Inhoud Samenvatting........................................................................................................................................... 3 Fase 1: Het selecteren van relevante orthografische kenmerken .......................................................... 9 Theorie ................................................................................................................................................ 9 De selectie van relevante orthografische kenmerken ...................................................................... 12 A De spellingeigenschappen van woorden ................................................................................... 12 B Niveau van beheersing ............................................................................................................... 17 Fase 2: Implementatie van de Verrijkte woordenlijst t.b.v. spelling (VWS) op een sample van 2000 woorden, niveaubepaling bij deze sample en inschatting van het vervolgtraject ........... 19 Structuurbeschrijving van de VWS en verantwoording van techniek en technologie ...................... 19 Atomen en moleculen van de VWS: van spelling, uitspraak en spellingcategorieën tot { letter ; klank ; regel }-tripletten................................................................................................................. 19 Unicode utf-8................................................................................................................................. 20 Onderdelen van de Verrijkte Woordenlijst Spelling...................................................................... 22 Structuur van lemma's en velden .................................................................................................. 22 Toelichting op de gebruikte labels ................................................................................................ 33 Conversietabel ............................................................................................................................... 40 Beschrijving en fragmenten van de opgeleverde bestanden............................................................ 41 Hoofdbestand VWS zelfstandige naamwoorden .......................................................................... 41 Hoofdbestand VWS werkwoorden ................................................................................................ 42 Afgeleide bestanden VWS ............................................................................................................. 44 Bestand VWS voor niveaubepaling ............................................................................................... 47 Niveaubepaling spellingmoeilijkheid................................................................................................. 48 Beschrijving Excel-bestand, het eerste tabblad: alle_tripletten_NOP .......................................... 48 Beschrijving Excel-bestand, het tweede tabblad: woorden gesorteerd op niveaus ..................... 53 De resultaten: verschillen in moeilijkheid ..................................................................................... 53 Conclusie ....................................................................................................................................... 55 Inschatting vervolgtraject.................................................................................................................. 55 Eerste aanbeveling: maak een goed projectplan .......................................................................... 55 Tweede aanbeveling: maak een werkend systeem voor VWS, maar niet met alle denkbare mogelijkheden en varianten.......................................................................................................... 56 Derde aanbeveling: werk resultaatgericht, wees tevreden met een redelijke kwaliteit .............. 56 Vierde aanbeveling: werk op basis van taalregels, doe het vervolg niet volledig handmatig ...... 57 Doe onderzoek .............................................................................................................................. 57 Kosten en tijdsduur ....................................................................................................................... 58 Fase 3: Voorstel en voorbeeldmateriaal voorleggen aan vertegenwoordigers van mogelijke toekomstige gebruikers van de Verrijkte Woordenlijst Spelling (VWS) ......................................... 61 Inleiding ............................................................................................................................................. 61 Vraagstelling ...................................................................................................................................... 61
pag. 1
Methode ............................................................................................................................................ 61 Deelnemers ................................................................................................................................... 61 Procedure ...................................................................................................................................... 61 Vragenlijst ...................................................................................................................................... 62 Resultaten ......................................................................................................................................... 62 Deelnemers en persoonsgegevens ............................................................................................... 62 De antwoorden op de vragen, algemeen overzicht ...................................................................... 64 De antwoorden per beroepsgroep................................................................................................ 69 De antwoorden van de uitgeverijen .............................................................................................. 70 De opmerkingen tot slot................................................................................................................ 72 Bespreking van de resultaten ........................................................................................................ 87 Conclusie en aanbevelingen die uit de vragenlijst voortvloeien....................................................... 91 Bijlage A Woordselectie VWS-verkenning ............................................................................................ 93 Bijlage B Verstekwaarden klank-letter; spellingzuiverheid ................................................................ 118 Bijlage C Referentieniveaus van de Commissie-Meijerink, deel spelling ........................................... 123 Bijlage D Spellingcategorieën volgens SLO-Meijerink ........................................................................ 125 Bijlage E Spellingcategorieën van het Nederlands in VWS, met voorbeelden; koppelingen met categorie-indeling van SLO/Meijerink en Cito; leerlijnen Katholiek Basisonderwijs (Vlaanderen) en OVSG (Onderwijssecretariaat van de Steden en Gemeenten van de Vlaamse Gemeenschap) ..................................................................................................................... 127 Bijlage F De uitleg van de mogelijkheden: afbeeldingen van het filmpje en de tekst die daarbij werd uitgesproken ............................................................................................................... 158 Bijlage G De tekst van de vragenlijst ................................................................................................... 163 Bijlage H De vragenlijsten die afzonderlijk vanuit Suriname naar de NTU zijn opgestuurd ............... 164 Bijlage I Opdracht tot het uitvoeren van een verkennend onderzoek naar de wenselijkheid en haalbaarheid van een verrijking van de Woordenlijst Nederlandse Taal t.b.v. spellingonderwijs.............................................................................................................................. 165
Afdeling Nederlandse Taal en Cultuur Radboud Universiteit Nijmegen Johan Zuidema en Anneke Neijt Nijmegen 2012
pag. 2
Samenvatting De Nederlandse Taalunie heeft een verkennend onderzoek laten uitvoeren aan de Radboud Universiteit Nijmegen: Verkennend onderzoek naar de wenselijkheid en haalbaarheid van een verrijking van de Woordenlijst Nederlandse Taal t.b.v. spellingonderwijs (zie bijlage I voor de tekst van deze opdracht). In dit document doen we verslag van deze verkenning. Beide auteurs van dit rapport zijn heel lang betrokken bij onderzoek naar de Nederlandse spelling en de ontwikkeling van betere onderwijsprogramma's voor spelling. Toen de Nederlandse Taalunie kenbaar maakte dat zij onderzoek wilde laten uitvoeren naar de haalbaarheid van een project voor de verrijking van de Woordenlijst Nederlandse taal, lag het op onze weg hierop te reageren met een uitgewerkt voorstel voor de uitvoering van zo'n verkenning. De belangrijkste uitkomst van ons onderzoek is dat een groep professionals, direct betrokken bij het spellingonderwijs, graag de uitwerking van een volledige, verrijkte woordenlijst tegemoet zou zien. Om te voldoen aan die verwachting is het nodig een flink aantal technische hobbels te nemen. Dit verslag is daardoor doorspekt van (taal)technische details. Hoe ingewikkeld het soms ook lijkt: het is niet onze bedoeling de spelling moeilijker te maken dan ze nu voor velen is. Het doel is juist dat spelling toegankelijker wordt voor veel gebruikers. Wat er bij een ondersteunend systeem achter de schermen gebeurt is daarbij niet relevant, behalve dan (in deze fase) voor de ontwikkelaars van zo'n programma. Er moet taaltechnologisch diep gegraven worden, met de bedoeling dat gebruikers dit ervaren als gemak, een handreiking aan het publiek om op een toegankelijke wijze meer te weten te komen over de Nederlandse spelling. Dat is het uiteindelijke doel van ons onderzoek. Het verkennend onderzoek zoals gedefinieerd in de onderzoeksopdracht is verdeeld in drie fasen. Fase 1 Het selecteren van relevante orthografische kenmerken. Fase 2 Implementatie van relevante kenmerken op een sample van 2000 woorden. Fase 3 Voorstel en voorbeeldmateriaal voorleggen aan vertegenwoordigers van mogelijke toekomstige gebruikers van de Verrijkte Woordenlijst Spelling (VWS). Een verzameling Nederlandse woorden waarvan de spelling, uitspraak en toegepaste spellingregels in detail en in directe relatie tot elkaar zijn vastgesteld, biedt nieuwe en betere mogelijkheden om het spellingonderwijs te organiseren. Met zo'n Verrijkte Woordenlijst Spelling (VWS) kan uitleg per woord beschikbaar komen. De indeling in niveaus en een logische volgorde van aanbieden en toetsen, zoals in Nederlandse en Vlaamse leerplannen wordt vastgelegd, kan scherper en rationeler worden gedefinieerd. Bovendien is de VWS nuttig als naslagwerk en als bron van gestructureerd oefenmateriaal. We hebben onderzocht welke talige kenmerken de VWS moet omvatten. Met het onderzoek is vastgesteld dat de verrijking haalbaar is en goed uitvoerbaar. Respondenten uit de onderwijspraktijk hebben aangegeven dat ze de ontwikkeling van de VWS op prijs stellen. De VWS geeft naar verwachting een krachtige impuls aan wetenschappelijk onderzoek naar spellingverschijnselen en verbetering van spellingonderwijs. Met de VWS is het mogelijk om van een woord alle spellingregels op te vragen en per detail consistente uitleg te krijgen (eerste dia); bovendien per woord het instapniveau en de moeilijkheidsgraad (tweede dia; de dia's hieronder illustreren de manier waarop de mogelijkheden tijdens het onderzoek aan het publiek zijn getoond; voor de uitgebreidere uitleg en de complete diaserie verwijzen we naar bijlage F).
pag. 3
vormen
uitleg
niveau
andere
nagellak opbouw: samenstelling van nagel+lak uitspraak: naa-gel-lak
vormen
uitleg
niveau
andere
nagellak instapniveau: moeilijkheidsgraad:
25 40
1. verenkeling van aa in open lettergreep 2. de toonloze e schrijf je met een e in nagel (onthoud de uitgangen -en, -er, -el, -em) 3. geen verenkeling van de dubbele ll, want dit is een samenstelling
25 = halverwege groep 4 / klas 2 40 = niet heel gemakkelijk, maar ook niet overdreven moeilijk
Aan elke spellingregel is een lijst voorbeelden verbonden, of indien gewenst een uitputtende lijst woordvormen waarin deze regel wordt toegepast (derde dia). Hiermee kan bij een woord met een specifieke spellingmoeilijkheid een lijst gelijkwaardige gevallen getoond worden. De toelichting kan bij alle woordvormen apart worden opgevraagd (vierde dia). De uitgebreide database maakt het mogelijk om te wijzen op vormen met dezelfde uitspraak. In termen van de Woordenlijst Nederlandse taal: met een database is het mogelijk om de woorden uit de alfabetische lijst te verbinden met de Leidraad waarin de spellingregels zijn toegelicht.
vormen
uitleg
niveau
andere
gevonden woord nagellak
ag in hagel, plagen, wagen, zagen enz.
el in adel, appel, artikel, beugel, egel enz.
ell met toonloze e en toch een dubbele ll: edellieden, hemellichaam, heuvelland, knutsellijm, kogellager, middellijn, stippellijn, tafellaken, wandellied
vormen
uitleg
niveau
andere
hele werkwoord
overreden
persoonsvormen
ik overreed, overreed jij jij/hij overreedt wij/jullie/zij overreden ik/jij/hij overreedde wij/jullie/zij overreedden
voltooid deelwoord verbogen vorm
hebben overreed overrede*
tegenwoordig deelw verbogen vorm
overredend overredende
*vorm met dezelfde uitspraak
Met de VWS is automatische herkenning van fouten mogelijk en de precieze vaststelling van de genegeerde of overtreden spellingregel in het geval leerlingen fouten maken door een kennislacune of door onjuiste regeltoepassing.
We hebben verkennend onderzoek gedaan waarin wordt aangegeven welke talige kenmerken de VWS moet omvatten Om de VWS op te bouwen is een nieuw concept ontwikkeld: het triplet van spelling-uitspraak-regel. De tripletten zijn de 'moleculen' van de Nederlandse spelling; elk woord is op te splitsen in een aaneengesloten reeks van dit soort tripletten. Neem het woord toets dat bestaat uit de klanken /t/, /u/, /t/, /s/. Bij het eerste klanksegment /t/ hoort volgens het fonologische principe de letter t: je schrijft wat je hoort; de letter t is in de spelling de verstekwaarde van de klank /t/. Bij de /u/ hoort de lettercombinatie oe, bij de /t/ hoort de letter t, bij de /s/ hoort de letter s, steeds volgens het fonologisch principe. Het hele woord is te typeren als de triplettenreeks { t ; t ; - } { oe ; u ; - } { t ; t ; - } { s ; s ; - }, waarbij het streepje staat voor een spellingzuivere klank-letterverbinding. Voor dit soort eenvoudige, spellingzuivere woorden hoeft geen VWS ontwikkeld te worden. Maar neem nu het woord tripletten. De triplettenreeks om dit woord te karakteriseren is { t ; t ; - } { r ; r ; - } { i ; i ; 3.3 } { p ; p ; - } { l ; l ; - }
pag. 4
{ ett ; Et ; 4.2a } { en ; @n ; 2.2 }. De eerste twee klanken (/tr/) zijn weer spellingzuiver verbonden met de letters tr, dan volgt de /i/ die volgens het etymologisch principe als een enkele letter i geschreven wordt (tripletten is een leenwoord). De aanduiding 3.3 voor deze spellingcategorie is afkomstig van de Van Dale Basisspellinggids, die gebruikt is in deze verkenning. In het verslag staat aangegeven hoe dit categorieënsysteem zonder bezwaar te koppelen is aan andere beschrijvingen, zoals Nederlandse en Vlaamse leerplannen, de niveauaanduidingen van het SLO en Cito. Na de /i/ volgt het probleemloze stukje /pl/, spellingzuiver verbonden met de letters pl. Volgens de regel van de gesloten lettergreep (categorie 4.2a) is de klanksequentie /Et/ verbonden met de letters ett. Het triplet omvat een klinker en een medeklinker die niet gesplitst mogen worden in kleinere eenheden, immers het feit dat één klank /t/ als dubbele letter tt geschreven wordt, kan alleen begrepen worden door de korte /E/ die eraan voorafgaat. Tot slot is er het bouwsteentje /@n/, de stomme e met daarna een facultatieve /n/, verbonden met de vaste spelling en. In de VWS wordt bij elke woordvorm aangegeven hoe deze verbonden is met de andere geflecteerde vormen en met het trefwoord (de 'woordenboekvorm'). Telkens is ook de lettergreepstructuur, het aantal lettergrepen, de morfologische opbouw, de syllabestructuur inclusief de (bij)klemtoon aangegeven, en er is een indicatie van de bruikbaarheid van de woordvorm, het lidwoord is vermeld en enkele andere, algemene kenmerken van de woordvormen. Door woorden te karakteriseren met hun tripletstructuur wordt onderlinge spellingovereenkomst duidelijk. Willen = kunnen: hoewel deze woorden weinig klank- of letterovereenkomst hebben zijn ze voor het spellingonderwijs uitwisselbaar. In beide gevallen gaat het om een tweelettergrepig woord met de klemtoon op de eerste lettergreep, beginnend met een spellingzuivere medeklinker, gevolgd door een korte klinker die afgesloten wordt met een medeklinker. De woorden eindigen beide met het bouwsteentje en. In de VWS is de sterke overeenkomst tussen deze twee werkwoorden direct zichtbaar (met de tripletten onder elkaar): vorm lettergrepen letters klanken regels
willen 2 w il=l [w I]=l 4.2a
kunnen 2 k un=n [k Y]=n 4.2a
en @n 2.2
en @n 2.2
toelichting [ … ] voor klemtoon = voor de lettergreepen syllabegrens
Willen en kunnen volgen een zeer frequent patroon in het Nederlands dat voorkomt bij werkwoorden en meervoudsvormen van zelfstandige naamwoorden. Als je dit patroon kent, kun je duizenden Nederlandse woorden goed lezen en schrijven. Uitzonderlijker verschijnselen kunnen ook weergegeven worden met de tripletten, zoals /ov@rhEmpj@/, dat vanwege het gelijkvormigheidsbeginsel als overhemdje wordt geschreven. Zulke verschijnselen treden alleen op bij geflecteerde vormen, vandaar het belang om niet alleen trefwoorden op te nemen in de VWS. KLEINENK lettergrepen letters klanken regels
overhemdje 4 o/=v er+ [o]=v @r+ 4.1c 2.2
h [[h -
e E -
m m]]= -
d=je pj@ 6.1x&9.2
toelichting [[ … ]] voor bijklemtoon /= hier niet afbreekbaar + voor woordgrens
Er bestaat een vierlettergrepig woord overhemdje, het verkleinwoord enkelvoud (KLEINENK) van overhemd (dit deel van het lemma is hier niet weergegeven). Het eerste triplet { o/=v ; [o]=v ; 4.1c } houdt in dat het woord begint met een open lettergreep: na de lange /o/ komt een syllabegrens (=), dan een /v/. Deze klanken worden volgens de regel van een open lettergreep (4.1c) weergegeven
pag. 5
met ov; er is een lettergreepgrens (=), maar daar mag niet worden afgebroken (daarom / voor =). Dan volgt voor de samenstellingsgrens (+) het vaste stukje er { er+ ; @r+ ; 2.2 }. De klankreeks /hEm/ is spellingzuiver gespeld als hem. Het stukje /pj@/ wordt weergegeven als dje, volgens de verlengingsregel (6.1) die in hemd een d voorschrijft vanwege hemden, en de regels voor het schrijven van verkleinvormen (9.2). De uitzonderlijke verbinding van /pj@/ en dje hoeft niet met extra codes aangegeven te worden, want de directe tripletrelatie van letters-klanken-regels omvat deze informatie al. Als je meer woorden wilt vinden met deze relatie zoek je in de VWS naar het zojuist beschreven triplet. Ook uitheemse woorden, met infrequente klank- of lettervolgordes of klank-letterverbindingen, blijken met het triplettensysteem eenduidig en adequaat te kunnen worden gedocumenteerd: pizzeriaatjes. KLEINMEERV lettergrepen letters klanken regels
pizzeriaatjes 5 p i [[p i 3.3
z=z e=r t]]=s @=[r 3.23u 2.2
{aa|a=}>tje a=c@ 10.3&9.2
s s -
Voor uitleg van de gebruikte codes wordt verwezen naar het volledige onderzoeksverslag. De tripletstructuur biedt niet alleen de mogelijkheid om de spellingbijzonderheden van woorden vast te leggen, ook het moeilijkheidsniveau van een woord kan ermee worden bepaald. Van elk triplet wordt de moeilijkheid bepaald aan de hand van een gekozen leerplan. Het triplet met het hoogste moeilijkheidsniveau bepaalt het instapniveau (volgens dat leerplan), dus het moment waarop dit woord voor het eerst mag worden aangeboden als oefenwoord. Maar daarmee is het moeilijkheidsniveau van een woord nog niet volledig vastgesteld, want de algehele moeilijkheid wordt ook bepaald door de andere tripletten van het woord. Als een woord veel tripletten heeft van een relatief hoog moeilijkheidsniveau is het niet geschikt om er vanaf het begin mee te oefenen bij de introductie van een nieuwe spellingcategorie. Het instapniveau van een woord geeft aan wanneer introductie als actief te leren woord gerechtvaardigd is, het algehele moeilijkheidsniveau wordt bepaald door de relatieve 'zwaarte' van de andere tripletten. Behalve de niveaus van de afzonderlijke tripletten speelt het aantal lettergrepen een rol (1, 2 of 'veel' lettergrepen) en de mogelijke klankovereenkomst met andere woordvormen, zoals bij de werkwoorden vertelt versus verteld, antwoordt versus antwoord, wachtten versus wachten, verbrandde versus verbrande.
Met het onderzoek is vastgesteld dat de verrijking haalbaar is en goed uitvoe rbaar In het bovenstaande is al duidelijk geworden dat met de gevolgde aanpak, het in nauwe samenhang in tripletten vastleggen van de relatie klank-letter-regel, een groot aantal kenmerken van woorden kan worden verzameld zonder kopje-onder te gaan in gecompliceerde coderingen. In het verkennend onderzoek is de verrijking doorgevoerd bij zelfstandige naamwoorden en werkwoorden die beginnen met de letters N, O of P. Voor ruim 2000 lemma's die in totaal zo'n 10.000 woordvormen beschrijven is een volledige triplettoekenning uitgevoerd. Het gaat om een selectie van woorden die interessant zijn vanwege hun spelling, en dus representatief zijn voor het spellingonderwijs (eind basisonderwijs, begin voortgezet). Dit codeerwerk is geheel redactioneel uitgevoerd, dus niet door een computerprogramma gegenereerd, waardoor zeer scherp bepaald is welke problemen en uitzonderlijke spellingverschijnselen optreden. Er is niets overgeslagen, zelfs niet de codering van tamelijk onwaarschijnlijke flexievormen als nieuwbouwen, octaangehaltetje of placebootjes.
pag. 6
Van al deze woorden is tevens vastgesteld hoe moeilijk ze zijn, voor elk woord uitgedrukt in twee getallen. Aan de hand van de tripletten is het instapniveau bepaald en het moeilijkheidsniveau van de hele woordvorm. Bijzonder van het onderzoek is, dat dit voor het eerst systematisch van een grote woordselectie is vastgesteld op grond van controleerbare criteria. Bij sortering van de woorden van makkelijk naar moeilijk blijkt dat goed overeen te komen met intuïties, ondanks het innovatieve karakter van de moeilijkheidstoekenning. Ter illustratie volgen enkele voorbeelden van opklimmend niveau (N = zelfstandig naamwoord, V = werkwoord); telkens staat tussen haakjes eerst het instapniveau en dan het moeilijkheidsniveau van het woord vermeld. Op het niveau van beginnend spellingonderwijs: N: naam (20, 20), nek (20, 20), plakboek (20, 21), pestbui (20, 22), ophaalbrug (20, 23), parfum (20, 23) V: nam (20, 20), nies (20, 20), ontsnap (20, 21), opdroeg (20, 22), opvis (20, 23), opfris (20, 24) Ongeveer halverwege het basisonderwijs: N: ontknoping (40, 43), puddinkje (40, 49), ongeluksdag (42, 45), ooggetuigenverslag (43, 47) V: ombinden (54, 57), natspoot (57, 58), ondervond (57, 61), na-aapte (57, 70), overreed (ook ~dt; 58, 75) Op het niveau van eind basisonderwijs / begin voortgezet: N: proces-verbaal (69, 76), nationaliteit (69, 92), officemanager (69, 99), pied-à-terre (71, 93) V: ontcijfert (ook ~d; 60, 72), genuanceerde (60, 78), poloën (60, 84), pitcht (69, 80) Het ligt voor de hand om de niveau-indeling zoals in Nederland is gedaan door de CommissieMeijerink verder te detailleren met de niveaus zoals aangegeven in de VWS. Veel zaken blijken net niet precies genoeg bekend te zijn of net niet scherp genoeg gedefinieerd. Spelling is niet 'ongeveer' maar 'precies'. Uitwerking van de VWS tot een veel groter aantal woordvormen zal een schat aan extra kennis opleveren waaruit het onderwijs kan putten. Alleen al de beschrijving van de spellingopbouw in het onderwijs kan veel preciezer, zo blijkt uit een vergelijking van verschillende indelingen uit Nederland en Vlaanderen. Gaande het onderzoek is het gehanteerde spellingcategorieënsysteem, oorspronkelijk overgenomen uit de Basisspellinggids, verfijnd en uitgebreid. Bij het bewerken van het materiaal zagen we dat het voor de hand ligt om nader onderzoek te doen op basis van het gegevensbestand, om tellingen te doen naar bepaalde verschijnselen en wetenschappelijk onderzoek te doen naar bijzonderheden. Dat is nu nog niet heel makkelijk, omdat de documentatie nog slechts in de vorm van statische data is opgeslagen (Word, Excel), en niet in een makkelijk manipuleerbare databank. Onze inschatting is dat het vijf mensjaren werk kost om de VWS compleet te maken voor de omvang van de trefwoorden van de Basisspellinggids en al hun flexievormen. Als gekozen wordt voor een uitgebreidere woordenverzameling, bijvoorbeeld de hele Woordenlijst (omvang versie 2005) dan kost het tien mensjaren. Er kan dan gebruikgemaakt worden van taaltechnologie en reverse engineering om het redactionele werk te propageren. In beide gevallen gaan we ervan uit dat gebruikgemaakt mag worden van de documentatie van de Basisspellinggids en de daarop gebaseerde BasisSpellingBank. Wij adviseren de uitgebreide VWS te ontwikkelen, vooraf zo goed mogelijk een projectplan op te stellen, en vooral niet meer te wachten met de start van het project. Ook raden we aan, tenminste voor de eerste versie, om niet direct al uitbreidingen te voorzien, zoals het opnemen van uitspraakvariatie of frequentie. Het streven zou moeten zijn om een databank van hoge kwaliteit te ontwikkelen, waarbij meteen wordt opgemerkt dat er over woordkenmerken op alle niveaus discussie kan en ongetwijfeld zal ontstaan. Bijvoorbeeld over de voorgestelde uitspraak of de acceptabiliteit van bepaalde woordvormen. Bereid het publiek hierop voor en leid discussies vanaf het begin in goede banen.
pag. 7
Respondenten uit de onderwijspraktijk hebben aangegeven dat de ontwikkeli ng van de VWS wenselijk is Het resultaat van de verkenning is voorgelegd aan een groep mensen die de Nederlandse Taalunie heeft uitgenodigd voor deelname, het gaat vooral om ervaren mensen uit de onderwijspraktijk van Nederland, Vlaanderen en Suriname. Via internet is een kort voorlichtingsfilmpje getoond, met daarin beschrijvingen en voorbeelden van de VWS die laten zien wat de gebruiksmogelijkheden zijn, overigens zonder op de technische details van de onderliggende database met tripletten in te gaan. Vervolgens zijn enkele vragen gesteld aan deze mensen. De website is 1262 keer bezocht, 867 deelnemers zijn begonnen met het invullen van de vragen en 366 deelnemers hebben de vragenlijst geheel afgerond. Vanuit Suriname is de vragenlijst door 37 deelnemers als bestand naar de NTU verstuurd. Een zevental uitgeverijen van onderwijsmethoden is telefonisch benaderd. De reacties op de film en de gestelde vragen waren positief tot zeer positief. In de ruimte voor open tekst wordt de Taalunie met vriendelijke aanmoedigingen aangespoord om dit project verder te ontwikkelen. Ter illustratie de score over de algemene indruk van de VWS. Vraag 1. Wat is uw algemene indruk van de verrijkte woordenlijst?
percentage
Schaal: 1=negatief 3=geen mening 5=positief
antwoord 1
n=380 Gemiddeld 4.5 (±0.8) 346 positieve antwoorden, 91% 2
3
4
5
De hoogste waardering (91% positieve antwoorden) is er voor de informatie bij de woordvormen (flexie), en de minst hoge waardering − maar nog steeds eenduidig positief − is er voor de indicatie van de moeilijkheidsgraad bij woorden (70% positieve antwoorden). Het verbaast ons niet dat er twijfels zijn juist bij dit onderdeel, want het is volstrekt nieuw en onbekend maakt onbemind. Opmerkelijk is dat de grote meerderheid van de respondenten zich ziet als toekomstige gebruiker van de VWS, dus niet alleen hun leerlingen. Sommigen suggereren zinvolle aanvullingen zoals auditieve ondersteuning van de uitspraakrepresentatie. We kunnen niet nalaten te vermelden dat dit gemakkelijk uitvoerbaar is met de VWS. Laten we besluiten met een meerdere keren gemaakte opmerking: "Prima initiatief!"
pag. 8
Fase 1: Het selecteren van relevante orthografische kenmerken Het Verkennend onderzoek naar de wenselijkheid en haalbaarheid van een verrijking van de Woordenlijst Nederlandse Taal t.b.v. spellingonderwijs wordt uitgevoerd in opdracht van de Nederlandse Taalunie. Het onderzoek is verdeeld in drie fasen. Fase 1 Fase 2 Fase 3
Het selecteren van relevante orthografische kenmerken. Implementatie van relevante kenmerken op een sample van 2000 woorden. Voorstel en voorbeeldmateriaal voorleggen aan vertegenwoordigers van mogelijke toekomstige gebruikers van de Verrijkte Woordenlijst Spelling (VWS).
In dit deel wordt verslag gedaan van fase 1 van het onderzoek.
Theorie Met het Verkennend onderzoek naar de wenselijkheid en haalbaarheid van een verrijking van de Woordenlijst Nederlandse Taal t.b.v. spellingonderwijs willen we demonstreren dat het mogelijk is om de woorden van de Woordenlijst, of ten minste een voor het onderwijs relevante selectie daarvan, zodanig te verrijken met spellingkenmerken dat het onderwijs daarvan profiteert. We willen compleet zijn, moeilijkheden niet uit de weg gaan door ze over te slaan en de uitwerking op wetenschappelijk verantwoorde wijze ter hand nemen, zowel taalkundig als spellingdidactisch. De voorgenomen verrijking van de Woordenlijst gebeurt op veel niveaus en is compleet voor een aanzienlijke woordverzameling. Dit is nieuw, en ongetwijfeld zullen genomen beslissingen tot discussie leiden − wat expliciet de bedoeling is van deze verkennende studie. We merken op dat in dit onderzoek een dubbelslag wordt uitgevoerd, namelijk het koppelen van spellingregels aan specifieke woorden én het koppelen van deze informatie aan de spellingcategorieen zoals deze gebruikt worden in het onderwijs. Tot nu toe zijn de spellingregels horend bij de Woordenlijst niet per woord gekoppeld. Als de verkenning een goed resultaat oplevert kan desgewenst ook hierin worden voorzien, bijvoorbeeld ten behoeve van een algemeen beschikbare databank voor spellingnaslag en -uitleg. Om te beginnen is er bij de verrijking van de Woordenlijst voor spellingonderwijs niet zomaar een eenduidige indeling in spellingcategorieën voorhanden. Er zijn verschillende indelingen waarmee we in elk geval rekening wensen te houden. Voor Nederland is dat in de eerste plaats het werk van de Commissie-Meijerink (2008) en voor Vlaanderen zijn dat de belangrijkste leerplannen. Het Referentiekader taal en rekenen van de Commissie-Meijerink is in 2011 door het SLO uitgewerkt tot Leerstoflijnen begrippenlijst en taalverzorging beschreven. Uitwerking van het referentiekader Nederlandse taal voor het domein begrippenlijst en taalverzorging op de basisschool. We gaan bij onze uitwerking uit van deze publicatie, omdat deze meer gedetailleerde informatie over spelling geeft dan het Referentiekader. Verder houden we rekening met de spellingcategorieën uit het leerlingvolgsysteem van het Cito, omdat methodeontwikkelaars en onderwijsgevenden zich daar (in toenemende mate) op richten. Dat is te begrijpen omdat scholen beoordeeld worden op de Cito-resultaten van hun leerlingen. Voor de Vlaamse leerplannen gaan we uit van die van het katholiek onderwijs (VVKBaO / VVKSO) en steden en gemeenten (OVSG). Deze twee samen met het gemeenschapsonderwijs (GO!) dekken het grootste deel van het Vlaamse onderwijs; andere leerplannen mogen worden opgevat als uitwerkingen van deze drie.1 Bij het tot een geheel smeden van al deze informatie maken we gebruik van de gedetailleerde indeling uit de Van Dale Basisspellinggids (2005), die we waar nodig aanpassen en nog uitbreiden. Er is een praktische reden voor dit uitgangspunt; door onze betrokkenheid bij het ontstaan van dit boek 1
Met dank aan prof. dr. Frans Daems, die ons goed op gang geholpen heeft met de Vlaamse leerplannen.
