29-3-2012
De preconceptieraadpleging: Voorbereiding, implementatie en onderzoek
dr. Ilse Delbaere Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde UGent Congresdag Unie Vlaamse Vroedvrouwen
De preconceptieconsultatie • Een bijzondere raadpleging voor elke vrouw die (elk koppel dat) in de nabije toekomst een zwangerschap plant en die door middel van screening, preventie, begeleiding en voedingsadvies bijdraagt tot een betere gezondheid in de periconceptie • Doelgroep: Alle vrouwen en mannen op vruchtbare leeftijd met een zwangerschapswens in de nabije toekomst • Primaire preventie • Preconceptiezorg is momenteel weinig georganiseerd in Vlaanderen
1
29-3-2012
Doel van de preconceptieconsultatie • Gezondheidsvoorlichting en – bevordering vóór organogenese • Nieuwe impuls voor verbeteren van perinatale gezondheid
Gezondheidsvoorlichting en – bevordering voor organogenese
• Belangrijkste vitale organen zijn het kwetsbaarst in de eerste 8 weken van de zwangerschap (voor het eerste prenatale consult) • Preventie van aandoeningen die de foetus kunnen aantasten – Stabilisatie maternale aandoeningen (diabetes, epilepsie) – Opsporen risicogedrag/risicosituaties – Voorlichting in verband met schadelijke levensstijl (roken, medicatiegebruik, …) – Screenen (genetische, psychiatrische, endocrinologische aandoeningen) – Preventieve maatregelen: oa. Foliumzuur
2
29-3-2012
Gezondheidsvoorlichting en – bevordering voor organogenese
• Belangrijkste vitale organen zijn het kwetsbaarst in de eerste 8 weken van de zwangerschap (voor het eerste prenatale consult) • Preventie van aandoeningen die de foetus kunnen aantasten – Stabilisatie maternale aandoeningen (diabetes, epilepsie) – Opsporen risicogedrag/risicosituaties – Voorlichting in verband met schadelijke levensstijl (roken, medicatiegebruik, …) – Screenen (genetische, psychiatrische, endocrinologische aandoeningen) – Preventieve maatregelen: oa. Foliumzuur
3
29-3-2012
Doel van de preconceptieconsultatie • Gezondheidsvoorlichting en – bevordering vóór organogenese • Nieuwe impuls voor verbeteren van perinatale gezondheid
Nieuwe impuls voor verbeteren van perinatale gezondheid
• 20ste eeuw: belangrijke daling maternale en perinatale mortaliteit door verbetering van prenatale en postnatale zorg
4
29-3-2012
5
29-3-2012
“it is not enough to worry about a pregnant woman’s health only during her pregnancy or a child’s health only after its birth” (Atrash 2006)
De preconceptieconsultatie van het UZ Gent
6
29-3-2012
Doel van de preconceptieconsultatie van het UZ Gent • Gezondheidsvoorlichting en – bevordering vóór organogenese • Nieuwe impuls voor verbeteren van perinatale gezondheid • Opsporen van potentiële vruchtbaarheidsproblemen • Onderzoek
Opsporen van potentiële vruchtbaarheidsproblemen • Doorverwijzen Afdeling Reproductieve Gezondheid – Niet te vroeg • Bij spontane, maar actieve pogingen om zwanger te worden: slechts 20% kans per maand op zwangerschap • Na 1 jaar actieve pogingen is ongeveer 92% van de koppels zwanger. De helft van de overblijvende koppels heeft nog altijd kans op spontane zwangerschap.
