UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE ACADEMIEJAAR 2014– 2015
De analyse van het basisinkomen op sociaal-economisch vlak
Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van Master of Science in de Handelswetenschappen
Laurence Seynhaeve onder leiding van Prof. L. Jonckheere
UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE ACADEMIEJAAR 2014– 2015
De analyse van het basisinkomen op sociaal-economisch vlak
Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van Master of Science in de Handelswetenschappen
Laurence Seynhaeve onder leiding van Prof. L. Jonckheere
Vertrouwelijkheidsclausule
PERMISSION Ondergetekende verklaart dat de inhoud van deze masterproef mag geraadpleegd en/of gereproduceerd worden, mits bronvermelding. Seynhaeve Laurence
Woord vooraf
Deze
masterproef
werd
geschreven
als
sluitstuk
van
mijn
opleiding
Handelswetenschappen met als afstudeerrichting Strategisch Management. In het kader van mijn masterjaar is deze thesis een terugblik op verschillende cursussen die wij dit jaar bestudeerd hebben, maar dan toegepast op een onderwerp uit de actualiteit. Een onderzoek zal worden uitgevoerd naar de motivatie van mensen om (nog) werknemer te zijn in een organisatie en de motivatie om zelfstandig te ondernemen bij het verkrijgen van een onvoorwaardelijk basisinkomen, rekening houdend met de sociaal-economische context. In het bijzonder zou ik graag mijn promotor Prof. Lieven Jonckheere bedanken voor zijn begeleiding, tijd en advies om dit eindwerk tot een goed einde te brengen. Graag had ik ook Mevrouw Ingrid Boom willen bedanken die mij heeft laten kennis maken met de wereld van een onvoorwaardelijk basisinkomen, waarover tevens veel te lezen viel in de media de afgelopen maanden. Daarnaast een dankwoord voor alle respondenten, die meermaals vragenlijsten voor mij hebben ingevuld, alsook voor mijn ouders, familie en vrienden die mij altijd gesteund hebben.
I
Inhoudsopgave Woord vooraf ............................................................................................................................................... I Inhoudsopgave ........................................................................................................................................... II Lijst van gebruikte afkortingen ........................................................................................................... IV Lijst van de tabellen, figuren en vergelijkingen ............................................................................. V
Inleiding .............................................................................................................................................. 1 I. Literatuur ........................................................................................................................................ 4 1 Context ......................................................................................................................................... 4 1.1 De historiek van het basisinkomen .......................................................................................... 4 1.1.1 16de Eeuw: Minimuminkomen ............................................................................................................. 4 1.1.2 18de Eeuw: Onvoorwaardelijk .............................................................................................................. 4 1.1.3 19de Eeuw: Onvoorwaardelijk universeel basisinkomen ......................................................... 5 1.1.4 20ste eeuw: Debat ..................................................................................................................................... 6 1.1.5 21ste Eeuw: Het precariaat van Guy Standing ................................................................................ 7 1.2 Het basisinkomen in de praktijk ............................................................................................... 8 1.2.1 Mincome, Canada ...................................................................................................................................... 9 1.2.2 Namibië ....................................................................................................................................................... 10 1.3 Het basisinkomen en het sociale zekerheidsrecht in België ......................................... 11 1.3.1 De sociale zekerheid in België .......................................................................................................... 12 1.3.2 Het basisinkomen als vervanger van de sociale zekerheid? ............................................... 14 1.4 De financiering van het basisinkomen .................................................................................. 16 1.4.1 Vivant: Vervangen van huidige inkomens ................................................................................... 17 1.4.2 Götz Werner: Consumptiebelasting ............................................................................................... 19 1.4.3 Häni & Schmidt: Grundeinkommen, ein Kulturimpuls .......................................................... 20 2 Het basisinkomen .................................................................................................................. 24 2.1 Elementen van de definitie ....................................................................................................... 24 2.1.1 Adequate levensstandaard ................................................................................................................. 25 2.1.2 Monetair inkomen .................................................................................................................................. 26 2.1.3 Onvoorwaardelijk .................................................................................................................................. 26 2.1.4 Individueel ................................................................................................................................................ 28 2.2 Alternatieven ................................................................................................................................. 30 2.2.1 Participatie-‐inkomen ............................................................................................................................ 30 2.2.2 Negatieve inkomensbelasting ........................................................................................................... 31 3 De mogelijke voor-‐en nadelen van het basisinkomen .............................................. 32 3.1 Mogelijke voordelen .................................................................................................................... 32 3.1.1 Gevoel van rechtvaardigheid en vrijheid ..................................................................................... 32 3.1.2 Leidt tot meer jobs en groei ............................................................................................................... 33 3.1.3 Leidt tot administratieve efficiëntie ............................................................................................... 34 3.2 Mogelijke nadelen ........................................................................................................................ 35 3.2.1 Luiheid van het individu ..................................................................................................................... 35 3.2.2 Immigratie van de massa .................................................................................................................... 37 3.2.3 Stijging van het prijspeil ...................................................................................................................... 37 3.3 Denkmodel: Vergelijking met Win For Life ......................................................................... 38 3.3.1 Van werken naar niet-‐werken .......................................................................................................... 42 3.3.2 Van werknemer naar zelfstandige .................................................................................................. 42 3.3.3 Afname van de werkduur ................................................................................................................... 43 4 Motivatietheorieën ............................................................................................................... 44 4.1 McGregor’s Theory X and Y ....................................................................................................... 44 4.2 Content Theorie vs. Process Theorie ..................................................................................... 45
II
4.3 Maslow’s need hierarchy theory ............................................................................................. 46 4.4 Alderfer’s ERG theory ................................................................................................................. 47 4.5 McClelland’s need theory ........................................................................................................... 48
II Onderzoek .................................................................................................................................... 50 5 Onderzoeksopzet ................................................................................................................... 50 5.1 Onderzoeksvraag ......................................................................................................................... 50 5.2 Hypothesen ..................................................................................................................................... 50 5.3 Methodologie ................................................................................................................................. 51 5.4 Ontwikkeling van de vragenlijsten ........................................................................................ 51 5.4.1 Vragenlijst 1 .............................................................................................................................................. 51 5.4.2 Vragenlijst 2 .............................................................................................................................................. 53 5.5 Populatie ......................................................................................................................................... 55 5.6 Respondenten ................................................................................................................................ 56 6 Resultaten ................................................................................................................................ 56 6.1 Resultaten onderzoek 1 ............................................................................................................. 56 6.1.1 Besluit onderzoek 1 ............................................................................................................................... 62 6.2 Resultaten onderzoek 2 ............................................................................................................. 65 6.2.1 Besluit onderzoek 2 ............................................................................................................................... 74 7 Discussie ................................................................................................................................... 76 Algemeen besluit ........................................................................................................................... 80 8 Lijst van geraadpleegde werken ........................................................................................ VI 9 Bijlagen ........................................................................................................................................ X 9.1 Bijlage 1: Vragenlijst 1 .................................................................................................................. X 9.2 Bijlage 2: Vragenlijst 2 ................................................................................................................. XI 9.3 Bijlage 3: SPSS basiswaarden onderzoek 1 ....................................................................... XIII 9.4 Bijlage 4: SPSS T-‐Test onderzoek 1 ...................................................................................... XIV 9.5 Bijlage 5: SPSS basiswaarden onderzoek 2 ........................................................................ XV 9.6 Bijlage 6: SPSS T-‐Test (A) onderzoek 2 .............................................................................. XVI 9.7 Bijlage 7: SPSS T-‐Test (B) onderzoek 2 ............................................................................. XVII
III
Lijst van gebruikte afkortingen BI Basisinkomen1 W4L
Win For Life
GAI
Guaranteed Annual Income
BIG
Basic Income Grant
OECD
Organisation for Economic Cooperation and Development
OCMW
Openbare Centra voor Maatschappelijk Welzijn
BTW
Belasting Toegevoegde Waarde
NIT
Negative Income Tax
ERG
Existence Relatedness Growth
1
Bij het gebruik van de afkorting BI dient de lezer dit te interpreteren als de onvoorwaardelijke vorm van het basisinkomen.
IV
Lijst van de tabellen, figuren en vergelijkingen
TABEL 1: VOORSTEL BASISINKOMEN DUCHÂTELET ......................................................................................................... 18 TABEL 2: VOORBEELDEN VERZAMELINKOMEN ................................................................................................................... 22 TABEL 3: BELASTING PROGRESSIE BIJ EEN BASISINKOMEN VAN 1000 EURO ...................................................... 23 TABEL 4: GEDRAGSMOGELIJKHEDEN NA HET VERKRIJGEN VAN EEN BASISINKOMEN .................................... 36 TABEL 5: ASSUMPTIES BASISINKOMEN VANUIT W4L CASE ........................................................................................... 41 TABEL 6: EVOLUTIE VAN WERKEN NAAR NIET-‐WERKEN W4L .................................................................................... 42 TABEL 7: EVOLUTIE VAN WERKNEMER NAAR ZELFSTANDIGE W4L ......................................................................... 42 TABEL 8: AFNAME VAN DE WERKDUUR W4L ........................................................................................................................ 43 TABEL 9: ANTWOORDMOGELIJKHEDEN NA ONTVANGEN BASISINKOMEN ............................................................ 52 TABEL 10: ANTWOORDRASTER ONDERZOEK 1 .................................................................................................................... 53 TABEL 11: ANTWOORDRASTER ONDERZOEK 2 .................................................................................................................... 55 TABEL 12: RESULTATEN FULLTIME LOONVERBAND ONDERZOEK 1 ........................................................................ 57 TABEL 13: RESULTATEN ZELFSTANDIG ONDERZOEK 1 ................................................................................................... 58 TABEL 15: RESULTATEN STUDENTEN ONDERZOEK 1 ....................................................................................................... 59 TABEL 14: RESPONDENTEN DIE STUDENT ZIJN ONDERZOEK 1 ................................................................................... 59 TABEL 16: RESULTATEN WERKZOEKEND ONDERZOEK 1 ............................................................................................... 60 TABEL 17: ARGUMENTERING 'NIETS VERANDEREN' ......................................................................................................... 73 AFBEELDING 1: INDIVIDUEEL KARAKTER VAN HET BASISINKOMEN ........................................................................ 29 AFBEELDING 2: PIRAMIDE VAN MASLOW ............................................................................................................................... 46 VERGELIJKING 1: RESPONDENTEN DIE FULLTIME IN LOONVERBAND WERKEN (ONDERZOEK 1) ............ 57 VERGELIJKING 2: RESPONDENTEN DIE ZELFSTANDIG ZIJN ONDERZOEK 1 ........................................................... 58 VERGELIJKING 3: RESPONDENTEN DIE WERKZOEKEND ZIJN ONDERZOEK 1 ....................................................... 60 VERGELIJKING 4: OVERZICHT VAN ALLE RESPONDENTEN ONDERZOEK 1 ............................................................. 62 VERGELIJKING 5: TAARTDIAGRAM ALLE RESPONDENTEN ONDERZOEK 1 ............................................................ 63 VERGELIJKING 6: KEUZE OM TE GAAN ONDERNEMEN (LOONVERBAND EN WERKZOEKEND) ..................... 64 VERGELIJKING 7: WIN FOR LIFE 500 EURO ............................................................................................................................. 65 VERGELIJKING 8: BASISINKOMEN 500 EURO ......................................................................................................................... 66 VERGELIJKING 9: WIN FOR LIFE 1000 EURO .......................................................................................................................... 67 VERGELIJKING 10: BASISINKOMEN 1000 EURO .................................................................................................................... 68 VERGELIJKING 11: ONGEHUWD WIN FOR LIFE 500 EURO ............................................................................................... 69 VERGELIJKING 12: ONGEHUWD BASISINKOMEN 500 EURO ........................................................................................... 69 VERGELIJKING 13: GEHUWD WIN FOR LIFE 500 EURO ..................................................................................................... 70 VERGELIJKING 14: GEHUWD BASISINKOMEN 500 EURO .................................................................................................. 70 VERGELIJKING 15: ONGEHUWD WIN FOR LIFE 1000 EURO ............................................................................................ 71 VERGELIJKING 16: ONGEHUWD BASISINKOMEN 1000 EURO ........................................................................................ 71 VERGELIJKING 18: GEHUWD BASISINKOMEN 1000 EURO ............................................................................................... 72 VERGELIJKING 17: GEHUWD WIN FOR LIFE 1000 EURO ................................................................................................... 72
V
Inleiding Het onvoorwaardelijk basisinkomen is de afgelopen maanden het onderwerp van gesprek in zowel de media als bij onderzoekers in de wetenschappelijke literatuur. In de wetenschap is het basisinkomen weliswaar geen nieuw gegeven, gezien hier reeds in de 16de eeuw ideeën over geformuleerd werden door filosofen zoals Thomas Paine. Filosoof Keynes (1935) constateerde dat het streven naar volledige tewerkstelling een belangrijke doelstelling is voor het overheidsbeleid. Maar zelfs in periodes van een bloeiende en groeiende economie bleek de overheid niet in staat om volledige tewerkstelling te garanderen, zelfs na het invoeren van verschillende innovatieve initiatieven betreffende de arbeidsmarkt. (Marx & Peeters, 2008) Academici zoals Van Parijs (2003) en Standing (2011) verwoorden een onvoorwaardelijk basisinkomen als oplossing voor een volledige tewerkstelling. Een onvoorwaardelijke basisinkomen is volgens Van Parijs (2004) een extra inkomen dat betaald wordt door een overheid aan al zijn burgers op individuele basis, zonder enige voorwaarde tot werken of andere inkomens. Tegenstanders daarentegen argumenteren dat een onvoorwaardelijk basisinkomen kan leiden tot een economische crisis door een intense reductie van het aanbod van arbeid. Tot zover is nog geen empirische data beschikbaar om deze beweringen aan te gaan. Men ziet een onvoorwaardelijk basisinkomen als een te gedurfd voorstel omdat het geloof er is dat zo’n inkomen tot luiheid zou leiden. (Marx & Peeters, 2008) Gamel, Balsan & Vero (2006) stellen zichzelf de vraag hoe voorspeld kan worden wat individuen zouden doen met een dergelijk inkomen van 300 euro. Echter zijn er een aantal beperkingen in dit bestaand onderzoek die in de toekomst verder onderzocht zouden kunnen worden, aldus de wetenschappers: wat met de mogelijkheid tot parttime werken? Wat zijn de effecten voor hogere bedragen dan 300 euro? (Gamel, Balsan, & Vero, 2006) In een Belgisch onderzoek door de Katholieke Universiteit Leuven wordt de vergelijking gemaakt met het Loterij spel ‘Win For Life’ en het onvoorwaardelijk basisinkomen. (Marx & Peeters, 2008) In dit onderzoek worden winnaars van Win For Life ondervraagd
1
om mogelijke empirische gevolgen van de introductie van een onvoorwaardelijk basisinkomen te bekomen. Dit alles brengt ons dan ook tot het onderwerp van deze masterproef. Tijdens een literatuurstudie zal een overzicht gegeven worden van wat de sociale en economische context is van een onvoorwaardelijk basisinkomen. Tevens worden mogelijke voor-‐en nadelen beschreven die in de wetenschappelijke literatuur opgesomd zijn om zo te eindigen in een aantal motivatietheorieën wat ons tot de onderzoeksvraag van deze masterproef brengt: Zou een onvoorwaardelijk basisinkomen in België een demotiverend effect veroorzaken op het professionele gedrag van de ontvangers, waardoor niet meer gewerkt zou worden? Welke wijzigingen zouden zich kunnen voordoen in het professionele gedrag op de arbeidsmarkt van een populatie die een onvoorwaardelijk basisinkomen ontvangt en op basis van welke motieven worden deze keuzes gemaakt? Verder zal worden onderzocht of er een link is met de hoogte van dat onvoorwaardelijk inkomen en het gedrag dat hieruit volgt. Alsook zal worden onderzocht of er een verband zou bestaan tussen een onvoorwaardelijk basisinkomen en de mogelijkheid om zelfstandig te gaan ondernemen. Deze masterproef bestaat uit twee delen, een uitgebreide literatuurstudie en een onderzoek gedeelte. De uitgebreide literatuurstudie bestaat uit vier onderdelen: Een sociaal-‐economische analyse, de definitie van een basisinkomen met zijn alternatieven, de mogelijke sociaal-‐ economische voor-‐en nadelen van een basisinkomen en een overzicht van motivatietheorieën waarin een onvoorwaardelijk basisinkomen een rol kan spelen. Op basis van het literatuuronderzoek worden een aantal hypothesen opgesteld die getoetst zullen worden aan de hand van een onderzoek. Het onderzoek gedeelte bestaat uit twee delen, met het oog op de tekortkomingen van hierboven aangehaalde onderzoeken.
2
Het eerste onderzoek peilt naar welke veranderingen zich voordoen op de arbeidsmarkt na het verkrijgen van een onvoorwaardelijk basisinkomen van verschillende hoogtes, variërend tussen 500 euro en 1500 euro. Zullen mensen anders handelen bij het verkrijgen van een basisinkomen van 500 euro en een basisinkomen van 1500 euro? Hier zal een eerste zicht gekregen worden op het al dan niet motiverend werken van een bepaald basisinkomen op vlak van werken en ondernemerschap. Om af te sluiten werd de respondenten gevraagd naar hun idee over mogelijke voor-‐en nadelen van een onvoorwaardelijk basisinkomen. In het tweede onderzoek wordt een vergelijking gemaakt tussen het winnen van het loterijspel Win For Life of het verkrijgen van een basisinkomen als een recht. Zullen mensen hetzelfde handelen op de arbeidsmarkt? En wat met een bedrag van 500 euro en een bedrag van 1000 euro? Hier wordt ook belang gehecht aan de motivatie van de keuze. Bijvoorbeeld: ‘Bij het ontvangen van een basisinkomen van 1000 euro zou ik stoppen met werken omdat ik tijd wil doorbrengen met mijn gezin.’ Deze masterproef wordt afgerond met een discussie en algemeen besluit over de empirische bevindingen toegepast op de literatuurstudie.
3
I. Literatuur
1
Context
1.1 De historiek van het basisinkomen Het basisinkomen is geen idee van de 21ste eeuw. Al eeuwenlang spelen economen en filosofen met de utopie: ‘gratis geld voor iedereen’ (Bregman, 2014) . In de 16de eeuw ontstonden reeds ideeën over een minimuminkomen (Vives), eind 18de eeuw sprak Thomas Paine over een onvoorwaardelijke, éénmalige schenking. De combinatie van deze 2 systemen leed 50 jaar later tot de grondslag van het universeel basisinkomen (Charlier). Aan de basis van de ideeën van deze denkers ligt het gelijke recht op gebruik van de natuur ter verantwoording van hun voorstellen (Loris, 2009).
1.1.1 16de Eeuw: Minimuminkomen De Britse filosoof Thomas More (1478-‐1535) is de uitvinder van het woord Utopia, wat ook de titel is van zijn boek. In zijn voorstel zouden alle burgers voorzien worden van een levensonderhoud betaald door de samenleving. Dit zou volgens hem een betere oplossing zijn dan het straffen van mensen die diefstallen plegen. Juan Luis Vives (1492-‐1540) schreef in 1526 ‘De Subventione Pauperum’ waarin de ideeën van Thomas More verder werden uitgewerkt tot een gegarandeerd basisinkomen. Het gaat hier nog niet over een onvoorwaardelijk basisinkomen, gezien Vives volgende voorwaarde stelde: ontvangers moeten bewijzen dat ze de wil hebben tot het verrichten van arbeid (Hilarides, 2012).
1.1.2 18de Eeuw: Onvoorwaardelijk Ook Thomas Paine ligt aan de basis van het basisinkomen. Paine (1737-‐1809) is een Engels-‐ Amerikaanse liberale filosoof die het geoïsme geformuleerd heeft. Het geoïsme is een ideologie waarin het eigendomsprincipe centraal staat (Hilarides, 2012). In de tijd van Thomas Paine begon het schaarser worden van landoppervlak reeds duidelijk te worden. Paine suggereerde dan ook een recht op een gelijk gedeelte van de natuur. Maar door het ontstaan van het systeem van persoonlijk landbezit is dat recht verloren gegaan. Ter compensatie stelde Paine voor om heffingen op grondbezit te innen. Elke bezitter van land
4
zou aan een gemeenschappelijk fonds pacht moeten afstaan, uit dit fonds zou elke inwoner een even groot, onvoorwaardelijk gedeelte ontvangen: een onvoorwaardelijke uitkering. Als we dit idee zouden vertalen naar onze huidige maatschappij zouden we dus een overgang moeten maken van landbezit naar milieugebruik. Belastingen zouden ingevoerd worden op milieugebruik waarna deze opbrengsten als een basisinkomen zouden uitgekeerd worden aan de bevolking (Davidson, 1995). Paine streeft dus naar een éénmalige uitkering en op oudere leeftijd een pensioen, maar is dit voldoende om te overleven? (Loris, 2009).
1.1.3 19de Eeuw: Onvoorwaardelijk universeel basisinkomen Charles Fourier (1772-‐1837) argumenteert dat het gebrek op fundamentele natuurrechten duidt op de verantwoordelijkheid van de gemeenschap om te voorzien in een levensonderhoud voor zij die de fundamentele natuurrechten zijn ontnomen. Fundamentele natuurrechten zijn de rechten om te jagen, te vissen, vruchten te plukken, vee te laten grazen etc. (Hilarides, 2012). Een aanzienlijk deel van de bevolking kan deze rechten niet uitoefenen. Volgens Fourier moeten deze mensen hiervoor gecompenseerd worden door levensonderhoud, logement en maaltijden. Joseph Charlier (1816-‐1896) is een Brusselse advocaat. Hij heeft in 1848 het boek ‘Solution de problème social ou constition humanitaire’ geschreven. Charlier schrijft hier het eerste echte voorstel neer voor een onvoorwaardelijk universeel basisinkomen. Volgens het systeem van Charlier zou elke inwoner per kwartaal een minimuminkomen krijgen. Later werd dit veranderd naar een maandelijks inkomen. Alsook het minimuminkomen werd later ‘dividende terriotoriale’ genoemd. Ook hier vormt het recht op een basisinkomen een voortvloeisel uit het recht van allen op eigendom van natuur of land: de uitbetalingen aan de burgers zijn een equivalent voor het verlies dat men heeft doordat men geen eigendomsrecht heeft over een stuk land. In dit boek besprak Charlier reeds een mogelijk gevolg van zo’n basisinkomen, namelijk luiheid. Volgens hem zal het basisinkomen niet leiden tot luiheid aangezien het nauwelijks genoeg is om te overleven. Betaalde arbeid zal noodzakelijk zijn om meer te verdienen (Loris, 2009). In ‘Principles of Political Economy’ stelde ook John Stuart Mill een basisinkomen voor, onafhankelijk van tewerkstelling (1848).
