Burgemeester en Wethouders Postadres Postbus 16200, 3500 CE Utrecht Telefoon 030 - 286 10 00 Fax 030 - 286 12 24 www.utrecht.nl
Leden van de commissie Mens en Samenleving
Behandeld door Doorkiesnummer E-mail Bijlage(n) Uw kenmerk Uw brief van
J.J. van Luxemburg 030 - 28 62315
[email protected] Eén
Datum Ons kenmerk Onderwerp
4 juni 2015 15.505351 Tussentijdse evaluatie sociaal makelaarschap
Verzonden Bij antwoord datum, kenmerk en onderwerp vermelden
Geachte commissieleden, U heeft ons vragen gesteld over het sociaal makelaarschap en sociaal beheer. Wij hebben uw vragen gehoord en zijn in het coalitieakkoord overeengekomen dat de gemeente Utrecht door het voeren van gesprekken met de diverse belanghebbenden evalueert hoe de nieuwe werkwijze van de sociaal makelaars heeft bijgedragen aan de doelstellingen van het Vernieuwend Welzijn. Als bijlage aan deze brief is het rapport “Sociaal makelen voor krachtige wijken” toegevoegd. Hieronder wordt toegelicht hoe dit rapport tot stand is gekomen. Door de tussentijdse evaluatie heeft de gemeente beter in beeld gekregen hoe het sociaal makelen de burgermaatschappij of anders gezegd ‘de civil society’ versterkt en het zelforganiserend vermogen van inwoners is vergroot. Daarnaast geven de bevindingen sociaal makelorganisaties een scherper inzicht in de wijze waarop bewoners zich door hen ondersteund voelen bij het initiëren, organiseren en uitvoeren van buurtgerichte activiteiten en de wijze waarop zij deze ondersteuning (nog) beter kunnen afstemmen op de ondersteuningsvragen van bewoners. Wij hebben toegezegd u te informeren over de uitkomsten van de tussentijdse evaluatie bij de behandeling van de Voorjaarsnota 2015. Met deze brief voldoen wij aan deze toezegging. Methode De evaluatie is in samenwerking uitgevoerd met de onderzoeksinstellingen uit het Onderzoeksnetwerk Sociaal Domein Utrecht (OSDU), waarbinnen de gemeente, maatschappelijke organisaties, de Hogeschool Utrecht, de Universiteit voor Humanistiek en de Universiteit Utrecht samenwerken. In de periode van december 2014 tot maart 2015 hebben 40 beleidsadviseurs uit de hele gemeente bij elkaar ruim 130 individuele gesprekken met wijkbewoners gevoerd op laagdrempelige ontmoetingsplekken. Onderzoekers hebben daarnaast interviews gehouden met de belangrijkste partners en stakeholders. Al deze data zijn door de onderzoekers geanalyseerd en de voorlopige bevindingen zijn voorgelegd aan drie focusgroepen. Tot slot was er een stadsgesprek op 11 maart met bijna 200 professionals en bewoners. Dit alles heeft geresulteerd in bijgevoegde rapportage, opgesteld door de onderzoekers. Door het kwalitatieve onderzoeksdesign en de omvang van de steekproef zijn de conclusies op stedelijke schaal. Wij zien deze rapportage als een kans om het sociaal makelaarschap stadsbreed verder te ontwikkelen.
Burgemeester en Wethouders Datum Ons kenmerk
4 juni 2015 15.505351
Sociaal makelaarschap Sinds augustus 2013 voeren vijf organisaties sociaal makelaarschap uit in de volgende zes werkgebieden: 1. 2. 3. 4. 5. 6.
