De Compostmeester verschijnt driemaandelijks: nr 64 oktober - november - december 2012

BELGIE-BELGIQUE P.B. P.P. ANTWERPEN X P409458 BG/9535

De Compostmeester

Vlaamse Compostorganisatie vzw

De Compostmeester verschijnt driemaandelijks: nr 64 • oktober - november - december 2012

Beste compostmeester Het feestjaar loopt ten einde. We waren niet de enigen die een jubileum vierden. Landelijke Gilden vierde 20 jaar Open Tuinen en het bezoekerscentrum Hof Ter Winkelen vierde tijdens de Trefdag met de Vlaams-Brabantse compostmeesters, tien jaar provinciale ondersteuning.

Info kort DIGITAAL TIJDSCHRIFT TE RAADPLEGEN OP DE WEBSITE We creëerden een aparte rubriek op onze website zodat je de pdf-versie van het tijdschrift “De Compostmeester” snel kan terugvinden. Je kan alle nummers van het tijdschrift lezen op onze website via onderstaande link. www.vlaco.be/kringloop-tuinieren/tijdschrift-de-compostmeester Wil je geen gedrukt exemplaar meer ontvangen, stuur dan een mail naar [email protected] met als onderwerp ‘Tijdschrift digitaal’ en met duidelijke vermelding van je naam en woonplaats. Dan krijg je voortaan driemaandelijks een mail met de link naar het nieuw verschenen nummer.

We trotseren nog de barre wintermaanden en dan zijn we klaar voor de volgende 20 jaar. De start van een vernieuwd Vlaco. Met z’n allen staan we klaar om spitsvondig en creatief de kringlooptechnieken bij de nieuwe generatie te laten doorsijpelen. Een generatie die opgroeide met comfort, die niet uit financiële noodzaak hergebruikt. Een binnenhuisgeneratie die niet een dier, maar een computer op de schoot nam, die groot werd soms ver van de natuur. Zij staan op het punt om hun vleugels uit te slaan. Hen de waarde van grondstoffen en natuur laten ontdekken, is een tocht die we met enthousiasme willen begeleiden mét jou als metgezel. Veel leesplezier Elfriede Anthonissen Kristof Van Stichelen Gerrit Van Dale Cel Thuiscomposteren en Kringlooptuinieren

Afgiftekantoor: ANTWERPEN X Afzenderadres: Vlaco vzw, Stationsstraat 110, 2800 Mechelen

Juni compostmaand JUNI COMPOSTMAAND VERNIEUWT

LAAT JE ZIEN TIJDENS OPEN TUINDAGEN

In 2004 organiseerde Vlaco voor het eerst de Juni Compostmaandcampagne. Negen jaar verder is het tijd voor iets anders. Waarom? Omdat we er van overtuigd zijn dat de kringloopboodschap maatschappelijk relevant blijft als we die in een eigentijds kleedje stoppen. De activiteiten die je elk jaar met de compostmeesters op poten zet, zijn een bron van inspiratie en lokken elk jaar weer heel wat bezoekers. Inspiratie en enthousiasme die we ook de komende jaren willen (en goed zullen kunnen) gebruiken. Een vernieuwde communicatieaanpak is nodig om onze boodschap te kunnen blijven uitdragen, om over alle aspecten van de biologische materialenkringloop te communiceren, en om de kringloopboodschap bij alle lagen van de bevolking te laten doordringen. De nood aan vernieuwing blijkt ook uit een diepgaande analyse van het bezoekersprofiel. Die nieuwe aanpak focust zich in belangrijke mate op sociale media, kringloopcommunicatie en gemeenschapsvorming. Hou het volgende nummer van De Compostmeester in de gaten om er meer over te vernemen.

29 en 30 juni is het weer zover. Dat weekend is voor Landelijke Gilden het hoogtepunt van hun Open Tuinen. In 2013 zet Landelijke Gilden de insecten in de tuin in de kijker. De tuin heeft heel wat te bieden voor de bijen. De bijen vormen een mooie aanleiding om het kringloopverhaal aan de bezoekers te brengen. De tuineigenaar informeert de bezoeker over de bijenlokkende planten die zijn tuin rijk is. Jij compostmeester kan de bezoeker meer vertellen over nestgelegenheid voor de bijen. Demonstreer ‘een insectenhotel bouwen’ of ga met de bezoekers samen aan de slag. Staan de dorre stengels en takken in de tuin nog overeind als je de eerste afspraak met de tuineigenaar maakt? Nog beter, er zitten vast wel bruikbare holle stengels bij van waaruit je kan vertrekken om een insectenhotel te maken. Is je hotel al klaar in het vroege voorjaar? Dan kan je de bezoekers wijzen op de holtes die de bijen al vulden.

Informeer snel bij je gemeentelijke coördinator of in je gemeente een tuineigenaar op je zit te wachten. Vlaco mailde de lijst met een zestigtal tuineigenaars naar de milieudiensten. Alle tuinen uit de lijst willen een compostmeester op bezoek! Laat vóór 9 januari weten of je een demonstratie of infostand in een tuin van Landelijke Gilden bemant. Mailadressen en telefoonnummers kan je bij Vlaco krijgen. Surf naar http://www.vlaco.be/kringloop-tuinieren/snoeihoutverwerking voor tips om een insectenhotel in elkaar te knutselen.