5
1.1.4 20ste eeuw: Debat In de 20ste eeuw bevinden zich drie periodes waarin zich intense discussies omtrent het basisinkomen bevinden. Een eerste periode waarin men spreekt over het basisinkomen onder de naam van ‘sociaal dividend’, ‘staatsbonus’ en ‘nationaal dividend’ in Engeland. In een tweede periode werden deze ideeën herontdekt in de Verenigde Staten tijdens onder andere debatten over de negatieve inkomensbelasting. Sinds de late jaren 70 en vroege jaren 80 breekt een nieuwe periode aan waar voorstellen rond het basisinkomen actief besproken werden in verschillende landen in Noordwest Europa. In deze periode is dan ook de allereerste implementatie van het basisinkomen in de wereld ontstaan door middel van het Alaska Permanent Fund. Dit fonds voorziet jaarlijkse dividenden voor alle inwoners van Alaska. (BIEN, 1986) André Gorz (1923-‐2007) is een Franse socioloog en filosoof. Volgens hem is volledige werkgelegenheid een illusie. Robots en machines zullen geleidelijk aan de plaatsen van mensen innemen. Net om die reden vindt Gorz dat elke burger een onvoorwaardelijk basisinkomen moet krijgen zodat men een financiële basis heeft om zich te ontplooien. (Hilarides, 2012) Ook België heeft een belangrijke rol gespeeld in het debat rond het basisinkomen. In 1984 publiceerde een groep van onderzoekers gerelateerd aan de Universiteit van Leuven een scenario voor een Universeel Basisinkomen onder het collectieve pseudoniem ‘Collectif Charles Fourier’. Steeds meer mensen waren geïnteresseerd in het idee en in 1986 beslisten Philippe Van Parijs, Paul-‐Marie Boulanger en Philippe Defeyt om de organisatie BIEN (Basic Income Earth Network) op te richten (Meyer, 2007). Op de dag van vandaag is de Belgische filosoof Van Parijs internationaal erkend. Hij is zowel op Belgisch als Europees niveau maatschappelijk zeer actief. Zijn uitgangspunt is het billijkheidsprincipe dat inhoudt dat de maatschappij een gezamenlijk erfgoed heeft dat niet vanzelf gelijk verdeeld wordt over de inwoners. Het billijkheidsprincipe pleit ervoor dat iedereen gelijke startkansen krijgt. (Norga, 2005) Volgens Van Parijs kan door een basisinkomen in te voeren, armoede bestreden worden zonder werkloosheid te veroorzaken. (Geeraert, 2012)
6
1.1.5 21ste Eeuw: Het precariaat van Guy Standing Guy Standing is een Britse econoom die de opkomst van een nieuwe, gevaarlijke klasse voorziet: het precariaat. (Bregman, 2014) Door de crisis verliest de werkende middenklasse haar zekerheden wat leidt tot geweld of revolutie. Het precariaat is samengesteld uit ‘proletariaat’ en ‘precair’, een neologisme van Standing. Het is geen echte sociale klasse omdat de groep zeer gevarieerd is. De gemeenschappelijke noemer van deze groep is ‘onzekerheid’. Het precariaat bestaat onder andere uit hooggeschoolde jongeren die de stap niet vinden tot het uitbouwen van een carrière, gespecialiseerde fabrieksarbeiders die slecht betaalde uitzendbaantjes uitvoeren, vrouwen in tweederangs jobs, migranten en ontslagen ouderen. Het precariaat bestaat in feite al van in begin de jaren tachtig, bij de start van de globalisering en de technologische revolutie. Maar door de crisis is deze ‘nieuwe’ klasse zichtbaar geworden. De overheid verwachte van de werknemers flexibiliteit alsook was het gedaan met de levenslange werkzekerheid. Londen werden gekoppeld aan prestaties. De bestaansonzekerheid zou toenemen, wat de overheden ook beseften. Zij probeerden de levensstandaard van de werkende klasse hoog te houden door de bedrijven subsidies te verschaffen om bijvoorbeeld mensen langer aan het werk te houden. Ook werd voor lage interesten gezorgd waardoor consumenten auto’s en huizen konden kopen ook al hadden ze daar het geld niet voor. In 2008 explodeerde de schuld in een financiële crisis. Arbeid werd onzekerder, sociale bescherming werd afgebouwd, er werd minder uitgegeven door de staat etc. (Standing, 2011) Kortom, nog meer onzekerheid. Volgens Standing kan er niet meer teruggekeerd worden naar een welvaartsstaat2. De welvaartsstaat was ontstaan in een industriële samenleving, daar hadden mensen een job voor het leven. Tijdelijke onderbrekingen binnen een stabiele carrière werden opgevangen met een werkloosheidsuitkering. Standing pleit al meer dan 25 jaar voor een basisinkomen. Tijdens zijn interview geeft Standing het voorbeeld van de succesvolle implementatie van het basisinkomen in Brazilië. Dankzij het basisinkomen is de
2
Definitie ‘welvaartsstaat’ (Van Langendonck, De actieve welvaartsstaat, 2004): “De grootste verwezenlijking van onze maatschappij na de tweede wereldoorlog is de invoering van de sociale zekerheid: de staat die het op zich neemt de welvaart van de burgers te beschermen. Een staat die dat doet noemt men een “welvaartsstaat”.”
7
ongelijkheid afgenomen en leven grote delen van de bevolking niet meer in armoede, en dit terwijl het land economisch sterk groeit. (Standing, 2011) De hedendaagse reactie op de welvaartsstaat die in de jaren tachtig in een crisis geraakt is, is volgens Prof. Van Langendonck (2004) de actieve welvaartsstaat. Hierin probeert men mensen minder afhankelijk te maken van sociale uitkeringen, men probeert de mensen langer te laten werken, hen terug sneller te laten werken na ongeval of ziekte etc. Ook in België zijn er een groot deel maatregelen zichtbaar om deze activatie te stimuleren: daling van de sociale lasten,
startbanen,
banenplannen,
begeleidingsplannen
voor
re-‐integratie
van
gehandicapten, invaliden en werklozen. Volgens Van Langendonck (2004) is dit een stap in de juiste richting. In de actieve welvaartsstaat gaat het om de essentie van wat de sociale zekerheid in feite zou moeten doen: niet het geven van financiële uitkeringen maar een aangepast antwoord geven op het probleem van de schade aan de mens.
1.2 Het basisinkomen in de praktijk In april 2012 werd in Brussel het Europees burgerinitiatief voor een onvoorwaardelijk basisinkomen gelanceerd door 14 Europese landen met als doel een Europees wetsvoorstel over het basisinkomen. Het initiatief zou de EU-‐lidstaten verplichten de mogelijkheid van het basisinkomen te onderzoeken. Een totaal van 1 miljoen handtekeningen was vereist, echter vorig jaar strandde dat op 286000 handtekeningen. (Vangelder, 2015) In onder andere Alaska en Brazilië werd het systeem van een onvoorwaardelijk basisinkomen al geheel of gedeeltelijk ingevoerd. (Geeraert, 2012). In november 2013 heeft de federale overheid van Zwitserland aangekondigd dat het nationale burgerinitiatief voor een onvoorwaardelijk basisinkomen geaccepteerd werd. Een federaal comité zal vanaf dan het basisinkomen overwegen alsook hun rapport uitbrengen wat zal gevolgd worden door een debat van het parlement. In 2016 zal een nationaal referendum plaats vinden die zal antwoorden op de vraag of elke burger van het land een onvoorwaardelijk basisinkomen moet krijgen. In Zwitserland zou het gaan om een basisinkomen van 2500 Zwitserse frank (2430 euro). (Janssens, 2014) Ook werden de afgelopen jaren verschillende experimenten en proefprojecten uitgevoerd, onder andere in New Jersey, Pennsylvania, Seattle en Denver. Het eerste en grootste sociaal experiment vond plaats in Canada. (Bregman, 2014)
8
1.2.1 Mincome, Canada Het eerste grote experiment ter wereld rond het basisinkomen vond plaats in Canada, dit sociale experiment draagt de naam Mincome. De gouverneur van de provincie Manitoba besloot om in 1973, uitgerekend naar de waarde van vandaag, 83 miljoen dollar te gebruiken voor dit experiment. De gelukkigen waren de inwoners van het stadje Dauphin. Dauphin telt 13000 inwoners. Iedereen had recht op een jaarlijks basisinkomen zodat niemand onder de armoedegrens zou vallen. Vier jaren gingen voorbij toen een conservatieve regering aan de macht kwam. Deze nieuwe regering zag het nut niet in van het experiment en ze besloten dat er zelfs geen geld meer was voor de analyse van de resultaten van het experiment. Maar doordat toevallig in 1970 ook de nationale zorgverzekering, Medicare, was ingevoerd waren heel wat archieven beschikbaar. In 2004 hoorde Professor Forget voor het eerst over het experiment Mincome. Evelyn Forget is professor aan de Universiteit Manitoba. Sindsdien heeft ze geprobeerd de archieven, data en interviews te bemachtigen van het Milcome experiment. In 2009 is het haar gelukt. In combinatie met de archieven van Medicare kon ze de resultaten van Mincome in Dauphin vergelijken met nabij gelegen steden en controlegroepen. (Bregman, 2014) De resultaten van haar onderzoeken zijn gepubliceerd in 2011 waarvan de titel luidt: The town with no poverty : Using Health Administration Data to Revisit Outcomes of a Canadian Guaranteed Annual Income Field Experiment. (Forget, 2011) Forget schrijft in haar onderzoek dat de toegang tot administratie van de zoals hierboven beschreven zorgverzekering het mogelijk gemaakt heeft om te bepalen of de gezondheid van de populatie beïnvloed kan worden door een GAI (GAI = Guaranteed Annual Income). Er werd gebruik gemaakt van een quasi-‐experiment om te bepalen of de contacten met het gezondheidszorgsysteem daalden in de groep die meedeed aan het Mincome experiment in vergelijking met een groep die meedeed maar wel matchte qua leeftijd, geslacht, geografie, gezinstype en gezinsgrootte. Er werd vastgesteld dat medische opnames daalden voor Mincome participanten in vergelijking met de controlegroep, en dit vooral op vlak van ongevallen, verwondingen en mentale gezondheidsdiagnoses. (Forget, 2011) Ziekenhuisbezoeken daalden met maar liefst 8,5 procent. De schoolprestaties van de individuen die meededen aan het experimenten verbeterden aanzienlijk. Ook heeft Forget kunnen vaststellen dat het aantal arbeidsuren slechts met 13 procent gedaald zijn. (Bregman, 2014) “Mannelijke kostwinners gingen
9
nauwelijks minder werken, vrouwen gebruikten het basisinkomen voor een paar maanden zwangerschapsverlof en jongeren voor een langere studietijd” ((Bregman, 2014) via (Forget, 2011)) Volgens Forget haar analyse sijpelden de effecten van het basisinkomen door tot in de volgende generatie, zowel op vlak van inkomen als gezondheid. (Bregman, 2014) Bregman (2014) schrijft dat reeds studies van over de hele wereld tot dezelfde conclusie komen: gratis geld helpt. “Er is al een verband aangetoond met minder criminaliteit, minder kindersterfte, minder ondervoeding, minder tienerzwangerschappen, minder spijbelen, betere schoolprestaties, hogere economische groei en meer emancipatie” (Geselecteerd door (Bregman, 2014) uit verschillende studies3)
1.2.2 Namibië Ook in Namibië werd reeds geëxperimenteerd met het basisinkomen. De reportage over het experiment in Namibië was te zien op Panorama (Devillé & Kneepkens, 2015). In januari 2008 is het Basic Income Grant (BIG) pilot project gestart in Namibië, in de ‘Otjivero-‐Omitara area’. Hier kregen alle inwoners onder de 60 jaar een basisinkomen van 100 Namibische dollar per maand (= 7 euro), onvoorwaardelijk wat hun sociale of economische status ook mocht zijn. Het BIG pilot project duurde 24 maanden, tot en met december 2009. De effecten van dit project werden geëvalueerd op continue basis. Men heeft gebruik gemaakt van vier complementaire methoden. In november 2007 werd gestart met een basis enquête. In juli en november 2008 werden panel surveys uitgevoerd. Tevens werd informatie verzameld van sleutelpersonen in de buurt. Als laatste werd een reeks van gedetailleerde case studies van individuen die in Otjivero-‐Omitara wonen uitgevoerd. (Haarmann, et al., 2009) In het dorp in Namibië daalde het percentage van ondervoeding van 42 procent naar slechts 10 procent van de inwoners. Criminaliteit daalde met 42 procent en het spijbelen daalde van 40 procent naar 0 procent. Inwoners gebruikten het basisinkomen als startkapitaal om bijvoorbeeld een eigen bakkerijtje op te richten. (Bregman, 2014)
3
(Agüero & Carter, 2010) , (Luseno, 2013)
10
Uit de resultaten van deze experimenten blijkt dat het invoeren van een onvoorwaardelijk basisinkomen een positief effect heeft op het gedrag van de ontvangers, zoals minder spijbelen en minder criminaliteit. Alsook besluiten de onderzoekers dat een basisinkomen de economie kan laten bloeien en dat er gelijkheid ontstaat in de maatschappij van de ontvangers. Met het basisinkomen in Namibië werden tevens kleinschalige zelfstandige projecten opgericht door de ontvangers.
1.3 Het basisinkomen en het sociale zekerheidsrecht in België Indien een onvoorwaardelijk basisinkomen zou ingevoerd worden in België zou daarvoor heel wat wetgevingsactiviteit moeten ontstaan. Als het basisinkomen gefaseerd zou worden ingevoerd, zou een overgangswetgeving noodzakelijk zijn. (Hilarides, 2012) De wetgeving waarover het hier gaat is het sociale zekerheidsrecht. De sociale zekerheid is een internationaal begrip maar wordt op nationale basis georganiseerd. Binnen deze regeling bestaan dan ook heel veel verschillen tussen de landen. (Berghman, Nijs, Verhalle, Koen, & Debels, 2003) In het algemeen kunnen we drie welvaartsstaatregimes definiëren. ‘De welvaartsstaat kan omschreven worden als de samenlevingsvorm van sommige rijke geïndustrialiseerde landen waarbij een aantal grondrechten van de burger, met het oog op zijn materiële welvaart en de bevordering van zijn kansen tot ontplooiing, binnen een wettelijk raamwerk, effectief gewaarborgd worden. Dit alles in het raam van de parlementaire democratie, en met behoud van de vrije markteconomische productiewijze. ‘ (Deleeck, 2001) In de Scandinavische landen zijn vooral sociaal-‐democratische welvaartsstaten aanwezig. Hier krijgt de staat een belangrijke rol en hebben alle voorzieningen een universeel karakter. In de Angelsaksische landen daarentegen spreken we vooral van liberale welvaartsstaten. Hier worden voorzieningen vooral op selectieve basis toegekend en hangt veel af van het marktmechanisme. Als laatste welvaartsregime hebben we die van de continentaal-‐ Europese landen, dit noemen we de corporatische welvaartsstaten. Deze zijn gebaseerd op het traditionele kostwinnersmodel. Hier ligt de nadruk vooral op de sterke link tussen sociale zekerheid en arbeid, alsook de sociale partners spelen een centrale rol. België kunnen we binnen dit corporatistisch regime plaatsen. In zo’n regime is de sociale zekerheid sterk
11
gericht op de situatie van de werknemers, waaruit loon gekoppelde verzekeringen ter bescherming van de risico’s voor de werknemer vloeien. De financiering van de sociale zekerheid gebeurt door bijdragen en heeft een paritair bestuur, met daarin sociale organisaties die aan besluitvorming en uitvoering doen. De kenmerken van dit regime zijn geërfd uit de geschiedenis van de geboorte van de sociale zekerheid die plaats vond in de toenmalige sociale arbeidersproblematiek. De bijdragen en uitkeringen in dit regime zijn loongekoppeld, alsook spelen werknmers-‐ en werkgeversorganisaties een belangrijke rol in het sociale overleg. (Berghman, Nijs, Verhalle, Koen, & Debels, 2003) Pieters en Schoukens (2006) schrijven een definitie uit van sociale zekerheid in hun werk: “Het geheel van regelingen die vorm geven aan de solidariteit met personen die geconfronteerd worden met (de dreiging van) een gebrek aan inkomen uit arbeid of met bijzondere kosten.” (Pieters & Schoukens, 2006)
1.3.1 De sociale zekerheid in België De sociale zekerheid zoals deze vandaag gekend is in België is ontstaan in de negentiende eeuw als oplossing voor het sociale probleem van die tijd. In die tijd waren arbeiders sterk afhankelijk van het inkomen uit arbeid, wanneer dit inkomen wegviel door een sociaal risico ontstond er een diepe geldnood. Onderlinge bijstandsverzekeringen en spaarkassen werden opgericht. Deze werden in het begin slechts juridisch erkend, maar later werden ze gesubsidieerd en vervolgens verplicht door de staat. (Berghman, Nijs, Verhalle, Koen, & Debels, 2003) In 1944 was er een keerpunt in België wat betreft de sociale zekerheid. Op 28 december 1944 ontstond de besluitwet die de verschillende bijstands-‐, voorzorgs-‐ en verzekeringsregelingen samenbracht tot één geheel; de sociale zekerheid. In het begin richtte de sociale zekerheid zich enkel tot de werknemers en gelijkgestelde groepen. Later werd dit uitgebreid naar de zelfstandigen. Volgens Professor Van Lagendonck is de werking van de sociale zekerheid te definiëren als een geheel van wettelijke systemen die prestaties leveren op het individueel vlak, hetzij in geld, hetzij in natura, zonder onderscheid naar de wijze van financiering,
12
uitvoeringsorganisatie of aard of berekeningswijze van de uitkeringen. (Pieters & Schoukens, 2006) Oorspronkelijk was de sociale zekerheid gelinkt met de traditionele werknemerssituatie en is dat tot op vandaag in grote mate zo gebleven. Volgens Berghman et al (2003) blijft de sociale zekerheid een autonoom stelsel bestaande uit loon gekoppelde sociale verzekeringen die gefinancierd worden door bijdragen. (Deleeck, 2001))De sociale zekerheid wordt betaald aan de hand van bijdragen alsook subsidies uit de algemene staatskas (belastingen). In België kent het socialezekerheidsrecht twee verschillende typen regelingen: Sociale verzekeringen en sociale bijstandsregelingen. (Berghman, Nijs, Verhalle, Koen, & Debels, 2003)
1.3.1.1 Sociale verzekeringen Deze regeling is van het professionele type, wat inhoudt dat voor verschillende beroepsgroepen verschillende regelingen bestaan. De verzekerden (of hun werkgever) betalen een premie die wordt berekend naar het globale risico van de volledige groep van de leden. Deze premies worden afgehouden van het loon. (Berghman, Nijs, Verhalle, Koen, & Debels, 2003) Voor werknemers en zelfstandigen zijn er verschillende verzekeringen. De sociale verzekeringen zijn kostendekkende of inkomensaanvullende uitkeringen tot dekking van kosten die verbonden zijn aan (Pieters & Schoukens, 2006): Kinderlast, geneeskundige verzorging en hulp van derden. Naast deze uitkeringen houden de sociale verzekeringen ook loongekoppelde vervangingsinkomens in. Deze worden uitgekeerd in volgende gevallen: ziekte, invaliditeit, arbeidsongeval, beroepsziekte, werkloosheid, ouderdom, wegvallen van de persoon die voor het levensonderhoud van zijn partner of kind instond. De kostendekkende uitkeringen bestaan voor werknemers en zelfstandigen en zijn onafhankelijk van het inkomen. De inkomensaanvullende dekking daarentegen kunnen verschillen. De hierboven vernoemde loongekoppelde vervangingsinkomens bestaan voor de werknemers in alle zes de gevallen. Voor de zelfstandigen zijn de vervangingsinkomens aan voorwaarden verbonden: invaliditeit, pensioengerechtigde leeftijd en overlijden kostwinner. (Pieters & Schoukens, 2006)
13
1.3.1.2 Sociale bijstandsregelingen De sociale verzekeringen die hierboven beschreven staan, bieden dus enkel bescherming aan de mensen die door hun arbeid rechten verworven hebben. Hierdoor bleken sommige groepen onvoldoende verzekerd en ontstonden zo de sociale bijstandsregelingen. (Berghman, Nijs, Verhalle, Koen, & Debels, 2003) Onder bijstandsregelingen verstaan we minimum-‐inkomensregelingen waarop beroep kan gedaan worden alsook materiële en/of immateriële maatschappelijke dienstverlening van de gemeentelijke Openbare Centra voor Maatschappelijk Welzijn. (Pieters & Schoukens, 2006) Minimum-‐inkomensregelingen zijn: gewaarborgde gezinsbijslag, inkomens vervangende tegemoetkoming aan personen met een handicap, inkomensgarantie voor ouderen, leefloon voor inwoners, integratietegemoetkoming voor gehandicapten met een vastgesteld gebrek van zelfredzaamheid. Naast de sociale verzekeringen en sociale bijstandsregelingen die de krachtens de wet uitgewerkte sociale zekerheid inhouden, bestaan ook extralegale en buitenwettelijke socialezekerheidsuitkeringen. Deze uitkeringen bestaan onder de vorm van bijkomende ziektekostenverzekering of fondsen van bestaanszekerheid die in bepaalde sectoren (bouw, haven, diamant) aanvullende uitkeringen verlenen aan de werknemers. Ook bestaan er ondernemings-‐ en bedrijfspensioenfondsen en groepsverzekeringen die zorgen voor een waarborg van een aanvullend pensioen. (Pieters & Schoukens, 2006)
1.3.2 Het basisinkomen als vervanger van de sociale zekerheid? Het basisinkomen is een voorstel die sterk past binnen de sociaal-‐democratische welvaartsstaten van de Scandinavische landen. Op de dag van vandaag wordt in België aan solidariteit gedaan aan de hand van geldprestaties voor personen met een dreiging van een tekort aan inkomen uit arbeid of met bijzondere kosten, en dit in de eerste plaats door socialeverzekerings-‐ en socialebijstandsregelingen die aansluiten bij de erkende sociale risico’s. Het basisinkomen zou een nieuwe invulling op de vraag naar solidariteit kunnen zijn. Het basisinkomen zou bedoeld zijn voor alle burgers of inwoners en zou van overheidswege in de vorm van een gelduitkering toegezegd worden. Aan dit basisinkomen zouden geen voorwaarden van behoeftigheid of werkwilligheid verbonden worden. (Berghman, Nijs, Verhalle, Koen, & Debels, 2003) Volgens Nicaise (1990) zou het stelsel van het basisinkomen
14
