Gulpen-Wittem. Een gezonde kijk op. maakt deel uit van. Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning. Een gezonde kijk op Gulpen-Wittem

Een gezonde kijk op Gulpen-Wittem is onderdeel van de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) Zuid-Limburg 2010 en geeft een integraal beeld van de gezondheidstoestand in de gemeente GulpenWittem op basis van de op dit moment beschikbare informatie. Voor de overige Zuid-Limburgse gemeenten is een vergelijkbaar rapport verschenen.

Een gezonde kijk op

Gulpen-Wittem Een gezonde kijk op Gulpen-Wittem

maakt deel uit van

2010

Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning

2010

GGD Zuid Limburg Postbus 2022 6160 HA Geleen T 046 850 66 66 [email protected] www.ggdzl.nl December - 2010

Opm_omslag boekje rVTV_A5_Gulpen-Wittem.indd 1

07-12-2010 12:16:44

Zuid-Limburg

Sittard-Geleen Stein

Onderbanken Schinnen

Brunssum

Beek Heerlen

Nuth

Landgraaf

Meerssen Valkenburg aan de Geul

Maastricht

Voerendaal

Kerkrade

Simpelveld

Margraten Gulpen - Wittem Eijsden


Vaals

Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door financiering van de Provincie Limburg

07-12-2010 12:17:34

Een gezonde kijk op Gulpen-Wittem Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010

Ontwerp omslag: Caris & Sak, Heerlen Vormgeving binnenwerk: Studio aan de Werf, Utrecht Drukker: ZuidamUithof, Utrecht


Een publicatie van GGD Zuid Limburg Postbus 2022 6160 HA Geleen Telefoon: (046) 850 66 66 www.ggdzl.nl Auteursrecht voorbehouden © GGD Zuid Limburg, Geleen, 2010 Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie die nochtans onvolledig of onjuist is opgenomen, aanvaarden redactie, auteurs en uitgever geen aansprakelijkheid. Voor eventuele verbeteringen van de opgenomen gegevens houden zij zich gaarne aanbevolen. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze hetzij elektronisch. Mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de GGD Zuid Limburg. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 juncto het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471, en artikel 17 Auteurswet 1912, dient met de daardoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht, postbus 882, 1180 AW Amstelveen. Voor het overnemen van gedeelten uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.

Een gezonde kijk op Gulpen-Wittem Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010

Dit document maakt deel uit van de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010 Een gezonde kijk op Zuid-Limburg Eindredactie: P.H.G. Lamberts GGD Zuid Limburg Postbus 2022, 6160 HA Geleen Telefoon: (046) 850 66 66 www.ggdzl.nl

inhoud

Inhoud Voorwoord 7 Een gezonde kijk op Gulpen-Wittem 9 1 De Volksgezondheid Toekomst Verkenning 11 1.1 Gezondheidsbeleid biedt kans om regierol te versterken 11 1.2 De regionale VTV voor Zuid-Limburg 12 1.3 Toekomst van de regionale VTV 13 1.4 Leeswijzer 13 2 Kenmerken van de bevolking in Gulpen-Wittem 15 2.1 Een blik op Gulpen-Wittem 15 2.2 Sociaaleconomische status in Gulpen-Wittem 17 3 Sterfte, ziekte en gezondheid in Gulpen-Wittem 21 3.1 Inleiding 21 3.2 Gezondheid: over leven en dood 21 3.3 Fysieke, psychische en sociale gezondheid 21 4 Factoren die de gezondheid beïnvloeden 29 4.1 Inleiding 29 4.2 Leefstijl in Gulpen-Wittem 29 4.3 Fysieke omgeving 35 5 Zorg en veiligheid in Gulpen-Wittem 37 5.1 Inleiding 37 5.2 De gezondheidszorg in Gulpen-Wittem 37 5.3 Maatschappelijke ondersteuning in Gulpen-Wittem 39 5.4 Veiligheid in Gulpen-Wittem 40

5

Een gezonde kijk op Gulpen-Wittem

6 Kansen voor gezondheidsbeleid: Zuid-Limburg en Gulpen-Wittem 43 6.1 Een verbetering van de gezondheid vraagt om meer dan alleen de wet 43 6.2 Investeren in gezondheid onontbeerlijk voor de toekomst 44 6.3 Focus op risicogroepen 45 6.4 Hoe nu verder? 46 Literatuur, gegevensbronnen en websites 47 Bijlage 1 Bijlage 2a Bijlage 2b Bijlage 2c Bijlage 3 Bijlage 4 Bijlage 5 Bijlage 6

6

Taken vanuit de Wet publieke gezondheid 51 Kernindicatoren jongerenmonitor 53 Kernindicatoren volwassenenmonitor 55 Kernindicatoren ouderenmonitor 57 Afkortingenlijst 59 Begrippenlijst 61 Verantwoording 65 Auteurs en gemeentelijke contactpersonen 66

voorwoord

Voorwoord Wie naar Gulpen-Wittem kijkt, ziet een prachtige, heuvelachtige en unieke gemeente, met veel toerisme, publieke attracties en bezienswaardigheden. Een gemeente waar we in Zuid-Limburg trots op kunnen zijn. Wie langer kijkt, ziet echter ook een ongezonde gemeente. Want wist u dat veel inwoners van Gulpen-Wittem overgewicht hebben, te weinig groenten en fruit eten en dat nog te weinig bewogen wordt? En wist u dat in Gulpen-Wittem veel 55-plussers kansarm en niet vitaal zijn en een gezondheidsrisico lopen? Op het gebied van gezondheid zijn nog veel verbeteringen mogelijk en staat Gulpen-Wittem voor een uitdaging. Een eerste stap op weg naar een gezonde gemeente is deze ‘gezonde kijk op GulpenWittem’. Gezond, want realistisch, gedegen en noodzakelijk. Deze rapportage geeft een integraal beeld van de gezondheidstoestand in Gulpen-Wittem, op basis van de op dit moment beschikbare informatie met aanknopingspunten voor toekomstig beleid. Deze uitgave, in combinatie met de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010 ‘Een gezonde kijk op Zuid-Limburg’, vormt een belangrijke basis voor het gezondheidsbeleid 2012-2015 en het daaraan gekoppelde uitvoeringsprogramma voor Gulpen-Wittem. Wij danken allen die een bijdrage hebben geleverd aan de totstandkoming van deze uitgave. Wij hopen dat deze ‘gezonde kijk’ bijdraagt aan een gezond Gulpen-Wittem. Veel leesplezier.

Fons Bovens Frank Klaassen Directie GGD Zuid Limburg

7


Een gezonde kijk op Gulpen-Wittem Gemiddelde levensverwachting en sterfte in Gulpen-Wittem In Gulpen-Wittem wijkt de levensverwachting nauwelijks af van het Nederlandse gemiddelde (80,9 versus 80,1 jaar). De sterfte is iets lager dan gemiddeld in Nederland, maar verschilt niet significant van het landelijke gemiddelde (67,7 versus 72,1 per 10.000 inwoners). De meest voorkomende doodsoorzaken zijn hart- en vaatziekten en kanker. Veel gezondheidsproblemen bij 55-plussers Van de 55-plussers in Gulpen-Wittem is 6,6% ernstig tot zeer ernstig eenzaam (versus 9,1% in Zuid-Limburg). Bij de 75-plussers loopt dit percentage op tot 12%. Eén op de twintig 75-plussers heeft een hoog risico op angststoornissen of een depressie (5,1% versus 7,1% in Zuid-Limburg). Van de volwassenen is 7,8% ernstig eenzaam ten opzichte van 6,6% in de regio. In Gulpen-Wittem heeft één op de tien 55-plussers in een tijdsbestek van drie maanden een letsel, vergiftiging of blessure opgelopen. Meer dan een kwart van de ouderen in Gulpen-Wittem is kansarm en niet vitaal. Een klein deel van jongeren in Gulpen-Wittem heeft psychosociale problemen Van de jongeren heeft 1,6% psychosociale problemen ten opzichte van 4,1% in Zuid-Limburg. Van de jongeren wordt 2,9% wekelijks gepest; dit ligt lager dan het regionale gemiddelde. Voortijdig schoolverlaten komt in Gulpen-Wittem minder voor dan in de andere Zuid-Limburgse gemeenten. Leefstijl vaak ongezond in Gulpen-Wittem Bij veel volwassenen (38%) en ouderen (58%) in Gulpen-Wittem is sprake van overgewicht. Bij volwassenen stijgt het percentage met ernstig overgewicht (obesitas) nog steeds (9,9%), evenals bij ouderen de aan overgewicht gerelateerde ziekte diabetes (8,7%). In alle leeftijdscategorieën wordt te weinig groente en fruit gegeten en 15% van de jongeren ontbijt niet dagelijks. Er zijn echter ook gunstige trends. Vergeleken met jeugdigen elders in het land hebben leeftijdsgenoten in GulpenWittem minder vaak (ernstig) overgewicht en bewegen zij aanzienlijk meer. Ruim driekwart van de jongeren in Gulpen-Wittem is lid van een sportvereniging en in alle leeftijdscategorieën wordt minder gerookt.

9


Veel woningen in Gulpen-Wittem hebben een binnenmilieuprobleem In de gemeente Gulpen-Wittem hebben veel woningen een probleem met het binnenmilieu. Vooral ventilatie in woningen is onder de maat. Bij 37% is sprake van schimmel- en vochtplekken. Van de inwoners in Gulpen-Wittem ervaart 19% ernstige geluidshinder en heeft 11% ernstige slaapverstoring door geluid. Eén op de elf 55-plussers ontvangt mantelzorg in Gulpen-Wittem In Gulpen-Wittem ontvangt 8,9% van de 55-plussers mantelzorg. Daarnaast is onder 55-plussers een duidelijke behoefte aan sport- of bewegingsactiviteiten (7,5%) terwijl de 75-plussers een duidelijke behoefte hebben aan hulp in en om het huis via een vrijwilligersorganisatie (8,1%) en vervoer naar voorzieningen (11%). Veel inbraken in Gulpen-Wittem Het aantal inbraken in Gulpen-Wittem ligt, ten opzichte van het landelijk gemiddelde, hoog. In 2009 werden 25 jongeren uit Gulpen-Wittem naar HALT verwezen. Een derde van deze jongeren is bij HALT terecht gekomen voor vernieling of openlijke geweldpleging tegen goederen. Investeren in gezondheid onontbeerlijk voor de toekomst Gezien de structurele bevolkingsdaling in Zuid-Limburg en Gulpen-Wittem is investeren in een gezonde samenleving zonder lichamelijke of psychische beperkingen broodnodig. Een samenleving waarin alle mensen volwaardig kunnen deelnemen aan maatschappelijk activiteiten zoals arbeid en mantelzorg, staat hierin centraal. Dit vraagt om een ander gezondheidsbeleid. Een beleid waarin nadrukkelijk gekozen wordt voor gezondheidsbevorderende en -beschermende maatregelen voor kwetsbare groepen.

10

De Volksgezondheid Toekomst Verkenning

1


1.1 Gezondheidsbeleid biedt kans om regierol te versterken Gemeenten in Nederland hebben een aantal belangrijke taken en verantwoordelijkheden op het gebied van de volksgezondheid. Een aantal hiervan is wettelijk vastgelegd, met name in de Wet publieke gezondheid (Wpg) (zie bijlage 1). Een belangrijke centrale gedachte hierbij is de regierol van de gemeente. De gemeente is een regisseur die het plan uitzet en voor de uitvoering afstemming zoekt met andere partijen. Met een nieuwe beleidsperiode (2012 tot en met 2015) voor de deur krijgt de gemeente duidelijke kansen deze regierol te versterken. De regierol zal ingevuld worden in de nieuwe regionale nota gezondheidsbeleid Zuid-Limburg. Deze rol biedt daarnaast mogelijkheden de koppeling tussen preventie en zorg te verbeteren. De gemeentelijke invloed is met de komst van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) vergroot. De gemeente staat nu zowel aan het begin (preventie) als aan het einde van de keten (zorg). Zo kan bijvoorbeeld de preventie van diabetes en depressie worden aangepakt door collectief preventieve activiteiten te laten aansluiten bij de huidige zorgketens voor diabetes en depressie. Het oppakken van de regierol is daarom essentieel. Het streven om beleidsdoelstellingen en gewenste resultaten concreet en evalueerbaar te formuleren, is ook een onderdeel van het versterken van de gemeentelijke regierol. De methodiek die hierbij wordt toegepast door de Zuid-Limburgse gemeenten in samenwerking met de GGD Zuid Limburg is Beleidsgestuurde Contract Financiering (BCF). Hiermee wordt in een aantal stappen abstract beleid vertaald in concrete uitvoering en dienstverlening, waardoor een meer op de behoefte afgestemde keuze van producten en diensten mogelijk wordt. Daarnaast dwingt deze systematiek tot het maken van keuzes in de implementatie van het beleid, zoals bij welke doelgroepen, in welke wijken of stadsdelen en door wie en in welke mate moeten diensten worden uitgevoerd. Deze laatste vragen zijn de centrale vragen voor het uitvoeringsprogramma van de gemeente Gulpen-Wittem. Hoewel de problematiek in Zuid-Limburg grote onderlinge overeenkomsten tussen de gemeenten kent, zal de aanpak vragen om lokale verschillen. Om deze keuzes te maken en toekomstig beleid te kunnen ontwikkelen is een gedegen analyse van de volksgezondheid nodig. Landelijk wordt dit iedere vier jaar gedaan aan de hand van een nationale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV). Voor Zuid-Limburg is dit nu ook gedaan met de ontwikkeling van de eerste regionale Volkgezondheid Toekomst Verkenning Zuid-Limburg. 11