pag. 9
weten we dat sterk rekening is gehouden met Vlaamse leerplannen en met de beste Nederlandse categorieënindeling van dat moment, opgesteld door R.H.M. Brouwer (1993) Op weg naar effectief spellingonderwijs, Hoevelaken CPS Primair Onderwijsreeks. Het categorieënsysteem van de Basisspellinggids is zo gedetailleerd dat de categorieën van de andere indelingen ermee uitgedrukt worden en op punten een precisering is. Aanpassingen van leerplannen zouden tot bijstelling van de categorieënindeling kunnen leiden, maar we sluiten uit dat daardoor een geheel afwijkende indeling ontstaat, de spelling is sinds 1995 immers nauwelijks gewijzigd. Het te verwachten resultaat van de verrijking van de geselecteerde woorden is dat de categorieënindeling na eventuele bijstellingen gegarandeerd dekkend is voor het hele spellingdomein. Dat is een bijkomende overweging om de Basisspellinggids als uitgangspunt te kiezen: de categorieënindeling houdt het best rekening met de eisen die gesteld worden aan een geformaliseerd systeem: volledige dekking van het domein en onderlinge exclusiviteit van de categorieën. We komen hier iets verderop op terug. Tevens gebruiken we de Basisspellinggids om een gerichte selectie van woorden uit de Woordenlijst te kunnen maken. De woorden uit deze gids zijn redactioneel geselecteerd als nuttig voor het spellingonderwijs. We kiezen ervoor de zelfstandige naamwoorden en de werkwoorden van de trefwoorden die beginnen met de letters N, O en P te verrijken met alle gewenste kenmerken (ruim 2000 woorden, overeenkomend met het aantal dat door de Taalunie is voorgesteld voor deze verkennende studie). De verrijking betreft ook alle geflecteerde vormen die bij deze trefwoorden horen, zelfs als de frequentie van zulke flexievormen laag is (totaal meer dan 10.000 woordvormen worden volledig van informatie voorzien). De woordselectie is opgenomen in bijlage A. Het verkennend onderzoek kan zo profiteren van eerder uitgevoerd werk, waarin de Basisspellinggids werd omgezet in de BasisSpellingBank. Voordat we inhoudelijk ingaan op de te documenteren taalkenmerken voeren we een korte theoretische exercitie uit om enkele veel gebruikte termen te verduidelijken. Spelling is in essentie het correct omzetten van lopende spraak in schrifttekens. Van de spraak moet een gestandaardiseerde klankvoorstelling gemaakt worden, waarbij bij het bepalen van de klanken geabstraheerd wordt van idiosyncrasieën: individueel of regionaal gebonden, niet /Ef@ kik@/ maar /ev@n kEIk@n/ en van de klankcontext: /er/ in meeroken en meer roken geldt als dezelfde klanksequentie, ondanks het duidelijk hoorbare verschil. Aan deze gestandaardiseerde klanken kunnen vaak direct verstekwaarden worden gekoppeld: /brIk/ => brik, maar er gelden ook spellingregels: /konINkl@k/ => koninklijk, niet *kooningklek. Voor het onderwijs worden de spellingregels waarmee voorspelbaar problemen optreden vastgelegd als spellingcategorie: "woorden waarin /k/ geschreven wordt als c". Een spellingcategorie kan meerdere spellingregels omvatten als er een onderlinge samenhang is: "woorden met -a, -o, -u" en omdat concurrerende schrijfvoorschriften voorspelbaar leiden tot verwarring: "woorden met -au-, -auw, -ou- of -ouw; één lettergreep". Op school komen de spellingcategorieën op een bepaald moment aan bod, zoals vastgelegd in een leerplan (in de praktijk: in de gebruikte lesmethode). Aan spellingcategorieën is dus een niveau gekoppeld, van 'aanbieding'. Vanaf dat moment moeten leerlingen de spellingcategorie een bepaalde tijd blijven oefenen om de stof te laten beklijven. Sommige categorieën zijn essentieel, maar komen slechts kort aan bod:
pag. 10
"mmkm-woorden en mkmm-woorden; één lettergreep" andere gaan een langere periode mee: "woorden met open en/of gesloten lettergeep; twee of meer lettergrepen". Aan elke spellingcategorie is in onderwijsmethoden tegenwoordig meestal een spellingstrategie gekoppeld (zoals hoorstrategie, analogie, regelstrategie), waarmee een leerling (en de leerkracht) een manier aangereikt krijgt om bepaalde woorden volgens een vastgestelde aanpak correct te spellen. De aangereikte spellingstrategie verschilt niet alleen tussen de gebruikte methodes, maar wordt gaandeweg aangepast aan het niveau en de leeftijd van de leerling. Moeilijk lerende kinderen krijgen vaak instructie om het spellen in heel kleine stapjes uit te voeren. Bij dit geheel aan uitspraak, verstekwaarden ('default'), spellingregels, -categorieën en -strategieën is er opmerkelijk weinig eenduidig vastgelegd. Er is geen directe norm voor uitspraak, die is alleen indirect, terugredenerend vanuit de spelling te achterhalen. Het belang van een genormeerde uitspraak is van belang voor het bepalen van 'klankzuiverheid'. Klankzuiver zijn woorden waarbij leerlingen normaal gesproken geen problemen ondervinden met het bepalen van de juiste klankwaarden, zoals bij / p u s / voor poes of / s t r a t / voor straat, maar niet klankzuiver zijn beer (want de / e / klinkt vaak als een lange / I / ) en ook niet melk (want je hoort een toonloos e'tje tussen de l en de k). De verstekwaarden van spelling zijn impliciet en niet compleet opgenomen in de officiële spellingregeling. Toch zijn deze verstekwaarden belangrijk voor het onderwijs, want daarmee ligt vast welke woorden 'spellingzuiver' zijn. Spellingzuiver zijn woorden waarbij de klanken en de letters met verstekwaarden aan elkaar verbonden zijn, zoals spons, nat en droog, maar niet water (de verstekwaarde voor /a/ is aa), dweil (/Ei/ heeft geen verstekwaarde) of vochtig (de /@/ is hier verbonden met de letter i, geen verstekwaarde). Alleen spellingzuivere woorden worden geoefend in het aanvankelijk spellingonderwijs, het goed kennen van alle verstekwaarden is immers de basis voor het leren van het hele spellingsysteem. In ons artikel Klankzuiverheid en spellingzuiverheid: Klank-letterverhouding vanuit het aanvankelijk spellingonderwijs onderzocht (Zuidema & Neijt, in voorbereiding), staat een analyse en een wetenschappelijke definiëring van spellingzuiverheid (wat in het onderwijs traditioneel als 'klankzuiver' wordt aangeduid). In bijlage B staan de verstekwaarden die hierbij horen. Bij de indelingen in spellingcategorieën blijkt veel variatie in wat samengenomen wordt. De kwaliteit van de indelingen laat te wensen over. Aan een verantwoorde categorieënindeling mogen eisen worden gesteld, ten minste geldt (vergelijk http://nl.wikipedia.org/wiki/MECE_principe): de categorieën zijn wederzijds uitsluitend, gezamenlijk uitputtend voor het te beschrijven domein. Daar kan als kwaliteitskenmerken aan worden toegevoegd: concrete criteria, eenduidige indelingscriteria (voor een hogere interbeoordelaarsbetrouwbaarheid). Bijna overbodig lijkt: het gekozen criterium moet correct en acceptabel zijn binnen het vakgebied. Om met het laatste te beginnen, de beleidsteksten bevatten overduidelijke missers, zoals "stoffelijke bijvoeglijke naamwoorden op –en: verkouden" (terwijl woorden zoals gouden, afgeleid van goud bedoeld zijn), of de aanduiding "meervoud op –en na zwakke lettergreep: latten" (onjuist, de -enuitgang zelf is de zwakke lettergreep van dit voorbeeld; het kwaad is al geschied, er heerst inmiddels brede verwarring over de term als we op het internet afgaan). Zelfs betrekkelijk futiele fouten moeten voorkomen worden, zoals in " ’s en –s: ‘s nachts, ’s Nachts (begin van een zin)." (het kommaatje staat verkeerd om). Spelling is niet 'ongeveer' maar 'precies'. In het geval van spelling moet ook een duidelijke keuze gemaakt worden voor het vertrekpunt van de indeling: functioneel, redenerend vanuit de klankvoorstellingen naar de schriftelijke weergave of terugredenerend vanuit de schriftelijke vorm, inventariserend welke spellingmoeilijkheden daarbij worden overwonnen. De beschikbare categoriseringen zijn meestal een mengvorm, waardoor de
pag. 11
onderlinge uitsluiting van categorieën onvermijdelijk in gevaar komt. Een reeks vrij willekeurig gekozen voorbeelden uit de indelingen (zonder precieze verwijzingen naar een van die indelingen, zie verder bijlage E), maakt duidelijk dat lang niet in alle opzichten voldaan wordt aan de gewenste (formele) kenmerken. Zo merken we op dat in de categorie "woorden met (-)y(-) (yoghurt, pony, gymnastiek)" alleen de letter y veel spellingonderwerpen bij elkaar zet, maar dat overlap met andere categorieën onvermijdelijk wordt. Vergelijkbare problemen treden op bij "woorden beginnend met 's of eindigend op 's; één of meer lettergrepen (diploma's, 's middags)"; het eerste voorbeeld is meervoudsvorming met een bijzondere spelling vanwege de eindklank van het grondwoord, bij het tweede gaat het om weggelaten klanken waaraan in de spelling herinnerd wordt met een apostrof. De categorie "restwoorden (vondst, museum, alleszins)" maakt als deus ex machina de categorisering in een klap compleet (gezamenlijk uitputtend) voor het spellingdomein, maar het is geen concrete categorie (kan niet beschreven worden met kenmerken). Het is erg onvoorspelbaar wat er in deze categorie geplaatst wordt. Een aanduiding als "woorden waarin /zj/ geschreven als g (horloge, gelei)" is precies, functioneel, concreet, maar interfereert onvermijdelijk met de categorie "Franse leenwoorden (trottoir, cadeau, militair)" uit dezelfde indeling. Bij de indeling van de Basisspellinggids is gestreefd naar wederzijdse uitsluiting van de beschreven categorieën. Bovendien is de indeling bedoeld als volledig dekkend voor de Nederlandse spelling, er is geen 'restcategorie'. Bij toepassing van het systeem zijn alle delen van alle woorden gecodeerd, zoals we als uitgangspunt hadden gekozen. Waar niet-beschreven gevallen gevonden worden bij de uitwerking in fase 2, zullen we die niet als 'restgroep' behandelen, maar daarvoor nieuwe (sub)categorieën toekennen. Dit is mogelijk door een consequente behandeling van klank-letterkoppeling, uitsluitend in die richting, in plaats van afwisselend klank-letterkoppelingen, letter-klankkoppelingen of redeneringen vanuit het hele woord in geschreven vorm. Over toe te passen spellingstrategieën vermelden wij hier niets, want deze vallen uitdrukkelijk buiten deze verkennende studie (en het eventuele vervolg); de invulling daarvan is een aangelegenheid van de onderwijsgevenden en methodemakers. Het is overigens niet uit te sluiten dat er een overzicht opgesteld kan worden van de spellingcategorieën die doorgaans verbonden worden met een bepaalde spellingstrategie.
De selectie van relevante orthografische kenmerken Hierna volgt eerst een behandeling van de spellingeigenschappen van woorden en dan van de bepaling van het niveau van beheersing van woorden. A De spellingeigenschappen van woorden In dit deel van het verslag staat na een bolletje ( ● ) de tekst uit de offerte voor dit verkennend onderzoek; na een guillemet ( » ) staat de stand van zaken bij de afronding van het onderzoek.
»
In de eerste fase van het onderzoek worden orthografische en andere kenmerken bijeengebracht die van belang zijn voor de beoogde VWS, zoals klankzuiverheid/spellingzuiverheid (keel, keer, doos, boor), een of meer lettergrepen (meer, teken), het voorkomen van een svarabhaktivocaal (melǝk, berǝk), een finale lange klinker die met een enkele letter wordt weergegeven (foto, spa, paraplu), etymologisch bepaalde spellingen (weide, bijen, koude, bouw, klauw, saus). Het resultaat van deze inventarisatie is weergegeven in een omvangrijke tabel van bijlage E met alle spellingcategorieën, hun verschillende aanduidingen, voorbeelden en niveaus. De tabel is eerst ingedeeld in vier hoofdcategorieën: deel 1: klanken en letters, deel 2: spellingregels, deel 3: bouwstenen (morfologisch), deel 4: werkwoorden. Er is voor de compleetheid van het schema ook een deel 5 opgenomen, Overige, van zaken die
pag. 12
genoemd worden in leerplannen en verband hebben met spelling, maar die strikt genomen geen onderdeel van de spellingvaardigheid zijn, zoals de motoriek van het schrijven van letters, het correct gebruik van leestekens of het kennen van bepaalde grammaticale termen. De vier hoofdcategorieën zijn verfijnd, uiteindelijk tot afzonderlijke spelling(sub)categorieën. Elke spellingcategorie is eerst aangeduid zoals in de Basisspellinggids. Daarnaast is, voor zover van toepassing, opgenomen wat de aanduidingen zijn in de SLO-uitwerking van de referentieniveaus en de aanduidingen van het Cito-leerlingvolgsysteem. De niveaus van beide bronnen zijn eveneens opgenomen in de tabel, net als het referentieniveau van Commissie-Meijerink. De Vlaamse categorie-indelingen illustreren we in de tabel aan de hand van het leerplan katholiek onderwijs (VVKBaO / VVKSO) en dat van steden en gemeenten (OVSG). Alle spellingcategorieën uit deze bronnen zijn opgenomen in de tabel. De tabel van bijlage E is naar eer en geweten ingedeeld, maar soms zijn andere keuzes mogelijk. Een (nog) preciezer uitwerking in de tabel lijkt weinig zinvol, ook nu al is duidelijk te zien dat de indelingen in kwaliteit en compleetheid verschillen. Misschien is het niet eerlijk om de leerplannen / categorie-indelingen zo kritisch de maat te nemen. Als leerplanontwikkelaars kunnen beschikken over de uitgewerkte VWS, met aan spellingregels gekoppelde (voorbeeld)woorden, zijn ze goed in staat om hun eigen systeem gericht bij te stellen.
»
Bij het bepalen van spellingcategorieën, gebaseerd op welke bron dan ook, is het nodig een uitspraakrepresentatie te voorzien van elk te documenteren woord. Spellingregels zijn immers gedefinieerd op basis van klanken en letters en hun onderlinge relatie. We voorzien bij de verkennende studie in een aanvaardbare, algemene uitspraakrepresentatie voor elk woord, maar houden geen rekening met eventuele uitspraakvariatie. Bij de uitvoering van fase 2 van de verkenning wordt voorzien in toekenning van de uitspraakrepresentaties. Als voorbeeld kan gelden: ENK narigheid letters n a=r ig= heid klanken [n a]=r @x= h3t MV narigheden letters n a=r ig= h e=d en klanken [n a]=r @x= h e=d @n KLEINENK narigheidje letters n a=r ig= heid=je klanken [n a]=r @x= h3=c@ KLEINMEERV narigheidjes letters n a=r ig= heid=je s klanken [n a]=r @x= h3=c@ s De vormen narigheidje(s) zijn onwaarschijnlijk, maar worden niet uitgesloten bij de verrijking. Alle vormen krijgen een SAMPA-achtige uitspraakcode (zonder informatieverlies iets aangepast; om technische reden is er per klank één grafisch teken); de documentatie wordt in fase 2 uitgewerkt. Omzetting naar IPA (of standaard SAMPA) kan automatisch. De woorden zijn verder voorzien van lettergreepgrenzen ( = ) en klemtooninformatie [ … ] . Van elk woord of flexievorm is om reden van technische eenvoud slechts één uitspraakrepresentatie voorzien. We beseffen dat er niet te negeren uitspraakvariatie bestaat binnen het Nederlandse taalgebied. Dat hoeft met de door ons gekozen aanpak niet tot grote problemen te leiden: door de uitlijning van spraak en spelling (waarover verderop meer), is het goed mogelijk om achteraf de variatie − die binnen een bepaalde spelling-uitspraakcontext systematisch is − automatisch toe te kennen.
pag. 13
»
Bij het samenstellen van de te documenteren kenmerken in de VWS wordt voor de orthografische kenmerken allereerst uitgegaan van de 75 spellingcategorieën van de Van Dale Basisspellinggids (2005) en wordt de documentatie per woordvorm ten minste voor deze indeling compleet gemaakt. Uit een reeds uitgevoerde hoeveelheid werk kunnen we verzekeren dat dit een werkbare aanpak is. Verstekwaarden zijn aangegeven met een streepje, voor de nummering van de spellingcategorieën wordt verwezen naar de uitgebreide tabel van bijlage E, derde kolom (bsb-categorie). De aanduiding van de toegekende verstekwaarden en spellingcategorieën is kortheidshalve gelabeld met 'regels' (formeel niet juist). ENK perfectie letters p e r= f e c= tie klanken p E r= [f E k]= si regels 3.15 3.12u 3.13u|4.4 MV perfecties letters p e r= f e c= tie s klanken p E r= [f E k]= si s regels 3.15 3.12u 3.13u KLEINENK perfectietje letters p e r= f e c= tie=tje klanken p E r= [f E k]= si=c@ regels 3.15 3.12u 3.13u|9.2 KLEINMEERV perfectietjes letters p e r= f e c= tie=tje s klanken p E r= [f E k]= si=c@ s regels 3.15 3.12u 3.13u|9.2 -
Bijna alle spellingkenmerken zijn op te vatten als een triplet van: { klank(cluster) } - { letter(cluster) } - { verstekwaarde of spellingcategorie(ën) } . Alleen de spellingcategorieën voor spellingzuivere, eenlettergrepige woorden KM, MK, MKM, ~KMM, MMK~, MMKMM, ~MMM, MMM~, MMMKMMM, ~MMMM worden niet gedocumenteerd volgens dit systeem, want deze categorietoepassing geldt voor de woorden als geheel, met als voorbeelden respectievelijk ook, doe, neus, kast, slaap, droomt, kunst, straat en (minder serieus want dit type is veel minder frequent) splitst, baltst. Deze MKM-categorieën worden dus toegekend als kenmerk van het hele woord. Ze komen voor bij zelfstandige naamwoorden en ook bij werkwoorden. In het paradigma van prutsen (cat. 1.2c is MMKMM, cat. 1.3a is ~MMM): […] vorm pruts letters p r u t s klanken [p r Y t s] regels categorie 1.2c […] vorm prutst letters p r u t s t klanken [p r Y t s t] regels 8.5 categorie 1.3a […]
De auteurs van de Basisspellinggids hebben zich bij de categorieënindeling uitdrukkelijk gebaseerd op overzichten van spellingcategorieën uit de toen beschikbare Nederlandse en Vlaamse publicaties, de laatste enigszins oververtegenwoordigd omdat deze vaak preciezere informatie
pag. 14
»
»
boden. Het zoeken naar specifieke Vlaamse inbreng in de bepaling van relevante kenmerken lijkt hierdoor in deze verkennende studie geen hoge prioriteit te hoeven krijgen. In bijlage E is weergegeven hoe de verschillende bronnen te koppelen zijn aan het voor deze verkenning gekozen spellingcategorieënsysteem. Voor de categorieëntoekenning wordt verder gebruik gemaakt van het Overzicht spellingcategorieën in de LOVS-toetsen Spelling (48 categorieën, enkele onderverdeeld in subcategorieën) van het Cito (hiervan bestaat voor zover wij weten geen Vlaamse tegenhanger). Alle Cito-spellingcategorieën zijn opgenomen in de overzichtstabel van bijlage E. Voor de Citoindeling blijkt het aantal lettergrepen ertoe te doen, daarom worden deze in de VWS opgenomen: vorm geprotesteerd lettergrepen 4 letters ge= p r o=t e s= t eer d klanken g@= [[p r o]]=t E s= [t er t] regels 2.1 4.7e 6.4 8.8bv vorm geprotesteerde lettergrepen 5 letters ge= p r o=t e s= t eer= de klanken g@= [[p r o]]=t E s= [t er]= d@ regels 2.1 4.7e 6.4 8.8bv vorm protesteer lettergrepen 3 letters p r o=t e s= t eer klanken [[p r o]]=t E s= [t er] regels 4.7e 6.4 vorm protesteerde lettergrepen 4 letters p r o=t e s= t eer= de klanken [[p r o]]=t E s= [t er]= d@ regels 4.7e 6.4 8.1a vorm protesteerden lettergrepen 4 letters p r o=t e s= t eer= den klanken [[p r o]]=t E s= [t er]= d@n regels 4.7e 6.4 8.1a vorm protesteert lettergrepen 3 letters p r o=t e s= t eer t klanken [[p r o]]=t E s= [t er t] regels 4.7e 6.4 8.5 vorm protesteren lettergrepen 4 letters p r o=t e s= t e=r en klanken [[p r o]]=t E s= [t e]=r @n regels 4.7e 4.1a|6.4 2.2 vorm protesterend lettergrepen 4 letters p r o=t e s= t e=r end klanken [[p r o]]=t E s= [t e]=r @nt regels 4.7e 4.1a|6.4 8.8bt vorm protesterende
pag. 15
lettergrepen letters klanken regels
»
»
5 p [[p -
r r -
o=t o]]=t 4.7e
e E -
s= s= -
t [t -
e=r e]=r 4.1a|6.4
en=de @n=d@ 8.8bt
In de BasisSpellingBank zijn op gedetailleerd niveau de spellingcategorieën bepaald van de woorden van de Basisspellinggids (volledig redactioneel). Daarbij is gebleken dat de categorieënindeling van de Basisspellinggids goed hanteerbaar is. Een taalkundige systematisering/precisering van de spellingcategorieën valt, hoewel mogelijk en wetenschappelijk interessant, uitdrukkelijk buiten het kader van dit verkennende onderzoek. Alle categorieën zijn handmatig toegekend voor alle woorden van de selectie (zelfstandige naamwoorden en werkwoorden beginnend met N, O, P), met uitzondering van de categorieën die homofonie aangeven. Dat is immers geen woordkenmerk, maar een relatie tussen woordvormen. Deze relaties zijn via (computer)berekening verkregen. Het is daarbij van belang om te kunnen abstraheren van bepaalde klankkenmerken. Als iemand niet het verschil maakt tussen /s/ en /z/, of de eind-/n/ niet realiseert, levert dat extra homofonie op. De indeling in spellingcategorieën is niet genormaliseerd of verder gesystematiseerd binnen het kader van deze verkennende studie, maar 'witte plekken' zijn aangevuld en beschreven. Spellingmoeilijkheden leiden tot voorspelbare fouten. We willen als kenmerk ook opnemen wat de verwachte fout is bij een spellingcategorie. Hiermee wordt de diagnose van de oorzaak van specifieke spellingfouten ondersteund. Voor de hand liggende voorspelbare fouten worden daarom aangegeven, maar fouten worden niet uitputtend behandeld. Een woord in oude spelling geldt als een (bijzondere) voorspelbare fout. Voorspelbare, systematische fouten zijn het best te voorzien vanuit de tripletten { klank(cluster) } - { letter(cluster) } - { verstekwaarde of spellingcategorie }. We laten aan de hand van een unieklijst van tripletten zien hoe dit in zijn werk gaat. Onderstaande tabel geeft een voorproefje. Het is een lijstje zeer exotisch woorden, waardoor er slechts weinig woorden per triplet 'verfout' kunnen worden, maar het geeft wel goed inzicht in het idee erachter. De spellingcategorie die hoort bij de woorden uit de tabel, is aangegeven met 'u', van 'uitheems'. Op het eerste gezicht is dit een weinig nauwkeurig beschreven uithoek van het categorieënsysteem van de BasisSpellingBank. Dat klopt, maar door de combinatie van het triplet { klank } - { letter } { 'uitheems' } is deze aanduiding al veel preciezer dan 'restgroep'. Je kunt {oe=}{[[J]]=}{u} gericht zoeken in woorden.
triplet 'kaal'
triplet met klemtoon en lettergreepgrens
{i}{Y}{u}
{i}{Y}{u}
{i}{Y:}{u}
{i}{Y:}{u}
{o}{Y}{u}
{o}{Y}{u}
i>u o>u
{ö}{&}{u}
{ö}{&}{u}
ö > u|eu
pag. 16
verwachte fout i>u
van toepassing op … (het gaat om de rode letters) flirt, flirtje, flirtjes, flirts, poloshirt, poloshirtje, poloshirtjes, poloshirts, shirt, shirtje, shirtjes, shirtreclame, shirtreclames, shirtreclametje, shirtreclametjes, shirts, sweatshirt, sweatshirtje, sweatshirtjes, sweatshirts, T-shirt, Tshirtje, T-shirtjes, T-shirts, whirlpool, whirlpools, whirlpooltje, whirlpooltjes sir, sirs, sirtje, sirtjes password, passwordje, passwordjes, passwords, patchwork, patchworken, patchworkje, patchworkjes, patchworks, workaholic, workaholicje, workaholicjes, workaholics, workshop, workshopje, workshopjes, workshops röntgenfoto, röntgenfotootje, röntgenfotootjes, röntgenfoto's, röntgenstraling, röntgenstralingen, röntgenstralingetje, röntgenstralingetjes, röntgenstralinkje, röntgenstralinkjes
{ö}{Y}{u}
{ö}{Y]=}{u}
ö > u|eu
{ö}{Y}{u}
ö > u|eu
{ø}{Y}{u}
{ø}{Y]=}{u}
ø > u|eu
{oe}{J}{u}
{oe}{[[J}{u}
oe > ui|eu
{oe=}{[[J]]=}{u}
oe > ui|eu
{oe=}{J=}{u} {oeu=}{Y:]=}{u}
oe > ui|eu oeu > ui|eu oeu > u
{one}{wAn}{u}
{one+}{[[wAn]]+}{u}
one > wan
{ou}{Y}{u}
{ou=}{Y]=}{u}
ou > u|o
{oeu}{Y:}{u}
{oeu=}{[Y:]=}{u}
smörrebröd, smörrebröden, smörrebrödje, smörrebrödjes, smörrebröds löss, smörgåsbord, smörgåsbordje, smörgåsbordjes, smörgåsbords smørrebrød, smørrebrøden, smørrebrødje, smørrebrødjes, smørrebrøds oestrogeen, oestrogeentje, oestrogeentjes, oestrogenen oecumene, oecumenen, oecumenes, oecumenetje, oecumenetjes oedeem, oedeempje, oedeempjes, oedemen oeuvre, oeuvres, oeuvretje, oeuvretjes hors-d'oeuvre, hors-d'oeuvres, horsd'oeuvretje, hors-d'oeuvretjes, manoeuvre, manoeuvres, manoeuvretje, manoeuvretjes onemanshow, onemanshows, onemanshowtje, onemanshowtjes troubleshooter, troubleshooters, troubleshootertje, troubleshootertjes
Alle systematische / begripsfouten kunnen zo eenduidig herleid worden tot de correcte spelling.
»
Etymologische informatie wordt alleen toegevoegd als dit directe consequenties heeft voor de spelling van bepaalde woorden (leenwoorden met herkenbare uitheemse kenmerken): Engels, Duits, Spaans, etc. Uit een eerste ronde van toekenning van het kenmerk 'etymologie' blijkt het soms tot ongewenste resultaten te leiden als al te braaf het etymologische pad van een leenwoord wordt opgenomen als spellingkenmerk. Zo is bij de werkwoorden kritiseren volgens de Grote Van Dale 14 van Duitse origine. Mag dit etymologische label dan ook toegepast worden op bekritiseren (waarbij voornoemd woordenboek geen etymologie geeft)? Voor de doorsnee speller heeft kritiseren eerder kenmerken van een Franse (of 'klassieke') ontlening, alleen al vanwege ~eren. Ook nop is Duits (van Noppe), maar welke steun is dat voor spellingonderwijs? We stellen voor een grofmazig etymologisch label toe te kennen, dat bestaat uit: - inheems - klassiek (waarin vertegenwoordigd: Frans, Latijn, Grieks) - Duits - Engels - Spaans - uitheems (alle niet nader genoemde uitheemse talen, zoals Russisch, Arabisch) We splitsen bij samenstellingen de delen: japon is 'klassiek', nachtjapon is 'inheems+klassiek', nachtpon is 'inheems'. Er zal twijfel blijven bij woorden als oogst, pils, probleem. We denken dat de oplossing uiteindelijk ligt in een karakterisering van de tripletten klank-letter-spellingcategorie. Bij niet-inheemse gevallen kan daar een 'etymologische' karakterisering aan worden gekoppeld.
B Niveau van beheersing Voor het bepalen van het beheersingsniveau is de SLO-studie Leerstoflijnen begrippenlijst en taalverzorging beschreven: Uitwerking van het referentiekader Nederlandse taal voor het domein begrippenlijst en taalverzorging op de basisschool (2011) relevant. Zie bijlage D voor een (door ons genummerd) overzicht van de spellingcategorieën uit dit document. De SLO-publicatie is een uitwerking van de referentieniveaus van de Commissie-Meijerink Over de drempels met taal en rekenen Hoofdrapport van de Expertgroep Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen (2008). In deze studie wordt bepaald wanneer een woord correct gespeld zou moeten worden op bijvoorbeeld het niveau van in Nederland groep 4, 6, 8 van de basisschool, havo, in Vlaanderen klas 2, 4, 6 van het lager onderwijs, aso, enzovoort. Opgemerkt wordt dat in het SLO-rapport alleen de situatie in Nederland wordt be-
pag. 17
schreven, dus dat de normering voor de Vlaamse situatie minder eenduidig van toepassing is. Ook van de referentieniveaus is voor het onderdeel spelling een overzicht opgenomen in bijlage C.
Het onderwijsniveau waarin een kind een woord foutloos behoort te spellen is in principe bepaald door de van toepassing zijnde spellingcategorie die binnen één woord het hoogste niveau heeft. Dit is onze aanname, in geen van de beschikbare bronnen wordt dit expliciet gesteld. De indeling van SLO / Meijerink in spellingcategorieën is niet strikt hiërarchisch, daarom is het niet altijd mogelijk om een woord slechts één niveau mee te geven; we zoeken hier een redelijke oplossing voor. Het is goed denkbaar dat bovenstaande bepaling (hoogste niveau telt) een nuance behoeft, bijvoorbeeld dat er niet meer dan één ander specifiek spellingprobleem in het woord mag voorkomen dat op dat niveau moeilijkheden kan veroorzaken. We werken dit uit en formuleren een advies. Een sample van 2000 woorden uit de Van Dale Basisspelliggids is representatiever voor onderwijstoepassingen dan de 2000 N-woorden uit de Woordenlijst. De woordselectie van de Basisspellinggids is, eerder dan de Woordenlijst, specifiek bedoeld voor spellingonderwijs in het basisonderwijs en enkele jaren daarna. Overigens betekent deze keuze niet dat er vooraf een oordeel is over de manier waarop de woorden voor de uiteindelijke VWS geselecteerd worden. Naast spelling spelen ook heel andere overwegingen een rol als het gaat om het bepalen van een lijst geschikte oefenwoorden voor het onderwijs. Beargumenteerde overwegingen voor de inrichtingen van zo'n lijst is onderdeel van het verkennend onderzoek. Als resultaat van fase 1 wordt documentatie opgesteld van de spellingcategorieën (Basisspellinggids, Cito), andere te documenteren woordkenmerken en de keuzes die gemaakt moeten worden om de niveaus van beheersing te bepalen. Ook geven we aan welke informatie niet op woordniveau kan worden gecodeerd, zoals interpunctie of 'het werkwoordelijk deel van het gezegde'. We doen aanbeveling over de aard en de minimale - maximale omvang van de verzameling waarvoor verrijking zinvol is. Stand van zaken bij afronding van het verkennend onderzoek:
De niveaus zijn weergegeven in de tabel met spellingcategorieën (bijlage E). De te kiezen oplossing voor maximale (extra) moeilijkheden die toegestaan mogen worden per categorie is uitgewerkt op basis van de gevulde databank met alle NOP-woorden. Voor het resultaat hiervan verwijzen we naar het uitgebreide verslag van fase 2 hierna. Uiteindelijk kan een niveau-indeling niet zonder redactionele beoordeling. Ook al is er formeel geen beletsel, in een onderwijssetting zijn pies-en-poepwoorden onhandig (seks, slet zijn niet bruikbaar als MKMM- of MMKM-woord voor groep 4/klas 2). Sommige woorden zijn qua spelling niet zo bijzonder, maar ze zijn voor de meeste leerlingen te obscuur (dok, bejag). De beoordeling leidt zeer voorspelbaar tot verschil in inzicht. We zouden deze beoordeling graag afstemmen met een gezaghebbende woordenlijst voor kinderen, maar die bestaat (nog) niet.
pag. 18
Fase 2: Implementatie van de Verrijkte woordenlijst t.b.v. spelling (VWS) op een sample van 2000 woorden, niveaubepaling bij deze sample en inschatting van het vervolgtraject Het Verkennend onderzoek naar de wenselijkheid en haalbaarheid van een verrijking van de Woordenlijst Nederlandse Taal t.b.v. spellingonderwijs wordt uitgevoerd in opdracht van de Nederlandse Taalunie. Het onderzoek is verdeeld in drie fasen. Fase 1 Fase 2 Fase 3
Het selecteren van relevante orthografische kenmerken. Implementatie van relevante kenmerken op een sample van 2000 woorden. Voorstel en voorbeeldmateriaal voorleggen aan vertegenwoordigers van mogelijke toekomstige gebruikers van de Verrijkte Woordenlijst Spelling (VWS).
In dit deel wordt verslag gedaan van fase 2 van het onderzoek. Het verslag van dit deel is als volgt ingedeeld: structuurbeschrijving van de VWS en verantwoording van techniek en technologie; beschrijving en fragmenten van de opgeleverde bestanden; bepaling van het spellingniveau van de woorden van de sample; inschatting van het vervolgtraject.
