jaarverslag 2012 WELSTANDS-/monumentenCOMMISSIE
Staphorst
Inhoudsopgave Voorwoord 4 Conclusies en aanbevelingen
5
Aan de commissie voorgelegde ontwikkelingen
6
Werkwijze commissie
10
Bijlage 11
H
et rijk verkoopt de graven van M.H. Tromp en Piet Hein, de welstandscommissie KAN worden vervangen door een ambtelijke toets: dit is een tijd die afscheid neemt van oude helden. In voorwoorden van jaarverslagen van welstandscommissies ging het al langer over wat “minder” wordt: de noodzaak om voor elke plek welstandsbeleid te hebben, de bouwactiviteit in de markt, de agendadruk van de commissies, de aantalen bouwplannen voor beoordeling, etc.
Voorwoord
Toch denken we menigmaal het dieptepunt van allerlei teruggang wel te hebben bereikt en dan nog komen daar Tromp en Piet Hein achteraan. Welke nieuwe helden gaan we tegemoet zien: waar gloort wat nieuws? Zit dat in de opkomende nieuwe vormen van samenwerking, flexibeler, minder gebonden, volatiel? (de flexwerker als held). Zit dat in voorspelbare en strak gereguleerde aanbestedingen die aan een beperkte groep gespecialiseerde professionals bij toerbeurt een stapeltje werk bezorgt? (de inkoper als held). Of gaan we een nieuwe burger zien, die z’n eigen boontjes dopt met intensief gebruik van social media, waarmee hij even gemakkelijk de buurt organiseert als de landelijke politiek activeert? (de burger als held). In ons werkgebied zien we enkele grote lijnen, maar vooral veel kleine die duiden op voortdurende en versnellende verandering. Wij spelen daarop in met de middelen van alledag, op basis van de contacten met de gemeenten en onze vaste relaties in het ambtenarennetwerk. Het resultaat is maatwerk. Hadden wij zo’n tien jaar geleden één model dienstverlening en de bijpassende overeenkomst, nu zijn er wel 14 modellen. De stadsbouwmeester-model-HO blijkt, in allerlei varianten, een succesvolle formule voor de schaal van de gemeenten in Overijssel en Flevoland. Dat betekent meestal afscheid van de klassieke commissie, ook al is die amper een jaar geleden vernieuwd. We zien nieuwe vragen, ook aan de afhandeling van de adviesaanvragen. Processnelheid is het volgende aandachtspunt, nadat op accuratesse, inhoudelijke kwaliteit en juridische houdbaarheid de slagen zijn gemaakt. En we weten dat het niet zal ophouden: de regels gaan weer veranderen (Omgevingswet), het Omgevingsloket gaat nog steeds niet blij maken en meer gemeenten zullen er afscheid van nemen, de bouwmarkt gaat nog niet opkrabbelen en ongetwijfeld al ons allen nog meer ongerief treffen. Wie denkt dat ‘welstand’ een saai vak is, mag graag eens een dagje meelopen. Maar wij weten ons in goed gezelschap: niemand die dit leest zal het vanzelf voor de wind gaan. Dat hebben we dan weer gemeen met die oude helden. De heer drs. ing. D.H. Baalman Directeur Het Oversticht
4
Op basis van de ervaringen uit de voorgaande jaren zou de commissie in deze paragraaf conclusies kunnen trekken en aanbevelingen doen. Dit lijkt ons enigszins overbodig daar in 2012 het herzieningstraject voor de welstandsnota is ingezet. Daarbij is ook vanuit de commissie inbreng geleverd. Het is ons inziens dan ook overbodig hier opnieuw op in te gaan. Wel willen wij hier de aandacht vestingen op onze indruk dat de gebruikers van de welstandsnota in Staphorst behoefte hebben aan duidelijke regels voor de meest voorkomende ingrepen. Wat de commissie betreurt, is dat het Team Ruimtelijke Kwaliteit in de praktijk niet meer lijkt te functioneren. De functie ervan in het voortraject heeft veel vruchten afgeworpen. Een onafhankelijk bouwkundig rapport bij restauratie-ingrepen blijft een dringende wens van de commissie.
5
Conclusies en aanbevelingen
De verantwoordelijke ambtenaren verzorgen de aanlevering van plannen, de bijbehorende toelichtingen en ook de vergadervoorzieningen voor de commissie op uitstekende wijze. Dit draagt in niet geringe mate bij aan de kwaliteit van de dienstverlening die wij u kunnen bieden.
