Duurzaamheidnotitie Staphorst Sneller Duurzaam

Duurzaamheidnotitie Staphorst Sneller Duurzaam

Managementsamenvatting “Duurzaamheidnotitie Staphorst Sneller Duurzaam” De Startnotitie Staphorst Sneller Duurzaam vormt de eerste fase in de totstandkoming van een overkoepelend en op de lange termijn gerichte duurzaamheidvisie voor Staphorst. In samenwerking met de Provincie en een aantal lokale maatschappelijke partners (o.a. Kaasspecialiteiten Rouveen en Rabobank Staphorst-Rouveen) doet de gemeente Staphorst in dit document een eerste aanzet tot het ontwikkelen van een duurzaamheidvisie. Om vier verschillende redenen lijkt de tijd rijp om een duurzaamheidvisie voor Staphorst te ontwikkelen: het gemeentebestuur geeft politieke urgentie aan een duurzame leefkwaliteit; de samenhang tussen huidige duurzame initiatieven ontbreekt; lokaal en regionaal liggen kansen voor duurzame energieopwekking; ambities in de samenleving voor duurzaam ondernemerschap. Dit document zet een aantal achtergronden en uitgangspunten op een rij. Daarbij zijn een aantal toekomstige ‘ontwikkelingspaden’ voorgesteld die leiden tot een duurzame(re) samenleving: • Duurzame energie: Om te kunnen omschakelen naar een duurzame energiehuishouding zullen de komende jaren flinke investeringen moeten worden gedaan in zonne-, wind- en bio-energie. Daarom werkt de gemeente intensief samen met burgers en het bedrijfsleven, en natuurlijk ook met andere gemeenten en de provincie Overijssel. In verdere visievorming en uitvoering wordt per duurzame techniek bekeken welke planninginstrumenten (juridisch, financieel, communicatief, organisatorisch) inzetbaar zijn om duurzame bronnen ruimtelijk gezien in Staphorst in te passen. • Duurzame gebouwde omgeving: Om klimaatdoelstellingen te bereiken dient ook gekeken te worden naar reductie van energieverbruik in gebouwen en monumenten. Naast het realiseren van energiezuinige nieuwbouw (o.m. RouveenWest) gaat het gemeentelijk energieloket (‘Duurzaam (T)huis’) particulieren advies en (financiële) ondersteuning bieden bij het verduurzamen van de bestaande woningvoorraad. • Duurzame mobiliteit: Dit thema heeft nog weinig concrete invulling gekregen in Staphorst, maar zal in de toekomst flinke ontwikkelingen doormaken. In Staphorst wordt gekeken naar mogelijkheden om op termijn lokaal biobrandstoffen op te wekken en elektrisch rijden mogelijk te maken. • Duurzame bedrijvigheid: Op dit moment worden in Staphorst en omgeving al volop duurzame bedrijfsactiviteiten ontplooid. De gemeente Staphorst wil lokaal duurzaam ondernemerschap ondersteunen. Een energiepotentiekaart biedt hier aanknopingspunten voor. Daarnaast revitaliseert de gemeente bestaande bedrijventerrein. Ook hierbij wordt gelet op de duurzaamheidaspecten. • Duurzame overheid: Tot slot heeft de gemeente een belangrijke voorbeeldfunctie ten aanzien van duurzaamheid. Diverse maatregelen worden onderzocht om de gemeentelijke bedrijfsvoering verder te verduurzamen (duurzaam inkoopbeleid, gebouwen, openbare ruimte). In het tweede kwartaal 2012 wordt een concept van de Duurzaamheidvisie verder vormgegeven, waarin kaders staan geformuleerd voor de ontwikkeling van een duurzame gemeente. Vanuit deze kaders wordt een verdere concrete invulling gegeven aan uitvoeringsprioriteiten door gemeente, burgers en bedrijven.

1

Inhoudsopgave 1 Inleiding ................................................................................................................................................ 3 1.1 Waarom een duurzaamheidvisie?.................................................................................................. 3 1.1.1 Politieke urgentie ..................................................................................................................... 3 1.1.2 Het creëren van samenhang ................................................................................................... 3 1.1.3 Kansen voor lokale en regionale duurzame energieopwekking .............................................. 4 1.1.4 Het onderzoeken van kansen voor lokaal duurzaam ondernemerschap ................................ 4 1.2 Doel van deze duurzaamheidnotitie............................................................................................... 4 1.3 Leeswijzer ...................................................................................................................................... 5 2 Duurzaamheid is … samenwerking ...................................................................................................... 6 2.1 Duurzaamheid gedefinieerd ........................................................................................................... 6 2.2 De rol van de gemeente................................................................................................................. 6 2.3 Thema’s voor inhoudelijke visievorming ........................................................................................ 7 3 Bestaande situatie en mogelijke scenario’s.......................................................................................... 8 3.1 Waar staat Staphorst op dit moment? ........................................................................................... 8 3.2 Toekomstscenario’s ....................................................................................................................... 9 4 Onderweg naar een duurzame samenleving...................................................................................... 11 4.1 Duurzame Energie ....................................................................................................................... 11 4.1.1 Biomassa............................................................................................................................... 12 4.1.2 Windenergie .......................................................................................................................... 13 4.1.3 Zonne-energie ....................................................................................................................... 14 4.1.4. Geothermie........................................................................................................................... 15 4.1.5. Warmte- en Koudeopslag..................................................................................................... 15 4.1.5. Aandachtspunten voor verdere visievorming ....................................................................... 15 4.2 Duurzame gebouwde omgeving .................................................................................................. 16 4.2.1 Energieprestatie van gebouwen ............................................................................................ 17 4.2.2 Duurzame monumenten ........................................................................................................ 17 4.2.3 Aandachtspunten voor verdere visievorming ........................................................................ 18 4.3 Duurzame mobiliteit ..................................................................................................................... 18 4.3.1 Aandachtspunten voor verdere visievorming ........................................................................ 18 4.4 Duurzame bedrijven ..................................................................................................................... 18 4.4.1 Inrichting duurzaam energielandschap.................................................................................. 18 4.4.2 Revitalisering van bestaand bedrijventerrein ........................................................................ 19 4.4.3 Aandachtspunten voor verdere visievorming ........................................................................ 19 4.5 Duurzame overheid...................................................................................................................... 19 4.5.1 Afval....................................................................................................................................... 20 4.5.2 Gebouwen en openbare ruimte ............................................................................................. 20 4.5.3 Duurzaam inkopen ................................................................................................................ 20 4.5.4 Aandachtspunten voor verdere visie en uitvoering................................................................ 20 5 Onderdelen van de duurzaamheidvisie .............................................................................................. 21 6 Bestuur en procedure ......................................................................................................................... 22 Bijlage 1 Theoretisch potentieel duurzame energie .............................................................................. 23 Bijlage 2 voor- en nadelen duurzame energietechnieken ..................................................................... 25 Bijlage 3 Verdere visievorming per thema ............................................................................................. 26 Referenties ............................................................................................................................................ 28

2

1 Inleiding Deze notitie vormt de eerste fase in de totstandkoming van een overkoepelend en op de lange termijn gerichte duurzaamheidvisie voor Staphorst. In samenwerking met de Provincie en een aantal lokale maatschappelijke partners (Kaasspecialiteiten Rouveen en Rabobank Staphorst-Rouveen) doet de gemeente Staphorst in dit document een eerste aanzet tot het ontwikkelen van een duurzaamheidvisie. Daarbij wordt gezocht naar oplossingen dichtbij huis voor het oplossen van mondiale vraagstukken. Oplossingen die ook nog eens een impuls kunnen geven aan de lokale economie en die niet ten koste gaan van de leefbaarheid.

1.1 Waarom een duurzaamheidvisie? Het begrip duurzaamheid is in Staphorst niet nieuw. Vanuit de gemeente Staphorst wordt al het een en ander gedaan op het gebied van duurzaamheid. Er zijn echter een aantal recente aanleidingen die vragen om een overkoepelende en breed gedragen visie: • politieke urgentie; • het ontbreken van samenhang tussen duurzame initiatieven; • kansen voor lokale en regionale duurzame energieopwekking; • ambities in de samenleving op het gebied van duurzaam ondernemerschap.

