Egemin Automation SOLIDS 2011, Learn Shops ATEX : wat, hoe, en wie?

Egemin Automation SOLIDS 2011, Learn Shops ATEX : wat, hoe, en wie? Bert Brouwers Sr. Consultant Egemin Consulting N.V. Maintenance stand H1009 1 Solids 2011 Learn Shops | ATEX : Wat, Hoe & Wie is verantwoordelijk? | Bert Brouwers, Egemin Consulting N.V.

Copyright © 2011 Egemin International NV

Spreker

» ir. Bert Brouwers Sr. Consultant Technical Safety bij Egemin Consulting NV (maintenance stand H1009)

• Explosieveiligheid ATEX 95 & ATEX 137 • Machineveiligheid & CE markering • Functionele Veiligheid – TüV Functional Safety Engineer IDnr 1719/09

2 Solids 2011 Learn Shops | ATEX : Wat, Hoe & Wie is verantwoordelijk? | Bert Brouwers, Egemin Consulting N.V.


Agenda » ATEX management summary Wat is ATEX • Regelgeving • Wat is een explosie

Explosiebeveiliging • Preventiehiërarchie & voornaamste bijhorende concepten

» Explosieveiligheidsdocument Wat is het Hoe begin je er aan • Stappenplan

» Verantwoordelijkheden Betrokken partijen, rollen, verantwoordelijkheden 3 Solids 2011 Learn Shops | ATEX : Wat, Hoe & Wie is verantwoordelijk? | Bert Brouwers, Egemin Consulting N.V.


Wat is ATEX? – Regelgeving ATEX 95 » Economische Richtlijn 94/9/EEG Op de markt brengen van veilige apparaten en componenten

ATEX 137 » Sociale Richtlijn 99/92/EEG Voorzien veilige werkomgeving Opstellen van het explosieveiligheidsdocument – Zonering

» naar de toeleveranciers, als fabrikant » Gelijk voor de hele EU

» gebruiker / exploitant Werkgever » Nationale verschillen

ATEX = ATmosphère EXplosive Ontplofbare Atmosfeer, Explosiegevaarlijke Atmosfeer 4 Solids 2011 Learn Shops | ATEX : Wat, Hoe & Wie is verantwoordelijk? | Bert Brouwers, Egemin Consulting N.V.


Wat is ATEX? – Regelgeving

» Op Nationaal Vlak : » Vertaling van de Europese Richtlijnen in lokale wetgeving » België Sociale wetgeving op elektrisch vlak ingevuld door het AREI (art.105 e.v.) Aangevuld door geharmoniseerde NBN-EN normen op elektrisch en niet-elektrisch vlak Zoneringstekeningen voor elektrisch materiaal, verplichte goedkeuringsprocedure door erkend organisme (vroeger dubbel) 5 Solids 2011 Learn Shops | ATEX : Wat, Hoe & Wie is verantwoordelijk? | Bert Brouwers, Egemin Consulting N.V.


Wat is ATEX? – Regelgeving

» Op Nationaal Vlak : » Vertaling van de Europese Richtlijnen in lokale wetgeving » Nederland Sociale wetgeving ingevuld door ARBO Aangevuld door geharmoniseerde NEN-EN normen, nationale normen (NEN) en praktijkrichtlijnen (NPR) op elektrisch en nietelektrisch vlak



Scope ATEX 137 » Vastleggen van de:

minimumvoorschriften inzake de gezondheidsbescherming en de veiligheid van de werknemers die door explosieve atmosferen gevaar kunnen lopen.



Wat is ATEX? – Wat is een Explosie » Explosieve Atmosfeer (1999/92/EG): een mengsel van lucht en brandbare stoffen in de vorm van gassen, dampen, nevels of stof, onder atmosferische omstandigheden, waarin de verbranding zich na ontsteking uitbreidt tot het gehele niet verbrande mengsel.

» Explosie (EN 1127-1, 3 ): Een plotselinge oxidatie of splitsingsreactie die een verhoging teweegbrengt in temperatuur, druk of beide gelijktijdig.

» Gasexplosies: Gas of damp, in een ontplofbaar mengsel met zuurstof uit de lucht, komt in contact met een ontstekingsbron. De belangrijkste ontstekingsbronnen zijn open vuur, vlammen en vonken. » Stofexplosies: Brandbare vaste stof, in fijn verdeelde vorm, met turbulente lucht opgewerveld tot een stofwolk komt in contact met een ontstekingsbron. (bijv. metaalpoeder, suiker, graanstof, melkpoeder, kunstmest e.d.) 8 Solids 2011 Learn Shops | ATEX : Wat, Hoe & Wie is verantwoordelijk? | Bert Brouwers, Egemin Consulting N.V.