1.2 De regionale VTV voor Zuid-Limburg De regionale VTV Zuid-Limburg bestaat uit drie onderdelen: ten eerste het regionale rapport met een integrale beschrijving van de volksgezondheid (gezondheidstoestand, determinanten, preventie en zorg) van Zuid-Limburg op hoofdlijnen; ten tweede een rapport per gemeente met een beschrijving van de volksgezondheid in de betreffende gemeente, de belangrijkste oorzaken van ongezondheid, het huidige beleid en de mogelijkheden voor verbetering; en ten derde een Regionaal Kompas (een voor publiek toegankelijke website) met de beschrijving van een aantal belangrijke gezondheidsproblemen (zoals diabetes, roken, alcoholgebruik) waarop gezocht kan worden naar mogelijkheden voor passend beleid en beschikbare interventies. In juli 2010 is het regionaal rapport ‘Een gezond kijk op Zuid-Limburg’ (Lamberts et al., 2010) verschenen. Voor u ligt de gemeentelijke rapportage ‘Een gezonde kijk op Gulpen-Wittem’ en vanaf 2011 zal het Regionaal Kompas (website) beschikbaar zijn. Zuid-Limburg wordt gezonder, maar blijft achter De volksgezondheid in Zuid-Limburg gaat vooruit (de levensverwachting neemt bijvoorbeeld toe) maar de leefstijl van veel Zuid-Limburgse jongeren en volwassenen is nog steeds veel ongezonder dan gemiddeld in Nederland. Zorgelijk zijn ook de aanhoudende verschillen in gezondheid, levensverwachting en sterfte tussen mensen met een lage en een hoge sociaaleconomische status (ses). Gezien de structurele bevolkingsdaling en de vergrijzing en ontgroening van Zuid-Limburg is investeren in een gezonde samenleving onontbeerlijk voor de toekomst. Door deze veranderingen in de bevolkingssamenstelling van Zuid-Limburg nemen de zorgvraag, het zorggebruik en de -uitgaven toe. Dit alles vraagt om een gezondheidsbeleid met een integrale en intersectorale insteek. Een duidelijke focus op risicogroepen, met als doel het verkleinen van de sociaaleconomische gezondheidsverschillen (segv), is bovendien essentieel om gezondheidswinst te realiseren. Het bovenstaande is ontleend aan het regionaal rapport ‘Een gezonde kijk op ZuidLimburg’ (Lamberts et al., 2010). Dit rapport is het fundament voor het gezondheidsbeleid in Zuid-Limburg voor de periode 2012-2015. Zuid-Limburg kent een groot aantal regionale gezondheidsproblemen die vragen om een regionale samenwerking. Gemeentelijke uitvoeringsprogramma’s bieden vervolgens de kaders voor de implementatie van dit beleid in de verschillende gemeenten. ‘Een gezonde kijk op GulpenWittem’ is een belangrijke basis voor het uitvoeringsprogramma van Gulpen-Wittem. Voorafgaand aan dit hoofdstuk zijn de kernboodschappen van dit rapport uiteengezet. 12


1.3 Toekomst van de regionale VTV In de vierjarige preventiecyclus voor het landelijke gezondheidsbeleid stelt de rijksoverheid eens per vier jaar beleidsprioriteiten vast. Deze vormen de kaders waarbinnen gemeenten verantwoordelijk zijn voor de ontwikkeling en uitvoering van lokaal gezondheidsbeleid. Een lokale nota volksgezondheid is daarmee verplicht voor gemeenten. In Zuid-Limburg wordt aan deze verplichting voldaan door één integrale gezondheidsnota voor Zuid-Limburg te ontwikkelen, waaraan vervolgens per gemeente een lokaal uitvoeringsprogramma wordt gekoppeld. De regionale VTV is een belangrijk instrument voor de vertaling van landelijk naar regionaal en lokaal gezondheidsbeleid en zal daarom elke vier jaar verschijnen. Met de eerste regionale VTV Zuid-Limburg is een goede stap gezet de basis te leveren voor het regionale gezondheidsbeleid en de bijbehorende lokale uitvoeringsprogramma’s van de gemeenten voor de nieuwe beleidsperiode. In de toekomst is er ruimte voor verbetering van de regionale VTV; het proces van ontwikkeling en invulling van de regionale VTV kan daarom worden gezien als een groeimodel. Huidige onderwerpen worden in de komende jaren verder uitgediept en nieuwe onderwerpen worden toegevoegd. In 2014 zal opnieuw een regionale VTV worden gemaakt. Bij het verzamelen van aanvullende regionale gezondheidsinformatie geldt een aantal aandachtspunten: • De informatie moet transparant, kwalitatief goed en compleet zijn. Er wordt gestreefd naar het inzetten van uniforme meetinstrumenten en harmonisatie van registraties. • Om trendinformatie boven tafel te krijgen is een systematische gegevensverzameling over een langere periode nodig. • Om de ‘witte vlekken’ in de beleidsinformatie te kunnen vullen, is extra inspanning vereist. Gemeenten en provincie kunnen de rol van aanjager en opdrachtgever opnemen en organisaties aanmoedigen hun gegevens te delen.

1.4 Leeswijzer In hoofdstuk 2 komen de kenmerken van de bevolking van Gulpen-Wittem aan bod. Hoofdstuk 3 gaat in op de gezondheidstoestand van de inwoners van Gulpen-Wittem. Het vierde hoofdstuk verstrekt informatie over leefstijlfactoren die van invloed zijn op de gezondheid, waaronder roken, overgewicht en alcoholgebruik. Ook de fysieke omgeving komt in dit hoofdstuk aan bod. Hoofdstuk 5 beschrijft de stand van zaken

13


rondom zorg en veiligheid in Gulpen-Wittem. Deze rapportage sluit af met een aantal beleidsaanbevelingen. In deze rapportage voor de gemeente Gulpen-Wittem wordt informatie verstrekt over de onderwerpen die ook in het regionale rapport aan bod zijn gekomen, maar waarvoor aanvullende gemeentelijke gegevens beschikbaar zijn. De totaalcijfers voor de gemeente Gulpen-Wittem worden, waar mogelijk, vergeleken met het Zuid-Limburgse en het Nederlands gemiddelde. Niet alleen significante, maar ook opvallende beleidsrelevante verschillen worden beschreven. In de tekst wordt niet altijd expliciet vermeld of een verschil wel of niet significant is. Echter alle significante verschillen zijn in de bijlagen 2a, 2b en 2c aangegeven met een oranje (significant ongunstiger) of grijze kleur (significant gunstiger). In de tekst zijn de percentages boven de 10% zoveel mogelijk afgerond op hele percentages. Percentages lager dan 10% zijn afgerond op één decimaal.

14

Kenmerken van de bevolking in Gulpen-Wittem

2


2.1 Een blik op Gulpen-Wittem De gemeente Gulpen-Wittem telt 14.585 inwoners (peildatum 1 januari 2009). Van alle Zuid-Limburgers woont 2,4% in Gulpen-Wittem. Qua oppervlakte is zij de grootste gemeente in de regio. De gemeente heeft een bevolkingsdichtheid van 199 inwoners per km2 ten opzichte van 943 inwoners per km2 in Zuid-Limburg (CBS StatLine). Dit is de laagste bevolkingsdichtheid in de regio. In de bevolkingsopbouw van Gulpen-Wittem (zie figuur 2.1) is te zien dat momenteel de groep 40- tot 70-jarigen groter is dan de groep jongeren en jongvolwassenen. In figuur 2.2 is het procentuele aandeel van de verschillende leeftijdsgroepen in Gulpen-Wittem afgezet tegen de percentages van Zuid-Limburg en Nederland. Hier valt op dat het aantal 20- tot 45-jarigen lager ligt dan het landelijke en regionale gemid-

mannen

leeftijd

vrouwen

95+ 90-94 85-89 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 800

600

400

200

0

200

400

600

800

aantal inwoners

Figuur 2.1: Bevolkingsopbouw in de gemeente Gulpen-Wittem op 1 januari 2009 (Bron: CBS StatLine)

15


percentage 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

leeftijd (jaren) Gulpen-Wittem

Zuid-Limburg

Nederland

Figuur 2.2: Procentueel aandeel van de bevolking per leeftijdsklasse op 1 januari 2009: Gulpen-Wittem, Zuid-Limburg en Nederland (Bron: CBS StatLine)

delde. het aantal 45- tot 75-jarigen ligt daarentegen boven het regionale en landelijke gemiddelde. Het aantal inwoners van Gulpen-Wittem zal de komende jaren verder dalen (zie figuur 2.3). Over het algemeen zal het aantal ouderen toenemen en het aantal jongeren afnemen ten opzichte van nu. Gulpen-Wittem wijkt hierin niet af van de regionale prognose. Klein percentage niet-westerse allochtonen in Gulpen-Wittem De demografische druk in Gulpen-Wittem is 64%; dit is het percentage mensen van 0 tot 20 jaar en 65 jaar en ouder in verhouding tot de personen van 20 tot 65 jaar. Dit is gelijk aan het Nederlandse percentage en ligt iets hoger dan het regionale percentage (63%) (CBS StatLine). Op 1 januari 2009 was ongeveer 13% van de bevolking in Gulpen-Wittem van allochtone afkomst. Ongeveer 12% is van westerse allochtone afkomst. Dit percentage is groter dan het landelijke gemiddelde (9%); dit is mogelijk het gevolg van het grote aantal inwoners uit buurlanden België en Duitsland. Van de inwoners van Gulpen16


aantal inwoners 16.000 14.000 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0

2010 0-14

2015 15-29

2020 30-54

55-64

2025 65-74

2030 75+

Figuur 2.3: Prognose bevolkingssamenstelling per leeftijdsklasse in Gulpen-Wittem (Bron: Etil)

Wittem is 1% van niet-westerse allochtone afkomst; landelijk ligt dit percentage op 11% (CBS StatLine). Op 1 januari 2009 waren er in Zuid-Limburg 284.870 huishoudens, waarvan 31% bestond uit eenpersoonshuishoudens. In de gemeente Gulpen-Wittem bevinden zich 6.160 huishoudens waarvan 26% eenpersoonshuishoudens. Het percentage meerpersoonshuishoudens met kinderen bedraagt in Gulpen-Wittem 37% (Zuid-Limburg 35%). Het percentage meerpersoonhuishoudens zonder kinderen bedraagt 37% (ZuidLimburg 35%) (CBS StatLine).

2.2 Sociaaleconomische status in Gulpen-Wittem De sociaaleconomische status (ses) geeft de positie van mensen in de sociale stratificatie ofwel maatschappelijke gelaagdheid aan. Indicatoren hiervoor zijn inkomen, opleiding en beroep. Deze indicatoren kunnen naast biologische of geografische factoren verschillen aangeven in de bevolkingsopbouw (Deuning & Roedig, 2006). 17


Statusscore zeer laag laag midden-laag gemiddeld midden-hoog hoog zeer hoog spoorlijn

0

2 km

Figuur 2.4: Sociaaleconomische status per viercijferig postcodegebied in 2006 (Bron: Deuning, 2006)

In de gemeente Gulpen-Wittem bestaan duidelijk verschillen in ses (zie figuur 2.4). Een groot deel van de gemeente scoort gemiddeld (de kernen Eys, Elkenrade, Gulpen, Reijmerstok, Nijswiller en Wahlwiller). Een tweetal poscodegebieden heeft een middenlage sociaaleconomische status; dit betreft Wijlre en Mechelen. In het zuiden van de gemeente ligt een aantal gebieden met een midden-hoge tot hoge ses, dit betreft onder meer Slenaken. Besteedbaar inkomen bijna gelijk aan Nederlands gemiddelde In 13 van de 19 gemeenten in Zuid-Limburg ligt het gemiddelde aantal inkomens ontvangers met een laag inkomen boven het landelijke gemiddelde van 40%; in Gulpen-Wittem is dit 42%. Andersom geldt ook dat in 12 gemeenten het gemiddelde aantal inkomensontvangers met een hoog inkomen lager ligt dan landelijk (20%); in Gulpen-Wittem is dit 18%. In de meeste Zuid-Limburgse gemeenten ligt het besteedbaar inkomen onder het Nederlandse gemiddelde van 13.300 euro per inwoner; in Gulpen-Wittem is dit 13.000 euro per inwoner en daarmee bijna gelijk aan het landelijke gemiddelde (CBS StatLine). Er wonen geen kinderen in de gemeente GulpenWittem in een achterstandswijk; landelijk is dit gemiddeld 17%. Van de kinderen in 18


Gulpen-Wittem woont 1,8% in een uitkeringsgezin. Gemiddeld in Nederland is dit 5,5% (Steketee et al., 2010). Minder achterstandsleerlingen dan gemiddeld in Nederland Het hoogste percentage volwassenen in Gulpen-Wittem heeft een havo-, vwo- of mboopleiding afgerond (35%), 31% is hoog opgeleid (hbo- of wo-opleiding), 5,4% is laag opgeleid en 29% heeft een mavo- of lbo-opleiding afgerond. Het huidige aantal studenten in het hoger onderwijs ligt in bijna alle gemeenten in de regio lager dan het landelijke percentage (4%). Dit geldt ook voor Gulpen-Wittem (3%) (CBS StatLine). Het percentage achterstandsleerlingen (4 tot en met 12 jaar) in Gulpen-Wittem is 6,3%. Het landelijke gemiddelde ligt op 16% (Steketee et al., 2010). Percentage mensen met bijstandsuitkering lager dan landelijk gemiddelde Kijkend naar het aantal werkloosheidsuitkeringen binnen de potentiële beroeps bevolking, scoort Gulpen-Wittem met 2,0% hoger dan het landelijke gemiddelde van 1,5% (Mulder, 2009b). Een andere maat is het percentage bijstandsuitkeringen. Van de Nederlanders boven de 18 jaar ontvangt 2,3% een bijstandsuitkering. In Gulpen-Wittem ligt dit percentage op 0,7% (Mulder, 2009c). Daarnaast zijn percentages van jeugdwerkloosheid onder 16- tot en met 24-jarigen van belang. In Gulpen-Wittem was dit in 2008 1,5% ten opzichte van 1,6% in de provincie Limburg en 1,2% in Nederland (Steketee et al., 2010). Deze cijfers kunnen sterk beïnvloed zijn door de economische recessie. Naar verwachting zijn deze cijfers aan verandering onderhevig.

19

Sterfte, ziekte en gezondheid in Gulpen-Wittem

3 Sterfte, ziekte en gezondheid in Gulpen-Wittem 3.1 Inleiding Kennis van de gezondheidstoestand is essentieel om lokaal gezondheidsbeleid te ontwikkelen. Hoe gezond een gemeente is, kan aan de hand van allerlei indicatoren worden weergegeven. In dit hoofdstuk staan algemene indicatoren, zoals de levensverwachting en belangrijkste doodsoorzaken, centraal. Daarnaast wordt gezondheid vanuit drie invalshoeken benaderd: lichamelijk, psychisch en sociaal.

