Helder Schrijven INFORMATIEKUNDE, DEPARTEMENT INFORMATICA

INFORMATIEKUNDE , DEPARTEMENT INFORMATICA     

 

 

Helder Schrijven Een introductiecursus voor het schrijven van  verslagen behorende bij de module ‘Mens,  Maatschappij en ICT’  Robbert‐Jan Beun 

2015

UNIVERSITEIT UTRECHT 

2 

     

 

3 

 

Inhoud INLEIDING ..................................................................................................................................................... 5  WERKWIJZE ......................................................................................................................................................... 5  ONDERDEEL 1: HET ONDERWERP EN EEN PROBLEEMSTELLING ....................................................................... 7  ORIËNTATIE OP WAT JE WILT .................................................................................................................................... 7  ORIËNTATIE OP DIT VAK .......................................................................................................................................... 8  ORIËNTATIE OP DE OPLEIDING .................................................................................................................................. 8  OPDRACHTEN ONDERDEEL 1 .................................................................................................................................... 8  ONDERDEEL 2: ANALYSE, THEORIEËN EN INBEDDING IN BESTAANDE KENNIS ............................................... 10  WAT IS EEN THEORIE? .......................................................................................................................................... 10  HOE KOM JE AAN EEN (GOEDE) THEORIE? ................................................................................................................. 11  HET ONTWERPEN VAN EEN MINDMAP ...................................................................................................................... 11  SNELLEZEN ........................................................................................................................................................ 13  OPDRACHTEN ONDERDEEL 2 .................................................................................................................................. 13  ONDERDEEL 3: TEKSTSTRUCTUUR EN DE LIJN VAN HET BETOOG .................................................................. 15  TEKSTHIËRARCHIE EN DE FUNCTIE VAN TEKSTBLOKKEN ................................................................................................. 15  ARGUMENTATIE .................................................................................................................................................. 16  OPDRACHTEN ONDERDEEL 3 .................................................................................................................................. 18  ONDERDEEL 4: HET SCHRIJVEN VAN HET VERSLAG ....................................................................................... 20  RELEVANTIE: HET DOEL ......................................................................................................................................... 20  KWALITEIT: WARE EN ONDERBOUWDE UITSPRAKEN ..................................................................................................... 20  KWANTITEIT: NIET TEVEEL EN NIET TE WEINIG ............................................................................................................ 21  STIJL ................................................................................................................................................................ 22  HET LEZERSPUBLIEK ............................................................................................................................................. 23  OPDRACHTEN ONDERDEEL 4 .................................................................................................................................. 23  ONDERDEEL 5: PEER REVIEW ....................................................................................................................... 25  OPDRACHTEN ONDERDEEL 5 .................................................................................................................................. 26  ONDERDEEL 6: REVISIE, REFLECTIE EN INLEVEREN ........................................................................................ 27  REVISIE ............................................................................................................................................................. 27  REFLECTIE ......................................................................................................................................................... 27  INLEVEREN......................................................................................................................................................... 27  OPDRACHTEN ONDERDEEL 6 .................................................................................................................................. 27  BRONNEN ................................................................................................................................................... 29  APPENDIX 1: ZOEKEN NAAR BRONNEN ........................................................................................................ 30  APPENDIX 2: DE UITERLIJKE VERZORGING VAN JE VERSLAG ......................................................................... 31  APPENDIX 3: ALGEMENE EISEN .................................................................................................................... 33  APPENDIX 4: INHOUD VAN HET DOSSIER ..................................................................................................... 34 

   

4 

   

 

5 

   

Inleiding Laten we er geen doekjes om winden. Zowel het lezen als het schrijven van verslagen is vaak lastig.  En toch moet het gebeuren. Een verslag is een weergave van dingen die je uitgezocht hebt en waar‐ van je de belangrijkste resultaten om welke reden dan ook moet overdragen op anderen. Tijdens je  studie is die ander meestal een docent of een medestudent en heeft het schrijven van een goed of  slecht verslag alleen gevolgen voor jezelf. Na je studie kan er heel wat meer van afhangen, zoals de  banen van mensen, de aanleg van een snelweg door een natuurgebied of zelfs een kernramp.    Verslagen worden soms slecht gelezen: de lezer heeft het te druk, komt niet door moeilijke passages  heen, begrijpt de relevantie niet, vindt de stof saai, etc. Een belangrijk verschil tussen verslagen en  een gewoon gesprek is dat de lezer de directe aanwezigheid van de schrijver mist, waardoor er geen  vragen gesteld kunnen worden ter verduidelijking en waardoor hun aandacht makkelijker afdwaalt.  Schrijvers van verslagen moeten daarom zoveel mogelijk moeite doen om een goed verslag te schrij‐ ven.   Of een verslag goed geschreven is, hangt van veel factoren af. Er zijn ook niet altijd concrete regels te  geven. In ieder geval is een goed verslag een helder verslag dat de lezer meeneemt in een soort men‐ tale dans. De zinnen, de structuur en de inhoud sluiten aan op de ‘beweging’ van de hersenen, op de  gedachten en de gevoelens van de geïnteresseerde lezer. In een slecht geschreven verslag hapert er  van alles: de argumentatie rammelt, het is veel te lang, er zijn veel taalfouten, de structuur klopt niet  of  de  vormgeving  ziet  er  niet  uit.  Kortom,  de  lezer  en  het  verslag  lopen  bij  een  slecht  geschreven  verslag op allerlei niveaus uit fase, het leesproces dooft langzaam uit, de lezer valt er soms letterlijk  bij in slaap.   Het  schrijven  van  een  goed  verslag  is  niet  eenvoudig  en  zelfs  het  grootste  talent  heeft  problemen  (gehad) met verschillende onderdelen van het schrijfproces. Maar schrijven kun je ook leren, daarom  deze korte vaardigheidscursus om de leesbaarheid van je verslagen te verbeteren. Deze cursus gaat  niet zozeer over  hoe je  goed Nederlands moet schrijven,  maar veel meer  over het gedachteproces  dat achter het schrijven zit. Schrijven is niet alleen een communicatieproces met de lezer, maar ook  met jezelf, het ordent je eigen gedachten. Als je het eenmaal onder de knie hebt, zal blijken dat het  schrijven en het lezen van een goed verslag niet lastig, maar vooral ook leuk kan zijn.  

Werkwijze De opdracht van deze cursus is eenvoudig: schrijf een essay van ongeveer 7 pagina’s waarin je een  toekomstvisie geeft op het onderwerp van deze module: mens, maatschappij en ICT. Welke rol speelt  ICT op dit moment in onze samenleving, hoe zal dit in de toekomst zijn en op welke manier zou je  hieraan een bijdrage willen leveren? Qua aanpak kun kiezen voor de analyse van een concreet vraag‐ stuk en de manier waarop ICT een oplossing kan leveren, maar je mag ook je visie geven op de ont‐ wikkeling van een specifiek informatiesysteem of een keten van systemen waarbij ook de mens be‐ trokken is. In ieder geval dien je een analyse te geven van de huidige situatie (of het verleden) en van  de situatie zoals die zal zijn in de toekomst en wat daarbij de rol van die systemen dan is.   Qua onderwerp mag de keuze breed zijn: denk aan het gebruik van intelligente robots (wat zijn dat  eigenlijk?),  de  ontwikkeling  van  het  internet,  betaalsystemen,  biometrische  identificatie  of  geavan‐

6 

  ceerde gebruikersinterfaces. Maar je kunt ook kiezen voor de sociale of maatschappelijke gevolgen  van gamen of moderne communicatiemiddelen. Wellicht kun je je focussen op speciale gebruikers‐ groepen. Zullen gebruikers zonder meer bepaalde oplossingen accepteren? Waarom zal de ontwikke‐ ling gaan zoals je je die voorstelt? Wat kunnen de sociale gevolgen zijn van de introductie van een  bepaald informatie‐ of communicatiesysteem? Etcetera.   Vraag/antwoord  De achterliggende gedachte bij deze cursus is dat ieder verslag of essay terug te voeren is tot twee  basisconcepten: een vraag en het bijbehorende antwoord. Ieder verslag bevat een probleemstelling  (de vraag) die betekenis geeft aan alles wat er verder staat geschreven. Een probleemstelling staat  meestal in de inleiding, de rest van het verslag is een uitwerking van het antwoord in de vorm van  een  bepaalde  redenering;  het  uiteindelijke  antwoord  moet  in  de  conclusie  teruggevonden  kunnen  worden. De inleiding en de conclusie moeten dan ook duidelijk met elkaar samenhangen en los van  de rest te lezen zijn.   Ter ondersteuning van het schrijfproces  gebruiken we het boekje van Oosterbaan waarin een hoop  nuttige  informatie  staat.  Hoewel  het  boekje  is  gericht  op  studenten  die  al  in  de  eindfase  van  hun  studie zitten, is een groot deel van de behandelde onderwerpen evengoed van toepassing op de si‐ tuatie van iemand die net aan een studie begint. We komen hier later op terug.  Deze cursus bestaat uit een zestal onderdelen. Bij ieder onderdeel horen aparte opdrachten waarvan  sommige aan het dossier moeten worden toegevoegd en andere weer bij het inleversysteem Submit  ingeleverd moeten worden. Op enkele opdrachten na wordt alles uitgevoerd in een team van maxi‐ maal twee personen. Sommige opdrachten moeten eerst op het werkcollege besproken worden met  de begeleiding voordat je verder kunt gaan.   In onderdeel 1 van deze schrijfcursus zullen we de probleemstelling en het onderwerp verder uitdie‐ pen. Zoals hoort bij wetenschappelijk werk, moet het verslag ingebed zijn in de bestaande literatuur  of  moet  bekeken  zijn  welke  systemen  er  al  bestaan  met  betrekking  tot  je  onderwerp.  We  komen  hierop terug in onderdeel 2. In onderdeel 3 concentreren we ons op het betoog en de achterliggende  structuur van het verslag. In onderdeel 4 komt dan pas het echte schrijven aan bod en in onderdeel 5  en 6 concentreren we ons op de feedback en het revisieproces.     