Structuurbeschrijving van de VWS en verantwoording van techniek en technologie Voor de uitwerking van de sample van de VWS is gebruikgemaakt van standaardpakketten van Office 2010: Word en Excel. Voor een uitwerking van de VWS in volle omvang zullen de technische grenzen van deze pakketten vermoedelijk worden overschreden en moet worden overgestapt op een databaseomgeving. Dat ligt ook voor de hand omdat vanaf dit punt het accent minder ligt op omvangrijk redactioneel werk, en meer op technische doorrekening en beheer. Bij de technische verantwoording die hierna volgt is tegelijkertijd een beschrijving gegeven van een groter bestand dan de sample van de VWS, namelijk de uitwerking van de BasisSpellingBank (BSB), die dezelfde structuur heeft en bijna tien keer zo groot is. Atomen en moleculen van de VWS: van spelling, uitspraak en spellingcategorieën tot { letter ; klank ; regel }-tripletten Het bijzondere van de Verrijkte Woordenlijst Spelling (VWS) is dat klanken, letters en spellingcategorieën in relatie tot elkaar zijn gedocumenteerd. Horizontaal zijn telkens spelling (inclusief verrijkingen als lettergreepgrenzen, afbreekposities, klinkerbotsing), uitspraak (klanken, syllabegrenzen, [[bij]][klemtoon]) en spellingcategorieën (regels, verstekwaarden) leesbaar. Dit is een gebruikelijke manier van documenteren, maar toch ook nieuw: er was nog geen systematische lijst met spellingcategorieen toegepast op een omvangrijke verzameling woorden. Tegelijkertijd is in de VWS verticaal (uitgelijnd met TAB's) de relatie aangegeven tussen een klank, de weergave van die klank in een of meer lettertekens en de spellingcategorie die erop van toepassing is; zulke gerelateerde informatie was niet eerder beschikbaar. Als we afzonderlijke letters, klanken en spellingcategorieën opvatten als atomen, dan zijn (verticale) tripletten de moleculen: de direct aan elkaar verbonden letters, klanken en categorieën. (De definitie van molecuul is volgens Van Dale: "het kleinste deeltje van een verbinding of een element dat de chemische eigenschappen daarvan nog volledig bezit".) De informatie over een woord wordt naar deze analogie niet per heel woord verstrekt, maar meer in detail per { letter ; klank ; regel }-triplet. De lengte van de tripletten wordt horizontaal zo klein mogelijk gehouden, om de verticaal gerelateerde details bloot te leggen. De ondergrens van de lengte van een triplet is gegeven door de eis dat
pag. 19
de unieke spellingeigenschappen behouden moeten blijven in de relatie klank-letter-spellingcategorie. Waarom de tripletten ('moleculen') zo gekozen zijn, wordt hieronder toegelicht aan de hand van het verkleinwoord pessimistje. %KLEINENK
pessimistje
%lettergrepen
4
%letters
p
es=s
i=
m
i
st=je
$
%klanken %regels
[[p -
E]]=s 4.7c
i= 3.3
[m -
I -
s]=c@ 9.2
$ $
++$
$
Het eerste triplet (het eerste omlijnde vak), van boven naar beneden { p ; [p ; - }, legt vast dat de %klank /p/ in de spelling gerepresenteerd wordt met de %letter p, volgens de %regel (streepje), wat inhoudt dat in dit geval de verstekwaarde voor de klank-letterrelatie geldt, er hoeft geen specifieker spellingregel te worden toegepast. Bij het tweede triplet { es=s ; E]]=s ; 4.7c } worden klanken samengenomen. De /E/-klank wordt eigenlijk volgens verstekwaarde als letter e gerepresenteerd, tot zover niets aan de hand, maar de daarop volgende verdubbelde letter s als representatie van de /s/-klank kan alleen begrepen worden als gevolg van de regel voor gesloten lettergrepen: om de /E/ 'kort' te houden wordt de /s/ met een dubbele medeklinkerletter geschreven. Daarom worden deze klanken samen in één triplet bijeengehouden; door verdere splitsing van deze klankenreeks zou essentiële spellinginformatie verloren gaan. Bij het derde triplet, { i= ; i= ; 3.3 } is er weer sprake van een enkele klank, /i/ die als een letter i wordt gespeld, volgens een regel 3.3 die aangeeft dat het hier om een uitheemse klankletterrelatie gaat. Bij het vierde { m ; [m ; - } en vijfde { i ; I ; - } triplet is er weer sprake van een eenvoudige verstekwaarderelatie tussen de klanken en letters. Bij het zesde en laatste triplet { st=je ; s]=c@ ; 9.2 } is er sprake van een diminutiefsuffix waarbij de uitspraak / … [mIs]=c@/ zwaar onder druk staat richting / … [mI]=S@/; de /t/ wordt in deze context door velen gedeleerd. Door het samennemen van de klankcluster /s]]=c@/ binnen een triplet, kan achteraf een keuze gemaakt worden voor varianten van de uitspraakrealisatie, en kan zo specifiek voorspeld worden welke eventuele spellingfouten verwacht worden.
Het gaat in de VWS om een uitputtende documentatie. Geen enkele letter of klank van het woord wordt overgeslagen; alle delen van het woord worden gecodeerd. Door deze keuzes hoeven voorspelbare uitspraakvarianten niet expliciet gecodeerd te worden, dat kan met een beslissing achteraf, één keer gekoppeld per uniek triplet. Dit bespaart veel codeerwerk (gemiddeld een factor 100 in de VWS als deze voor alle letters beschikbaar is, dit getal neemt nog toe als er meer woorden worden opgenomen), zorgt voor een hogere consistentie van het bestand en levert minder complicaties op bij bestandsmanipulatie (zoals foutloze productafleiding). Per triplet kan een goede inschatting gemaakt worden van de te verwachten fout(en), wat nuttig is voor diagnose bij een matige spellingbeheersing of bij het personaliseren van een spellingcorrector. De oplijning van de tripletten in de drie lagen spelling, uitspraak en spellingcategorieën is nieuw en komt niet overeen met een intuïtieve uitlijning van bijvoorbeeld lettergrepen (spelling) en syllaben (uitspraak). De triplettenrepresentatie vergt enige gewenning voor degene die de database beheert. De gewone gebruiker hoeft er niet mee te worden geconfronteerd. Unicode utf-8 Omdat de bestanden van de Verrijkte Woordenlijst Spelling (VWS) diakritische tekens (trema's, accenten op letters) en bijzondere tekens (als ‰, ø) bevatten, zouden er problemen kunnen optreden
pag. 20
bij conversie naar andere bestandsformaten. Om dat te voorkomen wordt binnen de Verrijkte Woordenlijst Spelling (VWS) gebruikgemaakt van de standaard unicode (utf-8). Gebruikte tekens In de VWS zijn de volgende tekens gebruikt ('types' of 'unieke voorkomens') abcdefghijklmnopqrstuvwxyz ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ 0123456789 ( ) [ ] { } < > { } \ / | , . ; : " ' ? ! % $ # @ = - _ + &… ^ ™ ‰ àáäåëéèêïíîöóüûúñçčø return, tab, spatie Als deze verzameling tekens opgenomen wordt in het bronbestand en 'meeloopt' tijdens alle bewerkingen, dan levert dit een gerichte controle op. De verschijning van tekens in tekst en figuur moeten na alle bewerkingen exact overeenkomen. Dezelfde letters, nu als 'schermfoto':
Technische beperkingen bij enkele tekens Commentaar: ; Regels die beginnen met een puntkomma ( ; ) maken geen deel uit van de data van de VWS, het zijn commentaarregels. Per informatielaag gelden afspraken over de betekenis van codes en bijzondere tekens. Alleen bij de spelling van woorden, na het label %letters, gelden restricties ten aanzien van het gebruik van sommige tekens, vanwege hun structurerende functie. Die functie staat hieronder kort aangeduid, de precieze werking wordt uitgelegd onder het kopje Label: %letters. Tekens met een speciale functie in de spellingrepresentatie: % geeft het begin van een veld aan, dus %-teken is niet toegestaan als trefwoord = geeft een lettergreepgrens aan, dus =-teken is niet toegestaan als trefwoord / geeft aan dat direct hierna niet mag worden afgebroken, dus /-teken is niet toegestaan als trefwoord + geeft een samenstellingsgrens aan, dus +-teken is niet toegestaan als trefwoord $ geeft het einde van een veld aan, dus $-teken is niet toegestaan als trefwoord < geeft bij klinkerbotsing het begin van een reeks klinkerletters aan (o/=l
n=dus=trie), dus <-teken is niet toegestaan als trefwoord > geeft bij klinkerbotsing het einde van een reeks klinkerletters aan, dus >-teken is niet toegestaan als trefwoord { geeft bij een bijzondere afbreking, zoals cafeetje naast café-tje, het begin van een substitutiestring aan, dus {-teken is niet toegestaan als trefwoord } geeft bij een bijzondere afbreking, zoals cafeetje naast café-tje, het einde van een substitutiestring aan, dus }-teken is niet toegestaan als trefwoord De genoemde uitsluitingen zijn geen principieel verbod; als er behoefte aan is om deze tekens toch te gebruiken kan er een technische oplossing voor gevonden worden. Bijvoorbeeld zou het 'bijzondere' teken kunnen worden gemarkeerd door er een \-teken voor te plaatsen; \%-teken, \-teken, \/-teken, \+-teken, \$-teken, \<-teken, \>-teken, \{-teken, \}-teken; van deze mogelijkheid is nu nog
pag. 21
geen gebruik gemaakt. (Als dat ooit wel gebeurt moet automatisch ook het \-teken worden opgevat als een code, dus \-teken zou dan in de databank als \\-teken moeten worden weergegeven.) Er zijn meer tekens met een bijzondere functie in de VWS, zoals: & scheider tussen aanduidingen van spellingcategorieën, als er twee (soms meer) categorieen van toepassing zijn op een lettercluster-klankcluster, zoals 6.1&9.2 bij het woord n aa d=je s met uitspraak [n a]= c@ s de vetgedrukte delen corresponderen met de twee van toepassing zijnde spellingcategorieën [ ] blokhaken geven de (hoofd)klemtoon aan in het uitspraakveld Enzovoort. Toch zijn &-teken, [-haak of ]-haak toegestaan als trefwoord, immers in %letters hebben de tekens geen bijzondere functie. Onderdelen van de Verrijkte Woordenlijst Spelling De Verrijkte Woordenlijst Spelling (VWS) bestaat uit vier onderdelen: N, A, V, O. 1. N (nomen) zelfstandige naamwoorden 2. A (adjectief) bijvoeglijke naamwoorden 3. V (verbum) werkwoorden 4. O (overige) andere woordsoorten Binnen deze vierdeling is er voor elke woordsoort een bepaalde structuur. De vier onderdelen hebben overigens grote overeenkomsten. Voor alle onderdelen geldt dat ze een lemmastructuur hebben waarin alle flexievormen van een trefwoord bijeen staan. Het trefwoord is het woord dat je traditioneel in een woordenboek opzoekt als je iets over een woordvorm wil weten. Bij het trefwoord overtrekken staat informatie over de vormen overgetrokken, overtrek, overtrekken, overtrekkend, overtrekkende, overtrekt, overtrok, overtrokken, trek over, trekken over, trekt over, trok over, trokken over. Bij het trefwoord paviljoen staat informatie over de vormen paviljoen, paviljoenen, paviljoens, paviljoentje, paviljoentjes. Structuur van lemma's en velden Lemma's worden gescheiden door (ten minste) een lege regel. Een lemma begint ( %%% ) en eindigt ( $$$ ) met een vaste code. Een lemma bestaat uit velden, in een vaste volgorde. Een veld bestaat uit een %label, gescheiden door een TAB van de inhoud, gescheiden door een TAB van de eindeveldmarkering $.
pag. 22
Twee lemmafragmenten laten zien hoe de informatie in de VWS is georganiseerd. Het voorbeeld peuk laat zien dat corresponderende klanken - letters - regels uitgelijnd zijn door het invoegen van TAB's. %ENK %lettergrepen %letters %klanken %regels %categorie
peuk 1 p [p 1.1
++$ $ eu & $
k k] -
$ $ $
Het voorbeeld petuniaatje laat zien dat binnen de TAB-gescheiden structuur allerlei codes en tekens kunnen worden ingevoegd.
%KLEINENK %lettergrepen %letters %klanken %regels
petuniaatje 5 p p -
++$ $ e=t e=[t 4.7e
u=n y]=n 4.7b
{aa|a=}>tje a=c@ 10.3&9.2
$ $ $
Varianten van onderdelen, bijvoorbeeld een dubbele meervoudsmogelijkheid, worden onderscheiden door de toevoeging _1 na de eerste variant en _2 na de tweede ( _3 na de derde). Bijvoorbeeld %ENK paviljoen ++$ %MV_1 paviljoenen ++$ %MV_2 paviljoens ++$ %KLEINENK paviljoentje -+$ %KLEINMEERV paviljoentjes -+$ Zie voor een verdere verklaring het volledige lemma paviljoen onder het kopje N. Per NAVO-onderdeel wordt hierna de lemmastructuur uitgelegd. De betekenis van de gebruikte codes wordt daarna uitgelegd. N — zelfstandige naamwoorden Hier staat het volledige lemma paviljoen. De grijze nummers die ervoor staan zijn geen onderdeel van het lemma, maar worden alleen hier gebruikt voor de toelichting, die na het lemma volgt. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28.
%%% %ZNW %sorteerwoord %koppeling %retrograde %nivo %variant %lidw %genus %persoon %resum %etymologie ### %ENK %lettergrepen %letters %klanken %regels %MV_1 %lettergrepen %letters %klanken %regels %MV_2 %lettergrepen %letters %klanken %regels
pag. 23
paviljoen paviljoen
$ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $
neojlivap 3 het
klassiek paviljoen 3 p p paviljoenen 4 p p paviljoens 3 p p -
++$ $ a=v a=v 4.7d ++$ $ a=v a=v 4.7d ++$ $ a=v a=v 4.7d
i I -
l=j l=[j 3.18
oe u -
n n] -
$ $ $
i I -
l=j l=[j 3.18
oe= u]= -
n n -
en @n 2.2
$ $ $
i I -
l=j l=[j 3.18
oe u -
n n -
s s] -
$ $ $
29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39.
%KLEINENK %lettergrepen %letters %klanken %regels %KLEINMEERV %lettergrepen %letters %klanken %regels $$$
paviljoentje -+$ 4 $ p a=v p a=v 4.7d paviljoentjes -+$ 4 $ p a=v p a=v 4.7d
i I -
l=j l=[j 3.18
oe u -
n= n]= -
tje c@ 9.2
$ $ $
i I -
l=j l=[j 3.18
oe u -
n= n]= -
tje c@ 9.2
s s -
$ $ $
Hoofdindeling regel 1-12
regel 13-39
regel 14-18
regel 19-28
regel 29-33
regel 34-38
kop van het lemma, tussen een regel met %%% en ### hierin staat algemene informatie over het zelfstandig naamwoord, zoals de retrograde vorm en het lidwoord tussen ### en $$$ staan alle woordvormen (flexievormen) die horen bij het trefwoord, gevolgd door informatie per woordvorm over het aantal lettergrepen, lettergreep- en afbreekgrenzen, uitspraakinformatie en spellingkarakteristieken die van toepassing zijn; de verstekwaarde is een streepje - , andere spellingcategorie hebben een code (nummer, punt, nummer, eventueel een letter) %ENK geeft de enkelvoudsvorm aan; de enkelsvoudvorm van paviljoen is paviljoen %MV geeft de meervoudsvorm aan: er zijn twee varianten, aangegeven met _1 en _2; de meervoudsvormen van paviljoen zijn paviljoenen, paviljoens %KLEINENK geeft de verkleinvorm-enkelvoud aan; de verkleinvorm-enkelvoud van paviljoen is paviljoentje %KLEINMEERV geeft de verkleinvorm-meervoud aan; de verkleinvorm-meervoud van paviljoen is paviljoentjes
Detail regel 1. regel 2. regel 3.
regel 4.
pag. 24
%%% is het begin van een lemma na %ZNW (zelfstandig naamwoord), gevolgd door TAB, staat het trefwoord, gevolgd door TAB en afgesloten met $ %sorteerwoord herhaalt het trefwoord, maar ontdaan van trema's, accenten, streepjes; alle letters onderkast; de omzetting gaat volgens de Conversietabel verderop in dit document %koppeling heeft betrekking op de mogelijke koppeling van de VWS met de Woordenlijst van de Nederlandse taal, zoals verschenen in 2005 (WDL2005); er zijn drie mogelijkheden; - als er niets staat tussen de TAB's dan komt het trefwoord voor in de VWS en in de WDL2005 (voor een daadwerkelijke koppeling kunnen de grammaticale categorie en de opgenomen flexievormen ter controle gebruikt worden);
regel 5. regel 6.
regel 7.
regel 8.
regel 9.
regel 10.
regel 11.
regel 12.
pag. 25
- als er -2005 staat tussen de TAB's, dan komt het trefwoord niet voor in de WDL2005, bijvoorbeeld oliepeil; - als er tussen de TAB's tekst tussen "aanhalingstekens" staat, bijvoorbeeld %koppeling "het onderspit delven" $ dan is het trefwoord in WDL2005 de expressie tussen de aanhalingstekens: het VWStrefwoord onderspit vind je in de WDL2005 bij het onderspit delven het sorteerwoord in retrograde vorm; dit is bedoeld als technisch hulpmiddel geeft het niveau aan; 2 betekent dat het woord voorkomt in de Lijsterbij 2 (uitgeverij Zwijsen, Tilburg); voorbeeld: onderzeeër, onenigheid 3 betekent dat het woord voorkomt in de Van Dale Basisspellinggids; voorbeeld: onemanshow, ontgoocheling 4 betekent dat dit een toevoeging is die niet voorkomt in een bron onder 2 of 3; voorbeeld: opstoot, pakking, poker 5 betekent dat het woord niet zonder meer bruikbaar is in een onderwijssituatie; bijvoorbeeld orgasme, slet %variant geeft verwijzingen naar verwante trefwoorden aan; omroeper, variant omroepster (en omgekeerd bij omroepster, variant omroeper), oorveeg, variant oorvijg (en dan bij oorvijg, variant oorveeg) %lidw geeft het lidwoord aan, dit is altijd het lidwoord dat van toepassing is voor de enkelvoudsvorm (niet voor het meervoud (altijd de) of voor de verkleinvorm (altijd het)); eventuele variatie is aangegeven met _1 en _2 na het label %lidw %genus geeft aan dat een woord v vrouwelijk is: oorzaak, opbrengst mv een vorm is die alleen als meervoud voorkomt: paperassen (meestal mv) een vorm is die bijna altijd als meervoud voorkomt: oosterbuur, perikel bij %persoon is aangegeven dat het gaat om een persoon p persoon: politicus, polyglot (ook) p zowel persoon als zaak: politie, pupil pv vrouwelijke persoon: presentatrice, prinses pm mannelijke persoon: politieman, priester (vooralsnog m), prins bij %resum staat soms een betekenisresumé, dat is vooral het geval bij homofonie, zoals rep - rap; bij rep staat haast, bij rap staat muziek; het verschil tussen rattenkruid en rattenkruit is aangegeven met de betekenisresumés plant en gif %etymologie geeft de oorsprong van het woord aan zoals dat nu vermoedelijk wordt aangevoeld; de indicaties zijn - inheems het woord voelt aan als inheems Nederlands: naaister, naald - klassiek naïeveling, narcis, narcose (waarin vertegenwoordigd: Frans, Latijn, Grieks) - Duits nazi, ober, ordner - Engels negrospiritual, organizer, outcast - Spaans paella, pampa, patio - uitheems pekinees, penoze, perestrojka (alle hier niet genoemde talen, zoals Russisch, Arabisch) - samengestelde woorden hebben een samengesteld etymologieveld: naai+machine inheems+klassiek, over+head+projector - inheems+Engels+Engels, pers+sinaas+appel inheems+uitheems+inheems - als alle delen van de samenstelling dezelfde etymologieaanduiding hebben wordt deze niet herhaald: meet+lint - inheems, perpetuum mobile - klassiek, personenauto - klassiek Opmerking 1: het kan profijtelijk zijn om voor de spelling ook Jiddische woorden te onderscheiden. De opdracht van de Nederlandse Taalunie omvatte echter alleen de hierboven genoemde herkomsten en in de NOP-sample komen deze woorden niet voor.
regel regel
regel
regel regel regel regel regel regel
regel
regel
Opmerking 2: deze wijze van etymologie aangeven is gedaan voor de sample van 2000 VWS-woorden, en nog niet voor de gehele BSB. 13. ### is het einde van de kopinformatie van een lemma met woordsoort N; na ### wordt de informatie per geflecteerde woordvorm weergegeven 14. %ENK, TAB, geeft de enkelvoudsvorm aan, na de woordvorm en nog een TAB staan plusjes / minnetjes die de bruikbaarheid van de woordvorm aangeven ++ + de woordvorm komt normaal voor, en + taalkundig is er niets bijzonders nachten, nachtdiertjes, petroleum, pochetje, podia, podiums, podiumpje -+ - de woordvorm komt niet veel voor of is raar, maar + taalkundig is er geen beletsel naastenliefdes, petroleumpje, poedersuikers, poliovaccintje -- - de woordvorm komt niet veel voor of is raar, en - taalkundig zijn er ook bezwaren of het is echt een heel rare vorm; in een enkel geval is er dan geen woordvorm opgenomen en is het veld alleen: --$ plutonia (als meervoud van plutonium), pogingetje, mousseje, moussetje +- + de woordvorm komt voor, maar - taalkundig zijn er bijzonderheden pistacheje, pistachetje, portemonneeën, señoritaatje, doucheje de aanduidingen zijn indicatief voor de bruikbaarheid van de vormen, de toekenning van + en - is redactioneel bepaald en gaat niet volgens heel scherpe criteria 15, 20, 25, 30, 35 het aantal lettergrepen van de woordvorm; niet op alle lettergreepgrenzen mag worden afgebroken, dat staat aangegeven onder het Label: %letters 16, 21, 26, 31, 36 zie de informatie onder Label: %letters in dit document 17, 22, 27, 32, 37 zie de informatie onder het kopje Label: %klanken 18, 23, 28, 33, 38 zie de informatie onder het kopje Label: %regels 19. %MV_1 is een meervoudsvorm, er is een variant; ++$ zie de uitleg bij regel 14 24 %MV_2 is een meervoudsvorm, er is een variant; ++$ zie de uitleg bij regel 14 29. %KLEINENK geeft de verkleinvorm-enkelvoud aan; -+$ zie de uitleg bij regel 14 34. %KLEINMEERV geeft de verkleinvorm-meervoud aan; -+$ zie de uitleg bij regel 14 39. $$$ markeert het einde van het lemma
Kwantitatieve gegevens 1.672 7.147
N-lemma's beginnend met N,O,P woordvormen bij NOP-lemma's
(13.842 in BSB) (58.974 in BSB)
A — bijvoeglijke naamwoorden De groep A-woorden is nog niet gedocumenteerd in de VWS.
pag. 26
V — werkwoorden Het bestand van de werkwoorden heeft een gelaagde structuur. Dat is zo gedaan omdat werkwoorden veel flexievormen hebben die vaak − maar per paradigma verschillend − dezelfde verschijningsvorm hebben. Per lemma wordt eerst een inventarisatie gemaakt van het werkwoordelijk paradigma, daarna worden de verschillende vormen één keer gedocumenteerd. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63.
%%% %WW overtrekken %sorteerwoord overtrekken %koppeling %informatie %retrograde nekkertrevo %nivo 2 %variant %type onregl.vt;x-ww %resum %etymologie inheems +++ woordenboekvorm deelwoordvorm (teg.) deelwoordvorm (teg.+buig-e) deelwoordvorm (volt.) vt-vak1_enk_de(n)/te(n) vt-vak1_meerv_de(n)/te(n) vt-vak2_enk_de(n)/te(n) vt-vak2_meerv_de(n)/te(n) vt-vak4_enk_d(en)/t(en) vt-vak4_meerv_d(en)/t(en) vt-vak3_enk vt-vak3_enk (bijzin) vt-vak3_meerv vt-vak3_meerv (bijzin) t-tijd (ik-vorm) / ander-ww t-tijd (ik-vorm) / ander-ww (bijzin) t-tijd (jij-vorm, O-P) / ander-ww t-tijd (jij-vorm, O-P) / ander-ww (bijzin) t-tijd (jij-vorm, P-O) / ander-ww t-tijd (hij-vorm) / ander-ww t-tijd (hij-vorm) / ander-ww (bijzin) t-tijd (wij-vorm) / ander-ww t-tijd (wij-vorm) / ander-ww (bijzin) t-tijd (ik-vorm) / d-ww t-tijd (jij-vorm, O-P) / d-ww t-tijd (jij-vorm, P-O) / d-ww t-tijd (hij-vorm) / d-ww t-tijd (wij-vorm) / d-ww ### %vorm overgetrokken %lettergrepen 5 $ %letters o/=v er+ %klanken [o]=v @r+ %regels 4.1c 2.2 %vorm overtrek $ %lettergrepen 3 $ %letters o/=v er+ %klanken [o]=v @r+ %regels 4.1c 2.2 %vorm overtrekken %lettergrepen 4 $ %letters o/=v er+ %klanken [o]=v @r+ %regels 4.1c 2.2 %vorm overtrekkend %lettergrepen 4 $ %letters o/=v er+ %klanken [o]=v @r+ %regels 4.1c 2.2 %vorm overtrekkende %lettergrepen 5 $
pag. 27
$ $ $ $ $ $ $ $ $ $ overtrekken overtrekken<> overtrekken<<de//suffix>> overgetrokken
ik ik wij wij ik ik jij jij
trok over overtrok trokken over overtrokken trek over overtrek trek<> over overtrek<> trek trek<> over overtrek<> trekken over overtrekken
hij hij wij wij
jij over?
$ ge= g@= 2.1
t [[t -
r r -
ok=k O]]=k 4.2a
en @n 2.2
t [[t $
r r -
e E -
k k]] -
$ $ $
t [[t $
r r -
ek=k E]]=k 4.2a
en @n 2.2
$ $ $
t [[t $
r r -
ek=k E]]=k 4.2a
end @nt 8.8bt
$ $ $
$ $ $
64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. 87. 88. 89. 90. 91. 92. 93. 94. 95. 96. 97. 98. 99. 100. 101. 102. 103. 104. 105. 106. 107.
%letters %klanken %regels %vorm %lettergrepen %letters %klanken %regels %vorm %lettergrepen %letters %klanken %regels %vorm %lettergrepen %letters %klanken %regels %vorm %lettergrepen %letters %klanken %regels %vorm %lettergrepen %letters %klanken %regels %vorm %lettergrepen %letters %klanken %regels %vorm %lettergrepen %letters %klanken %regels %vorm %lettergrepen %letters %klanken %regels $$$
o/=v er+ [o]=v @r+ 4.1c 2.2 overtrekt $ 3 $ o/=v er+ [o]=v @r+ 4.1c 2.2 overtrok $ 3 $ o/=v er+ [o]=v @r+ 4.1c 2.2 overtrokken 4 $ o/=v er+ [o]=v @r+ 4.1c 2.2 trek over $ 3 $ t r [[t r trekken over 4 $ t r [[t r trekt over $ 3 $ t r [[t r trok over $ 3 $ t r [[t r trokken over 4 $ t r [[t r -
t [[t -
r r -
ek=k E]]=k 4.2a
en=de @n=d@ 8.8bt
$ $ $
t [[t -
r r -
e E -
k k -
t t]] 8.5
t [[t $
r r -
o O -
k k]] -
$ $ $
t [[t -
r r -
ok=k O]]=k 4.2a
en @n 2.2
$ $ $
e E $
k k]] -
# -
o/=v [o]=v 4.1c
er @r 2.2
$ $ !!$
ek=k E]]=k 4.2a
en @n 2.2
# -
o/=v [o]=v 4.1c
er @r 2.2
$ $ !!$
e E -
k k -
t t]] 8.5
# -
o/=v [o]=v 4.1c
er @r 2.2
o O $
k k]] -
# -
o/=v [o]=v 4.1c
er @r 2.2
$ $ !!$
ok=k O]]=k 4.2a
en @n 2.2
# -
o/=v [o]=v 4.1c
er @r 2.2
$ $ !!$
$ $ $
$ $ !!$
Hoofdindeling regel 1-10
kop van het lemma, tussen een regel met %%% en +++ hierin staat algemene informatie over het werkwoord, zoals de retrograde vorm en de etymologie regel 11-39 flexieparadigma bij dit werkwoord tussen +++ en ### staan alle mogelijke woordvormen (flexievormen) die horen bij het trefwoord, in een algemeen werkwoordensjabloon regel 40-106 tussen ### en $$$
pag. 28
staan alle unieke woordvormen (flexievormen, types) uit het flexieparadigma, gevolgd door informatie per woordvorm over het aantal lettergrepen, lettergreep- en afbreekgrenzen, uitspraakinformatie en spellingcategorieën die van toepassing zijn Detail regel 1. regel 2. regel 3.
regel 4.
regel 5.
regel 6. regel 7.
regel 8.
regel 9.
regel 10. regel 11.
pag. 29
%%% is het begin van een lemma met woordsoort V na %WW, gevolg door TAB, staat het trefwoord, gevolgd door TAB en afgesloten met $ %sorteerwoord herhaalt het trefwoord, maar ontdaan van trema's, accenten, streepjes; alle letters onderkast; de omzetting gaat volgens de conversietabel aan het einde van dit document %koppeling heeft betrekking op de mogelijke koppeling van de VWS met de Woordenlijst van de Nederlandse taal, zoals verschenen in 2005 (WDL2005); er zijn drie mogelijkheden; - als er niets staat tussen de TAB's dan komt het trefwoord voor in de VWS en in de WDL2005 (voor een daadwerkelijke koppeling kunnen de grammaticale categorie en de opgenomen flexievormen ter controle gebruikt worden); - als er -2005 staat tussen de TAB's, dan komt het trefwoord niet voor in de WDL2005, bijvoorbeeld opbotsen; - als er tussen de TAB's tekst tussen "aanhalingstekens" staat, bijvoorbeeld %koppeling "het niet kunnen bijbenen" $ dan is het trefwoord in WDL2005 de expressie tussen de aanhalingstekens: het VWStrefwoord bijbenen vind je in de WDL2005 bij het niet kunnen bijbenen %informatie is een veld waarin extra informatie over het werkwoord staat, zoals - onpersoonlijk - niet in GWN (Grote Van Dale 14e editie) - GWN: alleen onbep. wijs - doen en alle samenstellingen met dat werkwoord zijn geen d-werkwoorden, want geen d aan het eind van de stam, wel in v-tijd (de inhoud van dit veld heeft geen vaste structuur) het sorteerwoord in retrograde vorm; dit is bedoeld als technisch hulpmiddel geeft het niveau aan; 2 betekent dat het woord voorkomt in de Lijsterbij 2 (uitgeverij Zwijsen, Tilburg) 3 betekent dat het woord voorkomt in de Van Dale Basisspellinggids; 4 betekent dat dit een toevoeging is die niet voorkomt in een bron onder 2 of 3; 5 betekent dat het woord niet zomaar bruikbaar is in een onderwijssituatie; bijvoorbeeld neuken %variant geeft verwijzingen naar verwante trefwoorden aan; rummikuppen, variant rummikubben (en omgekeerd bij rummikubben, variant rummikuppen) bij %type staat een typering van het werkwoord, zie de informatie onder het kopje Paradigma en typering van werkwoorden; deze informatie is ook te (re)construeren uit de gegevens van het paradigma bij %resum staat soms een betekenisresumé, dat is vooral het geval bij homofonie, zoals reppen - rappen; bij reppen staat haast, bij rappen staat muziek %etymologie geeft de oorsprong van het woord aan zoals dat nu vermoedelijk wordt aangevoeld; de indicaties zijn - inheems het woord voelt aan als inheems Nederlands: omzetten, peilen - klassiek oliën, cirkelen, parfumeren (waarin vertegenwoordigd: Frans, Latijn, Grieks) - Duits abseilen, langlaufen - Engels picknicken, promoten - uitheems offeren, plamuren, mazzelen
regel regel
regel regel
regel regel regel
(alle hier niet genoemde talen, zoals Russisch, Arabisch) - samengestelde woorden (samenkoppelingen) hebben een samengesteld etymologieveld: parachute+springen - klassiek+inheems - als alle delen van de samenstelling dezelfde etymologieaanduiding hebben wordt deze niet herhaald: overhouden - inheems (Opmerking: deze wijze van etymologie aangeven is gedaan voor de sample van 2000 VWS-woorden, en nog niet voor de gehele BSB.) 12. +++ is het einde van de kopinformatie van een lemma met woordsoort V; 13 - 40 na +++ wordt het flexieparadigma bij dit werkwoord getoond; volgens een vast stramien staan alle mogelijke woordvormen (flexievormen) die horen bij het trefwoord opgesomd; (technisch: er is enige variatie in het opnemen van velden, zo wordt de bijzinsvolgorde alleen gedocumenteerd bij scheidbaar samengestelde werkwoorden; het label van velden met " … de(n)/te(n)" past zich aan de inhoud aan) het toegepaste werkwoordensjabloon is algemeen, zie voor meer informatie hierover de uitleg onder het kopje Paradigma en typering van werkwoorden 42, 47, 52, 57, 62, 67, 72, 77, 82, 87, 92, 97, 102 dit is één van de geflecteerde vormen van dit lemma 43, 48, 53, 58, 63, 68, 73, 78, 83, 88, 93, 98, 103 het aantal lettergrepen van deze woordvorm; niet op alle lettergreepgrenzen mag worden afgebroken, dat staat aangegeven in het veld %letters 44, 49, 54, 59, 64, 69, 74, 79, 84, 89, 94, 99, 104 zie de informatie onder het kopje Label: %letters 45, 50, 55, 60, 65, 70, 75, 80, 85, 90, 95, 100, 105 zie de informatie onder het kopje Label: %klanken 46, 51, 56, 61, 66, 71, 76, 81, 86, 91, 96, 101, 106 zie de informatie onder het kopje Label: %regels zie de extra informatie specifiek bij werkwoorden onder het kopje Paradigma en typering van werkwoorden;
regel 107. $$$ markeert het einde van het lemma Paradigma en typering van werkwoorden Technisch In tegenstelling tot de rest van de VWS is er bij het paradigma, tussen +++ en ###, geen begin-vanregel- ( % )of einde-van-regelmarkering ( $ ) opgenomen.
pag. 30
Werkwoordensjabloon Het toegepaste werkwoordensjabloon is algemeen, en omvat alle 'normale' vormen van een werkwoord. Niet als expliciete ingang zijn opgenomen: de imperatief (die als vorm altijd wél te vinden is in het paradigma), de aanvoegende wijs en de gij-vorm van persoonsvormen verleden tijd. De als Label genoemde 'vakken' worden direct inzichtelijk als ze gekoppeld worden aan het werkwoordschema van de Van Dale Basisspellinggids. In de figuur wordt de relatie tussen de VWS-labels en de vakken van het werkwoordenschema getoond. Figuur 1
De Labels van VWS, werkwoordsparadigma gekoppeld aan de vakken van het werkwoordenschema van de Van Dale Basisspellinggids * vt-vak3_enk * vt-vak3_meerv
* vt-vak1_enk_ de(n)/te(n) * vt-vak1_meerv_ de(n)/te(n)
* vt-vak2_enk_ de(n)/te(n) * vt-vak2_meerv_ de(n)/te(n)
* vt-vak4_enk_ d(en)/t(en) * vt-vak4_meerv_ d(en)/t(en)
* t-tijd (ik-vorm) / ander-ww * t-tijd (jij-vorm, O-P) / ander-ww * t-tijd (jij-vorm, P-O) / ander-ww * t-tijd (hij-vorm) / ander-ww * t-tijd (wijvorm) / anderww * t-tijd (ik-vorm) / d-ww * t-tijd (jij-vorm, O-P) / d-ww * t-tijd (jij-vorm, P-O) / d-ww * t-tijd (hij-vorm) / d-ww * t-tijd (wijvorm) / d-ww
* woordenboekvorm * deelwoordvorm (teg.) * deelwoordvorm (teg.+buig-e) * deelwoordvorm (volt.)