– Niet te laat • Vb. koppel van 37 jaar, geen actieve pogingen om zwanger te worden • Vb .vrouw van 27, slechts 4 maal maandstonden per jaar • Vb . vrouw van 24, kinderwens sinds 2 jaar
– Uitleg rond factoren die de vruchtbaarheid beïnvloeden
7
29-3-2012
Onderzoek
• Binnen onderzoekslijn FREA – Fertility and REproductive Awareness • FREA (Freya, Freyr): Noorse godin van de vruchtbaarheid • 4 luiken: – Periconceptie: preconceptieconsultatie – Kinderwens – Reproductie: nature/nurture van reproductieve factoren bij tweelingzussen – (in)fertiliteit: impact van determinanten van vruchtbaarheid op de perinatale uitkomst » Predoctoraal onderzoek
Implementatie consultatie
• • • • •
Binnen onderzoekslijn: FREA Januari 2010 – April 2011 4 patienten/week Minimum 30 min./ patient Vroedvrouw + gynaecoloog
8
29-3-2012
Richtlijnen Preconceptieadvies
Domus Medica
SOP • Verloop consultatie – Anamnese • Algemene, medische, reproductieve en obstetrische anamnese • Levensstijl van beide partners – Lichamelijk onderzoek • Klinisch onderzoek • Labo – Advies
9
29-3-2012
SOP • Follow-up – Na twee weken wordt patiënte opgebeld • Communicatie labowaarden + herhaling advies • Mogelijkheid om vragen te stellen
– Labowaarden worden opgestuurd naar patiënte in functie van continuïteit van zorg – Brief aan huisarts met labowaarden in bijlage – Een jaar na de consultatie wordt de patiënte aangeschreven • Hoe heeft de patiënte de consultatie ervaren? • Zijn er tips voor verbetering? • Is ze zwanger geworden? Hoe is de zwangerschap verlopen?
Brieven aan huisartsen
10
29-3-2012
Algemene anamnese • • • •
Naam, leeftijd Naam partner, leeftijd partner Nationaliteit, taal, relatie, seksuele geaardheid Hoogste opleiding vrouw, beroep vrouw, beroep man • Contact met gevaarlijke stoffen? • Bloedgroep • Lengte, gewicht, BMI
Medische anamnese • Huisarts, gynaecoloog • Tijdstip laatste gynaecologisch consult? – Cervixuitstrijkje, borstonderzoek < 2 jaar geleden?
• Overlopen lichaamsstelsels vrouw, man, familie – Speciale aandacht voor diabetes, schildklierproblemen, vruchtbaarheidsproblematiek in de familiale anamnese, neuraalbuisdefecten en aangeboren afwijkingen
11
29-3-2012
Reproductieve anamnese • • • •
Menarche, cyclusduur, regelmatige cyclus? Duur en aspect menstruatie, dysmenorroe Dyspareunie? Anticonceptiegebruik – Type? – Sinds wanneer? – Wanneer gestopt of van plan om te stoppen?
• Kinderwens: (sinds) wanneer? • Actieve pogingen om zwanger te worden?
Obstetrische anamnese •
•
•
Graviditeit – Time to pregnancy – Wijze bevruchting – Complicaties Pariteit – Verloop zwangerschap – Verloop partus – Geslacht, geboortegewicht, toestand kind – Aard voeding Abortus – Miskramen – AAP – Extra – uteriene zwangerschap
12
29-3-2012
Levensstijl beide partners • • • • • •
Cafeïnegebruik Alcoholgebruik Nicotine Softdrugs/harddrugs Medicatiegebruik Indien abusus: stage of change? – Geen intentie om te stoppen binnen 5 jaar – Intentie om te stoppen binnen 5 jaar, maar niet in de eerstvolgende 6 maanden – Intentie om te stoppen binnen 6 maanden – Intentie om te stoppen binnen de maand – Gestopt in de afgelopen 6 maanden – Langer dan 6 maanden gestopt
Lichamelijk onderzoek • • • •
Bloeddruk Urine: proteïnurie, glucosurie Labo Cervixuitstrijkje en borstonderzoek indien > 2 jaar geleden
13
29-3-2012
Labo • Bloedgroep indien niet gekend • Biochemie: – Glucose • Hematologie • Serologie – Erythrocyten – – – –
Hematocriet Hemoglobine Leukocyten Thrombocyten
• Hormonologie – Schildklierfunctie – hCG en progesteron indien aangewezen
– – – – – – –
HIV Hep B, hep C Cytomegalovirus Toxoplasmose Rubella Syfilis Varicella indien aangewezen
Advies • Risicogedrag en overgewicht aanpakken – Informatie over medicatie, cafeïne, roken, alcohol, drugs en toxische stoffen – Contact met zieke personen (CMV), ziektedragers (toxoplasmose, Hepatitis) of schadelijke onderzoeken (röntgen) vermijden
• Advies rond voeding – Rauw vlees, rauwe groenten, zachte kazen, leverprodukten
• Maatregelen om vruchtbaarheid te bevorderen – Uitleg rond cyclus en optimale tijdstip coïtus – Vaginisme?