2

De Compostmeester nr 64 • oktober - november - december 2012

Juni compostmaand WEBENQUÊTE: WAT HOUDT DE TUINBEZOEKER BEZIG? De afgelopen jaren vulden duizenden bezoekers van kring looptuin-activiteiten tijdens Juni Compostmaand (JCM), het wedstrijdformulier in. Zij vulden ook plichtsbewust de keerzijde met vragen in. Deze enquêtes leverden 5000 mailadressen op. Al deze bezoekers stuurden we in het voorjaar van 2012 een meer uitgebreide digitale enquête. De antwoorden op de vragen geven ons meer inzicht in wat hen bezig houdt bij het tuinieren. Hieronder een analyse van de resultaten van deze digitale enquête. Daarnaast verwerkte een studiebureau de antwoorden van de bezoekersenquête van Juni Compostmaand 2012. Ter vergelijking vermelden we deze resultaten hier en daar tussen haakjes. De belangrijkste resultaten op een rijtje:

Ik vond het een leerrijke activiteit Meer dan 97 % van de JCM-bezoekers vond het een interessante activiteit, wat sterk overeenkomt met de conclusie uit de recentste JCM-bezoekersenquête-evaluatie (nl. 95 à 98 % is tevreden)

Over volgende kringlooptechniek heb ik iets bijgeleerd Uit de website-enquête blijkt dat composteren, compost en compostgebruik zeer hoog scoren, en dat de bezoeker over de andere kringlooptechnieken opvallend minder bijleerde.


• Meer dan 76 % van de deelnemers aan de webenquête maakte met takken nog nooit een vlechtwerk, takkenril of een creatief ornament. • Meer dan de helft van de deelnemers geeft in de webenquête aan dat ze een deel van de keuken- en tuinresten aan de kippen geven.

Ik had graag meer informatie gekregen over volgende onderwerpen Wanneer we bovenstaande vraagstelling vergelijken met de MASenquêtevraag “Over welke onderwerpen zoekt u VANDAAG / MEER informatie”, dan zien we hier toch duidelijke verschillen. • De webbezoeker heeft heel wat meer thema’s aangevinkt (gemiddeld is per thema de behoefte 5 à 20 % groter) dan de JCM-bezoeker die de dag van de activiteit zijn enquêteformulier invulde. • Echter, de webgeënquêteerde zoekt slechts in 34 % van de gevallen info over compost, terwijl dat bij de laatste bezoekers analyse meer dan 60 % betrof. • De webgeënquêteerde zoekt in meer dan 56 % van de gevallen info over snoeien / hagen (nuanceverschil met snoeihout), terwijl dat bij de laatste bezoekersanalyse varieert tussen 28 en 39 %. • Onder ‘alle overige reacties’ vinden we thema’s als: verticuteren, (regen)watergebruik, waterplanten, hooilandbeheer, (groot) ongedierte vermijden, vierkantemetertuinieren / raamtuinieren, fruitbomen, ergonomie, kruiden, streekeigen tuinieren, compostgebruik in de serre, tuindelen, vossen bestrijden, diervriendelijke tuin …

De bezoekersenquête focuste vooral op de informatiebehoeften. Onder enig voorbehoud kunnen we stellen dat de behoefte van de JCM-bezoekers bevredigd wordt op vlak van compost, maar dat de behoefte naar info over andere kringlooptechnieken groter is (veelal behoefte tussen 20 en 30 %) dan wat er aan kringloopinfo effectief wordt gevonden / aangeboden op de JCM-stand (20 %).

ja/nee antwoorden • Ruim 94 % van de deelnemers composteert in een compostvat, -bak of –hoop, en bijna 84 % van deze mensen gebruikte al zelfgemaakte compost in de tuin.

Ik volgde ooit Maar liefst meer dan 42 % van de JCM-bezoekers volgde ooit een compostcursus (aldus de webenquête), en bijna 70 % volgde ooit een infosessie over thuiscomposteren en kringlooptuinieren (al dan niet via Vlaco of IGV georganiseerd).

• Slechts 18 % rijdt zijn gras af met een mulchmaaier. • Bijna 61 % versnippert zijn snoeihout (soms) met een takken hakselaar(tje).

De volledige vraag- en antwoordenlijst vind je achter de login op www.vlaco.be

• Ongeveer 74 % van de deelnemers bedekt de bodem tussen struiken en vaste planten met een mulchlaag van snippers, bladeren of grasmaaisel.


3

Cursussen, opleidingen, bijscholingen en infosessies Mocht jij nieuwe compostmeesters in je werking verwelkomen dit jaar? Dan woon je zeker in de regio’s rond Aalst, Antwerpen, Hasselt, Waarschoot, of Leuven. In die gemeenten vonden er immers compostmeesteropleidingen plaats. Veertig compostmeesters versterken de gemeentelijke werkingen. Ben jij die nieuwe die al naar scholen gaat? Of voel je je wat onwennig en overdonderd door de kennis die de oude rotten met de jaren hebben opgebouwd? Geen nood, onze contactpersonen bij de milieudienst van gemeente of Intercommunale staan klaar om je te begeleiden.

Zelf het compostvat oogsten en opnieuw opstarten, maakt de theorie over vocht en evenwicht tussen groen en bruin beter begrijpbaar.

De compostmeesters van Laakdal kunnen met de nieuwe compostmobiel uitpakken met een professionele stand op de Vejelse Metten

IGEAN reikte 75 attesten uit voor deelnemers aan de compostcursussen en overhandigde ook fietsen en friteuses aan de winnaars van de PMD-sorteerwedstrijd en de Grote Inzamelmaand voor oliën en – vetten.