3.2 Gezondheid: over leven en dood Levensverwachting en sterfte in Gulpen-Wittem Zowel in Nederland als in Zuid-Limburg is de levensverwachting sinds het begin van de 21e eeuw gestegen. Zuid-Limburg behoort met gemiddeld 79,3 jaar tot de regio’s met de laagste levensverwachting. In Gulpen-Wittem was de gemiddelde levensverwachting (in de periode 2005-2008) 80,9 jaar en wijkt daarmee niet veel af van het Nederlands gemiddelde (80,1 jaar). In Gulpen-Wittem is de sterfte 67,7 per 10.000 inwoners en in Nederland gemiddeld 72,1 per 10.000 inwoners. In Nederland zijn hart- en vaatziekten en kanker de belangrijkste doodsoorzaken met 21,8 en 21,5 sterftegevallen per 10.000 inwoners. Ook in Gulpen-Wittem zijn dit de belangrijkste doodsoorzaken. De sterfte aan deze ziekten is in Gulpen-Wittem 23,4 en 19,1 per 10.000 inwoners (Lamberts et al., 2010). In Gulpen-Wittem is de sterfte aan longkanker (3,5 per 10.000 inwoners) significant lager dan in Nederland gemiddeld (5,2) en ook de sterfte aan dementie (1,8 per 10.000 inwoners) is lager dan het landelijk gemiddelde (3,8 per 10.000 inwoners) (CBS Doodsoorzakenstatistiek).

3.3 Fysieke, psychische en sociale gezondheid Minder chronische klachten in Gulpen-Wittem Uit zelfrapportage van de volwassenen in Gulpen-Wittem blijkt dat bijna de helft minimaal één chronische aandoening heeft (48%). Dit is vergelijkbaar met het regionale 21


jongeren (13-14 jaar)

jongeren (15-16 jaar)

volwassenen (17-54 jaar)

ouderen (55-74 jaar)

ouderen (>=75 jaar)

0

20

40

60

80

100

percentage Gulpen-Wittem

Zuid-Limburg

Figuur 3.1: Percentage mensen met minimaal één chronische aandoening in Gulpen-Wittem (Bron: Jongerenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009; Volwassenenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009; Ouderenmonitor GGD Zuid Limburg, 2008)

gemiddelde van 50% (figuur 3.1). Eén op de vijf volwassenen in Gulpen-Wittem heeft twee of meer chronische aandoeningen; in de regio is dit één op de vier. Van de 55-plussers heeft 76% minimaal één en 52% minimaal twee chronische aandoeningen. Dit is beduidend lager dan in Zuid-Limburg (respectievelijk 80 en 59%). In GulpenWittem komen chronische aandoeningen bij 35% van jongeren voor ten opzichte van 42% in de regio (zie bijlage 2a, 2b en 2c). Na overgewicht (zie ook hoofdstuk 4) worden bij volwassenen en ouderen beperkingen aan het bewegingsapparaat het vaakst genoemd als chronische aandoeningen. Hoge bloeddruk neemt een tweede plaats in. Bij jongeren komen voornamelijk astma en COPD vaak voor (zie bijlage 2a). Klein deel van jongeren in Gulpen-Wittem heeft psychosociale problemen Psychosociale gezondheid bij jongeren wordt gemeten met behulp van de SDQ, een signaleringsinstrument voor emotionele problemen en gedragsproblemen. Jongeren met een verhoogde score hebben een slechtere psychosociale gezondheid. In GulpenWittem is het percentage jongeren met een verhoogde score lager dan in Zuid-Limburg, 22


4-6-jarigen

9-11-jarigen

13- en 14-jarigen

15- en 16-jarigen

0

2

4

6

8

10


Zuid-Limburg

Figuur 3.2: Percentage jongeren met psychosociale problemen in Gulpen-Wittem,vergeleken met Zuid-Limburg (Bron: Jongerenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009; PGO GGD Zuid Limburg, 2009)

namelijk 1,6% versus 4,1% (zie bijlage 2a). Evenals in Nederland is in Gulpen-Wittem de trend waarneembaar dat de score bij de jongere leeftijdsgroepen iets hoger is dan bij de oudere jongeren (zie figuur 3.2). Een verklaring hiervoor kan zijn dat bij de jongere kinderen de ouders de rapportage doen en vooral de ernstige problemen rapporteren; vanaf 13 jaar rapporteren de jongeren zelf (Lamberts et al., 2010). Pesten in Gulpen-Wittem problematisch Pesten is van invloed op de psychische gezondheid van jongeren. Het percentage jongeren in Gulpen-Wittem dat wekelijks wordt pest is 2,9% ten opzichte van 4,6% in Zuid-Limburg (zie bijlage 2a). In Gulpen-Wittem wordt het hoogste percentage jongeren dat wekelijks wordt gepest op school gevonden bij de 13- en 14-jarige meisjes (4,2%). De jongeren die zelf wekelijks pesten op school zijn met name de 13- en 14-jarige jongens (5,7%). De trend laat een wisselend beeld zien. Het percentage 13en 14-jarigen dat wekelijks wordt gepest is stabiel. Het percentage 15- en 16-jarigen dat op school wordt gepest schommelt tussen de 2 en 3%. Het ‘zelf wekelijks pesten’ is bij de 15- en 16-jarigen in 2009 gedaald ten opzichte van 2005 (van 5 naar 1,2%) (zie tabel 3.1). 23


Tabel 3.1: Percentage en trend van jongeren in Gulpen-Wittem die wekelijks gepest worden of zelf wekelijks pesten (Bron: Jongerenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009) GulpenGulpenWittem Wittem 2001 (%) 2005 (%)

Gulpen-Wittem 2009 (%) Totaal Man Vrouw

Trend GulpenWittem

Wekelijks gepest op school 13 -14 jaar

3,0

2,7

3,5

2,8

4,2

Stabiel

15 -16 jaar

2,1

2,8

2,4

2,3

2,6

Stabiel

13 -14 jaar

1,2

0,9

2,1

1,4

2,8

Gestegen

15 -16 jaar

0,7

2,1

0,0

0,0

0,0

Geen duidelijke trend

13 -14 jaar

5,3

1,8

4,2

5,7

2,8


15 -16 jaar

3,5

4,9

1,2

2,3

0,0


Wekelijks gepest buiten school

Zelf wekelijks pesten

Voortijdig schoolverlaten in Gulpen-Wittem neemt toe Sociale problemen bij jongeren worden afgeleid uit verschillende indicatoren, zoals het aantal jongeren met een indicatie voor jeugdzorg, meldingen van kindermishandeling en het voortijdig schoolverlaten. In het schooljaar 2008/2009 zijn in Gulpen-Wittem 33 jongeren voortijdig gestopt met een schoolopleiding. Dit betrof 2,8% van de jongeren tussen de 12 en 22 jaar die daarmee zonder startkwalificatie (minimaal havo-, vwo- of mbo 2-niveau) zijn uitgestroomd. Dit percentage is sinds 2005 (1,8%; 22 jongeren) licht gestegen. Voortijdig schoolverlaten komt in Gulpen-Wittem echter minder voor dan in de andere Zuid-Limburgse gemeenten (gemiddeld 4,0%). In Nederland en Zuid-Limburg is sinds enkele jaren sprake van een daling van het percentage voortijdige schoolverlaters. In Nederland daalde het percentage van 4,0% in 2006 naar 3,2% in 2009 (Ministerie van OCW, 2010). In 2008 heeft in Gulpen-Wittem 1,1% van alle 0- tot en met 17-jarigen een indicatie voor jeugdzorg ontvangen. Ten opzichte van voorgaande jaren is er sprake van een toename. In de provincie Limburg heeft in 2008 1,8% van de kinderen jeugdzorg ontvangen; in Nederland 2,1% (Steketee et al., 2010).

24


Het percentage meldingen van mishandelde kinderen (van 0 tot en met 17 jaar) in Gulpen-Wittem in 2008 was vrijwel nihil. Ten opzichte van voorgaande jaren is er sprake van een forse daling van het aantal meldingen, hetgeen niet noodzakelijkerwijs betekent dat er ook daadwerkelijk minder kindermishandeling was (Steketee et al., 2010). In Limburg betreft het 0,3% van de kinderen waarvan mishandeling wordt gemeld. Van alle meisjes in Gulpen-Wittem van 15 tot en met 19 jaar maakte 0,5% in 2008 een tienerzwangerschap door; in Limburg was dit 0,6%. Het betreft hier kleine absolute aantallen. De meeste gemeenten kennen een grillig beeld als het gaat in tiener moeders. Tienerzwangerschappen komen weinig voor. Een klein verschil in een gemeente (één of twee tienerzwangerschappen) kan al leiden tot behoorlijke verschillen in percentages. Eén op de 17 volwassenen is slachtoffer van huiselijk geweld geweest Het percentage 55-plussers in Gulpen-Wittem dat ooit slachtoffer is geweest van huiselijk geweld is 2,7%; in Zuid-Limburg is dit gemiddeld 3,9% (bijlage 2c). Van de volwassenen in Gulpen-Wittem is 6,3% (versus 8,1% in Zuid-Limburg) ooit slachtoffer geweest van huiselijk geweld (zie bijlage 2b). Bij de politie Limburg-Zuid kwamen in 2009 voor Gulpen-Wittem 36 meldingen van huiselijk geweld binnen. Er werden 15 aangiften gedaan, waarvan er 13 leidden tot een justitieel traject. Er werden twee huisverboden opgelegd (GGD Zuid Limburg, 2010). Eenzaamheid vooral bij 75-plussers en volwassenen Vanaf 17 jaar wordt de psychische gezondheid gemeten naar aanwezigheid van onder andere eenzaamheid. Eenzaamheid verhoogt het risico op het ontwikkelen van een angststoornis of depressie. Van de volwassenen in Gulpen-Wittem is 7,8% (zeer) ernstig eenzaam; in Zuid-Limburg 6,6% (zie figuur 3.3). Van de 55-plussers in GulpenWittem is 6,6% ernstig tot zeer ernstig eenzaam. In Zuid-Limburg is dit gemiddeld 9,1% (zie bjilage 2c). Het percentage eenzame ouderen neemt toe met het stijgen van de leeftijd. In Zuid-Limburg is 12% van de 75-plussers ernstig eenzaam, in GulpenWittem is dit 8,3% (zie figuur 3.3). Relatief weinig 75-plussers met risico op angststoornis of depressie Onder andere het hebben van een chronische ziekte, functionele beperkingen of het missen van een sociaal netwerk zijn risicofactoren voor een angststoornis of depressie. Omdat juist deze risicofactoren toenemen met het stijgen van de leeftijd lopen 25




ouderen (>= 75 jaar)

0

2

4

6

8

10

12

14


Zuid-Limburg

Figuur 3.3: Percentage eenzaamheid bij volwassenen en ouderen in Gulpen-Wittem, in vergelijking met Zuid-Limburg (Bron: Ouderenmonitor GGD Zuid Limburg, 2008)

55-plussers meer risico op het ontwikkelen van een angststoornis of depressie (Bohlmeijer et al., 2005). Het percentage volwassenen dat een hoog risico heeft op het ontwikkelen van een angststoornis of depressie is 4,4% in Gulpen-Wittem en 6,0% in Zuid-Limburg (zie figuur 3.4). In vergelijking met Zuid-Limburg (7,1%) is het percentage 55-plussers in Gulpen-Wittem met risico op het ontwikkelen van een angststoornis of depressie laag (5,1%) (zie bijlage 2c). Het percentage 75-plussers met een risico (5,5%) is vergelijkbaar met het percentage 55- tot 75-jarigen (5,0%) (zie figuur 3.4). Veel ongevallen bij 55-plussers In Gulpen-Wittem heeft één op de tien 55-plussers in een tijdsbestek van drie maanden een letsel, vergiftiging of blessure opgelopen, een percentage dat gelijk is aan het Zuid-Limburgse gemiddelde. Deze ongevallen kwamen vaker voor bij 55- tot 75-jarigen (9,9%) dan bij de ouderen vanaf 75 jaar (7,4%). Het percentage ouderen dat een ongeval in of rondom het eigen huis heeft gehad is in Gulpen-Wittem 5,2% en in ZuidLimburg 3,5% (zie bijlage 2c). 26




ouderen (>= 75 jaar)

0

2

4

6

8

10

12

14


Zuid-Limburg

Figuur 3.4: Percentage risico op angststoornis en depressie bij volwassenen en ouderen in Gulpen-Wittem, in vergelijking met Zuid-Limburg (Bron: Ouderenmonitor GGD Zuid Limburg, 2008)

Veel privéongevallen worden veroorzaakt door valongevallen. Naast de kosten voor medische behandeling heeft een valongeval een grote persoonlijke impact met lichamelijke, psychische en/of sociale gevolgen. Minder mobiliteit of het ontwikkelen van een valangst kan een depressie of eenzaamheid tot gevolg hebben (Zijlstra et al., 2009). Meer dan een kwart ouderen is kansarm en niet vitaal Een manier om kwetsbaarheid te meten is om ouderen in te delen op basis van twee dimensies: vitaliteit en kans. De vitaliteit is gebaseerd op de perceptie van de eigen gezondheid, manier van leven en het hebben van overgewicht. Kans is gebaseerd op de kenmerken opleiding en gezinsinkomen (wel of niet rondkomen van AOW). De meest kwetsbare ouderen zijn de ouderen die niet vitaal en daarbij ook kansarm zijn. Binnen deze groep vallen vooral vrouwen, alleenstaanden en 65-plussers met een lage opleiding en laag inkomen. Meestal is er sprake van een matige of slechte gezondheid met meer dan twee chronische aandoeningen die beperkingen geven in de dagelijkse levensverrichtingen. Er is sprake van een ongezonde manier van leven, doordat ze onvoldoende bewegen en vaker obesitas hebben. Er is een verhoogd risico op eenzaamheid en angst/depressie (Lamberts et al., 2010). 27


kansarm/niet vitaal

kansarm/vitaal

kansrijk/niet vitaal

kansrijk/vitaal

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45


Zuid-Limburg

Figuur 3.5: Percentage ouderen naar dimensies kans en vitaliteit in Gulpen-Wittem (Bron: Ouderenmonitor GGD Zuid Limburg, 2008)

In Gulpen-Wittem wonen bijna evenveel ouderen die kansarm en niet vitaal zijn (28%) als ouderen die kansrijk en vitaal zijn (27%) (zie figuur 3.5). In Zuid-Limburg zijn deze percentages respectievelijk 35 en 26%.

