De gevolgen van Basel II

TREASURY

Fritz Witt is certified rating analyst (CRA) bij Witt Rating Advisory (www.ratingservices.nl)

Wa t iedere f inancial mo e t we t en

nr 12 december 2006

De gevolgen van Basel II Nederland heeft weinig belangstelling voor Basel II. Primair is het de taak van de banken om hun cliënten te informeren over de consequenties van Basel II voor hun bankkredieten. Helaas vindt deze voorlichting veel te weinig plaats, anders zou er meer aandacht zijn voor deze grootste verandering in het kredietmanagement ooit. Wat moet u weten over de gevolgen van Basel II? FRITZ WITT 36

Alle banken moeten met ingang van 2007 de internationale richtlijn Basel II volledig hebben ingevoerd. Dit betekent voor cliënten dat de bank hun kredietwaardigheid moet toetsen door middel van een rating. Dit lijkt op het eerste gezicht geen opzienbarende verandering van de huidige situatie. Immers, banken toetsen de kredietwaardigheid van hun debiteuren sinds jaar en dag. Het Basel II kapitaalakkoord beoogt een stabiele financiële sector te bereiken, waarin banken voldoende solvabel zijn om de risico’s die zij bij het kredietbedrijf lopen te kunnen opvangen. Men verdeelt deze risico’s in drie categorieën: kredietrisico’s, marktrisico’s en operationele risico’s. Nieuw is de manier waarop deze risico’s worden gevonden, gekwantificeerd en gewaardeerd. De kredietrisico’s, waar de klanten van banken mee te maken hebben, worden met een rating gekwantificeerd. Hierbij maakt men gebruik van kengetallenanalyses van de jaarrekeningen van de afgelopen drie jaar plus een aantal kwalitatieve factoren die betrekking hebben op het risicoprofiel en de kwaliteit van de organisatie van de debiteur. Deze kwantitatieve en kwalitatieve analyse samen geeft dan een rating die de uitvalkans van de debiteur voor een bepaalde periode, meestal één jaar, voorspelt. Deze uitvalkans bepaalt onder Basel II voor banken de hoeveelheid eigen kapitaal die zij voor een krediet van een bepaalde debiteur moeten aanhouden. De grootte van dit verplichte reglementaire kapitaal varieert sterk, afhankelijk van risicoprofiel en kwaliteit van de klant. Het is dan ook begrijpelijk dat banken daarom de kapitaalkosten voor hun

eigen kapitaal doorberekenen in de kredietprijs. Hierdoor ontstaat een variabel tarief per klant. Deze één op één relatie tussen bank en cliënt is nieuw. De impact hiervan gaat vele malen verder dan u wellicht vermoedt. De impact van Basel II

De impact van Basel II wordt verschillend geïnterpreteerd. De een is van mening dat de prijs van geld voor het MKB hoger wordt. Een ander wijst zelfs op de gevaren van het verminderen van kredietlijnen binnen het MKB en het daarmee verband houdende toenemende risico voor het leverancierskrediet, omdat het leverancierskrediet een logische alternatieve financieringsbron is als het bankkrediet wordt ingeperkt. Als remedie wordt dan kredietverzekering of outsourcing van de debiteurenadministratie aangeprezen. Weer iemand anders voorspelt een enorme groei in alternatieve financieringsvormen als leasing en factoring. De meeste publicaties gaan echter over de inhoudelijke consequenties van deze regelgeving bij banken zelf. Hierdoor ontstaat al snel de indruk dat Basel II iets voor banken is, dat slechts beperkte relevantie voor de individuele organisatie of persoon heeft. Niets is minder waar. Basel II heeft direct en indirect vergaande consequenties op de financiering van alle organisaties. Niet alleen de relatie met banken wordt er door beïnvloed, maar feitelijk elke relatie met elke financier. Ongeacht of dit eigen vermogen- of vreemd-vermogensverschaffers betreft en ongeacht over welke financieringsvorm wij het