Zuid en Oost: Vooruit Zuidwest en Binnenstad: Doenja dienstverlening Noordwest en West: Me'kaar Overvecht en Noordoost: Wijk&Co Leidsche Rijn: Doenja dienstverlening Vleuten-De Meern: Welzaam
Sociaal makelaars faciliteren initiatieven van bewoners, ondersteunen hen hierbij en verbeteren de kwaliteit van de wijknetwerken. Hiernaast zorgen zij - in de functie van gastheer/gastvrouw - voor sociaal beheer van de buurthuizen en de speeltuinen. Zij gaan in hun werk uit van de eigen kracht van mensen en zoeken aansluiting bij wat bewoners zelf willen en kunnen. Het gaat erom mensen te stimuleren om zélf problemen op te lossen, talenten te ontwikkelen en activiteiten te organiseren. In de kadernota Routekaart naar Vernieuwend Welzijn (2010) is de gemeentelijke visie op vernieuwend welzijn als volgt samengevat: “Het nieuwe welzijn gaat uit van de kracht en eigenwaarde van het
individu. Daarom stimuleren we mensen om - geheel in lijn met de WMO - zélf problemen op te lossen, talenten te ontwikkelen en activiteiten te organiseren. De welzijnsorganisaties leveren niet langer ongevraagd aanbod van activiteiten, maar ondersteunen bewonersinitiatieven en brengen – als 'sociaal makelaar' – bewoners en organisaties bij elkaar. “
Met de inzet van sociaal makelaarschap streeft de gemeente Utrecht naar leefbare en levendige wijken, waar bewoners zelfredzaam zijn, overlast en sociaal isolement beperkt zijn en kinderen goed kunnen opgroeien. Daarvoor is een sterke civil society nodig waarin bewoners betrokken zijn bij elkaar en bij de buurt. De sociaal makelaar ondersteunt bewoners hierbij. Door de nieuwe manier van werken hebben de sociaal makelorganisaties veel veranderingen doorgemaakt. Werken vanuit de visie vernieuwend welzijn is een proces waarin de afgelopen periode grote stappen zijn gemaakt. Op het gebied van speeltuinen zien wij mogelijkheden bewoners en vrijwilligers een meer centrale positie te laten vervullen. Voor meer informatie over het onderzoek dat hiernaar gedaan zal worden en de bezuiniging die hieraan gekoppeld is verwijzen wij u naar onze brief over de taakstelling op Jeugd & Vrije tijd die gelijktijdig aan uw commissie wordt toegestuurd. De subsidie is tot en met 2017 aan de sociaal makelorganisaties toegekend om hen de tijd te geven het sociaal makelaarschap vorm te geven. Het rapport “Sociaal makelen voor krachtige wijken” richt zich op de periode augustus 2013 tot december 2014. Dit is een korte periode, maar als tussentijdse evaluatie geeft het ons inzicht in dit proces. Voor de uitvraag na 2017 zal er nogmaals een evaluatie plaatsvinden. Conclusies rapport “Sociaal makelen voor krachtige wijken” Het rapport concludeert dat sociaal makelaars bewoners bieden wat zij nodig hebben om zichzelf te ontwikkelen tot actieve burgers die tot veel meer in staat zijn dan zij zelf dachten. Dit is in essentie de bedoeling van de sociaal makelaar. Door hun inspanningen ontstaat maatschappelijk initiatief dat een bijdrage levert aan een sterke sociale basis. Onze gemeente omarmt daarmee bewonersinitiatief, want Utrecht maken we samen. De beginperiode (na augustus 2013) met personele wisselingen en de zoektocht van veel sociaal makelaars naar hun rol binnen het sociale domein ligt inmiddels achter ons. Het was ook voor de gemeente een zoektocht, onder andere om de nieuwe rol van de Utrechtse Vastgoed Organisatie als technisch beheerder van alle welzijnspanden vorm te geven. Dit leverde knelpunten op waarvoor wij een verbeteragenda hebben opgesteld wij u destijds middels de brief “Stand van zaken sociaal 2/5
Burgemeester en Wethouders Datum Ons kenmerk
4 juni 2015 15.505351
makelaarschap” van 24 juni 2014 over hebben geïnformeerd. Uit het rapport blijkt dat de actieve bewoners de nieuwe rol van de sociaal makelaars inmiddels begrijpt, daar ook de voordelen van inzien en in zijn gegroeid. Tegelijkertijd blijft de wereld veranderen. De nieuwe Wet maatschappelijke ondersteuning en de Jeugdwet sturen aan op een verschuiving van formele (professionele) zorg naar informele zorg (mantelzorg, vrijwillige zorg, buurt- en zorgcoöperaties). In het coalitieakkoord benadrukken we dat: zorg voor elkaar. Vernieuwend Welzijn is vooruitlopend op de decentralisaties van start gegaan, maar is hier nauw mee verbonden. De sociaal makelorganisaties zijn daardoor voor de buurtteams een belangrijke partner om in dit complexe speelveld de bewoner zelf aan het roer te laten staan, ook wanneer men kwetsbaar is. Het rapport “Sociaal makelen voor krachtige wijken” stelt de vraag “ondersteunen sociaal makelaars het zelforganiserend vermogen van (groepen) bewoners vanwege het belang van een krachtige civil society,
of bieden zij deze ondersteuning om te voorkomen dat bewoners in de problemen komen en een beroep zullen doen op dure individuele hulpverleningsarrangementen?”. Het antwoord is dat zij er
primair zijn om de civil society te versterken, maar dat er logische verbanden liggen tussen het sociaal makelaarschap, de buurtteams en zorgorganisaties. Sociaal makelaars kunnen bijvoorbeeld in samenwerking met bewoners of organisaties activiteiten initiëren voor de dagopvang van ouderen in buurthuizen. De huidige opdracht aan de sociaal makelorganisaties is echter niet ingericht op het structureel begeleiden van (groepen) bewoners. Er zijn wel mogelijkheden om die kansen te benutten, maar dan moet dit door aanvullende middelen te verwerven bijvoorbeeld via de subsidieregeling Sociale Prestatie en Dagondersteuning. De afgelopen periode hebben we veel aandacht besteed aan het vormgeven van de buurtteams en aanvullende zorg. Nu gaan we ook weer meer focussen op de sociale basis. De sociaal makelaar levert een bijdrage aan een sterke sociale basis, waardoor minder mensen een beroep doen op de buurtteams. Een samenleving met veel initiatieven biedt het buurtteam ook meer mogelijkheden om cliënten die vereenzamen door te verwijzen naar activiteiten die aansluiten op hun behoeften. Aanbevelingen Het rapport doet zes aanbevelingen met het oog op de doorontwikkeling van het sociaal makelaarschap. De aanbevelingen vloeien logisch voort uit de evaluatie en sluiten aan op de wijze waarop wij samen met de sociaal makelorganisaties werken aan het sociaal makelaarschap. Aanbeveling 1 tot en met 5 grijpen wij aan om samen met de stad het sociaal makelaarschap een stap verder te helpen. Aanbeveling 6 is in onze ogen daarvoor niet nodig. Hieronder lichten wij dit nader toe. 1.