28

Factoren die de gezondheid beïnvloeden

4


4.1 Inleiding Dit hoofdstuk gaat over leefstijl-, sociale en fysieke factoren die de gezondheid van de inwoners van Gulpen-Wittem kunnen beïnvloeden. Beschreven wordt in welke mate en bij welke specifieke doelgroepen deze factoren vaker voorkomen en in welke richting zich de trend ontwikkelt. In paragraaf 4.2 komen de belangrijkste leefstijlfactoren aan bod, waaronder overgewicht, voeding en bewegen, roken, alcoholgebruik en onveilig vrijen. Daarnaast worden de meest opvallende ontwikkelingen in trends en de relatie tussen gezondheid en sociaaleconomische status nader uitgewerkt. In paragraaf 4.3 staan milieufactoren centraal, zowel in het binnenmilieu als in het buitenmilieu. Deze factoren hebben over het algemeen een direct effect op gezondheid en welbevinden.

4.2 Leefstijl in Gulpen-Wittem Overgewicht omvangrijk in Gulpen-Wittem Bij veel volwassenen (38%) en ouderen (58%) in Gulpen-Wittem is sprake van overgewicht. Het percentage overgewicht is voor volwassenen iets lager dan het ZuidLimburgse en landelijke gemiddelde. De percentages voor ernstig overgewicht (obesitas) bij volwassenen in Gulpen-Wittem zijn, in tegenstelling tot de landelijke trend, ten opzichte van 2005 toegenomen. De aan overgewicht gerelateerde ziekte diabetes komt bij de ouderen in Gulpen-Wittem minder vaak voor dan in de regio (zie tabel 4.1 en bijlage 2b en 2c). In Gulpen-Wittem heeft 4,6% van de 5- en 6-jarigen overgewicht en dit neemt toe tot 14% bij de 13- en 14-jarigen (jongens 11% en meisjes 17%). Vergeleken met jeugdigen elders in Zuid-Limburg en Nederland hebben leeftijdsgenoten in Gulpen-Wittem minder vaak (ernstig) overgewicht (zie tabel 4.1 en bijlage 2a). Veel inwoners van Gulpen-Wittem eten onvoldoende groenten en fruit Ongeveer tweederde van de volwassenen en ouderen in Gulpen-Wittem voldoet niet aan de aanbeveling van minimaal 200 gram groenten per dag (zie tabel 4.2). Ruim driekwart van de volwassenen en meer dan de helft van de ouderen voldoet niet aan de aanbeveling van minimaal twee stuks fruit per dag. Ook van de jongeren in Gulpen-Wittem eet de helft onvoldoende groente en fruit. De trend (2005-2009) voor 29


Tabel 4.1: Overgewicht in Gulpen-Wittem: prevalentie en trends (Bron: Jongerenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009; Volwassenenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009; Ouderenmonitor GGD Zuid Limburg, 2008; PGO GGD Zuid Limburg, 2008 en 2009) Landelijk1 Zuid-Limburg2 Gulpen-Wittem2 Gulpen-Wittem2 2006/2008 2008/2009 2003/2005 2008/2009 (%) (%) (%) (%)

Trend GulpenWittem

Overgewicht (BMI ≥ 25) 5 - 6 jaar: jongen

10,0

7,3

6,8

1,7

Gedaald

5 - 6 jaar: meisje

15,0

11,8

14,4

8,8

Gedaald

9 - 11 jaar: jongen

15,0

16,1

15,4

9,0

Gedaald

9 - 11 jaar: meisje

18,0

17,2

16,1

5,4

Gedaald

13 - 14 jaar: jongen

15,0

14,5

13,2

11,0

Gedaald

13 - 14 jaar: meisje

16,0

16,3

7,7

17,4

Gestegen

20 - 54 jaar

40,4

42,8

32,4

37,5

Gestegen

55 - 74 jaar

57,0

60,4

59,0

57,9

Stabiel

3,3

56,4

-

60,0

-

75+ jaar

Ernstig overgewicht (obesitas) (BMI ≥ 30) 5 - 6 jaar: jongen

3,0

1,7

1,4

0,0

Stabiel

5 - 6 jaar: meisje

4,0

2,9

4,0

1,3

(licht) gedaald

9 - 11 jaar: jongen

3,0

2,5

7,7

0,9

Gedaald

9 - 11 jaar: meisje

3,0

2,8

3,6

0,0

Gedaald

13 - 14 jaar: jongen

3,0

2,9

1,9

3,2

Stabiel

13 - 14 jaar: meisje

3,0

2,8

0,0

1,3

Stabiel

20 - 54 jaar

9,3

12,1

4,6

9,9

Gestegen

55 - 74 jaar

15,0

16,5

9,8

14,1

Gestegen

75+ jaar

11,8

13,8

-

12,3

-

-

1,0

-

1,4

-

15 - 16 jaar

-

0,9

-

2,4

-

20 - 54 jaar

1,7

2,6

4,0

1,5

Gedaald

9,8

13,0

7,3

8,7

Gestegen

14,4

18,7

-

19,9

-

Diabetes (suikerziekte) 13 - 14 jaar

55 - 74 jaar 75+ jaar

Landelijke referentiecijfers voor volwassenen CBS POLS (2006-2008) en voor jeugd TRIMBOS 2007 en TNO 2006 2 Verschillende meetmomenten: 2001/2005/2009 = 13/14 en 15/16 jaar; 1998/2003/2009 = 20-54 jaar; 1998/2003/2008 = 55-75 jaar 1

NB: duidt op een significant ongunstig verschil tussen de gemeente en andere Zuid-Limburgse gemeenten, op een significant gunstig verschil.

30

duidt


Tabel 4.2: Voedingsgewoonten in Gulpen-Wittem: prevalentie en trends (Bron: Jongerenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009; Volwassenenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009; Ouderenmonitor GGD Zuid Limburg, 2008; PGO GGD Zuid Limburg, 2008 en 2009) Landelijk1 Zuid-Limburg3 Gulpen-Wittem3 Gulpen-Wittem3 2006/2008 2008/2009 2003/2005 2008/2009 (%) (%) (%) (%)

Trend GulpenWittem

Onvoldoende groenten (< 200 gram per dag) 13 - 14 jaar2

-

55,0

47,2

46,8

15 - 16 jaar

Stabiel

-

56,1

51,4

50,3

Stabiel

20 - 54 jaar

-

66,5

75,8

64,2

Gedaald

55 - 74 jaar

-

62,6

77,3

56,7

Gedaald

75+ jaar

-

72,4

-

64,3

-

2

Onvoldoende fruit (< 2 stuks per dag) 13 - 14 jaar

-

65,0

65,0

60,4

Gedaald

15 - 16 jaar

-

83,0

57,9

75,8

Gestegen

20 - 54 jaar

-

78,0

57,6

79,1

Gestegen

55 - 74 jaar

-

62,0

51,7

59,7

Gestegen

75+ jaar

-

50,0

-

52,3

Stabiel

Niet dagelijks ontbijten (< dan 5 keer per week) 13 - 14 jaar

-

19,0

11,9

12,1

15 - 16 jaar

-

22,1

17,0

17,0

Stabiel

20 - 54 jaar

-

21,0

19,6

17,2

Gedaald

55 - 74 jaar

-

9,0

12,2

6,8

Gedaald

75+ jaar

-

5,2

-

1,7

-

Landelijke referentiecijfers voor volwassenen CBS POLS (2006-2008) en voor jeugd TRIMBOS 2007 2 Niet dagelijks groente eten 3 Verschillende meetmomenten: 2001/2005/2009 = 13/14 en 15/16 jaar; 1998/2003/2009 = 20-54 jaar; 1998/2003/2008 = 55-75 jaar 1


duidt

fruitconsumptie ontwikkelt zich in Gulpen-Wittem voor nagenoeg alle leeftijdscategorieën ongunstig; steeds minder mensen voldoen aan de aanbevolen hoeveelheid. De consumptie van groenten is echter de afgelopen jaren toegenomen bij de volwassenen en ouderen. In vergelijking met de regio eten jongeren en ouderen aanzienlijk meer groenten. Steeds meer volwassenen en ouderen van Gulpen-Wittem ontbijten dagelijks; deze trend is ook regionaal waarneembaar (zie tabel 4.2 en bijlage 2a, 2b en 2c). Van de jongeren in Gulpen-Wittem ontbijt 15% niet dagelijks (minder dan vijf keer per week), dit is gunstiger dan in Zuid-Limburg (zie bijlage 2a). 31


Tabel 4.3: Bewegen en roken in Gulpen-Wittem: prevalentie en trends (Bron: Jongerenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009; Volwassenenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009; Ouderenmonitor GGD Zuid Limburg, 2008; PGO GGD Zuid Limburg, 2008 en 2009) Landelijk1 Zuid-Limburg3 Gulpen-Wittem3 Gulpen-Wittem3 2006/2008 2008/2009 2003/2005 2008/2009 (%) (%) (%) (%)

Trend GulpenWittem

Voldoet niet aan beweegnorm (< 5 dagen per week minstens half uur matig actief) 13 - 14 jaar2

-

22,0

-

11,3

-

15 - 16 jaar

-

32,0

-

29,7

-

20 - 54 jaar

-

38,1

-

36,9

-

55 - 74 jaar

-

33,0

-

34,8

-

75+ jaar

-

61,6

-

61,2

-

2

Geen lid van een sportvereniging 13 - 14 jaar

-

32,2

29,7

23,1

Gedaald

15 - 16 jaar

-

36,6

34,3

30,3

Gedaald

13 - 14 jaar

12,4

10,0

8,1

7,7

Stabiel

15 - 16 jaar

24,2

21,0

14,7

17,6

Gestegen

20 - 54 jaar

34,1

29,0

27,5

23,1

Gedaald

55 - 74 jaar

25,2

23,6

22,1

22,4

Stabiel

75+ jaar

12,4

11,6

-

9,3

-

Roken

Landelijke referentiecijfers voor volwassenen CBS POLS (2006-2008) en voor jeugd TRIMBOS 2007 2 < 7 dagen per week minstens 1 uur matig actief 3 Verschillende meetmomenten: 2001/2005/2009 = 13/14 en 15/16 jaar; 1998/2003/2009 = 20-54 jaar; 1998/2003/2008 = 55-75 jaar 1


duidt

Inwoners van Gulpen-Wittem bewegen nog onvoldoende Bijna tweederde van de volwassenen en ouderen in Gulpen-Wittem voldoet aan de Nederlandse norm gezond bewegen in 2009. Dit is vergelijkbaar met het regionale gemiddelde. Jongeren in Gulpen-Wittem bewegen echter aanzienlijk meer dan hun leeftijdsgenoten in de rest van Zuid-Limburg (zie tabel 4.3 en bijlage 2c). Ruim driekwart van de jongeren in Gulpen-Wittem is lid van een sportvereniging. Dit is aanzienlijk meer dan gemiddeld in Zuid-Limburg. Ten opzichte van 2005 hebben meer jongeren een lidmaatschap bij een sportvereniging (zie tabel 4.3 en bijlage 2c).

32


Roken minder populair in Gulpen-Wittem In Gulpen-Wittem rookte in 2009 21% van de volwassen bevolking. Van de 13- en 14-jarigen en 15- en 16-jarigen in Gulpen-Wittem rookt respectievelijk 7,7 en 18%. In Gulpen-Wittem wordt door alle leeftijdsgroepen, volwassenen in het bijzonder, minder gerookt dan in de rest van Zuid-Limburg. De grootste daling van roken is te zien bij de volwassenen. Daarentegen zijn sinds 2005 meer 15- en 16-jarigen in Gulpen-Wittem gaan roken (zie tabel 4.3). Jongeren in Gulpen-Wittem minder vaak dronken Van de volwassenen en ouderen in Gulpen-Wittem drinkt respectievelijk 9,0 en 7,9% overmatig alcohol. Dit is iets minder dan in de rest van Zuid-Limburg. Onder de 15- en 16-jarigen in Gulpen-Wittem is het (overmatig) alcoholgebruik, ‘dronken geweest in de laatste 4 weken’ en het ‘binge-drinken’ afgenomen maar zijn de percentages desondanks omvangrijk. Ten opzichte van hun leeftijdsgenoten in de regio zijn jongeren in Gulpen-Wittem beduidend minder vaak dronken geweest in de afgelopen 4 weken (zie tabel 4.4 en bijlage 2c). Softdrugs niet populair in Gulpen-Wittem In Gulpen-Wittem gebruiken jongeren opmerkelijk minder softdrugs (cannabis) dan jongeren in de rest van Zuid-Limburg (zie tabel 4.4 en bijlage 2a). In Nederland is het drugsgebruik onder jongeren toegenomen. Vanaf 14 jaar is er een sterke toename van het cannabisgebruik (Lamberts et al., 2010). Jongeren in Gulpen-Wittem vrijen veiliger Van de 13- en 14-jarigen in Gulpen-Wittem vrijt 2,2% onveilig (gebruikt geen condoom). Bij 15- en 16-jarigen is het percentage onveilig vrijen opgelopen tot 8,5%. Dit is opvallend lager dan in de rest van de regio (zie tabel 4.4). Trend in leefstijl vooral bij jongeren gunstig De leefstijl van veel volwassenen en ouderen in Gulpen-Wittem ontwikkelt zich de laatste jaren gunstig: er wordt vaker ontbeten, er worden meer groenten gegeten en het alcoholgebruik en zwaar drinken zijn gedaald. Roken onder volwassenen is afgenomen. Ouderen en volwassenen zijn echter steeds minder fruit gaan eten en obesitas is toegenomen (zie bijlage 2b en 2c). De jongeren in Gulpen-Wittem scoren op veel leefstijlfactoren gunstig. Dit geldt vooral voor (ernstig) overgewicht, veilig vrijen, dagelijks ontbijten, groenteconsumptie, bewegen en lidmaatschap van een sportclub. Ook het alcoholgebruik is afgenomen en jongeren zijn minder vaak dronken geweest in de afgelopen vier weken (zie bijlage 2a). 33


Tabel 4.4: Alcohol-/drugsgebruik en seksueel gedrag in Gulpen-Wittem: prevalentie en trends (Bron: Jongerenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009; Volwassenenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009; Ouderenmonitor GGD Zuid Limburg, 2008; PGO GGD Zuid Limburg, 2008 en 2009) Landelijk1 Zuid-Limburg2 Gulpen-Wittem2 Gulpen-Wittem2 2006/2008 2008/2009 2003/2005 2008/2009 (%) (%) (%) (%)