7 

 

Onderdeel 1: Het onderwerp en een probleemstelling We hebben  in de inleiding aangenomen dat  in ieder verslag een bepaald onderwerp wordt behan‐ deld en dat er een bepaalde vraag‐ of probleemstelling wordt uitgewerkt. Ook het boekje van Oos‐ terbaan begint hiermee in het eerste hoofdstuk. Omdat het bedenken van een onderwerp de eerste  activiteit is in deze schrijfcursus, zullen we hier eerst op ingaan. Samengevat zegt Oosterbaan hier‐ over:   1. Begin zo snel mogelijk  2. Het schrijven van een verslag is geen strafwerk  3. Praat met anderen over het probleem en je interesses  Punt 1 geeft aan dat je het nadenken en schrijven van het verslag niet moet uitstellen: ga gewoon  aan de slag en probeer niet steeds voor jezelf uitvluchten te zoeken om het niet te doen. Punt  2 en 3  houden in dat je iets moet kiezen dat niet te ver van je afstaat, iets wat je leuk of belangrijk vindt.  Immers, hoe relevanter jij de dingen vindt, hoe gemotiveerder je bent om de waarheid te achterha‐ len en om daarvoor de geschikte (wetenschappelijke) methodes te gebruiken. Dit is de reden waar‐ om we een volle week besteden aan het bedenken van de probleemstelling. Denk niet te snel dat je  de probleemstelling hebt gevonden. Een goeie test is om te kijken of je er vanuit jezelf mee verder  gaat en al aan de oefeningen wilt beginnen die voor de volgende week staan gepland. Als dat niet het  geval is, ga dan verder zoeken. Ga er een week lang iedere dag mee aan de slag. De enige eis is dat  het qua onderwerp ligt op het grensvlak van mens, maatschappij en ICT en dat je er voldoende aan‐ dacht aan besteedt. De vraag is nu hoe je je kunt richten op je motivatie. 

Oriëntatie op wat je wilt Het  is  niet  altijd  eenvoudig  te  weten  te  komen  wat  je  echt  wilt  en  zelfs  al  zou  je  dat  nu  al  onder  woorden kunnen brengen, dan kan later heel goed blijken dat je toch iets anders wilde of dat je doe‐ len  verschoven  zijn.  Waarschijnlijk  is  een  van  de  betere  manieren  om  dat  te  achterhalen  minimaal  zeven dagen in retraite in een klooster te gaan zitten om je hoofd leeg te maken, maar we hebben  jammer genoeg dikwijls te weinig tijd voor dit soort ‘spirituele’ zaken.   Een wat minder ingrijpende manier is om er zo af en toe alleen op uit te trekken (bijv. een wandeling)  of om een half uurtje alleen op je kamer te zitten zonder je te laten afleiden door de computer,1 boe‐ ken of telefoon. Denk dan na over je studiekeuze, waarom ben je aan deze  studie begonnen? Wat  trok je er echt in aan? Misschien trok niets je aan (we hopen natuurlijk van niet), maar toch heb je  deze keuze gemaakt uit het grote aanbod van opleidingen. Probeer vooral voorbij uitspraken te ko‐ men als: ‘nou, leek me wel leuk’ of ‘iets met computers en mensen’. Deze studie ligt op het raakvlak  van  mens,  organisatie,  maatschappij  en  informatie‐  en  communicatiesystemen.  Wat  betekent  dat  raakvlak voor jou?   Sommigen vinden hun motivatie in de dingen waar ze zich aan ergeren, bijv. een interface die niet  goed is ontworpen, de spam die je voortdurend in je mailbox krijgt of een werkproces dat slecht is  ingericht. Weer anderen vinden de motivatie in hun gevoel voor rechtvaardigheid of een betere we‐ reld: hoe kun je ICT in de zorg toepassen, hoe kunnen we systemen maken die mensen echt onder‐ steunen in hun werk of privé?                                                                1

 En al zeker niet te gamen! 

8 

  Weer een andere manier is om een dialoog aan te gaan met iemand die je vertrouwt (zie punt 3 van  Oosterbaan). Leg  uit waarom je aan deze studie bent begonnen en laat hem of haar vragen stellen.  Vraag wat die ander vindt van de toepassing van computers in onze samenleving, vraag naar speci‐ fieke ervaringen. Zorg dat je geen andere dingen hoeft te bespreken. Op een terrasje zitten en samen  een biertje of een glas wijn drinken (niet te veel!) doet wonderen.   Je zou ook gebruik kunnen maken van de systemen die je zelf in je opleiding gaat onderzoeken, bijv.  internet. Type eens “wat wil ik echt?” in Google in (>5000 hits), maar neem het ook niet te serieus.  Veel websites zijn gemaakt voor dertigers die vastgelopen zijn in hun werk en die nu pas tegen deze  vraag oplopen.  Je zou zelfs eens kunnen onderzoeken wat filosofen over ‘willen’ en ‘doelen’ hebben  geschreven. Een aardige ingang is de Engelse Wikipedia of, voor de filosofen onder ons, het woord  ‘teleologie’  in  de  Nederlandse  Wikipedia.  En  nog  sterker,  je  zou  er  over  kunnen  nadenken  hoe  je  technologie  zou  kunnen  inzetten  om  mensen  hun  eigen  doelen  te  laten  achterhalen,  op  dezelfde  manier  als  een  leugendetector  leugens  kan  achterhalen.  Met  dit  laatste  zou  je  al  een  interessant  onderwerp hebben voor je essay.  

Oriëntatie op dit vak Om  een  geschikt  onderwerp  te  vinden  kun  je  je  ook  oriënteren  op  de  onderwerpen  die  in  dit  vak  worden besproken. Welke onderwerpen zijn dat? Het is hierbij vooral belangrijk om de plaats van de  onderwerpen in het grotere geheel te ontdekken. Je kunt daarvoor gebruik maken van een plaatje.  Teken de maatschappij zoals jij die ziet en probeer daarin de verschillende onderwerpen te plaatsen.  Wat lijkt je interessant? Waar zou je meer over willen weten?  

Oriëntatie op de opleiding Weer  een  andere  manier  is  om  de  vakken  die  in  de  bacheloropleiding  worden  gegeven  in  kaart  te  brengen en om te proberen hierin een samenhang te ontdekken. Je weet misschien al dat er basis‐ vakken  zijn  (bijv.  ‘imperatief  programmeren’)  en  verdiepingsvakken  (bijv.  ‘organisaties  en  ICT’  en  ‘ontwerp van interactieve systemen’). De verdiepingsvakken gaan in op stromingen binnen de bache‐ loropleiding, zoals Business Informatics en Human Media Interaction. Wat is dat precies? Hoe onder‐ scheiden deze zich van elkaar? Is er overlap tussen deze twee richtingen? Waar ligt je interesse? Ben  je wel eens in het verleden tegen problemen aangelopen die je met de kennis uit deze vakken wel‐ licht zou kunnen oplossen?  

Opdrachten onderdeel 1 ‐ ‐

maak een persoonlijke planning voor de komende tien weken   bedenk een onderwerp en probleemstelling 

  Eisen:   ‐ planning bevat  tabel met de weken/dagen en uren en de te ondernemen activiteiten en  deadlines voor deze periode (voor dit vak: ruwweg 2 uur college, 2 uur werkcollege, 16  uur/week zelfwerkzaamheid, …). Neem ook het parallelvak van deze periode in je planning  op.  ‐ planning moet binnen de teamleden afgestemd zijn  ‐ het onderwerp moet liggen op het vlak van mens, maatschappij en ICT in brede zin  ‐ onderwerp, probleemstelling en motivatie op een A4 (ongeveer 200 woorden), niet handge‐ schreven, met namen en studentnummers  ‐ neem een onderwerp dat je interesseert  ‐ je moet er met minstens één iemand over praten buiten je team 

9 

    Bespreken met begeleiding:   ‐ planning  ‐ onderwerp, probleemstelling en motivatie    Toevoegen aan dossier:   ‐ planning  (individueel)  ‐ onderwerpkeuze en de probleemstelling (in italics)   ‐ motivatie voor onderwerp en probleemstelling   ‐ met wie je hierover hebt gesproken en de belangrijkste resultaten van het gesprek  ‐ welke andere actie(s) je ondernomen hebt     Inleveren Submit (schrijf 1):  ‐ planning   ‐ onderwerp, probleemstelling en motivatie (een A4)    Deadline:  ‐ woensdag 16 september, 23.59 uur    Leesmateriaal:   ‐ Oosterbaan, hoofdstuk 1 en 4   ‐ deze handleiding    Hints:  ‐ begin zo snel mogelijk  ‐ lever voor Submit alles in een document in (of zet in Zipfile)  ‐ zet in de documenten die je inlevert altijd jullie namen en collegenummers  ‐ vermeld ook altijd jullie teamnummer in de naam van de documenten die je inlevert en ver‐ meld het teamnummer ook in de documenten zelf  ‐ lees deze handleiding vooraf minstens een keer goed en in zijn geheel door     

10 

 

Onderdeel 2: Analyse, theorieën en inbedding in bestaande kennis Vorige  week  hebben  we  ons  beziggehouden  met  de  formulering  van  de  probleemstelling.  Deze  tweede week bekijken we hoe je je gedachtegang op papier kunt krijgen en hoe je bestaande kennis  kunt inpassen. We concentreren ons dus op de uitwerking van de probleemstelling en werken voor‐ zichtig naar een antwoord op de vraag.   Soms is het beantwoorden van een vraag makkelijk. Iemand vraagt hoe laat het is, de ander kijkt op  zijn horloge en geeft een antwoord. Soms is het beantwoorden van een vraag moeilijk of zelfs onmo‐ gelijk.  De  vraag  hoeveel  dieren  er  op  deze  wereld  zijn  is  in  principe  onbeantwoordbaar,  maar  we  kunnen misschien een hele ruwe schatting maken door het probleem in redelijk behapbare stukjes te  hakken of in te perken tot alleen zoogdieren. Hetzelfde doen we in de wiskunde, als we willen weten  wat de waarde is van een bepaalde functie en we de functie zelf niet kunnen uitrekenen, is er soms  de  mogelijkheid  de  functie  te  herschrijven  in  een  combinatie  van  andere  functies  waarvan  we  de  uitkomst wel kennen – denk aan de sinus‐ en cosinusregels. We zijn dan bezig met de analyse van het  probleem, we proberen bestaande kennis en theorieën te gebruiken om deelproblemen op te lossen  die samen het antwoord moeten geven op de vraag.  Studenten die beginnen met hun eindscriptie zijn in de loop van hun studie al uitgebreid in contact  gekomen met  kennis en theorieën op hun vakgebied. Maar ook als je net van de middelbare school  komt heb je al kennis gemaakt met kennis en theorieën op verschillende gebieden. Je hebt een deel  van de terminologie en de regels van de wis‐ en natuurkunde geleerd, maar je hebt ook, als het goed  is, leren nadenken over mens en maatschappij. Het is dus niet zo dat je als een blanco blad aan je  studie begint. We gaan er hier dus van uit dat je een mix van kennis en theorieën toepast die je al  eerder hebt geleerd en die je in de loop van dit vak tegen zult komen. Maar wat is eigenlijk een (we‐ tenschappelijke) theorie? En vooral, hoe kom je aan de goede theorie?  