1.1.1 Politieke urgentie Op basis van het Coalitieakkoord 2010-2014 streeft het gemeentebestuur naar het realiseren van een duurzame woon- en leefkwaliteit. Daarbij doelt zij op het waarborgen van een goede, gezonde woon- en leefkwaliteit, voor nu en in de toekomst. Dat doet de gemeente Staphorst door zelf met maatregelen en initiatieven te komen. Maar ook door de samenwerking binnen Staphorst (en op regionaal/provinciaal niveau) op dit punt te stimuleren.

1.1.2 Het creëren van samenhang De gemeente Staphorst doet al één en ander op het gebied van duurzaamheid: • De gemeente voert zogeheten SLOK-projecten uit (SLOK: Stimuleringsregeling Lokale Klimaatinitiatieven). Voorbeelden hiervan zijn twee projecten met LEDstraatverlichting; • De gemeente neemt deel aan het project Regionalisering Energietransitie Noordwest-Overijssel; • Met de provincie zijn de ‘Prestatieafspraken Wonen’ gemaakt. In het kader hiervan wordt een energieloket opgezet en zijn de mogelijkheden onderzocht voor duurzaamheidleningen.; • Het college heeft ingestemd met de notitie ‘Duurzaam bedrijvenlandschap’; • Er is een proef uitgevoerd om ruimtelijke plannen te toetsen met DPL (DuurzaamheidsProfiel Locatie); • Er is een Notitie Windenergie opgesteld. Het is van groot (of essentieel) belang dat activiteiten van de gemeente gestoeld zijn op een consistent en effectief beleid. Bovendien moet het voor alle betrokken partijen duidelijk zijn welke lange termijn duurzaamheiddoelstellingen Staphorst nastreeft; en op welke wijze de ondernomen activiteiten bijdragen aan het bereiken van deze doelstellingen.

3

Daarom heeft de Gemeenteraad in januari 2012 duidelijk uitgesproken dat ze voor het beleidsthema duurzaamheid een gedegen visie wil laten ontwikkelen, onder meer in relatie tot de nut en noodzaak van extra windenergie.

1.1.3 Kansen voor lokale en regionale duurzame energieopwekking Op dit moment staan we aan de vooravond van een transitie naar een duurzaam energiesysteem (Noorman en de Roo, 2011). Het besef is er dat fossiele brandstoffen eindig zijn en dat het gebruik ervan in de nabije toekomst een negatieve impact heeft op ons klimaat. Bovendien zijn we voor de levering van fossiele brandstoffen afhankelijk van politiek instabiele regio´s. Energie is een eerste orde politiek vraagstuk. Het idee dat een overstap naar een duurzame energiehuishouding nodig is die betaalbaar is, schone energie levert en leveringszekerheid biedt, geniet draagvlak. Daarom zoekt de gemeente Staphorst actief samenwerking met maatschappelijke partners, bedrijven en burgers. Hierin zoekt zij ook bovenlokale afstemming met de Provincie Overijssel (‘Energiepact’) en de buurgemeenten: Dalfsen, Steenwijkerland en Zwartewaterland (‘Energievisie Noord-West Overijssel’). Een omschakeling naar een duurzame energiehuishouding is echter ingrijpend, ingegeven door onzekerheden en niet van vandaag op morgen gerealiseerd. Sturing en samenhang in zo’n aanpak is noodzakelijk. Als maatschappij staan we hierin voor belangrijke vragen: wie neemt de verantwoordelijkheid voor de investeringen? En wat zijn de gevolgen van de energietransitie voor de inrichting van onze samenleving? Deze vragen zullen in de visievorming verder worden uitgewerkt.

1.1.4 Het onderzoeken van kansen voor lokaal duurzaam ondernemerschap Van oudsher kent Staphorst veel lokale bedrijvigheid. Op dit moment worden in Staphorst en omgeving al volop duurzame bedrijfsactiviteiten ontplooid. Niet in de laatste plaats, omdat veel geld kan worden bespaard op energiekosten en nieuwe werkgelegenheid wordt gecreëerd. Duurzaamheid is business. Een voorbeeld hiervan is Rouveen Kaasspecialiteiten die in samenwerking met de lokale agrarische sector het initiatief ‘Rouveen Gewoon Duurzaam’ is gestart. Dergelijke voortvarende initiatieven kunnen een belangrijke voortrekkersrol hebben om de samenleving te verduurzamen. Indien duidelijk is welke duurzaamheiddoelen de gemeente Staphorst nastreeft, kan hier door andere partijen ook makkelijker invulling en uitvoering aan worden gegeven.

1.2 Doel van deze duurzaamheidnotitie De notitie “Staphorst Sneller Duurzaam” zet een eerste officiële stap in de richting van een overkoepelend, breed gedragen visie voor Staphorst op het gebied van duurzaamheid. Daarbij dient dit startdocument een aantal doelen: • Een aantal achtergronden en uitgangspunten worden op een rij gezet; • Een aantal toekomstige ‘ontwikkelingspaden’ worden voorgesteld die leiden tot een duurzame(re) samenleving; • Tot slot wordt ook aangegeven welke zaken in de volgende fase om nadere concretisering vragen om een realistische visie te vormen en daar uitvoering aan te kunnen geven.

4

1.3 Leeswijzer In het volgende hoofdstuk wordt eerst ingegaan op de principes van duurzame ontwikkeling en de verbinding met de vijf thema’s die het uitgangspunt vormen voor een duurzaamheidvisie. Voordat koers kan worden gezet naar een duurzame samenleving, moet eerst het vertrekpunt worden vastgesteld. In hoofdstuk 3 wordt daarom de huidige situatie vastgesteld op basis van een CO2-emissiescan. Op basis hiervan zijn een aantal denkbare toekomstscenario’s geformuleerd. In hoofdstuk 4 wordt voor de verschillende thema’s van duurzaamheid in beeld gebracht welke initiatieven al plaatsvinden en welke aandachtspunten in de verdere visievorming moeten worden meegenomen. In hoofdstuk 5 wordt ingegaan op de elementen waaruit een realistische duurzaamheidvisie moet bestaan; een visie waar ook uitvoering aan kan worden gegeven. De gemeente Staphorst geeft de voorkeur aan het vormen van een Duurzaamheidvisie 2012-2018, waaraan burgers, bedrijven en de gemeente gezamenlijk uitvoering kunnen geven. Enerzijds kenmerkt dit document zich door een strategische beleidshorizon te schetsen. Anderzijds worden een aantal concrete, haalbare voornemens en geplande activiteiten afgezet tegen een veel kortere tijdshorizon. Bij de uitwerking van deze visie betrekt de gemeente Staphorst en maatschappelijke partners uiteraard allerlei andere partners, zoals het bedrijfsleven, woningbouwcorporaties, kennisinstituten, onderwijs. Maar ook nadrukkelijk de burgers. Want zonder deze partijen zijn toekomstige duurzaamheiddoelstellingen onbereikbaar. Tot slot wordt in hoofdstuk 6 ingegaan op de procedurele aspecten omtrent de vorming van de duurzaamheidvisie.

5

2 Duurzaamheid is … samenwerking In het vorige hoofdstuk werd de nut en noodzaak van een duurzaamheidvisie onderstreept. In dit hoofdstuk wordt duurzaamheid nader gedefinieerd en wordt voorgesteld hoe Staphorst hier lokaal invulling aan gaat geven (2.1). Ook wordt de rol van de overheid met betrekking tot duurzaamheid kort verwoord. Tot slot wordt in relatie tot het begrip ‘duurzaamheid’ een aantal thema’s aangedragen waaromheen de duurzaamheidvisie wordt vormgegeven.