ILLUSTRATIE: LEON MUSSCHE

nr 12 december 2006

37

hebben. Ook wordt de indirecte relatie met financiers er door beïnvloed, omdat zowel kredietverzekeraars als kredietinformatiebureaus zijn betrokken bij de beoordeling van de kredietwaardigheid van de meeste organisaties. Uiteraard is de financieringsfunctie van banken de meest belangrijke, omdat bancaire financieringen traditioneel een prominente plaats innemen bij het gestructureerd financieren van ondernemingen. Toch veroorzaakt Basel II een soort domino-effect op de verkrijgbaarheid en de prijs van elk soort bedrijfskapitaal. Hierdoor ontstaan nieuwe vormen van financieringen, internationaliseert de kapitaalmarkt ook voor MKB-bedrijven en staan ratings centraal als dé methode voor het gestructureerd bepalen van de kredietwaardigheid en het kredietrisico van elke debiteur. Andere spelregels

Dit betekent voor een organisatie in de eerste plaats dat zij te maken krijgt met andere spelregels in haar bankrelatie en met een sterk gewijzigd speelveld met vele nieuwe spelers bij het kredietmanagement van welk soort kapitaal dan ook. Ratings vormen hierbij de spil en het draaipunt van de relatie met de kredietverschaffer. Zij voegen als het ware verschillende bedrijfsfuncties samen in een algemeen geldende notering die de kwaliteit van deze functies weergeeft en typeren hiermee het risicoprofiel dat voor deze organisatie van toepassing is. Zowel de kwaliteit van de bedrijfsprocessen als tot op zekere hoogte ook de risico’s zijn in principe voor elke organisatie beïnvloedbaar door goed te managen. Dit betekent

dat gevolgen van Basel II op het kredietmanagement als geheel elke organisatie voor grote uitdagingen plaatst. Deze uitdagingen betreffen herijking van haar strategische keuzes die in de eerste plaats door het algemene management moeten worden genomen. De uitvoering, advisering en sturing van deze strategische keuzes raakt primair de financiële functie. Financials zijn dan ook de eerst aangewezen personen binnen organisaties die de kennis en middelen moeten hebben om sturing te kunnen geven aan deze nieuwe uitdagingen. Hadden zij vroeger primair aandacht voor de winst- en verliesrekening en verschoof vervolgens deze aandacht naar de cash flow, in de toekomst verplaatst de primaire aandacht zich naar het kapitaal. En juist deze trend raakt de essenties van het vak van elke financial. Kennis van Basel II en de directe en indirecte gevolgen hiervan behoren daarom tot de hoognodige bagage van elke financial. De impact van Basel II voor financials is dan ook dat u zich moet bijscholen en leren de steeds maar nieuwe trends te herkennen en in te schatten op de relevantie voor uw organisatie. De financiële impact op de winstgevendheid en het waardemanagement van ondernemingen is dusdanig groot dat goed financieel management meer en meer de resultaten hiervan gaat beïnvloeden. De spelregels en het speelveld voor de financiële manager veranderen door de komst van Basel II, de grootste verandering in kredietmanagement ooit. Welke bagage moet u hebben

Deze vraag is niet eenduidig te beantwoorden omdat het

aandachtspunt per financiële functie anders is. Er is wel een gemeenschappelijke focus, maar met diverse invalshoeken. Door u te informeren over welke kennis de diverse financiële functies moeten beschikken, kunt u de veranderingen die Basel II teweeg brengt afleiden. Hierna vindt u een opsomming per discipline van de voornaamste vereiste kennis die de verschillende financials zich eigen moet maken als gevolg van Basel II.