de huidige sociale zekerheid volledig vervangen. Maar de onvoorwaardelijkheid van het basisinkomen leidt tot weinig aanhang op zowel politiek als publiek vlak. Volgens Van Parijs (1992) zullen bij de introductie van een basisinkomen significante wijzigingen gebeuren aan de huidige uitkeringen die te maken hebben met gepensioneerden, kinderen en werklozen; maar volgens deze voorstander wil dit daarom niet zeggen dat deze uitkeringen allemaal zouden geschrapt moeten worden. Atkinson (1944) is een Britse economist en doet al bijna een halve eeuw onderzoek naar ongelijkheid en armoede. Volgens Atkinson daarentegen kan het basisinkomen nooit onvoorwaardelijk zijn. Verschillende filosofen zoals Van Parijs noemen het onvoorwaardelijk, terwijl ze in feite nationaliteit als voorwaarde nemen.4 Het basisinkomen mag niet voorgesteld worden ter vervanging van de sociale zekerheid; het basisinkomen en de sociale zekerheid moeten als complementaire elementen gezien worden. (Atkinson, 2014) Het basisinkomen dat voorgesteld wordt door Atkinson is niet onvoorwaardelijk maar hangt vast aan een participatie. Deze participatie wordt niet beperkt tot arbeidsmarktparticipatie maar moet ruimer gedefinieerd worden: maatschappelijk nuttige participatie (Berghman, Nijs, Verhalle, Koen, & Debels, 2003). Volgens Atkinson (2015) is de stijgende ongelijkheid van de laatste eeuwen te wijten aan de afname van de sociale bescherming. Nieuwe relaties op de arbeidsmarkt en nieuwe vormen van bijdragen betekenen dat er radicaal gedacht moet worden over de basis van het huidige sociale zekerheidssysteem. Voor die reden heeft Atkinson een variant bedacht op het idee van het basisinkomen, namelijk een participatie-‐inkomen. Dit zou een inkomen zijn dat niet afhankelijk is van de nationaliteit maar wel van de participatie in de maatschappij. Met participatie wordt een reeks van activiteiten bedoeld waarin een persoon geëngageerd is. Fulltime of parttime tewerkstelling, opleiding, training, actief werkzoekend, thuis zorgen voor kleine kinderen, op regelmatige basis vrijwilligerswerk doen in een erkende organisatie enzovoort. Atkinson gaat hier dus in tegen het onvoorwaardelijk basisinkomen die door onder andere Philippe Van Parijs gepromoot wordt. (Atkinson, After Piketty?, 2014)
4
(Atkinson, Een basisinkomen kan nooit onvoorwaardelijk zijn, 2015)
15
We kunnen dus besluiten dat er verschillende discussies bestaan omtrent de vervanging van de sociale zekerheid door een onvoorwaardelijk basisinkomen. Het onvoorwaardelijk basisinkomen enerzijds kan dienen om de sociale zekerheid los te koppelen van de arbeid, wat een oplossing kan vormen voor de toekomstige automatisering die heel wat jobs in het gedrang zou kunnen stellen. (Van Parijs) Anderzijds zou men het basisinkomen voorwaardelijk kunnen maken zodat het complementair werkt met de huidige sociale zekerheid. (Atkinson)
1.4 De financiering van het basisinkomen Volgens de definitie van Philippe Van Parijs (2004) wordt een basisinkomen betaald door een politieke gemeenschap en niet door de herverdeling van belastingen. In de meeste voorstellen wordt ervan uitgegaan dat het basisinkomen betaald zou moeten worden door de overheid op het niveau van de natiestaat onder de naam van een staatsbonus, een nationaal dividend of een inwonersinkomen. Maar volgens Van Parijs kan het basisinkomen ook betaald worden op het niveau van een politiek georganiseerd onderdeel van de natiestaat, zoals een provincie of gemeente. Het basisinkomen in de staat Alaska in de Verenigde Staten is de enige politieke eenheid die een echt basisinkomen geïntroduceerd heeft. Een basisinkomen kan ook supranationaal voorzien worden, bijvoorbeeld door de Europese Unie. (Van Parijs, 2004) In de literatuur wordt de financiering van het basisinkomen vaak bepleit door de belasting over de toegevoegde waarde of door verschillende consumptiebelastingen. (Meyer, 2007) Paine stelt voor om alle grondbezitters een grondbelasting te laten betalen waaruit een basisinkomen kan getrokken worden en volgens Marc Davidson kan een milieubelasting aan de basis van het basisinkomen liggen. (Loris, 2009) Anderzijds is er de Belgische politieke partij Vivant onder leiding van Roland Duchâtelet, sterke voorstander van het basisinkomen. Vivant streeft naar een sterke sociale zekerheid door middel van een basisinkomen en individuele vrijheid. (Duchâtelet, 2015) Hun voorstel om een basisinkomen in te voeren bestaat erin de belasting op arbeid te vervangen door belasting op consumptie, op dit model zou haalbaar zijn omdat alle goederen die door de samenleving geconsumeerd worden (landbouw, bouwnijverheid en industrie) door tien procent van de bevolking geproduceerd
16
worden. Steeds minder mensen zullen werken door de toenemende automatisering en informatisering, wat nog een argument is om de belasting op de arbeid te vervangen. In ruil zouden alle andere vormen van uitkeringen en toeslagen afgeschaft worden.(Hilarides,2012)
1.4.1 Vivant: Vervangen van huidige inkomens Volgens Duchâtelet (2015) weten we sinds de financiële crisis dat een gegarandeerde koopkracht voor een grotere stabiliteit zorgt dan het creëren en vernietigen van jobs in een vrije markt. Dankzij onze sociale zekerheid tijdens de crisis in 2008 waren de gevolgen veel minder erg dan die in de Verenigde Staten. Dit jaar wordt 75 miljard euro aan ‘gratis geld’ uitgekeerd door onze overheid, verzameld door het innen van belastingen. Hiermee bedoelt Duchâtelet kinderbijslag, vervangingsuitkeringen door ziekten arbeidsongevallen, invaliditeit, werkloosheid, brug-‐en andere pensioenen, familiaal verlof, maatschappelijke hulp en toelagen tot promotie van tewerkstelling. Anderzijds wordt 50 miljard In natura uitgekeerd in de vorm van een ziekteverzekering, gratis onderwijs, coaching van jonge ouders door Kind en Gezin en budgetbegeleiding door OCMW. We kunnen dus besluiten dat de totale herverdeling in België op 125 miljard neerkomt (75 miljard cash en 50 miljard in natura). Duchâtelet schrijft dat sociale zekerheid onmisbaar is voor onze maatschappij maar dat ze door haar huidige complexiteit vaak aanzet geeft tot misbruiken van bijvoorbeeld werkloosheidsuitkeringen. Daarenboven leidt onze sociale zekerheid tot een jaarlijkse administratieve kost van ongeveer 11 miljard euro. (Duchâtelet, De voordelen van gratis geld, 2015) Volgens Duchâtelet beantwoordt de huidige sociale zekerheid niet meer aan de nodige democratische waarden zoals vrijheid, gelijkheid en transparantie. Een onvoorwaardelijk basisinkomen zou hiervoor een oplossing verschaffen en zou de versie 2.0 van de huidige sociale zekerheid kunnen zijn, aldus Duchâtelet (2015).
17
Tabel 1: Voorstel basisinkomen Duchâtelet 5
Leeftijd
Per persoon/
Aantal in
Kosten per jaar in
maand
miljoenen €
miljard €
in € 0-‐17 jaar
170
2,27
4,6
18-‐25 jaar
500
1,18
7,1
26-‐60 jaar
700
5,13
43,1
61-‐67 jaar
800
1,02
9,8
68+
1.300
1,55
24,2
= 11,2
= 88,8
Vaak stellen de mensen de vraag of het basisinkomen wel haalbaar is op financieel vlak. Volgens Duchâtelet (2015) is het niet zo dat iedereen er plots 500 of 700 euro bij krijgt. De bedoeling is dat elke burger het onvoorwaardelijk recht krijgt op een uitkering, die grotendeels de bestaande uitkeringen (ut supra) vervangt. Voor werkende mensen wordt het basisinkomen een deel van hun loon. Op dit basisinkomen kan dan teruggevallen worden als men ontslag neemt of als men een eigen zaak wil starten. Bijvoorbeeld: Als je vandaag 1600 euro netto verdient, is 700 euro hiervan basisinkomen en 900 euro loon. Het vervangingsinkomen van vandaag, wat vaak de reden vormt waarom mensen niet gaan werken, wordt een tewerkstellingssubsidie. Dus er is maar één groep die nu niets heeft en die er wel degelijk iets zou bij krijgen bij de invoering van het basisinkomen en dat zijn de ouders die thuis blijven, dat zijn er vandaag 1,3 miljoen. Dit komt neer op een bedrag van 11 miljard die reeds in de 88,8 miljard ingecalculeerd zit (zie overzicht ut supra). De vraag is nu of het de werkgever of de overheid is die dat basisinkomen moet betalen? Het basisinkomen is in feite een individuele tewerkstellingssubsidie waardoor collectieve subsidies of overheidsbudgetten verminderen als je het basisinkomen invoert en als je de subsidies aan de vereniging aanpast. In België werken er bijna 1,8 miljoen mensen rechtstreeks of onrechtstreeks voor de overheid, waaronder ook zelfstandigen. In feite kan 5
Duchâtelet, De voordelen van gratis geld, 2015
18
je het basisinkomen voor die mensen (15 miljard) aftrekken om dat die vandaag in de overheidsuitgaven zit en na de invoering kan wegvallen. De kosten per jaar zouden nu op een 75 miljard euro komen. Volgens Duchâtelet is er dus helemaal geen probleem om de huidige uitkeringen te vervangen door een basisinkomen. Op de vraag of het de overheid of de werkgever is die het basisinkomen moet financieren geeft Duchâtelet (2015) als antwoord dat het logisch zou zijn dat de overheid automatisch een basisinkomen aan iedereen uitkeert, maar hij stelt wel een tewerkstellingsbelasting voor, voor bedrijven die zich in sterke sectoren bevinden zoals de industrie. Deze belasting zou gelijk zijn aan de hoogte van het basisinkomen. Eén van de gevolgen zou zijn dat de Belgische werknemers in de bouw even goedkoop zouden zijn voor de werkgever als de geïmporteerde arbeiders. Zo kan de concurrentie van de Oostbloklanden tegengegaan worden. Op zich is de oplossing op de vraag wie verantwoordelijk is een politieke beslissing, zeker als het gaat om sterke sectoren zoals de industrie wat een basisinkomen van 4 miljard euro zou betreffen. Een mogelijk negatief gevolg voor werkgevers zou de sterker wordende onderhandelingspositie van de werknemers kunnen zijn.
1.4.2 Götz Werner: Consumptiebelasting Götz Werner is een Duitse ondernemer en stichter van de Europese drogisterijketen DM-‐ Drogerij markt. Volgens hem zou het basisinkomen niet gefinancierd worden door een belasting op inkomen maar wel door een belasting op consumptie. Zo’n sociaal dividend zou niet geïntegreerd worden in de inkomensbelastingen als een type van negatieve inkomensbelasting maar zou een onafhankelijk type zijn. Zo’n basisinkomen zou onafhankelijk van andere inkomens verschaft worden.(Opielka, 2004) Overzicht van de drie manieren ter financiering van het basisinkomen volgens Götz (Hilarides, 2012):
19
Een eerste manier bestaat erin om alle bestaande sociale uitgaven af te schaffen. Het geld die hierdoor over blijft wordt in een fonds geplaatst, samen met het geld die bespaard wordt op de bureaucratie. Vanuit dat fonds wordt het basisinkomen betaald. In feite gaat het louter om een reorganisatie van de bestaande geldstromen die vertrekken vanuit de overheid naar de burgers. Een tweede mogelijkheid bestaat erin om de Belasting over de Toegevoegde Waarde te verhogen in combinatie met het verlagen van de loonkosten. Als laatste stelt Götz een combinatie van de vorige manieren voor. Een geleidelijke afbouw van de sociale zekerheid in combinatie met een gefaseerde opbouw van de BTW. Door de twee voorafgaande modellen te combineren komen er meer middelen vrij en kan men over een hoger basisinkomen beschikken. Volgens Götz is de invoering van het basisinkomen een proces die 10 à 20 jaar in beslag kan nemen.
1.4.3 Häni & Schmidt: Grundeinkommen, ein Kulturimpuls In de literatuur zijn heel wat voorstellen te vinden om een basisinkomen te financieren. Ook in de Zwitserse film ‘Grundeinkommen, ein Kulturimpuls’ wordt een voorstel gedaan. (Häni & Schmidt, 2008) In de film wordt duidelijk gemaakt dat als de belastingheffing anders georganiseerd zou worden, het basisinkomen gerealiseerd zou kunnen worden. Volgens Häni en Schmidt zijn de elementaire stappen hiervoor: werk en inkomen scheiden, inkomstenbelasting afschaffen, slechts belasting heffen bij de aankoop van een product of dienst onder de vorm van BTW zodat de koper de belasting betaalt en niet de maker of leverancier, door de automatisering zal er meer machinearbeid zijn dan mensenarbeid terwijl machinearbeid niet belast wordt en mensenarbeid wel. Door het afschaffen van de inkomstenbelasting en invoering van het basisloon zal hierdoor een evenwicht ontstaan. Tevens zou het afschaffen van de inkomensbelasting het zwartwerk teniet doen (Sterenborg, 2013) Volgens Häni en Schmidt zou het invoeren van een basisinkomen slechts een verandering zijn in de huidige manier van uitbetalen van inkomens (zoals sociale voorzieningen) door de overheid. De inkomens die de overheid vandaag betaalt zouden gebruikt worden voor de financiering van het basisinkomen. Deze inkomens worden nu ook betaald uit belastinggelden. Het geld voor de inkomens die vandaag betaald worden door het
20
particuliere bedrijfsleven bevinden zich nog niet bij de overheid dus kunnen nog niet als basisinkomen uitgekeerd worden. Dit geld moet dus eerst op een bepaalde manier naar de overheid overgebracht worden om het dan als basisinkomen uit te betalen. De belasting zal dus hoger moeten zijn, nu is de vraag natuurlijk welke belasting dat zou kunnen zijn. Milton Friedman was een Amerikaanse econoom die als oplossing de negatieve inkomensbelasting voorstelde. Volgens hem zou een basisinkomen gefinancierd kunnen worden door de hogere inkomstenbelastinggroepen. Inwoners die zich in een bepaalde hoge inkomenscategorie bevinden zouden veel inkomstenbelasting betalen om hieruit een basisinkomen te betalen aan de mensen die weinig verdienen, ter compensatie. Dit model is bedacht in de jaren 60 maar is nooit uitgevoerd geweest om die reden dat niemand gedwongen wil worden om te werken voor andermans inkomen. Vandaag steunt de financiering van de door de overheid sociale uitgaven op de inkomstenbelasting. Deze inkomstenbelasting is afhankelijk van de betaalde arbeid, wat steeds meer zal afnemen door industrialisering, automatisering en informatisering. Volgens Häni en Schmidt (2008) bevinden we ons in een vicieuze cirkel: meer werklozen wil zeggen dat er minder belastingen geïnd zullen worden op inkomens, waardoor hogere inkomstenbelastingen de loonarbeid nog meer gaan belasten. Wat zou dan wel de oplossing zijn om een basisinkomen te financieren? In de Zwitserse film (Häni & Schmidt, 2008) werd een eenvoudig rekenmodel ontwikkeld genaamd naar de Italiaanse koffie, Latte Machhiato, wat gevlekte melk betekent. De berekening wordt de ‘Latte-‐Macchiatto-‐these’ genoemd. In dit model zouden bij de invoering van een basisinkomen alle belastingen wegvallen en samengevoegd worden onder één zichtbare noemer BTW. De belasting zou dus enkel nog bestaan onder de vorm van een verhoogde BTW. (Götz stelde een BTW-‐tarief voor van 100%.) De énige belasting die zou moeten betaald worden is de belasting die inbaar wordt wanneer de consument geld uitgeeft. Vandaar dat deze nieuwe BTW ook consumptiebelasting genoemd kan worden. Deze belasting wordt niet betaald door de mensen die de Latte-‐Macchiato maken en brengen maar de consumenten die hem opdrinken. Diezelfde consumentenbelasting of BTW zou ook op alle importen geheven worden, op alles wat voor de verkoop het land binnenkomt alsook op alles wat in het land zelf geproduceerd wordt, en op alles wat in het land verkocht wordt. Maar als een product
21
geëxporteerd wordt uit het land dan gaat de belasting niet mee. Volgens Häni en Schmidt (2008) is de consumentenbelasting de juiste belasting van de globalisering. Een eerlijke belasting voor een eerlijke handel. Maar als de belasting enkel en alleen nog uit BTW zal bestaan is er geen belastingvrije voet meer? Aangezien bij BTW iedereen een gelijk percentage belastingen in de prijs betaalt, of je nu arm of rijk bent, valt de sociale component in de belastingrekening weg. Volgens Götz is de volgende stap dat die BTW dan aan iedereen terugbetaald wordt in de vorm van een basisinkomen. “Het basisinkomen is de vergoeding van de BTW voor de basisbehoefte en wordt als vrijgesteld bedrag uitbetaald”. (Sterenborg, 2013) Het basisinkomen kan dus gezien worden als de sociale component die uitgekeerd wordt onder de vorm van een uitbetaalde belastingvrije voet vanuit de BTW. Stel dat iedereen een basisinkomen zou krijgen van 1000 euro, onafhankelijk van wat je verdient. Als je daarnaast niet werkt en dus geen ander inkomen hebt blijft je totale inkomen (verzamelinkomen) 1000 euro. Wie 500 euro extra verdient, heeft een verzamelinkomen van 1500 euro, wie een salaris heeft van 1000 euro heeft met een basisinkomen een totaal van 2000 euro en zo verder. (Häni & Schmidt, 2008) Tabel 2: Voorbeelden verzamelinkomen6
Basisinkomen (€)
Loon uit werk (€)
Basisinkomen + Loon uit werk (€)
6
1000
0
1000
1000
500
1500
1000
1500
2500
1000
2000
3000
1000
3000
4000
(Häni & Schmidt, 2008)
22
In dit voorbeeld zou iedereen dus 1000 euro belasting krijgen als basisinkomen. Als de inkomensbelasting teniet gedaan wordt dan zou de BTW 100 procent zijn. De helft van de prijzen in de verkoop zou dus voor de belasting bestemd zijn. Als je voor 10 euro koopt, dan betaal je daarmee 5 euro belasting. Oorspronkelijk heb je 1000 euro belastingen ontvangen, als je iets koopt voor 1000 euro betaal je 500 euro belastingen. Reëel heb je dus -‐500 euro belastingen betaald of anders gezegd reëel heb je 500 euro belastingen gekregen. Als je 1500 euro uitgeeft betaal je ook hier de helf van de prijs als belasting, namelijk 750 euro. Je hebt oorspronkelijk 1000 euro belastingen gekregen in de vorm van een basisinkomen waardoor je reëel -‐250 euro belastingen betaalt. Als je 2000 euro uitgeeft, betaal je 1000 euro belastingen maar reëel gezien heb je geen belastingen betaald, noch gekregen aangezien het basisinkomen/de belasting 1000 euro betreft. Pas wanneer je 3000 euro geeft betaal je echt een belasting. Je geeft dus het dubbele van het basisinkomen uit, waardoor je reëel 500 euro belasting betaalt. Dus we kunnen besluiten dat bij eender welk bedrag als basisinkomen gebruikt wordt, het belastingtechnische nulpunt bij de uitgave van een dubbel basisinkomen ligt. Net in deze berekening vinden we een duidelijke belastingsprogressie, die duidelijk afgebeeld wordt in Tabel 3. (Sterenborg, 2013) Tabel 3: Belasting progressie bij een basisinkomen van 1000 euro7
7
Uitgaven (€)
Betaalde belasting (€)
Effectieve belasting (€)
% effectief betaalde belastingen
1000
500
-‐ 500
-‐50%
1500
750
-‐ 250
-‐17%
2000
1000
0
-‐
3000
1500
500
17%
5000
2500
1500
30%
9000
4500
3500
39%
(Häni & Schmidt, 2008)
23
Er zijn heel wat visies omtrent de invoering van een onvoorwaardelijk basisinkomen te vinden in de literatuur. Het belangrijkste verschil binnen de visies bestudeerd in deze masterproef is het al dan niet incasseren van loon in ruil voor een basisinkomen. In de visie van Duchâtelet zal je als werknemer minder verdienen voor hetzelfde werk. In de visie van Häni en Schmidt daarentegen krijg je hetzelfde loon voor hetzelfde werk plus een basisinkomen en min belastingen. Het basisinkomen in dit model groeit als het ware in je bestaande inkomen. Dit zal hoogstwaarschijnlijk meer motivatie verschaffen aan mensen die nog willen werken. Op de vraag of het basisinkomen betaalbaar is, is er nog geen eenduidig antwoord gevormd. Dit antwoord is onder andere afhankelijk van welke berekening men gebruikt, over welke staat we het hebben en welke belastingen hiervoor gebruikt zullen worden. In deze masterproef zal verder gewerkt worden met de vorm van een basisinkomen die als supplement bovenop een eventueel ander inkomen ontvangen wordt. Er wordt dus geen loon geïncasseerd in ruil voor een basisinkomen. (Van Parijs, 2004)
2
Het basisinkomen
2.1 Elementen van de definitie ‘ A basic income is an income paid by a political community to al its members on an individual basis, without means test or work requirement’ (Van Parijs, 2004, p.8) Een basisinkomen is een inkomen dat onvoorwaardelijk betaald wordt aan iedereen op een individuele basis, zonder werkvereiste of kapitaaltest. (Van Parijs, 1992) Dit inkomen verschilt van de huidige inkomens die door Europese landen verschaft worden op drie vlakken. Het basisinkomen wordt per individu uitgekeerd en niet per gezin, het is onafhankelijk van inkomens van andere bronnen en er is geen vereiste om een huidige of verleden werkprestatie te hebben alsook de wil om een job te accepteren als deze wordt aangeboden moet niet aanwezig zijn. Volgens Van Parijs (1992) wordt het basisinkomen gekenmerkt door een onvoorwaardelijke titel en het idee dat elk inkomen van andere bronnen bovenop het basisinkomen zouden komen. Ook volgens Van Trier (1993) garandeert een basisinkomen een inkomen voor iedere burger los van enige arbeid: ‘een
24
(periodieke) uitkering die van rechtswege en automatisch iedere burger toekomt zonder dat hieraan voorwaarden verbonden zijn inzake burgerlijke staat, arbeidsstatuut, bereidheid tot werken, inkomenspositie, ras, geslacht, betalen van bijdragen, arbeidsverleden, gezinsmodel en dergelijke meer’ ((Loris, 2009) via (Van Trier, 1998)) Tevens is het volgens de Belgische filosoof Van Parijs niet de bedoeling om een link te leggen met de basisnoden. In principe kan een basisinkomen lager of hoger zijn dan eender welk niveau van inkomen nodig zou zijn om de basis noden van een persoon te vervullen. Het basisinkomen zou het beste middel zijn om arbeid los te koppelen van inkomen.