De cursisten van Igean op bezoek in Hof ter Winkelen. Niet alleen de getoonde kringlooptechnieken geven hen inspiratie, ook van elkaar steken ze wat op. Met trots ontving schepen Guy Lauwers van de stad Antwerpen, 30 augustus op Biodroom, de deelnemers van de cursus ‘Composteren in de kringlooptuin’. De schepen overhandigde de attesten aan de cursisten in het gezelschap van enkele compostmeesters. Een dame uit Berendrecht vertelde dat zij en haar man niet alleen de eigen tuin bewerken maar ook moestuinieren in de tuin van een oud vrouwtje. De weduwe is blij met de gezellige babbel, heeft een propere tuin en lekkere groentjes.

4


Grond, grondiger, gegrond KEN JIJ DE BIG HANNA EN DE FCF MILL? Misschien ben je al benaderd door het bedrijf FCF Technologies? Dit bedrijf heeft twee apparaten: de Big Hanna en de kleinere FCF Mill. Big Hanna bestaat in verschillende verwerkingsvolumes en heeft een professionele toepassing, maar de kleinste vorm kan ook dienen bij wijkcomposteringen. De FCF Mill is bestemd voor in de keuken bij jou thuis. Vlaco ging in november op bezoek en zag een Big Hanna in werking. Verder bekeek Vlaco de folders en website van beide machines en formuleerde een advies.


groenafval noch gft-afval) en valt dus niet onder thuiscomposteren of wijkcomposteren. Dit soort afval valt bovendien onder de strenge regelgeving van de Europese verordening 1069 die gaat over de dierlijke bijproducten.

Een kwalitatief proces én eindproduct, passend binnen de materialenkringloop, zijn voor ons de hoofdzaak. Daarom benaderen we beide apparaten vanuit de kwaliteit van het verwerkingsproces en het eindproduct.

WAT BETEKENT COMPOSTKWALITEIT? Professionele compost De kwaliteit van compost wordt door verschillende parameters bepaald. Het kwaliteitssysteem van Vlaco is gebaseerd op een controle door de composteerder zelf (de autocontrole) en een onafhankelijke certificering door Vlaco die de principes van integrale ketenbewaking volgt. Zo’n integrale kwaliteitsbewaking garandeert de burger een veilig gebruik van kwaliteitsvolle compost. Inputstromen, het composteringsproces én de compost zijn alle drie van belang voor een veilig en goed resultaat. Niet alleen temperatuur, maar ook zuurstof- en het vochtgehalte zijn essentieel bij hygiënisatie (doding) van ziektekiemen en onkruidzaden. Optimaal verloopt het vochtgehalte volgens deze curve:

Waarom adviseren wij? Vlaco vzw is al 20 jaar de sectororganisatie in Vlaanderen voor alles wat te maken heeft met verwerken van organisch-biologisch afval. Enerzijds voeren we een integrale kwaliteitscontrole uit bij professionele verwerkers (composteerders en vergisters) met het oog op de productie van kwaliteitsvolle eindproducten die nuttig kunnen worden toegepast, anderzijds sensibiliseren wij de burgers om kringlooptechnieken toe te passen. Een derde belangrijke taak is de afzet van compost en digestaat, door landbouw, door burger, door groensector… Al onze activiteiten passen in een duurzame materialenkringloop van organisch-biologisch afval. We leggen de nadruk op kwaliteit in zowel de kleine kringloop (bij de mensen thuis) als in de grote kringloop (op professionele schaal). Een kwalitatief proces én eindproduct, die passen in de materialenkringloop, zijn daarom voor ons de hoofdzaak!

We stellen ons 3 hoofdvragen We formuleerde drie hoofdvragen: 1. Is er een toepassing voor FCF Mill en Big Hanna voor een intercommunale werking? 2. Is de FCF Mill geschikt voor appartementen? 3. Is Big Hanna echt geschikt voor wijkcomposteringen, voor wijken of appartementsblokken? Dat Big Hanna geschikt zou zijn voor restaurants, ziekenhuizen, scholen … is op dit moment betwijfelbaar. Afval afkomstig uit deze bedrijven beschouwt Vlaanderen immers als bedrijfsafval (dit is geen

Een indicatie voor een kwaliteitsvolle verwerking is het resultaat van analyses van (meerdere) compoststalen over een langere periode. Belangrijk hierbij is dat een onafhankelijk erkend labo (te vinden op de OVAM-website en die van Vlaco) met de juiste CMA’s (dit zijn juiste analyseprocedures voor compost) dit analyseert. Hierbij zijn deze parameters essentieel: • • • • • • • • •

Organisch stofgehalte (min. 16 %) Droge stofgehalte (min. 50 %) pH EC CN verhouding Kiemkrachtige zaden (geen) Ziektes (geen) Zware metalen (in mg/kg DS) Rijpheidsgraad (min. 5)

Voor enkele van deze parameters bestaan Federale overheids normen en Vlarema-normen.


5

Grond, grondiger, gegrond Thuiscompost Ook bij de burgers thuis is een kwaliteitsvolle compostering mogelijk. Door middel van een vat of een bak, een goede mengverhouding tussen groen en bruin materiaal, regelmatige beluchting en voldoende tijd is een burger in staat om zelf op een kwaliteitsvolle en veilige manier te composteren en de compost te gebruiken. Wij adviseren om nooit gekookt of bereid voedsel (kaas, soep …) in het compostvat of –bak te gooien. Ook uitwerpselen van vleeseters (kattenbakvulling, …) horen niet in het composterend materiaal. Daar zijn verschillende redenen voor. De wel/niet lijst is op onze website te vinden.

ADVIES OVER FCF MILL Dit advies is gebaseerd op de inhoud van de folder en de info die de testers ons vertelden. FCF Mill is een toestel dat in een stad (waar geen selectieve gft-ophaling bestaat) op appartementen (zonder balkon of tuin) gebruikt kan worden. Ook de wormenbak is ontwikkeld voor deze groep burgers, maar blijkt geen oplossing voor alle appartementbewoners. De wormenbak vraagt immers nauwe opvolging. Kan de FCF Mill dan wel aan de verwachtingen van deze burgers voldoen?