• Uitleg rond foliumzuur
14
29-3-2012
Implementatie
Implementatie • 4 januari 2010: persbericht • 12 januari 2010: eerste consultatie – Veel belangstelling naar aanleiding van perscommunicatie
• Eind april 2010: – Belangstelling blijft • Informatiekanalen: – Grote meerderheid naar aanleiding van persberichten (zelf gelezen of gecommuniceerd door familie of kennissen) – Websites – Doorverwezen door huisarts – Nog geen mond – aan – mond reclame
15
29-3-2012
Informatiebron PCC – UZ Gent
6% 11%
6% 47%
Media Internet Intranet
15%
Arts 15%
Omgeving Onthaal UZ
16
29-3-2012
Profiel patiënten
Profiel patiënten • Leeftijd: – Gemiddelde leeftijd: 29.6 jaar – range: 21 – 45
1% 13%
24% 20-24 j. 25-34 j.
62%
35-44 j. > 45
17
29-3-2012
Profiel patiënten • Nationaliteit: Belgisch Australisch Braziliaans Marokkaans Russisch
95%
Turks
Profiel patiënten Vrouwen
Mannen
72 62
• Beroep: – 1 op 5 vrouwen uit zorgsector
3 4
13
9 3
1
11 4
1
1
4
7
18
29-3-2012
Profiel patiënten • Opleiding vrouwen: 15% 43% Secundair 42%
Hogeschool Universiteit
Profiel patiënten Pariteit 3% 12% Nulliparae Primiparae 85%
Multiparae
19
29-3-2012
Profiel patiënten Graviditeit
10% 15% Nulligravidae Primigravidae 75%
Multigravidae
Profiel patiënten • Kinderwens: Bestaande Kinderwens (50%) Aantal maanden kinderwens
Onmiddellijke Kinderwens (28%)
Toekomstige Kinderwens (22%)
<12: 28%
< 6: 19%
13-24: 11%
6-12: 3%
25-36: 4% > 36: 7%
20
29-3-2012
Profiel patiënten • BMI
1% 7% 4% 15%
< 18,5 18,5 - 25 > 25 73%
> 30 > 40
Profiel patiënten: • Rookgedrag vrouwen 1%
1% 7% Niet-rokers Rookt sporadisch 91%
< 10 sig/dag 10-20 sig/dag
21
29-3-2012
Profiel patiënten • Alcoholgebruik vrouwen 5%
3%
Gebruikt nooit alcohol 45%
47%
Weekendgebruik ≤ 1 eenh/dag 2-4 eenh/dag
Profiel patiënten • Cafeïnegebruik vrouwen Gebruikt nooit cafeïne
14% 12% 12%
1 eenh/dag 62%
2 eenh/dag 3 eenh/dag
22
29-3-2012
Profiel patiënten: Foliumzuurinname Neemt foliumzuur
Neemt geen foliumzuur
30% 48% 100% 70% 52%
Kinderwens bestaand
Onmiddellijke kinderwens
Kinderwens in de toekomst
Profiel patiënten: Kennis foliumzuur Kennis rond foliumzuur
29%
Geen kennis
44% 82%
71%
56% 18%
Kinderwens bestaand
Onmiddellijke kinderwens
Kinderwens in de toekomst
23
29-3-2012
Profiel patiënten: Informatiebron foliumzuur
5%
4% 5% 40%
12%
Geen kennis Arts Omgeving Eerder gehoord
34%
Media Weet het niet meer
Profiel patiënten: serologie Patiënten met immuniteit
Total 1%
53%
53%
23%
24%
CMV
Toxoplasma gondii
99%
Rubella
24
29-3-2012
Profiel patiënten Doorverwijzing Specialisten* 4% 3% 1% 13%
29%
Afdeling Reproductieve Geneeskunde Gynaecoloog Huisarts
13%
Dietist 16%
21%
Tabakoloog Psycholoog Seksuoloog
* Endocrinoloog, uroloog, geneticus, neuroloog, psychiater, cardioloog, gastro-enteroloog, radioloog
Besluit: profiel van PCC patiënten UZ Gent • Gemiddeld 30 jaar, nulligravida • Hoger opgeleid, werk als bediende/in het onderwijs/ in de zorgsector • Behoefte aan informatie vb. rond foliumzuur, infectieziekten, levensstijl • Meestal bestaande kinderwens, 20% doorverwijzing naar ARG
25
29-3-2012
Follow up
Follow up • Kanttekening: – Respons van 42/74 patiënten (57%) – 34/42 patiënten is zwanger geworden (81%) – 2 patiënten die gevraagd werden hun levensstijl aan te passen
