E Lichtbericht 89. Verschenen in december 2009

All Star Lanes Boutique Bowling, Wat heel lang als kleinburgerlijk Brick Lane, Londen en duf werd beschouwd, zal ooit weer als chic worden ontdekt. Dat Architect: Dan Evans, Londen geldt ook voor bowling, de cliché www.allstarlanes.co.uk recreatiesport van de Amerikaanse voorsteden. Pionier van de nieu­ we trend met de naam „boutique ­bowling“ is de Londense keten „All Star Lanes“, die met een verfrissende mixture van modern design en retro-­elementen het kegelen

van de jongeren uit de grote (voor) steden weer salonfähig maakte. Op de locatie in Brick Lane in het Londense East End zorgen Optec wallwashers en spots voor een levendig, sprankelend licht op de bowlingbanen.

E

Lichtbericht 89

Inkopen – en je ogen gebruiken Steeds meer verbruikers zien bewust consumeren als een mogelijkheid om invloed uit te oefenen. Ook de aanbieders geven een bepaalde vorm aan hun retailconcepten en -architecturen zodat de eisen van de klanten op het gebied van duurzaamheid aan een attractieve uiterlijke verschijningsvorm

worden gekoppeld. Licht met een efficient visual comfort hoort daar ook bij: bijvoorbeeld in de National Geographic store in Oxford Street, Londen.

Verschenen in december 2009

E

ERCO GmbH Postfach 2460 58505 Lüdenscheid Germany Tel.: +49 2351 551 0 Fax: +49 2351 551 300 [email protected] www.erco.com

Inhoud

Inleiding

1

Over dit nummer

2

Flitslichten

4

Inzicht in licht

Over dit nummer

Licht & Techniek

Verslag

6

10

National Geographic store Het werd licht in de camera obscura: op een volledig zwarte achtergrond zorgen de ERCO spots voor een drama­ tische enscenering van artikelen en tentoonstellingsstukken in de National Geographic store Londen.

16

Innovatiefocus LED Binnenruimte

18

Innovatiefocus LED Buitenruimte

20

Voor efficient visual comfort Nieuwe producten voor Light System DALI

22

Focus Energie-efficiëntieklassen voor lampen

23

Dubbelfocus LED-armaturen als efficiënt alternatief

24

MPREIS supermarkten De onconventionele concepten van de Tiroolse winkelketen MPREIS breken met de traditionele presentatievormen.

26

Efficient visual comfort in de retailsector Attractiever naar buiten treden, zuinig omgaan met natuurlijke hulpbronnen en kosten besparen: Vooral in de winkelbouw leveren lichtconcepten met een efficient visual comfort vele voordelen op.

28

Epicure store, Brussel Het hoeft niet altijd chocolade te zijn: reizende lekkerbekken kunnen op de Brusselse luchthaven nu ook topwijnen, zeldzame whisky’s en sigaren inslaan.

30

Victorinox flagship store, Londen In het licht van ERCO: Een hele mer­ kenwereld is gegroepeerd rondom het klassieke Zwitserse officiersmes.

32

Achterlichten

„Duurzaamheid was van uitzonderlijke betekenis“ Een interview met Gianni Baylo, senior vice-president en art director van de National Geographic stores.

Achtergrond

Projecten

12

Lichtlaboratorium: Theorie en praktijk aan de hbo-school Mainz Prof. Clemens Tropp, hoogleraar en licht­ planner informeert hoe aankomende binnenhuisarchitecten leren, licht te be­grijpen, toe te passen en uit te beelden – als plastische kwaliteit op zich, maar in relatie tot ruimte, technologie en media.

ERCO Lichtbericht Impressum Uitgever: Tim H. Maack Hoofdredacteur: Martin Krautter Design/Layout: Thomas Kotzur, Christoph Steinke Druk: Mohn Media Mohndruck GmbH, Gütersloh 1028742000 © 2009 ERCO

Tim Henrik Maack

Verboden. De dagen van de goede oude vertrouwde gloeilamp, ooit het zichtbare teken van vooruitgang en innovatie, zijn geteld. Voor de Europese Unie is ze nu een symbool voor ­energieverspilling geworden. Ook wanneer deze gewone gloeilamp bij ERCO al jaren niet meer wordt gebruikt, maakt een definitief afscheid je toch een beetje weemoedig. Vooral de gedachte dat ook in de privé-sfeer alles met „spaarlampen“ verlicht zal moeten worden, houdt het enthousiasme over zulke regelingen bij veel mensen binnen smalle grenzen. Wel optimistisch stemmen ons daarentegen de snelle ontwikkelingen van de LED’s, die zich met grote stappen een eigen toepassingsgebied binnen de architectuurverlichting veroveren. De „Innovatiefocus LED“ laat op de pagina’s 16 tot 19 een klein overzicht zien van de nu al grote mogelijkheden om binnen- en buitenshuis met deze lamp te werken: uitsluitend armaturen die bij ERCO onder de noemer van efficient visual comfort werden ontwikkeld. Een andere belangrijke bijdrage aan het realiseren van een ­efficient visual comfort is de uitbreiding van de lichtregeling Light System DALI met de module van de Light Keeper. Hij ondersteunt de verlichtingsinstallaties voor wat betreft het onderhoud en helpt energiebesparingsmogelijkheden te ontdekken en verbeteren. Het centrale thema in deze uitgave vormt de detailhandel. De beschreven projecten bewijzen in velerlei opzicht dat het juist daar al lang draait om het efficiënt omgaan met energie en licht. De National Geographic Society voelt zich op bijzondere wijze verplicht om het milieu en het culturele erfgoed te beschermen. Het is dan ook niet verrassend dat de enscenering van de artikelen en tentoongestelde stukken ook tot uitdrukking wordt gebracht in de nieuwste National Geographic store in Londen. Energieefficiëntie en lichtkwaliteit gaan hier hand in hand en tonen aan dat het bewust omgaan met natuurlijke hulpbronnen tot boeiende resultaten leidt. Corporate Architecture bekoort bij de super­ markten van MPREIS niet door herhaling, maar door individuele oplossingen voor de plaatselijke omstandigheden. Dit heeft niet alleen

talrijke architectuurprijzen en publicaties op­geleverd, maar ook een blijvend economisch succes en een hoge acceptatie ter plaatse. Bijna vanzelfsprekend dat deze „iets andere supermarkt“ ook een bijzondere lichtoplossing wil hebben. „Al het licht van de markten komt van de producten zelf“ – zo formuleert het lichtplanningsbureau conceptlicht.at uit Oostenrijk zijn lichtopstellingsprincipe. Een van de basisprincipes van ERCO is met het concept „licht in plaats van armaturen“ de markt steeds weer overtuigende lichtoplossingen te bieden. Wat ligt meer voor de hand dan ter gelegenheid van het 75e bedrijfsjubileum een boek over het vormgeven met licht uit te brengen? „Light Perspectives“ is een boek geworden over de vormgevende mogelijkheden van licht in de architectuur. Ons doel was, het bewust met licht omgaan niet alleen voor professionals op een spannende manier vast te leggen, maar ook leken hiermee een toegang tot het thema licht en architectuur te bieden. We hopen dat we in deze opzet geslaagd zijn.

Foto's (Pagina): Andreu Adrover Esquena (2), Satoshi Asakawa (2), Frieder Blickle (2, 24-25), Charles Crowell (3), Bernd Hoff (U1, 2, 6-11), ­Thomas Mayer (3, 26-27), Rudi Meisel (4-5, 27, 30-31, 32, U4), Alexander Ring (2, 16-19), Dirk Vogel (1, 2, 3, 12-16, 28-29), Michael Wolf (3), Edgar Zippel (3). Vertaling: Lanzillotta Translations, Düsseldorf

ERCO Lichtbericht 89   

1

Flitslichten

Bangkok Futuristisch en minimalistisch: Zo presenteert zich de „Pleats Please“ store van de Japanse modeontwerper Issey Miyake in de Thaise hoofdstad. Compar spots zorgen voor de accentverlichting van de mode en Compact HIT downlights voor de algemene verlichting van het witglanzende interieur. Pleats Please, Bangkok Binnenhuisarchitect: Keisuke ­Fujiwara Design Office, Tokio www.pleatsplease.com

Hamburg Mövenpick Marché exploiteert de gastronomie van het nieuw opgezette Airport Plaza. De gerechten worden op meerdere counters voor de ogen van de gasten vers bereid. De richtbare spots van Quadra met HIT- en HST-lampen zorgen voor een perfecte lichtmix.

Barcelona Starpoint bolderarmaturen mar­ keren en illumineren de verkoopcounters; Compar en Gimbal inbouwspots verlichten de verticale productenpresentatie van de achterwand van deze lederwarenshop in een kleine stad nabij Barcelona. Marroquinería Franquesa S.L. ­lederwaren, Olesa de Montserrat Installateur: Antoni Canals

Keulen Het meubelmerk DREIPUNKT opende in het nieuwe Keulse ­stadsdistrict Rheinauhafen zijn tweede eigen store. Voor de lichtenscenering leveren zowel de Cantax spots met halogeenmetaaldamplampen en de projecties van de Emanon Goborotators hun bijdrage. DREIPUNKT Showroom, Keulen Architect: Bernd Schellenberg, DREIPUNKT International Lichtplanning: Stephan Haubner, Wesenlicht, Stuttgart www.dreipunkt.com

Dubai Giordano – dat klinkt Italiaans, maar dit label voor sportswear voor mannen komt feitelijk uit Hongkong en is in de Aziatische regio zeer succesvol. De shops in Dubai zijn uitgerust met ERCO spannings­ rails, Optec spots en Lightcast en Gimbal plafondinbouwarmaturen.

Milaan Exclusieve Italiaanse lederwaren, optimaal gepresenteerd: Bij Furla in de corso Vittorio Emanuele II, op de hoek van de via S. Paolo, combineerden de planners met behulp van Optec wallwashers de diffuus aan de achterkant verlichte schappen met het noodzakelijke aandeel verticale verlichting om de kleuren en materialen beter tot hun recht te laten komen. Furla store, Milaan Architect en lichtplanners: April, Milaan www.furla.com Keulen Zo elegant en prestigieus zoals bekend van de kleding van het fashion label Tommy Hilfiger presenteert zich ook de nieuwe flagship-store in Keulen, met een oppervlak van bijna 1.000m² de grootste van het merk in Europa. Op drie etages zijn de collecties voor mannen, vrouwen, kinderen en denim aan individueel vormgegeven en verlichte ruimtelijke zones gewijd. ERCO lichtwerktuigen zijn een vast bestanddeel van de uitstraling van het merk: Plafondinbouwarmaturen van het type Quadra en Lightcast als onopvallende architectuurdetails en Optec spots aan spanningsrails voor een effectvolle accentverlichting. Optec wallwashers zorgen voor een gelijkmatige verlichting van de productschappen langs de wandvlakken.

Giordano, Dubai Festival City Mall, Dubai Architect: Portfolio Media & ­Advertising www.giordano.com.hk

Airport Plaza, Hamburg Architect: Stephen Williams ­Architects, Hamburg Lichtplanning: Prof. Peter Andres, Hamburg www.moevenpick.com

Vichte In een elegant kader presenteert de Belgische onderneming Dutry & Co. (open) haarden en kachels van allerlei soorten – met lichtaccenten van Optec spots en een groot aantal andere ERCO lichtwerktuigen. Showroom Dutry & Co. (Open) haarden en kachels, Vichte Architect: Lecluyse Ontwerpbureau, Waregem www.dutry.com

2   ERCO Lichtbericht 89

Rheda-Wiedenbrück Enkele oude fabriekshallen werden door de zustermerken COR en Interlübke tot showrooms omgebouwd. Daarin worden nu hun meubels in het licht van ERCO getoond: 200 Cantax spots en 400 Quadra inbouwspots die zijn uitgerust met efficiënte ­halogeen-metaaldamplampen. COR Interlübke showroom, RhedaWiedenbrück Architect: kräling+lübke, Hamburg Lichtadvies: LDE Kober, Dortmund www.cor-interluebke.de

London Sinds 2004 maakt Wolfgang Joop exclusieve damesmode onder het label „Wunderkind“. Nu opende hij de eerste buitenlandse flagshipstore in de fashion-metropool Londen. De inrichting: klassicistischgereduceerd, met lichte wanden, houten vestibules en nauwgezette details. Het licht: de designklassieker TM-spot is aan de spanningsrail gemonteerd en plaatst in de winkel en etalage de juiste accenten. Wunderkind store, Londen Architect: Unternehmen MeierEwert Kurz, Berlijn www.wunderkind.de

Hongkong Een van de grootste juweliersketens van Noord-Azië, Chow Sang Sang, verlicht haar winkels met ERCO: De buitenverlichting van de façade wordt gerealiseerd door Lightcast IP65 downlights en de Lightcast richtbare spots zorgen binnen voor visual comfort en sprankelend licht. Juwelier Chow Sang Sang, Hongkong www.chowsangsang.com

Berlijn MAC behoort tot de wereldwijd meest toonaangevende cosmeticamerken met eigen filialen en counters in grote parfumeriezaken en warenhuizen. Ook in de Douglas flagship-store op het topadres „Unter den Linden“ in Berlijn zet het sprankelende licht van de Pollux spots de counters in scène. Een mix uit laagspannings-halogeenlampen en halogeen-metaaldamplampen zorgt voor optimale kleurweergave bij een gereduceerd energieverbruik. MAC counters bij Douglas, Berlijn Architectuur: www.lewang.com LEWANG Architekten, München; CI MAC Storedesign, New York www.maccosmetics.com

Milaan In zijn „Academy“ leert sterkapper Aldo Coppola de nieuwste styling­ technieken aan zijn franchise­ nemers. Optec spots verlichten de spierwitte receptie; in de zaal regelt een Light System DALI installatie Emanon spots met Goborotator en Focalflood varychrome breedstralers.