Wat is een theorie? Het is belangrijk je te realiseren dat een theorie niet iets hoogdravends is, ieder mens bouwt theorie‐ en.  Zo zijn  kleine kinderen al geboren  theoriemakers. Nadat we geboren zijn,  moeten  we van  alles  leren  over  deze wereld: wat (lekker)  eten is,  wie je  ouders  zijn, wat een fiets  is,  etc.  Naarmate we  ouder worden leren we niet alleen dit soort objecten herkennen, maar we kunnen ze ook benoemen.  Je  kunt  dan  bijv.  zeggen:  “Dat  is  een  van  mijn  ouders”.  Je  begrijpt  dan  wat  het  concept  ‘ouder’  is,  want je kunt ook zeggen “Daar lopen de ouders van Piet”. In feite heb je daarmee ‘getheoretiseerd’;  je  hersenen  hebben  een  abstract  concept  ontworpen  en  benoemd  waarin  allerlei  andere  objecten  geplaatst  kunnen  worden,  namelijk  de  ouders  van  al  die  andere  kinderen.  Vervolgens  kun  je  daar  allerlei uitspraken over doen: bijv. alle ouders hebben kinderen, ouders moeten voor hun kinderen  zorgen,  alle  ouders  zijn  minstens  acht  jaar,  ieder  kind  is  jonger  dan  zijn  ouders,  etc.  Sommige  van  deze  uitspraken  zijn  per  definitie  waar  (ouders  hebben  kinderen),  andere  zijn  normatief  (moeten),  weer andere vragen empirische validatie (ouders zijn minstens acht jaar) of kunnen worden berede‐ neerd (ieder kind …). Hiermee heb je dus een eenvoudige theorie over het ‘ouder’‐zijn ontwikkeld.   Het  voorbeeld  van  de  ouders  is  evengoed  toepasbaar  op  begrippen  en  uitspraken  in  de  wiskunde,  informatica en de informatiekunde. Belangrijk verschil is wel dat dit soort theorieën in het algemeen  door anderen bedacht zijn en opgenomen zijn in een wetenschappelijke ‘bibliotheek’ van theorieën  waar je naar hartenlust gebruik van kunt maken. Je hoeft niet steeds opnieuw de stelling van Pytha‐ goras te bewijzen, want dat is lang geleden al gedaan. Wel wordt je geacht in de wetenschap op de 

11 

  hoogte te zijn van de bestaande en geaccepteerde theorieën op je vakgebied zodat je ze kunt gebrui‐ ken waar je ze nodig hebt.   Wat is het belang van een theorie? Oosterbaan schrijft zelfs dat ‘niets zo praktisch is als een goede  theorie’. Als we een theorie begrijpen en toepassen, lijkt het alsof de wereld kleiner is geworden. In  de chaos van de data verschijnt structuur, teksten worden helderder, we snappen waarom de dingen  geschreven  zijn  zoals  ze  geschreven  zijn.  Het  opnemen  van  een  theorie  in  je  verhaal  maakt  je  uit‐ gangspunten  helder.  Misschien  kun  je  zelfs  met  je  resultaten  laten  zien  dat  sommige  van  die  uit‐ gangspunten  moeten  komen  te  vervallen;  ‘iedere  verloren  illusie  is  een  gewonnen  waarheid’,  zei  Multatuli ooit. Maar het kan ook zijn dat je een algemene regel kunt halen uit een combinatie van je  waarnemingen die een ander nog niet had gevonden, dan voeg je juist iets nieuws toe aan de theo‐ rie. We kunnen door theorieën dus verklaringen geven voor de feiten en we kunnen zelfs toekomst‐ voorspellingen doen, denk aan de weersverwachtingen of de stand van de planeten. Het begrijpen  van  de verschijnselen en  het bijstellen van je  eigen beperkte  referentiekader  is  een  van de  leukste  dingen van de wetenschap.  

Hoe kom je aan een (goede) theorie? Hoewel  er  allerlei  hulpmiddelen  bedacht  zijn  om  het  proces  te  ondersteunen,  is  het  theoretiseren  uiteindelijk  een  creatief  proces  waarvan  moeilijk  te  achterhalen  is  hoe  het  precies  werkt.  Vergelijk  het met het vormen van woorden en zinnen tijdens een gesprek. Ooit hebben we de woorden en de  bijbehorende grammatica geleerd, maar als we erover nadenken snappen we niet waar ze vandaan  komen – dat merken we pas goed als we niet op een bepaald woord kunnen komen. Iemand die the‐ oretiseert moet erop vertrouwen dat hij slim en creatief genoeg is om de gedachten uiteindelijk op  een rijtje te krijgen, net zoals de woorden komen in een gesprek. Het is al dikwijls gezegd, maar het  enige dat je moet doen is het gewoon doen. Alleen  dan kun je ontdekken waar je goed in bent en  welke delen van het proces extra ondersteuning nodig hebben.   Een deel van het theoretiseringsproces is dus het achterhalen van al bestaande kennis, zowel bij je‐ zelf als  bij anderen. Kennis  en  ervaring van  anderen kun je op verschillende manieren opdoen:  bij‐ voorbeeld door met de ander een gesprek aan te gaan, een lezing te bezoeken of door zelf te lezen.  Als je de bibliotheek induikt en/of de wetenschappelijke literatuur via internet gaat bekijken (zie Ap‐ pendix 1) zul je merken dat er een enorme hoeveelheid bladen, boeken en artikelen beschikbaar is.  De vraag is hoe je hier de meest relevante informatie uit kunt selecteren.    Selectie vindt in eerste instantie plaats op basis van al bestaande kennis en ervaring. Meestal ga je  daarbij  uit  van  de  inhoudswoorden  die  je  gekozen  hebt  in  je  probleemstelling.  Tegelijkertijd  is  dat  niet  genoeg,  er  zijn  meestal  veel  meer  woorden  die  betrekking  hebben  op  je  specifieke  vraag.  Bo‐ vendien wordt in de vakliteratuur dikwijls gebruik gemaakt van een eigen terminologie met specifie‐ ke betekenissen. Je krijgt dikwijls toegang tot deze termen via publicaties die op een breder publiek  gericht  zijn,  zoals  overzichtspublicaties  of  handboeken.  Een  manier  om  aan  meerdere  woorden  te  komen  die  betrekking  hebben  op  je  probleemstelling  is  via  het  ontwerpen  van  een  zogenaamde  ‘mindmap’. 

Het ontwerpen van een mindmap Mindmapping  is  een  methode  om  visueel  in  kaart  te  brengen  wat  de  onderdelen  zijn  van  een  be‐ paald denkproces (begrippen en ideeën) en vooral om aan te geven hoe deze onderdelen met elkaar 

12 

  in verband staan (Boekhorst et al, 2005). Dit is dus anders dan een stuk tekst waarbij we in principe  alleen gebruik kunnen maken van een lineaire structuur. In een mindmap is het mogelijk eindeloos  elementen  toe  te  voegen  en  gebruik  te  maken  van  verschillende  kleuren,  codes  en  afbeeldingen.  Mindmapping  is  een  grafisch  en  creatief  alternatief  ten  opzichte  van  onze  traditionele  manier  van  aantekeningen maken  en  blijkt  een  efficiënt  hulpmiddel te zijn  bij  het  achterhalen, verwerken,  op‐ slaan en herinneren van informatie.   In Figuur 1 is een voorbeeld gegeven; kijk voor andere voorbeelden eens naar ‘mindmap’ in Google  images. We beschrijven nu in het kort de techniek (Boekhorst et al, ibid.):  1. Neem een aantal gekleurde stiften of potloden en een groot blanco vel papier (leg het papier  in landscape voor je).  2. Start met het centrale thema of de vraag in het midden.   3. Maak vanuit de beginsituatie vertakkingen.  4. Schrijf alle woorden/vragen/zinnen op die te maken hebben met je probleem en maak hier‐ van een plaatje, met verbindingen, pijlen, hiërarchieën, etc.  5. Maak zoveel mogelijk gebruik van beelden, pictogrammen, tekeningen, tekens en symbolen  (kleur kan helpen).  6. Laat je eigen fantasie de vrije loop en oordeel niet teveel. Je kunt altijd nog herstellen of een  nieuw blad pakken.  7. Via  de  computer  kun  je  overigens  30  dagen  een  vrije  trialversie  gebruiken,  zie:  www.mindjet.com   

  Figuur 1 Een mindmap van gezondheid. (bron http://ponics.org/category/mindmaps/) 

  Door  een  mindmap  kun  je  dus  een  idee  krijgen  van  belangrijke  concepten  en  hun  relaties  met  be‐ trekking tot je onderwerp. Dit betekent echter nog niet dat je weet hoe je een selectie moet maken  uit het enorme aanbod van publicaties. Een andere techniek, die je ook in combinatie met mindmap‐ ping kunt gebruiken, is snellezen. 

13 

 

Snellezen Snellezen is een techniek waarbij je het vocaliseren van de tekst achterwege laat. We hebben als kind  geleerd de tekst uit te spreken en de meeste mensen doen dat nog steeds in hun hoofd (subvocalise‐ ren). De bedoeling is om te fixeren op blokken tekst en niet meer woord voor woord te lezen. Onze  gedachten krijgen dan niet meer de kans om af te dwalen. Zowel het afdwalen als het subvocaliseren  kost tijd. Concentratie is daarbij dus van groot belang. Let vooral ook eens op jezelf hoe dikwijls je  gedachten  afdwalen  in  een  tekst  die  je  wat  minder  interessant  vindt.  Sneller  lezen  is  vooral  een  kwestie van oefenen.   Bij snellezen is het belangrijk dat je de oorspronkelijke probleemstelling in gedachten neemt zodat je  veel sneller kunt bepalen of de informatie al dan niet relevant is voor je onderzoek. Probeer dan een  totaalbeeld te vormen, hoe oud is het artikel, wat is precies de titel, in welk tijdschrift staat het, wat  staat er in de samenvatting. Dikwijls volstaat het lezen van de inleiding en de conclusies. Bij boeken  kun je je ook een goed beeld vormen door eerst naar de inhoudsopgave te kijken. Blader het geheel  snel door en probeer een indruk te krijgen van de afbeeldingen. Je kunt de informatie weer goed in  een mindmap zetten.   De volgende tips komen weer uit Boekhorst et al (ibid.):  1. 2. 3. 4. 5.

