Departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap (USBO) Executive- en Masterprogramma’s
executive programma
Coaching en Consulting in Context Theorie en praktijk van werken met onbewuste dynamiek in organisaties
#2
Voorwoord Het executive programma Coaching en Consulting in Context: Theorie en praktijk van werken met onbewuste dynamiek in organisaties, richt zich op professionalisering van de begeleidingsrol in organisaties. Deze opleiding biedt zowel academische verdieping als professionele rolontwikkeling. De opleiding is toegesneden op functionarissen met begeleidingstaken in/voor organisaties (of die dit ambiëren), en deze rol verder willen verdiepen. Het gaat hierbij om het ontwikkelen van het werken met bewuste én onbewuste dynamiek in coaching en consulting bij individuele, groeps- en/of organisatievraagstukken, en tevens om het vormgeven en managen van dit soort processen. Uit onze jarenlange ervaring met eerdere versies van deze leergang weten we dat de leeropbrengst direct profijtelijk is voor de werksituatie; deelnemers hebben meer zicht gekregen op organisatiedynamiek in de werkomgeving en functioneren effectiever, of dat nu in de rol van coach, organisatieadviseur of manager is. Een van de belangrijkste drijfveren van het Departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap van de Universiteit Utrecht (USBO) is de maatschappelijke bruikbaarheid van onze wetenschappelijke activiteiten, die mede door het verzorgen van functieondersteunende leertrajecten verwezenlijkt wordt. De interactie met functionarissen uit de beroepspraktijk binnen onze opleidingen vormt een grote inspiratiebron voor onze medewerkers. Deze samenkomst van wetenschap en dagelijkse werkpraktijk geeft ons de gelegenheid om de opgebouwde expertise maatschappelijk in te zetten en waarborgt een continu proces van feedback en reflectie op onze wetenschappelijke activiteiten.
1
Context Uitgangspunt bij de vormgeving van Coaching en Consulting in Context is enerzijds de beroepspraktijk en anderzijds fundamentele en diepgaande kennis op het vakgebied van begeleiding. Wij willen deelnemers uitnodigen en uitdagen tot reflectie en het verder ontwikkelen van hun reflectieve en analytische vermogens. Door interactie tussen deelnemers en docenten en tussen deelnemers onderling ontstaat een structureel leer- en reflectieproces. De staf van de leergang heeft een helder evenwicht weten te bereiken tussen de theorie, de praktijk en de persoonlijk-professionele ontwikkeling van de deelnemer. De leergang is binnen USBO permanent object van intensieve evaluatie door kritische reflectie van (oud)deelnemers, docenten en programmaleiding. De inbreng van expertise op de verschillende relevante thema’s in het programma wordt ook gewaarborgd doordat de instelling nauwe internationale contacten onderhoudt met universitaire en andere professionele instanties op het vakgebied. Resultaat is een zeer hoog gewaardeerde, bijzondere opleiding, gedegen en praktijkgericht, uniek in haar soort in Nederland. Daarom beveel ik het executive programma Coaching en Consulting in Context: Theorie en praktijk van werken met onbewuste dynamiek in organisaties van harte bij u aan. Prof.dr. Maarten van Bottenburg
Hoofd Departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap van de Universiteit Utrecht (USBO) Directeur Executive en Masterprogramma’s USBO
Het Departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap (USBO) is een academisch kenniscentrum van de Universiteit Utrecht. In het onderwijs, onderzoek en advies van USBO sta an dienst verlenende organisaties centra al. Speciale a andachtsgebieden zijn politiek, bestuur, organisatie, cultuur, HRM en communicatie
De toegenomen complexiteit, veranderingen en onvoorspelbaarheid in de werkomgeving gaan gepaard met ontwikkelingen zoals afnemende (financiële) middelen, internationalisering, groei, fusies, afvloeiing, (arbo)wetswijzigingen en nieuwe technologie. Maar ook met onzekerheden, spanningen en ervaren crises in de wereld buiten de organisatie en een toenemende druk op economische en politieke verantwoording. Oplossingen met een korte termijn karakter en instrumentele ‘how to’ oplossingen voldoen niet langer in de complexiteit waarmee iedere leidinggevende wordt geconfronteerd. Veel van wat zich op de werkplek afspeelt gebeurt immers onder de oppervlakte. Medewerkers van een organisatie, maar ook klanten, brengen naast hun kennis en bekwaamheid een hele gevoelswereld mee. Zij hangen hun wensen, angsten, ambities en gewoontes niet met hun jas aan de kapstok alvorens de organisatie te betreden. Bewust ontworpen agenda’s, doelen, strategische plannen en regels, bedoeld om onze aandacht op officieel erkende doelen te richten, kunnen andere doelen verbergen. Die verborgen doelen zijn meestal emotioneel, ze beïnvloeden wat wij doen en hoe wij ons voelen in ons werk en dus ook hoe effectief wij zijn in het uitvoeren van onze verantwoordelijkheden. Niet alleen de werknemer die moet afvloeien of een beoogde promotie misloopt zal daar gevoelens over hebben en zich moeten heroriënteren, maar ook de leidinggevende die de beslissing neemt en/of het nieuws moet overbrengen. In deze context groeit de behoefte aan een professionele blik op coaching en consulting. In de zorg voor processen en medewerkers wordt professionele begeleiding steeds meer ingezet als beleids- en managementinstrument. Met het executive programma Coaching en Consulting in Context: Theorie en praktijk van werken met onbewuste dynamiek in organisaties willen we hierop inspelen en een intensieve academische praktijkopleiding aanbieden die dieptepsychologische inzichten verbindt met een professionele toepassing van begeleidingstaken in organisaties zoals coaching, counselling, loopbaanbegeleiding, management development, organisatieconsultancy, en het vormgeven en managen van dergelijke diensten. Theorie en praktijk worden
C o a c h i n g e n C o n s u lt i n g i n C o n t e x t
in deze leergang direct aan elkaar gekoppeld en de persoonlijk-professionele ontwikkeling staat in dienst van de mensen in het systeem (organisatie). Effectief leidinggeven vereist tegenwoordig het kunnen combineren van intuïtieve en emotionele inzichten met agenda’s en strategische plannen. Dit laatste geldt niet alleen voor het werk met individuen ten behoeve van hun ontwikkeling in rol (coaching), maar ook voor begeleiding van teams, groepen en systemen zoals consultants vaker doen. Consulting vraagt om de verbinding van de ‘harde’, rationele, ‘business’-kant van organisaties met de meer verborgen, irrationele en onbewuste mechanismen; om zodoende patronen van organisatiegedrag te ontdekken en te kunnen begrijpen. Hoe langer hoe meer vullen coaching en consulting elkaar aan wanneer aandacht voor personen en systemen geïntegreerd wordt. In deze visie hebben coaching en consulting, altijd plaats in een context en in ieder onderdeel van dit programma speelt dan ook een viertal elementen in het begeleidingsproces steeds een rol: • Wat speelt zich binnenin mensen af? • Hoe verhouden mensen zich tot elkaar? • Welke rol spelen druk op of veranderingen in het systeem waarin coach/consultant en cliënt zich bevinden? • Hoe is de omgeving (maatschappelijk, culturele, politiek, economisch etc.) van invloed op het systeem en de mensen die erin werken?