Tommy Hilfiger flagship-store, Keulen Binnenhuisarchitectuur: Tommy ­Hilfiger Europe, Retail Store ­Development, Amsterdam Uitvoeringsplanning: Tommy Hilfiger Europe, Amsterdam/RPA Vision, Londen; Schwitzke Project, Düsseldorf http://europe.tommy.com

Aldo Coppola Academy, Milaan Architect: Manuela Kovacs, Milaan www.aldocoppola.it

ERCO Lichtbericht 89   

3

Inzicht in licht

Victorinox flagship store, Londen Foto: Rudi Meisel, Berlijn

Architect: Retailpartners AG, Daniel Wettstein, Wetzikon (Zwitserland) Lichtplanner: Neuco AG, Thomas Lack, Zürich

www.victorinox.ch

4   ERCO Lichtbericht 89

ERCO Lichtbericht 89   

5

National Geographic store, Londen

Licentiegever: National Geographic Society, Washington (DC) Concept en exploitant: Worldwide Retail Stores, Barcelona Architectuur: April Studio, Milaan Planning elektra: Norman Disney Young, Londen Winkelbouw: Interstore Italia/Schweitzer ­Project AG, Naturns; Styles & Wood, Manchester

Het werd licht in de camera obscura: op een volledig zwarte achtergrond zorgen de ERCO spots voor een dramatische enscenering van artikelen en tentoonstellingsstukken in de National Geographic store Londen.

www.shopnatgeo.co.uk Een onstilbare zwerflust drijft sommigen met rug- en slaapzak naar alsmaar verder gelegen oorden, terwijl anderen vanuit hun comforta­bele woning wereldreizen beleven met hun vinger op de wereldbol en onbekommerd dromen dat ze op plaatsen zijn die zelfs zeer moedige onder­zoekers met moeite bereiken. Toch laat de spannende wereld van reizen, expedities en ontdekkingen niemand onberoerd. Dat is de reden waarom de National Geographic Society vandaag de dag tot een van de populairste en grootste non-profitorganisaties behoort op gebied van wetenschap en educatie. Deze eerbiedwaardige instelling werd in 1888 gesticht in Washington als organisatie voor de bevordering van geografisch onderzoek. Met het tijdschrift „National Geographic Magazine“ bracht de onderzoeksorganisatie al zeer vroeg een medium tot stand om hun agenda, de bevordering van onderzoek, milieubescherming en cultureel erfgoed, aan een breed publiek te etaleren. Vandaag verschijnen er miljoenen oplages van het magazine in 31 talen. Naast het traditionele gele kader op het voorblad zijn het vooral de prominente fotoreportages die het handelsmerk van National Geographic zijn geworden die met visuele kracht het thema geografie allesbehalve academisch en gortdroog behandelen. Het succes van het mediamerk National ­Geographic, dat tegenwoordig ook televisiezenders en filmproducties bevat, resulteert in de continue vraag naar licentieproducten met een overeenkomstig label. Sinds enkele jaren zijn deze al verkrijgbaar in een online shop, wat inspireerde tot een volgende stap: De ontwikkeling van een detailhandelsconcept onder het handelsmerk „National Geographic Store“. Om dit te verwezenlijken werkte de National Geographic Society (NGS) samen met de in Barcelona gevestigde handelsspecialist „Worldwide Retail Stores“. De eerste resultaten van deze samenwerking zijn de grote National Geographic stores in Singapore en Londen, die op A-locaties een authentieke en unieke winkelervaring bieden. De store in Regent Street te Londen opende in november 2008 zijn deuren. Met een etalage dat sterk opvalt tussen de aanpalende winkels die internationale modelabels verkopen. De winkel biedt een assortiment van goederen en services dat zich evenzeer richt op mensen die graag reizen, als op mensen die liever in hun luie stoel genieten en het reizen aan anderen overlaten. De door National Geographic geteste en waardig bevonden outdoor kledij en uitrustingen worden aangevuld met een reisbureau dat gespecialiseerd is in verre reizen en expedities; kaarten, wereldbollen en reisliteratuur vergroten de drang naar verre reizen. Een deel van de 6   ERCO Lichtbericht 89

winkel heet „global marketplace“, hier tref je meubels, kunsthandwerk, maar ook nuttige en decoratieve spulletjes aan vanuit de hele wereld, gepresenteerd op rode pallets alsof ze net werden gelost door een Oost-Indisch vrachtschip. Naast de verkoop aan artikelen waarvan de winst ten goede komt van het werk van de National Geographic Society, biedt de begane grond ook plaats voor tentoonstellin­ gen, vooral van fotografen van het National Geographic Magazine. Bovendien beschikt de winkel ook nog over een auditorium voor lezingen en bijeenkomsten. In zijn totaalverschijning sluit het winkelconcept aan bij de visuele kracht van de National Geographic fotografie en presenteert zich, om met de woorden van de verantwoordelijke art director Gianni Baylo te spreken, als een „camera obscura“: zoals een toneelruimte met zwarte wanden en doeken waarin de goederen en ten­ toonstellingsstukken dramatisch in scène worden gezet. Om de lijn door te trekken werden ook de spots en spanningsrails van de verlichting volledig zwart gehouden. Het ERCO concept van efficient visual comfort overtuigde de planners, aangezien duurzaamheid deel uitmaakt van de centrale waarden van NGS ook in het handelsconcept tot uitdrukking moet komen. Hier betekent dat allereerst een bijzonder hoge waarde aan bescherming tegen verblinding. De af fabriek al goed afgeschermde armaturen van de families Cantax en TM-spots kregen daarvoor deels honingraatrasters en anti-verblindingskleppen. Dit resulteerde niet enkel in een gewoonweg magisch effect door het verstoppen van de lichtbronnen, maar ook in een optimaal visual comfort. Het oog kan zich aan de omgeving aanpassen, zodat in zijn totaliteit met lagere verlichtingssterkten, zoals vroeger in de winkelbouw gebruikelijk was, kan worden gewerkt. Effectieve lichttechniek, efficiënte lampen – voornamelijk halogeen-metaaldamplampen – maar ook het gebruik van het Light System DALI voor de lichtregeling in het auditorium helpen mee om het voldoen aan de hoge eisen van National Geographic met betrekking tot duurzaamheid van het shop design concept. De producten in de ­„global marketplace“ lijken nog maar net uit een scheepsruim te komen; het zijn producten vanuit de hele wereld die volle­ dig beantwoorden aan de criteria van de National Geographic Society met betrekking tot duurzaamheid. De krachtige accent verlichting zorgt ervoor dat het assortiment volledig tot zijn recht komt

in een bewust donker ge­houden omgeving.

Traditioneel gezien behoort de cartografie tot een van de ­stokpaardjes van de National Geographic Society. Natuurlijk treft men in de winkel ook op dit gebied een reusachtig assortiment aan: van atlassen tot wandkaarten, van stadsplannen tot wereldbollen.

ERCO Lichtbericht 89   

7

Virtuoos gebruikte lichtkwaliteiten: terwijl de verlichte wereldbollen in het getemperde omgevingslicht goed tot hun recht komen, fonkelt glas, servies en bestek onder het briljante licht van de spots met halogeenmetaaldamplampen. Het lichtconcept voor ­National Geographic bestaat praktisch gezien uitsluitend uit directe

Golfvormige indelingen doorsnijden de verkoopruimte op de begane grond. Door de terrassering zijn de mogelijk­ heden om hier zonder hoge kosten evenementen te organiseren voor het ombouwen van de ruimte optimaal. Een zeer flexibel concept en „een uitzondering in de winkelbouw

De (licht)werktuigen die gebruikt werden voor de verlichting van de ­National Geographic store: zwarte Cantax spots (boven) en TMspots met verschillende lichtverdelingen zijn ook op de zwarte ERCO ­spanningsrails gemonteerd. Deels bevatten ze extra antiverblinden­ de onderdelen zoals

honingraatrasters en anti-verblindingskleppen. Er werden zeer efficiënte halogeen-metaaldamplampen gebruikt, aangevuld met laagspanningshalogeenlampen voor de plaatsen waar gedimd licht onontbeerlijk is. De regeling van de lampen geschiedt met het Light System DALI.

Een ruimte op de begane grond is gewijd aan wis­selende tentoonstellingen. Hier loont de hoge flexibiliteit van de ERCO spots en spanningsrailsysteem zeker de moeite: de spots kunnen snel en gemakkelijk opnieuw ge­positioneerd en gericht worden; bij de Cantax serie kunnen dankzij de gereedschaploos wissel-

bare Spherolit-reflectoren de lichtverdelingen aangepast worden – van narrow spot tot wide flood of wallwash.

accentverlichting van producten en tentoonstellingsstukken. Zo ont­staat de speciale, intensieve atmosfeer van de winkel.

dat het gebruik van het woord 'experimenteel' rechtvaardigt“, aldus het Engelse vakmagazine Retail Week.

De National Geographic store zet de trend voort van „curated shopping“, de thematisch geënsceneerde winkelwereld aan gene zijde van de klassieke branchescheiding – met een veelvoud aan producten en diensten, die een totaalpakket vormen onder het merk National Geographic.

8   ERCO Lichtbericht 89

ERCO Lichtbericht 89   

9

„Duurzaamheid was van uitzonderlijke betekenis“ Een interview met Gianni Baylo, senior vice­president en art director van de ­National Geographic stores. Het gesprek werd gevoerd door Martin Krautter, hoofdredacteur van Lichtbericht.

Martin Krautter: Zelfs de eerste indruk van de National Geographic stores onderscheidt zich al sterk van het meeste van wat men de laatste tijd in zakelijke winkelbouw heeft gezien. Kunt u de atmosfeer van de winkel beschrijven? Gianni Baylo: National Geographic is een veelsoortig en fascinerend merk dat vele facetten kent; het zou niet passen als de store ook niet op die manier zou worden ingericht. Ik wilde een store creëren die meer was dan een winkeloppervlak waar producten met het National Geographic logo verkocht werden, zoals in zo veel flagship stores. Mijn doel was het merk uit te breiden, de innerlijke principes te weerspiegelen en een gelijkaardige aantrekkingskracht te bieden die men tijdens het bekijken van een televisie-uitzending of het lezen van een artikel van National Geographic ondervindt. Het sterk op fotografie gefixeerde voorkomen van het merk, zeer vertrouwd bij de mensen, bracht mij eigenlijk tot het idee van de „camera obscura“: een volledig zwart gehouden toneelachtige omgeving, waar men zich vrij kan bewegen en

daarbij de verschillende ruimtes kan ontdekken. De klant kan de ruimte individueel waarnemen – volledig in de lijn van de National Geographic Society visie, de ruimtes stemmen de mensen tot nadenken over hun omgeving en milieu. Er ontstaat een stimulerende atmosfeer; de klanten ontwikkelen nieuwsgierigheid en weetgierigheid – dat geeft de winkel zijn unieke en inspirerende energie.

10   ERCO Lichtbericht 89

MK: Wat was uw inspiratie tijdens het zoe­ken naar foto’s en materialen voor de winkelruimten? GB: Ik heb al veel mooie en interessante locaties gezien in mijn leven en ik heb al altijd een passie gehad voor kunst en literatuur. Dit project bood mij enorm veel ruimte voor zelfontplooiing, om iets te creëren vanuit mijn eigen ervaringen en inspiratiebronnen. Ik heb inspiratie gehaald uit Wagner en Velazquez, maar ook uit de Japanse shinto-kistjes, middeleeuwse steden en de Balinese tempeldans en Ludwig II van Beieren, de romantische, excentrieke en visionaire koning van het huis Witselbachen, die geen architecten, maar decorontwerpers inschakelde om zijn kastelen te bouwen. Maar ook de fascinatie voor Theodor W. Adorno voor het onvoltooide, in tegenstelling tot voltooid werk. Ik wilde een project creëren dat een totaalkunstwerk voorstelde. Ik geloof dat dit vooral tot uitdrukking komt in de vormgeving van de winkel, maar ook in de productkeuze.