Een knijptest geeft weer of het juiste vochtgehalte bereikt is: de compost is te droog wanneer het materiaal volledig uit elkaar valt in de hand. Een andere indicatie is dat de compost naar verse bosgrond moet ruiken.

Jij bent goed bezig! De promotie van kringlooptuinieren werkt op verschillende niveaus. Vlaco heeft reeds 540 cursussen gegeven en 4.500 compostmeesters opgeleid die de boodschap van kwalitatief composteren uitdragen. Compostgebruik is een onderdeel van de cursussen en compostmeesterschap. Verder communiceert Vlaco ook rechtstreeks naar de burger via website, campagnes, projecten en dergelijke. 70 % van de burgers heeft ons promotiemateriaal (folders, brochures …) gezien. Samen zorgen we er voor dat 72 % van de thuiscomposteerders kwalitatief thuiscomposteert! Deze cijfers komen uit het “Evaluatieonderzoek materialenkringloop 2012”, OVAM.

Enkele technische gegevens: • • • •

Verwerkingscapaciteit is wekelijks 11 of 15 liter Gebruik kan zowel binnen- als buitenshuis Ongeveer 49 dB geluidslast Electriciteitsverbruik van 1,1 kW per dag

Mogelijke problemen met de voorgestelde input materialen FCF Technologies verklaart dat alles van tafel in de machine mag. Vlaco heeft een uitgebreide wel/niet lijst opgesteld (zoals hoger vermeld). Bijvoorbeeld bereid voedsel: wij adviseren om dat niet te composteren. Het trekt ongedierte aan. Wellicht is dit met een Mill, die in huis geplaatst is, minder het geval, maar muizen, inventieve honden en katten zouden wel eens een kansje willen wagen. Reukoverlast en lawaai zullen zeker een probleem zijn, zoals uit de test door Ivarem-medewerkers thuis en op bureau blijkt.

Onvoldoende composteringsproces Technisch gezien is een composteringsproces van 4 weken veel te kort. Het is onmogelijk dat er in die tijd een voldoende afbraak is tot een stabiel eindproduct (het is onvoldoende uitgerijpt). Als het product gebruikt wordt (bvb in bloembakken, potten) zal het verder composteren en elementen aan de planten onttrekken.

Kringloop is moeilijk te sluiten Volgens de productfolder produceert dit apparaat zo’n (15kg per week X 4 = 60 kg per maandX 30%) 18 kg compost per maand. Op jaarbasis is dit 216 kg. Waar gaat een appartementsbewoner de compost gebruiken als eenmaal de bloembakken gevuld zijn? Aangezien dit product niet uitgerijpt is, mag het zeker niet puur gebruikt worden. De kringloop kan niet gesloten worden als er niet voldoende afzetmogelijkheden zijn. En afzetten in de vuilzak past niet in het huidig Materialenbeleid!

6


Grond, grondiger, gegrond Struikelblokken • • • •

De prijs (500€) Elektriciteitsverbruik (1,1 kW/dag) (= meer dan 50€/jaar) Aankoop pellets/korrels (= meer dan 10€/jaar) Vermoedelijk onvoldoende kwaliteit van eindproduct (niet uitgerijpt omwille van de te korte composteringsduur) • Niet sluiten van de kringloop indien geen afzetmogelijkheden

ADVIES OVER BIG HANNA


Het advies beschouwt enkel het gebruik van Big Hanna bij wijk composteringen. De machine vormt een compact geheel en ziet er gebruiksvriendelijk uit. De mogelijke combinatie met biofilter is een pluspunt.

Inputmateriaal Zie opmerkingen bij FCF Mill.

Advies FCF Mill

Onvoldoende composteringsproces

De motieven waarom een burger kiest voor het thuiscomposteren zijn simpel (*resultaten “Evaluatieonderzoek materialenkringloop 2012”, OVAM) :

Zie opmerkingen bij FCF Mill

• Het ‘ecologische’ • Het ‘gemakkelijke’ • Het ‘financiële’ (kosten te besparen bij ophaling) De FCF-Mill beantwoordt nauwelijks aan deze voorwaarden. Om die reden lijkt het ons geen correcte keuze om dit apparaat te promoten in functie van een gesloten organisch-biologische materialenkringloop. Op basis van eerdere studies die door Vlaco en OVAM werden uitgevoerd, kunnen we gerust stellen dat er betere, goedkopere, meer betrouwbare … composteermethodieken bestaan.

Temperatuuropvolging Bij Big Hanna is geautomatiseerd en is voldoende in het kader van een wijkcompostering. De thermometer gaf bij het bezoek 68°C in het midden aan. In de trommel is het aanwezige materiaal erg droog. Als het composteringsproces te droog verloopt, zal het proces stil vallen. Er is ook geen garantie op doding van ziektekiemen en onkruidzaden (vanwege de afwezigheid van vocht). In een wijkcompostering is het risico op verspreiding van ziektes of onkruidzaden zoals tomatenzaad veel groter. Hygiënisatie is toch een belangrijk aspect. Reductie tot 10 % is betwijfelbaar. Normaal gezien zou dit ongeveer 30% moeten zijn. Het lijkt er op dat we eerder van een uitdroging kunnen spreken.

Kwaliteit van compost Het product is erg droog. Een knijptest ter plaatse bewijst dit: het product viel volledig los uit elkaar. De huidige laboratoriumanalyse is onvoldoende en bewijst weinig over de kwaliteit van de compost. Parameters zoals hierboven zijn niet getest/vermeld en het labo is niet erkend voor de analyse van compost.