Wat is ATEX? – Wat is een Explosie



Wat is ATEX? – Wat is een Explosie



Explosiebeveiliging - preventiehiërarchie

» Voorkom explosiegevaarlijke atmosfeer Zorg dat er geen explosiegevaarlijke producten zijn Zorg ervoor dat er geen producten in suspensie zijn Zorg dat er geen lucht is

» Voorkom ontsteking Zorg dat er geen ontstekingsbronnen zijn

» Beperk gevolgen Zorg dat drukopbouw beperkt blijft (venting) Zorg dat installatie weerstaat aan de druk (containment) 11 Solids 2011 Learn Shops | ATEX : Wat, Hoe & Wie is verantwoordelijk? | Bert Brouwers, Egemin Consulting N.V.


Vermijden Ex Atmosfeer; Producteigenschappen 4 types van producten

» Vloeistoffen koolwaterstoffen

» Gassen aardgas, waterstof

» Stof poeders

» Producteigenschappen zijn uitermate belangrijk » Ze zijn terug te vinden in het ExplosieVeiligheids-Document

» Hybride combinaties



Vermijden EX atmosfeer » Productgegevens Welke producten zijn brandbaar en explosiegevoelig Wanneer leiden deze producten tot explosiegevaarlijke mengsels? • • • • • •

Onderste explosiegrens (LEL) – gassen & dampen Vlampunt (flash point) – vloeistoffen (dampen) Korrelgrootte & minimale explosieve concentratie – poeders Bovenste explosiegrens (UEL) Minimale zuurstofconcentratie (inertisatie) …

» Installatiegegevens Waar zijn de eventuele gevarenbronnen • Installatie-kennis: lekbronnen, procesvaten, …. • Staat van onderhoud • Schoon huishouden bij risico op vorming stoflagen 13 Solids 2011 Learn Shops | ATEX : Wat, Hoe & Wie is verantwoordelijk? | Bert Brouwers, Egemin Consulting N.V.


Vermijden ontsteking » Productgegevens Minimale ontstekingsenergie (MOE - MIE) • Voor gassen opgedeeld in gasklasses (I), IIA, IIB, IIC (± 260µJ, 60µJ, 19µJ) • Voor poeders opgave energie (varieert van enkele mJ tot honderden mJ)

Minimale ontstekingstemperatuur (MOT - AIT) • Voor gassen opgedeeld in temperatuurgroepen T1 t.e.m. T6 • Voor poeders grenstemperatuur per geval (met opgelegde veiligheidsmarges)

Glimtemperatuur (layer ignition temperature) • Specifiek voor poeders • Ontstekingstemperatuur bij laagdikte van 5mm!

» Installatiegegevens Locaties met kans op gevaarlijke atmosfeer (zonering) Mogelijke ontstekingsbronnen (13 types) 14 Solids 2011 Learn Shops | ATEX : Wat, Hoe & Wie is verantwoordelijk? | Bert Brouwers, Egemin Consulting N.V.


Zone-indeling is …

» Een specifieke vorm van risico-beoordeling » Het risico op de aanwezigheid van een explosiegevaarlijk mengsel wordt geëvalueerd. De resultaten van deze evaluatie worden grafisch voorgesteld in de zoneringstekening. » Een zone is een locatie waar met een bepaalde kans een explosief lucht-brandstof mengsel aanwezig kan zijn. » Zone-indeling is geen zuivere wetenschap, maar een combinatie van wetenschap, techniek, statistiek en ervaring. 15 Solids 2011 Learn Shops | ATEX : Wat, Hoe & Wie is verantwoordelijk? | Bert Brouwers, Egemin Consulting N.V.


Zones » Emissiebron: punt waar een explosief mengsel kan ontstaan gekenmerkt door emissiedebiet en activiteitsklasse » De combinatie activiteit en ventilatieomstandigheden geeft aanleiding tot een zoneklasse: Zone 0 (voor gas)

Zone 20 (voor stof)

– Veelvuldig of langdurig explosiegevaar aanwezig

Zone 1

Zone 21

– Af en toe explosiegevaar aanw., normale werking, kan enige tijd blijven

Zone 2

Zone 22

– Explosiegevaar aanwezig bij foutcondities, relatief snel terug veilige situatie 16 Solids 2011 Learn Shops | ATEX : Wat, Hoe & Wie is verantwoordelijk? | Bert Brouwers, Egemin Consulting N.V.