MK: Oorspronkelijk had het merk National ­Geographic betrekking op de ­uitgeverijbranche wat zich heeft uitgebreid tot additionele producten. Kunt u wat meer vertellen over de rol die u speelt in deze merkuitbreidingsstrategie? GB: Ik had er altijd van gedroomd met ­National Geographic samen te werken, 5 of 6 jaar geleden zijn wij begonnen met het peilen van de marktmogelijkheden in de detailhandel. Gelukkig mochten wij onze ideeën voorleggen aan de directie van de National Geographic

Society en zij waren zeer enthousiast. Sindsdien heeft het project zich verder ontwikkeld, ook dankzij de steun van het Italiaanse architectenbureau en vele andere partners. MK: Hoe moet men zich een briefing door National Geographic voorstellen? GB: Eigenlijk was er geen briefing in de strikte zin van het woord. Wij probeerden de belangrijkste waarden en principes van de National Geographic Society te waarborgen. Maar eigenlijk hadden wij voor dit project veel creatieve speelruimte. National Geographic nam eigenlijk meer een begeleidende rol in. Als adviseurs hebben ze de basis van het proces bepaald om zeker te zijn dat de winkel het merk optimaal zou weerspiegelen. MK: Ik wil wat weten over de rol die licht in de winkel speelt. Hoe heeft u de planning voor de lichtkwaliteiten die u wilde bereiken aan de andere betrokkenen duidelijk gemaakt? GB: Licht speelt in de National Geographic store een belangrijke rol. Mijn creatieve visie was om grote delen van de verkoopruimte helemaal zwart te houden. Daardoor werd verlichting zeer belangrijk – als contrast met het donker, maar ook om de producten te doen stralen. ERCO bood hier een oplossing die werkelijk bij het project paste en een perfecte balans was tussen het creatieve karakter van het designconcept en de praktische kant van de ruimte als winkel. MK: Wat vond u persoonlijk over de samenwerking met ERCO als lichtleverancier? Wanneer kwam ERCO ter sprake en wat gaf de ­doorslag om de ERCO producten te kiezen? GB: De ERCO lichtoplossingen bleken zeer dynamisch en spannend te zijn; van alle producenten met wie ik tijdens het project gesproken heb, leken zij het concept het beste te begrij­ pen. Wij hadden als doel een ruimtebelevenis te verwezenlijken die in overeenstemming zou moeten zijn met alle merkwaarden van National Geographic, maar die tegelijkertijd ook modern, interessant en uniek was. En de ERCO lichtoplossing heeft ons hier zeer goed geholpen. De lichtkwaliteit en de dynamische „look and feel“ van het aanbod waren dus belangrijke beslissingsfactoren, maar wat de doorslag gaf om samen te werken met ERCO was het gebruik van duurzame en energiesparende technologieën. Het was natuurlijk zeer belangrijk dat de eisen die National Geographic op gebied van ecologie en milieu stelt vervuld werden en ERCO heeft hier zeer goed aan bijgedragen. ERCO licht speelde bijgevolg een centrale rol in het realiseren van het project, zoals ik het mij voorgesteld had. MK: Hoe zou u de openingen van meerdere National Geographic stores op verschillende locaties samenvatten? Hoe zou u de respons,

de reacties van het publiek, op het winkeldesign beschrijven? GB: Wij hebben dit jaar de store in Londen en ook in Singapore geopend, een volgende locatie in Azië opent later dit jaar zijn deuren. In 2010 zijn er openingen in Europa gepland. Tot nu toe was de respons fenomenaal en wij zijn werkelijk zeer trots op dit succes. De reacties van het publiek waren zeer flatterend en de mensen bleken ook veel van de ideeën die wij wilden overbrengen als zeer positief te ervaren. Het winkelpersoneel heeft al gemeld dat vele bezoekers zeer lovend zijn over de vormgeving en de reactie van de media was ook buitengewoon. Dit was een ambitieus project en daar waren wij ons al in het begin van bewust. Maar ik denk dat de winkel het handelsmerk op een authentieke wijze weerspiegelt en het veel consumenten aantrekt, die anders misschien niet met National Geographic in contact gekomen waren. De winkels dragen op een substantiële manier bij aan het handelsmerk en lijken met hun aanbod toch helemaal niet op de gebruikelijke winkels voor licentie- en fanartikels. MK: Beste Gianni, erg bedankt voor uw tijd en de indrukken die u onze lezers heeft gegeven. Veel succes bij de verdere ontwikkeling van de National Geographic stores!

Gianni Baylo werd geboren in 1949 in ­Castello Tesino in de provincie Trente, Italië. Hij studeerde filosofie in Padua en in Frankfurt am Main. Baylo heeft in Italië, Barcelona en Londen gewoond en bovendien heeft hij de wereld afgereisd op zoek naar inspiratie, producten en ideeën, naar „tekenen voor verandering en visies“. In de jaren tachtig heeft Baylo het ecologische en lifestyle merk „Think Pink“ opgericht. Hij is bovendien ook CEO van het familiebedrijf Bailo S.p.A., dat functionele kledij produceert. Als medeoprichter en senior vicepresident van Worldwide Retail Stores (WRS) is hij art director voor het opstellen en uitvoeren van het innovatieve ­„National Geographic Store“ netwerk. Baylo keert zo vaak hij kan terug naar zijn Italiaanse woonplaats aan de grens van Umbrië met Toscane en daar schept hij vreugde uit de middeleeuwse kunst, het cultuurlandschap van de Italiaanse renaissance en de ­architectuur.

ERCO Lichtbericht 89   

11

Lichtlaboratorium: Theorie en praktijk aan de hbo-school Mainz Professor Alexa Hartig heeft de inrichting van een digitaal duaal laboratorium voor de studierichting binnenhuisarchitectuur aan de hbo-school Mainz geïnitieerd. Haar collega prof. Clemens Tropp bericht vanuit de visie van een lichtplanner hoe de studenten leren, licht te begrijpen, toe te passen en uit te beelden. De openingsfestiviteiten van het duale laboratorium op 3 juli 2009 werden tevens gebruikt voor het onderhouden van contacten met instituties en media. Als sprekers waren uitgenodigd Burkhart Fröhlich (staand), hoofdredacteur van de DBZ Deutsche Bauzeitschrift (Duits bouwtijd­schrift), en ­Helmut M. Bien, hoofd van de Luminale in Frank­ furt (zittend, geheel rechts) te gast in Mainz.

Klimaat, energie, licht, design, digitale media – veelsoortige onderwerpen bepalen tegenwoordig de dagelijkse werkdag van binnenhuisarchitecten. Het takenspectrum is veel complexer geworden in vergelijking met die van tien tot twintig jaar geleden. Zoals we dat in de praktijk dagelijks zien, leidt hierbij uitsluitend het juiste samenspel van vele afzonderlijke details tot de opti­ male oplossingen die iedere opdrachtgever uiteindelijk nastreeft. En ook wanneer soms elk afzonderlijk soort werk wel eens het belangrijkste lijkt, heerst toch in principe wel de consensus dat in dezelfde mate met de kunstzinnige maar ook de economische, technische en ecologische ­gezichtspunten rekening gehouden moet worden in relatie met het werk van de lichtplanner, de ge­ bouwentechnicus, de meubelontwerper, de communicatiedesigner en vele andere col­ lega’s aan het totaalresultaat. Hoe moeten deze taken worden opgelost en hoe brengt men aankomende binnen­ huisarchitecten idealiter met deze complexe profielschets in contact? Op de academie in Mainz, studierichting binnenhuisarchitectuur hebben we ons intensief met deze vraagstel­ ling bezig gehouden en volgen daarbij een integratief uitgangspunt, wat betekent, dat vele afzonderlijke vakgebieden bij elkaar komen om, al naar gelang de concrete taak­ stelling, tot overkoepelende projecten te komen.

12   ERCO Lichtbericht 89

Men is het erover eens, dat de praktijk een belangrijke factor is bij de overdracht van kennis en inzichten. Alleen wat men zelf heeft beleefd en ervaren, prent men op lange termijn in het geheugen. Dit kan later weer snel worden opgeroepen, wanneer het in de realiteit van de planner noodzakelijkerwijs dient te worden gebruikt. Theorie hoeft niet altijd saai te zijn en is een belangrijke basis. Toch willen de meeste praktijkmensen echter dat jonge medewerkers meer kennis en min­ der angst hebben als het om concrete toe­ passingen gaat. Dit uitgangspunt neemt in ons studieprogramma een centrale positie in. Studenten worden al in een vroeg stadium geschoold om te voldoen aan de eisen die ze later ook zèlf bij hun planningstaken moeten stellen. Geen enkele opleiding kan alle kennis overdragen die een binnenhuisarchitect op een normale werkdag op planningsgebied nodig heeft. Wat ze wel kunnen en moeten doen is hen motiveren, stimuleren tot crea­ tief denken en nieuwsgierigheid opwekken. En precies dit is een van de grondgedach­ ten die we in de vakgebieden technologie/ gebouwentechniek met prof. Alexa Hartig, media-architectuur met prof. Klaus Tel­ tenkötter, en licht met mij zelf nastreven. Learning by doing – niet leren op zichzelf, maar met ruime praktische toepassingsmo­ gelijkheden. Zo luidt de opdracht die men zich hier gemeenschappelijk heeft gesteld. Concreet werkt ieder van de professoren enerzijds vakspecifiek in zijn eigen leerge­

bied, maar ontwerpt en realiseert evenwel ook andere projecten in samenwerking met andere vakdisciplines. Aan het begin van een semester worden zulke „gecombineerde projecten“ aangeboden die dan als werkstuk­ ken in een team moeten worden uitgewerkt: Voor het komende semester onder andere de planning van een shop met complete binnen­ uitrusting en een project voor de Luminale 2010 in Frankfurt. Voor het Luminale-project wordt aan het begin van het semester een ideeënwedstrijd uitgeschreven. Uit de ingediende ­voorstellen wordt een project uitgekozen en onder lei­ ding van meerdere professoren vakoverstij­ gend uitgewerkt. Dit mag als vanzelfsprekend klinken, maar is bezien vanuit een curricu­ lum van een hbo-school geheel nieuw. Tot op heden waren de afzonderlijke disciplines veeleer gesloten; deze strikte afgrenzing moet langzamerhand opgeheven worden. Om kennis nu niet alleen via formules en beschrijvingen over te dragen, maar ook met behulp van directe ervaringen, zijn er dienovereenkomstige instituten nodig. Zo is het bij het omgaan met het onderwerp licht niet alleen belangrijk hoe een armatuur eruit ziet die zichtbaar in de ruimte is aange­ bracht, anders gezegd welk design er wordt gehuldigd, maar vooral welke uitwerking licht in een ruimte heeft. Hoe verandert het een ruimte en de daarin gebruikte materia­ len – hout, tapijten, wanden en vele andere elementen? Er kan behalve een persoonlijke „aha“-erlebnis nog zo’n aanschouwelijke

uitleg bestaan die blijft hangen, het gaat erom dat men de armatuur zelf in de hand heeft, hem op verschillende manieren richt en met diverse lampen heeft gevarieerd. Licht is een zintuiglijke belevenis en kan ook zo het beste en meest indrukwekkend worden over­ gedragen door het zelf te voelen, bespeuren en naar te kijken. Zulke ervaringen blijven ge­durende lange tijd in het geheugen aanwezig.