Neem de oorspronkelijke de probleemstelling in gedachten  Zorg dat je ontspannen bent en de informatie goed kunt opnemen  Zorg voor een totaaloverzicht (inhoudsopgave, achterflap, samenvattingen, …)  Markeer belangrijke woorden en probeer te begrijpen wat ze betekenen  Lees  afhankelijk  van  de  moeilijkheidsgraad  met  variabele  snelheid  (moeilijke  tekst  langza‐ mer)  6. Het  lezen  van  de  kop  en  de  eerste  zin(nen)  van  een  alinea  is  meestal  al  voldoende  om  de  tekst te begrijpen  7. Spreek de woorden niet in gedachten uit  8. Pauzeer regelmatig zodat je concentratie niet achteruit gaat tijdens het lezen 

Opdrachten onderdeel 2 ‐ ‐ ‐ ‐

maak een mindmap van je onderwerp  verzamel kranten‐ en tijdschriftartikelen, filmpjes, relevante internetlinks, etc.  zoek minstens zes relevante wetenschappelijke artikelen op en vat deze samen  bedenk hoe de wetenschappelijke artikelen passen bij je onderwerp  

  Eisen:   ‐ als wetenschappelijk gelden artikelen uit wetenschappelijke tijdschriften, handboeken, pro‐ ceedings van conferenties en wetenschappelijke bundels  ‐ samenvatting van artikelen niet langer dan zes á zeven zinnen    Bespreking met begeleiding:  ‐ mindmap  ‐ zoektermen en de portals waar je hebt gezocht (zie Appendix 1)  ‐ gevonden literatuur     Toevoegen aan dossier:   ‐ mindmap 

14 

  ‐ ‐ ‐ ‐

(Nederlandse en vooral Engelse) zoektermen en verwijzingen naar portals waar je hebt ge‐ zocht  verwijzingen naar gevonden materiaal (foto’s, krantenartikelen, verwijzing naar films, etc.)  correcte verwijzingen naar wetenschappelijke artikelen (zie  hoofdstuk 5, Oosterbaan) met  samenvattingen  hoofdstukindeling met korte beschrijving per hoofdstuk 

  Inleveren Submit (schrijf 2):  ‐ mindmap  ‐ zoektermen en verwijzingen naar portals waar je hebt gezocht  ‐ correcte verwijzing naar artikelen met samenvattingen  ‐ hoofdstukindeling met korte beschrijving per hoofdstuk    Deadline:  ‐ woensdag 23 september, 23.59 uur     Leesmateriaal:   ‐ Oosterbaan: hoofdstuk 2, 3 en 5    Hints:  ‐ Ga kijken wat er op Wikipedia staat over het onderwerp (soms omstreden, dus pas op!).  Wikipedia bevat soms ook wetenschappelijke verwijzingen.   ‐ Vertaal eerst je termen in het Engels en ga dan pas zoeken.  ‐ Appendix 1 geeft je alle informatie die je nodig hebt om in de online bibliotheek te kijken.  ‐ Zet de verwijzingen naar de literatuur onmiddellijk in het goede formaat.  ‐ Laat zien hoe de artikelen passen in de argumentatie van je verslag, met andere woorden,  welke kennis voegen de artikelen toe aan jouw gedachtegang. 

 

15 

 

Onderdeel 3: Tekststructuur en de lijn van het betoog Deze week gaan we kijken naar de grote lijn van jullie verhaal en de inpassing van de verschillende  argumenten, het gebruik van voorbeelden en de structuur van je verslag. In Oosterbaan (hoofdstuk  6) is dit samengevat als ‘het betoog en de argumenten’.   Je zult merken dat het schrijfproces van je verslag heel wat minder gestructureerd gaat dan de struc‐ tuur die je tegenkomt in de meeste teksten. In feite is het schrijven en denken een tamelijk chaotisch  proces waarbij je soms tot wanhoop wordt gedreven door je eigen onvermogen. Dat is niks bijzon‐ ders, iedereen maakt dit mee. Je moet je er vooral niet door laten ontmoedigen, maar je moet het  gewoon doen en niet uitstellen. Je kunt ook niet uit een boekje leren fietsen, je moet op de fiets gaan  zitten,  af  en  toe  omvallen  en  weer  opstaan.  Dus  steeds  weer  je  eigen  teksten  lezen,  reviseren  en  opnieuw lezen, anderen laten lezen, reviseren, etc. In hoofdstuk 7 van Oosterbaan komt dit proces  uitvoerig aan de orde.   Ik wil het hier hebben over de tekststructuur van het uiteindelijke resultaat omdat het inzicht geeft in  de grote lijn van een verslag. Het aanbrengen van een logische structuur is bovendien belangrijk om‐ dat het de geheugenbelasting van een lezer aanmerkelijk verkleint, waardoor teksten veel leesbaar‐ der worden.  

Teksthiërarchie en de functie van tekstblokken Zowel  gesproken  als  geschreven  teksten  zijn  in  het  algemeen  geen  willekeurige  opeenvolging  van  zinnen,  maar  bevatten  een  onderliggende  structuur  waarin  we  hiërarchieën  kunnen  herkennen.  Zo  bevatten  vrijwel  alle  verslagen  tekstblokken  als  begin,  midden  en  eind  (bijv.  inleiding,  uitwerking,  conclusie) waarbinnen dan weer nieuwe structuren herkend kunnen worden, bijvoorbeeld blokken in  de vorm van subsecties en alinea’s. Soms kun je die structuur herkennen aan bepaalde verbale ele‐ menten,  zoals  ‘vervolgens’,  ‘maar’,  ‘bovendien’  en  ‘zoals’,  maar  deze  hoeven  niet  expliciet  in  een  tekst  aanwezig  te  zijn.  Structuur  is  ook  herkenbaar  aan  non‐verbale  vormen  als  leestekens,  hoofd‐ stukindeling  en  alinea’s  (geschreven  taal)  of  intonatie,  snelheid  en  volume  (gesproken  taal).  Deze  zogenaamde  structuursignalen  geven  een  bepaalde  relatie  aan  tussen  de  verschillende  zinnen  of  tekstblokken.   Ieder tekstblok heeft een bepaalde functie in het geheel: een subsectie kan een deelonderwerp be‐ handelen en een alinea kan een bepaald concept introduceren dat in de verdere loop van het verslag  een belangrijke rol speelt.2 Omdat het lezen veel sneller gaat als de functie of het onderwerp van een  tekstblok  duidelijk  is  voor  de  lezer,  moet  je  je  bij  het  schrijven  geregeld  afvragen  wat  het  blok  bij‐ draagt aan de lijn van je betoog. Je kunt dat bijvoorbeeld doen door bij iedere alinea tijdelijk een of  twee woorden in de kantlijn te schrijven die kort samenvatten waar de alinea over gaat. Een andere  mogelijkheid is dat je iedere alinea begint of eindigt met te zeggen waar die alinea over gaat of wat je  uit de alinea kunt concluderen.  Een  voorbeeld  van  de  ruwe  structuur  van  een  verslag  waarin  een  experiment  wordt  beschreven  is  het volgende:3  

                                                            

2

 Het introduceren van belangrijke nieuwe concepten in italics verhoogt de leesbaarheid van een verslag aan‐ merkelijk.  3  Uiteraard zijn er ook andere structuren denkbaar. 

16 

  



 



Inleiding:   o inkadering   o probleemstelling   o aanpak  Theorie:  o relevante (reeds bekende) feiten en uitspraken met betrekking tot het onderwerp  o hypothese  Experiment:  o beschrijving experiment  Resultaten:  o data  o statistische analyse  Conclusie:  o validatie van de hypothese  o terugkoppeling naar probleemstelling in inleiding  o sterke/zwakke punten onderzoek  o vervolgonderzoek 

In de inleiding probeer je de lezer warm te maken voor je onderwerp en geef je de relevantie aan van  de probleemstelling (Oosterbaan: p. 85). Tegelijkertijd kun je hier een aantal belangrijke termen in‐ troduceren die je in de loop van je verslag gaat gebruiken. Dan volgt de probleemstelling en vervol‐ gens  zeg  je  iets  over  de  manier  waarop  je  dat  gaat  aanpakken  in  het  middenstuk.  Het  middenstuk  bestaat uit twee of drie hoofdstukken waarin je de literatuur en je eigen toevoegingen – bijv. in de  vorm van een experiment of enquêtes – behandelt in een samenhangend verhaal. In de conclusies  geef je een korte samenvatting van je verhaal en wat het uiteindelijke resultaat is van je onderzoek.  Conclusies  zijn  afleidbaar  uit  de  voorafgaande  tekst  en  voegen  geen  nieuwe  informatie  toe  aan  je  verslag,  dat  had  dan  eerder  in  het  middenstuk  behandeld  moeten  worden.  In  de  conclusies  kun  je  ook zetten wat de reikwijdte is van je verhaal en welk onderzoek nog gedaan zou moeten worden in  de toekomst. In principe moet het mogelijk zijn om het verhaal te kunnen begrijpen door alleen de  inleiding en de conclusies te lezen (denk aan jezelf bij het snellezen).   

Argumentatie Een belangrijke structuurvorm in wetenschappelijke verslagen is de argumentatie. Een argumentatie  bestaat in het algemeen uit een aantal argumenten en een conclusie. Argumenten zijn uitspraken die  bedoeld zijn om een bepaald standpunt aannemelijker te maken en aanvaard te krijgen; een conclu‐ sie of standpunt is een uitspraak die min of meer afleidbaar is uit de argumenten. Denk aan discus‐ sies, advertenties, voorlichtingsfolders, etc. In dit verband wordt ook wel gesproken over persuasieve  communicatie – de kunst van het overtuigen.   Of  een bepaalde  stelling  of standpunt wordt aanvaard  hangt  niet alleen  af  van de  kwaliteit van  de  argumentatie, maar bijvoorbeeld ook van de schrijver en zelfs van het medium. Een schrijver die als  deskundige wordt gezien heeft meer overtuigingskracht dan iemand die geen expertise heeft en een  boodschap via de televisie kan meer overtuigingskracht hebben dan een boodschap via een folder.  We zullen ons hier echter beperken tot een aantal argumentatievormen omdat ze als structuur een  belangrijk onderdeel uitmaken van je verslag. 