Trend GulpenWittem

Begin leeftijd alcohol drinken 13 - 14 jaar

11,8 jaar

11,0 jaar

10,6 jaar

11,0 jaar

Gestegen

15 - 16 jaar

13,1 jaar

12,9 jaar

12,3 jaar

13,4 jaar

Gestegen

13 - 14 jaar3

33,0

27,0

41,1

29,6

Gedaald

15 - 16 jaar

3

71,7

66,4

82,5

65,2

Gedaald

20 - 54 jaar4

86,3

85,0

93,3

89,5

Gedaald

55 - 74 jaar4

82,5

79,5

85,7

80,6

Gedaald

75+ jaar4

67,6

61,6

-

56,9

-

Alcoholgebruik

Overmatig alcoholgebruik (man > 21 glazen en vrouw > 14 glazen per week) 13 - 14 jaar5

1,2

0,9

0,9

0,0

Stabiel

15 - 16 jaar5

9,3

6,8

14,5

6,7

Gedaald

20 - 54 jaar

-

9,3

-

7,7

-

55 - 74 jaar

-

11,3

-

9,3

-

75+ jaar

-

3,8

-

2,4

-

Binge drinken (≥ 5 glazen per gelegenheid in de afgelopen 4 weken) 13 - 14 jaar

23,8

17,9

17,1

20,4

Gestegen

15 - 16 jaar

54,3

46,3

55,3

41,8

Gedaald

Zwaar drinken (≥ 6 glazen minstens 1 dag in de week) 20 - 54 jaar

13,0

12,1

17,9

9,7

Gedaald

55 - 74 jaar

8,9

8,6

13,0

10,1

Gedaald

75+ jaar

1,7

1,5

-

0,0

-

Dronken geweest (afgelopen 4 weken) 13 - 14 jaar

8,7

6,6

7,5

4,2

Gedaald

15 - 16 jaar

34,1

27,0

30,1

15,8

Gedaald

Softdruggebruik (recent gebruik < 4 weken) 13 - 14 jaar

3,8

3,8

0,0

0,7

Stabiel

15 - 16 jaar

11,5

9,3

2,8

4,9

Gestegen

Harddrugsgebruik (recent gebruik < 4 weken) 13 - 14 jaar

0,6

0,3

0,9

0,0

Stabiel

15 - 16 jaar

1,2

1,1

0,0

0,6

Stabiel

34


Landelijk1 Zuid-Limburg2 Gulpen-Wittem2 Gulpen-Wittem2 2006/2008 2008/2009 2003/2005 2008/2009 (%) (%) (%) (%)

Trend GulpenWittem

Onveilig vrijen (geen condoom gebruikt, alle jongeren) 13 - 14 jaar

-

3,2

0,9

2,2

(licht) gestegen

15 - 16 jaar

-

15,3

12,1

8,5

Gedaald

Risico op soa (geen condoom gebruikt, seksueel actieve jongeren) 13 - 14 jaar

-

36,0

25,0

37,5

-6

15 - 16 jaar

-

47,6

47,2

37,8

Gedaald

Soa gehad (seksueel actieve jongeren)** 13 - 14 jaar

-

4,5

0,0

0,0

-6

15 - 16 jaar

-

1,5

0,0

1,2

Stabiel

Landelijke referentiecijfers voor volwassenen CBS POLS (2006-2008) en voor jeugd TRIMBOS 2007 2 Verschillende meetmomenten: 2001/2005/2009 = 13/14 en 15/16 jaar; 1998/2003/2009 = 20-54 jaar; 1998/2003/2008 = 55-75 jaar 3 Heeft afgelopen 4 weken gedronken 4 Heeft afgelopen jaar gedronken 5 > 20 glazen alcohol per week 6 Te klein absoluut aantal om uitspraken te doen over de trend 1


duidt

Leefstijlfactoren en sociaaleconomische gezondheidsverschillen In Zuid-Limburg leven veel mensen met een lagere ses vaker ongezond. Laagopgeleiden roken vaker, eten ongezonder en zijn vaker te dik dan hoogopgeleiden. Ouderen, die voor hun inkomen volledig afhankelijk zijn van de AOW, drinken daarentegen minder alcohol dan mensen met meer inkomen. Ten opzichte van Zuid-Limburg scoort GulpenWittem gemiddeld of positief voor nagenoeg alle leefstijlfactoren. Dit hangt samen met het overwegend gemiddelde opleidingsniveau in Gulpen-Wittem. Zie ook paragraaf 2.2 over deze verschillen in Gulpen-Wittem.

4.3 Fysieke omgeving Veel woningen in Gulpen-Wittem hebben een binnenmilieuprobleem De kwaliteit van het binnenmilieu wordt bepaald door de aanwezige bronnen van verontreiniging en de mate van ventilatie. Vooral de ventilatie is in de woningen in Gulpen-Wittem (net zoals in de rest van Zuid-Limburg) onder de maat. Ventilatie verbetert de binnenmilieukwaliteit: hoe beter de ventilatie, hoe beter de binnenmilieu kwaliteit. In de gemeente Gulpen-Wittem wordt in de slaapkamer, badkamer en keuken

35


ernstige geluidshinder

ernstige slaapverstoring door geluid

ernstige geurhinder

ernstige hinder door stof, roet of rook

0

5

10

15

20

25

30

35


Zuid-Limburg

Figuur 4.1: Percentages ernstig gehinderden (geluidshinder, slaapverstoring door geluid, geurhinder en hinder door stof, roet of rook) in Gulpen-Wittem ten opzichte van Zuid-Limburg (Bron: Volwassenenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009)

in meer dan de helft van de woningen onvoldoende geventileerd. In de woonkamer is in driekwart van de woningen sprake van een slechte ventilatie. In 37% van de woningen in Gulpen-Wittem is sprake van schimmel- of vochtplekken. De kans op astmatische klachten bij volwassenen neemt door vochtige woningen toe met een factor 1,5 tot 2 (Houweling & Duijm, 2005). Bromfietsen en scooters belangrijkste bronnen van geluidshinder De inwoners van Gulpen-Wittem ervaren minder vaak ernstige geluidshinder en minder ernstige slaapverstoring door geluid vergeleken met Zuid-Limburg (zie figuur 4.1). Net zoals in de hele regio vormt ernstige geluidshinder het grootste probleem (19%) gevolgd door ernstige slaapverstoring door geluid (11%) (zie figuur 4.1). De belangrijkste bronnen van ernstige geluidshinder zijn bromfietsen/scooters (10%), wegverkeer langzamer dan 50 kilometer per uur (7,2%) en buren (5,2%). Ernstige slaapverstoring wordt vooral veroorzaakt door wegverkeer langzamer dan 50 kilometer per uur (3,9%) en door bromfietsers/scooters (3,5%) (Volwassenenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009).

36

Zorg en veiligheid in Gulpen-Wittem

5


5.1 Inleiding Niet alleen de (gezondheids)zorg draagt bij aan een verhoging van het gevoel van welbevinden. Ook veiligheid is hier een belangrijke graadmeter voor. In dit hoofdstuk staan drie onderwerpen centraal. De bereikbaarheid van de acute zorg in GulpenWittem staat centraal in paragraaf 5.2. Maatschappelijke ondersteuning komt in paragraaf 5.3 aan bod. Paragraaf 5.4 gaat over veiligheid in Gulpen-Wittem. Naast algemene aspecten van veiligheid is in deze paragraaf ook specifiek aandacht voor (jeugd)criminaliteit.

5.2 De gezondheidszorg in Gulpen-Wittem Zuid-Limburg is een dichtbevolkte en relatief compacte regio. Mede daardoor zijn voorzieningen voor de (gezondheids)zorg in Zuid-Limburg over het algemeen goed bereikbaar en in voldoende mate aanwezig. Ziekenhuizen zijn binnen een acceptabele reistijd bereikbaar en ook de bereikbaarheid van de acute zorg is goed geregeld. In 2009 ruim 400 ambulanceritten in Gulpen-Wittem Een belangrijke taak van de ambulancezorg is het verlenen van spoedeisende medische hulp, zoals bij een ongeval of acute medische aandoeningen buiten het ziekenhuis. In 2009 zijn in Zuid-Limburg 44.539 ambulanceritten uitgevoerd, waarvan 423 in Gulpen-Wittem. Het totaal aantal ritten in Gulpen-Wittem is, in tegenstelling tot ZuidLimburg, de afgelopen jaren gedaald. De ambulanceritten kunnen in drie categorieën worden verdeeld. Voor levensbedreigende spoedeisende hulp geldt een norm van vijftien minuten na melding waarbinnen de ambulance ter plaatse dient te zijn (het zogenaamde A1-vervoer). Alle overige spoedritten worden A2 ritten genoemd. De ambulance moet in dit geval binnen een half uur na melding ter plaatse te zijn. Een derde categorie is het besteld vervoer (geen spoed vervoer / B-ritten). Dit is het vervoer dat vooraf te plannen is. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om het vervoeren van een patiënt van een ziekenhuis naar een revalidatiecentrum (Boers, 2010).

37


Tabel 5.1: Het aantal ambulanceritten in Gulpen-Wittem en Zuid-Limburg over de periode 2007 t/m 2009. Tussen haakjes staat het percentage van het totaal aantal ritten (Bron: GGD Zuid Limburg, 2010; Boers, 2010) A1 ritten

A2 ritten

B-ritten

Ritten totaal

Totaal aantal ritten per 10.000 inwoners

Gulpen-Wittem 2007

347 (51,6%)

181 (26,9%)

145 (21,5%)

673

454

2008

358 (55,2%)

151 (23,3%)

139 (21,5%)

648

441

2009

306 (47,5%)

178 (27,6%)

160 (24,8%)

644

442

8.365 (20,5%) 17.561 (43,0%)

40.814

664

Zuid-Limburg 2007

14.888 (36,5%)

2008

15.084 (35,9%)

8.725 (20,8%) 18.182 (43,3%)

41.991

687

2009

15.945 (35,8%)

9.723 (21,8%) 18.871 (42,4%)

44.539

731

Van alle ambulanceritten in de gemeente in 2009 betrof 75% spoedvervoer (A1- en A2-vervoer). Dit percentage is hoger dan het gemiddelde in Zuid-Limburg (58%) (zie tabel 5.1). Stijging in percentage ambulances dat op tijd komt Spoedeisende ambulancezorg kan op ieder moment van de dag noodzakelijk zijn en is niet planbaar. In het geval van spoedeisende ambulancezorg moet de ambulance zo spoedig mogelijk bij de patiënt ter plaatse kunnen zijn. Naar aanleiding van het landelijke spreidings- en beschikbaarheidsplan is in Gulpen-Wittem een nieuwe uitruk locatie voor de ambulancedienst is gekomen. Het gevolg hiervan is dat percentage overschrijdingen is afgenomen. Het spreidings- en beschikbaarheidsplan moet ertoe leiden dat het percentage ambulances dat op tijd komt de komende jaren nog verder zal stijgen tot het niveau van het regionale (91%) en landelijke gemiddelde (90%). Sinds 2007 is het aantal overschrijdingen in Zuid-Limburg licht afgenomen (GGD Zuid Limburg, 2010; Boers, 2010). Veel opnameritten in Gulpen-Wittem Verreweg de meeste ambulanceritten in Gulpen-Wittem betreffen een opnamerit. Dit is in lijn met de andere gemeenten in Zuid-Limburg. Van alle ambulanceritten in de gemeente is 74% een opnamerit. In ongeveer 16% van alle ambulanceritten in de gemeente wordt er wel hulp geboden, maar wordt geen patiënt vervoerd. Dit percentage ligt in Gulpen-Wittem hoger dan het gemiddelde in Zuid Limburg (13%).

38


5.3 Maatschappelijke ondersteuning in Gulpen-Wittem Om te voorkomen dat mensen fysiek, psychisch of sociaal ongezonder worden en ondersteuning nodig hebben, hoeft niet altijd een beroep gedaan te worden op de curatieve zorg. Als de gezondheid van mensen te wensen overlaat, kan daar op verschillende manieren in tijd en plaats mee worden omgegaan. In deze paragraaf wordt aandacht besteed aan twee gemeentelijke verantwoordelijkheden in het kader van de Wmo: de mantelzorg en behoefte aan informatie en zorg in de thuissituatie. Ouderen in Gulpen-Wittem willen graag deelnemen aan sport- of beweegactiviteiten Aan de 55-plussers in Gulpen-Wittem is gevraagd van welke voorzieningen/activiteiten/hulp binnen de gemeente zij wel eens gebruik maken. Eén op de vijf ouderen heeft hulp bij administratieve of financiële activiteiten. Respectievelijk 5,3 en 5,7% van de ouderen in Gulpen-Wittem neemt deel aan sport- of beweegactiviteiten of aan recreatieve en culturele bezigheden die vanuit een activiteiten- of dienstencentrum worden georganiseerd (Ouderenmonitor GGD Zuid Limburg, 2008). Tegelijkertijd is geïnventariseerd in hoeverre ouderen die nog geen gebruik van bepaalde voorzieningen, wel gebruik zouden willen maken van deze voorzieningen of activiteiten. Het niet gebruik maken van voorzieningen kan verschillende oorzaken hebben. Zo weten mensen soms niet van het bestaan van voorzieningen af, is de voorziening niet beschikbaar in de gemeente of zijn de voorzieningen te duur of te ver weg. Van de ouderen wil 7,5% graag deelnemen aan sport- of beweegactiviteiten, maar doet dit nu nog niet. Daarnaast is er een duidelijke behoefte bij de 75-plussers in Gulpen-Wittem aan hulp in en om het huis via een vrijwilligersorganisatie (8,1%) en vervoer naar voorzieningen (11%) (Ouderenmonitor GGD Zuid Limburg, 2008). Eén op de elf 55-plussers in Gulpen-Wittem ontvangt mantelzorg In de Wmo is mantelzorg gedefinieerd als: ‘langdurige zorg die niet in het kader van een hulpverlenend beroep wordt aangeboden aan een hulpbehoevende door personen uit diens directe omgeving, waarbij zorgverlening rechtstreeks voortvloeit uit de sociale relatie en de gebruikelijke zorg van huisgenoten voor elkaar overstijgt’ (Morée et al., 2006). In Gulpen-Wittem wordt veel mantelzorg gegeven. Van de 55-plussers heeft 8,9% in het jaar voorafgaand aan het onderzoek mantelzorg ontvangen. In Zuid-Limburg is dit gemiddeld 10% (Ouderenmonitor GGD Zuid Limburg, 2008). Met het stijgen van de leeftijd neemt het aantal mensen dat mantelzorg krijgt sterk toe (zie bijlage 2c). 39


Het is een algemeen gegeven dat relatief meer laag opgeleide ouderen mantelzorg ontvangen. Bij mantelzorg gaat de aandacht vaak uit naar ouderen, maar ook jongere volwassenen geven en krijgen mantelzorg. Van de volwassenen in Gulpen-Wittem (17 tot en met 54 jaar) heeft 1,1% mantelzorg ontvangen; in Zuid-Limburg is dit gemiddeld 3,4%. In beide leeftijdsgroepen betreft het aanzienlijk meer vrouwen dan mannen (zie bijlage 2b). Veel 55-plussers in Gulpen-Wittem zijn zelf ook mantelzorger (14%). Dit percentage is hoger dan het Zuid-Limburgse gemiddelde (11%). De grootste groep mantelzorgers bevindt zich in de groep 55- tot 65-jarigen (18%), maar ook op hogere leeftijd (75 tot 85 jaar) wordt nog mantelzorg gegeven (6,3%). Van de volwassenen geeft 10% mantelzorg (Zuid-Limburg 13%); dit zijn voornamelijk vrouwen. Mantelzorg wordt meestal aan ouders of partners gegeven, maar soms ook aan kinderen, buren of vrienden (zie bijlage 2b en 2c). Bijna de helft van de oudere mantelzorgers in Gulpen-Wittem is zwaar belast Driekwart van de zorg die mensen thuis krijgen, wordt verricht door mantelzorgers. Mantelzorg wordt ook wel het cement van de samenleving genoemd; mantelzorg is niet alleen van belang voor het individu maar heeft ook een belangrijk maatschappelijk belang. In de Wmo hebben gemeenten onder andere de taak mantelzorgers te ondersteunen in hun zorgtaken (prestatieveld 4), vooral als deze mensen overbelast (dreigen te) raken. Van de mantelzorgers in Gulpen-Wittem van 55 jaar en ouder is 18% zwaar belast; dit is iets lager dan het Zuid-Limburgse gemiddelde (19%). Van de volwassen mantelzorgers is 6,0% belast door het geven van mantelzorg ten opzichte van 13% in Zuid-Limburg (zie bijlage 2b en 2c).