Struikelblokken • De prijs (vanaf 8.000€) • Elektriciteitsverbruik • Aankoop pellets/korrels (te vervangen door snippers is misschien mogelijk) • Onvoldoende kwaliteit van eindproduct • Verdere sociale struikelblokken bij een wijkcompostering (opvolging, onderhoud, sluikstort…) worden niet met dit apparaat opgelost. Zie Vlaco-rapport 2008: Inventarisatie en doorlichting van de wijkcompostering.

Advies Big Hanna De voorwaarden waarom men voor een wijkcompostering kiest zijn ruimer dan enkel ‘vuilzak besparend’. Vanwege de bovenstaande struikelblokken lijkt het ons niet aangewezen om deze investering in een wijkcompostering te doen indien de (sociale rand-) voorwaarden van het rapport ook niet worden ingevuld (Zie Vlaco-rapport 2008: Inventarisatie en doorlichting van de wijkcompostering).

BESLUIT Ongeacht welke beslissing je als gemeente, intercommunale of als compostmeester neemt, we beschouwen het onze taak om je objectief en op het huidige aanbod van machines een advies te formuleren.


7

Compostmeesters aan de slag TUINIEREN IN DE STAD Iedereen kent het wel, een open ruimte aan de rand van de dorpskern, groentetuintjes netjes op een rij. Tuinhuisjes in elkaar geknutseld van oude planken, golfplaat … Herken jij ook die herinnering? Je pa die vroeger elke ochtend in een volkstuintje doorbracht en fier huiswaarts keerde met de oogst van de dag. Ma die klaagde omdat pa de grond niet van de groenten had afgeklopt. En nu is het jouw beurt om fier te zijn op je moestuin en je passie aan je kinderen door te geven. Maar de jeugd heeft het zo druk, druk, druk. En toch is er ook bij sommigen onder hen die begeestering om zelf te telen en de pure smaak van eigen kweek te ervaren. ‘Mama, Ik heb van dat speciaal plantgoed gekocht, vergeten groenten noemen ze het. Had je dat receptenboekje van de bomma maar gevonden. Die had vast wel warmoes of aardpeer op het menu.’ Onze ouders kenden die oude rassen allemaal nog. De jong volwassenen hebben geen tijd om samen met papa het weekend in zijn groentetuin door te brengen en het vak van groenten telen te leren. Ze verhuizen naar de stad en het weekend is al gereserveerd voor de inkopen en de kinderen … de scouts, de turnles, de zwemles … en de jong volwassenen rijden van hot naar her. Her en der duiken nieuwe initiatieven op waar die jong volwassenen zelf met vallen en opstaan kunnen leren telen. En al is de sla een keer doorgeschoten of zie je van ver op het broccoliperceel gele bloempjes opduiken. Van je eigen fouten leren, is de beste leerschool.

Op 29 september sloot de Biodroom feestelijk af met een klimaatfeest. De compostmeesters van Igemo waren van de partij: Op zaterdag 29 september gingen we op educatieve uitstap om andere manieren van tuinieren te bekijken. De laatste tijd groeit de belangstelling voor het telen van eigen groenten en kruiden. Tegelijkertijd worden de tuinen kleiner of hebben mensen zelfs geen tuin meer. In de voormiddag bezochten we het ‘t Zijp te Duffel. Sigrid Lauthouwers vertelt geanimeerd over haar ikweet-niet-meer-hoeveel-kruiden-tuin. We drinken een hemelse kruidenthee met een crackertje belegd met paardenbloemenconfituur en eetbare bloemen.

In Antwerpen startte in april het project BIODROOM. Een project dat tuinieren verweeft met kunst en ontspanning en samenhorigheid uitstraalt. De stad Antwerpen plaatste meer dan 500 bigbags gevuld met teelaarde op een openbaar grasveld op Linkeroever.

‘s Middags lunchen we op de Antwerpse Rechteroever in een fairtrade- en biorestaurant en wandelen dan door de voetgangerstunnel naar Linkeroever. De tunnel is bekend van allerlei feuilletons, maar door veel van ons nog nooit lijfelijk doorlopen. Op Linkeroever is sinds april 2012 een tijdelijke moestuin voor Antwerpenaars zonder tuin die wel graag eigen groenten en kruiden kweken. De aanpak is gemeenschappelijk: wie meewerkt spaart punten bij elkaar om zo een deel van de oogst zelf te kunnen klaarmaken. Omdat het een tijdelijke tuin is en men niet zeker is over de grondkwaliteit wordt er getuinierd in grote zakken. De bewoners van de flatgebouwen of huizen in de buurt komen er moestuinieren onder begeleiding van het Ecohuis van de stad Antwerpen. Wie helpt in de tuin krijgt een stempel op de spaarkaart. Wie voldoende stempels spaarde, kan een eigen bigbag onderhouden en oogsten. Stempels inruilen voor lessen over ecologisch tuinieren of oogst van de gemeenschappelijke bigbags mag ook. Van de meer dan 500 bigbags zijn een kleine 50 in ‘eigen beheer’. De oudste tuinier onder hen is 86 jaar. De man is maar wat blij dat hij zijn oude hobby opnieuw kan uitoefenen. De volle smaak van de verse oogst kan je iedere zaterdag komen proeven op de barbecue. Ook wie niet mee tuiniert mag voor een kleine duit in het zakje mee smikkelen en smullen. Ja zelfs mensen van het stadscentrum kan je hier vinden. Een streepje muziek maakt de avond compleet. Wie wilt, volgt een workshop, geniet van de creaties of slaat een praatje met een drankje in de hand aan de biobar.