2
executive programma
Doelgroep, doelstellingen en opbrengst Het executive programma Coaching en Consulting in Context: Theorie en praktijk van werken met onbewuste dynamiek in organisaties is bedoeld voor coaches, organisatieadviseurs, managementconsultants, managers, trainers, MD- en OD-professionals; voor ervaren functionarissen die inzicht en professionaliteit in hun begeleiding willen verdiepen. De opleiding stelt deelnemers in staat creatief, doelgericht en professioneel begeleiding te bieden, met inzicht in de emotionele beleving van de werkplek van degenen die zij begeleiden. De deelnemer vergaart kennis over en ontwikkelt inzicht en competenties in het werken met onbewuste processen in organisaties. Een belangrijk doel is de begeleider beter toe te rusten om in de organisatie te onderkennen welke invloed druk van buitenaf (zoals politiek/economisch beleid, veranderende cliëntengroep) en van binnenuit (groei, krimp, fusie, nieuwe werkmethoden of verschuivende doelstelling) heeft op de mensen in het management, de werknemers of cliënten. Welke onzichtbare agenda’s hanteert men, welke mythen en welke machtsverhoudingen zijn mede bepalend voor het functioneren van de organisatie en de mensen daarin? Voor de professioneel begeleider is het even belangrijk die factoren te onderkennen als te weten wat zich in en tussen individuen afspeelt. Juist in de integratie van inzicht in de binnenwereld van mensen en de dynamiek van de (werk-)omgeving ligt de kracht van de coach/ consultant bij begeleiding op individueel-, maar ook op organisatieniveau. Het leren ontdekken en benutten van de mogelijke verbindingen tussen deze visies kenmerkt deze leergang. Deelnemers leren ‘in- en uitzoomen’ tussen microscopischeen telescopische visies. Het programma wil professionals opleiden die in hun begeleidingstaken ethische en professionele principes hanteren, die in staat zijn nauwkeurig een visie te formuleren op wat er aan de hand is en daarbij passende interventies te plannen en uit te voeren. Daarnaast heeft de professioneel begeleider zelfkennis nodig, maar ook vermogen tot zelfref lectie, met name als hij/zij zelf onderdeel van het
systeem uitmaakt. Ook helpt deze opleiding coach/ consultant inzicht te krijgen in de betekenis die zij zelf, maar ook hun cliënten geven aan sociale, culturele en politieke dimensies van organisaties. Deelnemers verwerven kennis over onbewuste dynamiek binnen en tussen mensen in organisaties en ze ontwikkelen competenties in gedegen ref lectieve begeleiding. Daarnaast zijn voorbeelden van genoemde leeropbrengsten: een veel beter besef van de eigen rol en de toegevoegde waarde vanuit de rol voor de organisatie, duidelijker omgaan met begrenzingen van taak en rol, meer in staat om als persoon-in-rol te handelen, beter in staat met spanning en discomfort, gerelateerd aan het werk, om te gaan, taakgerichter, ook als het moeilijk wordt (‘thinking under fire’), meer focus op het nemen van eigen verantwoordelijkheid en leiderschap, meer vermogen tot ref lectie, in tegenstelling tot het direct vanuit impuls reageren. Hiermee wordt duidelijk dat het leerproces en de ontwikkeling van de deelnemer naar aanleiding van deze leergang, veelal van aanzienlijke meerwaarde is voor de organisatie waarvoor hij/zij werkt.
Wat speelt zich binnenin mensen af?