DALI voor dynamiek, comfort en flexi­ biliteit De DALI besturing is perfect geschikt voor het werken met dynamische processen. Zo kunnen eenvoudig nieuwe armaturen worden geïntegreerd, hun effecten nader worden onderzocht en in reeds bestaande scenario’s worden opgenomen of daaruit verwijderd worden. Omdat elk individueel element met de computer direct en zon­Meer praktijk in het onderwijs brengen der grote inspanning bestuurd kan worden, De klassieke collegezaal helpt ons voor deze kunnen hele „lichtfilms“ gegenereerd en wijze van kennisoverdracht niet veel verder. soepel gevarieerd worden. Dat is belangrijk Alexa Hartig en Klaus Teltenkötter hadden voor de praktijk waar deze besturingswijze al jaren geleden de eis voor meer praktijk in steeds meer gebruikt wordt om bijvoorbeeld het leerstelsel geformuleerd. Met een voor­ de energiekosten voor de gebouwenver­ uitziende blik en halsstarrigheid konden zij lichting zo gering mogelijk te houden of de leiding van de hogeschool van hun visie om voor meer comfort door automatische over een digitaal duaal laboratorium over­ sequenties te zorgen. Bewegingsmelders tuigen en voor de uitvoering de financiële schakelen licht uit, wanneer er niemand middelen verwerven. In samenwerking met in de ruimte aanwezig is, schakelklokken Arne Fiedler werd een gezamenlijk concept ­regelen de wisseling van werkverlichting ontwikkeld voor de omzetting hiervan aan naar nachtilluminatie. Voor bepaalde situa­ de hbo-school Mainz. In juli 2009 werd ten ties worden specifieke lichtscenario’s van slotte het laboratorium geopend als werk­ te voren vastgesteld. plaats en experimenteerruimte voor de In combinatie met de DALI regeling, via de meest uiteenlopende praktische toepassin­ uitgesproken gebruikersvriendelijke software gen. Met dit interactieve uitgangspunt en Light Studio door ERCO programmeerbaar is deze inrichting is het duale laboratorium niet alleen een breed spectrum aan armatu­ van de hbo-school Mainz momenteel uniek ren beschikbaar, maar deze zijn ook met de bij de Duitse hogescholen. Voor een echte meest uiteenlopende lampen uitgerust zodat man van de praktijk, zoals ik tijdens het de verschillen in de lichtkwaliteit direct aan­ zomersemester 2009 met mijn professoraat getoond en waarneembaar gemaakt kunnen in het vak licht daar begon, een absolute worden. Licht van een compacte fluorescen­ gelukstreffer. Nu hebben we de mogelijkheid tielamp komt op een andere manier over dan om oorzaak en effect zo realistisch moge­ een halogeengloeilamp, een smal stralende lijk te demonstreren. Het onderwijs op het downlight produceert een andere lichtsitu­ gebied van onderzoek en ontwikkeling met atie dan een breed stralende, enzovoort. Er echte marktgegevens zijn up to date bij is een groot verschil of men deze verschillen elkaar gebracht. Met dit alles kan men deze beschrijft of laat zien aan de hand van een taak alleen maar met veel genoegen begin­ concreet voorbeeld. En nog een belangrijker nen. Hoe krijg je kennis over “licht” en hoe aspect: alle armaturen zijn in een veelvoud leer je licht te beleven? Het beste door het beschikbaar, soms ingebouwd en een andere te laten zien en het te ervaren. keer weer als een losse component, zodat ze De studenten hebben in het laboratorium in hun totaliteit gedemonstreerd daadwerke­ de mogelijkheid om met een excellente uit­ lijk aangepakt en in hun opbouw beoordeeld rusting en volgens de allerlaatste techniek, kunnen worden. De wanden van het labora­ onder (bege)leiding of zelfstandig te experi­ torium bestaan uit afzonderlijke panelen die menteren. Men kan daarbij “spelen” met de met verschillende oppervlaktexturen kunnen meest uiteenlopende factoren zoals geluid, worden voorzien teneinde de lichtwerking licht, ruimte. Het is als een modulaire bouw­ op verschillende materialen te demonstreren. doos ontworpen en daarmee geschikt voor de interdisciplinaire samenwerking. Maar Gebruik van daglicht ook ieder vakgebied op zich vindt hierin een Dankzij een daglichtsimulator wordt er een werkplaats waarin onderwijs en praktische ander werkveld toegankelijk gemaakt, waar­ toepassing op een ideale manier bij elkaar mee binnenhuisarchitecten tot nu toe niet gebracht worden. of nauwelijks waren geconfronteerd, maar Alleen al voor het gebied licht en scenogra­ wat vooral met het oog op een efficiënt fie zijn er in het laboratorium een groot aan­ energiegebruik steeds meer betekenis krijgt tal toepassingen beschikbaar. Hiermee kun­ – het daglicht. In de toegepaste architec­ nen concrete scenario’s worden gearrangeerd tuur was het van oudsher een elementaire en hun uitwerkingen onderzocht en flexibel factor, maar het leidde op het gebied van gewijzigd worden. Effecten zoals dimmen, onderzoek en onderwijs lange tijd een kleur, dynamische sequenties worden dank­ slapend bestaan. In het kader van de kli­ zij de DALI geregelde armaturen, die in een maatverandering krijgt het nu een enorme modulair kunstlichtplafond zijn geïntegreerd, opwaardering. Hoe kan daglicht optimaal van zeer dichtbij beleefd. gebruikt worden om energie te besparen? Hoe wordt het in de ruimte verspreid? Wel­ ke uitwerking krijgt het daar? Hoe kan het gecontroleerd worden, bijvoorbeeld door gebruikmaking van verduistering of andere

De initiatiefneemster van het digitale duale laboratorium: prof. Alexa Hartig ontwierp het project om samen met collega’s, zoals de professor voor digitale media en ontwerp Klaus Teltenkötter (links) de studenten een interdisciplinair en praktijkgericht experimenteerveld te kunnen aanbieden.

Variabele ruimte, variabel licht: De modulaire opbouw van de soft- en hardware van het digitale duale laboratorium garandeert een hoge mate aan speelruimte voor experimenten en tegelijkertijd zorgt hij dat het instituut zijn ­toekomst zeker stelt en voor uitbreiding vatbaar.

ERCO Lichtbericht 89  

13

vormen van bescherming tegen verblinding om ongewenste effecten te vermijden? Behalve ecologische gezichtspunten komt het daglicht in toenemende mate centraal te staan vooral wanneer het om de lichtstem­ ming in ruimten en daaraan gekoppeld de ruimtekwaliteit gaat. Met welke middelen creëer ik welke atmosfeer in een binnen­ ruimte? Hoe kan ik daglicht gericht leiden? Hoe komen grootte, positionering of soort glazen venster op de lichtsituatie binnen een gebouw over? Met behulp van een daglichtsimulator in het digitale duale laboratorium kunnen veel van zulke vragen experimenteel opgehelderd worden. Zo kunnen de stand of beweging van de zon op een willekeurige plaats op de aarde al naar gelang het uur van de dag of de tijd van het jaar gesimuleerd worden. Plaatst men de in het laboratorium eveneens aan­ wezige endoscopische camera binnenin een model en laat men de aan een beweeglijke arm bevestigde kunstmatige zon volgens bepaalde tevoren opgestelde richtlijnen rond het model trekken, zal het schaduwverloop van de camera worden geregistreerd en via een beamer voor iedereen begrijpelijk wor­ den overgedragen. De zo gewonnen inzich­ ten kunnen voor vele doeleinden worden geanalyseerd. Nieuwe technologische mogelijkheden voor het inrichten van ruimte en de daaraan verbonden innovatieve vormgevingsmoge­ lijkheden in waarneming en experiment kun­ nen hier goed doorgrond worden. Ruimte en

Licht interpreteert ruimten: Het effect van scenografische verlichting konden de bezoekers bij de opening van het digitale duale laboratorium aan de hbo-school Mainz van zeer dichtbij ervaren.

14   ERCO Lichtbericht 89

ruimtelijke atmosferen kunnen volgens ener­ getische, thermische en akoestische criteria veranderd en geanalyseerd worden. Niet in de laatste plaats staat ook bij het gebruik van materiaal en energie de besparing op natuur­ lijke hulpbronnen centraal. Een extra dimensie van communicatie wordt planmatig toegankelijk gemaakt door de media-architectuur, een nieuwe discipline binnen de architectuur die zich met de per­ manente veranderbaarheid van de uiterlijke verschijningsvorm van een gebouw bezig­ houdt. De pijlsnelle ontwikkeling van de LEDtechnologie leverde deze tak een enorme stap vooruit. In het laboratorium is voor experi­ mentele werkzaamheden op dit gebied een mediabouwdoos beschikbaar. Ook hier geldt de richtlijn, dat de afzonderlijke componen­ ten moeten voldoen aan de laatste stand der techniek. Het gehele potentieel van het duale labora­ torium wordt op de meest ideale wijze benut wanneer meerdere vakgebieden zich aaneen­ sluiten en samen een taakstelling ter hand nemen, zoals het project voor de Luminale 2010. Een podium waarop gespeeld moet ­worden Dankzij zijn modulaire opbouw is het duale laboratorium precies een actieveld zoals de practicus dat zou wensen. Dit wekt bij docenten en studenten enthousiasme op. Het experimenteren in vele richtingen is toegestaan en wel voor meerdere vak­ gebieden. Vanwege de vele technologische veranderingen waarmee we voortdurend gelijke tred moeten houden kan dit aspect niet hoog genoeg worden ingeschat. Ruim­ ten zijn tegenwoordig digitaal veranderen regelbaar, oppervlakken kunnen omkeer­ baar worden vormgegeven – zo ontstaat een geheel nieuwe dimensie van communi­ catie die theoretisch nauwelijks meer over­ gebracht kan worden, maar overwegend door het zelf beleven en ervaren grijpbaar en beïnvloedbaar wordt.

Voor de studenten aan de hbo-school Mainz wordt met het laboratorium een ­boeiend actieveld geboden waarvan ook enthousiast gebruik gemaakt wordt. In de paar weken die er in het zomersemester 2009 vanaf de ope­ ning tot aan het einde van het semester nog maar voor gebruik beschikbaar waren, kon men al zien dat hier een levendige werk­plaats was ontstaan die eigen initiatief sti­ muleert en aanspoort om zich eens op een geheel andere manier met het onderwerp ruimte bezig te houden dan in een college­ zaal mogelijk is. Dat de vonk snel overslaat bleek uit een concrete taakstelling die ver boven de vereiste maatstaven kon worden vervuld. De richtlijn luidde om voor de presentatie van schoenen die voor een heel speciaal gebruik waren bedoeld – maanwandeling, diepzeeduiken, tangodansen, – een voor een beursstand geschikte videopresentatie te maken. Daar­ toe moesten de schoenen in hun specifieke omgeving worden voorgesteld die vooral door het gebruik van licht gegenereerd zou kunnen worden. In die videoaflevering kon worden getoond hoe motiverend de tech­ nische mogelijkheden van het laboratorium konden uitwerken. Ver boven de vereiste standaard en met zeer creatieve aanzetten werden verrassende oplossingen ­gevonden en overtuigende beelden gecreëerd. Zo werd bijvoorbeeld voor een effectvolle enscenering van een zwemvlies voor duikers een water­ bassin gebouwd en vervolgens aan de meest uiteenlopende lichtscenario’s blootgesteld: licht boven het water, in het water, weer­ spiegelingen op het wateroppervlak, diffuus licht voor de verlichting van de zwemvlies, het zonlicht enzovoort. De daarbij ­ontstane effecten werden goed geobserveerd en vast­ gehouden. De resultaten van de semester­ werkzaamheden werden op eigen initiatief van de studenten bij de opening in juli gepre­ senteerd, met een zeer groot engagement en toch ook veel plezier tijdens het werk. Ple­ zier is überhaupt een factor, die bij de ken­ nisoverdracht een immense rol speelt.

Praktijkgericht werken met de ­daglichtsimulator: In het kader van een werkstuk hebben de studen­ ten een model gebouwd waarvan de vensters buiten van verschillende soorten behang werden voorzien. Vervolgens liet men de kunstmatige zon in verschillende posities

Plezier aan het experiment beleven Wanneer het op deze wijze lukt de aanko­ mende binnenhuisarchitecten voor de kwa­ liteit van ruimten te enthousiasmeren en wel onder velerlei tegenwoordig relevante gezichtspunten, zullen ze zich ook later in de praktijk intensief daarmee bezighouden. En er worden innovatieve uitgangspunten verlangd: bedrijfsleven en planningsbureaus hebben afgestudeerden nodig die in staat zijn om onbevangen om te gaan met steeds nieuwe taakstellingen, zo laten de dagelijk­ se planningswerkzaamheden dit steeds weer opnieuw zien. Dat is ook wat dit beroep zo boeiend maakt. Zo moet en zal zich ook het duale labo­ ratorium steeds verder ontwikkelen en een open speelveld zijn waarmee zonder al te strikt gedefinieerde doelen of richtlijnen geëxperimenteerd kan worden. De markt is steeds in beweging, nieuwe technologieën openen voortdurend nieuwe ­mogelijkheden. Dit wordt in het duale laboratorium weer­ spiegeld. De huidige basisuitrusting is een meevaller maar moet continu verbeterd wor­den wanneer het laboratorium zijn preten­ ties op lange termijn wil waarmaken. Bij de hogeschool Mainz is de betrokkenheid hier­ voor groot. Het digitale duale laboratorium is verge­ lijkbaar met een podium dat zonder acteurs levenloos is. Pas wanneer erop wordt ge­speeld, wanneer de inrichting en uitrusting dus door zo veel mogelijk en meest uiteenlo­ pende vakgebieden samen worden gebruikt, komt zij tot leven. Belangrijk daarbij is ook het contact naar buiten, het opbouwen van allerlei samenwerkingsvormen met bedrijfs­ leven, instituties en media. De relatie tussen de hogeschool Mainz en de firma ERCO is historisch gegroeid. De producten van ERCO in het werken met licht hebben zich gedu­ rende een lang tijdsbestek als betrouwbaar gemanifesteerd omdat ze steeds de archi­ tectonische oplossing, de enscenering van de ruimte op de voorgrond stellen en conse­ quent weigeren mee te doen aan rages. Van

de kant van de hbo-school wordt gestreefd de samenwerking met het bedrijfsleven in de toekomst breder op te stellen om op lange termijn een zo groot mogelijk spectrum pro­ducten van allerlei verschillende ­producenten te kunnen demonstreren. Voor het onder­ houden van contacten met instituties en media werd ook het openingsfeest goed benut. Samenwerking in vele richtingen, zo luidt het programma en de opdracht van het duale laboratorium. Op lange ter­ mijn zullen hiervan zowel afgestudeerden, bedrijfsleven en opdrachtgevers profiteren.

op het huis schijnen en werden de effecten binnen met een camera vastgelegd.

