledge, belief, art, morals, law, custom, and any other capabilities and habits acquired by man as a member of society

Wat is cultuur? Er zijn veel beelden:

Cultuur is als een ui

Cultuur is als water voor de vissen

Cultuur is als een ijsberg

Cultuur is als zwaartekracht

Soorten culturen Fijnmazige-culturen : collectivistisch, traditioneel, impliciete communicatie Grofmazige culturen : individualistisch, modern, expliciete communicatie Middenmazige culturen : menging van beide (Pinto en Pinto 1994)

Plato-georiënteerde culturen: passief , respect, meer spiritueel Aristoteles-georiënteerde culturen: actief, vrijheid, meer aards (Azghari 2009)

Culturen als waardensystemen (wMemes): Beige – overleving - De instinctieve wMeme Rood - macht - De egocentrische wMeme Oranje - succes - De strategische wMeme Geel - synergie - De systemische wMeme, enz. (Beck & Cowan, in Van Endt-Meijling 2007)

Dimensies van culturen 1. Veel vs weinig machtsafstand 2. Individualistisch vs collectivistisch 3. Masculinistisch vs femininiteit 4. Sterke vs zwakke onzekerheidsvermijding 5. Lange vs korte termijn denken

Hofstede (2004) Allemaal andersdenkenden

Dimensies van culturen 1. Universalisme vs particularisme 2. Individualisme vs communitarisme 3. Neutraal vs emotioneel 4. Specifiek vs diffuus 5. Status verworven vs toegeschreven 6. Lineaire vs synchronische tijdsbeleving 7. Beheersing vs overgave aan de natuur

Trompenaars & Hampden-Turner (2011) Riding the Waves of Culture

Landenscores op dimensies van cultuur:

Bron: Hofstede

Landenscores op een dimensie van cultuur:

Bron: Trompenaars & Hampden-Turner

Individualisme, vergelijking van landen scores: Volgens Hofstede

 VS  Australië  UK  Nederland  Frankrijk  Israël  India  Indonesië

91% 90 89 80 71 54 48 14

Volgens Trompenaars & Hampden-Turner

 69  63  61  65  41  89  37  44

Onderwijs in interculturele communicatie

Interculturele communicatie is interpersoonlijke communicatie Luister naar het verhaal van de ander Durf vragen te stellen Let op non verbale signalen Ga in dialoog met elkaar Investeer in de relatie Ga gevoelige onderwerpen niet uit de weg

Docenten van de HHs

Theorieën over communicatie De Gestalttheorie: Hoe maken we contact in het hier-en-nu? “elk contact is een intercultureel contact, en elk mens is in zichzelf al multicultureel” (Bos 2010) Systeemtheorie: Mensen kunnen alleen begrepen worden als deel van de sociale systemen waar ze deel van uit maken “Je kunt niet niet communiceren” (Watzlawick e.a.1991)

Het TOPOI model: Waar ging het mis in de communicatie? Taal, Ordening, Perspectief, Organisatie, Inzet. “Niet culturen, maar mensen praten met elkaar.” (Hoffman 2009)

De waarde van het relativisme: “Het is dubbel: je wil heel graag dat ze die transculturele attitude ontwikkelen, maar als hun eigen visie niet transcultureel is maar wel goed beargumenteerd, dan kan die niet fout zijn.” “Hoe je omgaat met normativiteit, dat is een worsteling. Een norm kan ook een vertrekpunt zijn waarover je van mening kan verschillen.”

“studenten zouden volop de ruimte moeten krijgen om echt te zeggen wat ze denken, maar dat moet je heel goed begeleiden” Docenten van de HHs

De waarden van het transculturalisme: Respect Openheid Gelijkheid Dialoog Je verplaatsen in de ander Reflexiviteit Culturele sensitiviteit

Docenten van de HHs

Waarden voor professionals in zorg en welzijn Gezondheid Welzijn Autonomie Zelfredzaamheid Lichamelijke integriteit Zelfrespect Verbondenheid Kortom: universele mensenrechten?

Diëtetiek “Daar gaat het om: hoe verander je dat eetpatroon in een gezonder dieet, met de producten die iemand gewend is te gebruiken, zodat mensen dat ook lekker vinden.”

Pedagogiek “Hoe opereer je zo dat je wel helder maakt dat wij het niet goed vinden dat je je kind slaat, omdat dat kinderen beschadigt, maar toch op zo’n manier dat ouders zich openstellen en op zoek gaan naar de alternatieven.”

Waarden voor managers en ondernemers Klant tevredenheid Omzet Winst Productiviteit Efficiëntie Effectiviteit Status Betrouwbaarheid Loyaliteit van werknemers

“We are in the business of creating wealth and value, not just for ourselves, but also for those who live in different cultural worlds.” (Trompenaars Hampden-Turner 2011: 200)

Dimensies van cultuur sluiten elkaar niet uit, maar zijn complementair Verander zelfstandige naamwoorden in werkwoorden: universaliseren, individualiseren, emotionaliseren. In plaats van –ismen worden dimensies van cultuur activiteiten Stel waarden niet voor als dingen, maar als golven: ze bewegen van het ene naar het andere uiterste Laat twee waarden met elkaar werken, elkaar faciliteren en versterken: zo ontstaan synergie en virtueuze (ipv vicieuz) cirkels

Trompenaars Hampden-Turner 2011

Met dank voor jullie aandacht!

Baukje Prins [email protected]

Illustratie: Paul Klee, Southern Gardens (1936)