2.1.1 Adequate levensstandaard Zoals reeds aangehaald is er volgens Van Parijs (2014) geen verband tussen een basisinkomen en basisbehoeftes. Het basisinkomen kan dus hoger of lager liggen dan het bedrag dat nodig is om een waardig leven te leiden. Anderzijds argumenteert Van Parijs later voor een basisinkomen dat op het hoogste duurzame niveau moet staan. Een wenselijk niveau van een basisinkomen is dat waarmee mensen in staat zijn een waardig leven te leiden met de kans om reële keuzes te maken. (Janssens, 2014) Indien een basisinkomen zou uitgekeerd worden dat duidelijk niet voldoende is om een waardig leven van te leiden, wordt dit inkomen een partieel basisinkomen genoemd. Dankzij een partieel basisinkomen, dat sterk gepromoot wordt door Atkinson, zou een deel van de doelstellingen van het basisinkomen behaald worden zonder dat een zeer hoog belastingstarief nodig is. Ook kan het gebruikt worden als hulpmiddel om om stap voor stap een basisinkomen in te voeren die alle huidige systemen zou vervangen. (Atkinson A. , 1995)
25
2.1.2 Monetair inkomen Philippe Van Parijs (2004): ‘A basic income is provided in cash without any restriction as to the nature or timing of the consumption or investment it helps fund’. (Van Parijs, 2004, p.8) Het basisinkomen wordt dus niet in natura uitgekeerd onder de vorm van goederen of diensten, maar wordt wel cash uitgekeerd. Het voordeel van het uitkeren in cash is dat er geen voorwaarden zijn omtrent de timing of aard van de consumptie alsook rond de investeringen die het basisinkomen financiert. Ook dient het basisinkomen in de meeste varianten als een supplement en niet als een vervanger van een bestaand inkomen. Het basisinkomen wordt op regelmatige basis uitbetaald, en niet enkel éénmalig. Het basisinkomen voorziet in koopkracht op regelmatige tijdstippen zoals per week, per maand of per jaar afhankelijk van het voorzien. (Van Parijs, Basic Income: A simple and powerful idea for the twenty-‐first century, 2004) Dit is een tegenstrijdig punt met de variant die Thomas Paine voorstelt, hij stelt voor om een eenmalig bedrag uit te keren bij het bereiken van een bepaalde leeftijd, dit bedrag kan op vrije wijze gespendeerd worden. (Hilarides, 2012) Het voordeel volgens Paine is dat de ontvanger vrij is om het bedrag in 1 keer te spenderen, het zichzelf maandelijks uit te keren of te investeren. Mensen dragen zelf de gevolgen en/of kosten van hun keuzes.
2.1.3 Onvoorwaardelijk Een basisinkomen wordt uitgekeerd aan iedereen, ongeacht of je arm of rijk bent. Er wordt geen rekening gehouden met andere inkomensbronnen zoals werk, kapitaal en onroerende goederen. Het basisinkomen is onafhankelijk of je al in het verleden gewerkt hebt, of je op dit moment werkt, of als je in de toekomst zal werken. Tevens is er geen verband tussen de uitkering en de bereidheid om te werken, zoals vandaag het geval is in België met de werkloosheidsuitkering. Het basisinkomen wordt uitgekeerd als een recht voor iedereen. (Loris, 2009) Van Parijs (2004) geeft een antwoord op de vraag of ‘niet-‐burgers’, ‘kinderen’, ‘gepensioneerden’ en ‘gevangenen’ ook recht hebben op een basisinkomen.
26
2.1.3.1 Uitzonderingen op de onvoorwaardelijkheid volgens Van Parijs Niet-‐burgers: Vaak wordt de opvatting gebruikt om het basisinkomen te verschaffen aan leden van de politieke samenleving. Anderen gebruiken liever de term burgerinkomen die verkregen wordt door legale burgers van dat land, wat het enige discriminerende criterium voor het basisinkomen kan zijn. Het basisinkomen is dan een onderdeel van het volledige packet van rechten en plichten geassocieerd met burgerschap, men is dan in het bezit van bijvoorbeeld de Belgische nationaliteit of men is belastingplichtige in een bepaald land. Volgens de Franse filosoof Jean-‐Marc Ferry (1995) was dit het idee van een basisinkomen. Anderen daarentegen willen het basisinkomen juist gebruiken als beleid tegen de uitsluiting in de maatschappij. Zij zien het ‘lidmaatschap’ voor een basisinkomen breder en willen alle legale permanente residenten van een samenleving insluiten. De operationele criteria voor niet-‐burgers zou dan kunnen zijn, een minimale lengte van verleden residentie in dat land. (Van Parijs, 2004) Kinderen: Per definitie wordt een basisinkomen soms beperkt tot volwassen leden van de maatschappij in combinatie met een universeel kinderbijslag systeem. Anderen zien het basisinkomen als een uitkering die start bij je geboorte en eindigt bij de dood, vandaar dat the gezien kan worden als een volwaardige vervanger van het huidige kinderbijslag systeem. In dat laatste systeem wordt rekening gehouden met de leeftijd van het kind om daarop het niveau van het basisinkomen af te stellen. (Van Parijs, 2004) Gepensioneerden: In de meeste voorstellen wordt het basisinkomen verder verschaft na het pensioen, ofwel hetzelfde bedrag als voor de jongere volwassenen ofwel een iets hoger bedrag. In elk geval kan die basisinkomen voor gepensioneerden aangevuld worden met privé gespaarde bedragen, extra werk of een inkomen door bijdragen in een privaat pensioensysteem. (Van Parijs, 2004) Gevangenen: Zelfs in de meest ‘insluitende’ definitie van het basisinkomen wordt er toch geneigd om sommigen geen basisinkomen te verschaffen. Criminelen in een gevangenis onderhouden is voor de overheid veel duurder dan hen een gemiddeld basisinkomen te verschaffen. Het is dan ook vanzelfsprekend dat gevangenen het voordeel van een
27
basisinkomen verliezen voor de duur van hun gevangenschap. Vanaf hun vrijlating winnen ze dit recht terug. Hetzelfde kan gelden voor mensen die langdurig in psychiatrische instellingen of rusthuizen bevinden. De volledige kost van hun verblijf wordt door de overheid betaald in plaats van dat ze het zelf moeten betalen. Ook zij verliezen hierbij hun recht op een basisinkomen tijdens hun verblijf in de instelling. (Van Parijs, 2004)
2.1.4 Individueel Het basisinkomen wordt aan ieder individueel lid van de maatschappij betaald. Dit verschilt sterk van de manier waarop momenteel te werk gegaan wordt als het gaat om gegarandeerde minimuminkomens: er wordt vooral gekeken naar het gezin als een geheel of naar het gezinshoofd. Bij een onvoorwaardelijk basisinkomen is elk lid van de gemeenschap ontvanger en de hoogte van het basisinkomen is onafhankelijk van tot welk gezin dat lid behoort. Voor de uitvoering van het basisinkomen worden dan ook kosten bespaard omdat er geen controle moet uitgevoerd worden op onder andere het samenlevingsarrangement. Als je samenwoont met anderen en de kosten kan delen behoud je dit volledige voordeel aangezien iedereen hetzelfde bedrag ontvangt onder de vorm van een basisinkomen. Volgens Van Parijs (2004) zet het basisinkomen aan tot verder gemeenschappelijk leven in plaats van isolatie.
28
Aan de hand van onderstaande figuur wordt een praktisch voorbeeld aangehaald om de het individueel karakter van het basisinkomen aan te tonen (Sterenborg, 2013):
Afbeelding 1: Individueel karakter van het basisinkomen
Bron Afbeelding 1: (Sterenborg, 2013) Wili en Hans werken in hetzelfde bedrijf en verdienen elk maandelijks 10000 Zwitserse Franken. Hans heeft een gezin, een vrouw en twee kinderen. Wili leeft alleen met zijn hond. Stel dat het basisinkomen voor Zwitserland vastgelegd wordt op 2500 Zwitserse Frank en dat kinderen hiervan de helft krijgen. Het lichtbruine gedeelte maakt duidelijk wat de hoogte van het basisinkomen per ‘gezin’ is. Bij Wili zal dit 2500 Zwitserse Frank zijn, bij Hans daarentegen zal dit een stuk hoger liggen voor zijn gezin; 7500 Zwitserse Frank. Hier wordt dus duidelijk dat men enkel naar het individu kijkt en niet naar de gezinssamenstelling. In dit voorbeeld wordt ook duidelijk dat het basisinkomen voordelen heeft als men een gezin heeft en de kosten deelt, aangezien men toch nog elk zijn basisinkomen krijgt. Dit kan geuit worden in de onderhandelingsposities op de arbeidsmarkt. In feite moet Hans maar 2500 frank meer verdienen om tot zijn oorspronkelijk inkomen van 1000 frank te komen, Wili daarentegen moet er nog 7500 frank bovenop verdienen. Dit resulteert in een betere onderhandelingspositie voor Hans op de arbeidsmarkt. Op dit schema is te zien dat na de onderhandelingen Hans is akkoord gegaan met een loon van 5000 frank. Wili doet hetzelfde werk dus verdient ook 5000 frank. Met als gevolg dat als totaalbedrag Wili erop is achteruitgegaan (10000 vroeger en nu 7500), en Hans is erop vooruitgegaan (10000 vroeger en nu 12500). (Sterenborg, 2013)
29
2.2 Alternatieven Verschillende alternatieven voor een onvoorwaardelijk basisinkomen worden voorgesteld door onderzoekers die de uitvoering ervan betwisten. We focussen ons op het participatie-‐ inkomen van Friedman en de negatieve inkomensbelasting van Friedman.
2.2.1 Participatie-‐inkomen Het participatie-‐inkomen is een variant van het basisinkomen die reeds beschreven is door Atkinson in 1996. ‘A PI comprises an individual entitlement that is not means tested but retains a broad participation requirement going well beyond the conditions of formal employment of full-‐ time education typically associated with entitlement to social assisitance’ (Atkinson A. , The Case for a Participation Income, 1996, p.25) In zijn artikel onderbouwt Atkinson (1996) zijn idee voor de introductie van een participatie-‐ inkomen door twee argumenten. Een basisinkomen wordt vaak gezien als een alternatief voor de bestaande sociale zekerheid en volgens Atkinson is dit een fout. Het doel van het basisinkomen zou meer gericht moeten zijn op het onafhankelijk zijn van voordelen die uitgekeerd worden op basis van het kapitaal die je bezit. Het participatie-‐inkomen zou eerder een aanvulling dan een vervanging van een verbeterd sociaal zekerheidssysteem. Het tweede argument dat Atkinson aanhaalt is zijn geloof dat het moeilijk zal zijn om een onvoorwaardelijk basisinkomen te laten ondersteunen door de politiek. Volgens Goodin (2001) is het hoofdargument om een basisinkomen te vervangen door een participatie-‐ inkomen de weerstand van de publieke opinie tegen het geven van geld voor niets. Het opstellen van een participatie vereiste lijkt een slimme strategie om een coalitie te bouwen tussen de verschillende politieke factoren door de bescherming van een universeel inkomen te combineren met het engagement tot het contributie principe. (Caputo, 2012) De implementatie van een participatie-‐inkomen is minder rooskleurig. Een voorbeeld hiervan is de nood aan een bureaucratisch controlesysteem die opgericht zal moeten worden om de tal van informele vormen van participaties te monitoren die de burgers in aanmerking laten komen voor het participatie-‐inkomen.
30
2.2.2 Negatieve inkomensbelasting Negative Income Tax (NIT) is zoals het basisinkomen een voorstel tot een vorm van minimuminkomensgarantie reeds in 1962 voorgesteld door Friedman. (Janssens, 2013-‐ 2014) Het basisidee van een NIT is om elke burger een basisinkomen te verschaffen maar dan in de vorm van een ‘refundable tax credit’. Als de som van de inkomsten van een gezin zich boven een bepaald niveau bevindt dan zal dit gezin een belasting moeten betalen. Als de som zich onder dat vooropgesteld niveau bevindt zal een voordeel of dus een negatieve belasting betaald worden door de overheid aan het gezin. (Van Parijs, 2004) Het grote verschil met het basisinkomen ligt dus in het feit dat NIT enkel extra inkomens verschaft aan gezinnen met te lage inkomens en het BI daarentegen verschaft aan iedereen een extra inkomen, onafhankelijk van het reeds aanwezige kapitaal. Bij NIT wordt de vermogenstest nog gebruikt die wordt tegengegaan bij het basisinkomen en het participatie-‐inkomen. Het NIT verschaft op het einde van het jaar een bedrag aan die bepaalde gezinnen die zich onder de grens bevinden waardoor gezinnen een lange tijd zonder inkomen kunnen vallen. Het gaat hier over een jaarlijkse terugbetaling en geen maandelijkse vergoeding. Uit de bespreking van beide alternatieven blijkt dat het gaat over oplossingen die minder drastisch zijn dan een onvoorwaardelijk basisinkomen en waar dus wel degelijk voorwaarden aan verbonden zijn vooraleer je dit inkomen kan ontvangen. Verder in dit werk zullen wij ons focussen op een basisinkomen waar het onvoorwaardelijke aspect benadrukt wordt.
31
3
De mogelijke voor-‐en nadelen van het basisinkomen
3.1 Mogelijke voordelen In België is de grondlegger en pleiter voor een basisinkomen, Van Parijs, ervan overtuigd dat een BI tot sociale rechtvaardigheid zou kunnen leiden en dit in een tijdperk waar het volgens voorstanders onmogelijk is om zonder een BI echt gelijke kansen te creëren. Het basisinkomen zou dus de gelijkheid bevorderen alsook de economische participatie. (Van Parijs, 2004)
3.1.1 Gevoel van rechtvaardigheid en vrijheid Volgens Van Parijs (2004) is het hoofdargument voor het basisinkomen gebaseerd op rechtvaardigheid. Sociale rechtvaardigheid vereist dat de instituties van de maatschappij gecreëerd zijn om echte vrijheid te verzekeren voor iedereen. Een basisinkomen, onvoorwaardelijk en los van regels is het ideale middel om de idee van rechtvaardigheid en vrijheid te vervullen volgens Van Parijs. Het basisinkomen zou de opportuniteit voorzien om de vrijheid te hebben om niet te werken, als het voldoende hoog is. Volgens Pateman (2004) is het noodzakelijk om het basisinkomen een gepaste hoogte te geven als men dit inkomen wil gebruiken als een middel tot democratisering. ‘For a basic income to be relevant for democratization, it should be adequate to provide a modest but decent standard of life’ (Pateman, 2004) Dus slechts als het basisinkomen in staat is om te voorzien in een adequate levensstandaard kan dit tot het voordeel leiden van vrijheid om niet te werken. In dat geval zou elke burger dus een aandeel krijgen in wat voor de markt geproduceerd wordt, zonder eis zelf ook deel te nemen aan de productie ervan of zonder een geldige reden te hebben om er niet aan deel te nemen. (De Vlieghere, 1994) ‘Basic income is not an attempt to meet certain needs, nor is it a passive response to any hypothetical “end to work”, far from it. Basic Income aims to give real meaning and content to the idea of freedom: it means offering each individual the means to lead this life as he pleases (marketable, non-‐marketable or even domestic activities), within the limits of the amount of resources society can provide to do so. This gives legitimacy to both the universal and unconditional aspects of basic income.’ (Van Parijs, Real freedom for all, 1995)
32
3.1.2 Leidt tot meer jobs en groei Voorstanders van een basisinkomen zien de introductie als de meest gewenste manier om de bestaande arbeidsmarkt te herverdelen argumenterend dat de effecten van het BI op het arbeidsaanbod volledige tewerkstelling zou kunnen veroorzaken. Dit zou dus leiden tot een verlaagd niveau van werkloosheid, te wijten aan drie dynamieken. Eerst en vooral zal een herverdeling van de bestaande jobs onder de actieve werkkrachten zich voordoen. Een significant aantal mensen zal minder gaan werken waardoor opportuniteiten zich zullen voordoen voor werklozen om zo de arbeidsmarkt te betreden. Als tweede zullen dankzij de onvoorwaardelijkheid van het basisinkomen institutionele barrières vernietigd worden zoals de werkloosheidstrap die stimulansen voorziet om een job te aanvaarden. Als laatste zal de introductie van het basisinkomen het aantal jobs verhogen door twee redenen. (Marx & Peeters, 2008) Enerzijds zou een BI het ondernemerschap stimuleren en voorziet het in een stimulans om zelf een bedrijf op te starten door de verkleining van het financieel risico. Hypothese: Een onvoorwaardelijk basisinkomen zet ontvangers aan tot ondernemen. Anderzijds, zal de introductie van het BI de instituties van de arbeidsmarkt hervormen die momenteel de ontwikkeling van verscheidene jobs remmen, zoals het minimumloon. Het afschaffen van het minimumloon kan resulteren en de her opkomst van jobs met een lage productiviteit. (Marx & Peeters, 2008) ‘ Een strategie volgens Van Parijs (2004) om werkloosheid te verminderen zonder armoede te verhogen is een variëteit van de actieve welvaartsstaat. In een actieve welvaartsstaat wordt de passiviteit niet gesubsidieerd, dus het werkloos zijn, het op pensioen zijn, gehandicapt zijn enzovoort, maar wel de productieve activiteiten. Door de blijvende vooruitgang van de technologie en de automatisering blijft de onmogelijkheid voor ons economisch stelsel om behoorlijk werk te verschaffen groeien. Met behoorlijk werk bedoelt De Vlieghere (1994) werk dat een betrouwbaar en voldoende inkomen bezorgt. Het tekort aan jobs is niet het gevolg van het slecht functioneren van ons economisch systeem maar wel het succes van de economische machine waarvan de productiviteit alle grenzen blijft overstijgen. Hierdoor
33
verdwijnt vooral eenvoudige arbeid in de industrie als in de diensten. (De Vlieghere, 1994) Door het invoeren van een basisinkomen en tevens het aanvaarden van een job zal de koopkracht van de burger sterk stijgen. Door risicoverlaging dankzij een BI zullen onzekere en lage productiviteitjobs vlugger aanvaard worden en zou het ondernemerschap aantrekkelijker worden. Een basisinkomen zal ook opleidingen en bijscholingen vergemakkelijken en tot slot een grotere spreiding van de bestaande jobs binnen de actieve werkende bevolking veroorzaken. Een deel van de burgers die een basisinkomen ontvangen zullen hun huidige job stop zetten waardoor er zich jobopportuniteiten zullen voordoen voor de werklozen. (Janssens, 2014)
3.1.3 Leidt tot administratieve efficiëntie Een basisinkomen doet de administratieve efficiëntie van de uitkering van een universeel en onvoorwaardelijke vorm van inkomen stijgen. Guy Standing schrijft dat een onvoorwaardelijk basisinkomen besparingen zou teweeg brengen op administratiekosten omdat het de huidige complexe berekeningen voor uitkeringen simpel zou maken, het systeem transparanter zou maken en het aantal informatieverzoeken significant verminderen. (De Wispelaere & Stirton, 2010) Ook Van Parijs (2004) heeft het over de verhoging van de administratieve efficiëntie dankzij het basisinkomen: “Assuming a computerised and efficient tax-‐collection and transfer-‐ payment technology, the administrative costs are likely to be lower under a universal, ex ante scheme than under a means-‐tested, ex post one, at least for a given level of effectiveness at reaching the poor” (Van Parijs, 2004, p.23) Door het onvoorwaardelijk karakter van het basisinkomen zal er dus geen onderscheid meer gemaakt moeten worden tussen gerechtigden en niet-‐gerechtigden aangezien iedere burger dit BI zou ontvangen en dit via automatische transfers naar de bankrekeningen van alle gerechtigden. Dit alles houdt een vermindering in van de administratieve kost voor de staat. (Janssens, 2014)
34
3.2 Mogelijke nadelen
3.2.1 Luiheid van het individu Het grote verschil met het basisinkomen en andere herverdelingssystemen van de welvaartssystemen is dat het BI de wil om te werken niet eist als voorwaarde om dit fonds te ontvangen. (McKinnon, 2003) Ook in wetenschappelijk onderzoek in Frankrijk wordt aangenomen dat het BI in het algemeen de mensen zal aanzetten tot luiheid. Hypothese: Een onvoorwaardelijk basisinkomen zal ontvangers lui maken. Maar hoe kan nu exact voorspeld worden hoe individuen een BI zouden gebruiken? Op het eerste zicht zet een basisinkomen aan tot het verminderen van werk door bijvoorbeeld parttime te gaan werken. Het basisinkomen zal de prijs van vrijetijd niet veranderen dus het effect van een inkomensverhoging door middel van een basisinkomen is afhankelijk van het feit of men vrije tijd ziet als een normaal goed of als een inferieur goed. Enkel als vrije tijd niet als een normaal goed beschouwd wordt dan zal de niet werkende persoon de drang voelen om te werken: Om het aantal vrije tijd te doen zakken als het inkomen stijgt moet vrije tijd (dus niet werken) gezien worden als een inferieur goed. Dus een loon dat verdiend wordt door een individu dat aan het werk gaat wanneer het basisinkomen ingevoerd wordt, geeft hem een inkomen dat hoger is dan het bedrag van het basisinkomen. Anderzijds als een individu besluit om minder te gaan werken bij de invoering van het BI, duidt dit op het feit dat deze persoon vrije tijd ziet als een normaal goed waar hij verlangt meer van te hebben. Als een individu beslist om minder te werken bij het verkrijgen van een basisinkomen, accepteert die persoon een loon vermindering in ruil voor het bedrag van het basisinkomen. Zijn totale inkomen (basisinkomen + loon) kan nog steeds stijgen of in tegendeel kan het dalen als men stopt met werken en zijn oorspronkelijke loon was hoger dan het basisinkomen. In dit onderzoek wordt gepeild naar de fundamentele vraag of de armste individuen vrije tijd als een normaal goed of als een inferieur goed zien. (Gamel, Balsan, & Vero, 2006)
35
In het onderzoek van Gamel, Balsan & Vero (2006) werd één vraag gesteld gerelateerd aan bovenstaande uiteenzetting over vrije tijd als normaal of inferieur goed. Hoe zouden tewerkgestelde individuen reageren als ze een maandelijks basisinkomen van 300 euro zouden ontvangen? Als het basisinkomen leidt tot een afname in arbeidsaanbod, dan kan gezegd worden dat vrije tijd een normaal goed is. Omgekeerd, als werkgedrag niet verandert, dan kan vrije tijd niet langer beschouwd worden als een normaal goed maar wel als een inferieur goed, aangezien er geen stijging in consumptie van de vrije tijd zal zijn ook al ontvangt men een basisinkomen. Tabel 4: Gedragsmogelijkheden na het verkrijgen van een basisinkomen
Bron Tabel 4: (Gamel, Balsan, & Vero, 2006) In tabel 4 is te zien dat de meerderheid geantwoord heeft dat ze niets zouden veranderen indien men een BI van 300 euro krijgt, namelijk 55 procent van de respondenten. Het weerlegt het argument van de tegenstanders van het basisinkomen die ervan overtuigd zijn dat de onvoorwaardelijkheid van een basisinkomen mensen lui zal maken en mensen zal doen stoppen met werken. 30 procent van de respondenten zullen minder werken, zullen stoppen met werken of zullen een voor hen interessantere activiteit uitoefenen. Deze 30 procent zien vrije tijd dus als een normaal goed en zullen er meer willen van consumeren na het ontvangen van een BI. De onderzoekers geven als opmerking in hun besluit dat ze enkel gebruik gemaakt hebben van 1 laag bedrag als mogelijk basisinkomen. Als aanbeveling voor
36
toekomstig onderzoek vragen de wetenschappers zich af of bij hogere bedragen van een basisinkomen de meerderheid van de ontvangers hun gedrag wel zou veranderen of zelfs zou aanpassen naar een ‘exclusieve-‐consument-‐attitude’ van vrije tijd. Hypothese: Hoe hoger een BI, hoe groter de kans dat er zich gedragswijzigingen zullen voordoen op de arbeidsmarkt. Een laag basisinkomen zal het effect op het gedrag van de ontvangers significant neutraliseren, bij een hoog basisinkomen zal de meerderheid van de ontvangers hun gedrag aanpassen.