Over de auteur Prof. Clemens Tropp doceert lichttechniek aan de faculteit binnenhuisarchitectuur aan de hbo-school Mainz. In 1987 haalde hij zijn bul aan de TU-Darmstadt, van 1987-1992 Ontwikkeling en Marketing bij Zumtobel Licht AG in Dornbirn/Oostenrijk, van 1992-1998 lichtplanner bij HL-Technik AG in München, sinds 1998 zelfstandig als lichtplanner met het bureau TROPP LIGHTING DESIGN. Daglicht en kunstlicht in de architectuurverlichting zijn de zwaartepunten van het bureau. Het takenpakket omvat daarbij allerlei soorten architectuurruimten, zoals hoogbouw, buitenvoorzieningen, tijdelijke bouwwerken tot en met stads- en infrastructurele bouwwerken. Talrijke publicaties en onderscheidingen. Meer informatie onder: www.tropp-lighting.com www.fh-mainz.de/gestaltung/innenarchitektur

ERCO Lichtbericht 89  

15

Innovatiefocus LED Binnenruimte

Van beloftevol tot een praktisch inzetbaar alternatief: LED-verlichting heeft haar plaats veroverd in de architectuur, niet meer als kleurrijk effect- en oriëntatiatielicht, maar als accent- en algemene verlichting tot zelfs hoogwaardige wallwashers. In de beproefde ERCO-spotseries, in tal van speciale armaturen, maar vooral in het vanaf 2010 verkrijgbare nieuwe programma plafondinbouwarmaturen Quintessence staan LED’s als vanzelfsprekend naast fluorescentie-, halogeen- en hogedruklampen, waarbij ze hun

Quintessence ­inbouwspots LED Verkrijgbaar in daglichtwit en warmwit. Tot 1620lm (daglichtwit).

Cantax spots LED Verkrijgbaar in daglichtwit, warmwit en varychrome. Tot 1080lm (daglichtwit).

Optec spots LED Verkrijgbaar in daglichtwit, warmwit en varychrome. Tot 1080lm (daglichtwit).

Quintessence plafond­ inbouwarmaturen LED rond Verkrijgbaar in daglichtwit, warmwit en varychrome 4-kanaals en met vary­ chrome voeg. Tot 2160lm (daglichtwit, maat 5).

Emanon spots LED Verkrijgbaar in daglichtwit, warmwit en varychrome. Tot 1080lm (daglichtwit).

Vloerwashers LED Verkrijgbaar in daglichtwit en warmwit. Tot 135lm (daglichtwit).

16   ERCO Lichtbericht 89

eigen specifieke voordelen hebben, zoals de extreem lange levensduur, maximaal rendement en flexibiliteit als gevolg van de dimbaarheid. De krachtige lichttechnische systemen met lenzen en reflectoren zijn exclusieve ontwikkelingen van ERCO zèlf voor een efficient visual comfort.

Quintessence plafond­ inbouwarmaturen LED vierkant Verkrijgbaar in daglichtwit, warmwit en varychrome 4-kanaals en met varychrome voeg. Tot 2160lm (daglichtwit, maat 5).

Nadir vloerinbouw­ armaturen LED Verkrijgbaar in daglichtwit, warmwit en varychrome. Tot 135lm (daglichtwit). ERCO Lichtbericht 89  

17

Innovatiefocus LED Buitenruimte

De opmars van de LED-verlichting in de architectuur begon met buitentoepassingen, waar­bij eigenschappen zoals lange onderhoudscycli, compacte en robuuste bouwvorm en koudebestendigheid voordelen vertoonden en de vroegere nadelen van LED’s bij lichtstroom of kleurweergave compenseren. De huidige LED’s doen voor wat betreft hun lichtkwaliteit zeker niet onder voor traditionele lampen. De effi­ ciëntie gaat continue met sprongen vooruit – met nog heel wat ontwikkelingspotentieel

Powercast schijnwerpers en breedstralers LED Verkrijgbaar in daglichtwit en warmwit. Tot 3240lm (daglichtwit).

in de toekomst. ERCO volgt deze opmars met regelmatig nieuwe versies van LED-producten, zodat ontwerpers steeds kunnen beschikken over de krachtigste lichtwerktuigen.

Cilinder opbouw­ armaturen LED Verkrijgbaar in daglichtwit en warmwit. Tot 2160lm (daglichtwit).

Grasshopper ­schijnwerpers LED Verkrijgbaar in daglichtwit, warmwit en varychrome. Tot 1080lm (daglichtwit).

Focalflood façade­ armaturen LED Verkrijgbaar in daglichtwit, warmwit en varychrome. Tot 900lm (daglichtwit). Lightcast plafond­ inbouwarmaturen LED Verkrijgbaar in daglichtwit en warmwit. Tot 2160lm (daglichtwit).

Axis Walklight LED Verkrijgbaar in daglichtwit, warmwit en varychrome.

Kubus façadearmaturen LED Verkrijgbaar in daglichtwit en warmwit. Tot 300lm (daglichtwit).

Tesis vloerinbouw­ armaturen LED rond Verkrijgbaar in daglichtwit, warmwit en varychrome. Tot 2160lm (daglichtwit).

Midipoll ­bolderarmaturen LED Verkrijgbaar in daglichtwit en warmwit. Tot 420lm (daglichtwit).

Tesis vloerinbouw­ armaturen LED vierkant Verkrijgbaar in daglichtwit, warmwit en varychrome. Tot 2160lm (daglichtwit).

LED-oriëntatiearmaturen Verkrijgbaar in daglichtwit, blauw, amber, groen en varychrome.

Kubus bolderarmaturen LED Verkrijgbaar in daglichtwit en warmwit. Tot 300lm (daglichtwit).

18   ERCO Lichtbericht 89

ERCO Lichtbericht 89  

19

Voor efficient visual comfort: nieuwe producten voor Light System DALI

DALI techniek van ERCO maakt de lichtregeling gebruiksvriendelijk en energie-efficient. Lichtscènes die op de betreffende situatie afgestemd zijn en die door de gebruikers geselecteerd en beïnvloed kunnen worden, evenals geautomatiseerd lichtmanagement waarin sensoren en timerprogramma’s zijn opgenomen, bieden enorme energiebesparingsmogelijkheden. Typische scenario’s zijn daarbij het gebruik van aanwezigheidsmelders, om licht in ongebruikte ruimten te reduceren, het gebruik van sche-

Gebruikersafhankelijke lichtregeling De verlichting wordt aan de persoonlijke behoeften aangepast.

Lichtsterkteafhankelijke lichtregeling Het verlichtingsniveau wordt, rekening houdend met de natuurlijke en kunstmatige verlichting, op een constant niveau geregeld.

20   ERCO Lichtbericht 89

meringsschakelaars of van analoge sensoren. De eenvoudige installatie en comfortabele bediening garanderen bij de gebruikers een hoge acceptatie van het systeem. Bij de verdere ontwikkeling van Light System DALI voor 2010 staan functies voor efficient visual comfort op de voorgrond.

Gebeurtenisafhanke­ lijke lichtregeling De verlichting wordt aangepast aan het gebruik van de ruimte.

Aanwezigheidsafhanke­ lijke lichtregeling De verlichting wordt met een aanwezigheidssensor of bewegingsmelder ge­dimd of geschakeld.

Light Keeper De nieuwe module van de software Light Studio helpt bij het gebruik van een Light System DALI installatie onderhoud- en energiekosten te besparen.

DALI PLUG+ PLAY Bij lichtinstallaties met besturingssystemen zoals Light System DALI geeft het aansluitvermogen enkel en alleen het theoretische maximum weer: Het werkelijke verbruik kan door geprogrammeerd scenisch dimmen aan de omstandigheden worden aangepast.

Tijdsafhankelijke ­lichtregeling De verlichting wordt gebaseerd op de tijd­ sequenties en de kalendergebeurtenissen.

Verbruiksafhankelijke lichtregeling De verlichting wordt afhankelijk van het totale energieverbruik gedimd om piekbelastingen te reduceren.

Light Keeper De functies in de nieuwe module Light Keeper ondersteunen de gebruikers van een Light System DALI installatie bij het onderhoud en helpen om te besparen op het energieverbruik en de bedrijfskosten. Zo worden bijvoorbeeld in de Clientlijst nu de werkelijke branduren van elke Light Client aangegeven met daartegenover de te verwachten levensduur van de lampen. Dit vereenvoudigt de planning van rationele en preventieve lampverwisselingen. De foutmeldingen in het DALI netwerk, zoals de uitval van lampen worden beschreven en gedocumenteerd. De energiebesparingsfuncties zijn gebaseerd op een prognose op basis van extrapolatie van de installatie-uitgangspunten en het geprogrammeerde aansluitvermogen per lichtscène. De gebruikmaking van lichtregelinstallaties voor meer lichtkwaliteit en om het gebruik van natuurlijke hulpbronnen te reduceren is een integraal bestanddeel

van het ERCO concept „efficient visual comfort“. Met de speciale functies in de module Light Keeper kan de gebruiker het potentieel van intelligente lichtregeling nog gemakkelijker ten volle benutten. Zo kan het aansluitvermogen van een lichtscène worden berekend en beschreven. De software berekent bovendien de potentiële energiebesparing en de kosten wanneer de scène wordt veranderd. Met de functie „ECO-mode“ kan iedere lichtscène met een druk op de knop met een vooraf gedefinieerd percentage net zover worden gedimd dat de visuele indruk nog niet merkbaar beperkt wordt. Zo realiseert de gebruiker snel en gemakkelijk een energiebesparing.

Zo worden bijvoorbeeld in de Clientlijst de bedrijfs­ uren van elke Light Client aangegeven met daartegenover de te verwachten levensduur. Dit vereenvoudigt de planning van rationele en preventieve lampverwisselingen.

Daglichtafhankelijke lichtregeling Verlichting wordt met een buitenlichtsensor aan het beschikbare daglicht aangepast.

Temperatuurafhanke­ lijke lichtregeling De verlichting wordt temperatuurafhankelijk gedimd om de warmteinvoer ten gunste van de klimaatregeling te reduceren.

Sensortechniek: daglicht­ afhankelijke aansturing De Light Server 64+ bezit nu 12 ingangen waarvan er 6 ook als analoge ingangen kunnen ­worden geconfigureerd. Een ­typische toepassing voor de ana­loge ingangen is de daglichtafhankelijke aansturing waarbij een buitensensor al naar gelang de daglichtomstandigheden een analoge waarde uitgeeft. Binnen het waardenbereik van de sensor kunnen in Light Studio maximaal 12 schakelniveaus worden ingesteld. Afhankelijk van de analoge meetwaarde wordt bij het overschrijden van een schakelniveau de betreffende scène of sequentie geactiveerd.

Buitensensor

Sensortechniek: constante lichtregeling Een andere toepassing van de analoge ingangen is de constante lichtregeling. Hierbij meet een binnensensor de verlichtingssterkte op een gedefinieerd punt van het vertrek en houdt deze door het masterdimmen van de betreffende zone, ook bij wisselend daglicht, constant. Zo wordt het natuurlijke licht optimaal gebruikt en het energieverbruik sterk gereduceerd. De verlichtingssterkte op deze plek wordt daarbij in de software Light Studio voor elke lichtscène ­individueel gedefinieerd.

Binnensensor

ERCO Lichtbericht 89  

21

Energie-efficiëntieklassen voor lampen Om het klimaat nog beter te beschermen heeft de Europese Unie vergelijkbaar met regelge­ ving voor huishoudelijke toestel­ len ook verlichting opgenomen in de energie-efficiëntiewetgeving. Voor een eenvoudige classificatie van lampen werden energie­efficiëntieklassen opgesteld. Die indeling dient tegelijk ook als basis voor het verbod op lampen met een slechte energie-efficiëntie, zoals gloeilampen met een laag ­rendement. Gelijkaardige regelin­ gen zijn ook elders gepland, zoals Australië en de Verenigde Staten. De energie-efficiëntieklassen voor lampen gaan van A, voor zeer goed en met een laag energieverbruik, tot G, de slechtste klasse met hoog energieverbruik. Die klassen worden bepaald aan de hand van het ren­ dement in lumen per Watt (lm/W). De EU-richtlijn voorziet in een stapsgewijze evolutie. Vanaf 1 september 2009 mogen er geen matglazen lampen, behalve met energieklasse A, en geen gloeilam­ pen van meer dan 80 Watt meer in de handel worden gebracht. Jaar na jaar zullen dan nog meer lam­ pen, ook met een laag wattage, uit de Europese winkelschappen ver­ dwijnen. Alles bij elkaar genomen worden particulieren zwaarder getroffen door deze richtlijn dan de professionele verlichting: pro­ ducten voor gloeilampen zijn al sinds 2004 praktisch volledig ver­ dwenen uit het programma van ERCO. Verlichting met eveneens onder het verbod vallende, inef­ ficiënte halogeen-gloeilampen, zoals QT18 of QT32, zijn over het algemeen gemakkelijk te vervan­ gen door hogedruk-gasontladings­ lampen met een aanzienlijk hoger rendement. Lampen in huishoude­ lijke toestellen, zoals in ovens en alle reflectorlampen vormen hierop vooralsnog een uitzondering. De lampenindustrie biedt als alternatieven voor meer efficiën­ tie naast de bekende fluorescen­ tie- en hogedruklampen enerzijds nieuwe technologieën aan, zoals LED’s, maar anderzijds ook verder 22   ERCO Lichtbericht 89

Dubbelfocus

We nemen dus geleide­ lijk aan afscheid van de ­gloeilamp: omwille van het lage rendement is ze het symbool geworden van energieverspilling. Sinds 2009 werden in de Europese Unie de eerste verkoopsverboden van kracht.

ontwikkelde halogeenlampen. Zo heeft de halogeen-gloeilamp met tweezijdige sokkel QT-DE12 in de versie met infrarode reflectielaag zowat 30% minder stroom nodig. Daardoor valt die in efficiëntie­ klasse C en zal dus nog jarenlang verkrijgbaar zijn. Net zoals voor lampen bestaat ook voor voorschakelapparaten een indeling in energie-efficiëntie­ klassen. Ook dit moet, naast het rendement, net zoals de verlich­ tingsvereisten en de fabricage- en recyclingprocessen, een rol spelen bij de energetische beoordeling van lampen. Bovendien vereist het ­efficiënte gebruik van lampen­ lichtstroom een op de lamp afge­ stelde lichttechniek en precieze lichtsturing in de lamp.