Credit management: processen Accountmanagement (1)

Credit management

Sub-administraties (9)

Prospects Accountmanagement

– klantenselectie / kredietbeoordeling (3) – kredietbeoordeling bestaande klanten (4) – registratie & administratie (5) – credit control (6) – juridische zaken (7) – incasso / collection (8)

Facturen / creditnota's

Sales management (2) Offertes Orders After sales service

Control (10) Interne rapportage Externe rapportage Wettelijke vereisten Banken (11)

nr 12 december 2006

De financieel manager / CFO

38

Het financieel management heeft primair tot taak om de strategische gevolgen van Basel II en ratings voor de eigen organisatie goed in te schatten. Realiseert u zich welke factoren op een rating van invloed zijn en wat de gevolgen van een rating voor de financierbaarheid van de eigen operatie en ambities betekenen. Ga er hierbij vanuit dat feitelijk elke interventie op de een of andere manier van invloed is op een rating en dat vooral het waardemanagement van de onderneming hierdoor wordt geraakt. CFO’s en financieel managers moeten bovendien op de hoogte zijn van alle trends op de diverse financiële functies om de juiste keuzes te maken bij inzet of gebruik van nieuwe middelen en systemen. Voorbeelden hiervoor vindt u bij de diverse functies die hierna volgen. De treasurer

De treasurer is primair verantwoordelijk voor een optimale financiering van de onderneming en de voorspelbaarheid en sturing van de diverse kapitaalstromen (cash flows). Hij is primair verantwoordelijk voor het bankrelatiemanagement. De bankrelatie verandert na Basel II wezenlijk, u moet daarom weten wat hierbij verandert en hoe u hiermee kunt omgaan. Bedenk hierbij dat Basel II een trend van bancaire kredieten naar kapitaalmarktkrediet veroorzaakt, plus dat de kapitaalmarkten sterk diversificeren en internationaliseren. Dit betekent onder andere meer (buitenlandse) aanbieders met nieuwe financieringsproducten op de Nederlandse markt en meer toegang tot buitenlandse kapitaalmarkten.

‘Basel II heeft invloed op de relatie met elke financier’ De treasurer moet daarom leren welke nieuwe financieringsvormen en financieringsmarkten als gevolg van Basel II beschikbaar zijn gekomen. Ten aanzien van ratings moet de treasurer weten hoe diverse ratingsystemen voor diverse financieringsvormen werken en welke specifieke eisen de verschillende financiers hieraan stellen. Ratings en investor relations staan ondeelbaar met elkaar in verbinding. De creditmanager

De creditmanager zal zich als gevolg van Basel II op meer taken moeten toeleggen dan dat hij tot nu toe heeft gedaan. Zijn aandachtsgebied verruimt van pre order tot aan pre cash processen (zie figuur). Ten aanzien van de pre order

Betalingsverkeer Prospect fase

Offerte contract fase

Risk-based Pro-actief

Levering

Facturatie

Quality-based

Opvolging maning

Cash Incasso

Time-based Re-actief

Pré order tot pré cash processen

processen betekent dit dat u zich moet afvragen hoe de kredietwaardigheid van nieuwe en bestaande debiteuren beter kan worden vastgesteld voordat er überhaupt sprake is van een levering. Het antwoord is: door middel van ratings. Ten aanzien van de pre cash processen betekent dit dat u in staat moet zijn om de cash flow van de ontvangsten beter dan in het verleden te voorspellen zodat u de treasurer kunt ondersteunen bij het nauwkeuriger voorspellen van het gebruik van de diverse bankrekeningen. Want dat is een van de grotere uitdagingen voor de treasurer na de invoering van Basel II. Leverancierskrediet Leverancierskrediet wordt meer en meer een marketing tool, mede omdat onbeperkt leverancierskrediet als alternatieve financieringsvorm geen vanzelfsprekendheid meer zal zijn. Enerzijds moeten de kredietrisico’s beter gemanaged worden voor de verbetering van de eigen rating en anderzijds kunt u leverancierskrediet inzetten voor de klantenbinding door krediet- en betaalcondities te differentiëren. Dit bereikt u door zelf een scoring (een vereenvoudigde vorm van rating) van de prospects en debiteuren uit te voeren. Met een scoring van de debiteuren worden kredietrisico’s transparant omdat zij in een internationaal geldende classificatie worden ingedeeld waardoor de vorderingen beter verhandelbaar en gunstiger verzekerbaar worden. Deze eigenschap biedt ook vergaande mogelijkheden bij de verbetering van de eigen financiering. Voorbeelden met een grote financiële impact komen we tegen bij de securisatie van leasecontracten of bij de verkoop of verzekering van een debiteurenportfolio. Software en diensten De belangrijkste aanbieders van creditmanagementsoftware en -diensten spelen op deze trends in. Zij bieden organisaties de mogelijkheid om optimaal van scoring gebruik te maken. Een creditmanager moet kennis hebben over scoring- en ratingmethodieken en de inzetbaarheid hiervan. Ook moet hij als gevolg van deze gewijzigde omstandigheden kunnen inschatten welke creditmanagementprocessen hij zelf moet uitvoeren en welke hij beter kan uitbesteden aan kredietverzekeraars, handelsinformatiebureaus of creditmanagementdienstverleners om uiteindelijk tot een betere prestatie van alle creditmanagementprocessen te komen.