17 

  De oorsprong van de argumentatie is terug te vinden in de logica, de tak van de wetenschap die zich  bezighoudt met formele vormen van redeneren. Iedere redenering bestaat uit een aantal uitgangs‐ punten, de zogenaamde premissen, en een conclusie. Voor het trekken van een conclusie zijn min‐ stens twee premissen nodig. Een voorbeeld:   1. Iedere ouder heeft minstens een kind (premisse)  2. Jan is een ouder (premisse)  3. Jan heeft minstens een kind (conclusie)  We zien dat we voor deze argumentatie een tekstblok nodig hebben van minstens drie zinnen.   De kwaliteit van de conclusie is zowel afhankelijk van de kwaliteit van de premissen als van de kwali‐ teit van de redenering zelf. Daarom wordt binnen de logica ook wel onderscheid gemaakt tussen de  waarheid van uitspraken en de geldigheid van de redeneringen. Als de premissen waar zijn, leidt een  geldige  redenering  tot  een  ware  conclusie.  Maar  het  kan  best  zijn  dat  de  combinatie  van  onware  premissen met een geldige redenering toevalligerwijs leidt tot een ware uitspraak, zoals in het vol‐ gende voorbeeld in een situatie waar Jan geen ouder is, maar wel haar op zijn hoofd heeft:  1. Iedere ouder heeft haar op zijn hoofd (onwaar)  2. Jan is een ouder (onwaar)  3. Jan heeft haar op zijn hoofd (waar)  In praktijk zien redeneringen er meestal niet zo gestructureerd uit. Premissen worden weggelaten of  de redeneringen hebben geen algemene geldigheid. Stel dat iemand zegt dat hij griep heeft en dus  vandaag niet kan komen, dan zullen we dat in het algemeen aanvaarden als een geldige argumenta‐ tie.  Maar  in  feite  zijn  hier  een  aantal  premissen  verzwegen  die  we  voor  waar  aannemen,  bijvoor‐ beeld:  ‐ ‐ ‐ ‐ ‐

Als iemand griep heeft ligt hij in zijn bed  Als iemand in zijn bed ligt is hij thuis  Iemand kan niet op twee plaatsen tegelijkertijd zijn  Thuis is een plaats  Etc. 

In de praktijk is het ondoenlijk alle premissen op te noemen en maak je altijd bepaalde veronderstel‐ lingen maken over de achtergrondkennis van de lezer. Ook zijn in de praktijk verschillende vormen  van redeneren mogelijk. Hier een paar voorbeelden:  1. De meeste vogels kunnen vliegen  2. Pinguïns zijn vogels  3. Pinguïns kunnen vliegen  We noemen deze vorm van redeneren ook wel redeneren per default. Meestal gaat de conclusie op,  maar niet altijd, namelijk als we een bewijs voor het tegendeel kunnen vinden. Een ander voorbeeld  is de volgende redenering:  1. Iemand die ziek is komt niet op zijn werk  2. Ik kom niet op mijn werk 

18 

  3. Ik ben dus ziek  In dit laatste voorbeeld zijn de conclusie en de tweede premissen omgedraaid. Deze vorm wordt ook  wel abductie genoemd. Hoewel de redenering niet geldig is, wordt hij wel veel toegepast in de prak‐ tijk, bijv. bij diagnose. Stel een dokter ziet rode puntjes op de arm en de algemene regel is ‘als je ma‐ zelen hebt,  dan  krijg je  rode  puntjes op de arm’.  De dokter  kan hieruit  concluderen dat de  patiënt  mazelen heeft. In praktijk levert een onderzoek een bepaald ziektebeeld op waarbij de rode puntjes  maar  een  van  de  kenmerken  zal  zijn.  Maar  in  feite  redeneert  de  dokter  voortdurend  via  abductie  terug totdat alle stukjes van de puzzel passen.    Argumentatie is een groot onderzoeksveld en de achterliggende structuren zijn niet altijd zo eenvou‐ dig te herkennen en terug te voeren op een formele structuur. Dat betekent echter niet dat je slordig  mag  zijn  in  je  argumentatie.  Je  zult  voortdurend  moeten  nagaan  of  je  betoog  wel  klopt  en  helder  overkomt. Maar daarvoor zul je het uiteraard eerst zelf helder voor ogen moeten hebben. Een goede  methode is om eerst een diapresentatie in bijvoorbeeld PowerPoint te maken van je betoog en om  het verhaal dan voor je teamgenoot te vertellen. 

Opdrachten onderdeel 3 ‐ ‐ ‐

maak een diapresentatie van je betoog in PowerPoint en vertel het verhaal aan elkaar  het betoog en de achterliggende argumentatie (zie ook p37 en p38 van Oosterbaan)  geef verdere uitwerking van de structuur van de hoofdstukken en de tekstblokken die je in  een hoofdstuk tegenkomt  probeer de tekstblokken in eerste opzet zo ver mogelijk uit te schrijven 

‐   Eisen:   ‐ de argumentatie moet terugkomen in de alineastructuur  ‐ zet de diapresentatie op A4 met 6 dia’s op een bladzijde    Bespreking met begeleiding:  ‐ diapresentatie  ‐ betoog met achterliggende argumentatie (ca. 1 A4)   ‐ indeling van de tekst(blokken)    Toevoegen aan dossier:   ‐ de diapresentatie   ‐ het betoog en de achterliggende argumentatie (ca. 1 A4)  ‐ de indeling van de tekst(blokken)  ‐ wat je verder interessant genoeg vindt om toe te voegen en voor later te bewaren     Inleveren Submit (schrijf 3):  ‐ diapresentatie   ‐ betoog met achterliggende argumentatie     Deadline:  ‐ Woensdag 30 september, 23.59 uur    Leesmateriaal:   ‐ Oosterbaan, hoofdstuk 6 en 7       

19 

  Hints:  ‐ probeer te achterhalen welke vorm van redeneren je betoog bevat  ‐ voor later: zet in de ingeleverde versie het hoofdpunt van iedere alinea in de eerste zin van  de betreffende alinea en geef de uitwerking in de erop volgende zinnen  

 



20 

 

Onderdeel 4: Het schrijven van het verslag De vorige keer hebben we een begin gemaakt met het schrijven van het verslag. Deze week gaan we  verder in op het schrijfproces aan de hand van een aantal basisprincipes in communicatie. De princi‐ pes  worden  ook  wel  de  maximes  van  Grice  genoemd,  naar  de  beroemde  taalfilosoof  Herbert  Paul  Grice. De maximes zijn gebaseerd op het zogenaamde coöperatieprincipe dat in het Engels als volgt  luidt:  "Make your contribution such as it is required, at the stage at which it occurs, by the accepted pur‐ pose or direction of the talk exchange in which you are engaged."  De bijbehorende maximes zijn:  1. Relevantie: wees relevant  2. Kwaliteit:  maak  je  bijdrage  waar  of  zorg  ervoor  dat  je  beweringen  voldoende  onderbouwd  zijn  3. Kwantiteit: geef niet teveel, maar ook niet te weinig informatie  4. Stijl: vermijd onduidelijkheden, vermijd dubbelzinnigheden en zet alles in de goede volgorde    De  maximes  lijken  vaag,  maar  zijn  uiterst  krachtig  en  veelomvattend.  En  hoewel  ze  oorspronkelijk  niet bedoeld waren als voorschriften voor helder taalgebruik, kun je ze prima als test gebruiken om  de kwaliteit van je verslag te beoordelen. De maximes worden hier besproken aan de hand van een  aantal zogenaamde ‘schendingen’ zoals we die tegengekomen zijn in verslagen van studenten.  

Relevantie: het doel Alles in het verslag ontleent betekenis binnen het kader van de hoofdvraag. Dit betekent allereerst  dat  de  hoofdvraag  bekend  moet  zijn  en  duidelijk  geformuleerd  moet  worden  in  de  inleiding  van  het verslag. Zoals je wellicht gemerkt hebt, is de formulering soms een moeizaam proces. Het hier‐ over goed nadenken maakt zowel het lezen als het schrijven van een verslag makkelijker. De hoofd‐ vraag wordt ook dikwijls in italics gezet zodat je hem als lezer makkelijk kunt vinden.  In de eerste week van deze cursus heb je gewerkt aan de hoofdvraag van je verslag. Ga na of de for‐ mulering nog steeds van toepassing is. Kun je nog alles wat je wilt behandelen in je verslag plaatsen  onder  deze  formulering?  Is  het  onderwerp  verbreed  of  is  het  onderwerp  juist  toegespitst  op  een  specifiek onderdeel zodat hij aangescherpt moet worden?   

Kwaliteit: ware en onderbouwde uitspraken Er  kunnen  talloze  redenen  zijn  waarom  uitspraken  niet  goed  onderbouwd  zijn.  We  hebben  al  een  paar voorbeelden gezien bij het onderdeel ‘argumentatie’. Hier nog een paar voorbeelden die we in  verslagen zijn tegengekomen:  ‐ ‐

tegenspraken:  soms  staan  de  tegenspraken  zelfs  achter  elkaar  in  de  tekst  (bijv.  ‘Er  is  geen  voordeel. Het enige voordeel is …’)  onvoldoende bewijs: dikwijls wordt er van alles beweerd zonder directe referentie naar de li‐ teratuur of andere bronnen. Dit geldt overigens ook bij het gebruik van definities, tenzij het  duidelijk is dat je die zelf hebt bedacht (dat laatste is meestal niet eenvoudig). Dus een uit‐ spraak als ‘de meeste gezinnen in Nederland hebben een internetaansluiting’ wordt zonder  meer fout gerekend als er niet naar de literatuur wordt verwezen waar je dat gevonden hebt. 