LED

A

QT

HIT

T/TC

Gloeilamp

Halogeen­ lamp

Hogedruk­ lamp

Fluorescen­ Lichtdiode tielamp

Rendement lm/W

15

22-25

92

87-94

62-77

Energie-effi­ ciëntieklasse

E

B-D

A

A

A

Lamp

Terwijl gasontladingslam­ pen en LED’s probleemloos energieklasse A halen, gaat het met warmteproduce­ rende gloeilampen, zoals gloeilampen en halogeen­ lampen bergaf. De veror­ dening van de Europese Unie voorziet een stapsge­ wijs verbod op de slechtste efficiëntieklassen.

De efficiëntieklassen voor lampen worden in de Europese Unie opge­ steld aan de hand van het rendement (lm/W).

1500 1200 900 Lichtstroom Lichtstrom (lm)

Focus

De gewone halogeengloeilamp QT-DE12 150W kan vervangen worden door de ener­ giebesparende versie ­QT-DE12-RE 120W, die nog jarenlang verkrijg­ baar zal zijn. Geschikte ­producten worden in het ERCO programma vanaf 2010 al gedocumenteerd met de lichttechnische gegevens van de nieuwe lamp.

600

A

B

C

D

E

F

G

300 0 10 20 30 Elektrische Energie energie (W)

40

50

60

QT-DE12-RE

70

80

90

100

LED-armaturen als efficiënt alternatief Terwijl in het dagelijkse leven vooral de fluorescentielamp wordt beschouwd als vervanger van de gloeilamp, heeft in de professionele architectuurverlichting de LED zich al als alternatief aangediend. De huidige krachtige LED’s leveren een voldoende hoge lichtstroom en hun rendement ligt zelfs vijf keer hoger dan die van gloeilampen. Onderzoek en ontwikkeling van LED-fabrikanten is erop gericht om de kleurweergave en het rendement de komende jaren nog aanzienlijk te verbeteren. Nu al haalt een LEDmodule van 14W het lumenpakket van een laagspannings-halogeen­ lamp van 50W. De gemiddelde levensduur van 50.000 uur die door de fabrikanten wordt opgegeven, ligt tientallen keren hoger dan die van gloeilampen. Anders dan de vergelijkbaar effi­ ciënte hogedruk-gasontladings­ lampen kunnen LED’s probleemloos worden gedimd met overeenkom­ stige bedrijfsapparatuur en zijn daardoor dus ook geschikt voor toepassingen met uiteenlopende verlichtingssterkten. Momenteel hebben warmwitte LED’s met Ra>85 een kleurweergave-index die gelijk is aan die van fluores­ centie- en hogedruklampen. De verschillende kleurtemperaturen, gaande van warmwit tot daglicht­ wit, bieden bovendien een zekere speelruimte. Bij de constructie van LEDarmaturen heeft de fabrikant twee kerntaken: warmtebeheer en licht­ techniek. Ook LED’s worden door de stroom warm, hoewel hun optima­le bedrijfstemperatuur ver onder die van gloeilampen ligt. Zowel lichtstroom als ­levensduur nemen boven een kritische temperatuur­ grens snel af. Bij LED-armaturen moet er daarom aan de hand van constructieve maatregelen voor worden gezorgd dat de LED-modu­ le steeds onder de kritische warm­ tegrens blijft, zodat ze gedurende de totale levensduur optimaal kun­ nen presteren.

Armaturen met LED’s bieden dankzij het hoge rendement, de lange levensduur en goede dimbaarheid een veelbe­ lovend alternatief voor minder efficiënte licht­ bronnen.

De combinatie van lampen en lichttechnische systemen zoals reflectoren en lenzen leidt bij de toch al uiterst efficiënte LED’s tot nog meer voordelen ten opzichte van traditionele puntlichtbronnen. Die zijn te danken aan de met een ruimtehoek van <180° met alleen naar voren gericht licht van de LED en aan de nieuwe manieren van lichtverdeling, bijvoorbeeld door verliesarme lenzensystemen. Dit voordeel komt tot uiting als niet alleen de lichtstroom van de lamp, maar ook het bedrijfsrendement van de armatuur en de verlich­ tingssterkte van LED-spots op een plat vlak worden vergeleken met traditionele spots en dit resultaat vervolgens wordt gerelateerd aan de vermogensopname. Thomas Schielke museum kunst palast, Düsseldorf: eerste LEDtoepassingen tonen hoeveel potentieel ze hebben bij bijvoorbeeld tentoonstellingsver­

lichting. De warmwitte LED’s hebben uitstekende kenmerken wat betreft lichtstroom, dimbaarheid en levensduur.

Traditionele puntlicht­ bronnen stralen hun licht in een ruimtehoek van ongeveer 360°, LED’s daarentegen, naar voren gericht licht, in een ruim­ tehoek van <180° – zon­ der verlies door strooilicht of naar achteren richting de lampvoet gestraald licht (rood in de tekening).

Ter vergelijking: drie spots met vergelijkbare lichtverdeling en verlich­ tingssterkte op een plat vlak. Dankzij de optimale lichttechniek behalen de LED-spots van ERCO meer met minder: bij een ­vergelijkbaar rendement van de lamp ligt het totale bedrijfsrendement van de armatuur beduidend hoger dan bij een verge­ lijkbare spot met hoge­ druklamp.

Lamp Lampe(lm/W) (lm/W) Armatuur Leuchte (lm/W) (lm/W) BeleuchtungsVerlichtings­ stärke bei 3m sterkte (lx/W) bij 3m (lx/W)

80 70 60 50 40 30 20 10 0 (lm/W) (lx/W) LED tw, 14W

HIT, 20W

QT12, 50W

ERCO Lichtbericht 89  

23

MPREIS ­supermarkten

Lichtplanning: Manfred Draxl, conceptlicht.at, Mils bij Innsbruck

De rode MPREIS kubus is in alle supermarkten ­aanwezig, maar de architectuur wordt per individuele locatie bepaald. Daarmee levert het bedrijf een duurzame bijdrage aan de regionale bouwcultuur.

www.mpreis.at

De onconventionele concepten van de Tiroolse winkelketen MPREIS breken met de traditionele presentatievormen en zorgen er op deze manier voor dat het kopen van levensmiddelen een bijzondere belevenis wordt.

De versheid en regio­ naliteit bepalen het producten­assortiment van de MPREIS supermarkten – net zoals de vormgeving is dit een belangrijke factor voor een duurzaam succes van het bedrijf.

In het lichtconcept van Manfred Draxl geven de Optec spots met halogeen-metaaldamplampen met warmwitte 830 lichtkleur de producten een briljant accentlicht.

24   ERCO Lichtbericht 89

Het Oostenrijkse bedrijf MPREIS stelt de gewone merkfilosofieën ter discussie. In plaats van vertrouwde gelijkvormigheid predikt MPREIS veeleer een veelvoud aan architectonische vormen. Het uitgangspunt van de vormgeving is telkens de locatie. Het succesverhaal van het bedrijf begon in het begin van de jaren twintig van de vorige eeuw. Wat ooit een kleine kruidenierszaak in Innsbruck was, die door Therese Mölk opgericht werd, is nu een succesvolle levensmiddelenketen in handen van de vierde generatie van de familie. Een groot en afwisselend assortiment met een overtuigende prijs-kwaliteitsverhouding en vriendelijke competente medewerkers is wat de 130.000 klanten dagelijks aangeboden krijgen. Toch is MPREIS meer dan een slimme lokale supermarkt. Alle aspecten van de onderneming zijn gebaseerd op duurzaamheid. Medewerkers worden gewaardeerd, de eigen opleiding van MPREIS is bekroond. Producenten en leveranciers uit de regio krijgen voorrang, zowel voor het goederenaanbod, als voor de gunning van bouwopdrachten voor de supermarkten. Zulke investeringen waarborgen de lokale arbeidsplaatsen en de koopkracht. Landbouwkundige, ambachtelijke en kleine industriële structuren blijven behouden; transportwegen en het gebruik van natuurlijke hulpbronnen worden aanzienlijk gereduceerd. Alle onderdelen van het bedrijf zijn succesvol doordrongen van deze bedrijfscultuur en dit wordt op indrukwekkende wijze weerspiegeld in de bedrijfsarchitectuur. Meer dan 30 geënga­ geerde architectenbureaus, maar ook talrijke publicaties, architectuur- en bouwprijzen hebben aangetoond dat kwaliteitsvolle bouwcultuur op lange termijn rendabel kan zijn. Het Oostenrijkse lichtplanningsbureau con­ ceptlicht.at heeft nu voor MPREIS een master plan ontwikkeld, die wezenlijke planningsele­ menten als onveranderlijk beschouwt en die individueel aan verschillende ruimtelijke geometrieën en daglichtsituaties aangepast wordt. Het belangrijkste vormgevingskenmerk van de lichtplanners is: ‘het totale licht van de (super) markten komt voort uit de producten‘. Spots

voor spanningsrails zijn hier met vastgestelde zoneringen gericht op de schappen. De lichtplanners hebben gekozen voor de Optec spots van ERCO, die nu voor de nieuw ingerichte markten in Lans en Inzing in Tirol, maar ook in Sinich in Zuid-Tirol gebruikt worden. Zorgvuldi­ ge lichttechniek en superieur design kenmerken deze omvangrijke armaturenfamilie. De zeer efficiënte nieuwe generatie halogeen-metaaldamplampen met een geoptimaliseerde kleurweergave (Ra>90) werden als lampen gebruikt. In dit licht zien niet enkel de levensmiddelen en kleurrijke verpakkingen er goed uit, maar ook de klanten. De Optec spots kenmerken zich door hun compacte bouwvorm en precieze reflectortechniek in spot-, flood en wide floodkarakteristieken. Eersteklas Spherolit-reflectoren op een basis van reflecterende bolsegmenten in combinatie met energiezuinigheid en een hoog visual comfort, garanderen de lichtsterkteverdeling. Elektronische voorschakelapparaten ondersteunen de duurzame werking van de verlichting optimaal. Door de aanpassing aan de 3-fasenspanningsrails blijft de verlichting ook flexibel voor toekomstige veranderingen in het interieur. De decente zilveren kleur van armaturen en spanningsrails benadrukt het technisch karakter van het lichtwerktuig. Dit accentuerende verlichtingsconcept wordt in het kassagedeelte van de nieuwe supermarkten aangevuld met direct/indirect schijnende T16-lichtstructuren die deze ruimte door een gelijkmatig belicht plafond beter doen uitkomen en decent afbakenen van de winkelgedeelte. De gebruikte T16-fluorescentielampen produceren net als de lampen in de spots een warmwitte 830 lichtkleur. Energie-efficiënte lampentechnologie in combinatie met moderne warme start EVA’s zorgen voor een gemiddelde levensduur van max. 24.000 uur en voor lage onderhouds- en bedrijfskosten. Het effect van het kunstlicht naar buiten toe mag niet onderschat worden, omdat de MPREIS architectuur graag geopend wordt met grote glaspanorama’s van het Alpenlandschap. Het gekozen binnenlicht speelt een belangrijke rol in de herkenbaarheid van de bedrijfsarchitec-

tuur. Het samenspel van directe en indirecte lichtcomponenten als ook de lichtkleuren van de gebruikte verlichting zijn exact gedefinieerd. Door al deze aspecten draagt de professionele lichtplanning bij tot het merkenprofiel van MPREIS als de „ietwat andere“ supermarkt.

Professionele belichting stemt de spectrale samenstelling van het licht af op de verschillende groepen levensmiddelen. Vlees en worstwaren zijn bijvoorbeeld veel aantrekkelijker als er een speciale filter, het foodfilter, gebruikt wordt. Foodfilters zijn voor vele ERCO spots als onderdeel verkrijgbaar. Brooden banketwaren komen beter tot hun recht in het warmtonige licht van spots met natriumdamphogedruklampen (HST).

Direct/indirect stralende T16-lichtstructuren leggen de nadruk op het kassagedeelte als zone met een hogere lichtsterkte. Ze bieden een hoog visual comfort en daarmee aangename werkomstandigheden voor het personeel terwijl ze toch zeer energiezuinig zijn.

ERCO Lichtbericht 89   

25

Efficient visual comfort in de retail-sector Attractiever naar buiten treden, zuinig omgaan met natuurlijke hulpbronnen en kosten besparen: Vooral in de winkelbouw leveren lichtconcepten met een efficient visual comfort vele voordelen op – voor het milieu, klanten en exploitanten.