De controller

Toeleveranciers Ten slotte kan een controller ook ratings op de toeleveranciers uitvoeren. Immers net als bij de debiteuren kan er aanleiding zijn voor een rating van een toeleverancier. Dit is meestal het geval bij vergaande ketenintegratie van bedrijfsprocessen. Hierdoor ontstaat een onevenredig hoge afhankelijkheid van toeleveranciers. Deze afhankelijkheid van crediteuren wordt meegenomen in de eigen rating en moet daarom eveneens goed gemanaged worden. In het post-Basel II tijdperk krijgt de functie van de controller een nieuwe dimensie en is zijn gereedschap aanzienlijk verbeterd. De riskmanager

Risicomanagement is bij banken en verzekeraars traditioneel hoog ontwikkeld. Sinds een aantal jaren wordt risicomanagement ook in andere bedrijfstakken meer en meer toegepast. Deze trend naar een goed risicomanagement binnen elke organisatie is niet ontstaan door de komst van Basel II, maar is een algemene ontwikkeling als gevolg van steeds complexer wordende omgevingsfactoren. De vele regels waaraan een organisatie moet voldoen heeft onder andere geleid tot multi compliance oplossingen en een groter besef dat risico’s tot op zekere hoogte te managen zijn. Omdat als gevolg van Basel II van elk bedrijf een rating wordt opgesteld en ratings een aantal belangrijke risico’s in kaart brengen en waarderen, zal de aandacht voor het management van risico’s nog meer toenemen. Er wordt nu immers een risicoprofiel gekoppeld aan de prijs en verkrijgbaarheid van kapitaal. Een risicomanager moet dan ook weten op welke wijze ratings de diverse bedrijfsrisico’s onderkennen en waarderen. Een gerichter risicobeleid op het onderkennen, afwentelen of verminderen van die risico’s die door een rating het hoogst worden gewaardeerd kan hiervan het gevolg zijn. Met als gevolg een verbetering van de stuurbaarheid van deze factoren. De behoefte aan een gestructureerd risicomanagement met een permanente verbetercyclus voor de beheersing en voor-

spelbaarheid van de belangrijkste risico’s, zal als gevolg van de verplichte rating sterk toenemen. Immers een rating werkt als een rapportcijfer waarmee een onderneming ook zijn risicoprofiel (zie figuur 2) naar zijn stakeholders onmisverstaanbaar communiceert. We weten of voelen zelfs wat het verschil tussen een rapportcijfer 6, 7 of 8 is. Laat staan een 10, de triple A van de Rabobank. De internal auditor

Ratings worden niet alleen door banken gebruikt. In het post-Basel II tijdperk maken ook kredietverzekeraars en handelsinformatiebedrijven er gebruik van. Ook zullen meer en meer organisaties hun debiteuren of crediteuren willen raten om hun eigen risico’s beter te managen. De basis van al deze ratings is de jaarrekening en/of deponeringsstukken aan de hand waarvan kengetallen voor de rating worden geproduceerd. De bruikbaarheid van de jaarrekening voor dit soort toepassingen was altijd al relatief beperkt en er moest eerst een heel proces worden doorlopen om de cijfers voor de input in een ratingsysteem geschikt te maken. In de toekomst zal veel meer aandacht worden besteed aan de structurering van de aan te leveren cijfers voor ratingdoeleinden.