3.2.2 Immigratie van de massa In het onderzoek van Bay en Pedersen (2006) in Noorwegen is het verband aangetoond tussen de visie van burgers tegenover het basisinkomen en het immigratiebeleid. Aan mensen die oorspronkelijk gezegd hadden dat ze voor het basisinkomen zijn werd gevraagd of ze hun mening zouden veranderen als ook niet-‐burgers van Noorwegen naar hun land zouden kunnen komen om aanspraak te maken op een basisinkomen: 34 procent veranderde hun mening over de invoering van een basisinkomen. (Bay & West Pedersen, 2006) Als er geen duidelijk beleid zou zijn omtrent immigratie en slechts enkele landen voeren het BI in, is de kans groot dat zeer veel mensen uit andere landen naar de desbetreffende landen met een BI zullen trekken om daar een burgerschap te kunnen bekomen. Vandaar dat de invoering van een BI het best ingevoerd wordt in combinatie met een effectief migratiebeleid. Alsook is een supranationaal basisinkomen een oplossing voor dit probleem. (Howard, 2004)
3.2.3 Stijging van het prijspeil Bij het voorstel van de invoering van een basisinkomen wordt onvermijdelijk de link gelegd met mogelijke inflatie. Door de invoering van een BI stijgt de koopkracht van de mens wat tot inflatie zou kunnen leiden. Deze gedachte kan inderdaad kloppen volgens Smith (2009), maar dit enkel en alleen voor de vastgoed sector. In het verleden is reeds aangetoond dat wanneer de overheid geld uitkeerde aan bijvoorbeeld de armen of studenten, dit de verhuurders aanzette tot het verhogen van de huur. Prijscontroles en reguleringen kunnen hiervoor een oplossing bieden. (Smith, 2008)
37
Uit de mogelijke voor-‐en nadelen van een onvoorwaardelijk basisinkomen blijkt dat er heel wat gevolgen zouden kunnen ontstaan bij een effectieve invoering van dit fenomeen. Zowel het individu, de massa als de economie kunnen sterk beïnvloed worden. In het verder verloop van deze masterproef zullen we ons focussen op één mogelijk voordeel en één mogelijk nadeel, waaruit we reeds drie hypothesen afgeleid hebben: ondernemerschap en luiheid.
3.3 Denkmodel: Vergelijking met Win For Life Bron: 8 In het onderzoek binnen deze masterproef zal de focus liggen op de invloed van een basisinkomen op het professionele gedrag van de ontvangers. We stellen onszelf dus de vraag of ontvangers nog gemotiveerd zullen zijn om te werken en/of ze gestimuleerd zullen worden om te gaan ondernemen. In onderstaand denkmodel wordt dit reeds onderzocht bij winnaars van een specifiek loterijspel. Dit denkmodel zal verder in dit werk gebruikt worden in deel 2 van het onderzoek. In het onderzoek van Marx en Peeters (2008) voor de Katholieke Universiteit Leuven wordt onderzocht wat de empirische gevolgen zijn van de introductie van een basisinkomen en dit aan de hand van enquêtes voor specifieke types van loterij winnaars. Specifieke loterij spelen zouden interessante onderzoekspopulaties kunnen verschaffen voor het onderzoek van het basisinkomen. Bepaalde spelen, zoals het Belgische Win For Life (W4L) , waar winnaars beloond worden met een levenslang onvoorwaardelijk inkomen. Op deze manier kunnen de onderzoekers inzichten verkrijgen in gevolgen voor de arbeidsmarkt bij de invoering van een basisinkomen. 8
(Marx & Peeters, 2008)
38
Hypothese: Ontvangers zullen hetzelfde gedrag vertonen bij het verkrijgen van een basisinkomen als recht als bij het winnen van het spel Win For Life, als het om een zelfde bedrag gaat. Het verschil tussen een basisinkomen en een W4L situatie hangt af van de hoogte van het basisinkomen. Een volledig basisinkomen dat in staat is om de volledige basisnoden te vervullen of een gedeeltelijk basisinkomen die dit niet doet. In dit onderzoek gaat men uit van een volwaardig basisinkomen aangezien deze het meest naar voorgeschoven wordt door de voorstanders van een BI. De aangenomen hoogte van het basisinkomen door de onderzoekers is 613 euro, wat het niveau is voor Belgische sociale assistentie voor 1 persoon op 1 januari 2005. In het onderzoek nemen de onderzoekers aan dat Carla een vrouw is die fulltime aan de universiteit werkt en 2500 euro Bruto verdiend per maand. Ze betaalt 50 procent belastingen en verdient zo een nettobedrag van 1250 euro per maand. Op een dag wint Carla W4L : 1000 euro extra per maand, belastingvrij, voor de rest van haar leven. Nu ontvangt ze 2250 euro netto per maand, wat een stijging van 80 procent betekent. De vraag is nu wat Carla zal doen. Als we kijken naar haat positie op de arbeidsmarkt heeft ze drie keuzes: ze kan beslissen om een eigen zaak op te starten, ze kan stoppen met werken of ze kan minder werken. Stel dat Carla al altijd gedroomd heeft van een eigen zaak, ze durfde haar eigen spaargeld hier niet voor te gebruiken door het risico om alles te verliezen. Dankzij het winnen van W4L valt dit risico weg. Zelfs al is de zaak niet succesvol in het begin en brengt niet genoeg geld op om van te leven, dan nog heeft Carla nog steeds haar onvoorwaardelijk maandelijks bedrag W4L als een zekerheid. Op deze manier kan Carla haar droom waarmaken. Zou Carla hetzelfde gedaan hebben met een BI? Het zou kunnen, maar niet noodzakelijk. Het zou kunnen dat het bedrag van het BI voldoende is om de zaak op te starten. Anderzijds zou het ook kunnen dat Carla na berekeningen beslist heeft dat 613 euro per maand te weinig is om haar zaak op te starten. Hieruit volgt dat als Carla met W4L (1000 euro) geen zaak zal openen, ze dit met een BI van 613 euro ook niet zal doen. De informatie dat iemand een zaak zou opstarten toont de wil aan van die persoon om een zaak op te starten als men voldoende financiële ondersteuning heeft, bij die persoon is dus een voorkeur aanwezig om zelfstandig te werken. Als tweede optie kon Carla stoppen met werken. Stel dat Carla gewoon aan de universiteit werkt uit noodzakelijkheid, om geld te
39
verdienen. Haar grote passie is surfen en ze wil zoveel mogelijk kunnen surfen. W4L is een groter bedrag dan BI dus als Carla blijft werken met W4L zal ze dit ook doen met een BI. Als laatste optie was er de mogelijkheid om minder te werken. Stel dat Carla ervan geniet om aan de universiteit te werken en ze geen ondernemend noch een ‘lui’ persoon is. Maar ze heeft het altijd moeilijk en stressvol gevonden om haar sociaal leven en haar hobby’s te combineren met haar fulltime job. Wat zou ze doen indien ze een W4L zou ontvangen? Ze zou minder kunnen werken en dus ook minder verdienen. Stel dat Carla parttime zou werken, 4 dagen per week zou haar maandelijks eindtotaal op deze manier berekend worden: 2000 euro (Bruto parttime) – 1000 euro (50% belastingtarief) + 1000 euro (W4L) = 2000 euro per maand. Op die manier werk Carla 1 dag minder in de week en verdient ze nog 750 euro meer per maand dan voor ze W4L ontving. Maar wat zou Carla doen als ze een BI ontving van 613 euro? Als Carla niet minder zal gaan werken onder W4L kan verondersteld worden dat ze dit ook niet zal doen onder BI. Als ze toch minder gaat werken wijst dit op de aanwezigheid van een voorkeur om dit te doen als ze voldoende financiële middelen zou ontvangen. Conclusie : Als single personen (zoals Carla) een maandelijks bijkomend belastingvrij hoog bedrag ontvangen onder de vorm van W4L en ze worden niet zelfstandig, ze stoppen niet met werken en ze gaan niet minder werken, dan is de verwachting dat ze dit ook niet zullen doen bij de invoering van een BI. Deze assumpties worden verder in het onderzoek ook getest maar dan voor de case dat Carla niet single is maar getrouwd is met John. Een overzicht van de conclusies volgt in onderstaande tabel: Bron Tabel 5: (Marx & Peeters, 2008)
40
Tabel 5: Assumpties basisinkomen vanuit W4L case
Uit het W4L-‐onderzoek door Marx en Peeters (2008) blijken enkele duidelijke uitkomsten, maar ook onduidelijke uitkomsten. Zie bovenstaande tabel. Als singles gewoon verder blijven werken zoals ze nu doen, dus als ze geen bedrijf opstarten, niet stoppen met werken en niet minder gaan werken onder W4L, zullen ze dit ook niet doen onder BI, aangezien het bedrag van W4L hoger is dan dat van BI. Als ze wel hun gedrag op de arbeidsmarkt zullen veranderen dan kunnen geen duidelijke verwachtingen geformuleerd worden voor het gedrag bij een BI. Voor koppels geldt het inverse. Als ze als koppel een bedrijf opstarten of zullen stoppen met werken met W4L, wordt verwacht dat ze dit ook zullen doen onder BI aangezien W4L voorziet in een lager inkomen dan BI. (Slechts 1 persoon heeft W4L gewonnen, dus het koppel krijgt slechts 1 extra maandelijks inkomen van 1000 euro, bij een BI krijgt elke persoon van het gezin een extra inkomen van 613 euro, wat neerkomt op 1226 euro). Als ze geen eigen bedrijf opstarten of niet stoppen met werken dan is hun gedrag sterk afhankelijk van wat ze normaal verdienen, de belastingtarieven en de toekomstige inflatie. Na het opstellen van deze theoretische verwachtingen werd een survey opgesteld die zal leiden tot de empirische resultaten. 49 procent van de gecontacteerde loterij winnaars hebben geparticipeerd aan de survey. De resultaten werden gegroepeerd in singles, koppels met twee werkende partners en koppels met één werkende partner.
41
3.3.1 Van werken naar niet-‐werken Tabel 6: Evolutie van werken naar niet-werken W4L
Bron Tabel 6: (Marx & Peeters, 2008) In bovenstaande tabel wordt een vergelijking gemaakt met de werksituatie voor het winnen van W4L en de situatie vanaf het extra maandelijks inkomen. Het gaat hier over de drie groepen die reeds werkten alvorens ze de loterij gewonnen hebben. 14 single respondent waren aan het werk op het moment van het winnen en 13 singles werken nog steeds na het winnen. 1 persoon is gestopt met werken, een 44 jarige mecanicien. Vanuit de voorafgaande theoretische analyse kunnen we verwachten dat deze 13 singles ook tewerkgesteld zullen blijven na het verkrijgen van een maandelijks BI. Van de koppels kunnen we verwachten dat 4 van de 37 koppels waarvan beide koppels werken zullen stoppen met werken als ze een BI ontvangen. (redenering zie theoretische assumpties + tabel 5).
3.3.2 Van werknemer naar zelfstandige Tabel 7: Evolutie van werknemer naar zelfstandige W4L
Bron Tabel 7: (Marx & Peeters, 2008)
42
Van de 14 werkende single respondenten (tabel 7) zijn er 13 singles niet zelfstandig. Na het winnen van W4L wordt geen enkele single zelfstandig. Dit geldt tevens voor beide categorieën van de koppels. Voor de singles kan een gelijklopend gedrag bij een BI verwacht worden.
3.3.3 Afname van de werkduur Tabel 8: Afname van de werkduur W4L
Bron Tabel 8: (Marx & Peeters, 2008) Een laatste mogelijkheid die weergegeven wordt in het onderzoek is het verminderen van de werktijd, los van het stoppen met werken. Geen enkele alleenstaande persoon van de 14 werkenden is minder gaan werken sinds hij de loterij gewonnen heeft. Dit is ook de verwachting voor zijn gedrag als hij een BI zou ontvangen. Bij de koppels waren dit er een aantal die maar deze kunnen niet zomaar veralgemeend worden naar het BI, gezien de afhankelijkheid van verschillende assumpties. De analyse toont wel aan dat een bepaalde proportie van de gezinnen toch wel de voorkeur heeft om minder te gaan werken bij het krijgen van financiële steun.
Op het einde van de enquête hebben een groot deel van de respondenten vrijwillig vermeld dat het grootste effect van het winnen van W4L de vermindering van de onzekerheid over de toekomst was waardoor zij gemakkelijker evenwichtige keuzes kunnen maken. Dit argument wordt vaak aangehaald in de literatuur door voorstanders van het basisinkomen zoals Van Parijs en Standing. In dit onderzoek werd geen rekening gehouden met de mogelijks verschillende impact op de reactie als je iets wint als enige uit puur toeval of als je het krijgt als een recht zoals iedereen. In het onderzoek die verder in dit werk zal volgen zal onderzocht worden of bij het ontvangen van een zelfde bedrag maar via een andere weg (W4L of BI) een ander gedrag zal vertoond worden.
43
4
Motivatietheorieën
In dit hoofdstuk wordt de link gemaakt met motivatie en een basisinkomen. Onder welke noemer kunnen we een basisinkomen plaatsen binnen de motivatietheorieën die de dag van vandaag terug te vinden zijn in de wetenschappelijke literatuur? Zouden we door een basisinkomen gemotiveerd worden om te werken? Motivatie komt van het latijnse ‘movere’ wat bewegen wil zeggen. Motivatie is hetgeen waardoor we bewogen worden, wat tot een bepaald gedrag beweegt. Motivatie bepaalt drie grote pijlers van het gedrag: de richting van het gedrag (het doel dat men met dat gedrag wil bereiken), de intensiteit van het gedrag (de inspanning die men wil leveren om dat doel te bereiken), volharding in het gedrag (hoelang men die inspanning wil volhouden). (Jonckheere, 2015)
4.1 McGregor’s Theory X and Y In het midden van de 20ste eeuw worden in de onderzoeken naar motivatie twee visies terug gevonden op de mens en zijn motivatie. De ene visie baseert zich op het Taylorisme en de andere baseert zich op de Hawthorn bevindingen. (Bassett-Jones & C. Lloyd, 2005) Meer concreet gaat het volgens Professor Vanderstraeten (2014) over de Theory X en de Theory Y. In de Theory X van McGregor, wat ook het Taylorisme inhoudt, hebben mensen een natuurlijke afkeer van werken, zijn ze lui en zullen ze er alles aan doen om te ontsnappen aan werk. Volgens deze theorie zullen mensen extern gestimuleerd moeten worden om te werken. Anderzijds bestaat de tweede visie uit Theory Y die tegengesteld is aan Theory X. Volgens deze theorie is de gemiddelde persoon niet lui en heeft hij geen afkeer van werken. Fysieke en/of mentale inspanningen doen in een werksituatie is voor de mens een natuurlijke activiteit. Mensen zijn gemotiveerd om te werken voor hun eigen belang, alsook voor de sociale en geldelijke voordelen die zij ontvangen. Binnen deze theorie wordt de mens intern gestimuleerd om te werken. Mensen willen hun eigen noden verzadigen alsook de nood voor zelfrealisatie. (Vanderstraeten, 2014)
Indien een bevolking een
onvoorwaardelijk basisinkomen zou ontvangen wordt door de tegenstanders verondersteld dat de mensen lui zullen worden en niet zullen werken, de voorstanders daarentegen
44
beweren dat meer mensen zullen werken en de kans zullen krijgen om zelfstandig te worden.
4.2 Content Theorie vs. Process Theorie Volgens de onderzoekers Bassett-‐Jones en Lloyd (2005) zijn de belangrijkste wetenschappers die onderzoek gedaan hebben naar motivatie zijn Maslow (1954), Herzberg (1959), Vroom (1964), Alderfer (1972), McCLelland (1961) en Locke (1981). De onderzoeken van deze wetenschappers kunnen onderverdeeld worden in twee soorten motivatietheorieën: inhoudtheorie en procestheorie. (Bassett-‐Jones & C. Lloyd, 2005) Inhoudstheorieën proberen uit te leggen wat mensen motiveert om te werken. Deze theorieën benadrukken de doelen die mensen proberen na te streven en focussen op de factoren die mensen hun gedrag leiden, activeren of stoppen. Deze theorieën willen de noden identificeren alsook de doelen die bereikt willen worden om deze noden te vervullen. Binnen de inhoudstheorieën gaat het om wat de mens motiveert, in procestheorieën daarentegen gaat het over de vraag hoe mensen gemotiveerd worden, het gaat om het werkelijke proces van motiveren. In deze masterproef zal gefocust worden op de inhoudstheorieën, die ook wel de ‘needs theories’ genoemd worden omdat we hier willen nagaan of een basisinkomen (wat) mensen zal lui maken of juist zal motiveren om (nog meer) te werken. (Sinding, Waldstrom, Krietner, & Kinicki, 2014). De hierboven besproken Theory X en Theory Y van McGregor behoren eveneens tot de Content theories. Herzberg’s motivator-‐hygiene theory is ook een content theory maar zal hier niet besproken worden gezien het gaat over tevredenheid en ontevredenheid op de werkplaats. Wel zal binnen het onderzoek een link gemaakt worden tussen ‘het tevreden zijn met uw huidige job’ en de keuzes die gemaakt worden na het verkrijgen van een basisinkomen.
45
4.3 Maslow’s need hierarchy theory Volgens de humanistische psycholoog Abraham Maslow is motivatie een functie van vijf basisnoden. Hij publiceerde in 1943 zijn piramide die de hiërarchie van de vijf noden aantoont: Fysieke behoeftes, veiligheidsbehoeftes, sociale behoeftes, Behoefte aan waardering en erkenning, behoefte aan zelfontplooiing. (Sinding, Waldstrom, Krietner, & Kinicki, 2014)
Afbeelding 2: Piramide van Maslow
Bron afbeelding 1: 9
Maslow argumenteert dat deze vijf noden opgedeeld in categorieën, opgesteld zijn in een graduele hiërarchie en dat menselijke noden zich in het algemeen voordien op een voorspelbare stapsgewijze manier. Telkens een bepaalde behoefte is ingelost zal dit de behoefte erboven activeren. Tot de eerste categorie behoren de fysiologische behoeften, dit zijn lichamelijke behoeften zoals honger, slaap en seksueel verlangen. De tweede categorie is de behoefte naar veiligheid en zekerheid. De nood om te leven in een veilige omgeving, het hebben van een medische verzekering, financiële reserves en jobzekerheid. In het 9
(Sinding, Waldstrom, Krietner, & Kinicki, 2014)
46
midden van de piramide staat de behoefte aan sociaal contact. Typische behoeftes zijn hier de nood aan vriendschap, het behoren tot een groep en het geven en krijgen van liefde. De vierde groep bestaat uit de behoefte aan waardering en erkenning. Hierbinnen vallen de interne verlangens naar gevoelens zoals macht, zelfvertrouwen, vrijheid, onafhankelijkheid en prestatie. Ook zijn er de externe noden van waardering en erkenning zoals reputatie, prestige, erkenning, aandacht en belangrijkheid. Zowel de interne als de externe noden leiden tot een hoger zelfvertrouwen. De laatste en hoogste nood binnen de piramide van Maslow is deze van zelfontplooiing. Deze nood refereert naar het verlangen om het eigen volle potentieel te realiseren. Deze categorie houdt noden in zoals waarheid, rechtvaardigheid en wijsdom.