Bij Chicco, een ­aanbieder van baby- en kleuterbenodigdheden uit Italië, beantwoordt dit uitgangspunt van efficient visual comfort aan de verwachtingen en zorgt daar voor een snelle amortisatie van de investeringen in hoogwaardige verlichting.

Kwalitatieve licht­ planning Pratijkvoorbeeld LPP Reserved, Bydgoszcz Lichtplanning: Studio 1:1, Gdansk Producten: Downlights, lens-wallwashers en inbouwspots uit het Quadra plafondinbouwarmaturen-programma, uitgerust met halogeenmetaaldamplampen.

Efficiënte lichttechniek Praktijkvoorbeeld Chicco Shop, Monza Architectuur en licht­ planning: Arch. Paolo Lucchetta Retaildesign Srl, Venetië Producten: Optec spots met Spherolit-reflectoren narrow spot en wide flood, uitgerust met halogeen-metaaldamplampen HIT-CE 35W.

Al in uitgave 88 van het Lichtbericht hebben wij het concept van efficient visual comfort met zijn 5 factoren laten zien: verticale verlichting, kwalitatieve lichtplanning, effectieve lichttechniek, intelligente lichtregeling en efficiënte lampen. De combinatie is gebaseerd op het elkaar wederzijds versterken. Hiermee openen zich grote mogelijkheden om in de architectuurverlichting zuinig om te gaan met de natuurlijke hulpbronnen en kosten te besparen. Total cost of ownership Efficient visual comfort is een concept uit de praktijk. Geen vage theorie of ecologisch verzinsel, maar een nieuw uitgangspunt dat onder de harde economische realiteit van de retail-branche is ontwikkeld en als deugdelijk werd bevonden. In gesprekken met planners en opdrachtgevers kunnen de ERCO lichtadviseurs steeds laten zien hoe de investering in kwalitatief hoogwaardige, gespecialiseerde lichtwerktuigen op de lange termijn rendeert en waarom ogenschijnlijk voordeliger lichtoplossingen op den duur veel hoger uitkomen. Bepalend is niet alleen op de inkoopkosten te letten maar op de gehele levenscyclus van de lichtinstallatie. De „total cost of ownership“ bestaat behalve uit de inkoop en installatie van armaturen vooral ook uit energie-, vervanging, en onderhoudskosten alsmede uit de daaruit voortvloeiende secundaire kosten, zoals de extra kosten voor airconditioning om de warmtelast van de verlichting te compenseren. Op grond van de aanhoudend stijgende energiekosten profiteren zowel de gebruikers als het milieu van energie-efficientie, 26   ERCO Lichtbericht 89

want energie besparen betekent tegelijkertijd besparen op kosten. Met de 5 factoren van efficient visual comfort geeft ERCO de lichtplanner en -gebruiker uitgangspunten voor duurzame lichtconcepten waarbij de lagere bedrijfskosten op de lange termijn een hoge investering in hoogwaardige lichttechniek en planningskos­ten ruimschoots compenseren. Voorbeeld Chicco Een praktijkvoorbeeld van het „efficient visual comfort“ principe dat we hier willen tonen is dat van Chicco, een keten van baby- en kleuterbenodigdheden. De planners van Chicco kregen een aantrekkelijk lijkend aanbod voor de verlichting van een filiaal voorgeschoteld. De ERCO adviseurs wezen de planners op de zwakke punten en de verholen kosten van deze oplossing en ondersteunden hen bij een nieuw verlichtingsconcept in de zin van efficient visual comfort. Testen toonden aan hoe, dankzij de superieure reflectortechniek en de uitstekende bescherming tegen verblinding van de ERCO producten, het aantal armaturen en daarmee het aansluitvermogen bij een gelijkblijvende kwaliteit kan worden gereduceerd. De precieze reflectoren verzenden het licht effectief en met weinig strooilicht naar de gewenste bestemming. Het hoge visual comfort van de spots ­creëert optimale waarnemingsvoorwaarden voor het menselijk oog, zodat voor een vergelijkbare indruk van de lichtintensiteit geringe­ re verlichtingssterktes nodig zijn. Ook bij het onderhoud ontstonden er voordelen: de thermisch geoptimaliseerde huizen en elektronische

bedrijfsapparaten van de ERCO spots ontzien de efficiënte halogeen-metaaldamplampen. Dit leidt tot een langere levensduur van de lampen en minder uitval in vergelijking met goedkopere armaturen. Factor warmtelast Met een geringer aansluitvermogen en een hogere efficiëntie van de verlichting daalt automatisch ook de warmtelast. Daardoor ver­ bruiken de aanwezige airco’s minder energie en kunnen kleiner gedimensioneerd worden – een groot besparingspotentieel. Voor Chicco rendeert de meerinvestering in kwalitatief goed licht al na ongeveer 3 jaar. Gedurende de reste­ rende levensduur bespaart de lichtinstallatie elke dag weer kosten – een voordeel waar geen enkele zakenman zomaar om heen kan.

Verticale verlichting Praktijkvoorbeeld warenhuis UPIM, Milaan Architectuur: UPIM/Maria Grazia Travo, Milaan Producten: Compar Spherolit-wallwashers met halogeen-metaaldamplampen HIT-CE.

Warenhuis UPIM, Milaan plattegrond (schematisch)

Uitgangsconcept Kritiek: - slechte antiverblindende downlights, excessieve verlichtingssterktes - geen heldere waarnemingshiërarchie, een te gering contrast tussen producten en (directe) omgeving - smal downlightraster, geen zonering - ongelijkmatig verlichte wanden door armaturen met een onspecifieke, rotatiesymmetrische lichtverdeling

Uitrusting: Downlights HIT 150W Richtbare spot met verspreiding flood op het wandgedeelte HIT 70W Aantal armaturen: 223 Verlichtingssterktes: Vloer: 1.750lx Producten: 1.880lx Wandvlak: ongelijkmatig, tot 1.000lx Aansluitvermogen: 26,23kW (58,33W/m²)

Concept met efficient visual comfort Strategieën: - visual comfort: Bescherming tegen verblinding, verlaging van de verlichtingssterktes - lichtkwaliteit: Waarnemingsgeoriënteerd planningsconcept met gespecialiseerde lichtwerktuigen - wallwashing

Uitrusting: Downlights Compact HIT 70W en 35W Compar wallwasher met Spherolitreflector wallwash HIT 70W Compar inbouwspot met displaylens HIT 70W

Detailoplossingen: - ruimer downlightraster, zonering - gelijkmatige wandverlichting met wallwashers daardoor een hogere uniformiteit bij gelijktijdige reductie van het aantal armaturen en aansluitvermogen op 1/3 - richtbare spot met display-lens voor een optimale presentatie van de producten bij zo min mogelijk armaturen

Verlichtingssterktes: Vloer: 450lx Producten: 1.300lx Wandvlak: gelijkmatig 300lx

Aantal armaturen: 198

Aansluitvermogen: 13,51kW (30,02W/m²) Energiebesparing: 49%

ERCO Lichtbericht 89   

27

Epicure store, Brussel

Architect: Atelier d'Architecture Pierre Vanden Broeck, La Hulpe Foto’s: Dirk Vogel, Dortmund

Het hoeft niet altijd chocolade te zijn: ­reizende lekkerbekken kunnen op de Brusselse luchthaven nu ook topwijnen, zeldzame whisky’s en sigaren inslaan – in een geraffineerd verlichte atmosfeer, die zowel degelijk als modern overkomt.

In de business lounges wordt vaak gegrapt dat veel luchthavens meer weg hebben van winkelcentra met taxibanen. En het is een feit dat de handelsactiviteiten met aandelen van 10-20% tegenwoordig in grote mate bijdragen tot de omzet van grote luchthavens. Dat is ook logisch: met het vliegtuig reizen betekent wachten, wachten, wachten – en dan zijn taxfree shops, zoals deze winkeltjes achter de veiligheidscontrole met een vakterm worden aangeduid, een welkome afwisseling. Reizigers kiezen het liefst voor hoogwaardige aanbiedingen, bij voorkeur met een regionale inslag, zoals bleek uit klantenenquêtes van „Belgian Sky Shops“, die hun verkoopoppervlak op pier A van de Brusselse Luchthaven in 2008 aanzienlijk hebben uitgebreid. Bij de Belgische specialiteiten tellen we chocolade, waarvan in de Brusselse luchthaven in 2007 meer dan 850 ton werd verkocht – dat is meer dan waar ook ter wereld. Maar ook op het vlak van andere genotsmiddelen genieten de Belgen als spreekwoordelijke fijnproevers van een uitstekende reputatie, wat de moder­ne en elegante look van de wijn-, whisky- en sigarenwinkel „Epicure“ de nodige geloofwaardigheid verleent. Op de professionele website „Moodie Report“ (www.moodiereport.com) ­vertelt Marc Leemans, zaakvoerder van de Bel­gian Sky Shops, uitvoerig over het aanbod in zijn nieuw vlaggenschip, dat zijn hoogtepunt vindt in een glazen rariteitenkabinet: „Van een Pétrus 1897 en een Rothschild uit 1985 tot een Château d'Yquem uit 1986, 1998 en 1999. Slechte jaartallen verkopen we gewoon niet“, verklaart Leemans, maar niet zonder meteen ook te relativeren: „Natuurlijk hebben we in de rest van de winkel ook andere, uitstekende wijnen vanaf 25 euro. Hier gaat het eenvoudigweg om persoonlijke service, om proeven en om de smaakbelevenis.“

28   ERCO Lichtbericht 89

De whiskyafdeling: accentlicht met Cantaxspots in een plafond­goot, aangevuld met de sobere effecten van de in de schappen ingebouwde verlichting.

www.skyshops.be

Voor de connaisseurs: in een glazen kabinet met constante temperatuur biedt Epicure absolute topwijnen en rariteiten aan. Richtbare spots met laagspannings­halogeenlampen in de plafond­module leggen een lichttapijt dat het schap in de winkel in de schijnwerpers zet.

Efficient visual comfort: moderne ­lichttechniek, zoals Spherolit-reflectoren en halogeen-metaaldamplampen, wordt gecombineerd met intelligente lichtplanning om het energieverbruik en de bedrijfskosten onder controle te houden.

Strijklicht voor de achterwand in natuursteenlook, sprankelende frontale accenten voor elegante druppels: de kostbare verlichting met twee rijen spots resulteert in een esthetisch en functioneel hoogwaardige verschijning.

ERCO Lichtbericht 89   

29

Victorinox flagship store, Londen

Architect: Retailpartners AG, Daniel Wettstein, Wetzikon (Zwitserland) Lichtplanner: Neuco AG, Thomas Lack, Zürich Foto’s: Rudi Meisel, Berlijn www.victorinox.ch

Iedereen kent het mes met het opvallende Zwitserse kruis op het typische rode handvat en iedereen weet toch ten minste één verhaal te vertellen over hoe het officiersmes hem uit een hachelijke situatie gered heeft: Of het nu onder extreme condities tijdens bergtochten op de 8000 meter hoge Himalaya was, of om simpelweg een blikje met middageten te openen tijdens een campinguitje – de verhalen over het gebruik van het mes zijn al even veelzijdig als het mes zelf. Net zoals het aantal functies van het mes in de voorbije jaren uitgebreid werd met nieuwe hulpmiddelen, werd ook het assortiment van het merk Victorinox uitgebreid. Van ­beroepskleding, horloges, bagage, parfum, professionele messen en messen voor thuisgebruik. Inmiddels biedt de messenfabrikant, opgericht in het jaar 1884, alles aan wat men nodig heeft om te overleven in de grootstadjungle. Het merklogo aan de gevel van de hoekwoning in de Londense New Bond Street kan al van veraf herkend worden en het wekt bij de voorbijgangers een gevoel van vertrouwdheid en betrouwbaarheid. De flagship store is al de vierde winkel ter wereld, maar toch de eerste in Europa. Wanneer je de winkel betreedt, krijg je de mogelijkheid om de veelzijdige productwereld van Victorinox op verschillende etages te ontdekken. Drie etages worden architectonisch verbonden door een 10 meter hoge glasvitrine en een met strijklicht in scène gezette stenen gevel, die de volledige hoogte van de winkel bestrijkt. De merkbelevenis wordt ondersteund door afwisselend gebruik van digitale media, zoals films, video's en computer touchscreens. Een bijzondere blikvanger bevindt zich op de onderste etage van de winkel en maakt van de bezoekers ware productontwerpers: Afgestemd op de wensen van de gebruiker kunnen de bezoekers met behulp van een interactieve zakmesconfigurator, de „Tool-Finder“, hun persoonlijke redder voor elke situatie samenstellen. MP

De planners werkten in de etalage met Cantax spots aan spanningsrails, terwijl in de winkelruimte Compar inbouwspots voor de halogeen-metaaldamplampen in plafondbuizen gebruikt werden. Hun licht schept een zakelijke, opgeruimde atmosfeer en plaatst duidelijke accenten op de productpresentatie.

Het strijklicht van de Grasshopper schijnwerpers plaatst de gevel van het historische hoekhuis in de New Bond Street uitnodigend op de voorgrond van de omgeving (boven). Een verbindend element boven de etages vormt de geënsceneerde natuursteenwand met Tesis uplights (rechts).