Aan de commissie voorgelegde ontwikkelingen
De welstands-monumentencommissie heeft in 2012 een continue stroom bouwen verbouwplannen in De Streek behandeld. In tegenstelling tot de ervaringen in veel omliggende gemeenten blijft de productie van bouwplannen zo op het oog vrij constant. Ongetwijfeld heeft dit veel met het karakter van de Staphorsters te maken, maar toch ook met het bijzondere karakter van de bebouwde kom die immers voor een zeer groot deel Beschermd Dorpsgezicht is, waardoor onder andere vergunningvrijheid veel minder een rol speelt.
Kunstriet op een recreatiewoning De commissie heeft in 2012 één bouwplan behandeld dat niet een monument betrof en dat evenmin in het beschermde gezicht is gelegen. Het betreft een renovatieplan voor een recreatiewoning. Deze rietgedekte woning ligt in een recreatiepark bij IJhorst vlak onder een boom. De rieten kap is dan ook vrij sterk aangetast, ook al is de woning nog niet heel oud. De eigenaar vroeg vergunning voor het vervangen van het riet door kunstriet. De commissie heeft zich over de aanvraag gebogen en foto’s van reeds gerealiseerde kappen met kunstriet bekeken. Deze foto’s riepen weinig enthousiasme op. Kunstriet kan er op een grotere afstand en op de vlakke delen wel aanvaardbaar uitzien. Indien men echter dichtbij komt en dan vooral op de randen en hoeken gaat letten, is al gauw zichtbaar dat het kunstriet slechts een dun pakketje materiaal is, in tegenstelling tot de robuuste diktes die wij van riet zijn gewend en die zo kenmerkend zijn voor het beeld. Verder blijkt ook de textuur van het materiaal grof en duidelijk afwijkend van echt riet. Over de kleurstelling is weinig te zeggen. Daarvoor moet het materiaal enkele jaren liggen om tot een zinvol standpunt te kunnen komen. Toepassing op een recreatieterrein leek de commissie echter niet bezwaarlijk. Ook de welstandsnota is ruim geformuleerd en zodoende heeft de commissie een positief advies uitgebracht. Zij is benieuwd naar de manier waarop het materiaal veroudert en zich toont na langere tijd.
6
Monumenten en bouwkundige rapportages Het is al vaker door de commissie aan de orde gesteld. Bij verbouwplannen aan monumenten is het van wezenlijk belang om goed inzicht te hebben in de technische staat van het gebouw en haar onderdelen. Daartoe dient een bouwkundige rapportage te worden gemaakt. Voor een onafhankelijk rapport kan men zich vervoegen bij een professioneel bedrijf, zoals de Monumentenwacht, dat deze rapportages verzorgt. Gebruikelijk in Staphorst is echter dat een aanvrager, of zijn ontwerper, dit zelf doet. Dit roept uiteraard bij de commissie de vraag op: hoe betrouwbaar is een dergelijk rapport. Al of niet gedreven door de eigen wensen kan een aanvrager de rapportage kleuren naar het gewenste resultaat. Dit kan een ander resultaat zijn dan het door uw gemeentebestuur gewenste. Er kan dus een discrepantie optreden die niet gecontroleerd wordt. De commissie vindt dit zorgelijk. In het verleden was de heer Hulst als monumentenambtenaar in staat om een dergelijke rapportage door een bezoek ter plaatste te controleren op zorgvuldigheid en compleetheid. Dit werkte goed. Nu ook dit niet meer wordt gedaan zou het de commissie goed doen als er nadrukkelijker om onafhankelijke bouwkundige rapporten werd gevraagd in het geval van een bouwplan aan een monument.