2.1 Duurzaamheid gedefinieerd Staphorst streeft naar een duurzame samenleving. Bewust is hier gekozen voor het begrip ‘duurzame samenleving’. De gemeente Staphorst wil samen met externe partijen een brede invulling geven aan het begrip duurzaamheid. Tegelijkertijd is zij zich ervan bewust dat duurzaamheid een ‘containerbegrip’ is. Daarom is het noodzakelijk om een duidelijke en realistische visie te hebben die ook kaders stelt en focust. Met duurzaamheid wordt een ontwikkeling bedoeld die aansluit op de behoeften van het heden, zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in het gevaar te brengen (VN, 1987). Bij duurzame ontwikkeling staat het loskoppelen van economische groei en de toenemende afvalproductie uit gebruik van niet-hernieuwbare hulpbronnen centraal. Door allen zorg te dragen aan de systemen van de aarde wordt het hoofd geboden aan (toekomstige) milieu-, klimaat en energieproblemen. Duurzaamheid kent drie pijlers: de mens, het milieu en de economie (de zogeheten Triple P: `people, planet, profit). De Gemeente Staphorst wil koers zetten naar een duurzame samenleving waarin deze drie pijlers langdurig met elkaar in evenwicht zijn (Gemeente Staphorst, 2010). Hier liggen een aantal principes in besloten: • Duurzaamheid is een integrale ontwikkelingsstrategie, geen gemeentelijke milieutoets achteraf of één van de vele sectorale aspecten waar rekenschap mee moet worden gehouden. • Het benutten van lokale bronnen en grondstoffen. Door lokale, hernieuwbare bronnen te gebruiken (bodem-, wind-, bio-, zonne-energie), maar ook grondstoffen zoals nutriënten en afvalmaterialen (afval als grondstof) te gebruiken. • Het begrip ‘duurzame samenleving’ geeft aan dat duurzaamheid geen thema voor de gemeente alleen is, maar van de hele gemeenschap. Duurzame ontwikkeling kan een flinke impuls geven aan lokale bedrijvigheid en werkgelegenheid. • Transitie en innovatie door bepaalde routines te doorbreken en vanuit een integraal en milieubewust perspectief kijken. Een bekend voorbeeld is de transitie op de energiemarkt.

2.2 De rol van de gemeente In een brainstormsessie met de Gemeenteraad over duurzaamheid op 19 mei 2011 stond de grondhouding van de Gemeente Staphorst in relatie tot duurzaamheid centraal. Alle raadsleden mochten in groepen stellingen kiezen die hen het meest aanspraken. Stellingen die unaniem gekozen werden, waren dat de gemeente een voorbeeldfunctie dient te vervullen door gebouwen energiezuiniger in te richten, duurzaam in te kopen en

6

de openbare ruimte duurzaam in te richten. Ook werd unaniem aangegeven dat de Gemeente Staphorst een regiefunctie dient te vervullen voor industrie en bedrijven om bijvoorbeeld gezamenlijke afvalstromen en collectieve energie- en warmtevoorzieningen te organiseren.

2.3 Thema’s voor inhoudelijke visievorming Vijf thema’s zijn geselecteerd die als houvast dienen voor verdere inhoudelijke visievorming met betrekking tot duurzaamheid: • duurzame energie • duurzame gebouwde omgeving • duurzame mobiliteit • duurzame bedrijven • duurzame overheid Met deze thema’s gaat Staphorst aan de slag. Binnen het thema ‘duurzame overheid’ zal uitgebreid worden stilgestaan bij de voorbeeldfunctie die de gemeente Staphorst vervult. Met betrekking tot de andere thema’s wordt ingegaan op de regiefunctie van de gemeente. Zij wil zich hierin als gemeente opstellen als een betrouwbare partner, die partijen verbindt en faciliteert door zorgt te dragen voor adequate informatie en communicatie, bijvoorbeeld als het gaat om subsidie en financiering van initiatieven. Een gemeentelijk initiatief dat hieraan bijvoorbeeld aan zal gaan bijdragen is het Energieloket (zie ook 4.2.1). Samen met de maatschappelijke partners (o.a. Rabobank, Kaasspecialiteiten Rouveen) wil zij zich ook gaan buigen over de vraag welke unieke kansen er liggen in Staphorst voor lokaal duurzaam ondernemerschap. De insteek hiervoor is dat de gemeente gewicht geeft aan aantal paden die kansrijk zijn om te verduurzamen. Deze zullen vervolgens samen met de partners verder invulling worden gegeven.

7

3 Bestaande situatie en mogelijke scenario’s Duurzaamheid is een perspectief dat bij een hoop vraagstukken als een leidend principe zou moeten dienen voor het maken van integrale afwegingen. Uit het voorgaande werd duidelijk dat Staphorst onder duurzaamheid meer verstaat dan enkel het vraagstuk duurzame energie: bijvoorbeeld ook de afvalproductie en ecologische aspecten. Toch wordt in dit document bewust ook veel nadruk gelegd op duurzame energie in het kader van de (inter)nationale afspraken die gelden voor dit onderwerp. Internationaal gezien spelen energie- en klimaatdoelstellingen een belangrijke rol in het nastreven van duurzame ontwikkeling, omdat ze de afwenteling op een hoger schaalniveau inzichtelijke en meetbaar maken. Daarom wordt kort weergegeven welke CO2-emissie Staphorst op dit moment kent en hoe die zich in de toekomst kan ontwikkelen.

3.1 Waar staat Staphorst op dit moment? In 2010 is een verkenning uitgevoerd naar de nulsituatie CO2-emissie en het opstellen van CO2-reductieplan. Aan de hand van de verschillende energiegebruikers, algemeen gehanteerde kengetallen en gegevens van het Planbureau voor de Leefomgeving is de huidige CO2-emissie in beeld gebracht. De totale huidige CO2-emissie in Staphorst bedraagt 97 kton, wat neerkomt op gemiddeld 6,1 ton per inwoner. De onderstaande figuur geeft weer hoe die emissie is verdeeld over verschillende sectoren.

Figuur 3.1 Huidige CO2-emissie in percentages per sector (Gemeente Staphorst, 2010a).

Op basis van nieuwbouwplannen en de bevolkingsgroeiprognose, is de autonome ontwikkeling van de CO2-emissie ingeschat. De verwachting is dat bij autonome groei (zie figuur 3.2) de CO2-emissie tot 2020 zal stijgen met circa 10% tot 107 kton (Gemeente Staphorst, 2010a).

8

Figuur 3.2 De autonome ontwikkeling van de CO2-emissie tot 2020 (Gemeente Staphorst, 2010a).

3.2 Toekomstscenario’s Een flink aantal Nederlandse gemeenten heeft de ambitie om in de toekomst energie-, klimaat- of CO2-neutraal te worden. Daarom wordt kort uitgelegd wat dit inhoudt. De algemene definitie van ‘neutraal zijn’ is: een situatie waarbij over een jaar gemeten het fossiel energiegebruik (en de daaraan gerelateerde emissies) voor het grondgebied van een gemeente ten hoogste nul is. Energieneutraliteit gaat uit van het volledig invullen van energiegebruik met duurzame bronnen. Bij de ambitie ‘CO2-neutraal’ worden CO2emissies per saldo tot nul gereduceerd. Om dit te bereiken is ook compensatie elders mogelijk. De ambitie klimaatneutraal werkt hetzelfde als CO2-neutraal, maar omvat ook de uitstoot van andere broeikasgassen, zoals methaan.

Figuur 3.3 Neutraliteit wordt bereikt wanneer de lijnen van DE-productie en Energievraag elkaar snijden (Gemeente Deventer, 2011).

Het bereiken van dergelijke klimaatambities vraagt om een flinke inzet met betrekking tot de productie van duurzame energie en reductie in energieverbruik. Wanneer én fors wordt ingezet op energiebesparing én flink geïnvesteerd in duurzame energieproductie kan CO2-neutraliteit sneller worden bereikt (a).