5.4 Veiligheid in Gulpen-Wittem Veel inbraken in Gulpen-Wittem Diefstal, geweld, inbraak en vernieling zijn vormen van alledaagse criminaliteit en overlast waar burgers in gemeenten mee te maken kunnen krijgen. In Gulpen-Wittem kwamen deze vormen van criminaliteit en overlast in 2007 minder voor dan gemiddeld in Nederland. Gulpen-Wittem had in 2007 een gemiddeld indexcijfer van 85. Het referentiecijfer is het gemiddelde indexcijfer van Nederland: 100. Het aantal inbraken in de gemeente is, met een indexcijfer van 119, iets hoger dan gemiddeld (Mulder, 2009c).

40


aantal HALT-verwijzingen 30

25

20

15

10

5

0 2005

2006 vernieling

2007 vuurwerk

2009

2008 diefstal

totaal

Figuur 5.1: Aantal HALT-verwijzingen van de meest gepleegde delicten van 2005 t/m 2009 in Gulpen-Wittem (Bron: GGD Zuid Limburg, 2010)

Jeugdcriminaliteit Gulpen-Wittem beneden landelijke middenmoot Jeugdcriminaliteit is een belangrijke indicator voor de veiligheid in een regio of gemeente. Cijfers over jeugdcriminaliteit geven echter ook inzicht in het welbevinden en de gezondheid van de jeugd. Bij jeugdcriminaliteit gaat het om het percentage 12- tot en met 21-jarigen dat een delict heeft gepleegd en daardoor voor de rechter is verschenen. In 2008 zijn dit landelijk 65.198 jongeren (3,3%). Dit aantal is ten opzichte van de jaren daarvoor licht gedaald. Limburg is met 2,7% een van de provincies in Nederland met het laagste percentage delicten. In Gulpen-Wittem betreft het 1,0% van de jongeren (Steketee et al., 2010). Jongeren uit Gulpen-Wittem vanwege vernieling en diefstal naar HALT HALT - dat letterlijk staat voor ‘Het ALTernatief’ - houdt zich bezig met de preventie en bestrijding van jeugdcriminaliteit. Repressie (straffen) en preventie zijn de twee kernactiviteiten van HALT. Jongeren tot 18 jaar die strafbare feiten plegen zoals (winkel) diefstal, vuurwerkoverlast en vernieling kunnen door de politie naar HALT worden doorverwezen voor een HALT-afdoening. Het aantal verwijzingen naar HALT fluctueert 41


in Gulpen-Wittem door de jaren heen (zie figuur 5.1). In 2009 werden 25 jongeren naar HALT verwezen voor een HALT-afdoening. Van deze jongeren is 32% bij HALT terecht gekomen voor vernieling of openlijke geweldpleging tegen goederen. Daarnaast heeft 28% een diefstal gepleegd, alleen of in groepsverband (GGD Zuid Limburg, 2010).

42

Kansen voor gezondheidsbeleid: Zuid-Limburg en Gulpen-Wittem

6


6.1 Een verbetering van de gezondheid vraagt om meer dan alleen de wet In opdracht van de lokale overheid draagt de GGD vanuit een aantal wettelijke taken zorg voor de uitvoering van het gezondheidsbeleid. Zo worden onder andere vaccinaties aangeboden om infectieziekten terug te dringen en vinden contactmomenten binnen de jeugdgezondheidszorg plaats om ontwikkelingen in de gezondheidstoestand van jongeren te volgen en risico’s te signaleren. Hoewel deze wettelijke activiteiten een belangrijke bijdrage leveren aan de volksgezondheid in Zuid-Limburg, mag niet verwacht worden dat de uitvoering hiervan leidt tot een verdere verbetering van de publieke gezondheid. Verbindingen leggen met gezondheid is vereist Omdat gezondheid beïnvloed wordt door een veelheid van factoren wordt de roep om een integrale en intersectorale benadering steeds luider. Afstemming met andere beleidsterreinen en een duidelijke focus op risicogroepen zijn essentieel om in de toekomst meer gezondheidswinst te kunnen realiseren. Een goede publieke gezondheid en een welvarende samenleving vragen om investeringen in preventie en zorg. Gemeenten hebben de beleidsregie voor de publieke gezondheid, zowel regionaal als lokaal. Vanuit deze rol wordt van gemeenten verwacht dat zij een integrale beleidsvisie voor de publieke gezondheid ontwikkelen. Een visie die vervolgens in nauwe samenwerking met diverse gemeentelijke beleidsterreinen en externe samenwerkingspartners vertaald wordt naar regionale en/of lokale uitvoeringsprogramma’s. Het gaat hierbij niet alleen om de uitvoering van wettelijke verplichtingen, maar vooral om intersectorale samenwerking en het leggen van verbindingen tussen preventie en curatie. Denk hierbij bijvoorbeeld aan valpreventie bij ouderen: deze preventieve maatregelen zijn niet alleen goed ter verbetering van de gezondheid van de ouderen zelf, maar kunnen tevens een bijdrage leveren aan het reduceren van de Wmo-kosten. Op naar een nieuw gezondheidsbeleid Het voorliggende rapport met relevante gegevens en uitgangspunten vormt een basis voor het nieuwe volksgezondheidsbeleid van 2012-2015 in Zuid-Limburg. Dit document staat echter niet op zichzelf, maar moet gekoppeld worden aan het huidige 43


gemeentelijke beleid om een bijdrage te leveren aan een gezonder Gulpen-Wittem. De gemeente is nu aan zet om met de informatie die nu voorhanden is, keuzes te maken en deze te vertalen in het beleid van de komende jaren.

6.2 Investeren in gezondheid onontbeerlijk voor de toekomst Gezien de achterblijvende gezondheid en de structurele bevolkingsdaling, is investeren in een gezonde samenleving broodnodig: zowel in Zuid-Limburg als in Gulpen-Wittem. Een samenleving waarin alle mensen volwaardig kunnen deelnemen aan maatschappelijk activiteiten, zoals arbeid en mantelzorg, staat hierin centraal. Dit vraagt om een gericht gezondheidsbeleid. Een beleid waarin nadrukkelijk gekozen wordt voor gezondheidsbevorderende en -beschermende maatregelen voor kwetsbare groepen ter verkleining van de gezondheidsverschillen. De vijf landelijke preventiespeerpunten zijn hierbij uiteraard een belangrijk uitgangspunt: depressie, overgewicht, alcohol, roken en seksualiteit. Blijven bewegen in Gulpen-Wittem Uit de beweegcijfers van ‘Een gezonde kijk op Gulpen-Wittem’ blijkt dat een groot percentage van de jongeren, volwassenen en ouderen in Gulpen-Wittem voldoet aan de landelijke beweegnorm. Bij deze positieve ontwikkeling is het noodzakelijk de aandacht voor bewegen niet te verliezen. Bewegen heeft niet alleen een positieve invloed op overgewicht, maar kan ook een risicoverlagend effect op depressie hebben. Daarnaast is bekend dat onvoldoende lichamelijke activiteit de kans op vroegtijdig overlijden verhoogt en is er een verhoging van het risico op het ontstaan van onder andere coronaire hartziekten, diabetes type II en verschillende soorten kanker. Bij ouderen kan voldoende bewegen positief zijn voor het voorkomen van valongevallen en het ontwikkelen van dementie. Voor het stimuleren van meer bewegen is het echter wel belangrijk dat er voldoende veilige fiets- en wandelpaden zijn, dat wijken beweegvriendelijk worden ingericht en dat kinderen via school actief worden gestimuleerd om meer te gaan en blijven bewegen. Aandacht voor alcoholgebruik jongeren en vochtproblematiek woningen Uit de cijfers van dit rapport blijkt dat verhoudingsgewijs veel jongeren in GulpenWittem alcohol drinken: ook het percentage binge-drinkers in de gemeente is hoog. Overmatig alcoholgebruik verhoogt de kans op verschillende ziekten; met name kanker, hart- en vaatziekten en psychische stoornissen. Tevens wordt een kwart van 44


de verkeersdoden veroorzaakt door overmatig alcoholgebruik. Daarnaast blijkt dat een groot percentage woningen in Gulpen-Wittem een slecht binnenmilieu heeft door vochtproblemen. Schimmel- of vochtplekken in woningen verhogen de kans op astmatische klachten bij volwassenen. Een groot percentage van de volwassenen in GulpenWittem is eenzaam. Eenzaamheid is een belangrijke risicofactor voor depressiviteit; angst/depressie gaat gepaard met een grote ziektelast en is één van de meest voorkomende aandoeningen in Nederland (Lamberts et al., 2010).

6.3 Focus op risicogroepen In deze rapportage is een integraal beeld neergezet van de gezondheidssituatie in Gulpen-Wittem. Dit is een eerste belangrijke stap op weg naar een meer systematische en integrale onderbouwing van gemeentelijke gezondheidsbeleid en om het politieke debat aan te gaan over de vraag: Welke betekenis geeft de gemeenteraad van GulpenWittem aan een goede publieke gezondheid en wat heeft zij daar voor over? Omdat er onvoldoende middelen beschikbaar zijn om alle burgers in de gemeente te ondersteunen bij het verbeteren van zijn of haar gezondheid is het voor het toekomstige gezondheidsbeleid belangrijk dat de gemeente nadrukkelijk de focus legt op risicogroepen. De regionale VTV 2010 en het rapport ‘Een gezonde kijk op Gulpen-Wittem’ maken duidelijk dat met name de gezondheid van 55-plussers achter blijft. Dit vraagt om meer selectieve preventiemaatregelen. Bij het maken van toekomstige gezondheidsbeleid is het belangrijk om niet alleen te kijken naar de hoeveelheid preventieve maatregelen en voorzieningen, maar juist ook of deze voorzieningen passend zijn voor bepaalde risicogroepen. Afstemming en samenwerking met andere beleidsterreinen en samenwerkingspartners is hierbij essentieel; het verbeteren van de publieke gezondheid is immers een collectieve verantwoordelijkheid.

6.4 Hoe nu verder? De kernboodschappen in ‘Een gezonde kijk op Zuid-Limburg’ en ‘Een gezonde kijk op Gulpen-Wittem’ geven de belangrijkste cijfers, opvallendheden en problemen weer. Deze kernboodschappen zullen terug komen in de regionale nota volksgezondheidsbeleid voor de periode 2012-2015. Het advies aan de gemeente is om met deze gegevens aan de slag te gaan voor de lokale uitvoering van het volksgezondheidsbeleid. Hiertoe dient het huidige beleid te worden gecontinueerd, maar ook te worden aangescherpt met duidelijk onderbouwde keuzes op basis van de beschikbare gege45


vens. Tevens is het van belang om zoveel mogelijk de samenwerking met andere beleidsterreinen op te zoeken om tot een intersectorale aanpak te komen. Enkele belangrijke uitgangspunten in dit kader zijn: • Aandacht voor risicogroepen is essentieel voor het verkleinen van gezondheids verschillen. In Gulpen-Wittem zijn dit voornamelijk de kwetsbare jongeren en ouderen. Het bevorderen van de leefstijl van deze risicogroepen is in dit kader essentieel; bijvoorbeeld een daling van het alcoholgebruik bij jongeren. Tevens is een reductie van de vochtproblematiek in de woningen wenselijk. • De aandacht voor bewegen in Gulpen-Wittem blijft belangrijk en kan hiermee een positieve invloed op meerdere aspecten van gezondheid hebben. Daarnaast kan bewegen een laagdrempelige voorloper zijn van sporten in verenigingsverband.