3
Leerconcept en didactische vormgeving Uitgangspunt in de opzet van het executive programma Coaching en Consulting in Context: Theorie en praktijk van werken met onbewuste dynamiek in organisaties is een actieve inbreng van iedere deelnemer. De onderwijsmethoden sluiten aan bij concrete vragen uit de praktijk, terwijl de praktijk wordt onderbouwd met een gedegen theoretisch kader. Bestaande kennis en vaardigheden van deelnemers tellen uiteraard mee. Ze worden in verband gebracht met het theoretisch referentiekader, zodat de deelnemer een eigen ‘landkaart’ kan ontwikkelen en effectiever richting geeft aan eigen begeleidingsactiviteiten. Op basis van inbreng uit de werkpraktijk van deelnemers en aan de hand van de geboden theorie worden bewuste en onbewuste processen geëxploreerd die invloed hebben op mensen in hun (werk)omgeving. Hierbij worden ook samenwerkingsvormen tussen deelnemers gehanteerd en wordt de leergang zelf ook als object van studie gezien. Er is hierin voortdurende aandacht van de leiding voor de deelnemers. Ethische en professionele principes van begeleidingstaken komen aan de orde, evenals diagnose van de situatie en selectie van een gepast interventieplan. De relevantie van coaching en consulting in de huidige maatschappelijke en politieke context en de (inter)culturele en sociale aspecten maken deel uit van de seminars. Een belangrijk uitgangspunt is dat er behalve bewuste ook onbewuste motieven meespelen op de werkplek. Stress is onvermijdelijk in ons postmoderne tijdperk met de bijbehorende onzekerheden. Mensen vermijden in de regel waar mogelijk ervaringen van angst, spanning, schuldgevoel, twijfel en onzekerheid, soms zonder zich hiervan bewust te zijn. Zo is het te begrijpen dat als gevolg van nieuwe bronnen van spanning en risico in organisaties ook de irrationaliteit vaak toeneemt. Hoe komt het dat bijvoorbeeld een positieve uitdaging tot creativiteit niet wordt opgepakt, of dat een individu zich op de werkplek gedemotiveerd of gekwetst voelt? De problemen die daaruit kunnen voortkomen en de uitingen van kwaadheid zijn de meeste (bege)leidinggevenden niet vreemd.
C o a c h i n g e n C o n s u lt i n g i n C o n t e x t
In deze leergang geeft een psychodynamische benadering inzicht in de wijze waarop deze mechanismen onbewust opereren in mensen. Het psychodynamisch kader geeft aandacht aan het leren herkennen van de vroegste en soms primitieve psychologische mechanismen. Wie zich het eenmaal heeft eigen gemaakt, kan de eigen intuïtie veel beter op waarde schatten en inzetten in begeleidingstaken in de organisatie. In deze leergang wordt de psychodynamische benadering vanuit de eigen emotionele beleving van de werkplek en vanuit persoonlijk-, rol- en systeemperspectief verkend. Het individu wordt in dit programma altijd in zijn/haar context beschouwd; niet alleen intra- en interpersoonlijke processen, maar ook bijvoorbeeld de interactie met organisatiedynamiek wordt beschouwd. Dit zogenaamde psychodynamisch-systemische perspectief helpt processen in mens én organisatie te begrijpen. Organisaties zijn (net als individuen) gelaagd. Behalve bewuste motieven spelen ook onbewuste aspecten mee op de werkplek. Organisaties zijn (ook net als individuen) open systemen. Interne en externe werelden beïnvloeden elkaar wederzijds. Processen binnen personen, tussen personen, in organisaties en haar omgeving hebben met andere woorden met elkaar van doen. Kennis hierover geeft aangrijpingspunten voor analyse en handelen in het werken met organisaties. De aandacht voor gelaagdheid en contextualiteit bevordert enerzijds de effectiviteit van organisaties en anderzijds het welzijn van de mensen die erin werken. In de toegenomen complexiteit en onvoorspelbaarheid in de werkomgeving helpt het psychodynamisch-systeemperspectief om te gaan met onzekerheden en spanningen, in plaats van ze uit de weg te gaan. Gedurende de opleiding wordt samen met deelnemers een Persoon-, Rol-, Systeem- en Contextkader ontwikkeld, waarbij de nadruk per onderdeel verschillend zal liggen. Zo komen verschillende aspecten steeds weer terug en bouwt elk programma onderdeel voort op het voorgaande. De leergang is opgebouwd tot een geïntegreerd geheel van inhoudelijke thema’s, die een onderlinge samenhang kent. Het design van Coaching en Consulting in Context kent de volgende elementen:
4
executive programma
• kernconcepten van onbewuste dynamieken
(in individu, groep en organisatie), bijvoorbeeld: - vroege ontwikkeling en relaties - groeps- en organisatiedynamiek - gefixeerde afweer in mens en organisatie - cultuur, macht en diversiteit - human resources in veranderende contexten
• exploreren
van ervaringen
• Verwerkings-
en verdiepingsbijeen-
Tijdens de opleiding zijn er 18 verwerkings- en verdiepingsbijeenkomsten. Dit zijn bijeenkomsten van een dagdeel en omvatten de verschillende onderdelen:
komsten.
(actieleren),
bijvoorbeeld: - Organisation-in-the-Mind - Group Relations - inter-organisationele dynamieken
• rol applicatie (ontwikkeling van coaching en consulting rollen: kader, vaardigheden en attitude), bijvoorbeeld: - psychodynamisch-systemische coaching - interveniëren in groepen - organisatieconsulting • methoden
Seminar 3 heeft een omvang van zes dagen en een uitsluitend ervaringsgericht karakter.
& technieken van onderzoek
(onder de oppervlakte): - kwalitatief onderzoek - methoden van dataverzameling en inter pretatieve analyse - organisatie-observatie De focus ligt hierin zoals gezegd op het diepgaand leren begeleiden van organisaties en rolhouders met inzicht in de emotionele en affectieve wereld. Meer basale competenties zijn hiervan ook onderdeel, zoals: zelfref lectie, - analyse en –ontwikkeling, begeleiden vanuit een werkkader (m.n. psychodynamisch-systemisch, competenties, techniek etc.), casemanagement (contractering, vormgeven van de werkrelatie, ontwikkelen interventieplan, de werkrelatie beëindigen, evaluatie), ethische en professionele standaarden.