9

Op basis van potentieelramingen voor energiebesparing en duurzame energie (zie bijlage 1) zijn de volgende uitvoeringsscenario’s – lopend tot 2018 - denkbaar om de CO2uitstoot te reduceren binnen de gemeentegrenzen: Scenario 0: huidig beleid (SLOK); In dit scenario wordt C02-reductie gerealiseerd op basis van het huidige beleid. Het huidige beleid is geformuleerd in het Meerjarenprogramma Duurzaamheid 2010-2012. Scenario 1: continuering huidig beleid tot 2018; Bij continuering van het huidige beleid (scenario 0) is het mogelijk om een CO2-reductie van 12% (10 kton) ten opzichte van 2009 te realiseren en 3% (2 kton) ten opzichte van 1990. Het aandeel duurzame energie in 2018 bedraagt dan circa 13%. Scenario 2: ambitieus; Dit scenario onderzoekt in hoeverre het mogelijk is om de doelstellingen van het Klimaatakkoord te realiseren. Dit betreft: twintig procent duurzame energie in 2020 en dertig procent C02-reductie (ten opzichte van 1990). Scenario 3: maximale inzet zonder windenergie; In dit scenario wordt geen windenergie toegepast, om te laten zien of de landelijke doelstellingen haalbaar zijn zonder toepassing van windenergie. Hierbij worden overige energietechnieken zoveel mogelijk benut. Scenario 4: realisatie energie of CO2-neutrale gemeente. Hierboven is uiteengezet wat het een dergelijke doelstelling behelst. Het uitvoeren van dit scenario is op de middellange termijn een pittige opgave. Factoren die de daadwerkelijke realisatie van CO2-reductie in belangrijke mate bepalen zijn: • bereidheid van bedrijfsleven, particuliere woningeigenaren tot het treffen van energiebesparende en –opwekkende maatregelen. • Het intensiveren van de duurzame energieproductie met behulp van de verschillende beschikbare duurzame technieken (zie ook bijlage 2); De gemeente kan een belangrijke bijdrage leveren om bovenstaande factoren tot een succes te maken door middel van het faciliteren en stimuleren. Realisatie van 20% duurzame energie in 2020 (Klimaatakkoord) is een stevige uitdaging indien niet sterk wordt ingezet op het intensiveren van het gebruik van duurzame energietechnieken. De bovenstaande scenario’s worden het volgende kwartaal doorgerekend. De politieke mix en afweging tussen deze scenario’s wordt het uitgangspunt voor een afgewogen mix van uitvoeringsprioriteiten in de Duurzaamheidvisie 2012-2018. Meer hierover wordt behandeld in hoofdstuk 5 en 6. In het volgende hoofdstuk wordt ingegaan op de initiatieven die op dit moment worden ondernomen in Staphorst op het terrein van duurzaamheid en mogelijke toekomstige initiatieven.

10

4 Onderweg naar een duurzame samenleving In hoofdstuk 2 werd kenbaar gemaakt dat Staphorst streeft naar een brede ‘scope’ voor de invulling haar duurzaamheidvisie, die zich enerzijds richt op reductie van het energieverbruik en anderzijds op de intensivering van duurzame energieproductie. Met efficiënte inzet van fossiele brandstoffen wordt in de resterende energievraag voorzien. Staphorst streeft naar een duurzame samenleving en focust daarbij op de volgende visiethema’s: • duurzame energie • duurzame gebouwde omgeving • duurzame mobiliteit • duurzame bedrijven • duurzame overheid Het is de bedoeling dat visievorming voor deze thema’s concreet worden gemaakt en vertaald naar doelen waar burgers, bedrijven en gemeente hun eigen invulling kunnen geven. Per thema wordt kort aangegeven wat de laatste ontwikkelingen zijn. Daarnaast wordt per thema geïnventariseerd welke publieke en private initiatieven op dit vlak worden ondernomen. Het is de bedoeling dat het gemeentebestuur gewicht gaat geven aan deze thema’s. Daarom wordt resumerend per thema een voorstel gedaan welke zaken een verdere uitwerking kunnen krijgen in het proces van visievorming.

4.1 Duurzame Energie In hoofdstuk 1 werd aangegeven dat op dit moment een energietransitie zich voltrekt, waarin fossiele energie op den duur gaat plaats maken voor energie uit ‘schone’ bronnen. Op dit vlak zijn tal van technieken beschikbaar die ons van duurzame energie voorzien: restwarmte, biomassa, WKO, geothermie, zonne-energie, windenergie. Het geschatte theoretisch potentieel hiervan is weergegeven in bijlage 1. Een overzicht met de verschillende voor- en nadelen en beperkingen voor ruimtelijke inpassing van deze technieken is terug te vinden in bijlage 2. In tegenstelling tot de winning van olie en gas zijn nieuwe energiebronnen veel duidelijker zichtbaar in ons landschap. Het samenwerkingverband Regionale Energietransitie Noord-West Overijssel waarin de gemeente Staphorst participeert heeft Oranjewoud/WUR opdracht gegeven een studie te verrichten naar duurzame energiebronnen die landschappelijk en maatschappelijk goed kunnen worden ingepast in Noord-West Overijssel. Uit de resultaten van de studie komt naar voren dat ruimtelijk en landschappelijk gezien aantrekkelijke kansen zich voordoen voor decentrale opwekking van bio-, wind- en zonne-energie (Oranjewoud, 2012). De uitkomst van de bovengenoemde studie leert ons ook dat het niet een kwestie van kiezen is, maar dat al deze duurzame bronnen nodig zijn om als regio op termijn energiezelfvoorzienend te worden. Deze zelfvoorziening is wenselijk, omdat we in de nabije toekomst niet meer zo afhankelijk zijn van stijgende energieprijzen door teruglopende voorraden en een toenemende wereldwijde vraag naar energie. Hieronder wordt voor de drie bovenstaande duurzame energiebronnen (biomassa, wind en zon) en aardwarmte de huidige ontwikkelingen in Staphorst besproken.

11

4.1.1 Biomassa Biologisch afbreekbare producten uit de natuur, waarvoor biomassa de verzamelnaam is, kunnen worden ingezet voor de productie van duurzame energie. Biomassa heeft als voordeel dat het aanbod (de input) oneindig is, terwijl geen extra CO2-uitstoot plaatsvindt bij de verbranding of vergisting ervan. De technieken voor de opwekking en de toepassing van biogas hebben de afgelopen 10 jaar een enorme sprong gemaakt. Figuur 4.1 geeft weer welke soorten grondstoffen en technieken kunnen worden gebruikt om met behulp van biomassa bio-energie op te wekken.

Figuur 4.1 De huidige mogelijkheden voor het opwekken van biomassa (AgentschapNL, 2010).

In de gemeente Staphorst is veel bio-energiepotentieel. Te denken valt aan mestoverschotten van rundveehouderijen; hout en maaisel van gemeenten, landschapen natuurbeheerders. Al deze materialen zijn geschikt om biogas mee op de wekken (hoewel dit eenvoudiger en goedkoper is voor ‘droge’ dan voor ‘natte’ biomassa). Sinds enige tijd wordt het GFT-afval uit onder meer de gemeente Staphorst door Rova verwerkt in een vergistinginstallatie. Het gas dat hiermee wordt opgewekt, wordt opgewaardeerd en geïnjecteerd in het reguliere aardgasnet. Naast dit initiatief zijn nog meer bio-energie initiatieven kenbaar gemaakt (zie tabel 4.1) Vanuit de provincie Overijssel wordt het opwekken van bio-energie sterk gestimuleerd. De nota Programmaplan Energiepact van de provincie Overijssel stelt ten doel dat in 2020 twintig procent energie duurzaam wordt opgewekt. De provincie Overijssel beschikt over een groot bio-energiepotentieel. Met opwekking van duurzame energie uit biogrondstoffen beoogt zij meer dan de helft (!) van haar energiedoelstellingen te realiseren.

12

Staphorst hoopt met haar bio-energie-initiatieven aan de provinciale en eigen (nog te formuleren) doelstellingen substantieel te kunnen bijdragen (Provincie Overijssel, 2012). Initiafnemer

Locatie

Soort energieopbrengst

Rova

Hessenpoort (Zwolle)

Groengas uit vergisting van

Mussche

Uithofweg, nabij N377 (ten zuiden

Groengas/brandstof uit

van windmolen aan Uithofsweg)

covergisting van mest en

GFT-afval (in gebruik)

maaisel Rendo Duurzaam

Rijksweg

Warmte uit een houtgestookte installatie

Kaasspecialiteiten

Rijksweg

Rouveen

Warmte en elektriciteit uit covergisting van mest

Tabel 4.1 Lokale initiatieven voor opwekking van bio-energie (voor zover bekend bij de gemeente Staphorst).

4.1.2 Windenergie De komende jaren zullen niet alleen in Europa, maar alleen al in Nederland honderden nieuwe windmolens gebouwd gaan worden. Windenergie op land blijft de komende jaren één van de meest kostenefficiënte manieren om hernieuwbare energie te produceren (van de Kerk, 2012). Dit neemt niet weg dat er voor- en nadelen kleven aan windenergie op land. Om de landschappelijke en maatschappelijke inpasbaarheid van deze initiatieven te onderzoeken is eind 2011 een Startnotitie Windenergie ingediend bij de Raad. Een proactieve houding van de gemeente vormt de insteek van dit document. In de eerste plaats om te voorkomen dat er willekeur ontstaat in de wijze waarop toekomstige windmolens in het landschap worden geplaatst. Ten tweede om de mogelijkheden voor het creëren van lokaal draagvlak te onderzoeken (Gemeente Staphorst, 2011b). In tabel 4.2 zijn ook enkele initiatieven die de gemeente zijn voorgelegd om nieuwe windturbines te plaatsen binnen de gemeente Staphorst. Initiafnemer

Locatie

Soort energieopbrengst

Spoorwind B.V.