46

Literatuur, gegevensbronnen en websites

Literatuur, gegevensbronnen en websites Literatuur Boers I. Ambulances in-zicht. Ambulancezorg Nederland. Zwolle, 2010. Bohlmeijer E, Smit F, Smits C. Preventie van depressie bij ouderen: Introductie en onderbouwing. Utrecht: Trimbos-instituut, 2005. Bovendeur I. Welke wetgeving heeft betrekking op de publieke gezondheidszorg? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilt hoven: RIVM, Nationaal Kompas Volksgezondheid\ Gezondheidszorg\ Publieke gezondheidszorg, 7 december 2009. Deuning CM, Roedig A. Sociaaleconomische status 2006. In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationale Atlas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, Beïnvloedende factoren\ Sociale omgeving\ Ses, 12 december 2006. GGD Zuid Limburg. Jaardocument 2009. Geleen: 2010. Houweling DA , Duijm F. Binnenmilieu samengevat. In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, Gezondheidsdeterminanten\ Omgeving\ Milieu\ Binnenmilieu, 12 december 2005. Lamberts PHG, Steenbakkers M, Thijssen NHB, Backus-Mujakovic S, Vreede JJM de, Hajema KJ, Poos MJJC. Een gezonde kijk op Zuid-Limburg. Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010. Geleen: GGD Zuid Limburg, 2010. Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). VSV-Verkenner: zoom in op schooluitval. Den Haag: Ministerie van OCW, http://www.vsvverkenner.nl/rmc_overzicht_gemeente.php?select=39, 2010. Morée M, Scholten C, Schreuder Goedheijdt T. Handreiking mantelzorgondersteuning in de Wmo. Bunnik: ministerie van VWS, 2006. Mulder M. Werkloosheidsuitkeringen 2008. In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationale Atlas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, Beïnvloedende factoren\ Sociale omgeving\ Ses, 21 september 2009a. Mulder M. Bijstandsuitkeringen 2008. In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationale Atlas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, Beïnvloedende factoren\ Sociale omgeving\ Ses, 21 september 2009b. Mulder M (RIVM). Veiligheidsindex 2007. In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationale Atlas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, Zorgatlas\Beïnvloedende factoren\Sociale omgeving\Veiligheid, 13 maart 2009c.

47


Passchier-Vermeer W. Hoeveel mensen ondervinden hinder of andere gevolgen van geluid en neemt dit toe of af? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, Gezondheidsdeterminanten\ Omgeving\ Milieu\ Geluid, 17 mei 2006. Provincie Limburg. Bevolkingsprognose 2008-2040. Maastricht: Provincie Limburg, 2008b. Steketee M, Mak J, Tierolf B. Kinderrechten als basis voor lokaal jeugdbeleid. Kinderen in Tel Databoek 2010. Utrecht: Verwey-Jonker Instituut, 2010. Zijlstra GAR, Haastregt JCM van, Ambergen T, Rossum E van, Eijk JTM van, Tennstedt SL, Kempen GIJM. Effects of a multicomponent cognitive behavioral groep intervention on fear of falling and activity avoidance in community-dwelling older adults: Results of a randomized controlled trial. Journal of the American Geriatrics Society 2009, 57-11: 2020-2028. Gegevensbronnen • Bevolkingsprognoses Limburg (Provincie Limburg, 2008). • CBS-Begrippen (www.cbs.nl). Website van het CBS. • CBS Doodsoorzakenstatistiek. Gegevens omtrent de doodsoorzaken van alle in Nederlandse bevolkingsregisters ingeschreven overledenen. • CBS-POLS gezondheid en arbeid. Permanent Onderzoek Leefsituatie, gezondheid en arbeid. • CBS-StatLine (www.cbs.nl/statline). De elektronische databank van het CBS. • Jongerenmonitor GGD Zuid Limburg 2009 (GGD Zuid Limburg). • Nationaal Kompas Volksgezondheid (www.nationaalkompas.nl) (RIVM). • Nationale Atlas Volksgezondheid (www.zorgatlas.nl) (RIVM). • Ouderenmonitor GGD Zuid Limburg 2008 (GGD Zuid Limburg). • Preventieve Gezondheidsonderzoeken 2008 en 2009 (PGO) Jeugdgezondheidszorg 2009 (GGD Zuid Limburg). • TNO Kwaliteit van Leven (www.tno.nl /kwaliteit_van_leven/). • TRIMBOS-instituut. • Volwassenenmonitor GGD Zuid Limburg 2009. • VSV-verkenner (www.vsvkerkenner.nl). Website van het ministerie van OCW. • VTV-2010 (www.vtv2010.nl). Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010 (RIVM).

48

Literatuur, gegevensbronnen en websites

Websites • www.nationaalkompas.nl. Nationaal Kompas Volksgezondheid (RIVM). • www.regionaalkompas.nl. Regionaal Kompas Volksgezondheid (RIVM). • www.toolkitvtv.nl. Website toolkit regionale VTV, hulpmiddel om de regionale en lokale gezondheidssituatie in kaart te brengen (RIVM). • www.zorgatlas.nl. Nationale Atlas Volksgezondheid (RIVM).

49

bijlagen

Bijlage 1

Taken vanuit de Wet publieke gezondheid

Tot 1 december 2008 waren de taken en verantwoordelijkheden van de gemeente ten aanzien van collectieve preventie op het gebied van volksgezondheid vastgelegd in de Wet collectieve preventie volksgezondheid (Wcpv). Sindsdien is de Wcpv (en ook de Infectieziektewet en de Quarantainewet) overgegaan in de Wet publieke gezondheid (Wpg). De taken en bevoegdheden, die versnipperd over deze drie wetten waren verdeeld, zijn nu in één wet geregeld. • Epidemiologie: het verwerven van inzicht in de gezondheidssituatie van de bevolking door middel van het verzamelen en analyseren van gegevens; • Het bewaken van gezondheidsaspecten in bestuurlijke beslissingen; • Het bijdragen aan opzet, uitvoering en afstemming van preventieprogramma’s, met inbegrip van programma’s voor gezondheidsbevordering (en inclusief bevolkingsonderzoeken); • Het bevorderen van medisch-milieukundige zorg; • Het bevorderen van technische hygiënezorg; • Het bevorderen van psychosociale hulp bij rampen; • Jeugdgezondheidszorg: volgen en signaleren van ontwikkelingen in de gezondheidstoestand van jeugdigen en van gezondheidsbevorderende en -bedreigende factoren, ramen van behoefte aan zorg, vroegtijdige opsporing en preventie van specifieke stoornissen, vaccinatie, voorlichting, advies, instructie, begeleiding en het formuleren van maatregelen ter beïnvloeding van gezondheidsbedreigingen; • Algemene infectieziektebestrijding: algemene preventiemaatregelen, bestrijden van tbc en soa, inclusief bron- en contactopsporing. De veranderingen in de nieuwe Wpg hebben voornamelijk betrekking op de infectieziektebestrijding. De andere onderwerpen uit de Wcpv zijn doorgaans ongewijzigd overgenomen. Uitzonderingen hierop zijn de JGZ-digitalisering en de ouderengezondheidszorg. Infectieziektebestrijding De Wpg bevat drie nieuwe elementen op het gebied van de infectieziektebestrijding. Het gaat hierbij om de mogelijkheid van aansturing door de minister van VWS bij ernstige uitbraken van infectieziekten of dreigingen daarvan, de uitbreiding van de

51


meldingsplicht bij infectieziektebestrijding en de vereisten aan de infrastructuur van infectieziektebestrijding, met name bij belangrijke (lucht)havens. De Wpg regelt onder andere dat er voldoende voorzieningen komen om infectieziekten snel op te kunnen sporen en te bestrijden, met name in het internationale verkeer op grote havens en vliegvelden. Daarnaast zijn de bevoegdheden van de burgemeesters uitgebreid. Jeugdgezondheidszorg Een nieuw onderdeel binnen de Wpg is de verplichte digitalisering van de patiëntendossiers bij de jeugdgezondheidszorg (JGZ). Hierdoor zal de overdracht van dossiers binnen de JGZ soepeler verlopen. Het betreft alleen een digitaliseringplicht die als kwaliteitsbevorderende maatregel wordt ingevoerd. Er is hiermee geen sprake van een digitaal dossier waar ook anderen dan werkers in de JGZ toegang tot hebben. Ouderengezondheidszorg De ouderengezondheidszorg is voor gemeenten en de GGD een nieuwe wettelijke verplichting. De taken die hier uit voortvloeien voor gemeenten zijn: • het monitoren van (ontwikkelingen in de) gezondheidstoestand van ouderen en van gezondheidsbevorderende en -bedreigende factoren; • het inschatten van de behoeften aan zorg; • het vroegtijdig opsporen en preventie van specifieke stoornissen als comorbiditeit; • het geven van voorlichting, advies instructie en begeleiding; • het formuleren van maatregelen ter beïnvloeding van gezondheidsbedreigingen. Het is aan gemeenten om de verdere invulling van bovenstaande taken uit te voeren. (Bron: Bovendeur, 2009)

52

bijlagen

Bijlage 2a Kernindicatoren jongerenmonitor Tabel 2a: Kernindicatoren jongerenmonitor GGD Zuid Limburg 2009 (Bron: Jongerenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009; PGO GGD Zuid Limburg, 2008 en 2009) Indicator Ervaren gezondheid (goed-uitstekend)

Gemeente Gulpen-Wittem

Zuid-Limburg

82,2

82,2

34,7

42,1

Chronische aandoeningen Minimaal 1 aandoening Diabetes Astma/COPD

1,3

1,0

10,7

14,2

Overgewicht 5 - 6 jaar

4,6

9,5

9 - 11 jaar

7,4

16,6

13 - 14 jaar

14,1

15,3

5 - 6 jaar

0,5

2,3

9 - 11 jaar

0,5

2,6

13 - 14 jaar

2,3

2,8

Roken

12,9

15,5

Alcohol drinken

48,5

45,6

Dronken of aangeschoten geweest in de afgelopen 4 weken

10,4

16,3

Drinkt ≥ 5 glazen per gelegenheid

Ernstig overgewicht

Leefstijl

31,8

31,3

Hasj of wiet gebruikt

2,9

6,4

Totaal harddrugsgebruik

0,0

0,8

Niet voldoende groente/rauwkost

48,5

55,7

Niet voldoende fruit/sap

68,5

68,3

Niet voldoende ontbijten (< 5 keer per week)

14,7

20,4

Niet voldoende bewegen

21,1

26,8

Geen lid van sportvereniging

27,2

34,0

Aantal keren gymles op school is minder dan 2x per week

40,1

59,9

Heeft geslachtsgemeenschap gehad

14,5

20,0

Vrijt onveilig

5,6

8,9

SOA gehad*

0,6

2,2

53



Zuid-Limburg

Wordt wekelijks gepest

2,9

4,6

Verhoogde SDQ

1,6

4,1

Voelt zich onveilig op school

1,3

3,3

Indicator Psychische gezondheid

* Percentage betreft alleen seksueel actieve jongeren NB: duidt op een significant ongunstig verschil tussen de gemeente en andere Zuid-Limburgse gemeenten, op een significant gunstig verschil.

54

duidt

bijlagen

Bijlage 2b Kernindicatoren volwassenenmonitor Tabel 2b: Kernindicatoren volwassenenmonitor (17-64 jaar) GGD Zuid Limburg 2009 (Bron: Volwassenenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009) Indicator Ervaren gezondheid (goed-uitstekend)


Zuid-Limburg

Nederland

87,1

84,8

91,2

Chronische aandoeningen Minimaal 1 aandoening

55,4

Minimaal 2 aandoeningen

27,7

31,3

-

3,2

4,3

2,9

Diabetes Hoge bloeddruk

-

18,1

15,1

11,0

Hart- en vaatziekten

3,0

3,7

1,2

Astma/COPD

8,3

9,5

6,4

Aandoeningen bewegingsapparaat

30,9

30,8

24,2

Overgewicht

45,1

45,8

42,4

21,0

27,1

32,6

9,0

9,5

-

Zwaar drinken

10,2

11,6

12,7


62,7

65,2

-


73,7

74,1

-


35,9

34,3

-

Hoog risico op angststoornis/depressie

4,4

6,0

-

Eenzaam (ernstig-zeer ernstig)

7,0

6,7

-

Slachtoffer huiselijk geweld

6,3

8,1

-

Leefstijl Roken Overmatig alcoholgebruik

Psychische gezondheid

Mantelzorg Krijgt mantelzorg

1,1

3,4

-

Geeft mantelzorg

9,8

12,2

-

Belast door mantelzorg geven

6,0

12,8

55



Zuid-Limburg

Nederland

Vochtproblemen

36,6

31,0

-

Geluidshinder (licht-ernstig)

53,3

59,6

-

Geurhinder (licht-ernstig)

30,2

28,3

-

Stofhinder (licht-ernstig)

17,9

21,7

-

Slaapverstoring (licht-ernstig)

26,0

35,2

Indicator Milieu


56

duidt

bijlagen

Bijlage 2c Kernindicatoren ouderenmonitor Tabel 2c: Kernindicatoren ouderenmonitor (55 jaar en ouder) GGD Zuid Limburg 2008 (Bron: Ouderenmonitor GGD Zuid Limburg, 2008) Gemeente Gulpen-Wittem

Zuid-Limburg

Nederland

75,1

68,8

81,6

Minimaal 1 aandoening

75,6

80,1

-

Minimaal 2 aandoeningen

51,5

58,7

-

Diabetes

11,0

14,4

10,7

Hoge bloeddruk

32,9

33,3

30,7

Hart- en vaatziekten

11,8

14,5

6,4

Indicator Ervaren gezondheid (goed-uitstekend) Chronische aandoeningen

Astma/COPD

6,9

11,5

9,7

Aandoeningen bewegingsapparaat

49,9

53,0

40,9

Overgewicht

58,3

59,4

56,2

ADL-beperkingen

12,0

13,7

-

Vindt eigen manier van leven gezond

77,5

72,8

-

19,6

20,7

22,3

Leefstijl Roken Overmatig alcoholgebruik

7,9

9,6

-


58,1

64,8

-


58,2

57,7

-


40,2

39,8

-

Hoog risico op angststoornis/depressie

5,1

7,1

-

Eenzaam (ernstig-zeer ernstig)

6,6

9,1

-

Vindt zichzelf vergeetachtig

21,8

26,2

-

Zorgen over vergeetachtigheid (die zich vergeetachtig vinden)