Zonnepanelen op daken in De Streek De plaatsing van zonnepanelen heeft in heel Nederland in 2012 een vlucht genomen. Steeds meer gemeenten worden dan ook geconfronteerd met de vraag of zij geen beleid moeten maken voor plaatsing op monumenten of in beschermde gezichten. Ook in Staphorst speelt deze vraag. De commissie is er van op de hoogte dat hiertoe ook al een aanzet is gedaan. Er is echter nog geen staand beleid. Dit jaar heeft de commissie twee aanvragen voor de plaatsing van zonnepanelen voorgelegd gekregen. De eerste aanvraag werd gedaan in maart. Het betrof het plaatsten van panelen op het dak van een garage die goed zichtbaar is vanaf de Oude Rijksweg. De commissie adviseerde negatief omdat de blauwe panelen met hun technische karakter te sterk afwijken van de traditionele sfeer van de Oude Rijksweg. Wel adviseerde de commissie aan uw college om beleid te ontwikkelen. De tweede aanvraag kwam in oktober binnen en betrof een nieuwe schuur achter een nieuw gebouwd huis aan de Streek. De aanvraag werd wel positief beoordeeld. Dit positieve advies volgde uit de onderstaande aspecten in het plan: • De panelen worden gesitueerd op het dak van een nieuwe schuur. • De schuur is vormgegeven met deels eigentijdse en deels historische vormen en materialen. • De schuur ligt achter de woning en is vanaf de Oude Rijksweg met mate zichtbaar. 7
De zonnepanelen zijn zorgvuldig gedetailleerd tussen de dakpannen, waardoor zij zullen worden ervaren als een deel van het dak en niet als een toevoeging aan het dak. De zonnepanelen zijn geheel zwart en voorzien van ontspiegeld glas, waardoor zij zich voegen in het dakvlak van matte en vlakke dakpannen. De commissie ziet het beleid met belangstelling tegemoet. Bouwplannen in De Streek Het grootste aantal bouwplannen dat de commissie passeerde betrof het maken van woningen in een voormalige boerderij. Deels ging het om het opknappen, restaureren of verbeteren van een bestaande woning, maar vaak ook in het maken van een nieuwe woning in het achterhuis. Hierbij komen regelmatig min of meer dezelfde onderwerpen aan de orde. Bij monumenten gaat het vaak om behoud van cultuurhistorisch belangrijke onderdelen. Bij de meeste plannen betreft het de wijze waarop de nieuwe gevelelementen worden vormgegeven. Dit dient immers te passen in het traditionele karakter van de Streek. Er zijn ontwerpers die hier veel gevoel voor hebben en met een evenwichtig plan komen, maar sommigen hebben hulp nodig bij de uitwerking van de in grote lijnen meestal goede plannen. Soms passeert de commissie een interessante vraag van ongebruikelijke aard. Voorbeeld hiervan was het wijzigen van een voormalig dubbel woonhuis dat van oorsprong zowel aan de Streek als aan de achterzijde een voorhuis kende. Hier is daarom afgeweken van de standaard dat het achterhuis ook een achterhuiskarakter moet behouden. In dit geval is immers nooit sprake geweest van een achterhuis in de traditionele zin. Ook is eenmaal de vraag gesteld of een karakteristieke boerderij in een iets rechtgetrokken versie mocht worden herbouwd. De oorspronkelijke boerderij was merkbaar krom gebouwd en had vrijwel geen rechte hoeken. De commissie veronderstelde dat dit was gebeurd om specifieke redenen die nu niet meer bekend zijn, zoals bijvoorbeeld hergebruik van toentertijd toevallig ter beschikking staande gebinten die in maat niet op elkaar aansloten. Het leek de commissie te geforceerd historiserend als de woning exact volgens deze toevallig ontstane plattegrond zou worden herbouwd. Zij kon zich dan ook vinden in een meer rechthoekige variant die in beeld en maatvoering zo veel mogelijk bij de oude boerderij aansloot.
8
Een welstandscommissie is een onafhankelijke commissie van deskundigen die aan burgemeester en wethouders van een gemeente advies uitbrengt. Centraal in de advisering staat de vraag of het uiterlijk of de plaatsing van een bouwwerk, waarvoor een aanvraag voor een omgevingsvergunning is ingediend, in strijd is met redelijke eisen van welstand. Deze eisen staan in het gemeentelijke welstandsbeleid. Bij elke aanvraag kijkt de commissie, met dat beleid als uitgangspunt, of particuliere wensen van degene die wil bouwen of verbouwen stroken met het algemene belang. Een belang dat gericht is op het behouden en versterken van de ruimtelijke kwaliteit van een straat, buurt, wijk of streek. Voor lang niet alle bouwactiviteiten is een advies van de commissie verplicht. Soms is het mogelijk om in delen van een gemeente welstandsvrij te bouwen. En met de invoering van de Wabo in oktober 2010 is het vergunningvrij bouwen verruimd.
Meestal bestaat een welstandscommissie uit architecten, stedenbouwkundigen, landschapsarchitecten, cultuurhistorici en vaak ook burgers. Het Oversticht organiseert welstandsadvisering voor gemeenten in Overijssel en een deel van Flevoland. Commissieleden worden na een transparante sollicitatieprocedure ter benoeming voorgesteld aan de gemeenten. De commissies zijn gericht op effectief en efficiënt werken. Vooroverleg in een vroeg stadium van planontwikkeling werkt beter dan toetsing achteraf. De secretaris van de commissie heeft daarom, meestal wekelijks, spreekuur in de gemeente om over bouwinitiatieven in relatie tot welstandsbeleid te overleggen. Het Oversticht doet samen met een aantal organisaties in Nederland onderzoek naar ervaringen van mensen met de welstandscommissie. Bezoekers van het spreekuur wordt gevraagd digitaal een enquête in te vullen. Met de resultaten kunnen we de dienstverlening verbeteren. Soms zijn mensen het met een advies niet eens. In dat geval bestaat de mogelijkheid van een second opinion, uitgevoerd door een andere organisatie en met een landelijk vastgelegd protocol.