In het schema zijn letters d of t vet-rood als deze onderdeel zijn van het werkwoord. In het schema zijn letters vet-blauw als deze het suffix vormen. Deze kleuren zijn in de VWS gedocumenteerd in regel 13 - 40 van het voorbeeld overtrekken, vergelijk overtrekken<> en hij trek<> over. Niet achter elk label van elk paradigma staat een werkwoordsvorm, alleen als er in de praktijk een vorm bij een label voorkomt staat die er. Soms zijn meerdere mogelijkheden benut, bijvoorbeeld bij pluizen, waar zowel regelmatige als onregelmatige verledentijdsvormen mogelijk zijn: pluisde / pluisden en ploos / plozen.
pag. 31
Na de labels zijn naast werkwoordsvormen ook persoonlijke voornaamwoorden opgenomen. Deze zijn niet zomaar gekozen om het grammaticaal getal en de persoon van de flexievorm aan te geven; ze geven ook een indicatie van de mogelijkheid van de combinatie onderwerp en persoonsvorm. Bijvoorbeeld bij het werkwoord oplaaien staat: t-tijd (ik-vorm) / ander-ww (ik) laai op t-tijd (ik-vorm) / ander-ww (bijzin) (ik) oplaai De ik-vorm wordt vanwege het educatieve belang (Wat is de ik-vorm van dit werkwoord?) ook bij dit type werkwoorden gegeven, maar het tussen haakjes zetten van "(ik)" laat zien dat "ik" niet een gebruikelijk onderwerp is bij dit werkwoord. De aanduiding ander-ww geeft aan dat het gaat om een werkwoord dat niet een d-werkwoord of een t-werkwoord is. Typering van het werkwoord In de kop van elk WW-lemma staat een typering van het werkwoord. Deze informatie is ook te (re)construeren uit de gegevens van het paradigma en is dus redundant. %type regl.vt;de-ww nabauwen, naturaliseren, konkelfoezen %type regl.vt;dd-ww omkleden, downloaden %type regl.vt;de+te-ww browsen, housen %type regl.vt;te-ww nabootsen, netsurfen, fitnessen %type regl.vt;tt-ww napraten, powerliften %type onregl.vt;dd-ww nadoen, opendoen %type onregl.vt;tt-ww nadenken, overlaten %type onregl.vt;x-ww nagaan, overlopen %type on+regl.vt;de-ww nazeggen, vrijen %type on+regl.vt;dd-ww raden, verraden %type on+regl.vt;te-ww rieken %type on+regl.vt;tt-ww meten, stoten %type on+regl.vt;x-ww overvaren, melken %type "alleen onbep. wijs" nagelbijten, parachutespringen Gebruikte afkortingen dd-ww d-werkwoord, met d als laatste letter van de ik-vorm, of ten minste met d als laatste letter van de ik-vorm in de (onregelmatige) verleden tijd de+te-ww werkwoord met zowel de mogelijkheid van suffix-de in de verleden tijd als suffix -te (houste en housde komt voor) de-ww werkwoord met suffix -de in de verleden tijd on+regl werkwoord met zowel de mogelijkheid van een regelmatige als een onregelmatige verledentijdsvervoeging onbep. onbepaalde onregl. onregelmatige regl. regelmatige te-ww werkwoord met suffix -te in de verleden tijd tt-ww werkwoord zonder t als laatste letter van de ik-vorm, met suffix -te in de verleden tijd vt verleden tijd x-ww werkwoord zonder d of t als laatste letter van de ik-vorm, zonder suffix -de of -te in de verleden tijd Extra informatie bij %regels Aan het einde van velden met het label %regels staat net voor de einde-van-regelmarkering ( $ ) een dubbele uitroepteken of een andere code. Hiermee worden vormen van werkwoorden extra getypeerd. Deze informatie is te (re)construeren uit de gegevens van het paradigma en is dus redundant. pag. 32
code !!$ p!$ p!!$ u!$
infinitief na-apen nabestellen nabestellen skaten
flexievorm aap na nabestelt bestelde na geskatet
betekenis spatiewoord prefixwerkwoord prefixwerkwoord, spatiewoord werkwoord met bijzondere vervoeging
Vanwege het één keer gedocumenteerd weergeven van geflecteerde vormen, ook al komen ze meer dan eens voor in het paradigma, kan het voorkomen dat een werkwoordsuitgang in twee (of zelfs meer) spellingcategorieën valt. Dat is aangegeven met een |-teken. %vorm %letters %klanken %regels
verkrotte ver= v@r= 2.1
$ k [k -
r r -
ot=te O]=t@ 4.2a&8.2b|8.8cv
$ $ p!$
De betekenis van dit voorbeeld: verkrotte heeft twee homonieme vormen, (a) verleden tijd en (b) verbogen vorm van het voltooid deelwoord. Er is een verschil bij het stukje otte: vorm (a) een gesloten lettergreep (cat. 4.2a) én een verledentijdsuitgang (8.2b) én vorm (b) een gesloten lettergreep (cat. 4.2a) én een deelwoordsuitgang (8.8cv) Kwantitatieve gegevens 502 5381
V-lemma's beginnend met N,O,P (unieke) woordvormen bij NOP-lemma's
(3.282 in BSB) (32.244 in BSB)
O — andere woorden De groep O-woorden is nog niet gedocumenteerd in de VWS. Toelichting op de gebruikte labels Label: %letters De woordvorm is in zijn geheel herhaald in het veld met het label %letters. Er zijn toevoegingen, die hieronder verklaard worden. code TAB
voorbeeld < > voorbeeld voorbeeld
= voorbeeld
pag. 33
betekenis behalve de letters van de woordvorm staan er TAB's in het veld %letters, met als doel de uitlijning met %klanken en %regels te regelen; door de 'verticale' uitlijning bij de spelling, uitspraak en spellingcategorieën van elke woordvorm ontstaan { letter ; klank ; regel }-tripletten p u=r i s= m e het woord "pu=ris=me"; de TAB's zelf hebben geen betekenis punthaken omsluiten een reeks klinkerletters die door een lettergreepgrens of anderszins niet samen worden uitgesproken (klinkerbotsing) pa=t's het woord pati=o's heeft een lettergreepgrens met links en rechts een klinker(letter) pat=je+p<ee{ë&=e}>r het woord patjepee=ër heeft een lettergreepgrens met links en rechts een klinker(letter); er is nog meer aan de hand binnen de punthaken, zie daarvoor de codes hieronder lettergreepgrens, meestal mag hier worden afgebroken (mits de afbreking niet is geblokkeerd, aangegeven met het voorafgaande teken / ) n<e/=o>+ko=lo=n=lis=me het woord neokolonialisme telt 8 lettergrepen en 6 afbreekposities; de eerste lettergreepgrens is geen legitieme afbreekpositie: neo=ko=lo=ni=a=lis=me
+ voorbeeld voorbeeld {|} voorbeeld
voorbeeld
voorbeeld / voorbeeld
voorbeeld
voorbeeld
voorbeeld
voorbeeld
samenstellingsgrens (samenstellingen, samenkoppelingen); dit is tevens een lettergreepgrens, waarbij mag worden afgebroken put+dek=sel, pow=er+lif=ten=de het koppelteken - of streepje uit de spelling is een samenstellingsgrens waarbij mag worden afgebroken nek-aan-nek+race (mits de afbreking niet is geblokkeerd, aangegeven met het voorafgaande teken / ) bijzondere afbreking: de niet-afgebroken vorm is weergegeven als X in {X|Y}; als er afgebroken wordt moet Y voor X in de plaats komen n=ve=ling bij afbreking verdwijnt het trema (dat geplaatst is vanwege klinkerbotsing): na=ieveling no=g{aa|a=}tje bij afbreking verdwijnt de tweede a van "nogaatje", het is dan "noga=tje" (als de grondvorm van een woord onder invloed van een suffix is aangepast, wordt deze aanpassing tenietgedaan bij afbreking) (niet aangegeven is de algemene regel dat woorden met een streepje in de spelling bij afbreking hun streepje houden, maar er geen afbreekstreepje wordt toegevoegd) hier mag niet worden afgebroken n/=pe=rij /= betekent: op de grens tussen de 2e en 3e lettergreep mag niet worden afgebroken: *na-a=perij naam+vals/-n /-n betekent: de laatste n volgt op een lettergreepgrens, maar mag daar niet worden afgebroken n{'|/=}e=tje zonder codes: n'etje heeft een lettergreepgrens n=etje, maar mag daar niet worden afgebroken o{'|/=}tje als o'tje afgebroken zou worden op de lettergreepgrens -- maar dat mag niet -- zou de apostrof (') verdwijnen; net zo gaat "b<e={ë>|e>/=}digt", de afbreking *be=edigt zou leiden tot het wegvallen van het trema, maar er mag daar niet worden afgebroken f/öhns /ö betekent dat er voor de ö mag worden afgebroken; in inheems Nederlandse woorden worden (voornamelijk bij klinkerbotsing) trema's gezet om het begin van een nieuwe lettergreep aan te geven, dat is bij woorden als föhn, röntgenstraling niet aan de orde
Label: %klanken code TAB
voorbeeld [ ]
pag. 34
betekenis behalve de klankcodes staan er TAB's in het veld %klanken, met als doel de uitlijning met %klanken en %regels te regelen; door de verticale uitlijning bij de spelling, uitspraak en spellingcategorieën van elke woordvorm ontstaan { letter ; klank ; regel }-tripletten p y=[r I s]= m @ de uitspraak is "py=[rIs]=m@"; de TAB's zelf hebben geen betekenis blokhaken omsluiten de syllabe met hoofdklemtoon; elk woord heeft precies één hoofdklemtoon
voorbeeld
het woord purisme, met uitspraak py=[rIs]=m@, heeft de hoofdklemtoon op de tweede lettergreep: ris
[[ ]]
blokhaken omsluiten een syllabe met een bijklemtoon; een woord heeft nul of meer bijklemtonen het woord onderbouw, met uitspraak [On]=d@r+[[bW]], heeft een bijklemtoon op de derde lettergreep: bouw
voorbeeld = voorbeeld
voorbeeld
voorbeeld
+ voorbeeld
syllabegrens (syllabe = 'klankgreep'); meestal komt het aantal syllaben overeen met het aantal lettergrepen, het woord paternoster heeft 4 lettergrepen / 3 lettergreepgrenzen en 4 syllaben / 3 syllabegrenzen; pa= ter+ nos= ter [[pa]]= t@r+ [nOs]= t@r maar het woord patiënt heeft 3 lettergrepen / 2 lettergreepgrenzen en 2 syllaben / 1 syllabegrens pa= tnt pa= [SEnt] er zijn woorden waarbij er variatie is in het aantal syllaben dat gerealiseerd wordt, dat is niet aangegeven in de uitspraakrepresentatie, bijvoorbeeld potentieel of adieu: potentieel po= ten= tl 4 lettergrepen [[po]]= tEn(t)= [Sel] 3 syllaben adieu a/= d 3 lettergrepen a= [dj&] 2 syllaben samenstellingsgrens (samenstellingen, samenkoppelingen); dit is tevens een syllabegrens putdeksel: [pYt]+[[dEk]]=s@l powerliftende: [pW]=@r+[[lIf]]=t@n=d@
{s
de tussen-s is aangegeven in het uitspraakveld; altijd gevolgd door een samenstellingsgrens: {s+ zoals in opsommingsteken [Op]+[[sO]]=mIN{s+[[te]]=k@n
#
een koppelteken - in de spelling wordt in de uitspraak uitgelijnd met een hekje # , het teken heeft geen klankwaarde; orang-oetan o/= rangoe= tan [[o]]= rAN# [u]= tAn ook een spatie in de spelling wordt in de uitspraak uitgelijnd, met een hekje # , het hekje heeft geen klankwaarde; %vorm haalde over $ %lettergrepen 4 $ %letters h aa l= de o/=v er $ %klanken [[h a l]]= d@ # [o]=v @r $ %regels 8.1a 4.1c 2.2 !!$
voorbeeld
pag. 35
De gebruikte uitspraakcodes zijn grotendeels volgens de conventies van SAMPA (http://nl.wikipedia.org/wiki/Klankinventaris_van_het_Nederlands). Enkele klanken hebben een andere code gekregen, om technisch-praktische redenen. Zo is vermeden om één klank met twee tekens weer te geven (zoals SAMPA de 'ei' weergeeft als Ei). De kleine letter g (niet G) is gebruikt omdat dit beter aansluit bij het karakter van het Nederlands. stemloos p in pot ch in chaos f in fiets s in samen ch in chef k in kar t in tam
VWS p x f s S k t
IPA [p] [χ] [f] [s] [ʃ] [k] [t]
tj in touwtje tsj in tsjonge sch in school ps in psycholoog ks in xylofoon ts in tsaar
c tS sx ps ks ts
[c] [tʃ] [sx] [ps] [ks] [ts]
ongespannen a in kat e in pet i in pit o in stop u in put
VWS A E I O Y
IPA [ɑ] [ɛ] [ɩ] [ɔ] [ɵ]
e in spade
@
[ə]
klinker ui in huis ij in tijd ou in koud aai in haai oei in goeiedag ooi in mooie uw in duw ieuw in nieuw eeuw in leeuw
VWS J 3 W aj uj oj yw iw ew
IPA [œy] [ɛɩ] [ɑu]
klinker e in scène eu in freule y in analyse u in centrifuge o in zone
VWS E: Y: i: y: O:
IPA [ɛː] [œː] [iː] [yː] [ɔː]
pag. 36
stemhebbend b in bot g in gat v in vier z in zaad j in journaal g in garçon d in dam l in la m in maan n in na ng in slang r in rij j in jas h in hand w in wie
VWS b g v z Z G d l m n N r j h w
IPA [b] [γ] [v] [z] [ʒ] [ɡ] [d] [l] [m] [n] [ŋ] [r] [j] [h] [ʋ]
j in jazz
dZ
[ʤ]
gespannen aa in kaas ee in pees ie in Piet oo in hoop uu in fuut eu in reus oe in boek
VWS a e i o y & u
IPA [a] [e] [i] [o] [y] [ø] [u]
Label: %regels Het label %regels is de korte aanduiding van wat preciezer als %spellingcategorieën zou zijn aangeduid. Er is een nauwe verwantschap tussen spellingregel en spellingcategorie, maar het is niet precies hetzelfde. Bij spellingcategorie 7.4 wordt dit aan de hand van enkele voorbeelden toegelicht. %ENK %lettergrepen %letters %klanken %regels %ENK %lettergrepen %letters %klanken %regels %ENK %lettergrepen %letters %klanken %regels %ENK %lettergrepen %letters %klanken %regels
niemandsland 3 $ n ie=m [n i]=m 4.4 oorlogsslachtoffer 5 $ oor= l [or]=+ [[l 6.4 perssinaasappel 5 $ p e [p E stationschef 4 $ s t s t -
++$ a A ++$
n n -
d t 5.1
s+ {s+ 7.4
l [[l -
a A -
n n -
d t]] 6.1
$ $ $
o O ++$
g x -
s+s {s]]+[[s 7.4
l l -
a A -
ch x 2.8
t+ t]]+ -
of=f [[O]]=f 4.2b
er @r 2.2
r r ++$
s+s s]+[[s 7.4
i= i]]= 3.3
n n -
aa a -
s+ s+ -
ap=p [[A]]=p 4.2b
el @l 2.2
$ $ $
a= a -u
t
o> O 10.3x
n n -
s+ch e {s]+[[S E 7.4&3.14u -
f f]] -
$ $ $
$ $ $
a) In het geval van niemandsland is de tussen-s een onproblematische s: je schrijft wat je hoort, er is geen spellingprobleem. b) Bij oorlogsslachtoffer is de tussen-s alleen in de spelling merkbaar, want als de uitspraak van het tweede lid van een samenstelling met een sisklank begint (/s/, /z/, /S/, /Z/), degemineert een eventuele tussen-s in de uitspraak. Bij oorlogsslachtoffer gaat het om een echt spellingprobleem. c) Bij perssinaasappel is er geen sprake van een tussen-s. Er verschijnt in de spelling een dubbele s als gevolg van het principe van de constante spelling van woorddelen onafhankelijk van hun context. Met een tussen-s heeft dit niets te maken. d) Bij stationschef is er wel een tussen-s, met een spelling die nog iets lastiger is dan het geval van oorlogsslachtoffer. Omdat leerlingen twijfelen of ze een enkele s of een dubbele s moeten schrijven, zijn al deze (en vergelijkbare) problemen aangeduid als categorie 7.4, met mogelijk de volgende precisering voor de onderliggende spellingregels: a) { s+} ; s+ ; 7.4 } tussen-s, maar geen spellingprobleem, je schrijft wat je hoort, …s… b) { s+s ; {s]]+[[s ; 7.4} pas op, er is een tussen-s en het tweede deel van het woord begint met een s, je schrijft …ss… c) { s+s ; s]+[[s ; 7.4 } pas op, het eerste deel van het woord eindigt op een s, het tweede deel van het woord begint met een s, je schrijft …ss… d) {s+ch ; {s]+[[S ; 7.4&3.14u } pas op, er is een tussen-s en het tweede deel van het woord begint met een s-klank die je schrijft als ch, je schrijft …sch… De spellingcategorie 7.4 omvat dus één verstekwaarde a) en drie verschillende spellingregels b), c), d). code TAB
pag. 37
betekenis behalve de spellingcategoriecodes staan er TAB's in het veld %regels, met als doel de uitlijning met %letters en %klanken te regelen; door de verticale uitlijning bij de spelling, uitspraak en spellingcategorieën van elke woordvorm ontstaan { letter ; klank ; regel }-tripletten
&
scheider van twee spellingcategorieën die bij deze letter(cluster)-klank(cluster) beide van toepassing zijn ( & betekent "en")
|
vanwege het één keer gedocumenteerd weergeven van geflecteerde vormen, ook al komen ze meer dan eens voor in het paradigma, kan het voorkomen dat een werkwoordsuitgang in twee (of zelfs meer) spellingcategorieën valt; dat is aangegeven met een |-teken ( | betekent "of"; keuze is afhankelijk van de grammaticale functie van de woordvorm - het gaat hier om homoniemen, dus homofonen die tevens homograaf zijn; - homofonen die niet homograaf zijn worden nooit in één vorm gerepresenteerd; - homografen die niet homofoon zijn worden gescheiden in vorm_1 en vorm_2)
x.y
hoofdcategorie x, subcategorie y: spellingcategorieën, grotendeels overeenkomend met de categorieën van de Van Dale Basisspellinggids; aanvullingen zijn nog niet gedocumenteerd, dat moet nog gebeuren door analyse van de uitwerking van de VWS (en BSB).
-
er geldt de verstekwaarde van klank naar letter
Verstekwaarden uitspraakcode VWS letter(s) klinkers: kort, lang, tweeklank A a E e I i O o Y u a aa e ee o oo y uu i ie & eu u oe @ e J ui medeklinkers p p t t k k b b d d s s z z f f v v x g g g m m
pag. 38
voorbeelden al, slak, geval en, bek, bekent ik, lip, gegil op, vol, gestoft uk, spul, benul aan, taak, betaalt, laatje eet, vrees, zee, tweede ook, goot, beloof uur, fuut, verhuur iets, niets, gieter, drie leuk, heuvel, reu hoes, oever, oehoe geluk, de, geluiden ui, rui, kruit, zuiver pot, snoep, hapt top, rot, teuten kop, rok, keuken bot, wiebel, krabde dal, loeder, krabde sop, ros, koster, herfst, straat zon, reuzel, gezin fiets, fles, af, erf, grofste vis, vlam, vraat, keuvelen lieg, ligt, wieg, mag, vlugst ga, leugen, gegaan, begon, duigen, orgel man, nam, komst beduimelen, ritme
n l r j w h
n l r j w h
naam, knie, maan, ment, gonst, ernst, tuinen, wensten luik, kluif, kuil, huilt, stolp, ruilen, walsen raam, braam, maar, maart, herfst, viering jas, jeuken, bejag wit, wroeten, dwerg, bewerken huis, hoeken, geheel, geheim
Merk op dat de verstekwaarde voor klank /g/ de letter g is en voor de klank /x/ ook de letter g. De klank /W/ zoals in koud, trouw, taugé, blauw heeft geen verstekwaarde. De klank /3/ zoals in ijs, prei heeft geen verstekwaarde. Label: %categorie Alleen de spellingcategorieën 1.1, 1.2abc, 1.3ab, 1.4, 1.5 gelden voor de woorden als geheel met bepaalde eigenschappen, niet voor kleinere eenheden, dus niet op het niveau van tripletten. Het gaat om spellingzuivere, eenlettergrepige woorden met de structuur KM, MK, MKM (cat. 1.1), ~KMM, MMK~ (cat. 1.2a,b,c), MMKMM, ~MMM, MMM~, MMMKMMM (cat. 1.3a,b,c), ~MMMM (cat. 1.4) en tweelettergrepige woorden (geen samenstelling of meervouds-en, geen voorvoegsel met stomme e) (cat. 1.5).
1.1
1.2a 1.2b 1.2c 1.3a 1.3b 1.3c 1.4 1.5
in, eet, ook, op, as, om, uit, oor, aan, ik, en, uil, of, al, is, aap, af, uur; doe, bui, zee, keu, zie; boot, haan, been, muur, wiel; rok, jas, wel, bus, lip; duif, neus, boek kast, rits, kaars, pols, lamp, heks, soms, iets, leuks, mens slaap, traag, bril, gras, knap, snor, fles, plas, droef, vlug, stuk, wrat, vrek staart, kruipt, blaft, plaats, klimt, dwars, trots, sliert, droomt, proeft, broers worst, kunst, tekst, eerst, arts, fietst, klotst, kermt strik, straat, spreekt, streep, spleet sprints, splitst baltst venster, stumper, bende, koster, tante, elkaar, marmot, glinstert
De tripletten { letter ; klank ; regel } van de woorden binnen categorie 1.X hebben zonder uitzondering de 'verstekwaarde' (aangegeven met een - streepje) voor alle klank-letterkoppelingen.
pag. 39
Conversietabel De conversietabel kan gebruikt worden om van trefwoorden sorteerwoorden te maken. Niet alle tekens uit de conversietabel worden hierbij gebruikt. De conversietabel is ook zeer nuttig als filter voor invoer bij een eventueel te ontwikkelen interface voor de VWS als spellingvraagbaak. Alle ingevoerde tekens die niet in de tabel voorkomen worden dan genegeerd (voorkomt bufferoverflow) en als er geen match is tussen het gezochte woord en de VWS wordt de invoerstring gereduceerd (substitutie door de waarde na de TAB) en vergeleken met 'zoekwoord' uit de VWS. De conversietabel is een TAB-gescheiden dubbellijst van links bijzondere lettertekens en rechts normale (kleine) letters [a-z]. Zwarte letters zijn volkomen normaal, de 26 kleine letters en 26 hoofdletters. Groene letters zijn altijd acceptabel, het zijn de kleine letters met normale diakritische tekens. Oranje letters zijn niet altijd normaal. Het zijn hoofdletters met diakritische tekens, en dat is in het Nederlands niet gebruikelijk. Rode letters zijn onwaarschijnlijke (maar soms niet volstrekt onmogelijke) tekens in Nederlandse woorden. Een woord als smörgåsbord (met 'gasbelletje' boven gas) is zeer uitzonderlijk. a A à á ä â ã À Á Ä Â Ã å Å ª Æ æ @
a a a a a a a a a a a a a a a ae ae a
b B
b b
c C ç Ç ¢ © Œ
c c c c c c c
d D Ð
d d d
e
e pag. 40
E è é ë ê È É Ë Ê
e e e e e e e e e
k K
k k
l L £
l l l
m M
m m
f F ƒ
f f f
n N ñ Ñ
n n n n
g G ĝ
g g g
h H
h h
i I ì í ï î Ì Í Ï Î
i i i i i i i i i i
o O ò ó ö ô õ Ò Ó Ö Ô Õ ø Ø œ OE 0
o o o o o o o o o o o o o o oe oe o
j J
j j
p P
p p
q Q
q q
r
r
R
r
s S $ š Š ß
s s s s s ss
t T ™
t t tm
u U ù ú ü û Ù Ú Ü Û
u u u u u u u u u u
v V
v v
w W
w w
x X
x x
y Y ý ÿ Ý Ÿ ¥
y y y y y y y
z Z ž Ž
z z z z
Beschrijving en fragmenten van de opgeleverde bestanden Bij de afronding van fase 2 van het verkennend onderzoek zijn verschillende bestanden opgeleverd. NOP_160612_znw.docx NOP_240512_znw.xlsx NOP_240512_znw.txt NOP_160612_ww.docx NOP_240512_ww.xlsx NOP_240512_ww.txt NOP_270512_allevormen.docx NOP_240512_tripletten.docx NOP_240512_woordvormen.docx alle_tripletten_NOP.xlsx Hoofdbestand VWS zelfstandige naamwoorden De drie bestanden NOP_160612_znw.docx NOP_240512_znw.xlsx NOP_240512_znw.txt zijn verschillende formaten voor het hoofdbestand van de zelfstandige naamwoorden. In het .docxbestand (een lemma hier afgebeeld) is de tripletstructuur gemakkelijk te zien; het .xlsx-bestand is voor sommige zoekacties gemakkelijker; het .txt-bestand bevat in feite alle informatie die nodig is voor verdere (technische) verwerking. Voorbeeld %%% %ZNW %sorteerwoord %koppeling %retrograde %nivo %variant %lidw %genus %persoon %resum %etymologie ### %ENK %lettergrepen %letters %klanken %regels %MV_1 %lettergrepen %letters %klanken %regels %MV_2 %lettergrepen %letters %klanken %regels %KLEINENK_1 %lettergrepen %letters %klanken %regels %KLEINENK_2 %lettergrepen %letters %klanken %regels
pag. 41
oplage $ oplage $ $ egalpo $ 3 $ $ de $ $ $ $ inheems oplage 3 $ o p+ [O p]+ oplagen 3 $ o p+ [O p]+ oplages 3 $ o p+ [O p]+ oplaagje 3 $ o p+ [O p]+ oplagetje 4 $ o p+ [O p]+ -
$ ++$ l [[l ++$
a=g a]]=g 4.1c
e @ 5.5
$ $ $
l [[l ++$
a=g a]]=g 4.1c
en $ @n $ 5.5&2.2 $
l [[l -+$
a=g a]]=g 4.1c
e @ 5.5
s s -
l [[l -+$
aa a]]= -
g=je xj@ 9.2
$ $ $
l [[l -
a=g a]]=g 4.1c
e= @= 5.5
tje c@ 9.2
$ $ $
$ $ $
%KLEINMEERV_1 %lettergrepen %letters %klanken %regels %KLEINMEERV_2 %lettergrepen %letters %klanken %regels $$$
oplaagjes 3 $ o p+ [O p]+ oplagetjes 4 $ o p+ [O p]+ -
-+$ l [[l -+$
aa a]]= -
g=je xj@ 9.2
s s -
$ $ $
l [[l -
a=g a]]=g 4.1c
e= @= 5.5
tje c@ 9.2
s s -
$ $ $
Hoofdbestand VWS werkwoorden De drie bestanden NOP_160612_ww.docx NOP_240512_ww.xlsx NOP_240512_ww.txt zijn verschillende formaten voor het hoofdbestand van de werkwoorden. In het .docx-bestand (een lemma hier afgebeeld) is de tripletstructuur gemakkelijk te zien; het .xlsx-bestand is voor sommige zoekacties gemakkelijker; het .txt-bestand bevat in feite alle informatie die nodig is voor verdere (technische) verwerking. Voorbeeld %%% %WW opleveren %sorteerwoord opleveren %koppeling %informatie %retrograde nerevelpo %nivo 2 %variant %type regl.vt;de-ww %resum %etymologie inheems +++ woordenboekvorm deelwoordvorm (teg.) deelwoordvorm (teg.+buig-e) deelwoordvorm (volt.) deelwoordvorm (volt.+buig-e) vt-vak1_enk_de(n) vt-vak1_enk_de(n) (bijzin) vt-vak1_meerv_de(n) vt-vak1_meerv_de(n) (bijzin) vt-vak2_enk_de(n)/te(n) vt-vak2_meerv_de(n)/te(n) vt-vak4_enk_d(en)/t(en) vt-vak4_meerv_d(en)/t(en) vt-vak3_enk vt-vak3_meerv t-tijd (ik-vorm) / ander-ww t-tijd (ik-vorm) / ander-ww (bijzin) t-tijd (jij-vorm, O-P) / ander-ww t-tijd (jij-vorm, O-P) / ander-ww (bijzin) t-tijd (jij-vorm, P-O) / ander-ww t-tijd (hij-vorm) / ander-ww t-tijd (hij-vorm) / ander-ww (bijzin) t-tijd (wij-vorm) / ander-ww t-tijd (wij-vorm) / ander-ww (bijzin) t-tijd (ik-vorm) / d-ww t-tijd (jij-vorm, O-P) / d-ww t-tijd (jij-vorm, P-O) / d-ww t-tijd (hij-vorm) / d-ww t-tijd (wij-vorm) / d-ww ###
pag. 42
$ $ $ $ $ $ $ $ $ $
ik ik wij wij
ik ik jij jij hij hij wij wij
opleveren opleveren<> opleveren<<de//suffix>> opgelever<> opgelever<<de//suffix>> lever<<de//suffix>> op oplever<<de//suffix>> lever<<den//suffix>> op oplever<<den//suffix>>
lever op oplever lever<> op oplever<> lever lever<> op oplever<> leveren op opleveren
jij op?