• Seminars. De meeste seminars hebben een
omvang van twee en soms drie dagen en worden geboden op een manier die praktijk, theorie en de eigen werkervaring van de deelnemer met elkaar verbindt; de deelnemers kunnen nieuwe concepten in de praktijk oefenen of het geleerde in samenspraak met de docent in hun eigen repertoire integreren. Vaak wordt gewerkt met de eigen ervaring van de deelnemer, vanuit de actuele rol die de deelnemer vervult in de eigen organisatie.
C o a c h i n g e n C o n s u lt i n g i n C o n t e x t
eigen context. Cursisten maken zelf hun eigen afspraken met de supervisor. Aan het eind van het traject schrijven ze een supervisieverslag. Aan supervisoren wordt gevraagd na beëindiging een verklaring af te leggen aan de opleiding over de kwaliteit van het werk door de cursist. • Literatuurstudie,
papers, opdrachten,
Het lezen van relevante literatuur en het schriftelijk uitvoeren van opdrachten behoren tot vaste activiteiten van de deelnemers aan Coaching en Consulting in Context. Twee uitgebreide papers (één over intra- en interpersoonlijke dynamiek en één over groeps- en organisatiedynamiek) toetsen het begrip en applicatievermogen van de centrale concepten van de opleiding. Daarnaast worden twee casestudies vervaardigd: één van een eigen interventietraject met een individu (coaching) en één van een eigen groeps- en/of organisatie-interventietraject (consulting). Deze trajecten zet u zelf op en voert u uit. afstudeerproject.
Bestaat uit hoor-, werk- en actualiteitencolleges voor informatieoverdracht, literatuurbespreking, oefeningen en discussies onder leiding van een docent. De leesseminars en gastcolleges hebben als doel verwerking, verdieping en verbreding van de nieuwe inzichten. Een deel van de sessies zal ook geleid worden door deelnemers en ervaringsgericht zijn.
Themasessies.
Supervisie. In de supervisie komt de begeleidingspraktijk van de deelnemers zelf ter sprake en het internaliseren van een aantal supervisievragen. Doel is het verbinden van de tot nu toe geleerde concepten met de praktijk en het ontwikkelen van een psychodynamisch-systemische rol-attitude. Studiegroepbijeenkomsten. De deelnemers leren in dit onderdeel uit eigen ervaring en ref lectie, individueel en als groep, verbanden te leggen tussen een hier-en-nu proces en invloeden elders in het systeem.
• Tutorials. In een tutorial, een vorm van stu-
diebegeleiding, komt het individuele leerproces in de leergang aan de orde en de invloeden op de rol van deelnemer. Het gesprek tussen deelnemer en programmaleiding vindt meerdere malen tijdens de leergang plaats.
• Psychodynamische
coaching ervaren
Een vijftal individuele sessies met een psychodynamisch coach/counsellor maakt deel uit van het eerste leerjaar. Het programma is zeer taakgericht, wat niet wegneemt dat de opleiding bij de deelnemer persoonlijke snaren kan raken. In dat geval kan de staf aanbevelingen doen voor bijvoorbeeld extra psychotherapie. Een initiatief hiertoe kan ook uitgaan van de deelnemer zelf. als cliënt.
Er wordt gewerkt met een grote verscheidenheid aan onderwijsvormen:
5
supervisie. Vanaf het tweede jaar hebben cursisten minimaal tien individuele supervisiesessies met een supervisor (matching via de opleiding). Het werk dat ze daar inbrengen heeft betrekking op de eigen begeleidingsrol in de
• Individuele
Hoe verhouden mensen zich tot elkaar?
Inhoudelijk programma Zoals al aangeduid bij de introductie van het leerconcept, worden in het executive programma Coaching en Consulting in Context: Theorie en praktijk van werken met onbewuste dynamiek in organisaties dieptepsychologische inzichten over mens en organisatie verbonden met een professionele toepassing van begeleidingstaken in organisaties. Ook wordt vanuit dit zogenaamd psychodynamisch-systemisch perspectief een dialoog ontwikkeld met andere disciplines in de organisatiewetenschappen, zoals de organisatie-antropologie, HRM-studies en managementwetenschappen. Om het inhoudelijk programma nader te introduceren, volgt hier een beschrijving van de thematiek van de seminars: Seminar 1: Organisation-in-the-Mind Deelnemers exploreren in dit seminar de betekenis, het belang en gebruik van Organisation-in-theMind. Ze onderzoeken hun dagelijkse begeleidingstaken en werkervaring vanuit persoonlijk-, rol- en systeemperspectief. Organisation-in-themind is een concept dat berust op een psychoanalytisch en systeemreferentiekader. Uitgangspunten voor dit seminar: • het betreden van een organisatie betekent deel uitmaken van een mentale wereld, van gevoelens, gedachten, verbeelding en overtuigingen die zich bewust en onbewust afspelen. Deze mentale wereld beïnvloedt alles wat wij beslissen en doen als manager, leidinggevende, adviseur, werknemer, counsellor of coach. • als wij deze mentale wereld in gedachten kunnen houden en erop kunnen ref lecteren, is het een krachtige bron van ‘organisational intelligence’. Deze organisational intelligence kan helpen de dilemma’s, uitdagingen en spanningen van het organisatieleven beter te begrijpen. De term ‘organisation-in-the-mind’ gaat over een dergelijke mentale wereld waarin wij leven en die in ons leeft; als bron voor het leren, begrijpen en betekenis toekennen aan wat er zich in de organisatie afspeelt, terwijl wij verschillende rollen in de organisatie op ons nemen en ontwikkelen. Het seminar is ervaringsgericht (heeft het karakter van een workshop) en biedt gelegenheid om de eigen huidige werkervaring in en met organisaties in te brengen als materiaal voor ref lectie en analyse op het raakvlak tussen persoon, rol, systeem en context.