8


Compostmeesters aan de slag Vlaamse Compostorganisatie vzw

Ook beeldende kunstenaars maakten er installaties: mollen uit wilgentakken, een slakkenhuis, een treintje tussen de groenten, tuintjes in oude meubelen.

Ons bezoek liep samen met het afsluitfeest van de Biodroom. Time Circus sloot hun artistieke bijdrage even spectaculair af als ze begonnen waren. Nadat enkele maanden geleden een rups langs een flatgebouw naar boven was gekropen, kwam er nu een kleurrijke vlinder uit de reuzecocon. We maakten de zweefvlucht van de vlinder vanaf het torengebouw mee. Prachtig! Time Circus, het kunstenaarscollectief richt ook tot 2014 op twee pontons voor het MAS een duurzame tuin in, ze noemen het een ‘publiek laboratorium’. Een bezoekje meer dan waard. Ann Hufkens Begeleiding compostmeesters Igemo


9

Thuiscomposteren TIPS kringlooptuinieren FENG SHUI! ; KLINGLOOPTUINIELEN VOOL DUMMIES De tuin is, zoals onze woning, een afspiegeling van onze persoonlijke wensen. Voor een geslaagde inrichting van de tuin reikt Feng Shui ons een aantal manieren aan om harmonie te creëren in de kringlooptuin en om kracht te putten uit de schoonheid van onze tuin. “Jaja, allemaal goed en wel,” horen wij u denken, maar wat is feng shui nu eigenlijk écht? Feng Shui is een typisch OostAziatische manier van omgaan met de realiteit om ons heen. Het betekent letterlijk ‘water’ en ‘wind’, dé twee bronnen van levensenergie, volgens de aanhangers van de Feng Shui-gedachte. De tuin is een plek om te ontspannen en te bezinnen, daar zijn de meesten van ons wel van overtuigd. Volgens Feng Shui is de tuin met ons verbonden door tal van energiestromen, zowel positieve als negatieve. Feng Shui is de studie van deze waardevolle energie, en focust hierbij op het belang van harmonie in onze omgeving; alleen dan kunnen we ons goed voelen. Je hebt wellicht al wel gehoord van Yin en Yang. Wel, Feng Shui verbindt de complementaire en tegengestelde krachten van Yin, het passieve element, en Yang, het actieve element. De harmonieuze interactie van deze twee elementen brengt een gevoel van welbehagen teweeg. De basisprincipes van Feng Shui kunnen toegepast worden op tuinen, maar ook op de woning. De tuin moet het karakter van de woning en van diegenen die er wonen zodanig weerspiegelen om tot een homogeen geheel te komen. Feng Shui is gebaseerd op het Taoïsme. Deze filosofie ontstond ongeveer 2500 jaar geleden in China en verspreidde zich nadien naar Japan. De Feng Shui trachtte om de diversiteit van de natuur opnieuw in de tuin te brengen. Hierbij gaat de voorkeur uit naar tuinen met een groot aantal gezichtspunten en verrassingseffecten. Deze discipline is sinds enkele jaren uitgegroeid tot een inspiratiebron voor Europese tuiniers en tuinarchitecten. De Feng Shui-cultuur houdt trouwens niet alleen rekening met plantvormen in de tuin, maar ook met het omliggende landschap, ja zelfs met het universum in zijn geheel; als was het heelal één groot levend organisme. Door de gelijktijdige aanwezigheid van de vijf natuurelementen – water (bv. een kikkerpoel), aarde (bv. een stenen muurtje), hout (bv. bomen), vuur (bv. invallend zonlicht) en metaal (bv. een smeedijzeren hekwerk) – zijn een oneindig aantal combinaties mogelijk en komen natuur en architectuur nader tot elkaar. Is een element al te nadrukkelijk aanwezig, dan kan dat nefaste gevolgen hebben; is de tuin evenwichtig aangepakt, dan heeft dit een positief effect op de gemoedstoestand. Planten zijn belangrijker dan bloemen in de tuin. De goede gezondheid van de planten bevordert – conform de Tao-gedachte – de gezondheid van de tuinbewoners.

10

Een tuin aanleggen houdt volgens het Feng Shui-principe in de eerste plaats in dat we moeten nadenken over de inrichting van de ruimte, de verdeling van de volumes, het uitzetten van de gezichtsassen, het evenwicht van de kleuren en de densiteit. Het omliggende landschap moet nauwkeurig bestudeerd worden zodat de fraaie plekken alle aandacht krijgen en de onaangename elementen weggestopt worden. Planten en decoratieve elementen mogen met een zekere vrijheid worden aangebracht, zonder overdadig te zijn. De tuin moet gevarieerd zijn, zonder overladen te zijn. De tuin mag in geen geval ‘star’ zijn, maar moet evolueren met diegenen die erin vertoeven, op het ritme van de natuur een ruimte scheppen waar nieuw leven kan ontwikkelen wanneer er een einde komt aan het vorige leven … Kortom: Feng Shui lijkt wel een moeilijk woord voor een specifieke vorm van kringlooptuinieren. Toch?