%vorm %lettergrepen %letters %klanken %regels %vorm %lettergrepen %letters %klanken %regels %vorm %lettergrepen %letters %klanken %regels %vorm %lettergrepen %letters %klanken %regels %vorm %lettergrepen %letters %klanken %regels %vorm %lettergrepen %letters %klanken %regels %vorm %lettergrepen %letters %klanken %regels %vorm %lettergrepen %letters %klanken %regels %vorm %lettergrepen %letters %klanken %regels %vorm %lettergrepen %letters %klanken %regels %vorm %lettergrepen %letters %klanken %regels %vorm %lettergrepen %letters %klanken %regels %vorm %lettergrepen %letters %klanken %regels %vorm %lettergrepen %letters %klanken %regels $$$
pag. 43
lever op 3 l [[l leverde op 4 l [[l leverden op 4 l [[l leveren op 4 l [[l levert op 3 l [[l opgeleverd 4 o [O opgeleverde 5 o [O oplever 3 o [O opleverde 4 o [O opleverden 4 o [O opleveren 4 o [O opleverend 4 o [O opleverende 5 o [O oplevert 3 o [O -
$ $ e=v e]]=v 4.1c $ $ e=v e]]=v 4.1c $ $ e=v e]]=v 4.1c $ $ e=v e]]=v 4.1c $ $ e=v e]]=v 4.1c $ $ p+ p]+ $ $ p+ p]+ $ $ p+ p]+ $ $ p+ p]+ $ $ p+ p]+ $ $ p+ p]+ $ $ p+ p]+ $ $ p+ p]+ $ $ p+ p]+ -
er @r 2.2
# -
o [O -
p p] -
$ $ !!$
er= @r= 2.2
de d@ 8.1a
# -
o [O -
p p] -
$ $ !!$
er= @r= 2.2
den d@n 8.1a
# -
o [O -
p p] -
$ $ !!$
e=ren @=r@n # 2.2 -
o [O -
p p] -
$ $ !!$
er @r 2.2
t t 8.5
# -
o [O -
p p] -
$ $ !!$
ge= g@= 2.1
l [[l -
e=v e]]=v 4.1c
er @r 2.2
d t 8.8bvi
$ $ $
ge= g@= 2.1
l [[l -
e=v e]]=v 4.1c
er= @r= 2.2
de d@ 8.8bvi
$ $ $
l [[l -
e=v e]]=v 4.1c
er @r 2.2
$ $ $
l [[l -
e=v e]]=v 4.1c
er= @r= 2.2
de d@ 8.1a
$ $ $
l [[l -
e=v e]]=v 4.1c
er= @r= 2.2
den d@n 8.1a
$ $ $
l [[l -
e=v e]]=v 4.1c
e=ren $ @=r@n $ 2.2 $
l [[l -
e=v e]]=v 4.1c
e=rend $ @=r@nt $ 2.2&8.8bt
$
l [[l -
e=v e]]=v 4.1c
e=ren=de @=r@n=d@ 2.2&8.8bt
$ $ $
l [[l -
e=v e]]=v 4.1c
er @r 2.2
$ $ $
t t 8.5
Afgeleide bestanden VWS NOP_270512_allevormen.docx De tripletstructuur als lineaire expressie is ook mogelijk, zoals een afgeleid bestand laat zien. Hieronder wordt een stukje met zelfstandige naamwoorden getoond, daarna enkele werkwoorden. Zo'n representatie is nodig om bij alle woordvormen een spellingniveau te berekenen. oplage oplagen oplages oplaagje oplagetje
3 3 3 3 4
o?[O?o?[O?o?[O?o?[O?o?[O?-
oplaagjes oplagetjes
3 4
oplawaai oplawaaien
3 4
oplawaaitje
4
oplawaaitjes
4
oplegger opleggers
3 3
opleggertje
4
opleggertjes
4
opleiding opleidingen
3 4
opleidinkje
4
opleidingetje
5
opleidinkjes
4
opleidingetjes
5
oplichter
3
oplichters
3
oplichtertje
4
oplichtertjes
4
oplichterij
4
oplichterijen
5
oplichterijtje
5
oplichterijtjes
5
opleef opleefde opleefden opleeft opleven oplevend oplevende lever op leverde op leverden op
pag. 44
p+?p]+?p+?p]+?p+?p]+?p+?p]+?p+?p]+?-
l?[[l?l?[[l?l?[[l?l?[[l?l?[[l?-
a=g?a]]=g?4.1c a=g?a]]=g?4.1c a=g?a]]=g?4.1c aa?a]]=?a=g?a]]=g?4.1c
e?@?5.5 en?@n?5.5&2.2 e?@?5.5 s?s?g=je?xj@?9.2 e=?@=?5.5 tje?c@?9.2
o?[O?- p+?p]+?o?[O?- p+?p]+?s?s?o?[O?- p+?p]+?o?[O?- p+?p]+?e>n?@n?10.3x&2.2 o?[O?- p+?p]+?-
l?[[l?l?[[l?-
aa?a]]=?g=je?xj@?9.2 a=g?a]]=g?4.1c e=?@=?5.5
l?l?l?l?-
a=w?a=[[w?4.1f aai?aj]]?2.6 a=w?a=[[w?4.1f
l?l?-
a=w?a=[[w?4.1f aai=?aj]]=?2.6
tje?c@?9.2
o?[O?s?s?o?[O?o?[O?-
p+?p]+?-
l?l?-
a=w?a=[[w?4.1f aai=?aj]]=?2.6
tje?c@?9.2
p+?p]+?p+?p]+?-
l?[[l?l?[[l?-
eg=g?E]]=g?4.2b eg=g?E]]=g?4.2b
er?@r?2.2 er?@r?2.2
o?[O?- p+?p]+?l?[[l?tje?c@?9.2 o?[O?- p+?p]+?l?[[l?tje?c@?9.2 s?s?o?[O?- p+?p]+?l?[[l?o?[O?- p+?p]+?l?[[l?en?@n?2.2 o?[O?- p+?p]+?l?[[l?in=kje?IN=kj@?6.5&2.9&9.2 o?[O?- p+?p]+?l?[[l?e=tje?@=c@?9.2 o?[O?- p+?p]+?l?[[l?in=kje?IN=kj@?6.5&2.9&9.2 o?[O?- p+?p]+?l?[[l?e=tje?@=c@?9.2 s?s?o?[O?- p+?p]+?l?[[l?-
eg=g?E]]=g?4.2b
er=?@r=?2.2
eg=g?E]]=g?4.2b
er=?@r=?2.2
ei=?3]]=?5.2 ei=?3]]=?5.2
d?d?d?d?-
ing?IN?6.5&2.9 in=g?I=N?6.5&2.9
ei=?3]]=?5.2
d?d?-
ei=?3]]=?5.2
d?d?-
ei=?3]]=?5.2 s?s?ei=?3]]=?5.2
d?d?-
i?I?-
ch=?x]]=?2.8
t?t?-
er?@r?2.2
o?[O?- p+?p]+?s?s?o?[O?- p+?p]+?tje?c@?9.2 o?[O?- p+?p]+?tje?c@?9.2 s?s?o?[[O?- p+?p]]+?e=rij?@=[r3]?6.5&5.2 o?[[O?- p+?p]]+?e=rij=?@=[r3]=?6.5&5.2 o?[[O?- p+?p]]+?e=rij=?@=[r3]=?6.5&5.2 o?[[O?- p+?p]]+?e=rij=?@=[r3]=?6.5&5.2
l?[[l?-
i?I?-
ch=?x]]=?2.8
t?t?-
er?@r?2.2
l?[[l?-
i?I?-
ch=?x]]=?2.8
t?t?-
er=?@r=?2.2
l?[[l?-
i?I?-
ch=?x]]=?2.8
t?t?-
er=?@r=?2.2
l?[[l?-
i?I?-
ch=?x]]=?2.8
t?t?-
l?[[l?- i?I?en?@n?2.2 l?[[l?- i?I?tje?c@?9.2 l?[[l?- i?I?tje?c@?9.2
ch=?x]]=?2.8
t?t?-
ch=?x]]=?2.8
t?t?-
ch=?x]]=?2.8 s?s?-
t?t?-
2 3 3 2 3 3 4 3 4
o?[O?o?[O?o?[O?o?[O?o?[O?o?[O?o?[O?l?[[l?l?[[l?-
p+?p]+?p+?p]+?p+?p]+?p+?p]+?p+?p]+?p+?p]+?p+?p]+?e=v?e]]=v?4.1c e=v?e]]=v?4.1c
l?[[l?- ee?e?- f?f]]?8vf l?[[l?- ee?e?- f=?v]]=?8vf de?d@?8.1a l?[[l?- ee?e?- f=?v]]=?8vf den?d@n?8.1a l?[[l?- ee?e?- f?f?8vf t?t]]?8.5 l?[[l?- e=v?e]]=v?4.1a en?@n?2.2 l?[[l?- e=v?e]]=v?4.1a end?@nt?8.8bt l?[[l?- e=v?e]]=v?4.1a en=de?@n=d@?8.8bt er?@r?2.2 ?#?o?[O?- p?p]?er=?@r=?2.2 de?d@?8.1a ?#?o?[O?-
4
l?[[l?-
e=v?e]]=v?4.1c er=?@r=?2.2
d?d?-
den?d@n?8.1a
s?s?tje?c@?9.2
s?s?-
in=g?I=N?6.5&2.9
in=g?I=N?6.5&2.9
?#?-
o?[O?-
p?p]?p?p]?-
leveren op levert op opgeleverd
4 3 4
e=ren?@=r@n?2.2 ?#?o?[O?- p?p]?er?@r?2.2 t?t?8.5 ?#?o?[O?- p?p]?ge=?g@=?2.1 l?[[l?- e=v?e]]=v?4.1c er?@r?2.2
3 4
l?[[l?- e=v?e]]=v?4.1c l?[[l?- e=v?e]]=v?4.1c o?[O?- p+?p]+?d?t?8.8bvi o?[O?- p+?p]+?de?d@?8.8bvi o?[O?- p+?p]+?o?[O?- p+?p]+?-
opgeleverde
5
oplever opleverde
l?[[l?l?[[l?-
e=v?e]]=v?4.1c er?@r?2.2 e=v?e]]=v?4.1c er=?@r=?2.2
de?d@?8.1a
opleverden
4
o?[O?-
p+?p]+?-
l?[[l?-
e=v?e]]=v?4.1c er=?@r=?2.2
den?d@n?8.1a
opleveren opleverend
4 4
o?[O?o?[O?-
p+?p]+?p+?p]+?-
l?[[l?l?[[l?-
e=v?e]]=v?4.1c e=ren?@=r@n?2.2 e=v?e]]=v?4.1c e=rend?@=r@nt?2.2&8.8bt
opleverende
5
oplevert licht op lichten op lichtte op lichtten op opgelicht
3 2 3 3 3 3
opgelichte
4
oplicht oplichten
2 3
o?[O?- p+?p]+?l?[[l?- e=v?e]]=v?4.1c e=ren=de?@=r@n=d@?2.2&8.8bt o?[O?- p+?p]+?l?[[l?- e=v?e]]=v?4.1c er?@r?2.2 t?t?8.5 l?[[l?- i?I?ch?x?2.8 t?t]]?8.5 ?#?o?[O?- p?p]?l?[[l?- i?I?ch=?x]]=?2.8 ten?t@n?8.5m ?#?o?[O?- p?p]?l?[[l?- i?I?ch?x]]=?2.8 t=te?t@?8.2b ?#?o?[O?- p?p]?l?[[l?- i?I?ch?x]]=?2.8 t=ten?t@n?8.2b ?#?o?[O?- p?p]?o?[O?- p+?p]+?ge=?g@=?2.1 l?[[l?- i?I?ch?x?2.8 t?t]]?8.8cvi o?[O?- p+?p]+?ge=?g@=?2.1 l?[[l?- i?I?ch=?x]]=?2.8 te?t@?8.8cvi o?[O?- p+?p]+?l?[[l?- i?I?ch?x?2.8 t?t]]?8.5 o?[O?- p+?p]+?l?[[l?- i?I?ch=?x]]=?2.8 ten?t@n?8.5m|8.7
oplichtend
3
o?[O?-
oplichtende
4
oplichtte oplichtten
3 3
o?[O?- p+?p]+?en=de?@n=d@?8.8bt o?[O?- p+?p]+?o?[O?- p+?p]+?-
p+?p]+?-
ge=?g@=?2.1
l?[[l?-
e=v?e]]=v?4.1c er=?@r=?2.2
l?[[l?-
i?I?-
ch=?x]]=?2.8
t?t?-
end?@nt?8.8bt
l?[[l?-
i?I?-
ch=?x]]=?2.8
t?t?-
l?[[l?l?[[l?-
i?I?i?I?-
ch?x]]=?2.8 ch?x]]=?2.8
t=te?t@?8.2b t=ten?t@n?8.2b
NOP_240512_woordvormen.docx Dit is een bestand met alleen de woordvormen met hun letter-klank-regeltripletten, zonder de algemene woordinformatie in lemmastructuur. %vorm %letters %klanken %regels %vorm %letters %klanken %regels %vorm %letters %klanken %regels %vorm %letters %klanken %regels %vorm %letters %klanken %regels %vorm %letters %klanken %regels %vorm %letters %klanken %regels %vorm %letters %klanken
pag. 45
gepolode ge= p o=l g@= [p o]=l 2.1 - 4.7b gepolood ge= p o=l g@= [p o]=l 2.1 - 4.7b polo $ p o=l o [p o]=l 4.7b polode $ p o=l o=de [p o]=l 4.7b poloden $ p o=l o=den [p o]=l 4.7b poloën $ p o=l
$ o=de $ o=d@ $ 4.7e&8.8bv $ oo d o t 8.8bv $ o 4.3
$ $ $ $
$ $
$ o=d@ $ 4.7e&8.1a
$
$ o=d@n $ 4.7e&8.1a
$
{ë|=e}>n $ o= @n $ -u 10.1&2.2 {ë|=e}>nd $ o= @nt $ -u 10.1&8.8bt $ {ë|=e}>n=de $ o= @n=d@ $
$
$
%regels %vorm %letters %klanken %regels
4.7b poloot $ p o=l oo [p o]=l 4.7b
%vorm %letters %klanken %regels %vorm %letters %klanken %regels %vorm %letters %klanken %regels %vorm %letters %klanken %regels %vorm %letters %klanken %regels %vorm %letters %klanken %regels %vorm %letters %klanken %regels %vorm %letters %klanken %regels
paté $ p a=t p a=[t 4.7d patés $ p a=t p a=[t 4.7d pateetje $ p a=t p a=[t 4.7d pateetjes p a=t p a=[t 4.7d patent $ p a=t p a=[t 4.7d patenten p a=t p a=[t 4.7d patentje $ p a=t p a=[t 4.7d patentjes p a=t p a=[t 4.7d
-u
10.1&8.8bt
$
t o -
$ t 8.5
é e] 3.2u
$ $ $
é e 3.2u
s s] -
$ $ $
{ee|é=}tje e]=c@ $ 9.2e $ $ {ee|é=}tje e]=c@ s 9.2e -
$
s $ $
$
e E $ e E -
n n -
t t] -
$ $ $
n= n]= -
t t -
en @n 2.2
e E $ e E -
n n]= -
t=je c@ 9.2
$ $ $
n n]= -
t=je c@ 9.2
s s -
$ $
$ $ $
$ $ $
NOP_240512_tripletten.docx Dit is een afgeleid bestand dat ontstaan is door bij elk triplet alle woordvormen te zoeken. Het levert omvangrijke opsommingen op bij verstekwaarden van klank-letterkoppelingen, en geeft direct inzicht in minder frequent voorkomende spellingregels. De vet-groene kleur geeft de plaats van het triplet aan, blauw is het stukje woord dat daaraan voorafgaat, oranje is het stukje woord dat volgt. Van beide gevallen een fragment. a A bak op, bakt op, bakte op, bakten op, bracht om, bracht over, brachten om, brachten over, brak op, dacht na, dachten na, gaf op, gaf over, gepaft, gepafte, gepakt, gepakte, gepardonneerd, gepardonneerde, geparfumeerd, geparfumeerde, geparkeerd, geparkeerde, geparticipeerd, geparticipeerde, gepast, geplakt, geplakte, geplant, geplante, geplast, geprakt, geprakte, gepraktiseerd, gepraktiseerde, had over, hak om, hakt om, hakte om, hakten om, hang op, hangt op, knap op, knapt op, knapte op, knapten op, kras op, krast op, kwam na, kwam neer, kwam om, kwam op, kwam over, kwam overeen, lap op, lapt op, lapte op, lapten op, las na, mat op, maak nat, maakt nat, maakte nat, maakten nat, maken nat, nacht, nachtblindheden, nachtblindheid, nachtblindheidje, nachtblindheidjes, nachtdienst, nachtdiensten, nachtdienstje, nachtdienstjes, nachtdier, nachtdieren, nachtdiertje, nachtdiertjes, nachtegaal, nachtegaaltje, nachtegaaltjes, nachtegalen, nachten, nachtjapon, nachtjaponnen, nachtjaponnetje, nachtjaponnetjes, nachtjapons, nachtje, nachtjes, nachtkast, nachtkasten, nachtkastje, nachtkastjes, nachtlamp, nachtlampen, nachtlampje, nachtlampjes, nachtmerrie, nachtmerries, nachtmerrietje, nachtmerrietjes, nachtpon, nachtponnen, nachtponnetje, nachtponnetjes, nachtpons, nachtrust, nachtrusten, nachtrustje, nachtrustjes, nachtslot, nachtsloten, nachtslotje, nachtslotjes, nachtvlinder, nachtvlinders, nachtvlindertje, nachtvlindertjes, nachtvorst, nachtvorsten, nachtvorstje, nachtvorstjes, nachtwerk, nachtwerken, nachtwerkje, nachtwerkjes, nachtzoen, nachtzoenen, nachtzoentje, nachtzoentjes, nam op, nam over, nam, nar, narcis, narcisje, narcisjes, narcissen, narcose, narcosen, narcoses, narcosetje, narcosetjes, narcotica, natgemaakt, natgemaakte, natgeregend, natgeregende, natgespoten, natmaak, natmaakt, natmaakte, natmaakten, natmaken, natmakend, natmakende, natregen, natregende, natregenden, natregenen, natregenend, natregenende, natregent, natspoot, natspoten, natspuit, natspuiten, natspuitend, natspuitende, naamdag, naamvals-n'en, naamvals-n'etje, naamvals-n'etjes, naamvals-n, naamvalsn's, nachtkast, nachtkastje, nachtkastjes, nachtlamp, nachtlampen, nachtlampje, nachtlampjes, nadacht,
pag. 46
nadachten, nadarhek, nadarhekje, nadarhekjes, nadarhekken, nagedacht, nagedachte, nagedachtenis, nagedachtenisje, nagedachtenisjes, nagedachtenissen, nagellak, nageslacht, nageslachten, nageslachtje, nageslachtjes, nakwam, nalas, nalatenschap, namiddag, natuurramp, natuurrampen, natuurrampje, natuurrampjes, natuurwetenschap, navulpak, navulzak, nectar, nectars, nectartje, nectartjes, Nederland, Nederlanden, Nederlandje, Nederlandjes, Nederlands, Nederlandsen, Nederlandsje, Nederlandsjes, neerkwam, neerlandici, neerlandicus, neerlandicusje, neerlandicusjes, neerlandicussen, neerslag, neerval, neervalt, nekkramp, nekkrampen, nekkrampje, nekkrampjes, nestkast, nestkastje, nestkastjes, neusgat, neusklank, neusklanken, neusklankje, neusklankjes, niemandsland, niemandslanden, niemandslandje, niemandslandjes, niemandsland, niemandslanden, niemandslandje, niemandslandjes, niemendal, nieuwjaarsdag, nieuwsblad, nijptang, nijptankje, nijptankjes, non-actief, non-actiefje, non-actiefje, non-actiefjes, non-actiefjes, non-actieve, nonactieven, non-actieven, noodgang, noodgankje, noodgankjes, noodgeval, noodlanding, noodlandingen, noodlandingetje, noodlandingetjes, noodlandinkje, noodlandinkjes, noodtoestand, noodtoestanden, noodtoestandje, noodtoestandjes, nooduitgang, nooduitgankje, nooduitgankjes, nostalgie, nostalgieën, nostalgietje, nostalgietjes, notenbalk, notenbalken, notenbalkje, notenbalkjes, ochtendjas, octaangehalte, octaangehalten, octaangehaltes, octaangehaltetje, octaangehaltetjes, olielamp, olielampen, olielampje, olielampjes, olievat, olifant, olifanten, olifantje, olifantjes, ombracht, ombrachten, ombudsman, omgang, omgangstaal, omgangstaaltje, omgangstaaltjes, omgangstalen, … et cetera, et cetera a's as] 9.1 pa's, papa's a's as 9.1 nappa's, noga's, nota's, notenpasta's, oma's, omega's, opa's, opera's, orka's, paella's, pagina's, pampa's, panda's, panorama's, papaja's, pappa's, paprika's, pasja's, pasta's, perestrojka's, pergola's, peseta's, pianola's, pinda's, piranha's, pizza's, placenta's, plasma's, platina's, poema's, poesta's, primula's, prisma's, programma's, propaganda's, protoplasma's, proza's, puntkomma's, pyjama's o's os] 9.1 po's o's os 9.1 numero's, oregano's, pasfoto's, personenauto's, piano's, piccolo's, placebo's, polo's, politieauto's, poncho's u's ys] paraplu's, parvenu's
9.1
{aa|a=}tje a]=c@ 9.2 paatje, paatjes, papaatje, papaatjes {aa|a=}tje a=c@ 9.2 nappaatje, nappaatjes, nogaatje, nogaatjes, notaatje, notaatjes, notenpastaatje, notenpastaatjes, omatje, omaatjes, omegaatje, omegaatjes, opaatje, opaatjes, operaatje, operaatjes, orkaatje, orkaatjes, paellaatje, paellaatjes, paginaatje, paginaatjes, pampaatje, pampaatjes, pandaatje, pandaatjes, panoramaatje, panoramaatjes, papajaatje, papajaatjes, pappaatje, pappaatjes, paprikaatje, paprikaatjes, pasjaatje, pasjaatjes, pastaatje, pastaatjes, perestrojkaatje, perestrojkaatjes, pergolaatje, pergolaatjes, pesetaatje, pesetaatjes, pianolaatje, pianolaatjes, pindaatje, pindaatjes, piranhaatje, piranhaatjes, pizzaatje, pizzaatjes, placentaatje, placentaatjes, plasmaatje, plasmaatjes, platinaatje, platinaatjes, poemaatje, poemaatjes, poestaatje, poestaatjes, primulaatje, primulaatjes, prismaatje, prismaatjes, programmaatje, programmaatjes, propagandaatje, propagandaatjes, protoplasmaatje, protoplasmaatjes, prozaatje, prozaatjes, puntkommaatje, puntkommaatjes, pyjamaatje, pyjamaatjes {ee|e=}tje e]=c@ 9.2 preetje, preetjes {ee|e=}tje e=c@ 9.2 perpetuum mobileetje, perpetuum mobileetjes e=tje @=c@ 9.2 nachtjaponnetje, nachtjaponnetjes, nachtponnetje, nachtponnetjes, naïevelingetje, naïevelingetjes, nakomelingetje, nakomelingetjes, narretje, narretjes, navolgingetje, navolgingetjes, navulverpakkingetje, navulverpakkingetjes, nederzettingetje, nederzettingetjes, neigingetje, neigingetjes, nekvelletje, nekvelletjes, neonnetje, neonnetjes, neutronenbommetje, neutronenbommetjes, niemendalletje, niemendalletjes, nieuwelingetje, nieuwelingetjes, nijptangetje, nijptangetjes, nivelleringetje, nivelleringetjes, no-claimkortingetje, no-claimkortingetjes, nonnetje, nonnetjes, noodgangetje, noodgangetjes, noodgevalletje, et cetera
Bestand VWS voor niveaubepaling alle_tripletten_NOP.xlsx Dit opgeleverde bestand wordt uitgebreid beschreven in het volgende deel van dit verslag.
pag. 47
Niveaubepaling spellingmoeilijkheid Het systematisch toekennen van een spellingmoeilijkheidsniveau voor een woordenlijst is het vernieuwendste onderdeel van de verkennende studie VWS. Omdat er geen directe empirische ondersteuning beschikbaar is voor het bepalen van zulke niveaus, zijn er veel aannames gedaan die mogelijk - en dan liefst op basis van wetenschappelijk onderzoek - tot bijstellingen leiden. Intussen is er binnen deze verkenning wel een systeem ontworpen dat tenminste bij eerste beoordeling een heel acceptabele indeling geeft. Het systeem kan gehandhaafd worden terwijl de verschillende factoren waarmee de waardes berekend worden geheel of gedeeltelijk herzien kunnen worden. De niveaubepaling zou per leerplan een verschillend resultaat opleveren, met waarschijnlijk meer onderlinge overeenkomsten dan verschillen (vergelijk de overeenkomsten bij de diverse indelingen in bijlage E). Omdat alles nieuw is, en omdat het betrekkelijk veel handwerk is om van alle verschillende tripletten te bepalen bij welk niveau ze moeten worden ingedeeld, is gekozen voor één uitwerking van niveaubepaling. Met deze uitwerking tonen we pragmatisch aan dat niveaubepaling goed mogelijk is, het drukt niet onze voorkeur uit voor een bepaald leerplan. De uitkomst van de niveaubepaling is weergegeven in een Excel-bestand, met twee tabbladen: op het eerste tabblad staan alle gegevens, op het tweede tabblad de gesorteerde resultaten. Per tabblad volgt nu in meer detail een beschrijving. Beschrijving Excel-bestand, het eerste tabblad: alle_tripletten_NOP kolom inhoud omschrijving A woord woordvormen die horen bij de lemma's met de beginletters N, O, P uit de databank (ander bestand, in Word); alle vormen zijn opgenomen, ook heel onwaarschijnlijke, die in het Word-bestand gemarkeerd zijn met -- of -+ B lettergr het aantal lettergrepen van het woord (zonder rekening te houden met plaatsen waar niet afgebroken zou mogen worden); dit wordt berekend uit de databank C triplet1 het eerste { letter ; klank ; regel }-triplet; direct afkomstig uit de databank (Word-bestand); een triplet wordt in het Excelbestand om technische redenen gescheiden door vraagtekens (?) D…T triplet2 … 18 het tweede en volgende triplet, in dit (deel)bestand tot een maximum van 18 tripletten per woord (president-directeurtjes) { p ; [[p ; - } { r ; r ; - } { e=s ; e]]=z ; 4.7e&3.13u } { i= ; i= ; 3.3 } { d ; [[d ; - } { e ; E ; - } { n ; n ; - } { t ; t]] ; - } { - ; # ; 11.1 } { d ; [[d ; - } { i= ; i]]= ; 3.3 } { r ; r ; - } { e ; E ; - } { c= ; k= ; 3.12u } { t ; [t ; - } { eur= ; &r]= ; 6.4 } { tje ; c@ ; 9.2 } { s ; s ; - }
U
NAVO
V
#tripletten
W
instap t1
pag. 48
grammaticale code, in dit bestand N = zelfstandig naamwoord, V = werkwoord, A = bijvoeglijk naamwoord/bijwoord, O = overige woordsoorten (de grammaticale categorieën N en V zijn aparte bestanden in Word) (de categorieën A en O zijn niet in dit bestand opgenomen) het aantal tripletten van het woord, zoals weergegeven in de kolommen C … T; dit wordt berekend uit de databank het instapniveau van het eerste triplet; dit is redactioneel toegekend, in een hier niet weergegeven, aparte tabel, toekenning per uniek triplet; elke waarde die hier is vermeld wordt door Excel in de aparte tabel opgezocht (zie toelichting onder deze tabel)
X … AN
instap t2 … t18
AO
instap
AP
extragw1
AQ … BG
extragw2 … 18
BH BI
extragw gem.extrgw
BJ
zwaarte
BK
ltrgrp012
BL
niveau
BM
ambi
het instapniveau van het tweede en volgende triplet, tot een maximum van 18 waardes voor instapniveaus, gelijk aan het aantal tripletten van het woord het hoogste instapniveau van de tripletten van het woord bepaalt het uiteindelijke instapniveau van het woord; een eenvoudige Excelfunctie een inschatting van een 'extra gewicht' van het eerste triplet van het woord; dit extra gewicht is redactioneel bepaald door een inschatting van de moeilijkheid van dit specifieke triplet binnen de spellingcategorie waartoe het hoort; (niet te zien in deze tabel:) het extra gewicht wordt samengesteld uit een aantal factoren, deels direct uit de data af te leiden, deels als een didactische inschatting (zie toelichting onder deze tabel) het extra gewicht van het tweede en volgende triplet, tot een maximum van 18 per woord het totaal van de extra gewichten van alle tripletten van het woord weging van het totaal aan extra gewichten; (niet te zien in deze tabel:) deze weging is afhankelijk van het totale extra gewicht, de lengte van het woord en een instelbare wegingsfactor een door berekening ingeschatte moeilijkheidsgraad van het woord naast het triplet dat het hoogste instapniveau heeft (niet te zien in deze tabel:) de procedure is als volgt: van alle tripletten wordt het gemiddelde genomen van het instapniveau en een (instelbare) constante die ervan afgetrokken wordt, de constante is het niveau van eind groep 3 / klas 1, dat is het niveau waarop alle verstekwaarden van klank-letterverbindingen bekend zijn bij leerlingen een inschatting van de (extra) moeilijkheid van een woord, gebaseerd op het aantal lettergrepen; 0 betekent: één lettergreep 1 betekent: twee lettergrepen 2 betekent: drie of meer lettergrepen dit is een inschatting van de moeilijkheidsgraad van het hele woord, een optelsom van het instapniveau, een weging van het extra gewicht (de extra moeilijkheid per triplet), de zwaarte (de moeilijkheid van alle tripletten behalve degene die het instapniveau bepaalt) en de woordlengte uitgedrukt in het aantal lettergrepen; het niveau is altijd ten minste zo hoog als het instapniveau als een woord een gelijke uitspraak heeft als een ander woord uit de databank, maar een onderling afwijkende spelling, dan staat dat woord (soms: die woorden) in de laatste kolom (nabestelt/nabesteld)
Toelichting kolom W, instapniveau Het instapniveau wordt eerst per triplet handmatig toegekend, vervolgens wordt door Excel per woord bepaald wat het hoogste instapniveau is van alle tripletten van dat woord, en dat is dan het instapniveau van het hele woord. Later wordt nog een weging gemaakt van de instapniveaus van alle andere tripletten van het woord, om daarmee de moeilijkheidsgraad verder te bepalen. Het instapniveau van een triplet kan vastgesteld worden aan de hand van een leerplan, zoals te zien is in bijlage E. Liever nog gebeurt dit aan de hand van een uitgewerkte lesmethode, omdat daar ook pag. 49
binnen een schooljaar aangegeven is wanneer welk onderwerp aan bod komt. Het vaststellen van het instapniveau is zo preciezer, want de aanduidingen in leerplannen zijn vaak per jaar, of nog grofmaziger. Om praktische redenen hebben we gekozen voor de methode Zin in Spelling (Cranshoff & Zuidema, uitgeverij Zwijsen, Tilburg): de methode is voor groep 3 t/m 8 ingedeeld in telkens 10 eenheden. Per eenheid zijn in de handleiding de spellingcategorieën aangeduid met dezelfde systematiek als de Basisspellinggids/de BasisSpellingBank, en komen overeen met het overzicht van Bijlage E. In principe kan elk systeem hiervoor gekozen worden, mits het voldoet aan de eerder genoemde eisen van eenduidigheid van toekenning, compleetheid en onderlinge exclusiviteit van categorieën. We merken nog eens op dat de bestaande leerplannen beslist niet uitblinken als het gaat om deze formele eisen. De concrete invulling van de instapniveaus is als volgt: Alles wat in groep 3 geleerd is over spelling (spellingzuivere woorden als bal, dik, lees, roos) krijgt de niveauaanduiding 20. Categorieën die in groep 4 het eerst aan de orde komen nummeren van 21 … 30: 21 is groep 4, 1e eenheid; 22 is groep 4, 2e eenheid; en zo verder tot 30, dat is groep 4, 10e eenheid. Het hoogste niveau dat op de basisschool geleerd wordt is 70, voor groep 8, eenheid 10. Alle categorieën die pas na de basisschool voor het eerst aan bod komen, hebben niveau 71 gekregen; merk op dat dit zelden voorkomt (volledige beheersing van een categorie komt wél vaak later dan het basisonderwijs); in de letters N, O, P komt niveau 71 wel voor bij grammaticale categorie N, toevallig niet bij V (in de omvangrijker BSB komt dat wel enkele keren voor). Toelichting kolom AP, extra gewicht Per triplet is een inschatting gemaakt van de moeilijkheid van het triplet, binnen de gegeven spellingcategorie. Bijvoorbeeld is de uitheemse spelling van de /i/klank als letter i (positie) als makkelijker aangemerkt dan de schrijfwijze y (polyester), e (negrospiritual) of ee (overheadsheet). De extra moeilijkheid wordt aangeduid met een getal van 0 (niet moeilijk) tot 9 (extreem moeilijk). De toekenning is redactioneel, gebaseerd op taalkundige kennis en didactische kennis van spellingonderwijs. Naast de didactische beoordeling van eventuele extra moeilijkheid, is er een extra gewicht toegekend aan tripletten met klinkers. Als deze op een klankgreepgrens voorkomen leidt dat automatisch tot wat extra gewicht, klinkerbotsing levert nog een punt op, het niet samenvallen van een klankgreepgrens met een lettergreepgrens eveneens. De details van dit systeem zijn niet zo heel belangrijk, het gaat erom dat er per triplet naast het instapniveau een extra gewicht toegekend kan worden als daar een didactische aanleiding voor is. Misschien zijn er meer factoren die een rol spelen, misschien moet het onderlinge gewicht van de moeilijkheden aangepast worden. Dit alles zou nader onderzocht kunnen worden. Een voorbeeldstukje van de raadpleegtabel voor het toekennen van extra gewicht per triplet staat hieronder.
pag. 50
extragew
[[klinkr]]=
niet afbr
bij klbots
grens /=
lastig
catnivo
categorie
uitspraak
spelling
voorbeeld woord bij uniek triplet
Raadpleegtabel voor het toekennen van de niveaus van afzonderlijke tripletten
…
…
…
…
olie-industrie
i
4.4
39
1
1
neurochirurgieën
i]]=
4.4
39
1
1
nostalgieën
i]=
4.4
39
1
1
poëziealbum
i]+
4.4
39
1
1
poesiealbum
i+
4.4
39
1
1
nachtmerrie
ie
i
4.4
39
0
nostalgie
ie
i]
4.4
39
0
neurochirurgie
ie
i]]
4.4
39
0
oliebol
ie+
i]+
4.4
39
0
preses
ie+
i+
4.4
39
0
natuurgebieden
ie=d
i]]=d
4.4
39
0
ontbiedend
ie=d
i]=d
4.4
39
0
opvliegen
ie=g
i]]=g
4.4
39
0
priegelwerk
ie=g
i]=g
4.4
39
0
poliklinieken
ie=k
i]]=k
4.4
39
0
optieken
ie=k
i]=k
4.4
39
0
…
…
…
…
oliënde
n=de i=@n=d@ 4.4&10.1&8.8bt
58
5
5
oliënd
nd
i=@nt
4.4&10.1&8.8bt
58
5
5
…
…
…
…
neurochirurgietje
ie=tje
i]]=c@
4.4&9.2
39
1
1
nostalgietje
ie=tje
i]=c@
4.4&9.2
39
1
1
nachtmerrietje
ie=tje
i=c@
4.4&9.2
39
1
1
nasi
i
i
4.4u
39
3
pi
i
i]
4.4u
39
3
1
4
neerlandici
i
i]]
4.4u
39
3
1
4
pi'tje
i
i]=
4.4u
39
3
1
4
…
…
…
…
patjepeeër
<ee
e]]=
4.5
27
1
1
2
onderzeeër
<ee
e]=
4.5
27
1
1
2
onomatopees
ee
e
4.5
27
nam mee
ee
e]
4.5
27
…
…
…
…
prehistorie
e+
e]+
4.5u
27
perpetuum mobile's
e's
es
4.5u&9.1
49
7
pre's
e's
es]
4.5u&9.1
49
7
psycheetje
{ee|e=}tje
e=c@
4.5u&9.2
27
9
…
…
…
…
pag. 51
3
0 1
1
1
1 7
1
8 9
triplet7
triplet8
triplet9
triplet10
triplet11
c [[s 3.13 u
e E -
r r -
t t]] -
er= @r= 2.2
t [t -
ui J -
g x -
d t] 8.8b v
4
p p -
e=t e=[t 4.7e
u=n y]=n 4.7b
a>'s as 10.3&9. 1
5
p p -
a>=n [a]=n 10.3&4.7b
o+ o+ 4.3
c k 3.12u
extragw5
extragw6
0 2 0
0 5 0
20
20
29
20
20
49
20
20
20
niveau
extragw4
2 0 0 6
instap t11
extragw3
2 0 0 0 2
20
ltrgrp012
extragw2
1 3 3 0 0
instap t10
extragw1
58 58 58 53 53
20
zwaarte
58
instap t9
20 53 49
20
gem.extrgw
instap t5
20 39 27
instap t8
instap t4
58
extragw
instap t3
20
instap t7
instap t2
20 58 20 46 53
extragw8
instap t1
23 58 26 46 39
instap t6
#tripletten
20 30 30 20 20
extragw7
NAVO
11 3 6 5 11
1
3 5 4 7 9
1 7 3 6 3
2 16 3 15 8
2 2 2 2 2
63 83 66 76 66
1 0
o O -
0
ambi
s+z s]]+[[z 7.1
overreedde overtuigt
de tabel loopt door op de volgende regels
triplet6
n= n= -
aa a -
N V V N N
pag. 52
d t]] 6.1
l l e=de e]=d@ 4.1a&8.8b v
instap
vervolg van vorige regels
vervolg van vorige regels
pianoconcert
a A -
p+b p]+[[b 7.1 er=r @r=[r 2.2&6. 2
3
petunia's
b [[b -
o [O o/=v [[o]]= v 4.1c o/=v [[o]]= v 4.1c
de tabel loopt door op de volgende regels
overtuigd
m+ m]]+ -
triplet5
4
e E -
triplet4
overrede
w w -
triplet3
4
triplet2
lettergr
opblaaszwembad
triplet1
woord
Enkele voorbeeldwoorden Met enkele voorbeeldwoorden wordt de tabel toegelicht: opblaaszwembad, overrede, overtuigd, petunia's, pianoconcert. Vanwege de grote breedte is de tabel in drie stukken geknipt die eigenlijk achter elkaar moeten. In de volledige tabel zijn nog meer kolommen, die zijn nodig als woorden langer zijn, of preciezer: meer tripletten omvatten. De kolommen die bij de voorbeelden hieronder geheel leeg blijven zijn niet weergegeven.