6
executive programma
Seminar 2: Vroege ontwikkeling en relaties
Deelnemers leren kernconcepten van vroege menselijke ontwikkeling. Hoe spelen vroegere ervaringen, vaak onbewust, individueel en collectief nog mee in de huidige werkomgeving? Welke normale menselijke behoeften spelen daarbij een rol? Deelnemers leren in dit seminar vanuit een relationeel perspectief na te denken over hun eigen begeleidingstaken op hun werk. Belangrijk is een dieper inzicht in de invloed die onze vroegste relaties met onze verzorgers hebben op de manier waarop wij onze interne belevingswereld vormen en op onze capaciteit om creatief én destructief te leven en te werken. Deelnemers leren verschillende afweermechanismen, zoals projectieve identificatie, herkennen en als eigen referentiekader hanteren in hun begeleidingsrol. Op deze manier wordt de psychodynamische Kleiniaanse theorie voortgezet met begrippen die het inzicht in de complexiteit van de begeleidingsrelatie in de organisatiecontext verdiepen. Overdracht en tegenoverdracht komen aan de orde, naast begrippen zoals ‘containing’ en afgunst. Korte theorieprestentaties worden afgewisseld met het zelf oefenen in korte begeleidingsgesprekken en andere oefeningen. Het persoonlijk perspectief ‘in context’ staat centraal. Seminar 3: Group Relations
Deelnemers exploreren onbewuste processen in groepen middels de methodiek van deelname aan een Group Relations conferentie. De dynamiek van de werkomgeving vormt de kern van deze internationale conferentie. De eigen ervaring hier-en-nu in kleine en grote (sub)systemen, in activiteiten binnen een groep en binnen een institutie, staan centraal. Iedere deelnemer brengt een eigen actueel werkissue in. Dit incident wordt in verband gebracht met de eigen ervaringen in verschillende evenementen en rollen tijdens de werkconferentie. De conferentie wordt georganiseerd door Group Relations Nederland. De conferentie is een aparte tijdelijke institutie. De leergangdeelnemers schrijven zich individueel in bij de conferentieorganisatie, zoals andere deelnemers aan de conferentie dat ook zullen doen. Het systeemperspectief staat centraal. Seminar 4: Psychodynamisch-systemische coaching 1
Deelnemers leren verband te leggen tussen psychodynamische theoretische begrippen en hun eigen ervaring als begeleider (rolapplicatie). Aan de orde komen onbewuste processen in de begeleidings-
relatie, de interne processen bij zowel counsellor als cliënt en de daaruit voortvloeiende projecties (het onbewust ‘plakken’ van gezichten uit het verleden op iemand die je in het heden ontmoet). Centraal hierbij zijn begrippen van de Britse ‘Object Relations’-school, zoals ‘containing’ (Bion) en ‘holding’ (Winnicott); de relatie tussen het kinderspel van vroeger en het creatief denken nu; het verdelen van mensen in goed of slecht versus het tolereren van onvolmaaktheid bij mensen. Voorbeelden uit het eigen actuele begeleidingswerk worden in verband gebracht met mechanismen die mensen vroeg in hun leven ontwikkelden en die nog steeds hun dagelijkse (werk)ervaring en gedrag beïnvloeden. Behalve een persoonlijk en systeemperspectief krijgt in dit seminar het rolperspectief veel aandacht. Seminar 5: Interveniëren in groepen
Het ervaren, analyseren en exploreren van groepsdynamiek heeft veel aandacht in het programma. In dit rolapplicatie onderdeel gaan we een stap verder. Hierin gaat de aandacht naar hoe als leider of begeleider te werken met onbewuste dynamiek in groepen. De leergroep zelf wordt gebruikt als instrument om deelnemers te laten experimenteren met eigen interventies. Deelnemers krijgen ook de leiding over bijeenkomsten en oefenen zodoende zowel met voorbereiding als facilitering van groepen. Deelnemers krijgen inzicht in hun eigen mogelijkheden hierin en leren hoe met een psychodynamisch-systemische benadering leiding te geven aan groepen, te faciliteren of te consulteren. Naast het systeemperspectief staat het rolperspectief centraal. Seminar 6: Onderzoek onder de oppervlakte 1
Deelnemers werken aan methodologische uitdagingen in het onderzoek naar menselijke ervaring, specifiek met aandacht voor de affectieve en onbewuste dimensies. De ethische en politieke issues worden beschouwd, evenals de rol van de subjectiviteit van de onderzoeker en de dunne grens tussen onderzoek, interventie en verandering. Het seminar brengt een variëteit aan relevante perspectieven, inclusief hedendaagse psychoanalyse, psycho-sociaal en kwalitatief onderzoek, actie-onderzoek, Group Relations en Group Analysis om nieuwe benaderingen van onderzoek en interventie ‘in de diepte’ te ontwikkelen. De nadruk ligt op methoden & technieken van dataverzameling. Organisatie-observatie krijgt hierbij speciale aandacht. Onderwerpen als het ‘containen van angst’, het formuleren van het
7
geobserveerde en het werken met de impact van deze formulering in het geobserveerde systeem worden behandeld. Deelnemers zullen als vervolg op dit seminar een aantal observaties doen van een aspect van een organisatie, onder begeleiding en met reflectie vanuit de leergang. Wat is de aard van de observatie? Hoe kan men de betekenis ervan inschatten? Hoe verhoudt een observatie zich tot een interpretatie of hypothese? Theorie en praktijk komen dicht bij elkaar. Begrippen als ‘basic assumptions’, ‘transitional space’, projectieve processen, groepsaannames en mythes, systemische aspecten, onbewuste communicatie, afweerpatronen en angst passeren de revue. Seminar 7: Werken met gefixeerde afweer in mens en organisatie
C o a c h i n g e n C o n s u lt i n g i n C o n t e x t
Seminar 9: Organisatieantropologie: cultuur, macht en betekenisgeving
De organisatieantropologie stelt de betekenisgeving van alle betrokkenen bij organisatieprocessen centraal en beschouwt van daaruit de consequenties voor sturingsvraagstukken. Naast de sociologische inzichten ten aanzien van ‘ratio’ en ‘macht’ kijken we naar het cultuurvraagstuk met behulp van sociaalwetenschappelijke inzichten rond begrippen als etniciteit, identiteit en context. Betekenissen komen tot stand in communicatieprocessen waarin machtsverhoudingen, belangentegenstellingen en afhankelijkheidsrelaties sterke invloed uitoefenen. Het proces van betekenisgeving is daarmee primair een interactieproces tussen betrokken organisatieleden en hun relatie tot omgevings(f )actoren. Daarom besteden we in dit onderdeel aandacht aan kernconcepten van organisatiedynamiek, zoals cultuur, macht, diversiteit en betekenisgeving en hun onderlinge relaties. In het seminar staat het systeemperspectief centraal.