Vermijden van ontsteking; Ontstekingsbronnen » hete oppervlakken » vlammen en hete gassen » mechanisch veroorzaakte vonken » elektrische installaties » elektrische circulatiestromen, kathodische bescherming » statische elektriciteit » blikseminslag » elektromagnetische velden » elektromagnetische straling » ioniserende straling » ultrageluid » adiabatische compressie, drukgolven » chemische reacties 17 Solids 2011 Learn Shops | ATEX : Wat, Hoe & Wie is verantwoordelijk? | Bert Brouwers, Egemin Consulting N.V.


Beperken van de gevolgen; Gevolgen van de explosie

explosie-energie

drukgolf

brokstukken

gebouwen 18 Solids 2011 Learn Shops | ATEX : Wat, Hoe & Wie is verantwoordelijk? | Bert Brouwers, Egemin Consulting N.V.

warmtestraling

personen Copyright © 2011 Egemin International NV

De gevolgen beperken

» Producteigenschappen: Maximale explosiedruk (gaswetten / exp. bepaling) Drukstijgsnelheid (Kst, voor stof; gaswetten voor gas)

» Installatiegegevens: Weerstaan aan de overdruk Beperken van drukopbouw: Explosieluik; Explosieonderdrukking Beperken schade fragmenten & hitte • Strategische plaatsing risicoprocessen • Aanwezigheid personeel beperken

» Beter voorkomen dan schade beperken! • Soms geen andere keuze. 19 Solids 2011 Learn Shops | ATEX : Wat, Hoe & Wie is verantwoordelijk? | Bert Brouwers, Egemin Consulting N.V.


explosiegroep

bov. explosiegrens [vol %]

T1

IIC

12,0

T2

IIA

464 omg omg 2,1 13,0

T1

IIA

T1

IIA

0,07 -253 BG 560 omg fles

2,0

-

ISOPROPANOL

60,1

0,8

2,1

82

12

399 omg omg

ACETON

58,1

0,8

2

56

-20

Aardgas

17,4 0,83

0,6 -161 BG 630 omg


ond. explosiegrens [vol %]

max. werkdruk [bar]

max. werktemp [°C]

ontstekingstemp. [°C]

vlampunt [°C]

kookpunt [°C]

rel.dampdichtheid (lucht=1)

dichtheid [kg/dm³]

temperatuurgroep

WATERSTOF

molec. gewicht

stofnaam

van de stof

eigenschappen

Producteigenschappen Gas-EX risicoproducten

5

4,0 77,0 2

4,4 16,5


glimtemperatuur °C

60

470

6,4

138

St1

330

0,056 0,034

>300 10/30

470 330

7,4 8,2

42 90

St1 >450 60 St1 smelt 50

345


Resistiviteit [Ωm]

stofklasse

min. explosieve conc.[g/m³]

KST waarde [bar m/s]

max. drukstijgsnelh. [bar/s]

max. ontploff. druk [bar]

min. ontst. temp. [ ° C]

0,01

stofnaam Kolen Bloem Suiker (typ.)

min.ontst. energie [mJ]

granul. samenst. [mm]

eigenschappen van de stof

Producteigenschappen Stof-EX risicoproducten

30


Veilig werken in gezoneerd gebied » Signalisatie en markering » Aangepast ontwerp & materiaalkeuze Materialen geconstrueerd volgens specifieke categorie & beschermingswijze Beschermingswijzen voor elektrisch materiaal, niet-elektrisch materiaal, Gas en Stof (Dust) Installatie-eisen (o.a. aarding & equipotentiale verbiningen)

» Gepaste werkprocedures, Instructie & opleiding personeel Onder meer werken/of vuurvergunning 22 Solids 2011 Learn Shops | ATEX : Wat, Hoe & Wie is verantwoordelijk? | Bert Brouwers, Egemin Consulting N.V.