Beschrijving Excel-bestand, het tweede tabblad: woorden gesorteerd op niveaus Het tweede tabblad geeft de resultaten van alle niveautoekenningen van het eerste tabblad weer. kolom A
inhoud woord
B
NAVO
C
instap
D
niveau
omschrijving woordvormen die horen bij de lemma's met de beginletters N, O, P uit de databank grammaticale code, in dit bestand N = zelfstandig naamwoord, V = werkwoord het hoogste instapniveau van de tripletten van het woord bepaalt het uiteindelijke instapniveau van het woord dit is een inschatting van de moeilijkheidsgraad van het hele woord
De resultaten: verschillen in moeilijkheid De woorden zijn nu per grammaticale categorie gesorteerd op instapniveau, daarna op het niveau van de moeilijkheidsgraad (sorteervolgorde: kolom B, C, D, A). Een greep uit de makkelijke zelfstandige naamwoorden: naaf, naam, nar, neef, neet, nek, nep, nerts, nest, net, neus, nier, niet, niet, nimf, nip, nis, noest, nok, non, noot, nop, nor, nuk, nul, nut, paal, paar, pak, pal, pan, pap, pap, paps, part, part, pas, pats, peen, pees, pek, pels, pen, pens, pers, pest, pet, pets, peuk, peul, piek, piep, pier, pil, pils, pin, pint, pit, plaag, plaat, plaats, plag, plak, plan, plant, plas, plek, plens, plint, ploeg, plof, plons, plug, pluim, pluis, pluk, plus, poef, poefs, poel, poen, poep, poes, poets, pof, pok, pol, pols, pomp, pont, pook, pool, poos, poot, pop, por, port, post, pot, praal, praat, prak, preek, prent, pret, priem, prik, prins, proef, prop, pruik, pruim, prul, prut, puf, puin, puist, pump, pumps, punt, punt, pup, pups, put Enkele makkelijke werkwoordsvormen: nam, neeg, neem, neuk, neus, nies, nies, niks, nip, noem, paf, pak, pas, pel, pers, piep, pik, pin, plaag, plaats, plak, plas, pleeg, plens, ploeg, plof, plons, ploos, pluis, pluk, poep, poets, pof, pomp, por, prak, preek, prees, prik, proef, prop, pruil, pruts, puf, natmaak, ontbos, ontbrak, ontbreek, ontgaan, ontgin, ontglip, ontgon, ontken, ontkiem, ontkom, ontkwam, ontleen, ontliep, ontloop, ontplof, ontpop, ontroer, ontruim, ontsier, ontslaan, ontsloeg, ontsnap, ontspan, ontstaan, ontstak, ontsteek, ontstop, ontwaak, ontwar, ontweek Een rijtje zelfstandige naamwoorden van gemiddelde moeilijkheid: palinkje, penninkje, poginkje, puddinkje, narigheden, nattigheden, onenigheden, opschuddinkje, overtredinkje, overwinningen, overwinningetje, overwinninkjes, overhoring, overhoringen, overhoringetje, overhorinkjes, overwinninkje, overhorinkje, papkinderen, pleegkinderen, nieuwjaarsdag, nieuwjaarskaart, omgangstaal, omgangstaaltje, omgangstaaltjes, ongeluksdag, ongeluksgetal, onweerswolken, oorlogsgewelden, papkindertjes, pleegkindertjes, poolshoogtes, nieuwjaarskaarten, noorderzon, ongeluksdaagjes, ongeluksdagen, ongeluksgetalletjes, onweersbui, onweersbuien, onweersbuitje, onweersbuitjes, onweerswolk, onweerswolkjes, oorlogsgeweld, oorlogstijden, oosterbuur, poolshoogte, poolshoogten, poolshoogtetje, poolshoogtetjes, nieuwjaarsdaagje, nieuwjaarsdaagjes, nieuwjaarsdagen, nieuwjaarskaartje, nieuwjaarskaartjes, nieuwsbladeren, noorderzonnetjes, noordwesterstorm, noordwesterstormen, noordwesterstormpjes, oerrunderen, oerrundertjes, omgangstalen, ongeluksdaagje, ongeluksdagje, ongeluksdagjes, ongeluksgetallen, ongeluksgetalletje, ontwikkelingsland, ontwikkelingslanden, ontwikkelingswerk, ontwikkelingswerken, onweerswolkje, oorlogsfilm, oorlogsfilms, oorlogspad, oorlogstijd, oosterbuurtje, oosterbuurtjes, parelhoenderen, parelhoenders, plaatjesboek, Prinsjesdag, niemandslanden, nieuwjaarsdagje, nieuwjaarsdagjes, noorderzonnen, noorderzonnetje, noordwesterstormpje Ook uit het midden, nu werkwoordsvormen: natspoot, ontbeet, ontbood, ontstond, genoot, ombond, omdeed, omreed, onthield, ontstonden, ophield, opliet, opmat, opreed, opsloot, opstond, optrad, opwond, nadeed, naliet, natspoten, niesen, ombonden, ombracht, omkocht, onthielden, opat, ophielden, oplieten, opmaten, opstonden, optrapag. 53
den, opwonden, opzat, opzocht, paardreed, nadacht, nalieten, ombrachten, omkochten, onderhield, onderhield, onderhielden, onderhielden, ondervond, ondervonden, ontbeten, ontboden, opsloten, opzaten, opzochten, nadachten, omdeden, omreden, onderzochten, opreden, opschoot, opzeiden, paardjereed, paardreden, na-aap, nadeden, nagelbeet, nazeiden, onderzocht, opaten, genoten, paardjereden, nagelbeten, overbracht, overbrachten, overdachten, overdeed, overhield, overhielden, overleed, overliet, opschoten, overdacht, overhad, overlieten, overhadden, na-aapt, na-apen, opendeed, overdeden, overleden, overreed (overreedt), na-aapte, na-aapten, opendeden, overreden (overreedden), niksend, ontdek, ontdook, ontduik, ontgaand, ontslaand, ontstaand, onttrek, onttrok, plaatsend, plantend, poetsend, pompend, printend, prutsend, pulkend, geneukt, geniest (geniesd), geniet, genikst, genipt, gepaft, gepakt, gepast, geperst, gepest, gepiept, gepikt, gepit, geplaatst, geplakt, geplant, geplast, geploft, geplukt, gepoept, gepoetst, gepoft, gepompt, gepoot, gepost, gepraat, geprakt, gepreekt, geprijkt, geprikt, geprint, geproest, geproost, gepropt, geprutst, gepuft, geput, neerslaand, neukend, neuzend, niksende, noemend, omdoend, omgaand, omhelsd (omhelst), omslaand, ontbrandend, ontbrandende, ontgaande, onthuld (onthult), ontkend (ontkent), ontkiemd (ontkiemt), ontleend (ontleent), ontmaskerend, ontmaskerende, ontroerd (ontroert), ontruimd (ontruimt), ontsierd ontsiert), ontslaande, ontstaande, ontvoerd (ontvoert), ontward (ontwart), ontwerpend, ontwerpende, ontziend, opgaand, opslaand, opstaand, opziend De top van moeilijke zelfstandige naamwoorden: pop-up, pop-ups, non-stopvlucht, non-stopvluchten, niet-rokers, niet-rokertjes, non-stopvluchtje, nonstopvluchtjes, pinchers, pitcher, pitchers, pitchertjes, niet-roker, niet-rokertje, non-actief, pincher, pinchertjes, pop-upje, pop-upjes, non-actiefje, non-actiefje, non-actiefjes, non-actiefjes, orang-oetangs, orang-oetans, orang-oetantje, orang-oetantjes, pietjes-precies, pinchertje, pitchertje, procesverbaal, proces-verbaaltje, proces-verbaaltjes, non-actieve, non-actieven, non-actieven, orang-oetan, orang-oetangetjes, orang-oetankjes, peper-en-zoutstel, pick-ups, pietje-precies, processen-verbaal, proces-verbalen, no-claimkortingetjes, orang-oetang, orang-oetangen, orang-oetangetje, orangoetannetjes, patchoelietjes, peper-en-zoutstellen, peper-en-zoutstelletje, peper-en-zoutstelletjes, pickup, president-directeurtje, president-directeurtjes, procesjes-verbaal, procesje-verbaal, procureursgeneraal, no-claimkorting, no-claimkortingen, no-claimkortingetje, orang-oetankje, paard-en-wagen, paard-en-wagens, paard-en-wagentje, paard-en-wagentjes, patchoeli, president-directeur, presidentdirecteuren, procureurtjes-generaal, no-claimkortinkje, no-claimkortinkjes, orang-oetannen, orangoetannetje, patchoelietje, patchoeli's, procureur-generaal, procureurtje-generaal, nek-aan-nekraces, patches, pick-upjes, nationalismetjes, nek-aan-nekrace, passe-partoutjes, pick-upje, potentiaaltjes, potentieeltjes, putschen, nek-aan-nekraceje, nek-aan-nekracejes, olie-en-azijnstel, olie-en-azijnstelletjes, passe-partoutje, passe-partouts, potentiaaltje, potentieeltje, nationalisme, nationalismen, nationalismes, nationalismetje, olie-en-azijnstellen, olie-en-azijnstelletje, passe-partout, potentiaal, potentieel, patchen, patchworken, patchworks, patch, potentialen, prêt-à-portertjes, putsch, putschjes, negrospiritualtjes, potentiëlen, prêt-à-porters, prêt-à-portertje, producertjes, patchjes, patchwork, patchworkjes, prêt-à-porter, negrospiritual, negrospirituals, negrospiritualtje, presse-papiertjes, producers, nationaliteiten, patchworkje, presse-papiers, producertje, presse-papiertje, putschje, nationaliteit, nationaliteitjes, producer, nationaliteitje, practical jokes, presse-papier, officemanagertjes, papier-macheetjes, papier-machés, patchje, papier-maché, practical joke, officemanagers, papiermacheetje, practical jokejes, officemanagertje, officemanager, practical jokeje, przewalskipaard, przewalskipaarden, przewalskipaardje, przewalskipaardjes, plafonnières, plafonnièretjes, plafonnièretje, onemanshowtjes, pied-à-terretjes, pied-à-terres, pied-à-terretje, plafonnière, onemanshows, onemanshowtje, pied-à-terre, pied-à-terren, onemanshow De echt moeilijke werkwoordsvormen zijn: publiceer, gepermitteerde, geprogrammeerd, permitteren, programmeerde, programmeerden, programmeert, gepermitteerd, ontcijfert, opkalefater, opkalefateren, permitteerde, permitteerden, permitteert, proclameer, publiceren, geobserveerd, geobserveerde, ontcijferde, ontcijferden, ontcijferend, ontcijferende, opengezette, parafeer, geproclameerde, gepubliceerd, gepubliceerde, ontcijferd, opgekalefaterde, parachutegesprongen, parachutespring, parachutesprong, proclameren, programpag. 54
merend, programmerende, publiceerde, publiceerden, publiceert, geproclameerd, opgekalefaterd, opkalefaterde, opkalefaterden, opkalefatert, parachutespringen, parachutesprongen, permitterend, permitterende, nuanceer, opkalefaterend, opkalefaterende, parachutespringt, paraferen, proclameerde, proclameerden, proclameert, publicerend, publicerende, geparafeerd, geparafeerde, nuanceren, genuanceerde, nuanceert, parachutespringend, parachutespringende, parafeerde, parafeerden, parafeert, proclamerend, proclamerende, genuanceerd, nuanceerde, nuanceerden, patrouilleer, gepatrouilleerde, nuancerend, nuancerende, patrouilleren, gepatrouilleerd, paraferend, paraferende, patrouilleerde, patrouilleerden, patrouilleert, poloën, poloënd, poloënde, patrouillerend, patrouillerende, pitch, pitchen, pitcht, gepitcht, pitchte, pitchten, gepitchte, pitchend, pitchende Conclusie Een systeem van niveautoekenning bij alle woorden is haalbaar. Het binnen het verkennend onderzoek ontwikkelde systeem zou vanwege de vele aannames een interessant onderzoeksterrein zijn voor verder wetenschappelijk onderzoek, maar het laat nu al zien dat het tot redelijke resultaten leidt. Foutherkenning is niet uitgewerkt binnen het kader van de verkenning. Het is wel een interessant en vrij gemakkelijk uitvoerbaar onderdeel. Per triplet wordt een inschatting van de meest voor de hand liggende fout(en) gedaan. Als gebruikers van het systeem een foute spelling gebruiken - ze hebben immers twijfels over het woord dat ze opzoeken - herkent het systeem het bedoelde woord toch, mits er sprake is van een denkfout. Willekeurige typefouten (en meer systematische zoals letterverwisseling) worden dan nog niet herkend. Bij werkwoorden is de indeling in instapniveaus niet zo heel geslaagd, omdat de onderwerpen meestal in groep 7/klas 5 voor het eerst behandeld worden, maar niet per se in klimmende moeilijkheid. Bijvoorbeeld is de tegenwoordige tijd niet moeilijker of makkelijker dan de regelmatige verleden tijd, maar wat later aan de orde komt wordt toch, automatisch, als moeilijker gerangschikt. Vanwege het beperkte karakter van deze verkennende studie is optredende ambiguïteit (kolom BM op tabblad 1) niet verwerkt tot berekening van een extra zwaarte van het niveau van woorden. Zo is ook de categorie 1.X nog geen onderdeel van het systeem (omdat dit een categorie op woordniveau is, niet op tripletniveau). Het gaat hier niet om fundamentele moeilijkheden die de bruikbaarheid van het voorgestelde systeem ter discussie zouden stellen. Uitbreiding van het aantal woorden levert slechts zeer beperkte extra inspanning op voor de niveautoekenningen, want alleen als er nieuwe tripletten ontstaan (nieuwe types) bij woorden moeten deze een niveautoekenning krijgen, de rest is berekening. Bij toename van de omvang van de Verrijkte Woordenlijst wordt de extra inspanning voor niveaubepaling relatief steeds geringer.
Inschatting vervolgtraject Vooruitlopend op de uitkomsten van het publieksonderzoek van fase 3 van deze studie, maken we hier een voorlopige inschatting van wat wij denken dat uitwerking van de VWS aan inspanning kost. Dit doen we binnen het kader van een aantal uitdrukkelijke aanbevelingen. We realiseren ons dat er niet heel veel tijd meer is om in 2015 een betrouwbaar, kwalitatief goed systeem beschikbaar te hebben. Eerste aanbeveling: maak een goed projectplan Binnen het kader van de verkenning is het niet mogelijk om een volledig uitgewerkte projectbegroting te presenteren. We geven in grote lijn aan wat er gebeuren moet, en geven op grond van projectervaring een schatting van de omvang. Zo is de ordegrootte bekend, maar het verdient aanbeveling om een meer gedetailleerde projectbegroting en -planning op te stellen voor de start ervan.
pag. 55
Tweede aanbeveling: maak een werkend systeem voor VWS, maar niet met alle denkbare mogelijkheden en varianten Het is goed om de inhoudelijke verantwoordelijkheid van het project breder trekken dan alleen het uitvoerende projectteam. Worden de juiste keuzes gemaakt, inhoudelijk, en zijn deze van voldoende kwaliteit? Een verbinding met een taalafdeling van een universiteit bevelen we hiervoor aan. Hier kunnen vragen gesteld worden over taalinhoudelijke zaken en wordt verantwoording afgelegd over gemaakte keuzes. Niet alle inhoudelijke zaken moeten vooraf bediscussieerd worden. Maak een verantwoord systeem, met ten minste een goede oplossing voor elke relatie uitspraak-spelling-regel, en besteed zo weinig mogelijk tijd aan het vinden van varianten. Het uitbreiden van het systeem met uitspraakvarianten, alternatieve meervouds- of verkleinvormen kan wachten tot een latere versie als daar behoefte aan blijkt te zijn. Compleet willen zijn voor alle variatie is een valkuil voor het project. We raden aan het systeem al in de eerste slag uit te werken voor een omvang van de Woordenlijst zoals deze in 2015 wordt gepubliceerd (ervan uitgaand dat dit een vergelijkbare omvang is als in 2005). Als dat niet haalbaar blijkt kan volstaan worden met de woordselectie van de Basisspellinggids. In beide gevallen adviseren we het volledige flexieparadigma te documenteren. Los van de keuze voor een bepaalde omvang van de woordselectie verdient het aanbeveling kritisch te zijn over de manier van woorden selecteren. Bij een alfabetische lijst wordt er gemakkelijk vanuit gegaan dat regelmatige afleidingen van woorden door gebruikers gevonden worden door enkele woorden boven of onder de alfabetische plaats te kijken. In een (elektronische) databank werkt dat niet zomaar. Als iemand pijlvorm in de Woordenlijst zoekt en niet vindt, maar wel pijlvormig, dan zal hij doorgaans tevreden zijn. En plakkerigheid is gewoon plakkerig + -heid. In boekvorm geen probleem, omdat je verwante woordvormen onmiddellijk herkent, maar als databank niet altijd handig. Dit probleem is bij de Basisspellinggids / BSB veel sterker, omdat daar vanwege de gewenste beperkte omvang van het boek veel regelmatige flexie is weggelaten. Ook dit is geen grote zorg voor de eerste versie van de VWS, maar een aandachtspunt voor de onderhoudsfase van het bestand. Vooruitlopend op de uitkomsten van het publieksonderzoek adviseren we om (gegenereerde) uitspraak toe te voegen aan het systeem. Een tweede uitbreiding ten opzichte van de hier gepresenteerde uitwerking van de VWS is foutherkenning. Met een relatief bescheiden inspanning is het mogelijk om fout gespelde vormen te herkennen, hetgeen de bruikbaarheid voor het publiek sterk verhoogt. Derde aanbeveling: werk resultaatgericht, wees tevreden met een redelijke kwaliteit Begin zo snel mogelijk aan het bouwen van het systeem. Er zijn afhankelijkheden binnen het project, dus als er te lang gewacht wordt met starten en opschalen, kan in een latere fase de tijdsdruk te groot worden. Het is geen lineair ontwikkeltraject, en daarom kan de doorlooptijd niet in alle fasen verkort worden door inzet van meer personele middelen. De uitwerking van de VWS van woorden met de beginletters N, O, P, zoals in dit rapport beschreven, is beschikbaar in gelijke kwaliteit voor alle letters A-Z (de BasisSpellingBank). Het gaat hier om de zelfstandige naamwoorden en de werkwoorden. We adviseren om met de auteur van dit werk afspraken te maken over een vergoeding voor het gebruik hiervan. Met de BSB als uitgangspunt wordt een aanzienlijke tijdswinst gehaald. Onze inschatting is dat de volledige BasisSpellingBank van voldoende omvang is om een (vrijwel) volledige beschrijving te krijgen van de spellingeigenaardigheden van het Nederlands. De kwaliteit van het werk is hoog. Het maken van een foutloos systeem van deze omvang is onmogelijk. Een heel goed systeem kan wél. Het lijkt een nationale sport om bij het verschijnen van een nieuw Groen Boekje (vermeende) fouten op te sporen en daarmee de publiciteit op te zoeken. Veel van dit soort opwinding kan voorkomen worden door direct bij de presentatie van de VWS een goede communicatie te voorzien. Er
pag. 56
zou bovendien een standaardformulier moeten komen om correcties of aanvullingen te melden. Dit formulier moet direct bij het vrijgeven van de VWS beschikbaar zijn. Van de uitvoerders van het project moet uitdrukkelijk een prestatiegerichte werkhouding gevraagd worden (‘aangenomen werk’); inspanningsverplichting alleen leidt niet tot een systeem dat op tijd kan verschijnen. Een ambtelijke werkomgeving is hiervoor niet geschikt, er moet snel en creatief geschakeld worden. Voortdurend moet de juiste afweging gemaakt worden tussen aandacht voor de grensgevallen binnen het systeem, de taalkundige uithoeken, en de voortgang van het geheel. En juist voor dit project geldt: le mieux est l’ennemi du bien. Vierde aanbeveling: werk op basis van taalregels, doe het vervolg niet volledig handmatig De letters N, O, P (en de hele BasisSpellingBank) zijn redactioneel uitgewerkt, en daarna op verschillende manieren met reguliere expressies, sorteringen en selecties gecontroleerd. Dat is geen sluitende controle, voor zover zoiets al mogelijk zou zijn voor de VWS. Een vrijwel waterdichte controle is mogelijk als er taalregels worden opgesteld voor de flexievormen, de relaties tussen spelling, uitspraak en regel, zoals eerder in tentatieve vorm is gebeurd in Groen zonder bladeren (Zuidema, Weber, Nunn, Neijt, Van Heuven, 1994). Juist doordat er nu al een omvangrijke verzameling woorden handmatig gedocumenteerd is kan dit werk zeer sterk versneld worden, met een gegarandeerde hoge kwaliteit. Door reverse engineering kunnen heel snel taalregels ontwikkeld worden: voor elk te regelen kenmerk wordt telkens een verschilverzameling aangelegd tussen de output van het systeem in ontwikkeling en hetgeen redactioneel is vastgelegd. Dat leidt tot bijstelling van de regels, of eventueel tot het aanpassen van het redactiewerk. Als er dubbelzinnigheid is worden deze gevallen voorgelegd aan de Spellingcommissie, die een eenduidige uitspraak doet. In een iteratief proces worden regels en eventuele uitzonderingen (die dan als zodanig gemarkeerd worden) in overeenstemming gebracht met de handmatig opgestelde verrijking. Deze aanpak heeft grote voordelen: Het is vanzelf de basis voor een uitbreidbaar systeem. Opschaling tot een niveau van de Woordenlijst (ruim 100.000 woorden) is geen probleem, het redactiewerk bestaat vooral uit controle van voorspelde (tussen)resultaten. Het bestand wordt intern consistenter en betrouwbaarder. De kwaliteit neemt toe naarmate het bestand groter wordt - bij handmatig werk betekent schaalvergroting bijna automatisch kwaliteitsafname. Opschaling tot een omvang van veel meer dan 100.000 woorden is mogelijk. Er hoeft geen speciale editor ontwikkeld te worden voor de ontwikkelfase. Bij het werk voor het verkennende onderzoek VWS en de BasisSpellingBank is gebruikgemaakt van Office 2010 (Word, Excel), en daarmee zijn de grenzen van zulke standaardpakketten bereikt: per grammaticale categorie zijn de bestanden duizenden pagina’s groot, het volledige Excelbestand voor toekennen van niveaus overschrijdt de 100 Mb. Uitbreiding met veel nieuwe woorden betekent een omslachtig traject als het handmatig gebeurt, want verdeling over veel verschillende bestanden wordt dan noodzakelijk. Door de taalregels en het voorbereidend programmeerwerk hoeven redacteuren niet het hele systeem in een keer in een Word-bestand tot hun beschikking te hebben. Het is in alle gevallen nodig om taalregels toe te passen op de databank voordat deze geschikt is. Om de documentatie niet onnodig ingewikkeld te maken zijn assimilatieverschijnselen op morfeemgrenzen zelden aangegeven. Deze kunnen betrouwbaar berekend worden (zie voor documentatie het Uitspraakwoordenboek van Heemskerk en Zonneveld). Een goede beschrijving van de opgestelde taalregels is een product op zichzelf, waar taaltechnologie van kan profiteren. Doe onderzoek Niet per se nu al binnen het project, maar zeker belangrijk is het doen van onderzoek met het VWSsysteem. Op den duur krijgen bijvoorbeeld de niveauaanduidingen meer status als er empirische evidentie is voor de inrichting van het systeem. Bij het opstellen van teksten met verwijzingen (hyperlinks) tussen de woorden en de verklarende tekst van de handleiding moet een balans gevonden
pag. 57
worden voor de compleetheid en overzichtelijkheid. Die kan door experimenteren worden verkregen. De op- en aanmerkingen van gebruikers kunnen nieuwe vragen op de onderzoeksagenda zetten. De documentatie van de taalregels (flexie, morfologie, toepassing van spellingregels) en de ontwikkeling ervan tot een werkend systeem, zijn van een voldoende complexiteit om er een dissertatie aan te wijden. Het is van wetenschappelijk belang dat de regels die de VWS bijeen houden voor een groter publiek beschikbaar komen. Kosten en tijdsduur We stellen voor een keuze te maken uit de volgende twee varianten: een uitwerking van de VWS met een omvang als de Basisspellinggids of met een omvang van de Woordenlijst. De laatste optie heeft onze uitdrukkelijke voorkeur. Als voor de eerste optie gekozen wordt kan er niet gemakkelijk opgeschaald worden naar een groter systeem, dan moet alsnog eerst een taalkundig regelsysteem ontwikkeld worden. Er moet voldoende tijd gereserveerd worden om conflicten met het bestaande Woordenlijst-bestand op te sporen en op te lossen, plus tijd om aanwijzingen van de Spellingcommissie te verwerken. De tijd die hiermee gemoeid is vinden wij moeilijk in te schatten, en is niet begroot in het onderstaande. Afhankelijk van de wens om didactische terminologie te uniformeren kan een vrij moeilijk in te schatten, maar zeker langdurig traject begonnen worden met belanghebbenden uit het onderwijs. De Nederlandse Taalunie kan ook kiezen om eigen terminologie te hanteren en onderwijsdeskundigen een vertaalslag te laten maken naar hun eigen situatie en wensen; dus handhaven van de status quo. De VWS tot een omvang van de Woordenlijst 2005 De uitwerking van de VWS tot een omvang van de Woordenlijst 2005 begroten wij op 10 mensjaren werk. De woordselectie is zinvol en voor het publiek zeer herkenbaar. De bruikbaarheid is heel groot als men de VWS zelf als naslagwerk wil gebruikten. Het team kent ten minste de volgende expertise: databaseprogrammeur (technische systeemontwikkeling, webapplicatie); taalregelprogrammeur (Perl, reguliere expressies, veel ervaring nodig; reverse engineering van het werk dat gedaan is voor de BasisSpelingBank, het leidt tot een veel betere versie van het eerder genoemde rapport Groen zonder bladeren, berekening van assimilatieverschijnselen op morfeemgrenzen); redactionele medewerkers (verschillende taken, zoals controleren van morfologische structuur, uitspraak, spellingregels, flexieparadigma, eindresultaat, opstellen van uitleg en hulpteksten); projectcoördinatie (zowel technisch als taalkundig inzicht, ervaring met complexe projecten); begeleidings-/stuurgroep (universiteit, NTU). Het project levert op: een werkende VWS van een omvang van ruim 100.000 woorden met volledige flexie, ten minste een correcte uitspraakrepresentatie, koppeling met spellingregels. Het toevoegen van nieuwe woorden aan dit systeem kost steeds minder moeite, omdat het systeem steeds beter automatisch voorspelt wat de documentatie van zulke nieuwe woorden zou moeten zijn. Deze aanpak leidt tot een beheersysteem voor een zeer omvangrijke woordverzameling. De VWS tot een omvang van de Basisspellinggids Voor de uitwerking van de VWS tot een omvang van de Basisspellinggids begroten wij op 5 mensjaren werk. De woordselectie is zinvol en voor het publiek herkenbaar, maar we verwachten onmiddellijk de vraag naar uitbreiding tot de volledige Woordenlijst. Dit is vooral geschikt voor onderwijs, iets minder als naslagwerk voor volwassenen.
pag. 58
Het team kent ten minste de volgende expertise: databaseprogrammeur (technische systeemontwikkeling, webapplicatie); taalregelprogrammeur met een beperkte taak (berekening van assimilatieverschijnselen op morfeemgrenzen); redactionele medewerkers (verschillende taken, handmatig compleet maken van de grammaticale categorieën A en O, opstellen en controleren van morfologische structuur, uitspraak, spellingregels, flexieparadigma, eindresultaat, opstellen van uitleg en hulpteksten); projectcoördinatie (zowel technisch als taalkundig inzicht, ervaring met complexe projecten); begeleidings-/stuurgroep (universiteit, NTU). Het project levert op: een werkende VWS van een omvang van ongeveer 23.000 woorden met volledige flexie, ten minste een correcte uitspraakrepresentatie, koppeling met spellingregels. Het toevoegen van nieuwe woorden aan dit systeem kan niet automatisch.
pag. 59
pag. 60
Fase 3: Voorstel en voorbeeldmateriaal voorleggen aan vertegenwoordigers van mogelijke toekomstige gebruikers van de Verrijkte Woordenlijst Spelling (VWS) Het Verkennend onderzoek naar de wenselijkheid en haalbaarheid van een verrijking van de Woordenlijst Nederlandse Taal t.b.v. spellingonderwijs wordt uitgevoerd in opdracht van de Nederlandse Taalunie. Het onderzoek is verdeeld in drie fasen. Fase 1 Fase 2 Fase 3
Het selecteren van relevante orthografische kenmerken. Implementatie van relevante kenmerken op een sample van 2000 woorden. Voorstel en voorbeeldmateriaal voorleggen aan vertegenwoordigers van mogelijke toekomstige gebruikers van de Verrijkte Woordenlijst Spelling (VWS).