Welke psychische processen op de werkplek en welke patronen in en tussen mensen en hun werkomgeving kan men observeren? Op welke basis stelt men dan een hypothese, interpretatie, diagnose? Hoe verhoudt een psychodynamische visie zich tot gangbare diagnostische systemen (bijvoorbeeld DSM)? In dit seminar wordt gekeken naar wat er mis kan gaan in de ontwikkeling van mensen en organisaties. We bieden een theoretisch kader om disfunctionele patronen in de organisatie te kunnen onderzoeken en de zwakke plekken in medewerkers te kunnen activeren en spiegelen, en vice versa. Wat zijn de (deels onbewuste) afspraken die creatieve of destructieve processen bevorderen? Wanneer gaat het mis met macht en sociale relaties in organisaties en hoe staan mensen dan in relatie tot de taak en elkaar als er een dynamiek van ontkenning speelt? Dit seminar biedt gelegenheid om weerstanden te onderzoeken aan de hand van processen op de eigen werkplek en die van een ander. Het seminar biedt kernconcepten om te helpen begrijpen hoe psychopathologie in individuen en organisaties werkt en interacteert. Het geeft daarmee ook inzicht in hoe systemen perversiteit ontwikkelen, ondanks individuele pogingen om dat niet te laten gebeuren. In het seminar staat het persoonlijk en het systeemperspectief centraal.
In dit rolapplicatie seminar, gebaseerd op het werken met eigen casuïstiek en input, is aandacht voor de verdere ontwikkeling van een ‘consultancy stance’. Het zogenaamde Tavistock paradigma voedt al tientallen jaren de theorie en praktijk van organisatieontwikkeling (socio-technisch systeemontwerp, Action Research en Group Relations). In het seminar wordt ook gewerkt met meer recente ontwikkelingen, zoals Complexity Theory. In dit seminar wordt gewerkt van de individuele rolconsultatie (coaching) tot groepswerk, naar interventies in gehele systemen (incl. organisatiecultuurverandering en Groep Relations-technologie).
Seminar 8: Psychodynamisch-systemische coaching 2
Seminar 12: Leven met leiderschap in en om organisaties
Dit rolapplicatie seminar biedt een vervolg en verdieping van seminar 4. Specifiek komen aspecten van casemanagement aan de orde; bijvoorbeeld contracten, diagnose, vertrouwelijkheid, rapportage, af bouw, verwijzing en afscheid. Het rolperspectief staat centraal in dit seminar.
In dit onderdeel worden kernconcepten behandeld over de rol van publiek leiderschap in de context van maatschappelijke veranderingen. Het romantische verlangen naar leiders die orde op zaken stellen in een vastgelopen politiek-bestuurlijk systeem is gevaarlijk. Leiderschap is te belangrijk
Seminar 10: Onderzoek onder de oppervlakte 2
Dit seminar biedt een vervolg en verdieping van seminar 6. Specifiek ligt de focus op methoden & technieken van data-analyse. Er wordt voornamelijk gewerkt met door de deelnemers verzameld materiaal. Seminar 11: Organisatieconsulting
8
executive programma
en te gevaarlijk om zo simplistisch te benaderen en om zittende en aankomende leiders in trainingen als model voor te houden. In deze module gaan we op zoek naar de nuances van leiderschap in en om organisaties en in de politiek. En we bezinnen ons op de vraag hoe we leiders kunnen kweken, adviseren en temmen. In dit onderdeel staat een contextueel perspectief centraal. Seminar 13: Inter-organisationele dynamieken
In dit seminar zijn processen van multi-partij samenwerking aan de orde. Samenwerking behelst het onderkennen van de relevante diversiteit en het vinden van een zinvolle complementariteit. Het kapitaliseren op en werken met diversiteit blijkt echter niet eenvoudig te zijn. Multi-partij samenwerking gaat gepaard met processen van stereotypering, wantrouwen, machtsspelletjes en(on)uitgesproken conf lict. Het exploreren van multi-partij samenwerking in een ervaringsgericht evenement, maakt deel uit van het seminar. Daarnaast wordt deelnemers onderzoeksmateriaal en theorievorming aangeboden over intergroeps- en interorganisatiedynamiek. Zo wordt bijvoorbeeld de betekenis van het begrip collusie onderzocht. In dit seminar staat het (inter)systeemperspectief centraal. Seminar 14: Integreren van Coaching en Consulting in Context
Dit seminar heeft een directe link met seminar 1, waarin de verschillende velden uit het persoon, rol, systeem en context kader geïntroduceerd zijn. In dit laatste seminar staat de interface van de verschillende velden en de integratie van perspectieven in de rol van begeleider centraal. Het seminar biedt gelegenheid om de eigen huidige werk- en opleidingervaring in te brengen als materiaal voor ref lectie en analyse. De balans wordt opgemaakt van de eigen rol in coaching en consulting en het werken met het psychodynamisch-systemisch referentiekader.