21 

  ‐

‐

‐

intrinsiek  moeilijk  aantoonbaar:  de  volgende  voorbeelden  zeggen  weinig  of  niks  als  ze  niet  zijn gedefinieerd in verifieerbare of meetbare termen:  o ‘Het  is  een  goede  community’  (hoezo  ‘goed’?),  ‘Er  zijn  genoeg  reacties’  (hoeveel  is  genoeg?), ‘De aanloop is aardig groot’ (aardig groot?), ‘we hebben te maken met een  groep normale mensen’ (ooit een normaal mens ontmoet?)  o ‘De site zat goed in elkaar’, schrijf liever ‘de site voldoet aan de gestelde eisen’.  onnodige  vaagheden:  probeer  zinnen  met  bijv.  ‘waarschijnlijk’  of  ‘misschien’  te  vermijden  waar mogelijk. Zoek het goed uit, onderbouw het met goede argumenten of laat de zin ach‐ terwege.   te sterk: om een verhaal krachtiger te maken wordt de waarheid soms wat aangedikt:  De uitspraak ‘De site is consistent’ is dikwijls niet hard te maken. Wees eerlijk en schrijf: ‘We  hebben geen inconsistenties gevonden’. 

Kwantiteit: niet teveel en niet te weinig Het is niet altijd eenvoudig uit te maken wat teveel of te weinig is en bovendien overlapt dit maxime  ook met kwaliteit (voldoende onderbouwing) en relevantie. Hier weer enkele voorbeelden:  teveel informatie (ook relevantie):   ‐

‐

‐

herhalingen: vermijd ze zoveel mogelijk. Als je een goede structuur hebt (zie ook verder), is  de volgorde logisch en hoef je geen zaken te herhalen die je eerder hebt genoemd. De vol‐ gende constructies zijn dikwijls verdacht en dienen daarom waar mogelijk vermeden te wor‐ den:  ‘Zoals gezegd …’, ‘We hebben eerder gezien dat…’, ‘Eerder in dit document …’  overbodige uitingen en constructies: dit hangt uiteraard van je doel af, maar er zijn wel een  paar uitingen waar een lezer volstrekt niet in is geïnteresseerd:  ‘We proberen een goed beeld te geven van het onderwerp’ (uiteraard doe je je best)  ‘Het zal je misschien verbazen, maar …’ (zeg maar gewoon wat je bedoelt)  ‘Het is zo dat iedereen uit de groep kan typen’ (beter is: ‘Iedereen uit de groep kan typen’)  ‘Wanneer we gaan kijken hoe er omgegaan wordt met deze aandachtsgebieden zien we dat  bij ‘groepsbesluitvorming’ vooral gekeken wordt naar … (wat een draak van een zin, bedoeld  werd: ‘Bij ‘groepsbesluitvorming’ wordt vooral gekeken naar …’. Dat scheelt weer een hoop  schrijf‐ en leeswerk.)  overbodige  tekst:  bijv.  een  rapport  dat  gaat  over  veranderingsprocessen  in  een  organisatie  beschrijft ook uitvoerig het adviesbureau dat deze verandering moet begeleiden. 

te weinig informatie  ‐ ‐

‐

te weinig onderbouwing om een uitspraak te verifiëren (zie ook Kwaliteit)  discrepanties tussen tekst en plaatjes:  o geen directe links tussen afbeeldingen en tekst  o afbeeldingen zeggen iets anders dan de tekst  te zwakke uitdrukkingen:   o ‘We zouden het volgende willen doen’ (beter: ‘We gaan het volgende doen’)  o ‘We  kunnen  nu  het  volgende  doen’  en  vervolgens  wordt  het  gedaan.  Beter  is  dan:  ‘We doen het volgende’. Er kan namelijk altijd van alles. Het gaat erom wat er daad‐ werkelijk gebeurt.  

22 

  ‐

geen onderscheid tussen oude en nieuwe informatie  o Gebruik  ‘dus’  alleen  als  de  informatie  afleidbaar  is  uit  de  tekst  en  dus  al  impliciet  aanwezig is.   o Introduceer netjes de belangrijke termen en gebruik ze later consistent.  o Soms schrijven studenten uitvoerig over een onderwerp en geven pas later een defi‐ nitie. Meestal moet dat andersom. 

Stijl Het Nederlands is dikwijls abominabel, kijk ook vooral eens in het groene boekje of een website over  correct taalgebruik. Lees ook hoofdstuk 7 goed door van Oosterbaan.  ‐ ‐ ‐ ‐ ‐

slechte zinnen, bijv.‘Proberen een peil te trekken uit de tijd dat de server aan staat is niet te  doen’ (wat staat hier eigenlijk?)  zinnen zonder hoofdwerkwoord: ‘Met andere woorden, het structureel verbeteren van dat‐ gene dat al in meer of mindere mate aanwezig is.’  verkeerde  spelling:  ‘De  opzet  van  het  onderzoek  is  nou  verbonden  met  …’  (een  afstudeer‐ der!), ‘Er word vooral gekeken naar …’ (die d/t’s zijn toch zo moeilijk.)  losse woorden die aan elkaar moeten: ‘informatie onderwerp’, ‘plaats vindt’, ‘door gaan’, …  verkeerd gebruik van komma’s: ‘Het systeem, dat gisteren in gebruik is genomen, is afkom‐ stig van Philips’.  Vergelijk dit met ‘Het systeem dat gisteren in gebruik is genomen is afkom‐ stig van Philips’. Wat  is het betekenisverschil? In het eerste geval  is er een systeem, in het  tweede geval is er meer dan een. 

Structuur van het verslag. Dit is een van de belangrijkste onderdelen en zou dus misschien bovenaan  in dit hoofdstuk moeten staan. Met een goede structuur los je 80% van de bovenstaande problemen  op. (Zo staan in slecht gestructureerde verslagen meestal veel meer taalfouten dan in goed gestruc‐ tureerde.)  Als je  je verslag geschreven  hebt  volgens  de opbouw van  deze cursus  dan  heb je  al een  groot deel van de structuur te pakken.   Nogmaals in het kort. Allereerst dus de vraagstelling (zie onder relevantie). Vervolgens ga je de vraag  beantwoorden  (of  het  probleem  oplossen  of  je  stelling  bewijzen).  Dikwijls  wordt  dit  nog  voorafge‐ gaan door een korte tekst die iets over de werkwijze vertelt (dus de manier waarop). In feite vormt  het beantwoorden van de vraag de kern van je verhaal.  Dan kom je bij de conclusies. Na een lange lap tekst heeft een lezer behoefte aan een samenvatting  van het antwoord. Is het gelukt, in hoeverre, moeten we nog meer onderzoek doen, in welke richting  zou dat dan moeten? Een conclusie is moeilijk, want je moet generaliseren waar je mee bezig bent  geweest.  Je  moet  de  inleiding  met  de  vraagstelling  en  de  conclusies  kunnen  doorlezen  zonder  de  tussenliggende tekst te hoeven lezen. Alleen diegene die echt geïnteresseerd is, kan dan ook de on‐ derbouwing lezen.    Bij het verbeteren van je verslag helpt het ook als je het een week laat liggen en vervolgens nog eens  doorleest. Dat is moeilijk, want de meesten zijn pas tegen de deadline klaar. Er is echter niks op te‐ gen om een deadline voor je zelf een week naar voren te schuiven.  

23 

 

Het lezerspubliek Richt je bij het schrijven van je verslag vooral op de geïnteresseerde en ervaren, maar ook kritische  lezer. Stel je daarbij iemand voor die je kent, een geschikt familielid, een vriend of een studiegenoot.4  Dit type lezers leest vooral om betekenis te geven aan een tekst. Ze beginnen dikwijls met doelstel‐ ling en inhoudsopgave van het verslag en bedenken daar in hun hoofd een samenhangende structuur  bij.  De  schrijver  moet  de  titels  van  de  hoofdstukken  weloverwogen  kiezen.  Bij  ervaren  en  kritische  lezers  gaat  het  niet  alleen  om  het  opnemen  van  de  geschreven  woorden,  maar  vooral  om  het  ge‐ dachteproces. Waarom is de tekst geschreven? Waarom staat er wat er staat? Ze proberen hiërarchi‐ sche relaties te ontdekken en denken na over de juistheid van de redeneringen en gevolgtrekkingen.  Op deze manier is het ook veel eenvoudiger om feiten te onthouden, als ze tenminste op de goede  plaats staan. Als ervaren lezers ontdekken dat een verslag niet goed in elkaar zit, leggen ze het weg  en zullen ze niet snel de moeite nemen opnieuw een verslag door te nemen van dezelfde schrijver. Je  krijgt geen tweede kans om een eerste indruk te maken, zelfs niet bij je familie.   Probeer aansluiting te vinden bij de kennis, intenties en vaardigheden van de lezer. Laat je niet ver‐ leiden tot taalacrobatie, houd zinnen zo kort mogelijk en maak ze niet nodeloos ingewikkeld. Gebruik  geen jargon waarvan je kunt verwachten dat de ander ze niet begrijpt. En als er al woorden gebruikt  moeten worden die anderen niet kunnen begrijpen, introduceer ze dan netjes en gebruik ze conse‐ quent door de hele tekst. Het gaat er niet om dat je jezelf profileert of laat zien hoe slim je bent. In  zo’n geval heb je een verborgen agenda. Het gaat er om dat je duidelijk kunt overbrengen wat je wilt  zeggen, niet meer en niet minder.  

Opdrachten onderdeel 4 ‐ schrijf de volledige versie van het verslag uit die voldoet aan alle gestelde eisen     Eisen:   ‐ let goed op de bovenstaande maximes  ‐ kijk in appendix 2 voor eisen op het gebied van vormgeving  ‐ kijk in appendix 3 voor algemene eisen  ‐ zet de tekst in een Worddocument    Bespreking met begeleiding:  ‐ vormgeving en hoofdstukindeling    Toevoegen aan dossier:   ‐ eerste versie van het verslag  ‐ alles wat je verder interessant lijkt en op het schrijfproces betrekking heeft    Inleveren Submit (schrijf 4):  ‐ eerste versie verslag       

                                                             4

 Zo stelde Henk Kummeling, hoogleraar Staatsrecht aan de universiteit Utrecht, bij het herschrijven van de  Grondwet zich zijn familie voor. 

24 

  Deadline:  ‐ woensdag 21 oktober, 23.59 uur    Leesmateriaal:   ‐ Oosterbaan, hoofdstuk 5, 7 en 8    Hints:  ‐ Kijk voor het Nederlands ook eens in het groene boekje of op de website   http://taaladvies.net/  ‐ Maak gebruik van de vele literatuur die er is op het gebied van goed schrijven (zie ook de hier  bijgevoegde referenties)  ‐ Gebruik de automatische afbreekmogelijkheid in Word (i.t.t. wat in het boek van Oosterbaan  staat vermeld)  ‐ Gebruik de automatische spellingcontrole van Word, maar houd er rekening mee dat niet al‐ les wordt opgemerkt.       