26
29-3-2012
Follow up: • Heeft de PCC als nuttig ervaren: 97,4% “Wat was het meest nuttig?” Geruststelling Doorverwijzing Info rond infectieziekten Advies rond menstruele cyclus Advies rond foliumzuur/ voeding Advies op maat Grondige info 0
2
4
6
8
10
12
Follow up: • Wat kan beter? Behoefte aan informatiefolders Avondconsultatie Ik wist het meeste al Te lange wachttijd 0
1
2
3
4
5
27
29-3-2012
Follow-up: • “Ik heb behoefte aan een folder rond …” (%) 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Menstruele cyclus
Infectieziekten
Vaccinaties
Foliumzuur
Aanbevolen voeding
Eigen evaluatie PCC • Intramuraal PCC: multidisciplinaire samenwerking – Gynaecoloog, vroedvrouw, dietist, endocrinoloog, …
• Uit het nieuws, uit het hart … • Hoe ‘alle vrouwen’ bereiken?
28
29-3-2012
Onderzoek
Onderzoeksluik preconceptie/ kinderwens 1. 2. 3. 4.
5. 6. 7.
In beeld brengen van preconceptiezorg in België Onderzoek naar de noden van personen met een kinderwens De incidentie van ongeplande zwangerschap nagaan en de associatie van ongeplande zwangerschappen met demografische en outcome factoren Onderzoek naar het profiel, de motivaties en kennis van koppels die naar de preconceptie consultatie komen. Verschilt dit profiel van het profiel van koppels die de huisarts consulteren of van koppels die geen preconceptiezorg zoeken? Richtlijnen rond voeding en levensstijl, aanbevolen vaccinaties, spontaan zwanger worden, stoppen met roken … Studie naar kennis rond vruchtbaarheid Studie naar de motivatie om de kinderwens te vervullen
29
29-3-2012
In beeld brengen van preconceptiezorg in België • • • •
Wie biedt momenteel preconceptiezorg aan? Op welke manier wordt deze preconceptiezorg aangeboden? Welke richtlijnen worden gevolgd (en in welke mate?) Doel: samen met andere Europese partners (Zweden, Denemarken, Frankrijk, VK, Italië, Nederland) de preconceptiezorg in Europa in beeld brengen • Methode: vragenlijst werd verstuurd naar vroedvrouwen, huisartsen en gynaecologen – Algemene informatie (M/V, aantal jaren ervaring, …) – Ervaring met preconceptiezorg – Attitude tov preconceptiezorg
Onderzoek naar de noden van personen met een kinderwens
• Ontwikkeling van een needs assessment instrument voor personen met een kinderwens • Evaluatie van dit instrument door middel van een Delphi procedure • Toepassing van het geëvalueerde instrument bij minstens 300 koppels die een zwangerschap plannen
30
29-3-2012
De incidentie van ongeplande zwangerschap nagaan in België
• Bij een ongeplande zwangerschap is de voorbereiding minimaal • In de VS is bij benadering 50% van de zwangerschappen ongepland, de incidentie in Europese landen is onvoldoende gekend • Ontwikkeling van een vragenlijst om indirect na te gaan in hoeverre een zwangerschap gepland is. In deze vragenlijst worden eveneens demografische en levensstijlvariabelen meegenomen. • Evaluatie van deze vragenlijst met de Delphi procedure • Verspreiding van de vragenlijst in 10 prenatale centra bij minimum 400 personen (tijdens hun eerste prenatale bezoek) • Incidentie van ongeplande zwangerschap in België nagaan, evenals de associatie met demografische – en levensstijlfactoren en zwangerschapsoutcome.