Uithofsweg, Scholenweg, Leidijk

3 windturbines (in gebruik)

Spoorwind B.V.

Nabij bestaande windmolens

4 windturbines

Dhr. Lier

Nabij bestaande windmolens van

2 windturbines

Spoorwind B.V. Nuon

Parallel aan de A28 ter hoogte van

6 windturbines

Rouveen Lagerwei

Klaas Kloosterweg West 4

1 windmolen (max. 25m)

Tabel 4.2 Lokale initiatieven voor opwekking van windenergie (voor zover bekend bij de gemeente Staphorst).

Windenergie heeft veel potentieel in de gemeente Staphorst. Het relatieve hoge aantal winduren en het Staphorster slagenlandschap bieden ruimtelijk gezien mogelijkheden voor de inpassing van extra windturbines. Er moet echter worden voldaan aan belangrijke randvoorwaarden die gelden in relatie tot de realisering van windenergie. Windmolens moeten veilig zijn, zo min mogelijk overlast en hinder veroorzaken voor omwonenden en zo weinig mogelijk schade toebrengen aan dieren en planten.

13

Een duidelijke voordeel van windenergie is dat het schoon en onbeperkt beschikbaar is. Een windmolen kan voor de eigenaars ervan bovendien een bron van inkomsten vormen. Agrariërs die hun land beschikbaar stellen en/of andere omwonenden kunnen hiervan de vruchten plukken. Recent Europees onderzoek heeft aangetoond dat burgers op tal van manieren betrokken kunnen worden bij de totstandkoming van windenergie (Reshare, 2012). Dit geldt overigens ook voor financiële participatie in andere duurzame energieprojecten (zie ook figuur 4.2). De leidende gedachte hierachter is dat de baten van windturbines deels ook afvloeien naar de lokale bevolking. De gemeente Staphorst wil in relatie tot de huidige initiatieven - in dialoog met betrokken partijen - meer onderzoek doen naar de mogelijkheden voor het inzetten van deze participatiemechanismen.

Figuur 4.2 Vanuit de burger bekeken is er een motivatie om op energiekosten te besparen. Participatie in duurzame energieprojecten kan daarnaast ook financieel rendement opleveren (Rebel Group, 2011).

4.1.3 Zonne-energie Op dit moment krijgt zonne-energie heel veel aandacht in de (lokale) media, met name omdat burgers flink op hun energiekosten kunnen besparen. Dit valt te verklaren door het gegeven dat zonnepanelen (geproduceerd in China) steeds goedkoper worden. De gemiddelde terugverdientijd voor zonnepanelen is circa 8-10 jaar. Daarnaast is de verwachting van experts dat de komende jaren zonnepanelen steeds efficiënter worden. Voor zonne-energie geldt dat deze energiebron momenteel al geen subsidie meer nodig heeft om op langere termijn rendabel te zijn. De markt zal naar verwachting snel een stevigere grip krijgen op zonne-energie. Tot die tijd zijn gemeentelijke initiatieven als het Energieloket – dit loket biedt inzicht in het potentieel van daken voor het plaatsen van zonnepanelen – zeer waardevol om zonne-energie te stimuleren (zie ook 4.2.1).

14

Een beperkende factor voor de realisatie van substantiële hoeveelheden zonne-energie is het beschermd stads- en dorpsgezicht en het grote aantal monumenten dat Staphorst rijk is. Om situaties zoals in het buitenland te voorkomen, waarin traditionele dorpsaanzichten worden aangetast door PV-cellen, dient met voorzichtigheid hiernaar te worden gekeken. In paragraaf 4.2 zal hier verder op worden ingegaan. Initiafnemer

Locatie

Soort energieopbrengst

Hulst

Rijksweg

Staldak met zonnepanelen

Kaasspecialiteiten

Rijksweg

7000 m2 aan PV-cellen op

Rouveen, Rova,

fabriekshal (voor energie

Gemeente Staphorst

monumenten)

Wolf B.V.

Achthoevenweg

?

Klein Units B.V.

Westerparallelweg

?

Tabel 4.1 Lokale grotere initiatieven voor opwekking van zonne-energie (voor zover bekend bij de gemeente Staphorst).

4.1.4. Geothermie Met geothermie wordt de winning van energie uit diepe bodemlagen die deel uitmaken van de aardkost bedoeld (meer dan 500 m tot enkele kilometers diep). Op lokaal niveau kan water met een temperatuur van 50 tot 120 graden Celsius worden opgepompt, waarmee huizen, kassen en andere ruimtes van warmte kunnen worden voorzien. Geothermie kan niet alleen worden aangewend voor directe warmteafgifte, maar ook fungeren als bron van elektriciteit, zolang de temperatuur van het water hoog genoeg is. Op basis van de informatie van het onderzoek van Oranjewoud/WUR is het gebied in Staphorst minder geschikt voor diepe geothermie (Oranjewoud, 2012).

4.1.5. Warmte- en Koudeopslag Warmte- en koudeopslag (WKO) is een duurzame energietechniek waarbij energie in de bodem wordt opgeslagen, op een diepte tot enkele honderden meters. Met deze energie kunnen gebouwen en ruimtes zowel worden verwarmd als verkoeld; een toepassing waarin geothermie niet kan voorzien. Omdat koeling normaal gesproken veel energie kost en de vraag hiernaar steeds meer toeneemt, onder meer doordat huizen steeds beter worden geïsoleerd, is WKO een techniek waar potentie in zit (Kooper, 2011). Voor warmte en koude uit de bodem verschillen de potenties in de regio NW-Overijssel behoorlijk (Oranjewoud, 2012). In een energiepotentiekaart (zie 4.1.6) zullen de mogelijkheden voor deze energietechniek in Staphorst nader in kaart worden gebracht.

4.1.5. Aandachtspunten voor verdere visievorming Uit het bovenstaande wordt duidelijk dat op basis van verschillende bronnen een invulling kan worden gegeven aan de behoefte in duurzame energie. Voorlopig hebben we al deze bronnen nog nodig om in de toekomst energie zelfvoorzienend te worden. Er valt te verwachten dat hun waarde voor de energietransitie niet alleen wordt bepaald door de energetische mogelijkheden, maar vooral ook door de financiële, juridische en organisatorische haalbaarheid (Kooper, 2011). Figuur 4.3 laat zien dat de inzetbare planninginstrumenten om duurzame energie te realiseren per energiebron verschillen.

15

Figuur 4.3 Betrokken partijen en financiële instrumenten per energiebron verschillend (Rebel Group, 2011).

In verdere visievorming wordt daarom met het volgende rekening gehouden: •

•

•

In verdere visievorming is het belangrijk om een stip op de horizon te zetten waar Staphorst omtrent het thema duurzame energie wil staan. Politieke keuzes worden gemaakt over enkele te formuleren ambitie voor de lange termijn (zie ook hoofdstuk 5 en 6). Het vraagt maatwerk om op lokale schaal duurzame bronnen ruimtelijk gezien in te passen. Een energiepotentiekaart met lokale potenties en ruimtelijke beperkingen om deze duurzame energiebronnen (waaronder windenergie) in te passen, zou uitkomst bieden. In deze kaart kunnen ook gelijk andere kansrijke duurzame energietechnieken zoals WKO en geothermie worden meegenomen. Per duurzame energiebron zijn verschillende juridische, financiële en organisatorische instrumenten denkbaar (zie figuur 4.3), die samenwerking tussen publieke en private partijen bevorderen. Mogelijkheden hiervoor moeten scherper in beeld worden gebracht.

Het is duidelijk dat de rol van de gemeente Staphorst met betrekking tot energietechnieken niet ophoudt bij enkel het inzichtelijk maken van kansen: door partijen bijeen te brengen, financieringsconstructies mogelijk te maken of juridische plooien glad te strijken kunnen mogelijkheden voor toepassing van technieken binnen handbereik blijven.

4.2 Duurzame gebouwde omgeving In hoofdstuk 3 werd duidelijk dat voor het halen van CO2-doelstellingen reductie van het energieverbruik een belangrijke rol speelt. Daarbij kan gedacht worden aan technische

16

maatregelen: duurzaam bouwen. Energiezuinigheid en energiebesparing is ook ingegeven door gedragsveranderingen omtrent energieverbruik in bijvoorbeeld huishoudens.