9
Werkwijze commissie
Een welstandscommissie kan op verschillende wijzen georganiseerd worden. Soms hebben gemeenten een gecombineerde welstand- en monumentencommissie soms werken gemeenten met een stadsbouwmeester, een mogelijkheid waarin Het Oversticht ook voorziet. Er zijn commissies die adviseren aan één gemeente, er zijn ook bredere commissies die advies uitbrengen aan meer gemeenten. Vaak hangt dit samen met de grootte van de gemeenten en het streven naar efficiency. Groot, klein, gecombineerd of niet – alle commissies hebben een aantal zaken gemeen. De leden worden voor drie jaar benoemd en kunnen dan nog voor een zelfde periode herbenoemd worden; vergaderingen van de commissie zijn openbaar en iedere commissie legt verantwoording af in de vorm van een jaarverslag. Deze zaken zijn in de wet bepaald.
Commissieleden J. Abbink ir. L.W. Barneveld E. Blaak-Schuitevoerder (plv. voorzitter) ir. A. Coops ing. L.M. de Haan ir. M.T. ten Hove-van den Heuvel ir. A. Jekel G.J. van den Belt ir. F.H. Klokke ir. H.W. de Lorm ing. J. Mulder (voorzitter) ir. V.W. Piscaer (plv. voorzitter) ir. P. Sala K. Smit (burgerlid Staphorst) De heer Van den Belt heeft na vele jaren commissielidmaatschap om persoonlijke redenen tussentijds afscheid genomen. Zijn plaats werd ingenomen door de heer ir A. Jekel.
Secretarissen ir. F.M. van Unen ing. E.J.F. van Gent (plv) ir. R.M. Onderdelinden (plv) ing. J.S. Rühl (plv) ing. R.M. Veenink (plv) Secretaris De secretaris bezoekt elke veertien dagen de afdeling Bouwen en Milieu om de adviesaanvragen in te nemen. Hij had in 2011 voor vergunningplichtige plannen het mandaat om positieve adviezen uit te brengen. Er was tweewekelijks contact met de heren Heetebrij en Tuinman, beiden Ambtenaar Bouwen. Er wordt regelmatig overlegd, ook over onderwerpen die de strikte planbehandeling te buiten gaan. Voor zover relevant zijn er met de afdeling Ruimtelijke Ordening regelmatige contacten.
De functie van gemeentelijk monumentenambtenaar wordt bij ontstentenis van een eigen medewerker waargenomen door de heer J. Abbink, adviseur ruimtelijke kwaliteit (erfgoed) bij Het Oversticht. Met hem is er regelmatig contact over monumentenaanvragen. Adviesaanvragen Van de in totaal 182 plannen in 2012 werden 150 aanvragen voorzien van een positief advies; 32 aanvragen kregen een negatief advies. Nog lopende aanvragen zijn in dit overzicht niet opgenomen. De commissie Staphorst is in 2012 in totaal veertien keer bijeen geweest en heeft 24 plannen behandeld, waarvan slechts één plan dat niet een monument of het beschermde gezicht betrof.
10
Op 17 december spraken de wethouder, de voorzitter, de teamleider van Het Oversticht en de secretaris elkaar. Doel van het gesprek was de jaarlijkse terugblik en evaluatie van de gang van zaken. De wethouder constateerde dat hij tevreden is over de werkzaamheden van de commissie en Het Oversticht. Een belangrijk onderwerp van het gesprek was echter dat deze opvattingen niet door iedereen in de gemeente worden gedeeld. De commissie wordt door gemeenteraad en burgers nogal eens betuttelend gevonden. Ook vraagt men zich hardop af waarom buitenstaanders zich met de gang van zaken in het dorp bemoeien. Het draagvlak voor de werkzaamheden van de commissie wordt smal. Dit is één van de redenen dat per 1 januari al worden geëxperimenteerd met de heer Van Unen als Stadsbouwmeester. De gemeenteraad verwacht hierdoor minder bureaucratie en meer flexibiliteit. Ook is deze wijziging wellicht een middel om de nadruk van het welstandbeleid in een vroeger stadium van het planproces te brengen. De toets achteraf wordt door velen, ook de commissie zelf overigens, als weinig productief ervaren. In samenhang met de inzet van de Stadbouwmeester is besloten dat monumentenadviezen worden uitgebracht door de monumentencommissie onder voorzitterschap van de heer Baalman. Wellicht dat de toevoeging van een burgerlid uit Staphorst het draagvlak voor de adviezen ervan zal vergroten. Er wordt hard gewerkt aan de nieuwe Erfgoednota. Als deze is vastgesteld zal het werk aan de nieuwe welstandsnota weer worden opgepakt.
Bijlage
11