De efficiënte Compar inbouwspots kunnen snel en flexibel gericht worden en kunnen ook zeer vlug aan verschillende situaties worden aangepast.

30   ERCO Lichtbericht 89

ERCO Lichtbericht 89   

31

Achterlichten

E

museum kunst palast, Düsseldorf Première voor ERCO spots met LED-techniek: Het „museum kunst palast“ presenteerde bij de expositie „Auf Papier“ (Op papier) die gehou­ den werd van 30 april tot 9 augustus 2009 vijf eeuwen kostbare tekeningen en schetsen. In de paleisvleugel liet het museum werken zien van Italiaanse, Franse, Duitse en Nederlandse kunstenaars uit de 15e tot 20e eeuw. Allemaal uiterst gevoelige tentoonstellingsstukken, want het eeuwenoude pigment en materialen zoals papier en perkament schuwen licht, contact en vocht. Met het oog op de verlichting werden daarom bijzondere conserverende voorzorgs­ maatregelen genomen: Nieuwe Optec spots met LED’s zorgen nu voor een aantrekkelijke en zui­ nige verlichting. Hun krachtige LED’s in warmwit produceren een zeer natuurlijk licht dat vrij is van schadelijke IR- en UV-aandelen. De spots hebben bovendien een hoge levensduur bij een gering energieverbruik en kunnen via de geïn­ tegreerde potentiometer individueel gedimd worden. www.museum-kunst-palast.de

Fortnum & Mason, Londen In de tijd voor kerstmis is het traditierijke warenhuis Fortnum & Mason getooid in een ­bijzonder feestelijke verlichting. Originele en liefderijke decoraties maken het gebouw aan het Piccadilly tot een trekpleister voor inge­ zetenen en toeristen, die voor een „­Christmas shopping“ speciaal naar de Britse metropool ­reizen. De flexibele verlichting met Optec spots voor laagspannings-halogeenlampen kan snel en eenvoudig aan de eisen van het seizoen ­worden aangepast zodat kerstversiering en de geschenkuitstallingen in het mooiste licht kun­ nen worden gepresenteerd. Architect: Jestico & Whiles Architects, Londen Lichtplanner: DPA Lighting Inc., Campbell Design, Londen www.fortnumandmason.com

Light Perspectives

between culture and technology

Light Perspectives between culture and technology Een groot aantal moderne lichtconcepten in één publicatie: Met het eind oktober versche­ nen studieboek „Light Perspectives – between culture and technology“ levert ERCO een bij­ drage om de communicatie tussen vormgevers, technici, opdrachtgevers, planners, vakmensen en leken te stimuleren en te inspireren. Welke kwaliteiten kunnen aan licht worden toegere­ kend? Hoe kunnen ze technisch tot stand wor­ den gebracht en planmatig ingezet worden? Maar ook: Hoe kan de inhoud met behulp van lichtkwaliteiten overgebracht worden? Dat zijn alle vragen die in het boek worden beantwoord. In 21 hoofdstukken, die zijn ingedeeld in drie onderdelen Light, Space en ­Perspectives, wor­

Ieder hoofdstuk is van een titel voorzien door mid­ del van een tegengesteld begrippenpaar. „Light and dark“, „Square and round“ of „Static and dynamic“ openen steeds een nieuwe vormgevingsdimensie. Als inleiding is gekozen voor een groot formaat foto van een bepaalde licht­ toepassing.

De lichtsterkte bij grafi­ sche kunst op papier en perkament mag de waar­ de van 50lx doorgaans niet overschrijden. Met het apparaat dat de licht­ sterkte meet controleert de ERCO lichtadviseur de voor deze spot ingestelde dimwaarde.

Het didactische deel van elk hoofdstuk geeft met betrekking tot waar­ neming, lichttechniek en lichtplanning een uitge­ breide verklaring van de onderwerpen. Het samen­ spel van teksten, foto’s, schema’s en ­tekeningen maakt hierbij een optima­ le weergave van de com­ plexe stand van zaken mogelijk.

Warm and cold The twin terms “warm–cold” convey the perceived temperature of light and colour. Misunderstandings can arise because the scale used for colour temperature contradicts what common sense would suggest. Bluish daylight white has a higher colour temperature than reddish warm white. However, with terms and definitions defined, adding contrasts in colour temperature proves to be a simple design concept in architectural lighting.

Brilliance and glare Perception Critical zones to avoid glare from luminaires or windows are easily calculated. Starting from the position of the observer, the reflection of the visual rays can be drawn on the diagram indicating the ceiling and wall surfaces where reflected light will cause glare. Vertical visual tasks, such as those relating to glass display cabinets, require the surface behind the observer to be taken into consideration. For horizontal visual tasks on shiny surfaces, luminaires in the ceiling area become critical because they can cause reflected glare.

Brilliance A source of light in the room, be it a point of light such as candle flame or a small halogen lamp, can be considered to be brilliant. However, brilliance occurs on surfaces due to the reflection of the light source or, with transparent materials, due to the refraction of light. Brilliance can be used to attract attention and intensify a lively ambience, especially because the high-contrast sparkle on surfaces seems to move as the observer moves around the room. The layout of highlights on an object can reveal the form of edges and curves. Using brilliance effects to emphasise the shape and surface structure also enhances the value of objects. This aspect is highly relevant especially for show rooms or other prestigious areas. However, if surfaces of low interest have high luminance or if reflections impair visibility, any highlights on them will then be seen as glare. When sunlight reflects on the water at the seafront, however, the resulting dance of sparkling light, like the brilliant sparkle on chandeliers, is appreciated. Conversely, reflections of light sources on glossy printed paper are disturbing even at considerably less intensity and are interpreted as glare.

Any luminaires or windows reflected in a screen produce high luminance levels. The resulting glare reduces the legibility of information. Conversely, luminaires that are not in the critical zone will not cause any reflected glare.

Highlights on shiny surfaces add a brilliant lustre to glass, ceramics, paintwork and metal, enhancing the value of the objects. The more the highlights are reflected, the more dazzling the impression. Chandeliers with their lightrefracting crystals give the luminaire its brilliance.

When light hits a window pane, the rays are not split but, depending on the angle of incidence, are either reflected or transmitted. On a diamond, however, the light is incident on all facets and reflected and separated into the spectral colours as in a prism. On the surfaces, this not only results in

white sparkling light, as on a pane of glass, but the characteristic iridescence, as the colours of the rainbow start to dance when the diamond is turned.

Glare A characteristic of high-quality lighting design is the absence of glare or its reduction to a minimum. Because glare decreases our visual capability, it runs contrary to the quest for well-lit rooms and visual comfort. The causes of glare can be physiological, such as when sunlight or any other light source interferes with the visual task and perception is impaired. Alternatively, psychological, as when there is a subjective disturbance in the field of vision due to distracting high luminance levels in the peripheral areas. In the case of this relative glare, the observer’s gaze is repeatedly drawn from the visual task towards the much brighter source. This presents an annoying distraction for the objects of perception, whether it is a computer screen or an object in a display case in a store. The repeated change between the very different luminance levels stresses our visual system. At computer workstations, for instance, this will result in productivity dropping. High contrasts which are experienced when we look out of a window are invariably tolerated. This all goes to show that glare should not be considered in isolation from the point of view of information content. A distinction is made between two forms of glare: direct glare and reflected glare. Both types can be causes of physiological or psychological glare. With direct glare, the disturbance is caused directly by the high luminance of the light source. The degree of glare in this case primarily depends on the luminance of the dazzling light source, and particularly its luminance contrast with respect to the visual task, how close it is to that task and how bright it is.

58

Zo presenteerde Fortnum & Mason zich vorig jaar in de tijd voor Kerst aan zijn bezoekers. Ook in 2009 zullen de Optec spots een nieuwe, originele kerstde­ coratie in het beste licht plaatsen.

De simulatie toont ten slotte in een virtuele, fotorealistisch gesimu­ leerde architectuursitua­tie verschillende ver­ lichtingsvarianten die gebaseerd zijn op de ­tevoren weergegeven begrippenparen.

Reflected glare, by contrast, is that which is produced on reflective surfaces. Objects in glass display cabinets or information on computer screens can sometimes only be seen with difficulty because bright luminaires or windows are reflected on the glass surface and vision beyond the reflection is impaired. Reflected glare from luminaires can be avoided by them being suitably positioned.

Glare arises in various forms in everyday situations. Physiological glare is caused when direct light or reflection superimposes what appears to be a very brightly shining surface on top of the visual task, which impairs perception. Psychological glare refers to the subjective disturbance when the view is distracted by high luminance levels in the peripheral area of the field of vision. Reflective surfaces, in particular, can easily cause glare by reflecting daylight or lamps.

59

Architecture and theatre Lighting concepts Stage At night, the foyer is transformed into a black stage whose spatial borders almost completely disappear into the darkness. Only the exhibits are in the spotlight. The narrow beams of light reveal the shape clearly and produce brilliant reflections from the glossy surfaces. The glow of light at the end of the side wall adds spatial depth to the scenic display.

Architecture using daylight Daylight provides the foyer with ambient light, while added wallwashing optically enhances the room, making it look more spacious. Due to the uniform level of brightness on the walls and the floor, the room appears plain and neutral. In order to draw even more attention to the exhibits on the plinths and enhance their modelling effect, they are subtly accentuated using directed, narrow-beam light produced by spotlights.

Both architectural aspects and elements of stage lighting effects are frequently used in exhibitions. The foyer of a company headquarters provides a perfect illustration, simultaneously serving as a prestigious entrance and an area for exhibits. Textile cylinders are suspended from the roof beams to emphasise the individual plinths. Classical architectural lighting consisting of daylight and ambient lighting is the opposite of the dramatic lighting concepts used on the stage. Natural light enters the room through the glass roof. The luminaires for wallwashing, accent lighting and projection are mounted on the roof beams and on the circular rails from which the curtains are suspended.

White and coloured By accentuating the curtains, the high-contrast scene using white light is able to reveal the full height of the room. In comparison with the exclusive illumination of the round plinths that simply concentrates on the floor area, this lighting concept has a more all-embracing effect encompassing Highlighting the exhibition Concentrating the light on the exhibits on their plinths results in the room losing significance. The light on the curtains draws attention to the exhibition by using grazing light from spotlights to make the fabric opaque. The stripped light on the steps looks like an unrolled carpet and attracts the visitor towards the rear area. The soft glow of light in the background subtly indicates that the room continues in depth.

216

32   ERCO Lichtbericht 89

den de lichtkwaliteiten zelf, de verhouding tus­ sen licht en ruimte en ten slotte de inhoudelijkculturele dimensies van licht beschreven. Het studieboek „Light Perspectives – between culture and technology“ is voor de prijs van EUR 39,- via de internetboekhandel Amazon en in de speciale vakhandel verkrijgbaar. Onder www.erco.com/light-perspectives kan alvast een artikel worden gedownload.

the entire room. The illumination of the steps and the rear area uses light to establish continuity throughout the depth of the room. Coloured scenic lighting is restricted to the wall surfaces to ensure that the colour rendition of the exhibits remains unimpaired. The soft colour progression on the right wall enhances the overall perspective. Lighting effects By projecting patterns of light, an independent motif is superimposed over the exhibition. The curved lines reinforce the circular theme of the curtains and create symbolic waves. The patterns of light, which can be set in motion, draw attention to the lighting effects and create a play of brilliants. With this dominance of highly contrasting shapes of light, both the exhibits and the room itself recede into the background and by comparison are far less apparent.

Emphasising the room Lighting the walls alone draws the attention to the room and the peripheral surfaces. The darkened exhibits are played down and become secondary. The contours of the objects can be recognised as a silhouette against the bright rear wall; however, no further details of the shapes are discernable.

217

ERCO Lichtbericht 89  

33

All Star Lanes Boutique Bowling, Wat heel lang als kleinburgerlijk Brick Lane, Londen en duf werd beschouwd, zal ooit weer als chic worden ontdekt. Dat Architect: Dan Evans, Londen geldt ook voor bowling, de cliché www.allstarlanes.co.uk recreatiesport van de Amerikaanse voorsteden. Pionier van de nieu­ we trend met de naam „boutique ­bowling“ is de Londense keten „All Star Lanes“, die met een verfrissende mixture van modern design en retro-­elementen het kegelen

van de jongeren uit de grote (voor) steden weer salonfähig maakte. Op de locatie in Brick Lane in het Londense East End zorgen Optec wallwashers en spots voor een levendig, sprankelend licht op de bowlingbanen.

E

Lichtbericht 89

Inkopen – en je ogen gebruiken Steeds meer verbruikers zien bewust consumeren als een mogelijkheid om invloed uit te oefenen. Ook de aanbieders geven een bepaalde vorm aan hun retailconcepten en -architecturen zodat de eisen van de klanten op het gebied van duurzaamheid aan een attractieve uiterlijke verschijningsvorm

worden gekoppeld. Licht met een efficient visual comfort hoort daar ook bij: bijvoorbeeld in de National Geographic store in Oxford Street, Londen.

Verschenen in december 2009

E

ERCO GmbH Postfach 2460 58505 Lüdenscheid Germany Tel.: +49 2351 551 0 Fax: +49 2351 551 300 [email protected] www.erco.com