4.2.1 Energieprestatie van gebouwen Bij de energieprestatie van gebouwen wordt uitgegaan van bestaande bouw en nieuwbouw. Bij nieuwbouw van kantoren en woningen worden binnen het Bouwbesluit eisen gesteld aan de energiezuinigheid. De energieprestatienorm (EPN), en afgeleid daarvan, de energieprestatiecoëfficient zijn hiervoor de norm. Voor bestaande woningen (ouder dan een jaar) wil de gemeente energiebesparing en opwekkingsmogelijkheden waar mogelijk in de toekomst stimuleren. Momenteel wordt voor de gemeente Staphorst daarom een Energieloket opgericht. Het energieloket opent op 1 juli van start. Woningeigenaren kunnen via dit loket advies krijgen over verduurzaming van hun woning. Daarnaast zorgt de gemeente voor de verbinding met de Provincie Overijssel voor het aanvragen van eventuele subsidies en financieringsmaatregelen. Het energieloket gaat ook fungeren als vraagbaak over energiebesparing voor de MKB-sector.

4.2.2 Duurzame monumenten Staphorst telt veel Rijksmonumenten en Gemeentelijke monumenten (in totaal zo’n 600). Deze dienen te worden behouden en vergen om een andere aanpak bij het verduurzamen van de gebouwde omgeving dan niet-monumentale bebouwing. Door studenten van Windesheim is een studie afgerond naar de mogelijkheden voor het verduurzamen van de monumenten die de gemeente Staphorst rijk (Slingerland, 2011). Naast een special bouwfysische stappenplan voor energiebesparing in monumenten, kwamen zij met een voorstel voor innovatief concept: zonnepanelen op de geluidswal van de A28 (zie figuur 4.4).

Figuur 4.4 Een voorbeeld van een geluidswal (A9) voorzien van zonnepanelen (Masterenergy, 2012).

Aangezien het plaatsen van zonnepanelen op monumentale gebouwen niet wenselijk is, wordt in dit geval dus zonne-energie voor elders opgewekt. Een voorbeeld zijn de twee geluidswallen aan de A28 (afslag Staphorst). Deze opgewekte energie kan gebruik worden om monumenten die het meest dichtbij de snelweg liggen te voorzien van groene elektriciteit.

17

4.2.3 Aandachtspunten voor verdere visievorming •

•

Het onderzoeken van mogelijkheden om verduurzaming van nieuwe en bestaande woningvoorraden verder te stimuleren. Informatievoorziening en communicatie vanuit het energieloket. Ideeën om de bestaande monumentale bebouwde omgeving te verduurzamen (isolatie, zonne-energie), dienen nader te worden onderzocht.

4.3 Duurzame mobiliteit Dit thema heeft in de gemeente Staphorst nog weinig concrete invulling gekregen. Met name als het gaat om de vermindering van de uitstoot van broeikasgassen liggen er op het gebied van duurzame mobiliteit wel degelijk kansen (zie ook figuur 3.1). Schone mobiliteit, bijvoorbeeld in de vorm van elektrische auto’s, kan ook bijdragen aan het terugdringen milieuvervuiling op lokale schaal zoals fijnstof problematiek. Het promoten om een groter aandeel van de samenleving te laten reizen met het openbaar vervoer is in het verleden lastig gebleken. Toch biedt een ontwikkeling zoals een toekomstige NS-opstapplaats wellicht mogelijk aanknopingspunten. In een tijd waarin brandstoffenprijzen stijgen, is het ook interessant om naar andere alternatieven te kijken. Elektrisch rijden, maar ook rijden op bio-LNG (CNG), die is geproduceerd op basis van lokaal opgewekt Staphorster biogas.

4.3.1 Aandachtspunten voor verdere visievorming Een aantal mogelijkheden zouden bij verdere visievorming kunnen worden onderzocht: • vergroten van de beschikbaarheid van elektrische laadpalen en verkrijgbaarheid van biobrandstoffen via bijvoorbeeld tankvoorzieningen en van alternatieve brandstoffen langs snelwegen en in de gemeentelijke omgeving vergroten; • CO2-emissiereductie integraal opnemen in lokale en regionale verkeers- en vervoersplannen. Hierbij wordt ook aandacht besteed aan alternatieven voor de auto. Dit geldt in het bijzonder voor de fiets; • invloed bij de provincies gebruiken om innovaties in het openbaar vervoer via concessieverlening aan vervoersbedrijven te stimuleren;

4.4 Duurzame bedrijven De peiler duurzame bedrijvigheid kan een belangrijke peiler onder de visie voor duurzame ontwikkeling van Staphorst gaan vormen. Duurzaam ondernemen of maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) is een term die de laatste tijd erg in zwang is geraakt. Het gaat hier om bedrijven die vanuit een interne wens, een externe noodzaak of vanuit het zilveren van commerciële kansen hun product- en dienstenportfolio of hun gehele bedrijfsvoering willen verduurzamen. Wat is duurzaam ondernemen en wat kan of moet ik hiermee? Veel initiatiefrijke ondernemers in Staphorst zullen zichzelf deze vraag nu of in de toekomst stellen. Samen met de expertise van maatschappelijke partners wil de gemeente onderzoeken welke lokale kansen er liggen voor het stimuleren van duurzaam ondernemerschap.

4.4.1 Inrichting duurzaam energielandschap De landbouwsector maakt bijvoorbeeld een belangrijk deel uit van de economie in de gemeente Staphorst. Daarom zijn behoud en ontwikkeling van deze sector essentieel in het gemeentelijke beleid. Door schaalvergroting en agrarische bedrijfsbeëindiging is het buitengebied aan verandering onderhevig. Dit betekent dat vaker niet-agrarische activiteiten plaatsvinden in het buitengebied en de Streek.

18

De gemeente Staphorst wil ruimte bieden aan het ontplooien van duurzame bedrijfsactiviteiten bijvoorbeeld op gebied van duurzame energie. Tegelijkertijd wil Staphorst alleen duurzame activiteiten stimuleren die ook daadwerkelijk thuishoren in het buitengebied. Gedacht kan worden aan bio- en mestvergisting. Het is dus niet alleen van belang dat bedrijvigheid bijdraagt aan een duurzame samenleving, maar deze dient ook zorgvuldig in het landschap te worden ingepast. In de toekomst zullen in toenemende mate discussies plaatsvinden wat waar mogelijk is en op welke locatie. In paragraaf 4.1.5 is aangegeven dat als onderdeel van de Duurzaamheidvisie 2012-2018 een energiepotentiekaart wordt opgenomen. De kaart overbrugt in de eerste plaats het gat tussen strategische doelstellingen van de gemeente Staphorst en de operationele projecten op het gebied van duurzame energie. De kaart fungeert als richtinggever voor beleid. Daarnaast ontstaat samenhang in de activiteiten die de gemeente zelf ontplooit. En nog belangrijker: er kan sturing worden gegeven aan derden met initiatieven op gebied van duurzame energie.

4.4.2 Revitalisering van bestaand bedrijventerrein Het revitaliseren van bestaand bedrijventerrein (de Baarge) is momenteel ook een belangrijke opgave binnen de Gemeente Staphorst. Bij de revitalisering worden ook duurzaamheidaspecten meegenomen. Er wordt ingezet op samenwerking tussen bedrijven onderling en met overheden op bedrijventerreinen om (bedrijfs-)economisch resultaat, de vermindering van de milieubelasting en een efficiënter ruimtegebruik te verbeteren (Gemeente Staphorst, 2010c). Met het oog op haar klimaat- en energiedoelstellingen wil de gemeente Staphorst bedrijven stimuleren om een energiescan uit te voeren.

4.4.3 Aandachtspunten voor verdere visievorming •

•

Het onderzoeken van kansen voor lokaal duurzaam ondernemerschap binnen de gemeente Staphort dient te worden onderzocht. Kansen of potenties kunnen in beeld worden gebracht, waaraan ondernemers vervolgens zelf invulling kunnen geven. Bij het inzichtelijk maken van deze kansen wordt zoveel mogelijk samengewerkt tussen de gemeente en maatschappelijke partners De gemeente Staphorst dient daarnaast verdere profilering te geven aan een energielandschap dat ruimte biedt voor initiatieven voor duurzame energieproductie en revitalisering van bestaand bedrijventerrein. Hierin zoekt ze zoveel mogelijk afstemming met de provincie Overijssel. Onder meer in relatie tot de ambities voor biomassavergisting binnen de gemeente Staphorst en de toepassingsmogelijkheden voor lokaal opgewekt biogas.