Staf Docenten Dr. Eliat Aram organisatiepsycholoog, Gestalt psychotherapeut, coach, consultant, supervisor, CEO Tavistock Institute of Human Relations, Verenigd Koningkrijk
9
Prof.dr. Diana Shmukler
Adviesraad
klinisch psycholoog, integratief psychotherapeut, docent en supervisor, voorheen hoogleraar psychotherapie en hoofd departement Psychologie University of Derby, Verenigd Koninkrijk
De leergang wordt inhoudelijk en procesmatig ondersteund door een Adviesraad. De Adviesraad kent een internationale samenstelling en bestaat uit de kernstaf van de leergang, enkele kerndocenten, cursistvertegenwoordigers, de voorzitter van de alumninetwerkcommissie, externe vakgenoten.
Drs. Martijn van der Spek BSc universitair docent, senior consultant, coach, trainer, USBO
David Armstrong MA
organisatieconsultant; Associate Consultant Tavistock Consulting, Verenigd Koninkrijk Dr. Judith Bell psycholoog, organisatieconsultant en executive coach; Director Tavistock Consulting, Verenigd Koninkrijk
psychoanalytisch psychotherapeut, psychodynamisch coach/consultant
Elisha Davar MA
Drs. Hans Gerritsen
universitair docent, senior trainer en coach, USBO
Supervisie- en studiegroepconsultants
Samen met de programmaleider vormen de supervisie- en studiegroepconsultants de kernstaf van de leergang. De supervisie- en studiegroepconsultants zijn:
Drs. Martha Mens MPC
psycholoog, senior organisatieadviseur expertisecentrum Management en Organisatie Advies, Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Psychodynamische coaches en supervisoren voor deelnemers
Wordt tijdens de opleiding bekend gemaakt.
Dr.ir. Martijn Koster universitair docent/onderzoeker op het gebied van organisatiecultuur en -verandering, USBO
programmaleider van de opleiding, geeft leiding aan de kernstaf
Programmaleiding Drs. Martijn van der Spek BSC
Drs. Paul Adria anse
psycholoog, senior organisatieadviseur expertisecentrum Management en Organisatie Advies, Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
Drs. Errica Moustaki-Smil ansky psychoanalytisch psychotherapeut, organisatieadviseur/coach, Alliance Coaching, directeur Carreers in Depth For Organizations, Verenigd Koninkrijk Prof.dr. Sandra Schruijer
hoogleraar organisatiepsychologie en vraagstukken van multipartijensamenwerking, USBO en Universiteit van Tilburg
Incidentele wijzigingen van programma en staf zijn voorbehouden.
psychoanalytisch psychotherapeut, psychodynamisch coach/consultant, docent CCC
hoogleraar politicologie, directeur Centre for Psycho-Social Studies, University of West-England, psychoanalytisch psychotherapeut, Verenigd Koninkrijk
Drs. Martha Mens MPC
consultant/coach organisaties, psychoanalyticus, psychiater, opleider groepsdynamica en groepstherapie, België
Drs. Ja ak Le Roy
Elisha Davar MA
Prof.dr. Paul ’t Hart hoogleraar bestuurskunde, USBO Prof.dr. Paul Hogget t
C o a c h i n g e n C o n s u lt i n g i n C o n t e x t
manager Executive & Masterprogramma’s USBO Prof.dr. Ma arten van Bot tenburg directeur Executive & Masterprogramma’s USBO
Projectassistentie Drs. Bianca Kooij
logistieke en organisatorische ondersteuning van de opleiding
Welke rol spelen druk op of veranderingen in het systeem?
10
executive programma
Organisatorische informatie Opleidingsdagen, -locatie en -tijden
De meerdaagse seminars worden verzorgd in een conferentieoord in het midden van het land. De verwerkings- en verdiepingsbijeenkomsten (VVB’s) worden om de paar weken verzorgd op donderdag te Utrecht. Precieze data van het executive programma Coaching en Consulting in Context: Theorie en praktijk van werken met onbewuste dynamiek in organisaties zijn separaat bij deze brochure gevoegd of beschikbaar via de projectassistent van de leergang (zie onder Informatie). Toetsing en certificering
De meeste seminars van het eerste jaar worden afgerond met een oefen-, lees- of schriftelijke opdracht. Daarnaast zijn er vier beoordelingsmomenten: • een paper over concepten van intra- en inter persoonlijke dynamiek • een paper over concepten van groeps- en organisatiedynamiek • een casestudie van een interventie met individu (coaching) • een casestudie van een interventie met groep of organisatie (consulting) Externe beoordelaars zijn betrokken bij de eindbeoordeling van deze onderdelen. Ook de bereidheid te leren uit de ervaringsgroep speelt mee in de beoordeling. Criteria die gehanteerd worden bij de evaluatie door staf leden worden aan deelnemers kenbaar gemaakt. Zij hebben onder andere te maken met het vermogen van de deelnemer om om te gaan met spanning en projectieve processen, capaciteit om te ref lecteren op het eigen proces en dat van anderen en de omgeving; om praktijk en theorie met elkaar te verbinden ten behoeve van de taak; om op een professionele manier een vraag om begeleiding om te zetten in een passende interventie. Het opleidingscertificaat ontvangt de deelnemer na het behalen van een kwalitatief voldoende resultaat op deze aspecten. Alumninetwerk
Na afronding van de opleiding kunt u lid worden van het alumninetwerk CCC (deelnetwerk van het Alumninetwerk Executive & Masterprogramma’s) en deelnemen aan de georganiseerde activiteiten (minimaal 2 studiedagen per jaar).