(Sinding, Waldstrom, Krietner, & Kinicki, 2014) Een
onvoorwaardelijk basisinkomen is geld die (deels) de eerste en (tweede) tweede categorie van de piramide van Maslow kan vervullen. Een BI kan enerzijds leiden tot het vervullen van de basisbehoeftes zoals eten en drinken, anderzijds kan een BI zorgen voor veiligheid en zekerheid. Vooral in de tweede categorie is jobzekerheid een grote behoefte gezien deze kan voorzien in de andere behoeftes van de 2de categorie. De vraag is nu of ontvangers zullen stoppen met werken of zullen verder werken als zij ‘gratis geld’ ontvangen. Aangezien zij dankzij een onvoorwaardelijk maandelijks bedrag, indien hoog genoeg, financiële reserves en zekerheid kunnen opbouwen. Indien het BI erin slaagt de onderste twee categorieën volledig te vervullen zou kunnen dat bepaalde mensen het niet meer nodig achten om te werken, conform theory X. Ook in de andere categorieën kunnen behoeftes door een basisinkomen bevredigd worden, zoals het gevoel van vrijheid en afhankelijkheid.
4.4 Alderfer’s ERG theory De drie letters van de ERG theorie stellen de drie noden volgens Clayton Alderfer voor. Existence needs komen overeen met de fysieke behoefte en de behoefte naar veiligheid van Maslow. De tweede groep is de Relatedness needs en verwijst naar de nood om significante relaties te onderhouden. Deze groep komt overeen met de sociale behoeftes en de behoefte aan erkenning en waardering van Maslow. De derde en laatste groep zij de Growth needs. Deze behoeftes vertalen het verlangen naar persoonlijke ontwikkeling en vallen samen met de behoefte aan zelfontplooiing van Maslow. (Sinding, Waldstrom, Krietner, & Kinicki, 2014)
47
Behoeftes die een onvoorwaardelijk basisinkomen zouden kunnen vervullen zijn de ‘existence needs’ van Alderfer. Basisbehoeften en behoefte naar veiligheid zou via onvoorwaardelijk basisinkomen ingevuld kunnen worden.
4.5 McClelland’s need theory David McClelland werd vooral erkend voor zijn onderzoek over de nood naar prestaties, alsook onderzocht hij de nood naar verwantschap en macht. Volgens prestatie theorieën variëren motivatie en performantie volgens de sterkte van iemands nood naar het bereiken van een succes. Binnen de onderzoeken van McClelland werd de maatschappijen als een geheel gezien. Uit zijn resultaten is gebleken dat het niveau van de economische ontwikkeling van een land in een positief verband staat met zijn algemene motivatie naar prestatie of succes. De nood om een succes te bereiken wordt gedefinieerd door volgende verlangens: het voltooien van iets moeilijks, het meester zijn van fysieke objecten, mensen of ideeën, om dit zo snel en onafhankelijk te doen, om obstakels te overtrekken en een hoge standaard aan te houden, om zichzelf te overtreffen, om te rivaliseren en anderen te overtreffen, om zijn zelfbeeld te verhogen door het succesvol uitoefenen van talenten. Deze nood naar prestatie overlapt met de twee hoogste behoeftes van Maslow: behoefte naar waardering en erkenning en de behoefte aan zelfontplooiing. Mensen met nood aan verwantschap verkiezen om meer tijd te spenderen aan het onderhouden van sociale relaties, het toetreden bij groepen en willen geliefd zijn. Individuen die hieraan voldoen zijn niet de beste werkgevers of leiders omdat ze vaak teveel bezig zijn met wat anderen van hen denken waardoor ze moeilijk beslissingen kunnen nemen. Mensen met een hoge nood aan macht verlangen om invloed te hebben, willen coachen, aanleren en anderen aanmoedigen en om doelen te bereiken. Mensen met een hoge nood naar macht houden ervan om te werken en vinden discipline en zelfrespect zeer belangrijk. (Sinding, Waldstrom, Krietner, & Kinicki, 2014) Een onvoorwaardelijk basisinkomen is een extra inkomen dat het niveau van de economische ontwikkelingen van dat land kan verbeteren (Ut Supra: Mogelijke voordelen).
48
Volgens McClelland zou dit dus leiden tot een verhoogde motivatie naar prestatie of succes: het voltooien van iets moeilijks, het meester zijn van mensen of ideeën op een onafhankelijke manier, zichzelf te overtreffen enzovoort. Hieruit zouden we kunnen afleiden dat mensen die een onvoorwaardelijk inkomen zouden ontvangen niet zouden stoppen met werken maar zichzelf nog meer zouden willen bewijzen door bijvoorbeeld zelf een eigen project op te starten of met andere woorden te gaan ondernemen, dit in tegenstelling tot wat men geresulteerd heeft in het onderzoek van W4L. Zie ook voorafgaande beschreven hypothese : Een onvoorwaardelijk basisinkomen zet ontvangers aan tot ondernemen. Uit de analyse van voorafgaande motivatietheorieën kunnen we afleiden dat een onvoorwaardelijk basisinkomen mogelijks een invloed zou kunnen hebben op verschillende behoeftes van de ontvanger. Het vervullen van deze behoeftes dankzij een basisinkomen zou aanleiding kunnen geven tot het ontstaan van de motivatie om een andere behoefte te verzadigen. Hieromtrent zullen antwoorden gegenereerd worden in deel 2 van het onderzoek.
49
II Onderzoek
5
Onderzoeksopzet
5.1 Onderzoeksvraag Zou een onvoorwaardelijk basisinkomen in België een demotiverend effect veroorzaken op het professionele gedrag van de ontvangers, waardoor niet meer gewerkt zou worden? Is er een link met de hoogte van dat onvoorwaardelijk inkomen en het gedrag dat hieruit volgt? Is er een verband tussen een onvoorwaardelijk basisinkomen en de zin tot ondernemen? In dit onderzoek wordt nagegaan welk gedrag een populatie zou vertonen indien zij een maandelijks onvoorwaardelijk basisinkomen zouden ontvangen bovenop eventuele andere inkomens. Zal de ontvanger nog (steeds) gemotiveerd zijn om te werken indien zij ‘gratis’ geld ontvangen?
5.2 Hypothesen H1: Een onvoorwaardelijk basisinkomen zal ontvangers lui maken. (Theory X: (Vanderstraeten, 2014)) H2: Hoe hoger een BI, hoe groter de kans dat er zich gedragswijzigingen zullen voordoen op de arbeidsmarkt. Een laag basisinkomen zal het effect op het gedrag van de ontvangers significant neutraliseren, bij een hoog basisinkomen zal de meerderheid van de ontvangers hun gedrag aanpassen. (Gamel, Balsan, & Vero, 2006) H3: Ontvangers zullen hetzelfde gedrag vertonen bij het verkrijgen van een BI als recht als bij het winnen van W4L als het om een zelfde bedrag gaat. (Marx & Peeters, 2008) H4: Een BI zet ontvangers aan tot ondernemen. (Marx & Peeters, 2008) (Bregman, 2014)
50
5.3 Methodologie Binnen dit onderzoek is een vooropgestelde vorm van onvoorwaardelijk basisinkomen gebruikt. Het gaat hier om een maandelijks inkomen dat onvoorwaardelijk uitgekeerd wordt bovenop eventuele andere inkomsten. Jong en oud krijgt dit inkomen, maar over de hoogte hiervan bestaat nog bepaalde onenigheid. Belangrijk binnen dit onderzoek is het ‘wat als’ aspect. De respondenten van dit onderzoek hebben nog nooit een onvoorwaardelijk basisinkomen ontvangen aangezien dit (nog) niet ingevoerd is in België. Het was dan ook niet haalbaar mensen te ondervragen die dit wel reeds ontvangen, gezien deze zich in Canada en Finland bevinden. Het onderzoek is kwantitatief en bestaat uit twee semigestructureerde vragenlijsten verspreid op een verschillend moment met deels verschillende respondenten via hetzelfde kanaal, sociale media.
5.4 Ontwikkeling van de vragenlijsten Het onderzoek bestaat uit twee vragenlijsten gebaseerd op twee voorafgaande onderzoeken.
5.4.1 Vragenlijst 1 Deze vragenlijst is ontwikkeld op basis van een aantal tekortkomingen van volgend onderzoek: ‘The impact of basic income on the propensity to work, Theoretical issues and micro-‐econometric results’. (Gamel, Balsan, & Vero, 2006) In het besluit van dit onderzoek geven de wetenschappers aan dat er nog twee elementen zijn die zij niet hebben kunnen onderzoeken. Enerzijds, in welke mate zal bij het ontvangen van een BI naar parttime werk gegrepen worden? Anderzijds, hangt de wijziging van het gedrag zoals het worden van een exclusieve consument van vrije tijd, af van de hoogte van het BI? Daarnaast wordt ook gepeild naar de mate van interesse in zelfstandig ondernemen, ook dit werd niet onderzocht in voorgaand onderzoek. Onderstaande tabel toont de antwoordmogelijkheden van het voorgaand onderzoek:
51
Tabel 9: Antwoordmogelijkheden na ontvangen basisinkomen
Bron Tabel 9: (Gamel, Balsan, & Vero, 2006) De categorieën van bovenstaande vragenlijst werden in dit onderzoek beperkt tot vier grote groepen: 1. Stoppen met werken 2. Minder werken of Parttime werken 3. Eigen zaak opstarten 4. Evenveel blijven werken (m.a.w. : niets veranderen aan de hoeveelheid werken) In deze vragenlijst werd bewust niet gepeild naar verantwoordingen zoals ‘ik stop met werken omdat ik terug ga studeren’. Dit wordt onderzocht in het tweede gedeelte van het onderzoek. De categorieën zoals ‘terug gaan studeren’, ‘hobby’s uitoefenen’ vallen hier terug onder categorie 1 : Stoppen met werken. De categorie ‘veranderen van job en evenveel blijven werken’ valt terug onder categorie 4: Evenveel blijven werken. De categorie ‘veranderen van job om parttime te werken’ wordt onder de noemer van categorie 2 geplaatst: Parttime werken. De categorie ‘minder werken’ valt vanzelfsprekend terug onder categorie 2: Parttime werken. Categorie 2 is in dit onderzoek deels zo genoemd omdat we willen nagaan of werkzoekenden en studenten in de toekomst sneller parttime werk zullen zoeken in plaats van fulltime werk. Kortom, deze vragenlijst focust zich namelijk vooral op de mogelijkheid tot parttime werken, de mogelijkheid te ondernemen en de verschillende geldelijke niveaus van een BI.
52
Tabel 10: Antwoordraster onderzoek 1
Bedrag
Stoppen met
Parttime
Start eigen zaak
Veranderen
werken
werken
op
niets
500 euro
700 euro
1000 euro
1500 euro
Binnen deze vragenlijst werd een opdeling gemaakt van vier verschillende niveaus van basisinkomen. In de wetenschappelijke literatuur vinden we zeer uiteenlopende bedragen terug als potentieel onvoorwaardelijk basisinkomen. Voorgaande onderzoeken gebruikten vaak een zeer laag bedrag zoals 300 euro (Gamel, Balsan, & Vero, 2006). In dit onderzoek werd gekozen voor potentiële bedragen met een minimumbedrag dat significant hoger lag dan de bedragen in voorafgaande onderzoeken namelijk 500 euro. Dit bedrag werd verdubbeld en verdriedubbeld om te eindigen met 1500 euro. Een tussenbedrag van 700 euro werd als vierde keuze mogelijk gemaakt, aangezien dit bedrag het dichtst aansluit bij het niveau van de Belgische sociale assistentie dat gebruikt is in het onderzoek van Marx en Peeters (2008) als basisinkomen, namelijk 613 euro. Om af te sluiten werd in een open vraag gepeild naar de respondenten hun idee over mogelijke voor-‐en nadelen van een onvoorwaardelijk basisinkomen.
5.4.2 Vragenlijst 2 Deze vragenlijst is deels ontstaan door de voorafgaande pilotstudie die in de literatuurstudie beschreven staat: An unconditional basic income and labor supply: Results from a pilot study of lottery winners. (Marx & Peeters, 2008) In het tweede onderzoek van deze masterproef wordt een vergelijking gemaakt tussen het winnen van Win For Life of het verkrijgen van een BI als een recht. Volgens de auteurs is het enige verschil tussen een basisinkomen en W4L de hoogte van het bedrag. Maar heeft de manier waarop men dat geld ontvangt geen invloed op het gedrag die mens als ontvanger zal vertonen? Met andere woorden, zou men als individu anders reageren bij het winnen van 1000 euro als geluksvogel via een spel of het verkrijgen van 1000 euro als een recht zoals iedereen?
53
De aangenomen hoogte voor het BI in dit onderzoek is 613 euro, de werkelijke hoogte van het ontvangen W4L bedrag bedraagt 1000 euro. Dit maakt een verschil van 387 euro. Uitgezonderd van het verschil in hoogte van het extra inkomen maken de wetenschappers geen verschil tussen BI en W4L, zie de hierboven beschreven pilotstudie. Wel wordt in het onderzoek een onderscheid gemaakt tussen singles en koppels. Om na te gaan of W4L dezelfde invloed heeft op het gedrag van ontvangers als een BI van dezelfde hoogte wordt in dit tweede onderzoek van deze masterproef een onderscheid gemaakt tussen niet-‐gehuwde en gehuwde respondenten in plaats van singles en koppels. Dit om zeker te zijn van de ‘ernst’ van de relatie. Tevens werd in de pilot studie gebruik gemaakt van slechts 1 bedrag, 1000 euro. De vragenlijst in het 2de onderzoek van deze masterproef is opgedeeld in een stuk waar men 500 euro wint of krijgt en in een stuk waar men 1000 euro wint of krijgt om hier opnieuw zicht te krijgen op het effect van het niveau van het bedrag op het gedrag van de ontvangers. Tot slot zal worden gepeild naar wat de (potentiële) ontvangers aangezet heeft om deze keuzes te maken. Zo kan zicht gekregen worden in welke behoeftes een BI kan voorzien en dewelke niet. In onderzoek 1 hadden de respondenten de keuze uit 4 categorieën: stoppen met werken, minder werken, een eigen zaak starten en niets veranderen. De mogelijkheid om te veranderen van job werd niet als afzonderlijke categorie opgenomen. Als het ging om een andere job zodat men minder zou kunnen werken werd verondersteld ‘minder werken’ aan te duiden. Als het ging om een andere job om dezelfde hoeveelheid te werken werd verondersteld ‘niets veranderen’ aan te duiden. In onderzoek 2 is de mogelijkheid veranderen van job opgenomen als een extra keuzemogelijkheid, wat duidelijk wordt in het onderstaande antwoordraster (Tabel 11). De reden hiervoor is omdat in dit onderzoek ook gepolst zal worden naar de verantwoording voor de keuzes die de respondent zal maken alsook werd deze categorie opgenomen in het onderzoek van Gamel et al. (2006) Ut Supra.
54
Tabel 11: Antwoordraster onderzoek 2
Bedrag
Stoppen met
Parttime
Start eigen Veranderen
Veranderen
werken
werken
zaak op
niets
van job
500 euro
700 euro
1000 euro
1500 euro
5.5 Populatie Een onvoorwaardelijk basisinkomen is een (nog) onbestaand inkomen in België, waardoor werkelijke ontvangers van een reeds bestaand BI niet in het bereik vallen van dit onderzoek. De populatie bestaat dus uit de potentiële Belgische (mannelijke en vrouwelijke) ontvangers. Verder wordt gefocust op meerderjarigen aangezien niet duidelijk is of minderjarigen een zelfde, een lager of geen BI zouden ontvangen. Verder werd de populatie binnen dit onderzoek beperkt tot mannen en vrouwen die fulltime in loonverband werken, mannen en vrouwen die op zelfstandige basis werken, mannen en vrouwen die werkzoekend zijn en mannen en vrouwen die momenteel nog student zijn (+18 jaar). Waarom deze categorieën? M/V Fulltime loonverband: Dit is de belangrijkste groep voor dit onderzoek, dankzij deze groep zal duidelijk worden of reeds werkende mensen in loonverband liever parttime zouden werken met een BI, liever zelfstandig zouden worden, gewoon zouden stoppen met werken en ‘lui’ worden of als ze gewoon verder zouden werken. M/V zelfstandig: Zullen zij nog een eigen project opstarten of zullen zij stoppen met werken? Hier zal duidelijk worden wat mensen die reeds ondernemers zijn zouden doen met een extra onvoorwaardelijk inkomen.
55
M/V werkzoekend: In de mogelijke voordelen (Ut Infra) hebben we gezien dat er meer jobs zouden kunnen ontstaan. Maar zullen werkzoekenden nog willen werken als ze een onvoorwaardelijk basisinkomen ontvangen? M/V studenten: Wat zullen studenten doen na hun studies? Zij zijn de toekomst dus wat als zij lui worden en niet zullen werken? Of zullen ze juist geprikkeld worden om te gaan ondernemen?
5.6 Respondenten Om een verscheidenheid van deze doorsneecategorie mannen en vrouwen binnen deze populatie te bereiken is gebruik gemaakt van sociale media en niet van e-‐mails. Ook was een hoge responsgraad een must gezien het om een kwantitatief onderzoek gaat met zeer korte vragen. De eerste vragenlijst bedraagt 172 respondenten, de tweede vragenlijst 80 respondenten.
6
Resultaten
6.1 Resultaten onderzoek 1 De eerste survey bestaat uit een totaal van 172 meerderjarige Belgische respondenten waarvan 44% mannen en 56% vrouwen. Iets meer dan de helft van de respondenten werken op het moment van ondervraging in fulltime loonverband, 53%. Slechts 1 persoon is werkzoekend, 29% is student, 16 procent is zelfstandig en 2% hebben ‘ander’ aangeduid. Deze laatste 2 procent is niet relevant voor dit onderzoek en zal dus niet verder geanalyseerd worden. Dit zijn 3 personen, waardoor vanaf nu het totaal aantal respondenten als 169 beschreven zal worden (172-‐3). In het begin van de survey werd gepolst naar de mate van bekendheid van het basisinkomen. Uit dit onderzoek blijkt dat 35 procent van de respondenten nog nooit van het onvoorwaardelijk basisinkomen gehoord had. Slechts 5% van de respondenten doet zijn huidige job niet graag. De voorstellen voor de hoogte van een basisinkomen varieerden in de literatuur tussen de 500 en 1500 euro. In de vragenlijst werden 4 bedragen vooropgesteld tussen de onderste en bovenste limiet: 500 euro, 700 euro, 1000 euro en 1500 euro.
56
Respondenten die op dit moment fulltime in loonverband werken (95): Vergelijking 1: Respondenten die fulltime in loonverband werken (onderzoek 1)
Tabel 12: Resultaten fulltime loonverband onderzoek 1
Bedrag
Stoppen met
Parttime
Start eigen zaak
Veranderen
werken
werken
op
niets
500 euro
1/95
7/95
7/95
76/95
700 euro
1/95
10/95
7/95
73/95
1000 euro
3/95
25/95
15/95
48/95
1500 euro
13/95
31/95
23/95
24/95
In de resultaten valt onmiddellijk op dat de overgrote meerderheid bij een BI van 500 en 700 euro fulltime in loonverband zal blijven werken. 1000 euro blijkt voor deze mensen de kaap te zijn om hun gedrag te veranderen, aangezien net iets minder dan de helft nog zegt niets te willen veranderen. Bij een nog hoger BI van 1500 euro zal nog slechts 25 procent fulltime in loonverband gaan werken. Stoppen met werken blijkt een niet zo populaire categorie te zijn zoals tegenstanders van een BI vaak aanhalen. Het blijft een minieme groep zelfs met een BI van 1500 euro wanneer slechts 13,68 procent zou stoppen met werken. Bij parttime gaan werken en ondernemen zien we het omgekeerde effect als bij de categorie niets veranderen. Naarmate het BI hoger of gelijk aan 1000 euro wordt zullen meer mensen geneigd zijn één van deze gedragingen te vertonen, met een lichte voorsprong van het parttime werken.
57
Respondenten die op dit moment zelfstandig zijn (27): Vergelijking 2: Respondenten die zelfstandig zijn onderzoek 1
Tabel 13: Resultaten zelfstandig onderzoek 1
Bedrag
Stoppen met
Minder werken
werken
Start nieuw
Veranderen
project op
niets
500 euro
1/27
0/27
2/27
24/27
700 euro
0/27
1/27
2/27
24/27
1000 euro
1/27
4/27
2/27
20/27
1500 euro
2/27
8/27
2/27
15/27
Ook bij ondernemers valt onmiddellijk de categorie niets veranderen op. Bij deze groep blijft dit weliswaar de grootste categorie zelfs bij een basisinkomen van 1500 euro namelijk 55 procent. Twee zelfstandigen zullen bij elk bedrag een bijkomend nieuw project opstarten. Stoppen met werken blijft bij ondernemers een zeer kleine groep met slechts 7,41 procent bij een basisinkomen van 1500 euro. Vanaf een BI van 700 euro ontstaat het groepje die zal beslissen om minder te gaan werken.
58
Respondenten die op dit moment student zijn (50) zullen na hun studies: Tabel 14: Respondenten die student zijn onderzoek 1
Tabel 15: Resultaten studenten onderzoek 1
Bedrag
Geen werk
Parttime werk
Eigen zaak
Fulltime werk
zoeken
zoeken
opstarten
zoeken
500 euro
2/50
1/50
5/50
42/50
700 euro
0/50
3/50
7/50
40/50
1000 euro
0/50
7/50
12/50
31/50
1500 euro
4/50
13/50
7/50
26/50
Uit dit onderzoek blijkt dat niet gevreesd zou moeten worden voor het arbeidsaanbod in de toekomst van huidige studenten die nog moeten afstuderen. Bij een BI van 1500 euro zou nog meer dan de helft op zoek gaan naar fulltime werk. Wat opvallend is dat slechts een kleine groep van 14 procent bij een BI van 1500 euro zou beslissen op te gaan ondernemen. Bij een BI van 1000 euro was dit iets minder dan het dubbele. De daling is te wijten aan de groter wordende categorie: parttime werk zoeken.
59
Respondenten die op dit moment werkzoekend zijn (1): Vergelijking 3: Respondenten die werkzoekend zijn onderzoek 1
Tabel 16: Resultaten werkzoekend onderzoek 1
Bedrag
Stoppen met
Parttime
Start eigen zaak
Veranderen
werken
werken
op
niets
500 euro
0/1
0/1
1/1
0/1
700 euro
0/1
0/1
1/1
0/1
1000 euro
0/1
0/1
1/1
0/1
1500 euro
0/1
0/1
1/1
0/1
Slechts 1 respondent in dit onderzoek is werkzoekend. Deze respondent zou er bij elk bedrag voor kiezen om een eigen zaak op te starten. Dit resultaat valt natuurlijk niet te veralgemenen voor de groep ‘werkzoekenden’.