In de taal van de kringlooptuinier klinkt Feng Shui als volgt: • Maak geregeld een balans op van je kringlooptuin. Waar de (vaste) planten of houtigen om één of andere reden niet meer naar behoren ontwikkelen, zet je nieuwe planten, terwijl je de verwijderde planten ‘in de kringloop’ brengt. • Zet de planten niet te dicht bij elkaar zodat ze goed kunnen uitgroeien, en de energie kan circuleren. • Houd rekening met de verandering van de seizoenen. Kies (vaste) planten en houtigen die op verschillende tijdstippen bloeien en vrucht dragen. • Accentueer vergezichten en maak gebruik van natuurlijke reliëfverschillen; m.a.w. hoog je grond niet op of egaliseer niet, indien dat niet strikt nodig is. • Gebruik hoge, groenblijvende planten of kringloopwanden wanneer afscherming nodig is. • Breng decoratieve elementen aan (bv. bank, tuinhuisje, bloempotten …) om het tuingeheel te verlevendigen. • Werk met eenkleurige tuinaccenten. Dus zet bij voorkeur grotere gehelen met dezelfde kleur in plaats van een allegaartje van diverse bloemkleuren. Eénkleurige gehelen creëren ritme en rust. • Vermijd winderige plaatsen – ‘tochtgaten’ – en plant zodanig dat windturbulentie geen kans krijgt. • Leg een waterpartij aan, of accentueer natte plekken in en beekranden langs je tuin.



Compost spinsels Vlaamse Compostorganisatie vzw

Pepijn: Jazeker, mensen vinden dit ook steeds belangrijker en er is ’Per Vierkante Meter’, een woonprogramma dat de nieuwste meer vraag naar. De meerderheid van de mensen wil tegelijkertijd bouw-, doe-het-zelf-, lifestyle- en groentrends uit de doeken doet, iets dat weinig tijd in beslag neemt en niet teveel moeite kost. Het sloot tot voor kort de vrijdagavond af bij televisiezender ‘Vitaya’. moeten praktische, niet-tijdrovende technieken zijn. Het verwerken De bekende tuinarchitect / tuinman-met-een-kringloopboodschap van snoeiafval in een takkenwal, thuiscomposteren of mulchmaaien Pepijn Verheyen verzorgt het onderdeel ‘groentips’. Het leek ons vzw sluiten hier perfect bij aan. Het afvoeren van snoeihout, een goed idee om hem enkele vragen voor de voeten te werpen. Vlaamse Compostorganisatie grasmaaisel … naar het containerpark kost vaak meer moeite, tijd en geld. Ook het gebruik van inheemse soorten, streekgebonden materialen, waardplanten voor vlinders … genieten mijn voorkeur Vlaamse Compostorganisatie vzw binnen een concept. Hebt u al bijzondere tuintips gekregen van particulieren of van mensen die u zelf interviewde?


Pepijn: Of je het echt tuintips kan noemen durf ik niet te zeggen, maar meermaals wordt ik verrast door iemand die met veel bezieling laat zien waarmee hij bezig is. Dat kan gaan over de zelfgekweekte ingrediënten van een kruidenthee die we drinken, het snoeiwerk dat een geleide perelaar een eigen karakter geeft, een schuilplaats voor egels tussen al dan niet bewust geplaatste stenen. Een tip hoeft ook niet altijd te worden uitgesproken; we zien, voelen, proeven, ruiken … Wanneer je door iets wordt beroerd is het een kwestie van na te denken waardoor. Wat is uw meest bijzondere tuinervaring? Pepijn: Als ik er twee moet uithalen bij ‘Per vierkante meter’, dan zijn dit mijn bezoek aan de Wintertuin van het Ursulineninstituut in Onze-Lieve-Vrouw-Waver en mijn bezoek aan de ecologische begraafplaats Tereken in Sint-Niklaas. Vlaamse Compostorganisatie vzw Vlaamse Compostorganisatie vzw De Wintertuin, daterend van 1900, is eigenlijk geen tuin in de letterlijke zin van het woord, maar een soort van binnenruimte in Kunt u zichzelf even kort voorstellen? glas met planten. Een parel van art nouveau die deel uitmaakte van het aangrenzende meisjesinternaat. Het indrukwekkende licht- en Pepijn: Van opleiding ben ik tuinen landschapsarchitect. Ik houd kleurenspel van de prachtige naar de natuur refererende glasramen, mij in de eerste plaats bezig met het uittekenen van ‘groene reflectie op potten en tafelbladen, het doordacht gebruik van water concepten’. Naast de opleiding tuinen landschapsarchitectuur en groen in de ruimte, maakten een diepe indruk op mij. Dit staaltje volgde ik een opleiding in de wiskunde, kunst, en 3D tekenen. Het van doordacht vakmanschap levert het bewijs dat vroeger natuur is deze kennis in combinatie met deze van mijn vrouw, master in wellicht meer centraal stond in het ontwerpen dan nu. Gelukkig de psychologie, die leidde tot een specifieke werkwijze waarbij de zien we daar een positieve evolutie. nadruk ligt op een ruimtelijk ontwerp waarbinnen de beleving en De begraafplaats Tereken is een zeer mooi voorbeeld van hoe de persoonlijkheid van de gebruiker centraal staan. Vlaamse Compostorganisatie vzw een openbare ruimte, zoals een begraafplaats, op een ecologisch Het is door de unieke werkwijze, het geven van lessen verantwoorde, duurzame manier kan ingericht worden. Hier toont en voordrachten, de deelname aan (en het winnen van) men aan dat een ecologisch, duurzame ingerichte ruimte ook verschillende ontwerpwedstrijden, beursprojecten, Tuinlabo als esthetisch en praktisch is en door de algemene bevolking wordt onderzoekscentrum en de zaken die ik doe in de media zoals het geapprecieerd. Takkenwallen, een wilgenhut, bijenkasten, groene “groene gedeelte” in het TV-programma ‘Per vierkante meter’ op paden … je vindt het er allemaal. Vitaya, dat ik dingen kan helpen sturen. Hoe hebt u het kringlooptuinieren leren kennen? Pepijn: Mijn vader is, al zolang ik weet, een fervent tuinier met oog voor duurzaam, biologisch en ecotuinieren. Het is o.a. via hem dat ik kennis maakte met het kringlooptuinieren. Hij zat, toen ik klein was, als actief lid in de milieuraad en werkte mee aan boeken over groen ... Als kind kweekten we onze eigen groenten op een biologische manier. Vandaag leer ik nog steeds nieuwe zaken kennen via mijn vader, vooral wanneer we samen in Frankrijk in zijn fruit- en wijngaard zijn. Past u zelf ook kringlooptechnieken toe bij uw tuinaanleg en -ontwerpen (bv. snoeihout verwerken in vlechtwerk of snipperpad, mulchen met grasmaaisel, mulchmaaien, composteren ...)?