33,2

37,6

-

Maakt zich zorgen over dement worden

52,9

50,5

-

2,7

3,9

-

Krijgt mantelzorg

8,9

9,9

-

Geeft mantelzorg

13,8

11,4

-

Belast door mantelzorg geven

18,4

19,3

-

Psychische gezondheid

Slachtoffer huiselijk geweld Mantelzorg

57



Zuid-Limburg

Nederland

Heeft meer zorg/hulp nodig

7,2

9,0

-

Heeft meer zorg/hulp nodig voor huishouden

6,3

7,3

-

Ongeval

9,9

9,2

-

Ongeval in/rondom huis

5,2

3,5

Indicator Zorg


58

duidt

bijlagen

Bijlage 3

Afkortingenlijst

ADL Algemene dagelijkse levensverrichtingen AOW Algemene Ouderdomswet BCF Beleidsgestuurde Contract Financiering BMI Body Mass Index CBS Centraal Bureau voor de Statistiek COPD Chronische bronchitis en longemfyseem EU Europese Unie GGD Geneeskundige Gezondheidsdienst HALT Het ALTernatief havo hoger algemeen voortgezet onderwijs hbo hoger beroepsonderwijs JGZ Jeugdgezondheidszorg lbo lager beroepsonderwijs lo lager onderwijs mavo middelbaar algemeen voortgezet onderwijs mbo middelbaar beroepsonderwijs Mental Health Inventory MHI MUMC+ Maastricht Universitair Medisch Centrum oggz openbare geestelijke gezondheidszorg PGO Preventieve Gezondheidsonderzoeken POLS Permanent Onderzoek Leefsituatie RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu SDQ Strengths and Dissabilities Questionnaire segv sociaaleconomische gezondheidsverschillen ses sociaaleconomische status soa seksueel overdraagbare aandoeningen tbc tuberculose VGZ Volksgezondheidszorg vmbo voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs VNG Vereniging van Nederlandse Gemeenten vo voortgezet onderwijs vso voortgezet speciaal onderwijs VTV Volksgezondheid Toekomst Verkenning vwo voorbereidend wetenschappelijk onderwijs

59


VWS Wcpv Wmo wo Wpg

60

ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport Wet collectieve preventie volksgezondheid Wet maatschappelijke ondersteuning wetenschappelijk onderwijs Wet publieke gezondheid

bijlagen

Bijlage 4

Begrippenlijst

Allochtonen Een allochtoon is een persoon van wie ten minste één ouder in het buitenland geboren is. Er wordt in deze regionale VTV geen onderscheid gemaakt tussen personen die zelf in het buitenland geboren zijn (eerste generatie in Nederland) en personen die in Nederland zijn geboren (tweede generatie). Wel wordt onderscheid gemaakt naar herkomstgroepering: westers en niet-westers. Deze indeling is ingegeven door de grote verschillen in sociaaleconomische en culturele situatie tussen deze groepen. Tot de niet-westerse allochtonen behoren de mensen met als herkomstgroepering de landen in de werelddelen Afrika, LatijnsAmerika, Azië (exclusief Indonesië en Japan) of Turkije. Westerse allochtonen vinden hun herkomst in Europese landen (exclusief Turkije), Noord-Amerika, Oceanië of in Japan en Indonesië (CBS-Begrippen). Comorbiditeit Een additionele (chronische) aandoening bij mensen die al een ziekte hebben. Curatie Genezend. Demografie Demografie (letterlijk: de beschrijving van de bevolking) omvat de studie naar (ontwikkelingen in) de omvang en samenstelling van de bevolking. De gezondheid van de bevolking hangt onder meer samen met demografische factoren. Voorbeeld: in een gebied met relatief veel ouderen zijn meer chronische gezondheidsproblemen te verwachten. Demografische druk De som van het aantal personen van 0 tot 19 jaar en 65 jaar of ouder in verhouding tot de personen van 20 tot en met 64 jaar. De demografische druk is de som van de ‘groene druk’ en de ‘grijze druk’ (CBS-Begrippen).

61


Determinanten Determinanten zijn factoren die de gezondheid beïnvloeden (Nationaal Kompas Volksgezondheid). (EU)regio Grensoverschrijdend samenwerkingsverband van gebieden binnen de Europese Unie. Gezonde levensverwachting De gezonde levensverwachting is het aantal levensjaren dat iemand kan verwachten in goede gezondheid door te brengen. De lengte en kwaliteit van het leven worden hierin gecombineerd. De kwaliteit van het leven wordt weergegeven met drie gezondheidsindicatoren die ieder een bepaald type gezonde levensverwachting opleveren: • levensverwachting in goed ervaren gezondheid; • levensverwachting zonder lichamelijke beperkingen; • levensverwachting in goede geestelijke gezondheid. Gezondheid Gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk welzijn en niet slechts de afwezigheid van ziekte of andere lichamelijk gebreken (WHO, 1948). GGD Zuid Limburg De geneeskundige gezondheidsdienst van de gemeenten in Zuid-Limburg. Een dienst die de collectieve preventie uitvoert, met extra aandacht voor gezondheidsrisico’s in de mens en in diens fysieke en sociale omgeving. Die acuut optreedt bij spoed eisende, medische hulpverlening en calamiteiten en de veiligheid mee bewaakt (GGD Zuid Limburg). Levensverwachting De levensverwachting voor personen die in een bepaald jaar geboren zijn, is het aantal jaren dat zij kunnen verwachten te leven op basis van de sterftekansen in dat jaar en onder de aanname dat de sterftekansen gelijk zullen blijven (Nationaal Kompas Volksgezondheid). Obesitas (ernstig overgewicht) Obesitas geeft abnormale of buitensporige opeenhopingen van vet aan die de gezondheid kunnen beïnvloeden. De Body Mass Index (BMI) is in dit geval gelijk aan of groter

62

bijlagen

dan 30 kg/m2. Het gewicht in kilogram gedeeld door het kwadraat van de lengte in meters geeft de BMI (Nationaal Kompas Volksgezondheid). Overgewicht Overgewicht geeft abnormale of buitensporige opeenhopingen van vet aan die de gezondheid kunnen beïnvloeden. De Body Mass Index (BMI) is in dit geval gelijk aan of groter dan 25 kg/m2. Het gewicht in kilogram gedeeld door het kwadraat van de lengte in meters geeft de BMI (Nationaal Kompas Volksgezondheid). Prevalentie De prevalentie is het aantal personen dat een bepaalde ziekte heeft op een bepaald moment (puntprevalentie) of in een bepaalde periode heeft gehad (bijvoorbeeld jaarprevalentie). Psychische ongezondheid Het meten van geestelijke gezondheid van de algemene bevolking gebeurt in Nederland voornamelijk met de RAND Mental Health Inventory (MHI). Bij afname van de MHI worden zowel positieve als negatieve vragen gesteld. In het Nederlands is alleen de versie met vijf vragen beschikbaar (MHI-5). Deze bestaat uit de volgende vragen: Voelde u zich erg zenuwachtig? Zat u zo erg in de put dat niets u kon opvrolijken? Voelde u zich kalm en rustig? Voelde u zich neerslachtig en somber? Voelde u zich gelukkig? Vanaf 2001 wordt de MHI-5 meegenomen in de landelijke gezondheids enquête (POLS) van het CBS. Ook in de gezondheidsenquêtes onder ouderen en volwassenen van GGD Zuid Limburg wordt dit instrument meegenomen. Psychische stoornissen worden niet opgespoord met dit instrument. Publieke gezondheid (Zie ook volksgezondheid) De wetenschap en de kunst om ziekte te voorkomen, levens te verlengen en gezondheid te bevorderen door middel van georganiseerde inspanningen voor de maatschappij, instellingen (publieke en privaat) en individuen. Het richt zich op zaken waar burgers niet snel om zullen vragen, maar die wel nodig zijn voor een gezonde samenleving. Het gaat hierbij vaak om onderwerpen waar gemeenten via hun beleid invloed op uit oefenen, zoals woonomgeving, milieu en gezondheidsbeleid. GGD’en kunnen gemeenten hierin ondersteunen en adviseren. Daarbij is bijzondere aandacht voor kwetsbare groepen.

63


Sociaaleconomische status De positie van mensen in de sociale stratificatie noemen we sociaaleconomische status (ses). Belangrijke kenmerken die vaak als indicatoren van ses dienen, zijn opleiding, beroep en inkomen (Nationale Atlas Volksgezondheid). Sterfte Het aantal personen dat is overleden waarbij een bevoegde arts een overlijdensakte heeft ondertekend (CBS-begrippen). Volksgezondheid (Zie ook publieke gezondheid) De wetenschap en de kunst om ziekte te voorkomen, levens te verlengen en gezondheid te bevorderen door middel van georganiseerde inspanningen voor de maatschappij, instellingen (publieke en privaat) en individuen. Het richt zich op zaken waar burgers niet snel om zullen vragen, maar die wel nodig zijn voor een gezonde samenleving. Het gaat hierbij vaak om onderwerpen waar gemeenten via hun beleid invloed op uit oefenen, zoals woonomgeving, milieu en gezondheidsbeleid. GGD’en kunnen gemeenten hierin ondersteunen en adviseren. Daarbij is bijzondere aandacht voor kwetsbare groepen. Zelfrapportage Een methode van rapportage in het wetenschappelijk onderzoek waarbij de persoon die ondervraagd wordt zelf vragenlijsten invult (Thesaurus Zorg en Welzijn).

64

bijlagen

Bijlage 5

Verantwoording

In dit document is gebruik gemaakt van de landelijke VTV 2010, de zorgatlas, de door het RIVM ontwikkelde toolkit regionale VTV, de regionale VTV ‘Een gezonde kijk op Zuid-Limburg 2010’ en informatie uit de door andere GGD’en (met name GGD Hart voor Brabant en GGD Zeeland) uitgebrachte regionale en lokale publicaties. Sommige teksten zijn één op één uit deze documenten overgenomen. Uiteraard is de informatie waar nodig volledig aangepast aan de Zuid-Limburgse en/of de situatie in de gemeente Gulpen-Wittem. De regionale en lokale indicatoren zijn veelal afkomstig uit de gezondheidsenquêtes (monitors) van de GGD Zuid Limburg, aangevuld met beschikbare gegevens uit andere lokale, regionale, provinciale en landelijke databronnen. De rapportage ‘Een gezonde kijk op Gulpen-Wittem’ maakt deel uit van de regionale VTV ‘Een gezonde kijk op Zuid-Limburg 2010’ en is de nieuwe rapportagevorm over de lokale gezondheidsgegevens.

65

Een gezonde kijk op gulpen-wittem

Bijlage 6

Auteurs en gemeentelijke contactpersonen

Auteurs lokale VTV Mw. Drs. P.H.G. Lamberts GGD Zuid Limburg, projectleider regionale VTV Mw. Drs. M. Steenbakkers GGD Zuid Limburg, stafmedewerker beleid, promovenda Academische Werkplaats Publieke Gezondheid Mw. N.H.B. Thijssen, MSc GGD Zuid Limburg, stafmedewerker beleid Mw. Dr. S. Backus-Mujakovic GGD Zuid Limburg, epidemioloog Mw. Dr. J.J.M. de Vreede GGD Zuid Limburg, epidemioloog Dhr. Dr. K.J. Hajema GGD Zuid Limburg, epidemioloog Mw. Drs. D. Hodiamont GGD Zuid Limburg, adviseur gezondheidsbevordering Mw. Drs. A.M. van Ingen GGD Zuid Limburg, adviseur gezondheidsbevordering Mw. Drs. E.C.A.J. Linssen GGD Zuid Limburg, adviseur gezondheidsbevordering Mw. Drs. N. Rutten GGD Zuid Limburg, adviseur gezondheidsbevordering Dhr. Drs. M.J.J.C. Poos RIVM/cVTV, projectleider regionale VTV 66

bijlagen

Gemeentelijke contactpersonen Dhr. Drs. L.A.E.C. Brüll Gemeente Kerkrade, beleidsadviseur Zorg Mw. Drs. N.C. Erens Gemeente Landgraaf, Beleidsmedewerker Maatschappelijke Ontwikkeling Mw. P.H.M. Evers Gemeente Meerssen, beleidsmedewerker Dhr. J.H.J. Janssen Gemeente Schinnen, beleidsmedewerker Wmo/gezondheidszorg, sector ontwikkeling en beheer Mw. Mr. M.J.L. Janssens Gemeente Valkenburg aan de Geul, senior beleidsmedewerkster Dhr. R.W.M.A. van Kesteren Gemeente Brunssum, beleidsmedewerker Dienst Beleid & Strategie Mw. J.A.J. Laven Gemeente Heerlen, beleidsmedewerker Wmo en Gezondheid Mw. J.P.J. Lenssen Gemeente Nuth, beleidsmedewerker Welzijn Dhr. P.J. Loneus Gemeente Gulpen-Wittem, beleidsmedewerker Mw. M. Nicolaes Gemeente Margraten, beleidsmedewerker Welzijn Mw. Drs. A.J. Raaymakers Gemeente Stein, beleidsmedewerker Dhr. drs. F.M.M. Raeven Gemeente Onderbanken, beleidsmedewerker Welzijn en VGZ

67

Een gezonde kijk op gulpen-wittem

Dhr. H. Reiters Gemeente Maastricht, programmamanager Mw. Drs. M.D. Reitz-Vollema Gemeente Simpelveld, senior beleidsmedewerker AJZ-Welzijn/Wmo Dhr. M.J.M.G. Renkens Gemeente Sittard-Geleen, beleidsmedewerker Mw. Mr. Drs. J.G.M.W. Rompelberg Gemeente Eijsden, beleidsmedewerker TOCWS Mw. C.C.M. Selten Gemeente Beek, beleidsmedewerker Maatschappelijke Zorg Mw. K. Voorjans Gemeente Voerendaal, adviseur Zorg Mw. M.A.H. Wassenberg, MSc Gemeente Vaals, beleidsadviseur Wij danken alle hierboven genoemde personen voor hun bijdrage aan de totstand koming van de lokale uitwerkingen van de regionale VTV. Een woord van dank gaat eveneens uit naar alle anderen die een steentje hebben bijgedragen aan de totstand koming van de regionale VTV en de lokale uitwerkingen.

68

Zuid-Limburg

Sittard-Geleen Stein

Onderbanken Schinnen

Brunssum

Beek Heerlen

Nuth

Landgraaf

Meerssen Valkenburg aan de Geul

Maastricht

Voerendaal

Kerkrade

Simpelveld

Margraten Gulpen - Wittem Eijsden


Vaals


07-12-2010 12:17:34

Een gezonde kijk op Gulpen-Wittem is onderdeel van de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) Zuid-Limburg 2010 en geeft een integraal beeld van de gezondheidstoestand in de gemeente GulpenWittem op basis van de op dit moment beschikbare informatie. Voor de overige Zuid-Limburgse gemeenten is een vergelijkbaar rapport verschenen.

Een gezonde kijk op

Gulpen-Wittem Een gezonde kijk op Gulpen-Wittem

maakt deel uit van

2010

Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning

2010

GGD Zuid Limburg Postbus 2022 6160 HA Geleen T 046 850 66 66 [email protected] www.ggdzl.nl December - 2010


07-12-2010 12:16:44

Gulpen-Wittem. Een gezonde kijk op. maakt deel uit van. Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning. Een gezonde kijk op Gulpen-Wittem

Recommend Documents