Vergroot de zichtbaarheid van sociaal makelaarschap
Actieve bewoners weten de sociaal makelaar al goed te vinden, begrijpen wat sociaal makelaars voor hen kunnen betekenen en waarderen deze rol. Ondersteuning van een sociaal makelaar moet laagdrempelig zijn, ook voor de bewoners die nog niet actief zijn in de wijk en daarvoor is zichtbaarheid een belangrijk aspect. In de opstartfase na augustus 2013 ging het werk gewoon door, maar moesten de sociaal makelorganisaties ook veel tijd en energie steken in het vormgeven van de interne organisatie door de ingrijpende veranderingen in het welzijnsveld. Inmiddels kunnen zij hun blik meer naar buiten richten en wordt stevig geïnvesteerd in het vergroten van de zichtbaarheid onder andere via tijdschriften, een pagina in de krant, bewonersbijeenkomsten en sociale media. We zien dat de sociaal makelorganisaties het belang hiervan onderschrijven en bekijken samen hoe de zichtbaarheid nog verder kan worden vergroot. 2.
Faciliteer krachtige bewonersactiviteiten en arrangeer kwetsbare bewonersactiviteiten
In onze uitvraag Sociaal Makelaarschap is onderscheid gemaakt tussen buurten: pro actieve inzet, incidentele inzet en geen inzet. We herkennen in de tweede aanbeveling dat er per wijk en per situatie gekeken moet worden hoe je als sociaal makelaar bewoners ondersteunt. Het zoeken naar het 3/5
Burgemeester en Wethouders Datum Ons kenmerk
4 juni 2015 15.505351
evenwicht tussen het bieden van teveel structuur (dat de zelfwerkzaamheid en zelforganisatie belemmert) en te weinig structuur (dat onvoldoende houvast en steun biedt) is dagelijkse praktijk voor de sociaal makelaar. Een sociaal makelaar die zijn of haar vak verstaat luistert naar de vraag van de bewoner en maakt deze afweging. Elke vraag is echter anders en vraagt een andere reactie van de sociaal makelaar. De uitkomst van dit proces is daarom onvoorspelbaar. Er ontstaan prachtige initiatieven, of het initiatief komt toch niet van de grond. Als dit negatieve maatschappelijke gevolgen heeft, moet de sociaal makelaar kiezen om tijdelijk een meer uitvoerende rol op zich te nemen terwijl er andere oplossingen bedacht worden. Wij zien het als kerntaak van de sociaal makelaar om de kwetsbare bewoner pro actief te ondersteunen wanneer nodig. Het is echter niet de rol van de sociaal makelaar om structureel voor groepen te staan. De capaciteit van de sociaal makelaar zou dan dichtslibben. 3.
Zorg voor meer continuïteit in het beheer van buurthuizen
De gemeente streeft naar het laagdrempelig beschikbaar stellen van accommodaties die maximaal ondersteunend zijn voor bewonersinitiatieven. Uit het rapport blijkt dat er in de buurthuizen (en speeltuinen) sprake is van een zich steeds meer ontwikkelende betrokkenheid bij het beheer door gebruikers. Hierdoor mist de bezoeker soms het vaste gezicht van de professionele sociaal beheerder. De sociaal beheerder is echter niet weg, maar heeft de rol om meer betrokkenheid te creëren van bewoners en bezoekers. Aan de continuïteit in de buurthuizen wordt hard gewerkt via de vorming van de zogeheten ‘driehoek’ per buurthuis. De driehoek wordt gevormd door de Utrechtse Vastgoed Organisatie (UVO), de sociaal makelorganisatie en de gebruikers (vertegenwoordigd door een beheergroep). Over de invloed van de sociaal makelorganisaties op de reservering van ruimtes worden met de UVO afspraken gemaakt, bijvoorbeeld door hen ad hoc wijzigingen te laten doorvoeren en deze achteraf te melden aan de UVO. Zodoende kan er beter ingespeeld worden op de behoeftes van bewonersinitiatieven. 4.