In dit deel wordt verslag gedaan van fase 3 van het onderzoek.
Inleiding In dit deel van het verkennende onderzoek is onderzocht hoe een verrijking van de Woordenlijst Nederlandse Taal ontvangen wordt in het onderwijsveld. Het is immers denkbaar dat bepaalde typen verrijking controversieel zijn onder potentiële gebruikers. Achtereenvolgens bevat dit hoofdstuk de vraagstelling, de methode van onderzoek, resultaten, bespreking van de resultaten, conclusie en aanbevelingen.
Vraagstelling De onderzoeksvragen van dit deel van het verkennende onderzoek zijn: Hoe worden de verrijkingen door het onderwijsveld gewaardeerd (positief of negatief)? Verschillen de oordelen per beroepsgroep? Zullen de verrijkingen gebruikt worden? En zo ja: hoe en met welk doel?
Methode Deelnemers De deelnemers aan dit verkennende onderzoek zijn Nederlandse, Vlaamse en Surinaamse vertegenwoordigers van potentiële gebruikersgroepen, zoals docenten uit het primair en secundair onderwijs, methodemakers en -uitgevers, vertegenwoordigers van onderwijsgevendenorganisaties en orthopedagogen. Procedure De Nederlandse Taalunie heeft een uitnodiging verstuurd aan de beoogde deelnemers. Daarin werd het plan om de woorden van de Woordenlijst te verrijken genoemd, en werd het adres bekendgemaakt van een website met nadere toelichting en een vragenlijst. Deze brief is ruim verspreid, ook via vakverenigingen. De onlinebevraging is door de Radboud Universiteit Nijmegen georganiseerd. Wie de website bezocht, kreeg de vragen in NETQ (http://www.netq-enquete.nl/) voorgelegd. NETQ is een speciaal voor elektronische vragenlijsten ontwikkeld programma, dat als voordeel heeft dat vanuit iedere computer slechts een maal een vragenlijst kan worden ingezonden.2 Met de Nederlandse en Vlaamse uitgeverijen hebben de auteurs van dit rapport afzonderlijk contact opgenomen (en daarvan wordt in het vervolg ook steeds afzonderlijk verslag gedaan). Dat contact begon met een mail met de motivatie: “Omdat uitgevers een belangrijke rol vervullen in het onderwijs, wil de Nederlandse Taalunie ook u met name uitnodigen om te reageren. Daarom zullen wij u binnenkort bellen
2
Met dank aan drs. Joop Kerkhoff afdeling Taalwetenschap Radboud Universiteit Nijmegen voor technische ondersteuning. pag. 61
met de vraag wat u van de verrijkingsplannen vindt.” Vervolgens kregen we telefonisch of schriftelijk commentaar, soms na overleg met collega’s binnen de uitgeverij. Vragenlijst Dit waarderingsonderzoek is uitgevoerd met een schriftelijke vragenlijst. Na vragen met betrekking tot de persoonsgegevens werd een toelichting gegeven op de verrijkingsplannen. Deze uitleg omvat de vier verschillende soorten verrijking die aan de Woordenlijst kunnen worden toegevoegd: 1. alle vormen van het woord, ook de minder gebruikelijke (die nu niet in het Groene Boekje zijn opgenomen); 2. de uitspraak van het woord, en de spellingregels die rekening houdend met deze uitspraak de spelling bepalen; 3. de moeilijkheidsgraad van het woord, eventueel uitgesplitst in instapniveau (het eerste moment van systematische aanbieding in het onderwijs) en moeilijkheidsgraad (de complexiteit van de spellingregels die bij dat woord horen, en de opeenstapeling van spellingproblemen in het hele woord); 4. andere woorden met een vergelijkbare spelling, opdat docenten beschikken over oefenmateriaal. Deze vier mogelijkheden werden toegelicht in een voorlichtingsfilmpje van tien minuten; in bijlage F staan de afbeeldingen van het filmpje en de tekst die daarbij werd uitgesproken. Vervolgens zijn zeven vragen gesteld, waarbij de deelnemers hun mening kunnen geven op een vijfpuntsschaal: de eerste vraag voor de algemene indruk, de tweede om te controleren of de uitleg duidelijk genoeg was, vier vragen over de vier onderdelen van de verrijking, tot slot een vraag over mogelijk toekomstig gebruik. Aan het einde was er ruimte voor algemene opmerkingen. Zie bijlage G voor de tekst van de vragenlijst. De Nederlandse en Vlaamse uitgeverijen kregen eveneens de informatie van bijlage F (in deze vorm) en de volgende korte samenvatting van de plannen toegestuurd: (1) meer informatie over woordvormen, bijvoorbeeld altijd alle meervoudsvormen, verkleinvormen en werkwoordsvormen van een woord; (2) uitleg bij ieder woord en bij iedere woordvorm, uitgaande van de uitspraak en met vermelding van de spellingregels; (3) informatie over de moeilijkheidsgraad van het woord en het moment waarop de spelling van het woord kan worden onderwezen, het instapniveau; (4) andere woorden met dezelfde spellingproblematiek, om te laten zien hoe vaak een bepaalde spellingregel voorkomt en om te gebruiken in oefeningen en toetsen. Met daaropvolgend de tekst: Waarschijnlijk kunt u zich op basis van deze vier korte omschrijvingen al een eerste oordeel vormen. Van belang is vooral of u de uitbreidingen nuttig vindt en of u ze denkt te gaan gebruiken. Kunnen wij deze vragen telefonisch aan u voorleggen?
Resultaten Deelnemers en persoonsgegevens De website is 1262 keer bezocht (vier testbezoeken niet meegeteld). 867 deelnemers zijn begonnen met het invullen van de vragen. Minder dan de helft, 380 deelnemers, is toegekomen aan het beantwoorden van de evaluatievragen na de uitleg, wat veroorzaakt kan zijn doordat alleen op computers met afspeelprogrammatuur de uitleg kon worden getoond. 366 deelnemers hebben de vragenlijst geheel afgerond; 14 deelnemers hebben een deel van de evaluatievragen ingevuld. Vanuit Suri-
pag. 62
name is de vragenlijst door 37 deelnemers als bestand naar de NTU verstuurd. Het gaat om een groep van 16 leraren voortgezet onderwijs, 2 leraren basisonderwijs en 19 studenten Nederlands. Wanneer de waardering van deze groep afwijkt van het algemene patroon, doen we daarvan apart verslag; de precieze uitkomsten van deze groep staan in bijlage H. In het vervolg wordt alleen verslag gedaan van de 380 deelnemers die ten minste een van de evaluatievragen hebben beantwoord. 351 deelnemers hebben de eerste vraag Bent u vakmatig verbonden aan het spellingonderwijs? met ja beantwoord. Uit de vraag naar iemands beroepsmatige activiteiten blijkt dat veel deelnemers leraar zijn, zie tabel 1. leraar basisonderwijs/primair onderwijs
112
leraar Nederlands in het voortgezet/secundair onderwijs
147
remedial teacher/leraar speciaal onderwijs
33
ontwikkelaar/auteur/uitgever van lesmateriaal
31
toetsontwikkelaar
14
onderwijsadviseur/pedagogisch begeleider
35
anders, nl.
90
Tabel 1.
De beroepsmatige activiteiten van de 380 deelnemers. Omdat iemand verschillende beroepsmatige taken kan vervullen, is het totaal groter dan 380.
De 90 deelnemers met een andere beroepsmatige activiteit dan voorzien in de vraag, gaven als toelichting: academisch taalonderwijsonderzoeker; vrijwilliger via Gilde Rotterdam Nederlandse les (totaal) aan buitenlanders; ambulant begeleider cluster 2; ambulant begeleider cluster 2 (spraak- taalstoornissen) specialisatie lezen en spellen; auteur; auteur "Spelling op z'n best" uitg. april 2012 CPS; behandelaar ernstige dyslexie logopedist; belangstellend voor taal en spelling; beleidsadviseur; bijlesinstituutbeheerder; buitengewoon onderwijs Vlaanderen; communicatieverantwoordelijke pedagogische begeleidingsdienst; coördinator eerste graad; coördinator taalbeleid; directeur bassischool; docent huiswerkinstituut in Leeuwarden; docent communicatieve vorming taal; docent en trainer voor eigen eenmanszaak; docent hbo; docent hoger onderwijs; docent Hogeschool; docent lerarenopleiding; docent lerarenopleiding lager onderwijs (VL); docent Nederlands; docent Nederlands en communicatieve vorming in de lerarenopleiding; docent Nederlands en Taal; docent Nederlands in de lerarenopleiding; docent Nederlands in het buitenland; docent Nederlands lerarenopleiding tot 2006; docent Nt2 isk van JWC; dyslexiebehandelaar; dyslexiebehandelaar; dyslexiebehandelaar ONL; dyslexiecoach; educatief consulent cultuurcentrum; eigen bureau voor remedial teaching en studiebegeleiding; gepensioneerd taalkundige en docent Nederlands; huiswerkbegeleider; ICT Coördinatie Antwerpen; leraar secundair onderwijs; student Lerarenopleiding Lager; taaldocent Pabo Thomas More; ik werk voor de cambiowezen; inspecteur; interesse hebbende; intern begeleider; intern begeleider basisonderwijs; intern begeleider basisonderwijs / taalkundige; intern begeleider PO; invalleerkracht; lector lerarenopleiding; leerplanontwikkelaar; leraar in het mbo-onderwijs; leraar Nederlands in het mbo; lerarenopleider; lerarenopleider; lerarenopleider aan de universiteit; lerarenopleider bachelor lager onderwijs; lerarenopleider lager onderwijs; lerarenopleider Nederlands; lerarenopleider primair onderwijs; lerarenopleider tweedegraadslerarenopleiding Nederlands; lerares Nederlands tertiair onderwijs; logopedist (5x); logopedist sbo-school; logopedist/dyslexiespecialist (2x); logopediste in het buitengewoon onderwijs type 1 en 8 in België; ik heb ieder schooljaar pag. 63
meerdere spellinggroepjes; maatschappelijk werkster; medebehandelaar dyslexie; docent Pabo; nt2; NT2-begeleider primair onderwijs; NT2-specialist; dyslexiespecialist; onderwijsassistent en student Pabo; onderwijsonderzoeker; onderzoek, psycholinguistiek, taaldidactiek; onderzoeker taalonderwijs; redacteur en eindredacteur van een landelijke website de lerarenopleidingen betreffende en notities schrijven als beleidsondersteuner van een hogeschool; rt master sen; student; student lerarenopleiding Nederlands; studente Nederlands; systeemspecialist Oracle; taal- en rekencoördinator MBO Zadkine, projectleider AVO-team LOC West; taalcoördinator; tekstschrijver; uitgever; xyx. Uit de antwoorden op de vraag Waar woont u? blijkt dat 61% (231/380) in Nederland woonachtig is, 34% (130/380) in Vlaanderen en 2,5% (9/380) in Suriname. Daarnaast zijn er 37 deelnemers die hun vragenlijst afzonderlijk naar de NTU hebben opgestuurd, zie bijlage H. De overige deelnemers zijn woonachtig in België (4x), Curaçao (1x), Duitsland (2x) en de Verenigde Staten (3x). Uit Wat is uw leeftijd? blijkt dat 3% jonger is dan 25 jaar, 36% tussen de 26 en 46 jaar oud is, 60% tussen de 46 en 65 jaar, en 2% ouder dan 65 jaar. De antwoorden op de vragen, algemeen overzicht De volgende figuren geven de uitkomsten weer van de vragen die op een vijfpuntsschaal konden worden beantwoord. De kolommen geven in percentages de verdeling van de antwoorden op de vijfpuntsschaal aan, rechts daarvan staat achtereenvolgens de inhoud van de schaal, het aantal antwoorden, het gemiddelde van de antwoorden met de standaarddeviatie tussen haakjes en het aantal en percentage positieve antwoorden. Het gemiddelde ligt minimaal bij 1 (alle deelnemers kiezen het eerste rondje van de schaal) en maximaal bij 5 (alle deelnemers kiezen het laatste rondje van de schaal). Het aantal en percentage positieve antwoorden is de som van het uiterst positieve antwoord en het gematigd positieve antwoord (1 en 2 op de schaal, of 4 en 5, al naargelang de invulling van de vijfpuntsschaal). Vraag 1. Wat is uw algemene indruk van de verrijkte Woordenlijst?
percentage
Schaal: 1=negatief 3=geen mening 5=positief
antwoord 1
n=380 Gemiddeld 4.5 (±0.8) 346 positieve antwoorden, 91% 2
3
4
5
Vraag 2. Vond u het voorbeeldmateriaal voldoende duidelijk?
percentage
Schaal: 1=duidelijk 3=geen mening 5=onduidelijk
antwoord 1
pag. 64
n=372 Gemiddeld 1.6 (±1.0) 324 positieve antwoorden, 87% 2
3
4
5
Vraag 3. Uw waardering voor de informatie bij vormen (meervoud, verkleinwoord, werkwoordsvormen) is:
percentage
Schaal: 1=positief 3=geen mening 5=negatief
antwoord 1
n=368 Gemiddeld 1.4 (±0.8) 339 positieve antwoorden, 92% 2
3
4
5
Vraag 4. Uw waardering voor de informatie bij uitleg (spellingregels bij het gevonden woord) is:
percentage
Schaal: 1=positief 3=geen mening 5=negatief
antwoord 1
n=368 Gemiddeld 1.7 (±1.0) 315 positieve antwoorden, 86% 2
3
4
5
Vraag 5. Uw waardering voor de informatie bij niveau (de moeilijkheidsgraad van het woord) is:
percentage
Schaal: 1=positief 3=geen mening 5=negatief
antwoord 1
n=367 Gemiddeld 2.0 (±1.2) 260 positieve antwoorden, 70% 2
3
4
5
Vraag 6. Uw waardering voor de informatie bij andere (andere woorden met dezelfde spellingproblemen) is:
percentage
Schaal: 1=positief 3=geen mening 5=negatief
antwoord 1
pag. 65
n=367 Gemiddeld 1.9 (±1.1) 278 positieve antwoorden, 76% 2
3
4
5
Vraag 7. Ziet u zichzelf als toekomstige gebruiker van de verrijkte elektronische Woordenlijst?
percentage
Schaal: 1=ja 3=geen mening 5=nee n=366 Gemiddeld 1.5 (±0.9) 323 positieve antwoorden, 88%
antwoord 1
2
3
4
5
Vraag 8, Zo ja, welk gebruik denkt u te gaan maken van de verrijkte Woordenlijst? sluit aan bij de vorige vraag. Deze vraag werd door 366 deelnemers beantwoord. Het ging om een meerkeuzevraag, waar meer antwoorden op mogelijk waren, zie Tabel 2. Men koos vaker naslagwerk voor uzelf (83%) dan naslagwerk om leerlingen naar te verwijzen (73%). De helft van de deelnemers zou de informatie ook gebruiken als bron voor toetsen of dictees, en als bron voor te ontwikkelen onderwijsmateriaal. antwoordmogelijkheid
aantal
percentage
naslagwerk om leerlingen naar te verwijzen
266
73%
naslagwerk voor uzelf
304
83%
bron voor toetsen/dictees
187
51%
bron voor te ontwikkelen onderwijsmateriaal
198
54%
45
12%
anders Tabel 2:
Aantal en percentage van de deelnemers die een bepaald gebruik aankruisten. (De percentages tellen niet op tot 100% omdat deelnemers meer dan een antwoord konden geven.)
De toelichting bij het gebruik Veertig deelnemers benutten de mogelijkheid om toelichting te geven bij het gebruik van de verrijkte Woordenlijst. De lijst van opmerkingen is hieronder opgenomen, alfabetisch genummerd. Een tiental opmerkingen is negatief. De uitleg is te moeilijk (l) of geeft een overdaad aan informatie (o, jj, kk), maakt het onnodig moeilijk (j) en geeft geen duidelijk beeld (g, v). Liever de regels laten leren dan een naslagwerk laten gebruiken (o). Informatie over het niveau is volstrekt onnodig (ff). Het gebruik van letters in plaats van fonetische tekens kan verwarrend zijn (w). Een deelnemer gebruikt liever het Witte Boekje (h). Er zijn meer veel positieve opmerkingen. Ze betreffen de uitspraak (a, ff), de inzetbaarheid bij remediëring, voor dyslectische leerlingen en NT2-leerlingen (a,b, k, m, u, hh, nn), bij het onderwijs aan studenten van de lerarenopleidingen (kk), het zelfstandig gebruik in de klas of door met name oudere leerlingen (f, n, t, aa, mm), bron van informatie voor collega’s van andere vakken (dm p, s), lesmateriaal, verdiepingsstof of herhalingsstof (c, i, y, cc), mogelijke bron van onderzoek (bb) en verbetering van de didactiek (ll) of als leidraad voor de leergangen (r). Er is een vraag over de niveaubepaling en het verband met de referentieniveaus (z). Er is een zorgelijke uiting over de bewoording die mogelijk anders is dan in de gebruikte spellingmethodes (jj), maar er wordt ook aan de verrijkte Woordenlijst gedacht als mogelijke bron van standaardisatie van de terminologie (e).
pag. 66
leraar basisonderwijs / primair onderwijs a
zelf te ervaren hoe je meerdere voorbeelden van een min of meer moeilijke spelling kan vinden. Een verrijking voor je spellingsonderwijs, omdat er meer informatie staat met name ook op uitspraakgebied. Voor dyslectische kinderen een hulpje. Kortom alle lof voor deze ontwikkeling, ga er zeker gebruik van maken.
b
Zeer bruikbaar voor dyslectische leerlingen. Een prima manier om regels etc. terug te vinden. Je kunt het beschouwen als een zeer uitgebreide steunkaart waar ze alles in opzoeken. Wat een geweldige ondersteuning!!
c
om makkelijk analoge woorden te vinden zodat de kinderen het niet als 'uit het hoofd' te leren woorden zijn. Het bepalen van de 'te kennen' woorden aan de hand van de dl
d
bron voor collegae leraar Nederlands in het voortgezet / secundair onderwijs
e
Deze verrijkte woordenlijst kan in elk van de vier gevallen gebruikt worden. Hopelijk wordt dit naslagwerk zo algemeen gebruikt dat zoveel mogelijk mln e a deze terminologie gebruiken.
f
zelfstandig werk van de leerlingen bevorderen en in groepswerk zelf spellingproblemen laten oplossen
g
Ik heb nog geen duidelijk beeld van wat ik ermee zou kunnen...
h
Ik gebruik al het Witte Boekje; dat voldoet meer dan uitstekend. Het Groene Boekje kan wat mij betreft verdwijnen.
i
Verdiepingsstof voor de goede leerling, herhaling voor de zwakkere leerling. De opdrachten zijn daarop aan te passen.
j
Wat een nationaal-dictee-gekte! Die arme leerlingen in Nederland en België hebben allemaal al het idee dat de spelling heel moeilijk is en dat wordt door deze idiote uitbreiding van het Groene Boekje alleen maar bevestigd! Het zijn leerlingen, geen taalkundigen! Ook voor mij als tekstschrijver zie ik geen enkel voordeel in deze zwaar theoretische uitbreiding.
k
bij aanbieden remediëring
l
Hier kun je leerlingen van het vo niet naar verwijzen. De informatie is veel te moeilijk voor hen.
m
Ik heb de woordenlijst nog nooit gebruikt maar denk dat ik hem goed kan inzetten in het NT2onderwijs dat ik geef.
n
Middel om in klas te gebruiken.
o
Ik zie mijzelf niet als gebruiker. Als docent weet je deze informatie. Als je de leerlingen dit voorlegt, worden ze overvoerd. Ik vind dit dus geen goed idee. Beter is het te zorgen voor goed opgeleide leerkrachten en docenten, die hun leerlingen de spellingregels zo aanleren dat zij deze uit het hoofd en correct kunnen gebruiken en toepassen.
p
Bron voor collega's van andere vakken die taalverzorging mee willen nemen in de beoordeling van leerlingenwerk.
q
Sorry, ik heb de eerste vijf vragen verkeerd beantwoord. Ik wilde een positieve feedback geven, maar zag pas te laat dat uiterst rechts 'negatief' stond. Ik vond alles goed, maar betreur het dat verwezen wordt naar klas 1, klas 2 enz. voor het Belgische onderwijssysteem i.p.v. naar het eerste, tweede enz. leerjaar zoals in België gebruikelijk is. remedial teacher / leraar speciaal onderwijs
r
Het zou een ideaal instrument vormen voor het taalbeleid op school: door de niveauaanduiding kunnen woorden bijv. over de leerjaren verdeeld worden.
s
als ondersteuning bij cursussen en studiedagen voor collega's waarbij spelling centraal staat
t
Bron waarmee leerlingen die problemen hebben met spelling en door een RT'er niet individueel kunnen worden geholpen vanwege de hiermee gemoeide kosten, mogelijk zelfstandig kun-
pag. 67
nen gaan leren. u
duidelijk hulpmiddel om spellingsregels uit te kunnen leggen binnen de RT
v
Hoewel nee ingevuld zal ik woordenlijst.org blijven gebruiken ook al is het met deze onduidelijke uitleg. Onduidelijk denk ik vooral voor de leerling. Daarnaast denk ik in het bijzonder voor leerlingen met een spellingsprobleem. ontwikkelaar / auteur / uitgever van lesmateriaal
w
Eigenlijk wens ik de verrijkte woordenlijst niet in deze vorm te (laten) gebruiken. Om verder te kunnen, moet ik hier toch wat invullen ... Ik vrees dat de hoeveelheid informatie en het gebruik van letters i.p.v fonetische tekens om een uitspraak te visualiseren tot grotere verwarring zal leiden. De gegeven info is voor mij niet relevant in een naslagwerk als het Groene Boekje. onderwijsadviseur / pedagogisch begeleider
x
Onze eigen dochter...
y
Naslagwerk voor de leraren bij opmaken van lesmateriaal.
z
Ben benieuwd hoe de niveaubepaling per woord zich verhoudt met de indeling van s.l.o. per categorie bij hun uitwerking van de referentieniveaus. De niveaubepaling waarbij wordt aangegeven in welk leerjaar woorden kunnen worden aangeboden, is handig voor methodemakers en voor scholen.
aa
Gebruik voor meer bewustmaken bij de begeleiding van vooral oudere leerlingen. (n.b. klas 5 is echt ouderwets, alleen groep7!)
bb
bron voor samen te stellen onderzoeksinstrumenten toetsontwikkelaar
cc
Om extra voorbeelden te vinden van een woord als dat in de lessen aan de orde komt.
dd
plug geïnstalleerd, site vernieuwd maar kan filmpje niet zien alleen verder klikken,jammer. dus dit formulier geeft geen valide informatie
ee
Als ik nog actief was, zou ik die lijst voor die verschillende doeleinden (laten) gebruiken. overige vakmatig betrokken bij het spellingonderwijs
ff
Ik schrijf dit hier alvast, omdat ik niet weet of ik het verder nog kwijt kan. De uitspraak vind ik nuttig bij alle woorden. De spellingregel(s) expliciteren vind ik alleen nuttig bij moeilijke regels (bv. tussenletters in samenstellingen, vervoeging van Engelse werkwoorden) of uitzonderingsregels. Het niveau is volstrekt onnodig. Elke leraar moet zelf uitmaken of een bepaald woord nuttig is voor zijn leerlingen.
gg
naslagwerk om scholen op te attenderen als AB-er
hh
Gebruiken tijdens spellingstherapie.
ii
niet geschikt voor leerlingen door overdaad aan informatie
jj
Voor leerlingen in het basisonderwijs is het teveel informatie. Ze gaan hierin verzuipen. Ook is het een probleem dat de bewoording in de uitleg anders is dan de bewoording die zij in hun spellingsmethode leren.
kk
studenten lerarenopleiding
ll
verbeteren van de gangbare spellingdidactiek
mm Mijn studenten kunnen hier veel informatie uit halen om zelf didactisch beter te kunnen handelen. niet vakmatig betrokken bij het spellingonderwijs nn
Selectie van spellingwoorden voor kinderen met dyslexie. Aangezien de spelling aanleren voor hen zoveel meer tijd vraagt is beperking tot regels die vaak voorkomen van belang.
pag. 68
De antwoorden per beroepsgroep Het is denkbaar dat de waardering voor de verrijkingen van de Woordenlijst afhangt van iemands vakmatige betrokkenheid bij de spelling. Vandaar dat aan de deelnemers is gevraagd of ze vakmatig verbonden zijn aan het spellingonderwijs en wat hun beroepsmatige activiteiten zijn. In Tabel 3 zijn de gemiddelde oordelen per beroepsgroep weergegeven, waarbij deelnemers die meer dan een enkele beroepsmatige activiteit aangaven, zijn opgenomen bij de kleinste groep. Bijvoorbeeld, iemand die zowel leraar is als toetsontwikkelaar, is gerangschikt bij de toetsontwikkelaars. leraar basisonderwijs / primair onderwijs (n=90/94)
leraar Nederlands in het voortgezet / secundair onderwijs (n=121/124)
remedial teacher / leraar speciaal onderwijs (n=27/28)
ontwikkelaar / auteur / uitgever van lesmateriaal (n=21)
onderwijsadviseur / pedagogisch begeleider (n=26)
toetsontwikkelaar (n=13)
overige vakmatig bij het spellingonderwijs betrokkene (n=40/45)
niet vakmatig betrokken bij het spellingonderwijs (n=28/29)
1. algemene indruk
1,4
1,7
1,5
1,7
1,3
1,5
1,5
1,7
2. voorbeeldmateriaal duidelijk?
1,5
1,5
1,8
1,5
1,7
1,9
1,6
1,6
3. waardering vormen
1,3
1,4
1,4
1,2
1,3
1,3
1,6
1,5
4. waardering uitleg
1,5
1,8
1,8
2,0
1,5
1,5
1,6
1,6
5. waardering niveau
1,8
2,2
1,7
2,5
1,9
1,8
2,0
2,2
6. waardering andere woorden
1,6
2,1
1,9
2,0
1,6
2,1
2,0
1,8
7. toekomstige gebruiker?
1,4
1,6
1,4
1,6
1,3
1,5
1,5
2,0
naslagwerk leerlingen
77%
79%
81%
71%
73%
31%
75%
39%
naslagwerk voor uzelf
88%
83%
96%
48%
81%
85%
85%
82%
bron voor toetsen of dictees
56%
56%
59%
29%
42%
69%
53%
21%
bron onderwijsmateriaal
46%
52%
59%
81%
77%
54%
60%
36%
4%
12%
19%
10%
19%
23%
20%
14%
anders, namelijk...
Tabel 3.
De oordelen per beroepsgroep (gemiddelden) en het gebruik dat iemand denkt te gaan maken van de verrijkte Woordenlijst (percentages).
Toelichting bij tabel 3: de eerste rij omschrijft de beroepsgroepen met het aantal deelnemers per groep. Wanneer het aantal deelnemers varieert omdat iemand niet alle vragen heeft ingevuld, wordt dat aangegeven, bijvoorbeeld n=90/94 wil zeggen er tussen de 90 en 94 antwoorden zijn verstrekt. Daaronder volgen voor de 7 vragen het gemiddelde van de vijfpuntsschaal (hier is steeds 1 het positieve antwoord, en 5 het negatieve of ontkennende antwoord) en percentages voor het gebruik dat
pag. 69
iemand denkt te gaan maken van de verrijkte Woordenlijst. De deelnemers konden meer vormen van gebruik aankruisen, zodat de percentages niet optellen tot 100%. Merk op dat de aantallen deelnemers per groep vaak klein zijn. De tabel laat zien dat de algemene waardering per beroepsmatige activiteit niet ver uiteenloopt en dat de groepen deelnemers aan dit onderzoek positief gestemd zijn. Een gemiddelde van 1 zou betekenen dat iedereen het uiterst positieve uiteinde van de schaal heeft gekozen; een gemiddelde van 3 zou betekenen dat het oordeel positief noch negatief uitvalt, omdat ‘de stemmen staken’. De gemiddelden zijn zozeer met elkaar in overeenstemming, dat we een statistische analyse achterwege laten. Het hoogste (dus minst positieve oordeel) van alle vragen betreft de niveau-aanduiding. Met een gemiddelde van 2,5 zijn daarover de 21 ontwikkelaars van lesmateriaal (of auteurs/uitgevers daarvan) het minst positief, maar nog steeds gemiddeld niet negatief gestemd. Deze groep geeft ook aan dat ze de verrijkte Woordenlijst minder vaak voor zichzelf zullen gebruiken, maar daarentegen weer heel vaak voor het ontwikkelen van lesmateriaal. In de rechterkolom staan de oordelen van de 28 of 29 deelnemers die niet beroepsmatig bij de spelling betrokken zijn. Ook die groep denkt van de verrijkte Woordenlijst gebruik te gaan maken, al is dat wat minder dan de overige groepen. De antwoorden van de uitgeverijen Er zijn zeven uitgeverijen benaderd, die ook alle zeven een reactie hebben willen geven. Uitgeverij 1 Na een eerste telefonisch gesprek overleg met het team dat methoden ontwikkelt. De uitkomst daarvan meegedeeld in een tweede gesprek. Het blijkt dat deze uitgeverij zelf al iets dergelijks heeft ondernomen. Zij weten dat het een flinke klus is, eigenlijk onmogelijk (ze veronderstelden dat het een geheel handmatig ontwikkeld gegevensbestand zou zijn). Ook denken ze dat er veel geld van de belastingbetaler mee gemoeid zal zijn. Het is een nuttige onderneming, maar deze uitgever zal er geen gebruik van maken, want zo’n soort gegevensbestand wordt op dit moment niet gemist. Er was enige twijfel over of de verrijking van de woordenlijst een methode zou zijn. Uitgeverij 2 Deze schriftelijke reactie nemen we hier letterlijk op: Ik heb naar het voorstel gekeken en ben onder de indruk van de mogelijkheden. Ik ben zelf een fervent gebruiker van het online Groene Boekje, vandaar dat ik met interesse naar de uitleg gekeken heb. Voor mij als neerlandicus en voor mijn auteurs met dezelfde achtergrond zou deze uitbreiding fantastisch zijn. Als ik het zo zie, biedt het alles: spelling, uitspraak, gebruik, moeilijkheidsgraad etc. Dat is echter naar mijn idee ook meteen de valkuil voor een succesvol gebruik in het onderwijs, en dan met name in het onderwijs in de onderste lagen van het vmbo. Bij het schrijven voor deze leerlingen maken wij heel bewuste keuzes van wat we wel en wat we niet doen. We nemen soms ook de beslissing om iets niet volledig of niet volgens de letter der wet te behandelen, omdat die leerlingen daar toch niet zo veel aan hebben. Als de woordenlijst al deze uitbreidingen zou krijgen, vraag ik me af of leerlingen hier nog wel gebruik van gaan maken. Eerlijk gezegd zou ik dat jammer vinden, omdat we ze juist aanleren woorden op te zoeken als ze twijfelen. En aangezien online woordenboeken zoals die van Van Dale maar een beperkt aantal woorden vrijgeeft verwijzen we regelmatig naar de woordenlijst.
pag. 70
Een voorbeeld is de aanduiding van het woordniveau: voor de doelgroep waarvoor wij schrijven is dit veel te veel en te specifieke informatie. Voor docenten die bezig zijn met Taalbeleid is het natuurlijk wel waardevolle informatie en zeker ook voor onze educatieve auteurs die hierop hun lijn Woordenschat kunnen baseren. Maar het is dus de vraag of al deze gedetailleerde informatie voor iedereen relevant is. Onze ervaring leert overigens ook dat dit soort aanduidingen altijd enorm ‘rumoer’ opleveren; ‘waarom is dat woord/deze normering/die etc nou moeilijker/zwaarder/makkelijker dan…’. Ik hoop dat u zich daar verre van kan houden … Ik denk dat er bijvoorbeeld met een marktonderzoek goed gekeken moet worden naar de behoefte: waar willen mensen woordenlijst.org voor gebruiken? Als een woordenboek? Als vraagbaak a la de site van Onze Taal? (NB goede zoekfunctie!) Als spellingchecker a la taaladvies.net? (NB moet je al een stuk geleerder voor zijn.) Het succes van de toepassing voor het onderwijs ligt er denk ik dus in keuzes te maken: de opties die er nu zijn, zijn te veel en zullen alleen neerlandici en andere frikken aanspreken, die het nou juist niet echt meer nodig hebben. Maar die er wel veel plezier aan zullen beleven, dat is duidelijk! Ik ben erg benieuwd naar de keuzes die gemaakt zullen worden. Veel succes met de afronding van het rapport! Uitgeverij 3 Deze uitgeverij is zo enthousiast over de mogelijkheden van de verrijking, dat ze het direct zelf zouden willen overnemen. Uitgeverij 4 “Alles waar het onderwijs bij gebaat is, moet gedaan worden”, is de eerste reactie, maar er moeten geen dingen worden vastgelegd waar het de didactische invasie betreft. Daarmee wordt bedoeld dat de Woordenlijst zou gaan dicteren hoe de spelling onderwezen moet worden. Na nader overleg te hebben met collega’s volgt een uitgebreid schriftelijk bericht: Het verrijkingsplan kan toegevoegde waarde hebben als het algemeen belang wordt ondersteund. Dat betekent dat de informatie objectief en betrouwbaar moet zijn. Het Groene boekje is een autoriteit en de toegevoegde info zal dus ook dit niveau moeten halen. Bij 'woordvormen' en de 'andere woorden' met dezelfde spellingproblematiek is dit in een objectieve vorm waar te maken. De vraag is of dit bij 'uitleg' en 'moeilijkheidsgraad' ook kan. De voorbeelden in de presentatie die gaan over 'uitleg' geven aan dat er behoorlijk wat discussieruimte gaat ontstaan. Ten eerste over wat nu precies de spellingproblemen in een woord zijn en ten tweede hoe de oplossing beredeneerd kan worden. Er is veel ruimte voor interpretaties. Dit is eveneens het geval als het gaat om de moeilijkheidsgraad. Bestaande leerplannen verschillen zodanig van elkaar dat de uiteindelijke keuzes arbitrair zijn. Daarnaast veranderen leerplannen voortdurend en dat verhoudt zich niet tot het Groene boekje. Ons advies is om 'uitleg' en 'moeilijkheidsgraad' niet op te nemen. Het biedt een schijnoplossing. Het legt subjectieve zaken vast die vervolgens een rem gaan worden op de innovatie van de spellingdidactiek. Uitleg hoort thuis in didactisch spellingmateriaal en moet breder doordacht zijn dan vanuit het perspectief van een woordenlijst. Het moet gebaseerd zijn op een goed doordachte leerlijn. De 'moeilijkheidsgraad' lijkt een perspectief te bieden voor deze leerlijn, maar daarvoor is de onderbouwing vanuit leerplannen te zwak.