Explosieveiligheidsdocument » Wat is het ExplosieVeiligheidsDocument: Het EVD is het sluitstuk van het explosieveiligheidsbeleid in een bedrijf. De uitbater / werkgever beschrijft in het EVD • Welke explosiegevaren aanwezig zijn, en • Hoe er veilig mee wordt omgegaan bij de uitbating

» Hoe begin je er aan stappenplan



Explosiebeveiliging - Stappenplan » Technische Maatregelen / Ontwerp 1. Inventarisatie brandbare stoffen 2. Risico-beoordeling • • • •

explosieve atmosfeer mogelijk gevarenbronnen ventilatie bestaande maatregelen

3. Zonering 4. Beoordeling ontstekingsbronnen 5. Plan van aanpak • • • •

voorkomen van gevaarlijke explosieve atmosfeer voorkomen van ontstekingsbronnen beperking van gevolgen van een explosie toepassen meet- en regeltechniek

» Organisatorische Maatregelen / Uitbating

Keuringen, inspecties en onderhoud Procedures, instructies, kwalificatie, voorlichting, opleiding Toezicht, werkvergunningen Markering explosiegevaarlijke gebieden Coördinatieverplichting Explosieveiligheidsdocument met wijzigingsbeheer



Explosieveiligheidsdocument » Verdere hulpmiddelen Tekst van de ATEX richtlijn & bijhorende normalisatie “Niet-bindende praktijkgids met het oog op de tenuitvoerlegging van Richtlijn 1999/92/EG” • Modelindeling voor een EVD • Checklist "Volledigheid van het explosieveiligheidsdocument“ • …

» Best vooraf even nadenken over de opbouw Zeker bij grote installaties, het moet beheersbaar en overzichtelijk blijven en toch volledig zijn

» Up to date houden! 26 Solids 2011 Learn Shops | ATEX : Wat, Hoe & Wie is verantwoordelijk? | Bert Brouwers, Egemin Consulting N.V.







Betrokken partijen » » » » » » »

Uitbater » Eigenaar » Werkgever » Werknemer » Fabrikant Installateur Notified body (aangemelde instantie) » Keuringsorganisme (EDTC) » ATEX deskundige

Test labo Verzekeringsmaatschappij Overheid …



Rolverdeling / verantwoordelijkheden » Werkgever sociale ATEX richtlijn / ATEX 137 VERPLICHTINGEN VAN DE WERKGEVER • • • •

Voorkoming van en bescherming tegen explosies (art.3) Beoordeling van de explosierisico’s (art.4) Algemene verplichtingen (art.5, inrichting werkplaats, toezicht) Coördinatieverplichting (art.6, o.m. belangrijk bij werken contractors) – Meerdere werkgevers op één werkplaats: elke wg verantwoordelijk voor alle zaken onder zijn toezicht – PLUS: wg verantwoordelijk voor de arbeidsplaats moet coördineren

• Plaatsen waar explosieve atmosferen kunnen voorkomen (art.7, zone-indeling) • Explosieveiligheidsdocument (art.8) • Bijzondere voorschriften voor arbeidsmiddelen en arbeidsplaatsen (art.9) – Nieuwe a.m. & a.p. 30 jun 2003 + overgangsbepaling oude 30 jun 2006



Rolverdeling / verantwoordelijkheden » Werknemer Veilig Handelen – cfr. volgens instructies & voorschriften

» Eigenaar / Uitbater Indien ook werkgever: Eenvoudig, zie hoger “werkgever” Indien niet werkgever: Complex • Gedeelde verantwoordelijkheid met de werkgever • Niet volledig algemeen te behandelen: (contract)afspraken tussen eigenaar/uitbater van de installatie en werkgever van het bedienend personeel zullen belangrijke invloed hebben – – – –

Wie zorgt voor de juiste opleiding Wie houdt installaties in goede staat van onderhoud Hoe worden eventuele investeringen om risico’s te beheersen doorgevoerd ….



Rolverdeling / verantwoordelijkheden » Fabrikant (van ATEX apparatuur) economische ATEX richtlijn / ATEX 95 In te vullen verplichtingen • Uitvoeren van de “Procedures voor de beoordeling van de overeenstemming” alleen of met notified body afhankelijk van productcategorie • CE markering (en bijhorende ATEX markering) aanbrengen op het apparaat • Formele “EG-verklaring van overeenstemming” afleggen (al dan niet aangevuld met certificaat door notified body) • Ontwerp/constructie van het apparaat zó dat de essentiële veiligheids- en gezondheidseisen van de ATEX richtlijn vervuld worden • Gebruiksaanwijzing voor het apparaat • Samengevat: veilig apparaat bouwen, inclusief de nodige gebruiksinstructies & formele invulling van de conformiteit