4.5 Duurzame overheid Bij de vorige thema’s kwam de rol van de overheid ter sprake vanuit de regiefunctie (stimuleren en faciliteren van derden) die zij vervult. In hoofdstuk 2 werd aangegeven dat de gemeente als organisatie ook een belangrijke voorbeeldfunctie vervult in het zetten van stappen in de richting van een duurzame samenleving. Het thema ‘duurzame overheid’ heeft uitsluitend betrekking op duurzaamheid in de gemeentelijke bedrijfsvoering. Een kritische factor bij het realiseren van de doelstellingen op duurzaamheidgebied heeft te maken met de houding en het gedrag van de medewerkers van de gemeente Saphorst ten opzichte van duurzaamheid. In het Meerjarenprogramma Duurzaamheid 2010-2012 zijn een aantal aandachtspunten geformuleerd voor verduurzaming van de gemeentelijke organisatie (Gemeente Staphorst, 2010b).

19

4.5.1 Afval Afval is één van de thema’s binnen milieubeleid. Op dit vlak heeft de gemeente Staphorst samen met Rova onlangs de eerste stappen gezet van een vooruitstrevende manier van afval inzamelen: het omgekeerd inzamelen. Afval wordt niet meer opgevat als een restproduct, maar als een waardevolle grondstof. Hierbij komt meer nadruk te liggen op het inzamelen van recyclebare materialen in plaats van enkel restafval. Deze nieuwe visie op het afvalbeleid (lees: grondstoffenbeleid) vormt voor de gemeente Staphorst en Rova de leidraad voor de komende jaren. Op dit moment wordt al het GFT-afval bij Rova in Zwolle vergist tot bruikbaar groengas.

4.5.2 Gebouwen en openbare ruimte De gemeente houdt zich momenteel bezig met de verduurzaming van de openbare ruimte: momenteel lopen twee proefprojecten voor LED-straatverlichting. Daarnaast wordt ook gedacht aan het plaatsen van zonnepanelen op het gemeentehuis. Beide projecten geven een concrete uitvoering aan de voorbeeldfunctie die de gemeente Staphorst vervult met betrekking tot duurzaamheid.

4.5.3 Duurzaam inkopen Inkopen bevat alle activiteiten die in een organisatie worden uitgevoerd om werken, leveringen of diensten van externe bronnen te betrekken. Hiervoor kunnen duurzaamheidcriteria worden gehanteerd waardoor sprake is van duurzaam inkopen. Agentschap NL / Pianoo heeft criteria opgesteld voor duurzaam inkopen. Het een en ander houdt in dat in 2015 100% duurzaam wordt ingekocht. De gemeente Staphorst heeft samen met buurgemeenten een overkoepelende website voor: inkoop.dosz.nl. Duurzame criteria zijn alleen nog onvoldoende vertaald in het huidige inkoopbeleid.

4.5.4 Aandachtspunten voor verdere visie en uitvoering Uit het bovenstaande blijkt dat in de gemeentelijke organisatie op sommige punten duurzame principes al toepast, maar het kan nog veel beter. Met relatief kleine inspanningen al wat stappen kunnen worden gemaakt wat betreft duurzaamheid. Voor verdere visievorming kunnen een aantal dingen worden meegenomen: • Welke mogelijkheid er liggen om de openbare ruimte en publieke voorzieningen te verduurzamen in de toekomst. Daarbij kan soms gedacht worden aan bepaalde kwantitatieve en kwalitatieve aspecten in de planning van de openbare ruimte. Soms bieden natuurlijke momenten mogelijkheden bieden om te verduurzamen (een nieuwe ontsluitingsweg, een nieuw verlichtingsplan voor het buitengebied, noodzakelijke vervanging van drukrioolpompen). Verduurzamen kan in veel gevallen ook een voordeel opleveren met betrekking tot onderhoudskosten. • Het verduurzamen van de werkplek door bijvoorbeeld het operationaliseren van duurzame inkoopcriteria, maar ook mogelijkheden voor meer thuiswerken; • Het ontwikkelen van ideeën over de communicatie van duurzaamheid naar interne en externe partijen.

20

5 Onderdelen van de duurzaamheidvisie De vorige hoofdstukken maken duidelijk welke ‘issues’ op het gebied van duurzaamheid in Staphorst spelen. Er zijn tal van mogelijkheden om invulling te geven aan de totstandkoming van een duurzame samenleving, en als afgeleide daarvan, een duurzame fysieke leefomgeving. De komende maanden worden heldere politieke kaders geformuleerd, die als een leidraad dienen voor de duurzame ontwikkeling van de gemeente Staphorst (zie hoofdstuk 6). De streven naar een Duurzaam Staphorst krijgt zijn uitwerking in een Duurzaamheidvisie 2012-2018. Het belangrijkste doel van dit document is om een strategische beleidshorizon te vormen waartegen nieuwe en bestaande initiatieven worden afgezet. Daarbij krijgen de volgende punten een verdere uitwerking: - één of enkele concrete doelstellingen waar Staphorst in 2040 op het gebied van duurzaamheid en klimaatdoelstellingen wil staan; - een energiepotentiekaart die de ruimtelijke (on)mogelijkheden ten aanzien van de inzet duurzame energietechnieken weergeeft; - een uitwerking en doorrekening van de scenario’s genoemd in hoofdstuk 3; - een concreet uitvoeringsgedeelte voor de periode 2012-2018 met een aantal uitvoeringsprioriteiten, de aandacht voor de organisatie en de uitvoering van deze uitvoeringsaspecten en een aantal duurzame koploperprojecten (business cases). Bijlage 3 geeft nogmaals samenvattend weer welke onderwerpen in verdere visievorming kunnen worden meegenomen.

21

6 Bestuur en procedure In het Coalitieakkoord 2010-2014 heeft het College haar missie weergegeven met betrekking tot het klimaat- en energievraagstuk: “De gemeente gaat zich inzetten voor energieneutrale maatregelen. Om dit te realiseren wordt geïnventariseerd op welke terreinen de gemeente daar ook daadwerkelijk en op een creatieve wijze iets aan kan doen. Op basis daarvan wordt een plan gemaakt (…) De gemeente werkt en denkt actief mee als het gaat om het gebruik van (andere) vormen van duurzame energie.” Het onderliggend document vormt de basis voor de Duurzaamheidvisie van de gemeente Staphorst en reikt een aantal thema’s en onderwerpen. Het college zet in op de ontwikkeling van een Duurzaamheidvisie 2012-2018 met een hoofdstuk waarin de strategische beleidshorizon is verwoord en met een concreet uitvoeringsgedeelte met uitvoeringsprioriteiten en koploperprojecten. Om de Duurzaamheidnotitie een formele status te geven, is deze opiniërend en besluitvormend behandeld in de raadsvergaderingen van 10 april en 22 mei. Op 12 juni wordt de notitie besluitvormend behandeld. In het tweede kwartaal 2012 wordt het concept van de Duurzaamheidvisie verder vormgegeven, waarin kaders staan geformuleerd voor duurzame ontwikkeling. Vanuit deze kaders wordt een verdere concrete invulling van uitvoeringsprioriteiten door participatie van burgers en bedrijven. Hierin stuurt het college op een interactief participatietraject waarbij burgers eigen duurzame projecten kunnen gaan vormgeven en uitvoeren. Daarnaast wordt voor windenergie een apart informatie- en participatietraject georganiseerd.