In welke mate spelen persoonlijkheid, wensen, noden en belevingswereld van de bewoners een rol bij tuinontwerp en -aanleg? Pepijn: Deze aspecten spelen een zeer belangrijke rol. Vroeger ontwierp de architect of tuinarchitect maar al te vaak een ruimte op basis van zijn eigen voorkeuren, verlangens en visie. Het is echter niet diezelfde architect die later in deze ruimte moet wonen! Iedereen beleeft vanuit zijn eigen opvoeding, achtergrond, kennis een bepaalde ruimte, kleur, vorm, geur ... anders. Een omgeving beïnvloedt ons denken, gevoel en gedrag, en kan ervoor zorgen dat de persoon die erin leeft zich goed of slecht voelt. Er bestaan geen absolute richtlijnen om ervoor te zorgen dat een bepaalde omgeving door iedereen als positief wordt ervaren. Vandaar dat het zeer belangrijk is om mensen persoonlijk te beluisteren naar hun wensen, noden en belevingswereld om zo te komen tot een ontwerp


11


Compostspinsels


dat aansluit bij de omringende omgeving én tegelijk aansluit bij de persoonlijkheid van Vlaamse Compostorganisatie vzw zijn bewoners. Is het mogelijk om op korte termijn een gedragsverandering bij de particuliere tuinbezitter teweeg te brengen van traditionele biljartlaken- en conifeertuin naar kringlooptuin, en hoe denkt u die gedragsverandering mogelijk te maken?

colofon Uitgave van de Vlaamse Compostorganisatie vzw Redactie:

Elfriede Anthonissen Kristof Van Stichelen Gerrit Van Dale

Vormgeving:

Reclamebureau Mink

Druk:

Drukkerij Buroform

V.U.:

Luc Vanacker Stationsstraat 110 2800 Mechelen

Redactie-adres: Vlaco vzw Cel Thuiscomposteren en Kringlooptuinieren Stationsstraat 110 2800 Mechelen Tel.: 015 451 370 Fax: 015 218 335 [email protected]

Pepijn: In onze Westerse landen hebben we een vrij hoog milieubesef. In Vlaanderen is er een algemene gedragverandering mogelijk in mee te doen. Om af te sluiten lijkt het me de richting van een meer ecologische tuin. belangrijk om onze kinderen via de scholen, Of deze gedragswijziging zal plaatsvinden, jeugdverenigingen … mee te betrekken bij is afhankelijk van verschillende factoren. het verantwoord tuinieren. Zij zijn tenslotte Zowel de overheid, de ontwerper, de de toekomst! aannemer als de tuinliefhebber dragen Welke tuingerelateerde tips zou u hier toe bij. Ontwerpers moeten hun zelf aan de tuinliefhebbers willen verantwoordelijkheid nemen en oplossingen geven? zoeken om met minder inspanning Vlaamse Compostorganisatie vzw er zijn zoveel specifieke tips. meer resultaat te bereiken. Misschien Pepijn: Goh, kan de overheid subsidies verlenen of Wanneer je het globaal zou stellen, zou ik budgetten vrijmaken / beter verdelen zodat zeggen dat het, volgens mij, vooral belangrijk verschillende en ook kleinere initiatieven is bij het inrichten van jouw buitenzone om ondersteund worden. Individuele voordelen te luisteren naar jezelf. Creëer je persoonlijk zoals bv. een lagere afvoerkost van snoeihout ‘tuinverhaal’ en ga op reis. Ontdek dan op door het te verwerken in een takkenwal zijn die reis fantastische dingen en vergeet je namelijk sneller voelbaar dan collectieve ervaringen niet te delen met mensen die voordelen ook al besef je waarschijnlijk dat je kent of ontmoet. Of het nu gaat over het deze primeren. Belangrijk om te weten is bouwen van een wilgenhut, het kweken dat jouw bijdrage door bijvoorbeeld mee te van eigen groenten, het maken van een doen aan kringlooptuinieren zinvol blijkt en compostbak …; ergens is er wel iemand die dat je ervan op de hoogte bent dat anderen gebaat is bij deze informatie, en die dit hip en ook deelnemen aan deze initiatieven. De hot vindt. Wissel je oogst uit, kijk hoe anderen informatie moet specifiek genoeg zijn, iets oplossen en experimenteer. Uiteindelijk is aansluiten bij de doelgroep en vaak genoeg het leven één groot experiment. Respect voor herhaald worden. Verder denk ik ook dat de omgeving, natuur en onze medemens! het belangrijk is om feedback te geven over het resultaat van de eigen inspanningen, Hartelijk dank voor dit interview. zodat er sociale steun en sociale druk is om


122362 www.mink.be

Het geheel of gedeeltelijk overnemen van artikelen is toegelaten, mits bronvermelding.

De Compostmeester verschijnt driemaandelijks: nr 64 oktober - november - december 2012

Recommend Documents