60
Mogelijke voor-‐ en nadelen De laatste twee vragen van deze vragenlijst peilden naar wat de respondenten als mogelijke voor-‐en/nadelen zien van een onvoorwaardelijk basisinkomen. Voordelen Zekerheid, gelijkheid, meer vrije tijd, ondernemen, doen wat je graag doet, minder administratieve kosten voor de overheid, liefdadigheid, combinatie huishouden-‐werk voor vrouwen, meer koopkracht, minder armoede, meer kans tot nemen van risico’s, minder stress, sparen, extra’s, vrijheid, jobrotatie is mogelijk, creativiteit voor eigen project, sociaal contact, goed voor mensen die niet kunnen werken door beperkingen, meer genieten van het leven, hogere levenskwaliteit, gemotiveerde werknemers, meer consumptie, minder criminaliteit. Nadelen Profiteren, luiheid, verlies van motivatie, te ingrijpende verandering voor de wetgeving en sociale zekerheid, inflatie, minder studeren, immigratie, wat met de minst aantrekkelijke jobs, onbetaalbaar, demotivatie. Tot slot werd nagegaan of mannen en vrouwen overeenstemmend gedrag zouden vertonen bij het verkrijgen van een BI of als er een significant verschil zou ontstaan tussen beide groepen. Hiervoor werd gebruik gemaakt van de independent T-‐test met als nulhypothese: mannen en vrouwen zullen hetzelfde reageren bij het verkrijgen van een onvoorwaardelijk basisinkomen. Als alternatieve hypothese: Er bestaat een significant verschil tussen het gedrag van mannen en vrouwen op een BI. De Levene’s test is niet significant aangezien de verschillende overschrijdingswaarden groter zijn dan 0,05 (significantieniveau 95%), dit wijst op een gelijkheid van de varianties. Als we verder kijken naar de overschrijdingswaarde van de T-‐test blijkt dat deze opnieuw hoger te zijn dan 0,05. We kunnen besluiten dat er geen significant verschil is tussen het gemiddelde van wat mannen en vrouwen zouden doen. We nemen de nulhypothese aan en we verwerpen de alternatieve hypothese. We nemen dus aan dat mannen en vrouwen hetzelfde zullen reageren op een bepaald bedrag dat ze ontvangen als onvoorwaardelijk basisinkomen.
61
6.1.1 Besluit onderzoek 1 Overzicht van alle respondenten (169) : Vergelijking 4: Overzicht van alle respondenten onderzoek 1
Uit de nadelen die we gevonden hebben in de wetenschappelijke literatuur en de nadelen die de respondenten zelf hebben aangegeven is duidelijk geworden dat een grote vrees bestaat dat mensen lui zouden worden en niet meer gemotiveerd zouden zijn om te werken. Maar wat blijkt uit de resultaten is dat ‘stoppen met werken’ helemaal geen aantrekkelijke keuze is voor de meerderheid van de mensen. Met een basisinkomen van 500 euro zal 2,91% stoppen met werken, met 700 euro zal slechts 0,58% stoppen met werken, met 1000 euro zal 2,33% stoppen en met een basisinkomen van 1500 euro vervijfvoudigt het percentage zich tot 11,05% wat nog steeds een zeer laag percentage is. De categorie minder werken leek aanvankelijk met een laag basisinkomen een niet-‐populaire keuze te zijn, maar vanaf er een BI van 1000 euro verschaft zou worden behalen we toch de kaap van 20%. Met een basisinkomen van 1500 euro komt dit percentage dicht in de buurt van het percentage ‘niets veranderen’, namelijk 31,40%.
62
Vergelijking 5: Taartdiagram alle respondenten onderzoek 1
Dit taartdiagram waarop alle respondenten (172) weergegeven zijn, geeft een duidelijk overzicht van de spreiding van de gedragswijzigingen die zich voordoen bij verschillende hoogtes van het basisinkomen. Uit de vooraf beschreven resultaten en dit taartdiagram kunnen we hypothese 2 met zekerheid bevestigen: H2: Hoe hoger een BI, hoe groter de kans dat er zich gedragswijzigingen zullen voordoen op de arbeidsmarkt. Een laag basisinkomen zal het effect op het gedrag van de ontvangers significant neutraliseren, bij een hoog basisinkomen zal de meerderheid van de ontvangers hun gedrag aanpassen. (Gamel, Balsan, & Vero, 2006) Naarmate het bedrag van een mogelijk onvoorwaardelijk basisinkomen groter wordt zal het taartdiagram gediversifieerder worden : Bij een laag basisinkomen zal de overgrote meerderheid van de ontvangers niets veranderen, bij een hoog basisinkomen daarentegen zullen zich verschillende andere gedragingen voordoen, Ut Supra. Hypothese 1 daarentegen kunnen we niet bevestigen: H1: Een onvoorwaardelijk basisinkomen zal mensen lui maken. (Theory X: (Vanderstraeten, 2014)) Uit de resultaten blijkt dat zelfs met een BI van 1500 euro slechts 11,05% zal stoppen met werken en de overige 88,95% nog steeds zal werken (inclusief minder werken). Wel zal een groep ontvangers minder werken, voornamelijk na het verkrijgen van een basisinkomen groter of gelijk aan 1000 euro. Deze groep blijft weliswaar nog steeds kleiner dan de groep die niets zou veranderen en zou blijven verder werken. We kunnen dus besluiten dat mensen niet lui zouden worden door het verkrijgen van een basisinkomen. Wel moeten we rekening houden met de hoogte van het basisinkomen wat aanzet kan geven tot minder
63
werken. Anderzijds kunnen dit ruimte geven aan werkzoekenden om een parttime job aan te nemen. Voor hypothese 4 zullen we niet de volledige groep respondenten in acht nemen. Studenten en zelfstandigen laten we hier vallen. Studenten zullen vaak nog geen voldoende opstartkapitaal gespaard hebben wat de keuze om te gaan ondernemen kan beïnvloeden.
Vergelijking 6: Keuze om te gaan ondernemen (loonverband en werkzoekend)
Hypothese 4: Een BI zet ontvangers aan tot ondernemen. (Marx & Peeters, 2008) (Bregman, 2014) Een onvoorwaardelijk basisinkomen blijkt wel degelijk een stimulans te zijn om te gaan ondernemen. Dit blijkt uit bovenstaande cijfers op het staafdiagram. Onder de 1000 euro zou 8,70% beslissen om zelfstandig te worden, vanaf 1000 euro verhoogt dit percentage naar 17,39%. Met een basisinkomen van 1500 euro zou 26,09% beslissen om te gaan ondernemen, hetzelfde percentage die nog steeds zou blijven werken zoals men nu doet. H4 kan dus bevestigd worden. Tot slot kunnen we melden dat er zich geen verschil voordoet tussen het effect van een basisinkomen op de gedragingen van mannen enerzijds en vrouwen anderzijds.
64
6.2 Resultaten onderzoek 2 De tweede survey werd beantwoord door 80 meerderjarige Belgische respondenten. Hiervan waren iets meer dan de helft (54%) mannen en 46% vrouwen. Van de 80 respondenten werkt 51 procent in loonverband. 11% is zelfstandig, 29% zijn studenten en 5% procent is werkzoekend. 4 procent heeft de categorie ‘ander’ aangeduid, deze groep wordt dan ook niet verder onderzocht. 87% is ongehuwd, de overige 13% is gehuwd. Meer dan de helft van de respondenten spelen nooit mee met de lotto, 56%. 32% zegt heel uitzonderlijk mee te spelen en de overige 11% speelt frequent mee. Als eerste werd nagegaan of de 56% van de respondenten die geen echte lottospelers zijn en de 43% die frequent tot uitzonderlijk meespelen in het echte leven verschillend reageren op het fictief ontvangen van een W4L bedrag. Hiervoor werd gebruik gemaakt van de T-‐Test. Er blijkt geen significant verschil te zijn tussen de gedragingen van beide groepen (95% significantieniveau). De varianties in de Levene’s Test zijn gelijk. Verder zijn de overschrijdingswaarden van de T-‐Test telkens groter dan 0,05. Beide groepen kunnen we dus als 1 groep beschouwen als het gaat om keuzes betreffende Win For Life en een basisinkomen. Overzicht alle respondenten: W4L 500 euro Vergelijking 7: Win For Life 500 euro
65
Ook bij het winnen van W4L blijkt het verder werken zoals nu de meest gekozen categorie. Hier bovenop kunnen we met zekerheid zeggen dat het gaat om blijven werken in dezelfde job. Hierover waren we niet zeker in onderzoek 1, aangezien een andere job zoeken geen aparte categorie was. Het gaat hier om 83,75% van de winnaars die niets zouden veranderen. Niemand zou een andere job zoeken. Slechts 1,25% zou stoppen met werken, alsook slechts 1,25% zou zelfstandig beginnen. Wel zou al 13,75% beslissen om minder te gaan werken.
Overzicht alle respondenten: BI 500 euro Vergelijking 8: Basisinkomen 500 euro
Bij het verkrijgen van een BI van dezelfde hoogte als het voorafgaande W4L bedrag zien we slechts minieme verschillen in de resultaten. De overgrote meerderheid van de ontvangers zal niets veranderen en blijven verder werken zoals ze deden voor ze het BI ontvangen hadden. Dit is opnieuw een afkeuring van hypothese 1 uit het vorige onderzoek, het gaat namelijk om 82,50%. De ontvangers die zullen ondernemen verdubbelt maar blijft nog steeds zeer klein in aantal, 2,50%. Ook zal bij een BI van 500 euro 1,25% een andere job zoeken en zal er 12,50% minder werken.
66
Overzicht alle respondenten: W4L 1000 euro Vergelijking 9: Win For Life 1000 euro
Bij het winnen van W4L van 1000 euro doet zich een zelfde effect voor als beschreven in hypothese 2 van het vorig onderzoek. De categorie blijven verder werken kent een significante daling en meer mensen zullen minder gaan werken. De keuze om te gaan ondernemen wordt ook hier een stuk belangrijker, 6,25% van de respondenten zeggen dit te gaan doen na het winnen van W4L 1000 euro.
67
Overzicht alle respondenten: BI 1000 euro Vergelijking 10: Basisinkomen 1000 euro
Ook in dit geval zijn er slechts minieme verschillen te zien met de resultaten van W4L 1000 euro. We kunnen dan ook opnieuw hypothese 2 bevestigen, aangezien de groep ik verander niets een sterke daling kent en de andere groepen groter worden. In vergelijking met hetzelfde bedrag van W4L kiezen iets meer ontvangers ervoor om een eigen bedrijf op te starten namelijk 7,50% en zal ook een fractie meer beslissen om te stoppen met werken. De groep die beslist om minder te werken wordt met 1,25% kleiner. Uit de resultaten van het tweede onderzoek is gebleken dat de verschillen die zich voordoen in het gedrag als gevolg van het winnen van W4L en het verkrijgen van een BI zeer klein zijn. Ons rest nu nog enkel de vraag door wat deze minieme verschillen veroorzaakt worden. In het onderzoek van de Katholieke universiteit Leuven werd reeds aangehaald dat singles en koppels verschillend zouden kunnen reageren aangezien koppels de bedragen van een BI kunnen samenleggen en singles niet. In dit onderzoek zal nagegaan worden wat het eventuele verschil zou kunnen zijn tussen gehuwde en niet-‐gehuwde ontvangers.
68
Vergelijking 11: Ongehuwd Win For Life 500 euro
Vergelijking 12: Ongehuwd basisinkomen 500 euro
Als we beide grafieken met elkaar vergelijken stellen we vast dat de verschillen die zich voordoen tussen W4L en BI van 500 euro bij ongehuwde ontvangers verwaarloosbaar zijn.
69
Vergelijking 13: Gehuwd Win For Life 500 euro
Vergelijking 14: Gehuwd basisinkomen 500 euro
Bij gehuwde ontvangers daarentegen zien we een significante wijziging in de resultaten. Net geen 20% van de respondenten zal van de categorie niets veranderen deels overstappen naar minder werken of een andere job zoeken. Terwijl bij het winnen van W4L de volle 100% niets zou veranderen aan de huidige situatie.
70
Vergelijking 15: Ongehuwd Win For Life 1000 euro
Vergelijking 16: Ongehuwd basisinkomen 1000 euro
Ook bij het dubbele bedrag kunnen we besluiten dat de verschillen die zich voordoen tussen W4L en BI van 1000 euro bij ongehuwde ontvangers zeer miniem zijn.
71
Vergelijking 17: Gehuwd Win For Life 1000 euro
Vergelijking 18: Gehuwd basisinkomen 1000 euro
Op deze grafieken is zeer duidelijk te zien dat gehuwde ontvangers andere gedragingen zullen vertonen als het gaat om een BI in plaats van W4L. Bij een BI van 1000 euro zal bijna de helft van de respondenten beslissen om minder te gaan werken. 9,09% zal stoppen met werken terwijl dit bij een W4L van 1000 euro 0% was. Het opstarten van een eigen bedrijf maakt geen verschil tussen de beide gevallen. Besluit: We kunnen met zekerheid zeggen dat ongehuwde personen de zelfde reacties zullen vertonen bij het verkrijgen van een basisinkomen en het winnen van Win For Life als het over hetzelfde gedrag gaat. Bij gehuwde ontvangers doen zich duidelijke verschillen voor, dus voor hen zal de hypothese niet bevestigd worden (Ut Infra).
72
Motivatie van de respondenten In dit tweede onderzoek werd tevens de nadruk gelegd op de verantwoording van de keuzes die gemaakt werden. Waarom zullen ontvangers een bepaald gedrag vertonen? In het onderzoek van C. Gamel et al (2006) werd reeds een overzicht gegeven van de mogelijke oorzaken waarom ontvangers niets zouden veranderen (zie onderstaande tabel), voor het wel wijzigen van het gedrag daarentegen werden geen motivaties gevraagd. Dit zal hier wel aan bod komen. Tabel 17: Argumentering 'niets veranderen'
Bron Tabel 17: (Gamel, Balsan, & Vero, 2006) Basisinkomen : Gedrag niet wijzigen -‐ Bescherming tegen inflatie -‐ Hoger inkomen voor (luxueuzere) extra’s -‐ Zekerheid -‐ Sparen en beleggen -‐ Liefdadigheid sponsoren -‐ Job geeft voldoening en kracht (Zie keuze 1 in de tabel) -‐ BI is te weinig om van te leven / BI is onvoldoende om levensstijl aan te passen (Zie keuze 5 in de tabel) -‐ Verder investeren in reeds bestaande eigen zaak -‐ Iedereen krijgt dit dus niet het gevoel dat er iets verandert
73
Win For Life : Gedrag niet wijzigen Zelfde motivaties als bij een BI behalve de eerste en de laatste: Inflatie en het feit dat iedereen dit bedrag krijgt waardoor men niet het gevoel heeft dat er iets verandert. Basisinkomen : Gedrag wijzigen -‐ Meer tijd besteden aan hobby’s zoals reizen -‐ Vrijgekomen tijd gebruiken voor vrijwilligerswerk -‐ Tijd gebruiken voor sociaal contact met vrienden en familie -‐ Andere job die meer motivatie en ontplooiing geeft -‐ Studies en onderzoek -‐ Onafhankelijker willen zijn -‐ In combinatie met huidige job eigen zaak oprichten -‐ Minder risico’s om zelf iets op te starten -‐ Iedereen van het gezin krijgt dit extra inkomen Win For Life : Gedrag wijzigen Idem als bij een BI van dezelfde hoogte, behalve dat ontvangers die hun gedrag zullen wijzigen bij een BI en niet bij W4L vermelden dat niet iedereen van het gezin het bedrag van W4L wint. Zie ook vergelijking gehuwd en niet-‐gehuwd (Ut supra).
6.2.1 Besluit onderzoek 2 Uit dit onderzoek kunnen we besluiten dat er zich een klein verschil in gedrag voordoet bij het verkrijgen van een BI als recht en het winnen van W4L. Dit verschil doet zich vooral voor bij gehuwde ontvangers, gezien het feit dat beide partners en eventuele andere leden van het gezin ook over dit extra inkomen zullen beschikken in het geval van een onvoorwaardelijk basisinkomen. In dit onderzoek hebben we de 2 groepen verruimd naar niet-‐gehuwd en gehuwd in plaats van single en koppel zoals in het onderzoek van Marx & Peeters (2008). Dit was voornamelijk om de ‘ernst’ van ‘het koppel zijn’ te versterken aan de hand van huwelijkscriteria. Als je gehuwd bent ben je sowieso een koppel, als je niet-‐gehuwd bent kan je single zijn maar kan je ook een niet-‐gehuwd koppel zijn.
74
In dit onderzoek is duidelijk geworden dat de manier waarop dit bedrag verkregen wordt door niet-‐gehuwden, via puur geluk of via een recht, geen invloed heeft op het causale gedrag van dat individu. Hieruit kunnen we besluiten dat het verschil die zich wel voordoet bij gehuwden veroorzaakt wordt door het grotere bedrag die zij verkrijgen als ze hun basisinkomen samenvoegen, en niets te maken heeft met het verschil tussen puur geluk of een recht. Om een correcte uitspraak te doen zullen we Hypothese 3 aanvaarden mits toevoeging van het woord single, cf. Het W4L-‐onderzoek (Marx & Peeters, 2008). H3: Single ontvangers zullen hetzelfde gedrag vertonen bij het verkrijgen van een BI als recht als bij het winnen van W4L als het om een zelfde bedrag gaat. (Marx & Peeters, 2008)
Ook in dit onderzoek werd hypothese 1 verworpen. Dit wijst op het aanvaarden van McGregor’s theory Y: De gemiddelde persoon is niet lui en heeft geen afkeer van werken; mensen zijn gemotiveerd om te werken voor hun eigen belang, alsook voor de sociale en geldelijke voordelen die zij ontvangen. Verder hebben we een inzicht gekregen in de motivatie van de respondent omtrent de keuzes die zij zouden maken bij het ontvangen van een BI of het winnen van W4L. Als we deze antwoorden vergelijken met de behoeftepiramide van Maslow kunnen we vaststellen dat een onvoorwaardelijk basisinkomen een aantal behoeften van de ontvanger kan vervullen: -‐De behoefte naar veiligheid en (financiële) zekerheid : Dankzij een BI kunnen ontvangers sparen en beleggen wat hen een gevoel van veiligheid en zekerheid geeft. -‐ De behoefte aan sociaal contact : Dankzij een BI kunnen ontvangers beslissen om hun werktijd te verminderen om zo meer sociaal contact te hebben met het gezin, familie of vrienden. Ook kan men meer tijd besteden aan hobby’s en aan wat men echt graag doet eventueel samen met andere mensen. -‐ De behoefte aan waardering en erkenning: Dankzij een BI kan de behoefte naar onafhankelijkheid en vrijheid (zie mogelijke voordelen Ut Supra) vervuld worden. Men is niet meer enkel en alleen afhankelijk van de job, aangezien inkomen en werk deels losgekoppeld
75
worden. Door het extra inkomen ervaart de ontvanger een risico-‐vermindering wat hen de mogelijkheid geeft om zelfstandig te worden. Men wordt onafhankelijk van een werkgever, kan zelf macht ervaren over andere personen en prestaties kunnen bereikt worden. -‐ Behoefte aan zelfontplooiing: Ontvangers kunnen makkelijker aan jobrotatie doen tot men een job vindt die hen meer motivatie en ontplooiing geeft. Deze behoeftes zijn eveneens terug te vinden in de 3 noden beschreven in Alderfer’s ERG theory. In McClelland’s need theory (Ut supra) staat beschreven dat het niveau van de economische ontwikkeling van een land in een positief verband staat met zijn algemene motivatie naar prestatie of succes. Deze nood naar prestatie en succes overlapt met de behoefte aan waardering en de behoefte aan zelfontplooiing van Maslow. In dit onderzoek hebben we kunnen vaststellen dat dit een motivatie was voor de ontvanger om zelfstandig te worden of om te veranderen van job.
7
Discussie
In deze masterproef wordt onderzoek gedaan naar een fenomeen waarmee de respondenten nog nooit in aanraking zijn gekomen. Niemand in België heeft al een onvoorwaardelijk basisinkomen ontvangen waardoor het allemaal rond een stelling draait: ‘Stel… Wat zou je dan doen?’ Er bestaat dus wel een kans dat respondenten op het moment van het beantwoorden van de vragenlijst denken dat ze zus of zo zouden handelen maar als ze dan een onvoorwaardelijk basisinkomen in de praktijk zouden krijgen, men anders zal handelen. Een andere beperking van dit onderzoek is dat we niet weten wat de huidige inkomensstatus van de respondenten is. Hier werd bewust niet achter gevraagd in de enquêtes om de responsgraad voldoende hoog te houden. Het onderzoek in deze masterproef bestaat uit twee delen met een verschillend aantal respondenten. De eerste enquête had opvallend meer respondenten dan de tweede, hoewel de survey op dezelfde manier verspreid is geweest. Hoogstwaarschijnlijk heeft dit te maken met de herhaaldelijke vraag om een enquête in te vullen.