‘De primaire aandacht van financials verschuift naar het kapitaal’ Banken zullen meer en meer ook tussentijdse informatie willen hebben. De samenstelling van tussentijdse rapportages en specificaties voor ratingdoeleinden, die in de lijn met de latere jaarrekening moet zijn, zal vooral van de internal auditor meer aandacht vragen. Voor de sturing van de eigen rating is ratingsoftware op de markt die bedrijven zelf kunnen gebruiken om een indicatieve rating te maken voor de monitoring van de eigen rating. Dit alles vraagt kennis van het ratingproces en de structurering van de cijfers voor ratingdoeleinden door de internal auditor. Vanzelfsprekend werkt de internal auditor hierbij optimaal samen met de externe accountant. De (externe) accountant

De opkomst van ratings heeft tot gevolg dat het kredietwaardigheidsonderzoek meer en meer geobjectiveerd en geautomatiseerd wordt. In het verleden was de persoonlijke indruk van de debiteur en de eigen mening van de kredietbeoordelaar over de soft facts wellicht het belangrijkste onderdeel van de kredietbeoordeling. Met de invoering van Basel II is het belang van de financiële rapportage van de debiteur voor de kredietbeoordeling aanzienlijk toegenomen. Het vinden van de geschikte kengetallen voor deze beoordeling is meer en meer pure wetenschap geworden. Wereldwijd zijn universiteiten en andere wetenschappelijke instellingen in de weer deze nog jonge wetenschap naar een hoger professioneel niveau te tillen. Ook de grote banken en traditionele spelers in deze markt als Standard & Poor’s of Moody’s zitten niet stil. De beste ratingsystemen kunnen echter niet zon-

nr 12 december 2006

De controller zal zich als gevolg van Basel II moeten verdiepen in de werkwijze van ratings en de stuurbaarheid en beïnvloedbaarheid hiervan. U bent hierdoor in staat ratings in de management- en budgetteringscyclus te integreren en hiermee de verbetering van de eigen rating überhaupt mogelijk te maken. Een controller kan door deze kennis uitgroeien tot de programma- en projectcoördinator van een aantal verbeterprojecten voor de kwalitatieve verbetering van bedrijfsprocessen die gericht zijn op de verbetering van de eigen rating. Een controller moet vervolgens in staat zijn risicoassesments uit te voeren om de invloed van de diverse bedrijfsrisico’s op de resultaatontwikkeling nauwkeuriger in te schatten. Hierdoor zal de kwaliteit en voorspelbaarheid van de budgetten aanzienlijk toenemen, omdat aangejaagd door Basel II nieuwe controllingmethodieken en betrouwbaardere tooling hiervoor zijn ontwikkeld. Tooling die een brug slaat tussen ratings, risicobeheersing en value based management. De controller is de meest geschikte persoon binnen organisaties om de ontwikkeling van de eigen rating te monitoren en het management en de overige financiële functies te ondersteunen bij het inzichtelijk maken van de effecten van nagenoeg elke beleidsmaatregel op de eigen rating.

39

der betrouwbare input. Daarom wordt de (externe) controlerende accountant wellicht een van de belangrijkste spelers in de nieuwe ratingindustrie. Het feit dat iedereen die direct of indirect iets met kapitaalverschaffing te maken heeft een rating uitvoert, laat een explosieve behoefte ontstaan aan betrouwbare gecontroleerde basisdata. Vervolgens moeten basisdata voor ratingdoeleinden opnieuw gerangschikt, gewaardeerd en gedocumenteerd worden. Dit betekent dat de controlerende externe accountant zich net als alle overige financials inhoudelijk moet verdiepen in ratingmethoden om hierop in te kunnen spelen. Bovendien moet hij kennis van het ratingproces hebben, immers dat kan een accountant als geen ander ondersteunen.