25 

 

Onderdeel 5: Peer review In deze week is het de bedoeling dat je individueel(!) het verslag van een ander team gaat doorlezen  en daarop commentaar geeft in de week daarop. Let daarbij vooral op het volgende:  ‐

‐

Primaire aandachtspunten  o Duidelijkheid van de probleemstelling  o De aansluiting van de conclusies op de probleemstelling  o De argumentatie die leidt tot de conclusies  o Inpassing van bestaande kennis (uit het vak of andere theorieën, literatuur of colle‐ ges)   Secundaire aandachtspunten  o Uiterlijke verzorging van het verslag  o Taal‐ en spelfouten 

  Algemene opmerkingen  Stel je op als geïnteresseerde lezer, dat wil zeggen iemand die echt wil begrijpen wat er staat. Lees  het artikel en schrijf kort je eerste indrukken op. Vind je het artikel interessant? Wat vind je de meest  overtuigende passages (en waarom)? Geef dus ook aan wat je goed vindt!  Het is niet de bedoeling de schrijvers vakkundig onderuit te halen. Bedelf de schrijver ook niet onder  je commentaar: licht de hoofdzaken eruit en geef zo mogelijk suggesties, overigens zonder het hele  artikel te herschrijven. Geef ook geen vrijblijvende kwalificaties, maar stel vragen en fundeer eventu‐ ele  kritiek.  Ga  er  niet  vanuit  dat  de  schrijvers  het  met  alles  eens  hoeven  te  zijn.  Je  commentaar  is  bedoeld als aanbod en niet als wet.   Maak alle commentaren tekstspecifiek, dat wil zeggen, geef aan op welk stukje tekst je commentaar  slaat. Dus geen 'kretologie' zoals 'het stuk is vaag', of 'het is zo mooi geschreven', maar 'dit argument  begrijp ik niet' of 'deze metafoor vind ik goed/niet goed gekozen' etc.   Uiterlijk verzorging en algemene eisen  ‐ Voldoet het verslag aan de eisen zoals gesteld in Appendix 2 en 3? Geef waar nodig specifie‐ ke verbeteringen aan.  ‐ Zijn er spel‐ of typefouten, of grammaticale fouten?  Het betoog  ‐ Heeft het artikel een goede structuur: krijg je alle informatie in een goede volgorde en heb‐ ben de argumenten een logische opbouw?   ‐ Wat is de probleemstelling of stellingname van de schrijver? Met welke argumenten wordt  deze probleemstelling uitgewerkt? Welke tegenargumenten geeft de schrijver? Kun je er nog  meer bedenken?(oftewel, stel je eens op als de opponent van de schrijver)   ‐ Is de probleemstelling niet te algemeen? Zou de schrijver hem misschien moeten toespitsen?  Als dat zo is, leg dat dan uit.   ‐ Zijn  de  argumenten  goed  onderbouwd?  Geeft  de  schrijver  genoeg  informatie  en/of  bewijs  om zijn/haar argumenten te staven? Waar zou de schrijver meer, minder of andere onder‐ bouwing moeten geven?   ‐ Citeert de schrijver betrouwbare bronnen of zouden er (nog) citaten nodig zijn?  

26 

  ‐

‐

Krijg je voldoende achtergrondinformatie om het artikel te begrijpen? Is dat niet zo, geef dan  aan waar je als lezer meer achtergrondkennis nodig hebt (let in dit verband ook op jargon of  'vaktaal').   Zijn alle passages relevant in relatie tot de stellingname of staat er teveel  informatie in?  

De bespreking op donderdag 29 oktober 17.15‐19.00 uur  Zoek met het andere team een plaatsje uit bij het werkcollege. Eerst vertellen de twee groepsleden  van het ene team (het reviewteam) ieder apart wat ze goed of niet goed vinden aan het stuk, wat  duidelijk is, verwarrend, etc. Er worden nog geen adviezen gegeven.  De groepsleden van het andere team (het schrijfteam) noteren de opmerkingen, maar gaan nog niet  in discussie. Oftewel, de schrijvers duiken nog niet in de verdediging, maar horen eerst serieus aan  wat  de  opmerkingen  zijn.  Houd  er  rekening  mee  dat  verschillende  lezers  tegenstrijdige  meningen  kunnen hebben.  Als het reviewteam klaar is vat het schrijfteam de belangrijkste kritiek van het reviewteam samen en  geeft aan of ze hier mee eens zijn of niet. Vervolgens gaan de teams samen kijken naar oplossingen  voor specifieke problemen.  Dit proces herhaalt zich voor het andere verslag waarbij de teams van rol wisselen.  

Opdrachten onderdeel 5 ‐ ‐ ‐

geef een individueel review van het artikel van het andere team  bespreek review op het werkcollege  maak een samenvatting van de feedback op je eigen verslag en je eigen commentaar daarop 

  Eisen  ‐ maak de samenvatting van de feedback op basis van de primaire en secundaire aandachts‐ punten die aan het begin van dit onderdeel zijn beschreven  ‐ geef bij de samenvatting zowel sterke als zwakke punten aan van je eigen verslag    Toevoegen aan dossier:  ‐ peer review op het verslag van het andere team (individuele bijdrage)  ‐ samenvatting van de feedback op eigen verslag plus eigen commentaar op de feedback  (team)    Inleveren Submit (schrijf 5):  ‐ peer review (individueel)    Deadline:  ‐ woensdag 28 oktober, 23.59 uur     Leesmateriaal:   ‐ verslag van het andere team     

27 

 

Onderdeel 6: Revisie, reflectie en inleveren dossier Revisie Na het commentaar van je medestudenten kun je het verslag reviseren. Kijk nogmaals goed of het  aan de minimale eisen van het formaat voldoet (Appendix 2 en 3) en of je hun feedback echt hebt  begrepen.   Houd er rekening mee dat het reviewteam niet verantwoordelijk is voor je verslag. Wellicht ben je in  de loop van de week ook vanuit jezelf tot andere inzichten gekomen. Laat je vooral niet weerhouden  om  die  verbeteringen  aan  te  brengen,  het  komt  je  cijfer  alleen  maar  te  goede.  In  de  beoordeling  wordt er rekening mee gehouden of je op de opmerkingen van de peer review bent ingegaan.   Probeer ook afstand te nemen van je eigen verslag. Lees het daarvoor nog eens door alsof je het zelf  niet hebt geschreven. Is alles nog even duidelijk? Gebruik daarvoor de volgende checklist:  ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐

Kun je het hele verhaal vertellen zonder naar het verslag te kijken?  Dekt de probleemstelling de lading of moet hij juist nog aangescherpt worden?  Is de functie en volgorde van de aparte tekstblokken (hoofdstukken en alinea’s) duidelijk?   Zijn er  nog onderdelen die  geschrapt  kunnen worden  zonder  de  lijn van  het betoog  aan te  tasten?  Zijn er nog onderdelen die toegevoegd moeten worden om je betoog te verhelderen?  Zijn de zinnen in helder Nederlands geschreven?  Is het woordgebruik adequaat en consistent? 

Reflectie Voeg aan het dossier een korte individuele reflectie over de opdracht toe. Neem daarin de volgende  punten op (wees eerlijk, je wordt niet beoordeeld op de inhoud van de reflectie):  ‐ ‐ ‐ ‐ ‐

Heb je nieuwe dingen geleerd over het schrijven verslagen? Zo ja, welke?  Wat vond je leuk, vervelend,...?   Waar had je problemen? Heb je ze kunnen oplossen en zo ja hoe?  Zou je het de volgende keer anders aanpakken?  Voeg toe wat je nog kwijt wilt. 

Inleveren 1. Op papier: Lever de uiteindelijke versie van het verslag op papier in bij de balie of in het  postvak van de docent op etage 5 van BBG in kamer 5.13 (postvak R. van Eijk).   2. Elektronisch: Lever de uiteindelijke versie van het verslag samen met het dossier elektronisch  in via submit.  Naast de eindversie van het verslag en de reflectie bevat het dossier ook een samenvatting van de  uiteindelijke revisie. Is er nog iets veranderd aan het betoog of de probleemstelling, en zo ja, waar‐ om? Ben je na herlezen nog tot nieuwe inzichten gekomen? Etc. 

Opdrachten onderdeel 6 ‐ ‐ ‐

Schrijf de finale versie van het verslag   Schrijf een kort reflectieverslag van ongeveer een half A4 (individueel)  Vat samen welke veranderingen nog aangebracht zijn sinds de versie voor de peer review 

28 

  Eisen  ‐ ‐

documenten in Word  laat bij het stuk over de veranderingen duidelijk zien welke veranderingen zijn aangebracht  op basis van de peer review en op basis van je eigen herbeschouwing. 

  Toevoegen aan dossier:   ‐ finale versie  ‐ aangebrachte veranderingen  ‐ reflectie (individueel)    Inleveren   ‐ op papier: uiteindelijke versie van het verslag bij balie studentenadministratie of postvak do‐ cent  ‐ via submit (schrijf6): uiteindelijke versie van het verslag plus gehele dossier    Deadline  ‐ papier: vrijdag 6 november, 18.00 uur  ‐ submit: vrijdag 6 november, 23.59 uur    Hint  ‐ in Appendix 4 zijn alle onderdelen samengevat die toegevoegd moeten worden aan het dos‐ sier. Ga dit lijstje na!     