22

Bijlage 1 Theoretisch potentieel duurzame energie In aanvulling op de Duurzaamheidnotitie is op verzoek van de raad en het college het toepassingspotentieel van duurzame energietechnieken binnen de gemeente Staphorst ruwweg berekend. De volgende duurzame energietechnieken zijn beschikbaar en kunnen binnen de gemeente worden toegepast: • zonne-energiesystemen • windturbines • bio-energie (vergisting, verbranding, vergassing) • systemen voor benutting van omgevingswarmte (geothermie, warmte- en koudeopslag, lucht) Het verwachte totale energieverbruik bij autonome groei zal 1813 TJ1 bedragen in 2020. Het theoretisch potentieel aan duurzame bronnen bedraagt 770 TJ, circa 44% van het totale jaarlijkse energiegebruik. Het gaat hier om een ruwe potentieelschatting (zie onderstaande figuur). Het toepassingspotentieel aan energietechnieken is gebaseerd op de volgende uitgangspunten: • het potentieel zonne-energie is berekend op basis van het beschikbare dakoppervlak (inclusief beschermd stads- en dorpsgezicht); • het potentieel bio-energie is berekend op basis van het uitgangspunt dat alle groenstromen (onder andere snoeihout) en mest benut kunnen worden; • voor windenergie is uitgegaan van plaatsing van maximaal tien extra windmolens op basis van de nu bekende initiatieven.

Het theoretisch potentieel aan duurzame energie bedraagt 44 % (770 TJ) van het verwachte totale jaarlijkse energieverbruik in 2020 (1813 TJ). 1

*De internationaal geaccepteerde eenheid is joule (J). Naast joule wordt energie ook vaak gekwantificeerd in watturen (bijvoorbeeld kWh). Een gemiddeld huishouden gebruikt 3500 kWh op jaarbasis. Omgerekend naar de eenheid joule is dit 12,6 gigajoule. In 1 terajoule(TJ) zit weer 1000 gigajoule.

23

In deze voorlopige potentieelschatting zijn de mogelijk te benutten lokale biomassastromen van buiten de gemeentegrenzen niet meegenomen. Het theoretisch potentieel bedraagt 770 TJ: circa 44% van het totale jaarlijkse energiegebruik in 2020. De figuur laat de bijdrage zien van de verschillende energieopties.

Conclusie De energie die door de beschikbare duurzame energietechnieken wordt opgewekt, is niet voldoende om in de totale toekomstige energiebehoefte te voorzien. Er zijn twee sporen waarlangs het energie- en klimaatbeleid gaat worden vormgegeven: • Energiebesparing en terugdringen van het totale energieverbruik. Met name voor woningen en bedrijven. Het gemeentelijke energieloket gaat hier een belangrijke bijdrage aan leveren. Door te besparen wordt het aandeel duurzaam opgewekte energie ten opzichte van de totale energieconsumptie in verhouding groter. • Het intensiveren van de duurzame energieproductie. Hiervoor zijn voorlopig alle duurzame energietechnieken nodig. De twee genoemde beleidssporen zijn gunstig voor de gemeente Staphorst, omdat: • Burgers en bedrijven op hun energiekosten kunnen besparen. • Lokale werkgelegenheid ontstaat (bij installatiebedrijven). • De gemeente Staphorst op deze wijze een bijdrage levert aan de klimaat- en energiedoelstellingen.

24

Bijlage 2 voor- en nadelen duurzame energietechnieken

25

Bijlage 3 Verdere visievorming per thema De volgende zaken worden in de concept Duurzaamheidvisie betrokken bij verdere visievorming. Duurzame Energie

• Strategische doelstelling voor de lange termijn (zie ook hoofdstuk 3, 5 en 6); • Een energiepotentiekaart dient lokale energetische mogelijkheden en ruimtelijke beperkingen meer gedetailleerd in beeld te brengen m.b.t. inpassingen duurzame energiebronnen (4.1); • Per duurzame energiebron zijn verschillende juridische, financiële en organisatorische instrumenten inzetbaar (zie figuur 4.3), die samenwerking tussen publieke en private partijen bevorderen. Mogelijkheden hiervoor moeten scherper in beeld worden gebracht.

Duurzame Gebouwde Omgeving

• Het onderzoeken van mogelijkheden om verduurzaming van nieuwe en bestaande woningvoorraden verder te stimuleren (energieloket); • Ideeën om de bestaande monumentale bebouwde omgeving te verduurzamen, dienen nader te worden onderzocht (isolatie, gebruik van zonnepanelen).

Duurzame mobiliteit

• vergroten van de lokale verkrijgbaarheid van biobrandstoffen en beschikbaarheid van laadpalen voor elektrisch rijden; • CO2-emissiereductie integraal opnemen in lokale en regionale verkeers- en vervoersplannen;

Duurzame bedrijven

• Het onderzoeken van kansen voor lokaal duurzaam ondernemerschap binnen de gemeente dient te worden onderzocht; • De gemeente Staphorst dient daarnaast verdere profilering te geven aan een duurzaam energielandschap (energiepotentiekaart)

Duurzame overheid

• Mogelijkheden verduurzamen bedrijfsvoering, gebouwen en openbare ruimte; • Het ontwikkelen van ideeën over de communicatie en participatie met betrekking tot duurzaamheid voor interne en externe partijen.

26

Begrippenlijst Covergisting

Bij covergisting wordt een natte biomassa (meestal mest) toegevoegd aan een andere biomassa (zoals snoeihout of ander organisch restmateriaal). Door vergisting wordt biogas gevormd.

DE

Een afkorting voor ‘duurzame energie’.

Duurzaamheid

Een ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het heden, zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in het gevaar te brengen. In duurzame ontwikkeling wordt dus gestreefd naar een langdurig evenwicht tussen people, planet en profit om de kwaliteit van onze leefomgeving nu en in de toekomst veilig te stellen.

Duurzame bedrijven Bedrijven waarvan hun bedrijfsactiviteiten in de richting van duurzaamheid kunnen worden geplaatst. Duurzaam inkopen

Inkopen bevat alle activiteiten die in een organisatie worden uitgevoerd om werken, leveringen of diensten van externe bronnen te betrekken. Hiervoor kunnen duurzaamheidcriteria worden gehanteerd waardoor sprake is van duurzaam inkopen.

EPC

Energie prestatiecoëfficiënt

Energietransitie

Het continue veranderingsproces van een energiesysteem dat op fossiele brandstoffen draait naar een duurzaam energiesysteem met lage emissie van broeikasgassen.

PV-cellen:

Fotovoltaïsche cellen: zonnecellen die op oppervlakken worden geplaatst en zonlicht omzetten in elektriciteit voor lokaal gebruik. Het teveel aan geproduceerde elektriciteit kan worden teruggeleverd aan het elektriciteitsnet.

27

Referenties AgentschapNL, 2010. Bio-energie: een kans voor uw gemeente? Beschikbaar op: http://www.agentschapnl.nl/content/bio-energie-een-kans-voor-uw-gemeenteantwoorden-op-uw-vragen Gemeente Staphorst, 2010a. Koersbepaling naar een duurzaam Staphorst: verkenning van de nulsituatie en opstellen van scenario’s voor CO2-reductie. Gemeente Staphorst, 2010b. Meerjarenprogramma Klimaat en Duurzaamheid 2010-2012. Op weg naar een duurzaam en CO2-neutraal Staphorst. Staphorst: Gemeente Staphorst. Gemeente Staphorst, 2010c. Herstructureringsplan bedrijventerrein De Baarge Staphorst. Staphorst: Gemeente Staphorst. Gemeente Staphorst, 2011a. Verkenning naar een duurzaam bedrijvenlandschap. Staphorst: Gemeente Staphorst Gemeente Staphorst, 2011b. Duurzaamheidnotitie windenergie. Staphorst: Gemeente Staphorst. Kooper, S, 2011. De Energiepotentiekaart van de Gemeente Assen: een onderzoek naar de ruimtelijke toepassingsmogelijkheden van duurzame-energie-technieken. Groningen: Rijksuniversiteit Groningen. Van de Kerk,G. 2012. De echte kosten van elektriciteit. In: Milieu (tijdschrift van het netwerk van milieuprofessionals, nr.1. februari 2012. Noorman, K. en G. de Roo (eds), 2011. Energielandschappen: de 3de generatie. Oranjewoud / WUR, 2012. Duurzame Energietransitie regio Noordwest-Overijssel: op weg naar een zelfvoorzienend energieregio. Provincie Overijssel, 2012. Uitvoeringsprogramma Energiepact 2011. Zwolle: Provincie Overijssel. Reshare, 2012. REShare: http://www.reshare.nu/

sharing

renewable

energy.

Beschikbaar

op:

Rebel Group, 2012. Nieuwe wegen in financiering van energietransitie. Beschikbaar op: http://www.rebelgroup.com/ideas/publications/market/Energie/3 Slingerland, V. A. van de Wetering, 2011. Duurzame monumenten Staphorst. Zwolle: Windesheim.

28