Studiebelasting
11
C o a c h i n g e n C o n s u lt i n g i n C o n t e x t
Aanmeldingsformulier
De leergang beslaat ruim twee jaren. Inclusief het bijwonen van de verschillende groepsbijeenkomsten moet de deelnemer gemiddeld rekenen op een studiebelasting van circa 60 uur per maand.
VOOR HET EXECUTIVE PROGRAMMA COACHING EN CONSULTING IN CONTEXT: Theorie en praktijk van werken met onbewuste dynamiek in organisaties
Taal
dhr /mw (titel)
Voertalen in de leergang zijn Nederlands en Engels. werkza am bij
Mogelijke deelname aan onderdelen van Coaching en Consulting in Context
Enkele seminars van het programma staan tevens open voor deelnemers van buitenaf. De ervaring leert dat deze seminars hierdoor verrijkt worden, zowel voor de groep als individuele deelnemer. Voor informatie over deze seminars kunt u contact opnemen met de projectassistent, Bianca Kooij (zie onder Informatie).
afdeling
adres organisatie postcode/pl a ats telefoon: fa x:
Toelating en inschrijving
De opleiding heeft een postacademisch karakter en richt zich daarom op afgestudeerden met een HBO- of universitair diploma of een diploma dat daarmee gelijkgesteld kan worden. Met bijgevoegd aanmeldingsformulier kunt u zich aanmelden. Na aanmelding vindt een intakegesprek plaats met de programmaleiding als onderdeel van de toelatingsprocedure. Daarin wordt gekeken of uw vraag past bij het aanbod van de leergang. Ook wordt het vermogen tot het (na enige tijd in de leergang) genereren van opdrachten voor een coachingstraject en een consultingtraject besproken. Daarnaast zijn zaken als motivatie en vermogen tot (zelf )ref lectie en empathie aan de orde. Na het gesprek vindt definitieve inschrijving plaats. Plaatsing geschiedt op volgorde van inschrijving voor de eerste tien plaatsen. De overige plaatsen worden toegewezen op basis van de heterogene samenstelling van de groep. Bij overinschrijving wordt een wachtlijst aangelegd. Het maximum aantal deelnemers bedraagt 20 personen.
email: huidige func tie
Hierbij meld ik me aan voor de opleiding Coaching en Consulting in Context: Theorie en praktijk van werken met onbewuste dynamiek in organisaties
Een uitnodiging voor het intakegesprek volgt automatisch. Na aanmelding vindt een wederzijds oriënterend intakegesprek met de programmaleiding plaats (indien dat nog niet gevoerd is). Definitieve inschrijving volgt daarna. Het maximum aantal inschrijvingen is twintig. Plaatsing geschiedt op volgorde van inschrijving en heterogene samenstelling van de groep. Bij meer dan 20 inschrijvingen wordt een wachtlijst aangelegd.
datum
handtekening
Informatie
Een overzicht van opleidingsdata en kosten zijn separaat bij deze brochure gevoegd of beschikbaar via Bianca Kooij, projectassistent van Coaching en Consulting in Context. Ook met andere vragen over de leergang kunt u contact met haar opnemen: telefoonnummer: (030) 253 9088/8101, of via e-mail:
[email protected]. Via haar kunt u ook een afspraak maken voor een intakegesprek. Op internet vindt u meer informatie over onze programma’s via: www.uu.nl/usbo/emp.
Dit aanmeldingsformulier kunt u retourneren aan (postzegel niet nodig):
Universiteit Utrecht Departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap (USBO) T.a.v. Bianca Kooij Antwoordnummer 3402 3500 ZL UTRECHT
13
C o a c h i n g e n C o n s u lt i n g i n C o n t e x t
✂ Graag ontvang ik meer informatie over: Masterprogramma Organisatie, Cultuur en Management Tweejarige opleiding leidende tot het masterdiploma MSc Start ja arlijks in februari Masterprogramma Strategisch Management in de non-profit sector Tweejarige opleiding leidende tot een masterdiploma MSc Start ja arlijks in september
Hoe is de omgeving van invloed op het systeem en de mensen die erin werken?
Masterprogramma Bestuur en Beleid voor professionals Tweejarige opleiding leidende tot het masterdiploma MSc Start t weeja arlijks in februari Politiek-Bestuurlijke Sensitiviteit 4 dagen verdeeld over een periode van twee maanden Start t wee keer per ja ar Strategisch Human Resource Management 4 dagen verdeeld over een periode van acht weken Start in na ja ar
organisatie t.a.v. dhr /mw (titel) afdeling en functie adres organisatie postcode/pl a ats e-mail telefoon
Interpreteren en Toepassen van Trends 8 seminars verdeeld over een jaar Start ja arlijks Leiderschap voor Professionals 9 dagen verdeeld over een periode van anderhalve maand Start in voorja ar Coaching voor leidinggevenden en staffunctionarissen Individueel begeleidingstraject op afspraak Maatwerk- en Managementdevelopment Trajecten voor organisaties binnen het publieke domein of kijk op www.uu.nl /usbo/emp
Stuur dit formulier naar (postzegel niet nodig): Universiteit Utrecht Departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap (USBO) t.a.v. secretariaat EMP Antwoordnummer 3402 3500 ZL Utrecht
Bijlhouwerstraat 6 | 3511 ZC Utrecht Telefoon (030) 253 81 01 | Fax (030) 253 72 00 E-mail
[email protected] | www.uu.nl/usbo/emp
foto USBO - gebouw vormgeving ont werpjanha andrikman, doornenburg
Universiteit Utrecht Faculteit Recht, Economie, Bestuur en Organisatie Departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap (USBO)