Geef ruimte aan verschillen tussen wijken, investeer in afstemming binnen wijken
Zoals eerder in deze brief is aangegeven verandert het sociale domein in hoog tempo. We onderschrijven de oproep in deze aanbeveling om de sociaal makelorganisaties te faciliteren in de afstemming met andere organisaties. Waar mogelijk brengen we partijen bij elkaar en waar nodig faciliteren we dit op andere manieren. De 3D Labs van Pieter Hillhorst en Jos van der Lans om de buurtteams en sociaal makelorganisaties te faciliteren in hun samenwerking zijn daar een voorbeeld van. De sociaal makelorganisaties krijgen de ruimte om hun beheer- en ondersteuningsstructuur naar hun eigen professionele inzicht in te richten, maar een zekere uniformiteit is van belang bij de afspraken met stedelijk opererende organisaties zoals stichting JoU. Daarover zijn wij in goed overleg met de sociaal makelorganisaties. 5.
Vereenvoudig procedures voor actieve bewoners die de gemeente nodig hebben
Dat Utrecht bewonersinitiatief omarmt is hierboven al aangegeven. Het vereenvoudigen van procedures en het verruimen van regelgeving is één van de onderwerpen die in het kader van de Agenda voor Initiatief dit jaar op een aantal thema’s verder uitgewerkt zal worden. 6.
Maak meer middelen vrij voor sociaal makelorganisaties om hun opdracht waar te maken
Deze aanbeveling wordt met name gedaan om de eerste twee aanbevelingen te kunnen uitvoeren. Zoals hierboven is aangegeven investeren de sociaal makelorganisaties al in meer zichtbaarheid en is het de kerntaak van een sociaal makelaar om zich ook op de meest kwetsbare bewoners te richten. Deze aanbeveling volgt in onze ogen niet logisch uit de conclusies. Wij gaan met de sociaal makelorganisaties in overleg hoe dit nog beter kan, maar daar zijn geen extra middelen voor nodig. We zien de sociaal makelorganisaties als belangrijke partners om kwetsbare bewoners mee te laten doen in de samenleving. Sociaal makelaars initiëren en begeleiden proactief activiteiten voor en door kwetsbare bewoners, maar bieden geen structurele ondersteuning. De capaciteit van de sociaal makelaars is daar niet op ingericht waardoor er te weinig ruimte voor nieuwe initiatieven over zou 4/5
Burgemeester en Wethouders Datum Ons kenmerk
4 juni 2015 15.505351
blijven. De grootste uitdaging is hoe initiatieven voor kwetsbaren gestimuleerd kunnen worden, zonder deze geheel afhankelijk te maken van professionele inzet. Hoe kunnen ook kwetsbare mensen gestimuleerd worden om zelfregie te nemen en dit te vertalen naar initiatieven? Een vraag die bijvoorbeeld aan de projecten vanuit Sociale Prestatie en Dagondersteuning gesteld wordt in de zoektocht naar een goede verhouding tussen professionele ondersteuning en zelfredzaamheid vanuit het ‘voor en door’ principe. Deze regeling en andere fondsen worden door de sociaal makelorganisaties onderkend en benut als aanvullende mogelijkheden om initiatieven van kwetsbare bewoners te ondersteunen tot zelfredzaamheid. Als gaandeweg blijkt dat structurele ondersteuning noodzakelijk is, moet er gezocht worden naar andere oplossingen zoals het aangaan van samenwerking met informele zorg organisaties of het koppelen van sterke vrijwilligers aan het initiatief. Met ondersteuning van de sociaal makelaars ontstaan prachtige initiatieven en nemen bewoners steeds meer de regie over hun eigen buurthuis, speeltuin of activiteit in hun wijk. We zien de positieve ontwikkelingen, maar beseffen ons ook dat het versterken van de sociale basis een proces is van de lange adem. Bovenstaande aanbevelingen bieden ons aanknopingspunten dit proces tussentijds bij te sturen en verder te werken aan een sterke, zelfredzame samenleving. Wij blijven de uitvoering van de eerste vijf aanbevelingen en de resultaten van het sociaal makelaarschap volgen door middel van de reguliere voortgangsgesprekken en rapportages. Voor de uitvraag na 2017 zal er nogmaals een evaluatie plaatsvinden. We gaan ervan uit u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd.
Hoogachtend, Burgemeester en wethouders van Utrecht,
de secretaris,
de burgemeester,
5/5