Zodra een controlerende accountant zijn cliënten in staat stelt gecontroleerde ratingrapporten op te leveren, is de stap naar een oordeel hierover wel heel klein geworden. Het valt te bezien hoe deze beroepsgroep hiermee omgaat. Dit is een ontwikkeling met een grote impact die elke financial zeker in –C de gaten moet houden. Meer lezen over Basel II Begin 2007 verschijnt bij Kluwer een boek over Basel II van de hand van Fritz Witt. Deze uitgave zal verschijnen als nummer 80 in de reeks Controlling en Auditing in de praktijk. www.kluwershop.nl

G. Brosens is directeur Robert Half Finance & Accounting Nederland, gespecialiseerd in werving en selectie voor financieel personeel ([email protected])

WERVING & SELECTIE

nr 12 december 2006

GREET BROSENS

40

Géén senior gezocht U zoekt een senior controller? Helaas, dat mag niet meer. Nieuwe Europese wetgeving verbiedt het tegenwoordig om in adver tentieteksten dergelijke voorwaarden te stellen. Iedere aanduiding die iets zegt over hoe oud of ervaren een sollicitant is, is verboden. Óók de zinsnede ‘de ideale kandidaat beschikt over ten minste vij f jaar leidinggevende ervaring’. De wetgeving is bedoeld om de twee uitersten op de arbeidsmarkt, de jongsten en de oudsten, te beschermen. Maar voor werkgevers die op zoek zijn naar nieuw personeel heeft de wetgeving nogal wat voeten in de aarde. Want allemaal leuk en aardig natuurlijk, maar hoe zorgt u er toch voor dat de juiste kandidaten op uw vacature reageren? Stel, om te beginnen, een functieprofiel op aan de hand van de benodigde vaardigheden. Welke kennis en technische vaardigheden zijn noodzakelijk voor het goed functioneren in de betreffende baan? Iemand moet misschien een goede people manager of teamspeler zijn. Wij zijn vaak op zoek naar teamspelers en dat kun je ook gewoon in de vacatureadvertentietekst

zetten. U kunt ook vragen om leidinggevende ervaring, mits natuurlijk noodzakelijk voor de functie. U mag alleen niet schrijven hoeveel jaar ervaring iemand moet hebben. Dat is overigens terecht denk ik, want de één leert snel, de ander langzaam, dus de ene kandidaat voldoet met twee jaar leidinggevende ervaring al aan uw wensen, een ander na tien jaar nog niet. Vraag de kandidaat vervolgens om in zijn begeleidende brief te motiveren

‘De één leert snel, de ander langzaam’

waarom hij over die noodzakelijke vaardigheden denkt te beschikken. U hoeft natuurlijk niet blindelings te vertrouwen op de uitspraken van de kandidaat, maar laat hem zelf zijn beweringen staven. Of iemand ook daadwerkelijk de vereiste kennis in huis heeft, daar komt u tijdens het sollicitatiegesprek achter. Zo’n gesprek is er namelijk niet om ‘aan elkaar te ruiken’ of op basis van de eerste vijf minuten ‘een gevoel’ te krijgen bij de kandidaat, maar om te kijken of de kandidaat kan wat nodig is in die functie. U vraagt in zo’n selectiegesprek dus niet wat de kandidaat vindt van werken in een team, maar of hij het eerder heeft gedaan. En welke rol hij toen in het team had, en of het team toen tot resultaten is gekomen. Met andere woorden: u gaat competentiegericht interviewen. Daarbij gaat het niet om wat de kandidaat vindt, maar om hoe de kandidaat functioneert. Meningen zijn mooi voor bij de lunch, maar daarvoor en daarna moet –C er gewoon gewerkt worden.