76
De verspreiding van de enquêtes is gebeurd via sociale media, hierdoor bestaat de kans dat bepaalde lagen van de maatschappij niet bereikt zijn. Alsook is het aandeel van werkzoekenden in dit onderzoek behoorlijk laag. Dit kan verder onderzocht te worden in toekomstig onderzoek. Hypothese 1 is de enige hypothese die we volledig verworpen hebben in dit onderzoek. In de wetenschappelijke literatuur over het onvoorwaardelijk basisinkomen veronderstellen menig onderzoekers dat mensen lui zullen worden (Gamel, Balsan, & Vero, 2006). Ook in de motivatietheorie van McGregor (Theory X) vinden we terug dat mensen lui zijn en er alles zullen aan doen om niet te moeten werken. Daarnaast zijn er nog de eindeloze krantenartikelen en blogs waar tegenstanders van een basisinkomen zich op uitleven en verkondigen dat de economie om zeep zal geholpen worden. Wat opvallend interessant was binnen deel 1 van het onderzoek, was de open vraag die peilde naar de voor-‐en nadelen van een BI volgens respondenten. Bij elke respondent die nadelen heeft ingevuld kwam ‘luiheid’ voor, maar zelf duidden ze steevast aan te blijven werken ook al zou men een BI van 1500 euro krijgen. H1: Een onvoorwaardelijk basisinkomen zal ontvangers lui maken. (Theory X: (Vanderstraeten, 2014)) Over het bevestigen van hypothese 2 daarentegen hoefde niet getwijfeld te worden. In voorafgaande onderzoeken werd telkens gebruik gemaakt van een zeer laag basisinkomen waardoor het merendeel van de respondenten aangaf niets te veranderen aan zijn gedrag na ontvangst. Onderzoekers gaven zelf aan om dit nog verder te onderzoeken in de toekomst met hogere bedragen. (Gamel, Balsan, & Vero, 2006) Een hoog onvoorwaardelijk basisinkomen is dan ook niet ondenkbaar als we kijken naar Zwitserland waar het gaat over een bedrag om en rond de 2000 Zwitserse Frank. Uit onderzoek 1 en 2 bleek een positief verband te bestaan tussen de hoogte van het basisinkomen en de spreiding van de antwoorden: Hoe hoger het voorgestelde BI, Hoe minder mensen antwoordden niets te zullen veranderen. H2: Hoe hoger een BI, hoe groter de kans dat er zich gedragswijzigingen zullen voordoen op de arbeidsmarkt. Een laag basisinkomen zal het effect op het gedrag van de ontvangers
77
significant neutraliseren, bij een hoog basisinkomen zal de meerderheid van de ontvangers hun gedrag aanpassen. (Gamel, Balsan, & Vero, 2006) Hypothese 3 is de voorlaatste hypothese. Deze werd deels bevestigd mits een kleine aanpassing. In de definitie van Van Parijs (2004) over het onvoorwaardelijk basisinkomen werd reeds duidelijk (Ut Supra) dat een BI uitgekeerd wordt op individuele basis, onafhankelijk van tot welk gezin men behoort. Volgens Van Parijs (2004) zet het basisinkomen dan ook aan tot gemeenschappelijk leven in plaats van isolatie. Met hoe meer ontvangers je het bedrag kan samenleggen, hoe lager de kosten zullen zijn. Dit vertaalt zich in het resultaat teruggevonden in onderzoek 2. Bij het winnen van W4L zal slechts 1 persoon van een eventueel gezin een extra inkomen verkrijgen, bij ontvangst van een onvoorwaardelijk basisinkomen zou elk lid dit extra inkomen krijgen wat tot een veel hoger totaalbedrag kan leiden. (Zie voorbeeld 2.1.4). De hypothese dient dan ook aangepast te worden door het woord ‘single’ toe te voegen: H3: Single ontvangers zullen hetzelfde gedrag vertonen bij het verkrijgen van een BI als recht als bij het winnen van W4L als het om een zelfde bedrag gaat. (Marx & Peeters, 2008) Verder dienen we ook te vermelden dat de manier waarop de respondenten het imaginair bedrag ontvingen niets veranderd heeft aan het gedrag die zij vertoonden. Duizend euro winnen via een spel en puur geluk hebben of duizend euro verkrijgen als een recht zoals iedereen, heeft hetzelfde effect binnen dit onderzoek. Uit beide onderzoek is gebleken dat een onvoorwaardelijk basisinkomen een invloed heeft op het de zin tot ondernemen, alsook in de besproken motivatietheorieën (Ut Supra) blijkt een natuurlijke behoefte naar prestatie en onafhankelijk aanwezig te zijn bij de mens. De groep respondenten die dit als antwoord hebben aangeduid is eerder aan de lage kant, zeker omdat deze hypothese verschillende keren in de literatuur teruggevonden wordt. In het onderzoek van Marx & Peeters (2008) was er zelfs helemaal niemand die na het winnen van W4L een eigen zaak gestart is. In toekomstig onderzoek zou het waarschijnlijk interessant kunnen zijn om inzicht te krijgen of het al dan niet aanwezig zijn van de ambitie om zelfstandig te zijn. Maar aangezien er toch een niet te verwaarlozen groep geantwoord heeft
78
dat zij zouden gaan ondernemen na het ontvangen van een BI wordt de hypothese bevestigd: H4: Een BI zet ontvangers aan tot ondernemen. (Marx & Peeters, 2008) (Bregman, 2014) In dit onderzoek werden ook studenten ondervraagd om een inzicht te krijgen in de gedragingen die zij zouden vertonen na hun studies indien zij een basisinkomen zouden ontvangen. Een mogelijkheid voor toekomstig onderzoek bestaat erin na te gaan of jongeren nog gemotiveerd zullen zijn om te starten met hogere studies als zij al zeker zijn van een onvoorwaardelijk basisinkomen.
79
Algemeen besluit De sociaal-‐economische analyse die het startschot vormt van deze masterproef deed reeds vermoeden dat het onvoorwaardelijk basisinkomen een bestreden onderwerp vormt. Het staat vast dat een onvoorwaardelijk basisinkomen het huidige sociale zekerheidsrecht van België zou raken bij de invoering, maar over de ‘hoe’ bestaan tot op de dag van vandaag nog uiteenlopende opinies. Alsook moet zo’n inkomen gefinancierd worden; iedereen lijkt zich bewust van dit feit, enkel stelt zich nog de vraag hoe men dat best doet en of dit dan een haalbare manier is. Na de uiteenzetting van deze theoretische elementen en huidige standpunten zijn we bij het interessantste deel van dit werk gekomen. Het start allemaal bij de mogelijke voor-‐en nadelen van een onvoorwaardelijk basisinkomen die respectievelijk door voor-‐en tegenstanders uitgeroepen worden. Luiheid, jobs, ondernemerschap, inflatie en vrijheid zijn een greep uit de termen die geassocieerd worden in de literatuur met gevolgen van een basisinkomen. Het strategisch gericht aspect van deze masterproef leek al snel een interessante combinatie te zijn met dit ‘hot topic’. De hoofdonderzoeksvraag waarop bijkomende deelvragen gebaseerd zijn luidde als volgt: Zou een onvoorwaardelijk basisinkomen in België een demotiverend effect veroorzaken op het professionele gedrag van de ontvangers, waardoor niet meer gewerkt zou worden? Op basis van vier hypothesen werd gepeild naar het antwoord op deze vraag alsook naar een aantal bijkomende aspecten: invloed van de hoogte van het potentieel BI op het gedrag van de ontvanger, link tussen BI en ondernemen en als laatste de vergelijking met het winnen van W4L. Al snel werd duidelijk dat de mens over zijn medemens denkt dat hij lui zal worden terwijl slechts een miniem percentage werkelijk denkt te stoppen met werken bij het verkrijgen van een BI. We blijken dan toch geen zo’n lui individu te zijn zoals Theory X van McGregor beweert… Zoals verwacht speelt de hoogte van het basisinkomen een grote rol op neutraliseringseffect van de gedragingen. Er leek wel degelijk een positief verband te bestaan tussen de hoogte van het BI en de spreiding van de bijhorende causale gedragingen. De groep ontvangers die ervoor kiest om bij een laag basisinkomen fulltime te werken valt niet te overzien. Naarmate het BI stijgt daalt deze groep traag om te eindigen met een nog steeds groot aandeel van ontvangers. Respondenten die hebben afgehaakt voor deze keuze
80
kiezen uitzonderlijk om te stoppen met werken. Er wordt vooral gekozen om parttime te gaan werken of om zelfstandig een zaak te openen. We kunnen hier dus al besluiten dat een BI mensen niet noodzakelijk lui zal maken, integendeel, zeer weinig mensen beslissen om te stoppen met werken (Zie onderzoeksresultaten Ut Supra). In toekomstig onderzoek dient het verband tussen een onvoorwaardelijk basisinkomen en het zelfstandig ondernemen nog verder onderzocht te worden op basis van wat de respondenten zien als succes en prestaties. Misschien hebben zij helemaal niet de intentie om zelfstandig te worden, voor anderen kan het een droom zijn. Na menig keer aan vrienden en familie uit te leggen wat het onderwerp van mijn masterproef was en wat een onvoorwaardelijk basisinkomen nu precies inhoudt kwam ik op het idee om het uit te leggen aan de hand van het Win For Life-‐principe. Ik heb deze ‘ingeving’ behoorlijk laat gekregen tijdens mijn literatuurstudie en als kers op de taart vond ik een reeds uitgevoerd Belgisch onderzoek over de mogelijke gevolgen van het winnen van Win For Life, het arbeidsaanbod en de link met een onvoorwaardelijk basisinkomen. Dit is de aanzet geweest om mijn onderzoek in twee delen op te delen. Als antwoord op de onderzoeksvraag kan het volgende geformuleerd worden, rekening houdende met de reeds besproken beperkingen van dit onderzoek: Uit het onderzoek kunnen we besluiten dat een onvoorwaardelijk basisinkomen in het algemeen niet demotiverend werkt, en dat slechts een kleine minderheid van de ontvangers zal stoppen met werken . Een onvoorwaardelijk basisinkomen kan verschillende behoeftes, beschreven in de motivatietheorieën, (deels) vervullen. Een aantal van deze behoeftes zijn: veiligheid, financiële zekerheid en onafhankelijkheid. Naarmate het bedrag van een basisinkomen hoger wordt zullen meer mensen beslissen om minder te werken zodat men meer tijd kan besteden aan hobby’s en sociale behoeftes (Maslow). De groep ontvangers die met een basisinkomen van 1500 euro nog fulltime of parttime aan het werk zou zijn, werk zou zoeken of op zelfstandige basis zou starten bedraagt maar liefst 88,95 procent. De te verwaarlozen groep van mensen die ‘lui’ zijn en zullen stoppen met werken of geen werk zullen zoeken bedraagt de resterende 11,05 procent.
81
8
Lijst van geraadpleegde werken
Bibliografie Wetenschappelijke artikels, boeken en masterproeven (2001). In H. Deleeck, De architectuur van de welvaartsstaat, opnieuw bekeken. Leuven: Acco. (2003). In J. Berghman, K. Nijs, I. Verhalle, V. Koen, & A. Debels, De dynamieken van sociale zekerheid in Europa. Leuven: Academia Press. Agüero, J., & Carter, M. (2010, Augustus). The impact of unconditional cash transfers on nutrition: The South African Child Support Grant'. Capetown: University of Capetown. Atkinson, A. (1995). Public Economics in Action: The Basic Income/Flat Tax Proposal. Oxford: Clarendon Press. Atkinson, A. (1996). The Case for a Participation Income. The Political Quarterly , 67 (1), 67-‐ 70. Atkinson, A. (2014). After Piketty? The British Journal of Sociology 2014 Volume 65 Issue 4 , 65 (4). Atkinson, A. (2015, Maart). Een basisinkomen kan nooit onvoorwaardelijk zijn. (J.-‐F. Abbeloos, Interviewer) België: De Standaard. Barnhoorn, F. (2014, November 24). De geschiedenis van het basisinkomen. Opgehaald van Nederlandstalig netwerk basisinkomen: www.basisinkomen.net/obi/de-‐geschiedenis-‐van-‐ het-‐basisinkomen/ Bassett-‐Jones, N., & C. Lloyd, G. (2005). Does Herzberg's motivation theory have staying power? . Journal of Management Development , 24 (10), 929-‐943. Bay, A.-‐H., & West Pedersen, A. (2006). Basic Income, Immigration and the Legitimacy of the Universal Welfare State. Acta Sociologica , 49 (4), 419-‐436. BIEN.
(1986).
History
of
basic
income.
Opgehaald
van
basic
income:
www.basicincome.org/basic-‐income/history/ Block, F. (1990). Postindustrial Possibilities. A critique of Economic Discourse. Berkeley: University of California Press.
VI
Bregman, R. (2014). Gratis geld voor iedereen. Amsterdam: Druk Koninklijke Wöhrmann, Zutphen. Caputo, R. K. (2012). Basic Income Guarantee and Politics. In International Experiences and Perspectives on the Viability of Income Guarantee (pp. 25-‐50). Palgrave Macmillan. Davidson, M. (1995). Liberale grondrechten en milieu: Het recht op milieugebruiksruimte als grondslag van een basisinkomen. Milieu , 5, 246-‐249. De Vlieghere, W. (1994). Basisinkomen. De Wispelaere, J., & Stirton, L. (2010). The administrative Efficiency of Basic Income. Paper prepared for 13th BIEN Congress, Sao Paulo . Devillé, J., Kneepkens, A. (Auteurs), & Panorama (Regisseur). (2015). Aflevering 33: Iedereen een basisinkomen [Film]. België. Duchâtelet, R. (2015, April 25). De voordelen van gratis geld. De Tijd , p. 60. Duchâtelet, R. (2015, Maart). 'Ik ben een visionair, natuurlijk'. (D. De Coninck, Interviewer, & D. Morgen, Redacteur) Gopress. Forget, E. (2011). The town with no poverty: Using health administration data to revisit outcomes of a Canadian Guaranteed Annual Income Field Experiment. . Manitoba: University of Manitoba. Gamel, C., Balsan, D., & Vero, J. (2006). The impact of basic inome on the propensity to work. The journal of Socio-‐Economics , 35, 476-‐497. Geeraert, G. (2012). Evenveel voor iedereen. Opgehaald van Hoe een basisinkomen ons welzijn verbetert : www.weliswaar.be Haarmann, C., Haarmann, D., Jauch, H., Shindondola-‐Mote, H., Nattras, N., Van Niekerk, I., et al. (2009, April ). Making the difference : The BIG in Namibia. Basic Income Grant Pilot Project Assessment Report , 78. Friedrich Ebert . Häni, D., & Schmidt, E. (Regisseurs). (2008). Grundeinkommen, ein Kulturimpuls [Film]. Zwitserland. Hilarides. (2012). Is het onvoorwaardelijk basisinkokmen haalbaar in Nederland? Leeuwarden: Open Universiteit Nederland. Howard, M. (2004, Saptember). Basic Income and Migration Policy: A Moral Dilemma? Barcelona: University of Maine. Initiative
Grundeinkommen.
(2008).
Latte-‐Macchiato-‐These.
Opgehaald
van
Grundeinkommen: www.grundeinkommen.tv
VII
Janssens, M. (2014). Onvoorwaardelijk basisinkomen: economische analyse. 58. Universiteit Gent. Jonckheere, L. (2015). Inleiding psychologie. 88-‐98. Gent: Universiteit Gent. Loris, R. (2009). Het mondiaal basisinkomen als oplossing voor de milieuproblematiek en de extreme armoede. Gent: Universiteit Gent. Luseno, W. (2013, mei). A Mumtilevel Analysis of the effect of Malawi's Social Cash Transfer Pilot Scheme on school-‐age schildren's health. Health Policy Plan. Marx, A., & Peeters, H. (2008). An unconditional basic income and labor supply: Resluts from a pilot study of lottery winners. The Journal of Socio-‐Economics , 37, 1636-‐1659. McKinnon, C. (2003). Basic Income, Self-‐Respect and Reciprocity. Journal of Applied Philosophy , 20 (2). Meyer, J. (2007). Andersom denken. In Het onvoorwaardelijke basisinkomen rekening houdend met de gevolgen voor tewerkstelling, energie en geldsysteem. België: Grenz-‐Echo . Norga, L. (2005). Is arbeid in de 21ste eeuw nog een waarde, een recht en/of een plicht? , 95. Antwerpen. Opielka, M. (2004). The Feasibility of a Basic Income. The Foundation for Law, Justice and Society, The Centre for Socio-‐Legal Studies. University of Oxford. Pateman, C. (2004). Democratizing Citizenship: Some Advantages of a Basic Income. Politics & Society , 32-‐89. Pelet, N. (Auteur), & VPRO, T. (Regisseur). (2015). Experimenteren met gratis geld [Film]. Nederland. Pieters, D., & Schoukens, P. (2006). Triptiek Sociale zekerheid . In De beginselen van socialezekerheidsrecht en hin toepassing in België en Nederland (pp. 11-‐87). Leuven: Acco. Sinding, K., Waldstrom, C., Krietner, R., & Kinicki, A. (2014). Organisational Behaviour. UK: McGraw-‐Hill Education. Smith, J. J. (2008, Maart). How to make BI inflation-‐proof while also raising wages. Boston. Standing, G. (2011). The precariat -‐ The new dangerous class. (L. Sioen, Interviewer) Bloomsbury. Sterenborg, J. (2013, Oktober ). Grund-‐Einkomen: Ein Film-‐Essay von Daniel Häni und Enno Schmidt. Tekstbewerking . (V. Basisinkomen, Red.) Nederland. Van Langendonck, J. (2004). De actieve welvaartsstaat. Leuven: Katholieke Universiteit Leuven.
VIII
Van Langendonck, J. (2004). De herziening van de Europese verordeningen inzake sociale zekerheid . Belgisch tijdschrift voor sociale zekerheid (4e trimester ). Van Parijs, P. (1992). Competing justifications of basic income. Introduction to Arguing for Basic Income , 3-‐43. London. Van Parijs, P. (1995). Real freedom for all. Oxford: Oxford university Press. Van Parijs, P. (2004, Maart). A Basic Income for All. Boston Review; Political and literary forum . Van Parijs, P. (2004). Basic Income: A simple and powerful idea for the twenty-‐first century. Politics & Society , 1 (32), 7-‐39. Van Trier, W. (1998). De arbeidssamenleving voorbij: Van loonarbeid naar pluriactiviteit. Tijdschrift voor sociologie , 19 (4). Vanderstraeten, A. (2014). Human Resource Management And Performance. Gent, België: Academia Press. Vangelder, J. (2015, april). Gratis geld voor iedereen. Trends , 20-‐24.
IX
9
Bijlagen
9.1 Bijlage 1: Vragenlijst 1
X
9.2 Bijlage 2: Vragenlijst 2
XI
`
XII
9.3 Bijlage 3: SPSS basiswaarden onderzoek 1 Minimum, Maximum, Gemiddelde, Standaardafwijking Descriptive Statistics N
Minimum
Maximum
Mean
Std. Deviation
Stel: Het onvoorwaardelijk basisinkomen bedraagt:-
172
1
4
2,90
,492
172
1
4
2,97
,451
172
1
4
2,99
,701
172
1
4
2,90
,974
500 EURO Stel: Het onvoorwaardelijk basisinkomen bedraagt:700 EURO Stel: Het onvoorwaardelijk basisinkomen bedraagt:1000 EURO Stel: Het onvoorwaardelijk basisinkomen bedraagt:1500 EURO Valid N (listwise)
172
1 = Stoppen met werken 2 = Eigen project/bedrijf opstarten 3 = Blijven werken zoals nu 4 = Minder werken
XIII
9.4 Bijlage 4: SPSS T-‐Test onderzoek 1 T-‐Test (Verschil mannen en vrouwen) Group Statistics Wat is uw geslacht? Stel: Het onvoorwaardelijk
Man
basisinkomen bedraagt:-500 Vrouw EURO Stel: Het onvoorwaardelijk
Man
basisinkomen bedraagt:-700 Vrouw EURO Stel: Het onvoorwaardelijk
Man
basisinkomen bedraagt:-
Vrouw
1000 EURO Stel: Het onvoorwaardelijk
Man
basisinkomen bedraagt:-
Vrouw
1500 EURO
N
Mean
Std. Deviation
Std. Error Mean
75
2,91
,470
,054
97
2,90
,510
,052
75
2,96
,448
,052
97
2,98
,456
,046
75
2,95
,613
,071
97
3,02
,763
,078
75
2,87
,977
,113
97
2,92
,975
,099
XIV
9.5 Bijlage 5: SPSS basiswaarden onderzoek 2 Minimum, Maximum, Gemiddelde, Standaardafwijking Descriptive Statistics N
Minimum
Maximum
Mean
Std. Deviation
Stel u hebt meegespeeld met W4L, u wint levenslang een maandelijks bedrag van
80
1
5
4,07
,546
80
1
6
4,13
,919
80
1
6
4,06
,623
80
1
6
4,05
1,005
500 euro Stel u hebt meegespeeld met W4L, u wint levenslang een maandelijks bedrag van 1000 euro Stel u ontvangt een maandelijks onvoorwaardelijk extra basisinkomen van 500 euro Stel u ontvangt een maandelijks onvoorwaardelijk extra basisinkomen van 1000 euro Valid N (listwise)
80
1 = Stoppen met werken 2 = Eigen project/bedrijf starten 3 = Blijven werken zoals nu 4 = Minder werken 5 = Veranderen van job
XV
9.6 Bijlage 6: SPSS T-‐Test (A) onderzoek 2 (Verschil ongehuwd (1) en gehuwd (2)) Group Statistics Wat is uw burgerlijke staat? Gelieve aan te duiden Stel u hebt (toch)
1
meegespeeld met de lotto,
2
meer bepaald met Win For
N
Mean
Std. Deviation
Std. Error Mean
69
4,09
,588
,071
11
4,00
,000
,000
69
4,14
,896
,108
11
4,00
1,095
,330
69
4,03
,618
,074
11
4,27
,647
,195
69
4,09
,919
,111
11
3,82
1,471
,444
Life. U wint een levenslan... Stel u hebt (toch)
1
meegespeeld met de lotto,
2
meer bepaald met Win For Life. U wint een levenslan... Stel u ontvangt een
1
maandelijks onvoorwaardelijk 2 extra basisinkomen van 500 euro bovenop eventuel... Stel u ontvangt een
1
maandelijks onvoorwaardelijk 2 extra basisinkomen van 1000 euro bovenop eventue...
1 = Stoppen met werken 2 = Eigen project/bedrijf starten 3 = Blijven werken zoals nu 4 = Minder werken 5 = Veranderen van job
XVI
9.7 Bijlage 7: SPSS T-‐Test (B) onderzoek 2 (Verschil werkelijke Lottospeler en niet-werkelijke Lottospeler) Group Statistics Speelt u mee met de lotto? Stel u hebt (toch)
Nooit
meegespeeld met de lotto,
2
meer bepaald met Win For
N
Mean
Std. Deviation
Std. Error Mean
45
4,07
,580
,086
35
4,09
,507
,086
45
4,09
,900
,134
35
4,17
,954
,161
45
4,09
,633
,094
35
4,03
,618
,104
45
3,98
,988
,147
35
4,14
1,033
,175
Life. U wint een levenslan... Stel u hebt (toch)
Nooit
meegespeeld met de lotto,
2
meer bepaald met Win For Life. U wint een levenslan... Stel u ontvangt een
Nooit
maandelijks onvoorwaardelijk 2 extra basisinkomen van 500 euro bovenop eventuel... Stel u ontvangt een
Nooit
maandelijks onvoorwaardelijk 2 extra basisinkomen van 1000 euro bovenop eventue...
2 = Frequent of uitzonderlijk
XVII