Rolverdeling / verantwoordelijkheden » Notified body / Aangemelde instantie economische ATEX richtlijn / ATEX 95 • Specifieke rol bij de beoordeling van de conformiteit van bepaalde groepen van apparaten



conformiteitsbeoordelingsprocedures

Tussenkomst notified body



Rolverdeling / verantwoordelijkheden » Installateur Installeren apparaat cfr. instructies fabrikant Respecteren wettelijke bepalingen Werken uitvoeren conform instructie uitbater/eigenaar (coördinatie, werken met derden) Invulling verantwoordelijkheid afhankelijk van contractvorm • EPC / enkel uitvoering / regie / …

» Keuringsorganisme / erkend organisme (EDTC) Uitsluitend voor België Goedkeuren zone-indeling en zoneringstekening voor elektrische apparatuur (AREI art. 105 tot 110) Keuring elektrische installatie (voor eerste in gebruikname + periodiek) 34 Solids 2011 Learn Shops | ATEX : Wat, Hoe & Wie is verantwoordelijk? | Bert Brouwers, Egemin Consulting N.V.


Rolverdeling / verantwoordelijkheden » Overheid Markttoezicht (economische ATEX richtlijn) Toezicht / handhaving (arbo-inspectie, arbeidsinspectie, …)

» Verzekeringsmaatschappij Sanctionering (+ of -) via premiestelsel Vraagt bewijs van goed beheer (!uitsluiting bij ‘slecht’ beheer!)

» ATEX deskundige Adviseren, dienstverlening aan werkgever, ondersteuning bij invullen van de verplichtingen van de werkgever NIET overnemen van de verantwoordelijkheid van de werkgever

» Test labo Bijzondere vorm van deskundige: bepalen producteigenschappen 35 Solids 2011 Learn Shops | ATEX : Wat, Hoe & Wie is verantwoordelijk? | Bert Brouwers, Egemin Consulting N.V.


Samenvatting » Explosieveiligheid is belangrijk want:

» Veilig omgaan met explosiegevaar vereist voldoende kennis, het belang Veiligheid van de werknemers komt op de eerste plaats van opleiding van de werknemers mag niet Wettelijke verplichting » Het explosieveiligheidsdossier onderschat worden. » Alle betrokken personen in de is pas klaar als: levensduur van een installatie Alle bijhorende inspecties en inventarisaties klaar zijn van ontwerp, over operationele inzet, tot uit De eventueel noodzakelijke aanpassingen aan de dienststelling zijn mee installaties doorgevoerd zijn verantwoordelijk voor het veilig omgaan met » Instandhouding van het explosiegevaar. explosieveiligheidsdocument: Het EVD moet mee evolueren met de levenscyclus van de installatie 36 Solids 2011 Learn Shops | ATEX : Wat, Hoe & Wie is verantwoordelijk? | Bert Brouwers, Egemin Consulting N.V.


Zijn er nog vragen? Misschien hebben wij het antwoord!



Sterke troeven van … Egemin Consulting NV

Opvolging van de nieuwe Europese richtlijnen en normen Opmaak van bedrijfsstandaards gebaseerd op deze richtlijnen Ervaring gekoppeld aan de praktische implementatie Opleiding geven en audits uitvoeren (voor bestaande en nieuwe installaties of machines) Opleiden en begeleiden van klanten en leveranciers De veiligheid van de werknemers binnen uw onderneming verhoogt 38 Solids 2011 Learn Shops | ATEX : Wat, Hoe & Wie is verantwoordelijk? | Bert Brouwers, Egemin Consulting N.V.


CE en de uitdaging !

Advies, audit en begeleiding

Machinerichtlijn Laagspanningsrichtlijn Arbeidsmiddelenrichtlijn EMC en ATEX richtlijnen

Risicoanalyse en -beoordeling Technisch Dossier Gebruikershandleiding Functionele Veiligheid



Vragen? » Bedankt voor uw aandacht. » Met vragen naar aanleiding van deze presentatie kan u steeds terecht op: Contact: +32 3 641 16 00

B. Brouwers – senior consultant P. Tilkens – directeur K. Van Doorn – secretariaat verkoop



Egemin Automation SOLIDS 2011, Learn Shops ATEX : wat, hoe, en wie?

Recommend Documents