29 

 

Bronnen   Verplicht  Oosterbaan, W. (2014) Een leesbare scriptie. Een gids voor het schrijven van scripties, essays en   papers. Amsterdam: Prometheus.  Een  dun  en  leesbaar  boekje  met  veel  nuttige  tips.  Aanrader  voor  iedereen.  Gericht  op  stu‐ denten die een scriptie moeten schrijven, maar ook andere en kortere genres komen aan de  orde.     Overige  Boekhorst,  A., Kwast, I. & Wevers, D. (2005) Informatievaardigheden. Utrecht: Lemma.    Brinkman,  J.  (1995)  Communiceren  met  effect:  overtuigen  van  individuen,  groepen  e  het  grote  pu‐ bliek. Groningen: Wolters‐Noordhoff.    Burger, P & de Jong, J. (1997) Handboek Stijl: Adviezen voor aantrekkelijk schrijven. Groningen:   Martinus Nijhoff.     Elling, R., Andeweg, B., Jong, J. de & Swankhuisen, C. (2005) Rapportagetechniek. Groningen:   Wolters‐Noordhoff.     Jansen, C., Steehouder, M. & Gijsen, M. (2004) Professioneel Communiceren. Taal en Communicatie‐ gids. Groningen: Martinus Nijhoff.    Visser, W.  (2008) Het gaat er niet om wat je zegt.  Het gaat erom wat ze begrijpen. Den Haag: Sdu  Uitgevers.    Websites  http://taaladvies.net/taal/advies/vraag/642/  http://taaladvies.net/         

30 

 

Appendix 1: Zoeken naar bronnen De  argumentatie  van  je  essay  moet  zo  veel  mogelijk  onderbouwd  worden  met  wetenschappelijke  literatuur.  Tegenwoordig  staan  daarvoor  miljoenen  artikelen  online  tot  je  beschikking.  De  kunst  is  natuurlijk om in die rijkdom van informatie de juiste artikelen te vinden. Deze appendix is bedoeld  om je daarbij kort op weg te helpen.   De  beste  ingang  voor  wetenschappelijke  bronnen  is  de  bibliotheek  van  de  UU  (www.library.uu.nl).  Kijk hier eerst even rond voordat je begint. Er staat allerlei informatie over hoe je wetenschappelijke  bronnen kunt vinden.   Als je gaat zoeken, noteer dan allereerst de zoektermen die je gebruikt voor je essay. Als het goed is,  zitten die voor een groot deel in je mindmap en je probleemstelling.  Ga  naar ‘literatuur zoeken’.  Zoek achtereenvolgens  in de  catalogus,  digitale  tijdschriften  en Google  Scholar.  Ga daarna naar ‘Zoeksystemen’ of ‘Alle zoeksystemen’. Bekijk de verschillende mogelijkheden en ga  in ieder geval naar ‘Informatica’ (bestanden per vakgebied). Hier vind je weer een aantal portals waar  je kunt zoeken. Probeer in ieder geval:  ACM portal (http://dl.acm.org/dl.cfm)  CiteSeer (http://citeseerx.ist.psu.edu/)    IEEE Computer Society Digital Library (http://www.computer.org/portal/web/csdl/home)  Web of Science (http://apps.webofknowledge.com)  Omdat  informatiekunde  een  typisch  interdisciplinaire  opleiding  is,  kun  je  uiteraard  ook  bij  andere  vakgebieden zoeken. Het is juist leuk om verschillende vakgebieden met elkaar te verbinden.  

31 

 

Appendix 2: De uiterlijke verzorging van je verslag   Achtergrond  De eerste kennismaking met een rapport of verslag gaat via de vormgeving, zoals de grafische ken‐ merken  als  pagina‐indeling,  illustraties  en  koppen.  Grote  lange  teksten  met  weinig  alinea’s  weer‐ houdt een lezer ervan aan een verslag te beginnen. Een verzorgd verslag leest niet alleen prettiger,  maar zorgt ook voor een betere toegankelijkheid en het vinden van je weg in de informatie. Slordig‐ heden zoals spelfouten dragen bij aan irritatie van de lezer/beoordelaar en verstoren het leesproces.  De uiterlijke verzorging van je verslag is belangrijker dan de meesten zich realiseren en er zal daarom  streng op worden gelet.  Bij  de vormgeving  moet  je met  twee  aspecten  rekening  houden: rust en  functionaliteit.  Een  goede  vormgeving  voor  zakelijke  of  wetenschappelijke  teksten  straalt  rust  uit  –  geen  overdreven  gebruik  van kleuren, verschillende lettertypes of andere grafische opsmuk. Een functionele vormgeving helpt  bij het onderscheiden van hoofd‐ en bijzaken en is gericht op visuele ondersteuning van de inhoude‐ lijke structuur en het belang van de tekst. Vorm en inhoud dienen elkaar te versterken.  Bekijk ter inspiratie ook eens boeken of andere rapporten en let daarbij op de opmaak. Denk bij je  eigen verslag na over de gemaakte keuzes, zoals alinea’s, paragrafen, hoofdstukindeling, cursivering,  opsommingen, etc. en neem voor zover mogelijk de onderbouwing van je keuzes op in je dossier. Kijk  ook naar de mogelijkheden in Word, maar maak bewuste keuzes bij het gebruik.  Eisen  Wees consequent  Als je samenwerkt met iemand anders wordt het werk meestal verdeeld. Dat heeft tot gevolg dat de  opmaak  er  dikwijls  verschillend  uitziet.  Maak  voor  een  consequente  opmaak  bijvoorbeeld  gebruik  van opmaakprofielen (shift F1 in Word).   Marges en kantlijnen  Hanteer  bij  het  bepalen  van  de  marges  in  de  eerste  plaats  functionele  criteria.  Wordt  het  rapport  gebonden, houd dan minstens 3 cm vrij. Wordt het rapport geperforeerd, houd dan minstens 2,5 cm  vrij.   Binnen de marges bevindt zich de tekst. De meeste tekst begint op de kantlijn, maar soms er zijn ook  tekstelementen  die  kunnen  inspringen,  zoals  een  opsomming,  formules,  citaten,  begin  van  een  ali‐ nea, e.d. Denk hier over na en speel wat met tabulatorstops in Word.   Indeling   Links en rechts uitvullen   Nummer secties hooguit twee diep: bijv. 1.1, 3.4, etc.. Dus niet 3.2.4.   Voorblad,  voorwoord,  samenvatting,  inhoudsopgave,  referenties  en  appendices  op  aparte  pagina’s.     Kopregel bevat de titel van het verslag (meestal verkorte versie van de titel)    Lettertype    Goed leesbaar voor beoogde lezer   Bijv. Calibri 11 in Word of iets wat je zelf mooi en leesbaar vindt.      

32 

  Nummering van de pagina’s   Titelblad niet zichtbaar genummerd   Nummering onderaan in de voetregels aan de buitenkant van de pagina    Figuren  Denk na over de figuren en tabellen. Waarom heb je ze opgenomen? Wat voegen ze precies toe aan  je verhaal?     Nummer figuren en tabellen apart, schrijf bij ieder een korte uitleg en refereer ernaar in de tekst. Zet  de uitleg bij tabellen boven de tabel en bij figuren onder de figuur.    Voorbeelden:      Tabel 4: Het aantal instromers en ingeschrevenen van de bacheloropleiding     Informatiekunde.   

  Bacheloropleiding 

Jaar 

Instroom (voltijds)   

 

Totaal 

Man 

02/03 

74 

68 

03/04 

46 

04/05   

33 

Ingeschrevenen (voltijds)  Totaal 

Man 

Vrouw 

95 

85 

10 

41 

Vrouw    6  5  

124 

109 

15 

28 

5 

148 

129 

19 

               

               

  Figuur 5: Omvang in studiepunten van de verschillende categorieën vakken van de   bachelors informatiekunde. 

 



33 

 

Appendix 3: Algemene eisen Hoeveelheid:   Ongeveer 3000 woorden.    Eén A4‐tje volgeschreven in Calibri 11 bevat ongeveer 600 woorden. Met plaatjes erbij kom je dan ongeveer op  7 á 8 pagina’s inhoudelijke tekst. 

  Structuur:      Voorblad (aparte pagina):  <Titel (+subtitel), bijpassend plaatje, datum, opleiding, naam schrijvers, studentnummer schrijvers>    Voorwoord (aparte pagina):  ‐ Persoonlijke noot. Wat zou je willen zeggen tegen de persoon aan wie dit stuk is gericht? Wil je  nog iemand bedanken? Het voorwoord legt een soort relatie tussen de lezer en schrijver.      Inhoudsopgave (aparte pagina):  ‐ Hoofdstukken met deelhoofdstukken en paginanummers.     Inhoud (begint op rechterpagina):  ‐ Inleiding (1‐2 pagina’s)  o kader  o probleemstelling: vraag/doelstelling/stellingname  o aanpak probleemstelling   bijv. literatuur onderzoek, in h2 doen we dit, in h3 dat, …  ‐ Hoofdstukken (indeling vrij, 5‐7 pagina’s)  ‐ Conclusie (ongeveer 1 pagina)  o Terugkeren naar inleiding.   o Wat was de vraag of probleemstelling en hoe is die beantwoord?   o Wat heeft dit stuk toegevoegd aan wat we al wisten?  o Bedenkingen    Bijv. literatuur niet zo betrouwbaar, uitkomsten statistisch niet significant    Referenties:  Volgens voorgeschreven stijl (zie Oosterbaan Hoofdstuk 5)    Appendix:  Los van de inhoud (telt niet mee bij het aantal pagina’s), toevoegen wat je interessant lijkt. Vergeet  in de tekst niet te verwijzen naar de appendix als je hem toevoegt.    Lezerspubliek:   De goed opgeleide, geïnteresseerde leek, dus niet ingewijd.     Niveau:  Populairwetenschappelijk tijdschrift, bijv.  ‐ ‘EOS’, ‘Natuur, wetenschap en techniek’, ‘Scientific American’, ‘Psychologie’…     

34 

 

Appendix 4: Inhoud van het dossier Hieronder een samenvatting van alle onderdelen die aan het dossier moeten worden bijgevoegd.     Onderdeel 1  ‐ planning    ‐ onderwerpkeuze en de probleemstelling (in italics)   ‐ motivatie voor onderwerp en probleemstelling   ‐ met wie je hierover hebt gesproken en de belangrijkste resultaten van het gesprek  ‐ welke andere actie(s) je ondernomen hebt     Onderdeel 2  ‐ mindmap  ‐ gevonden materiaal (foto’s, krantenartikelen, verwijzing naar films, etc.)  ‐ zoektermen en verwijzingen naar portals waar je hebt gezocht  ‐ correcte verwijzingen naar wetenschappelijke artikelen met samenvattingen  ‐ hoofdstukindeling met korte beschrijving per hoofdstuk    Onderdeel 3  ‐ de diapresentatie   ‐ het betoog en de achterliggende argumentatie   ‐ de indeling van de tekst(blokken)  ‐ wat je verder interessant genoeg vindt om toe te voegen en voor later te bewaren     Onderdeel 4  ‐ eerste versie van het verslag  ‐ wat je verder interessant lijkt en op het schrijfproces betrekking heeft    Onderdeel 5  ‐ peer review op het verslag van het andere team (individuele bijdrage)  ‐ samenvatting van de feedback op eigen verslag plus eigen commentaar op de feedback     Onderdeel 6  ‐ finale versie  ‐ aangebrachte veranderingen  ‐ reflectie (individueel)