Onderzoek naar het profiel van vrouwen die naar de PCC komen
• Drie luiken: – Onderzoek naar het profiel van vrouwen die de PCC van het UZ Gent bezochten – Onderzoek naar het profiel van vrouwen die initiatief nemen tot PCC bij de huisarts en vroedvrouw – Onderzoek naar het profiel van vrouwen die initiatief nemen tot PCC bij de gynaecoloog
• Verschillen deze drie groepen in profiel? • Wie bereikt de meest kwetsbare groepen? • Welke bijkomende inspanningen dienen gedaan om de meest kwetsbare groepen te bereiken?
31
29-3-2012
Richtlijnen rond voeding, levensstijl, … •
Doelstelling: – Voorzien van evidence-based informatie rond voeding en levensstijl in de periconceptie
•
Methodologie: – Uitgebreide review: • • • • • • •
Is alcohol schadelijk in de periconceptie? Hoe groot is het risico op listeriose – infectie tijdens de zwangerschap? Hoe groot is het risico op toxoplasmose – infectie? Risico – inschatting van verschillende voedingsmiddelen Hoe kan de menstruele cyclus het best worden gevolgd? Welke coïtusfrequent wordt aangeraden? …
– Verwerken van informatie in de vorm van informatiebrochures (natuurlijk zwanger worden, voeding, levensstijl, foliumzuur, aanbevolen vaccinaties, …)
Studie naar kennis rond vruchtbaarheid • De gemiddelde maternale leeftijd stijgt en een groter aandeel vrouwen kiest om een eerste kind op latere leeftijd te krijgen • Met het stijgen van de maternale leeftijd, stijgt de incidentie van koppels met vruchtbaarheidsproblemen • Oorzaak van uitstelgedrag? – Langere opleiding? – Carrière? – In werkelijkheid: weinig onderzoek
32
29-3-2012
Relatie leeftijd vruchtbaarheid
Levensverwachting in Belgie
33
29-3-2012
Media bias
34
29-3-2012
Studie naar kennis rond vruchtbaarheid • Voorlopig enkel bestudeerd in Zweden en Canada (studenten) – Studenten overschatten hun vruchtbaarheid – Studenten verwachten te veel heil van vruchtbaarheidsbehandelingen
• En in Vlaanderen? – Testen van kennis rond vruchtbaarheid door middel van een vragenlijst bij 300 studenten, 300 adolescenten en 300 personen op reproductieve leeftijd
Studie naar de motivatie om de kinderwens te vervullen • Wat motiveert vrouwen/koppels om de kinderwens uit te stellen? – Blijven wachten op de ware Jakob? – Blijven wachten met de verkeerde Jakob?
• Wat motiveert koppels om op een gegeven moment wel de stap te zetten? – Ontwikkeling van meetinstrument – Test van instrument bij koppels die net zwanger zijn geworden
35
29-3-2012
Interesse om deel te nemen aan onderzoek?
Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde Afdeling voor Verplegingswetenschap en Vroedkunde Master in de Verpleekgkunde en Vroedkunde DR. ILSE
DELBAERE UZ – 2 Blok A, De Pintelaan 185 B – 9000 Gent, België Tel: +32 (0) 9 332 48 53 Fax: +32 (0) 9 332 49 94 Mail:
[email protected] URL: http://www.EBNursing.UGent.be URL: http://www.publichealth.UGent.be
Met dank aan … • • • • •
Prof. dr. Marleen Temmerman Prof. dr. Petra De Sutter Mevr. Annick Gerril Mevr. Marleen Remmery Mevr. Katrien Van Kerkhove
36