pag. 71
Uitgeverij 5 Deze uitgever vindt de Verrijkte Woordenlijst "zeker zeer nuttig, absoluut." Hun taalmethode heeft als overkoepelende strategie: opzoeken bij twijfel. Maar als je het lastige woord dan opzoekt (werkwoordsvormen, verkleinvormen) dan vind je het niet. Bij het Groene Boekje is dan altijd ook nog een woordenboek nodig. Het zou erg fijn zijn als er speciaal voor het onderwijs ook een beperkte lijst was. Het raadplegen/opzoeken wordt steeds belangrijker. Voor individuele uitgeverijen is het ondoenlijk woordenlijsten bij te houden (zoals nu gebeurt bij taalmethoden), daarom is het positief als de Taalunie dit kan doen. Uitgeverij 6 Een onmiddellijk enthousiaste reactie: "een zeer goed idee!" Na doorvragen vraagt de uitgever extra aandacht voor de niveaubepaling, die wat hem betreft niet gelijk zou moeten zijn voor Vlaanderen en Nederland (niet vanuit NL moet worden bepaald). Helemaal aan het eind blijkt dat hij ook de enquête heeft ingevuld, en zo al redelijk op de hoogte was van de Verrijkte Woordenlijst. Behalve zorgvuldigheid bij de niveaubepaling moet de Taalunie dit project vooral doorzetten. Uitgeverij 7 Een mondelinge reactie. Deze uitgever had het toegezonden materiaal gelezen en is 'uiteraard' voorstander van het verder ontwikkelen van de Verrijkte Woordenlijst – alle extra informatie van de Taalunie is zeer welkom. Het is erg nuttig omdat online informatie steeds belangrijker wordt. Er zijn verder geen op- of aanmerkingen naar aanleiding van het toegestuurde. Eventueel kan verder contact worden opgenomen met XXX, omdat die verantwoordelijk is voor de redactie. De opmerkingen tot slot Van de mogelijkheid om aan het eind opmerkingen te plaatsen hebben 188 deelnemers gebruikgemaakt. We nemen hier alle opmerkingen op, enerzijds om het enthousiasme dat eruit spreekt, anderzijds omdat het gaat om opmerkingen van ter zake deskundigen. De opmerkingen zijn gegroepeerd op grond van de vakbetrokkenheid van de deelnemers en daarna genummerd. Deze nummering wordt gebruikt in de volgende paragraaf waar de opmerkingen van commentaar worden voorzien. De opmerkingen zijn geanonimiseerd. Evidente spelling- of typefouten zijn vaak verbeterd ter bevordering van de leesbaarheid. leraar basisonderwijs / primair onderwijs 1 Aangeven wanneer een woord gebruikt kan worden is erg afhankelijk van de spellingmethode die men in de klas gebruikt. Er zit nogal wat verschil in per methode wanneer een bepaalde moeilijkheid aangeboden wordt . Voor de lijst dus moeilijk om te zeggen wanneer een woord kan. Nu al merk ik soms dat bijv. bij Cito-toetsen moeilijkheden gevraagd worden die in de methode nog niet of nauwelijks aan bod gekomen zijn. Wat is dan de norm ? Cito ? Dat moet er wel bij vermeld worden lijkt mij. Voor beter spellen is: www.beterspellen.nl of beetje spellen.nl erg geschikt. Daar is allerlei uitleg van spellingregels te vinden. die gebruik ik als ik echt dingen zoek op spellinggebied. De woordenlijst van de Taalunie gebruik ik alleen om de schrijfwijze te checken als ik twijfel, dat zijn dan meestal de onthoudwoorden zoals c/k problemen. 2 Ik weet niet of het dan ook mogelijk is om bv. de woorden per niveau er uit te halen. Misschien is het nogal omslachtig om ook effectief te gaan gebruiken. 3 Hoe het woord wordt uitgesproken zou ik persoonlijk tussen haakjes schrijven zodat leerlingen zeker weten dat dit geen correcte spelling is. Ook vind ik dat je bij samenstellingen geen
pag. 72
lettergroepen zoals ell mag benoemen. Deze letters zijn tenslotte afkomstig van twee verschillende woorden. 4 Het instapniveau zou je ook aan kunnen geven op de manier van Cito: begin groep 4 =B4, midden=M4 eind=E4. De meeste Nederlandse juffen werken met dit systeem, denk ik. De moeilijkheidsgraad is vaag: "Is moeilijkheidsgraad 88 nou te hoog gegrepen voor instapniveau 60?" Je zou kunnen denken dat ze gelijk zouden moeten zijn, omdat het beide cijferreeksen tot 100 zijn. 5 Dit is een goede ontwikkeling en geeft het groene boekje een meerwaarde, die het tot nu nog niet gekend heeft. Je kunt zo de digitale mogelijkheden nog meer uitbreiden. Voor het onderwijs zou het het mooiste zijn als er per woordsoort ook nog oefeningen bij geleverd konden worden met betrekking tot spelling en ook met betrekking tot woordenschat. Misschien is dat iets voor het onderwijs om aan te geven en eraan te koppelen, of voor een volgende vernieuwingsronde. 6 prima 7 Ik vind de moeilijkheidsgraad met uw huidige getallenstelsel onduidelijk, omdat u niet uitgaat van een schaal 1-10, maar het koppelt aan de groepen, terwijl men in Vlaanderen anders telt, bijvoorbeeld. Mijn voorkeur zou hebben het werken met max. 5 sterren, en leeftijd oid, of onder-, midden- en bovenbouw...immers zijn niet alle leerlingen even snel, en sommigen juist erg snel, als u begrijpt wat ik bedoel. Ik zou het als leerling van groep 6 niet leuk vinden als ik iets opzoek en er staat bij dat het een groep-4-woord is. 8 Goed om te merken dat ook hier weer de regels terug komen die we op de basisschool gebruiken. Ik maak regelmatig gebruik van het groene boekje, ook om de kinderen te leren hun eigen antwoorden te controleren. 9 Deze vernieuwing ziet er goed, duidelijk en overzichtelijk uit. Ik denk wel dat de termen misschien aangepast zouden moeten worden in de regels. In het basisonderwijs praten we bijvoorbeeld wel over lange en korte klank en daarom 1 of 2 medeklinkers of Jantje Snoeper, medeklinkerverdubbeling, dubbelvormen enz. Misschien dat er ook eenduidigheid over de regels kan komen. 10 Het zou prettig zijn als de moeilijkheidsgraad overeen zou komen met de Didactische Leeftijd. Moeilijkheidsgraad 25 betekent dan halverweg groep 5 ipv halverweg groep 4 nu. Vr. gr. 11 De uitleg is duidelijk en ik denk ook dat leerlingen hier goed mee uit de voeten kunnen. 12 Ik denk dat dit een zeer waardevolle aanvulling is! 13 Wat is een FIMPJE bekijken. Taaladvies met spellingsfouten???? 14 waarom dan ook niet de herkomst aangeven bij leenwoorden, of de etymologie? 15 Gefeliciteerd. Ik hoop dat het ook daadwerkelijk tot uitvoering komt. Voor anderstaligen is dit van bijzonder belang en kan anderstaligen ook goed helpen met de tweede taal. Nogmaals gefeliciteerd en hoop spoedig hiervan gebruik te kunnen maken. 16 Wellicht is het bij 'uitleg' ook mogelijk om het waarom toe te lichten, zodat leerlingen de website ook geheel zelfstandig kunnen gebruiken om bijvoorbeeld thuis te oefenen. In het basisonderwijs is vooral werkwoordspelling iets dat als lastig beschouwd wordt, is mijn ervaring. Het zou fijn zijn als de uitleg dan iets uitgebreider is. Bij de verleden tijd van overreden bijvoorbeeld het volgende: ik-vorm + de = overreed + de = overreedde (de regel van 't exfokschaap toelichten is wellicht ook een goed idee!) Bij de bijvoeglijke vorm geldt over het algemeen de regel "zo kort mogelijk schrijven", daarom wordt het geschreven met 1 'e' en 1 'd'. Het is slechts een suggestie. Ik vind het sowieso een zeer goed idee om de informatie uit te breiden zoals getoond is in het filmpje! 17 interessant! Ik zou er graag mee aan de slag gaan. 18 Voor de leerlingen op de basisschool wordt het misschienwel erg veel informatie
pag. 73
19 De toevoegingen in het elektronisch Groene Boekje zouden mijns inziens een geweldige meerwaarde hebben. In mijn werk met dyslectische leerlingen werk ik ook met steunkaarten. Het biedt leerlingen houvast. Het opzoeken is van wezenlijk belang voor dyslectische leerlingen. In een dyslexie-behandeling kun je helaas niet alle problematieken behandelen. Dit is uiteraard afhankelijk van leeftijd. Een leerling gaat aan het einde van een behandeling met een boekje vol steunkaarten zelfstandig op pad, maar jammer genoeg natuurlijk geen volledig boekje . Wat is er dan mooier, dan een opzoekbron te hebben, waar je zelfstandig mee verder kunt. Ik zal het mijn leerlingen tzt zeker als advies meegeven! M.vr.gr. XXXX 20 Sommige aspecten van onze taal hebben geen baat bij extreem veel uitleg. Leerlingen in de tweede helft van de basisschool hebben volgens mij meer aan herhaling dan aan uitleg. En laat hen vooral zelf voorbeelden zoeken, die erbij passen. Want wat je zelf vindt en ontdekt, onthoud je veel beter. De moeilijkheidsgraad is niet absoluut. Het inzicht in en het niveau van spelling is sterk afhankelijk van de taal- en spellingmethode die gehanteerd wordt. Vergelijk je methoden, dan zie je dat bepaalde spellingproblemen in de ene methode één tot twee jaren eerder of later worden aangeboden dan in de andere. Maar, ik heb slechts ervaring met spelling en leerlingen in de basisschoolleeftijd. Wellicht kijken anderen heel anders tegen de voorstellen aan. 21 Hoe kan ik het elektronisch groene boekje bekijken? 22 Goede aanvulling mits het overzichtelijk blijft, vooral de mogelijkheid om andere woorden met het zelfde spellingsonderwerp in oefeningen mee te nemen spreekt mij aan. 23 De uitleg van de spellingregels in een methode voor het het basisonderwijs wijkt meestal af van deze uitleg en zou bij jongere kinderen en zwakke leerlingen voor verwarring kunnen zorgen. 24 Dit is heel knap uitgewerkt. Proficiat 25 Heel handig voor de leerlingen. Zij zullen wel aanwijzingen nodig hebben door de leerkracht omdat de uitleg vrij moeilijk beschreven is voor jonge leerlingen. 26 Ik vind dit een zeer goede uitbreiding. Op deze manier kan ik duidelijk zien wanneer ik welke woorden kan aanbieden en welke woorden gebruik maken van dezelfde spellingsregels. 27 als naslagwerk voor de kinderen uit het T8 onderwijs is dit veel te onduidelijk en te uitgebreid. Het zou fijn zijn moest er een kindversie bestaan. Ik zou heel graag mijn lln leren werken met het groene boekje. Want wat je zelf leert of ontdekt onthou je ook veel beter. Met kindversie bedoel ik: aantrekkelijk ogend, de mogelijk tot voorlezen van de getoonde tekst, geen overdaad aan info, duidelijk lettertype,... Voor mezelf vind ik het wel oké. 28 Lijkt mij bijzonder nuttig. Doen! 29 Dit geeft een ruimer beeld op de spellingsproblemen 30 Dit is een waardevolle verbetering. Vnl. het waarom van de schrijfwijze en de toevoeging van een reeks gelijkaardig gespelde woorden vind ik goed bruikbaar. 31 Knap initiatief! 32 Ik vind deze uitbreiding een verrijking maar hoop dat kinderen van het basionderwijs vb. 5de klas daar gemakkelijk hun weg zullen in vinden. 33 Prima idee en initiatief! Bespaart heel wat opzoekingswerk in andere naslagwerken. 34 Bij werkwoordspelling mis ik de regels die ten grondslag liggen aan de werkwoordspelling. Het voorbeeld van 'overreedde' wordt uitgelegd als woord met dubbel d. Dit komt door de regel van werkwoordspelling (stam + de) en het is jammer dat dit niet meegenomen is bij de uitleg. 35 Ik vind dit een heel goed idee en ik denk dat veel mensen hier blij mee zullen zijn! 36 is er ook ruimte om een 'oefensite' aan het groene boekje te hangen. Kinderen voelen zich ernstig genomen als ze een eerder 'droge' oefening krijgen dan al de aangeboden spelvormen.
pag. 74
Veel succes 37 Ik vind dit super. Zowel voor de leerkracht als voor leerlingen. Als het beschikbaar is, ga ik hiervan zeker gebruik maken. Dit is heel knap werk. Proficiat !! 38 Bij de werkwoorden in de verleden is het belangrijk om ook het onderscheid met klankverandering of zonder klankverandering op te nemen. + de(n) of +te(n) mag niet toegepast worden bij ww. met klankverandering. Bij de uitleg kwam het over alsof + de(n) of +te(n) altijd van toepassing is. Ik denk dat deze bijkomende uitleg een verrijking is. 39 Prima initiatief! 40 Het lijkt me een duidelijk en prima ondersteuning. 41 prima aanvullingen, erg overzichtelijk; hierdoor waarschijnlijk praktisch goed inzetbaar. 42 ik zou graag een woordenlijst per groep zien ontstaan.los van de woordenlijsten in methodes. mocht die er zijn , hoor ik het graag. vroeger had je die van praxis ,maar deze is verouderd. 43 Ik vind het een zinvolle uitbreiding! leraar Nederlands in het voortgezet / secundair onderwijs 44 Dit wordt een schitterend werkinstrument. 45 Zie er geweldig uit, erg overzichtelijk en een goed hulpmiddel. Het groene boekje op zich gebruik ik al jaren: wat vaak ontbreekt in een normaal woordenboek is de toevoeging welk lidwoord er bij hoort. Dit is voor onderwijs aan kinderen en volwassenen met een nietNederlandse moedertaal heel erg belangrijk. Ook de werkwoordvervoeging roept soms vragen op en er zijn genoeg woorden waarbij ik soms ineens twijfel over de juiste schrijfwijze. Ik kijk uit naar deze aanpassing; lijkt me een super naslagwerk! 46 Prima initiatief! Mijn dochter zit op het gymnasium en heeft dyslexie. Voor haar worden woorden nu veel begrijpbaarder. Veel succes. 47 Schitterend idee! Alles wordt erg duidelijk weergegeven. Ik zou het een prima werkinstrument vinden! 48 Ik vind de extra informatie een zinvolle aanvulling die ik zeker goed kan gebruiken in mijn werk als docent Nederlands. Kritische kanttekening: vooral de informatie onder de knop uitleg kan veel visueler gebracht worden en eventueel worden aangevuld met audio. Dan maak je echt gebruik van de extra mogelijkheden die het internet biedt. Uitleg d.m.v. alleen tekst is vooral voor leerlingen lastig. 49 In hoeverre wordt er rekening gehouden met de eisen die er gesteld worden door de leerplannen (niveau) en welke terminologie zal er gehanteerd worden? Er bestaat immers amper eenvormigheid in de gebruikte spellingterminologie. 50 ik begreep niet hoe u de moeilijkheidsgraad van een woord bepaalt en hoe die gerelateerd is met in welke klas/groep je het woord kunt introduceren 51 Geweldig initiatief. De moeilijkheden worden op deze manier in de context voortdurend herhaald en zichtbaar gemaakt voor de leerling. Ik zeg: DOEN. 52 Opmerking over niveau: ietwat arbitrair (?). Opmerking over andere: ik zie -behalve de schrijfwijze dubbele "l"- geen enkel verband tussen nagellak en hemellichaam. Ik voel er geen associatie bij. 53 Ik zou er een aanvullende grammaticale verdieping aan toe willen voegen. Met een digitale omgeving is het dan heel erg binnen handbereik om door te klikken naar grammaticale regels. Zo wordt er niet uitgelegd bij het woord 'overrede' dat dit anders geschreven wordt omdat het een bijvoeglijk naamwoord is en dus de korte vorm krijgt etc... Wel zo handig voor leerlingen om de spelling op deze wijze ook te 'snappen' i.p.v. alleen maar 'na te slaan'. Met name voor tweedetaalleerders is er ook nog veel winst te behalen in uitbreiding door uitleg. Zij begrijpen niet waarom er geschreven staat 'NAA-Ge-LAK' met dubbel A. Maar ja, dan hebben we
pag. 75
het misschien over een heel andere doelgroep? Hartelijke groet en succes ermee, XXXX 54 Het grootste deel van de wijzigingen vind ik overbodig; het Groene Boekje is een naslagwerk waarin je de spelling opzoekt. Woorden die net zo geschreven worden is meer geschikt voor NT2. Voor onderwijsdoeleinden zijn er voldoende ander methodes. Niveauaanduiding is voor het middelbaar onderwijs niet relevant 55 Bij de knop "andere" vind ik de informatie die als eerste gegeven wordt minder interessant, maar de informatie die aan het slot gegeven wordt, vind ik juist wel weer bruikbaar Voorbeeld van andere woorden met ag: dit onderdeel zegt mij niet zoveel, maar is misschien voor docenten Nederlands als tweede taal wel weer handig, bijvoorbeeld om de uitspraak te oefenen. De voorbeelden van andere woorden met dubbele l: vind ik dan weer wel heel bruikbaar. 56 veel succes 57 Ik zou de cijfers van het instapniveau parallel laten lopen aan de groepsindeling van de basisschool, dat is makkelijk te onthouden (dus instapniveau 30 is gelijk aan groep 3 (bijvoorbeeld het woord aap). Tot slot: ik werk nu een aantal jaar in het vo. Ik ben erachter gekomen dat veel leerlingen veel moeite hebben met bijvoorbeeld de werkwoordspelling en andere lastige kwesties zoals koppeltekens. Havisten hebben het na 12 jaar les niet onder de knie. Ik raak er steeds meer van overtuigd dat de docenten deze slag aan het verliezen zijn. Ik vind uw project heel interessant, maar ik zou eigenlijk liever willen dat het geld besteed wordt aan een flinke discussie over een spellingvereenvoudiging. Een eenvoudige spelling: minder ergernis en meer tijd voor bijvoorbeeld begrijpend lezen! met vriendelijke groet, XXXX 58 Ik zou graag bij het kopje 'persoonsvormen' nog de vermelding tt en vt zien voor de duidelijkheid. 59 Interessant! 60 Het lijkt mij dat de uitleg voor leerlingen/leken tamelijk moeilijk te begrijpen is. Is het mogelijk bij de samengestelde werkwoorden een bijzin als voorbeeld te geven? Bijv. opruimen: ze zegt dat ze de kamer opruimt/heeft opgeruimd. Spelling = één woord: dit blijkt tegenwoordig een veel voorkomende fout. 61 De voorstellen maken het gebruik van het Groene Boekje complexer. In de huidige versie is de informatie zeer eenduidig. De uitspraak toont bv. een verkeerd woordbeeld (naagellak); dat kan als de uitspraak enkel zichtbaar wordt na een klik op een knop (of bv. een geluidsfragment is - dus zonder woordbeeld). Bij 'overrede' naast 'overreedde' heb ik dezelfde opmerking. Een gebruiker (leerling) ziet die twee vormen staan maar kent de termen niet ('voltooid deelwoord verbogen vorm' is te moeilijk). De twee vormen mogen er staan, maar dan liefst in een duidelijk voorbeeld (in een zin). De niveau-aanduiding is m.i. alleen interessant voor toets- of schoolboekenopstellers. Bovendien kan die tot discussie leiden (ik hoor sommige 'ouders' al protesteren als een woord wordt gevraagd dat 'boven' het niveau is). Ik weet trouwens niet of je het niveau zo 'wiskundig' kan benaderen zoals nu het geval lijkt (en evolueert zoiets niet heel erg - sommige woorden worden toch in bepaalde decennia meer gebruikt dan andere?). Ook de uitleg bij 'andere' schept eerder verwarring voor wie niet taalvast is (hopelijk staat die info ook 'achter' een knop). Conclusie: ik vind de uitbreiding geen goed idee, toch niet voor de gewone gebruiker. Ik geef les aan laatstejaars a.s.o. (= vwo in Nederland) en de meeste leerlingen hebben echt geen inzicht in taalregels... Hou het a.u.b. zo simpel mogelijk. Als er al een uitbreiding komt, zou ik eerder pleiten voor toevoegen van samenstellingen e.d., m.a.w. voor meer trefwoorden. Vriendelijke groeten XXXX 62 Het zou een stuk minder tijd kosten als de informatie op schrift had gestaan. Lezen gaat sneller dan luisteren. 63 uitleg en vormen lijkt me een verrijking en nuttig. 'andere' zie ik het nut niet zo van in. Met niveau zal ik niet veel doen, maar ik kan me voorstellen dat dit voor anderen wel handig is. 64 Leuk en handig!
pag. 76
65 Ik gebruik zelf het elektronische Groene Boekje regelmatig als naslagwerk. Mogelijk zal door deze uitbreiding ook door anderen (inclusief leerlingen) van deze versie vaker gebruik worden gemaakt. 66 Prima initiatief. 67 Uitstekend. drie punten: - aangeven moeilijkheidsgraad met (grote) getallen niet gebruiksvriendelijk. Koppel direct aan klas (Ned en Vlaams systeem dan maar apart) - Uitleg gaat ervan uit dat de lezer de regels kent en in de juiste volgorde in zijn hoofd heeft. Dat is niet zo. Daarom is spreken over géén verenkeling, een regel die níet toegepast moet worden, een zware belasting van het werkgeheugen. Waarom niet proberen toch maar naar de inhoud van het woord te kijken en zo te zien hoe het is opgebouwd. - De inhoud van woorden blijkt duidelijk buiten beschouwing te blijven: voorbeeldwoorden als 'lommerrijk' zijn spellingtechnisch gezien dan wel interessant, maar zwakke spellers die in de woordenlijst een oplossing zoeken, schakelen hier uit, omdat ze te veel moeilijke woorden tegenkomen. Kortom: er wordt nog te veel vanuit het systeem gedacht en te weinig vanuit de gebruiker. De woordenlijst krijgt een beetje het niveau van de ANS: alleen voor de diehards. Oplossing: twee versies: een voor het systeem, de wetenschap, en een voor de zwakke spellers. 68 Ik zou graag meer willen weten (uitleg) over de vaste criteria op grond waarvan per woord de moeilijkheidsgraad bepaald wordt. Bovendien lijkt mij de mogelijkheid om te ZOEKEN op woorden met gelijke moeilijkheidsgraad erg handig/bruikbaar. En ook om te kunnen zoeken op woorden met een gelijke spelling(kwestie). Verder niets dan lof over deze verrijking! met groet, XXXX 69 Het ziet er mooi uit, alleen heb ik wel mijn vragen bij voorbeelden van andere woorden -ellzoals in nagellak. Hebben die een meerwaarde? Die voorbeelzinnetjes bij nagellakken en nagellakje vind ik ook heel mooi voor bijv. anderstaligen. 70 De uitleg van de spellingregels is te beknopt voor iemand die alle spellingregels niet geheel paraat heeft. Er zou een verwijzing naar een uitgebreidere uitleg moeten staan in de vorm van een hyperlink of het afdrukken van het nummer van de spellingregel zoals meegeleverd in de inleiding van het groene boekje. 71 Geweldig toch dat zulke uitbreidingen met een digitale versie allemaal mogelijk is. 72 goed inititiatief! Het zou helemaal fijn zijn als er ook bij "overig" wordt aangegeven welke verwijswoorden er bij het zelfstandig naamwoord horen als leerlingen een bezittelijk of aanwijzend of betrekkelijk voornaamwoord moeten kiezen... waarom is "over" bij overreden een voegsel en niet een voorzetsel: het is toch een samengesteld werkwoord? 73 Als geheel een nuttige set toevoegingen. Maar: ik ben niet blij met de prominent aangegeven 'uitspraak'. Dit geeft een (onjuist gespeld) woordbeeld dat ik als leraar liever niet in beeld zie, omdat het erg verwarrend werkt, zo lijkt me. Wellicht is 'uitspraak' een belangrijk onderdeel (met name voor NT2-leerlingen), maar een foutief woordbeeld lijkt me NOOIT verstandig in een woordenlijst. Op een andere manier visueel aanbieden dus? Of misschien enkel auditief? 74 Topinitiatief. Waar kan ik het vinden, als het klaar is? Zal het gratis zijn of moet ervoor worden betaald? Ben erg enthousiast! 75 Ik laat mijn leerlingen al veel werken met de woordenlijst. Deze uitbreiding vind ik geweldig en ik zal daar zeker gebruik van maken. Vooral doorgaan dus! 76 Ik heb het idee dat sommige onderdelen van de uitleg, met name over de sjwa, het woord eerder moeilijker dan makkelijker maken. Ik denk niet dat veel leerlingen moeite hebben met de spelling van een woord als 'nagel' of 'over', maar door de uitleg lijkt het alsof de stomme e iets ingewikkelds is. 77 Graag ook onderwijsniveaus voor Vlaanderen aanduiden. 78 Ik denk niet dat leerlingen uit zichzelf de extra informatie zullen bekijken. Als ze al de moeite
pag. 77
zouden doen om bij hun opdrachten de Woordenlijst te gebruiken, dan zou ik al in de wolken zijn! 79 Ik vind vooral de verklaring waarom het woord zo gespeld wordt erg interessant. Dan kan de leerling zelf de spellingregels ontdekken en toepassen. 80 Ik denk dat deze uitbreiding van de Woordenlijst heel nuttig kan zijn voor gebruik in de klas, maar dan voor occasioneel gebruik. Ik wil mijn leerlingen niet voortdurend opzadelen met allerlei informatie over een bepaald woord. Maar ik denk dat er mogelijkheden zijn om op die manier het spellingonderwijs aanschouwelijker te maken. Voor mij mag het dus zeker! 81 Als de Taalunie er niet in slaagt om de spelling te vereenvoudigen (en de voorbije decennia zijn er voldoende momenten geweest om in te grijpen), dan is het ook zinloos om aan de woordenlijst dingen toe te voegen. Migranten vinden onze spelling veel te moeilijk met veel te veel uitzonderingen en anomalieën die makkelijk vermeden hadden kunnen worden. Spijtig genoeg heeft de Taalunie geopteerd om de spelling nog wat moeilijker en onduidelijker te maken dan vroeger, zodat de gewone medemens niet meer volgt. Kijk eens naar een menu in een café: hoe spelt men vandaag de dag "pannenkoek"? Nog steeds "pannekoek" zoals 15 jaar geleden, want die laatste hervorming van de spelling heeft het Nederlands veel meer slecht dan goed gedaan. De taal is van en voor het volk en niet voor een instelling die vindt dat zij de taalnorm is! XXXX, al meer dan 10 jaar verontwaardigd Germanist XXXX 82 Bij de knop 'niveau' spreekt u over klas 1 etc. Bedoelt u dan de Belgische klas 1 met lln. van 6 tot 7 jaar? Het bekende 'eerste leerjaar'? Groeten XXXX 83 Te veel info kan ook onduidelijk overkomen, zoals de e in nagellak, ik zie niet in hoe je dit anders zou schrijven, dus moet daar niet direct uitleg bij gegeven worden. 84 Niveau lijkt mij enkel op de Nederlandse situatie geënt, niet op de Vlaamse. 85 Ik vraag me af op welke criteria u zich baseert om een spellingmoeilijkheid te verbinden aan een leerjaar? Baseert u zich op vigerende leerplannen in Vlaanderen? Welk net? Ik vind deze informatie (instapniveau) niet relevant. Is het immers de bedoeling om alle woorden van niveau 40-50 te kunnen opvragen en deze dan als dictee aan jongeren te geven? Daar zal gebruik van gemaakt worden, maar de vraag is of deze gang van zaken conform de geest en de letter van de leerplannen is. 86 Schitterend idee! 87 Over het algemeen vind ik dit een goede verrijking om in een elektronische omgeving mee te werken. Het enige waar ik mijn twijfels bij heb, is de begrijpbaarheid van de uitgelegde spellingsregels; ik denk dan vooral aan gebruik door leerlingen. Omdat het zo compact wordt uitgelegd, kan het misschien wat onduidelijk lijken. Wat ik handig zou vinden, is een mogelijkheid om door te klikken op b.v. 'alarm'-woorden met dezelfde uitspraak (zoals 'overrede'), of gelijkaardige woorden met dezelfde spellingsregels. Het initiatief op zich vind ik goed, en ik zal er zeker gebruik van maken. 88 Bij de vorige vraag (vraag 8) moest ik iets invullen. Daarom heb ik daar mijn opmerkingen al geplaatst. Als u daar zou willen kijken, stel ik dat zeer op prijs. 89 Om te gebruiken als naslagwerk voor leerlingen lijkt het me te ingewikkeld. Als bron voor toetsen lijkt het me wel geschikt. 90 Ik gebruikte de woordenlijst zelf al intensief, maar dit is echt een vooruitgang. De leerlingen dienen in de computerklas de woordenlijst steeds geopend te hebben als ze iets moeten schrijven. Deze uitbreiding van de mogelijkheden geeft enkel pedagogische voordelen. 91 Ik ben erg enthousiast. 92 Vermits ik les geef (al 21 jaar) in het beroepsonderwijs is dit materiaal voor mijzelf uiterst geschikt. Ik moet taallessen geven (PAV) alhoewel ik wiskunde heb gestudeerd. Alle extra informatie om mijn lessen goed voor te bereiden is meer dan welkom. Als naslagwerk voor mijn
pag. 78
lln. is deze uitbreiding te moeilijk. 93 Geen opmerkingen. 94 Het begrippenkader is anders dan in het PO en VO wordt toegepast (bijv. verenkeling). Dit maakt het lastig om lln naar deze info te verwijzen. Ook bij spellingsuitleg wordt geproken over bijvoorbeeld ell. Op deze manier wordt er niet gewerkt met spelling. Deze info is als achtergrond voor een goede speller wel handig maar niet voor een ll: deze heeft structuur nodig. Duidelijk maken dat nagellak een samenstelling is van twee zn's, nagel+lak. Vergelijk ook zn+ achtervoegsel, adel+lijk. Succes! 95 De uitleg over de spelling lijkt me onnodig ingewikkeld. Misschien is het beter dat er een spellinggids wordt toegevoegd en dat de gebruiker via een druk op de knop naar het toepasselijke deel daarvan verwezen wordt. 96 Super handig!!! Ik gebruik veel vaker het groene boekje dan een woordenboek en leer leerlingen dit ook aan (op de middelbare school). Deze digitale woordenlijst zou een perfecte aanvulling zijn op de uitleg van (ingewikkelde) spellingregels. Leerlingen kunnen zelf de link gaan leggen. Zou er ook een app van mogelijk zijn? Wanneer komt deze versie online? Met vriendelijke groet, XXXX remedial teacher / leraar speciaal onderwijs 97 Mijn leerlingen zouden een term als "verenkeling" lastig vinden, zij zijn gewend aan termen als "tekendief". Ik zie niet zozeer nut van het noemen van bijv. samengestelde woorden met exact dezelfde dubbele letter, immers elk samengesteld woord waarbij het eerste woord eindigt op dezelfde letter waarmee het tweede woord begint heeft een dubbele medeklinker. Juist voorbeelden met andere dubbele letters als "kruisspin" en "einddoel" maken duidelijk hoe het zit. Ook woorden die net gaan als "nagel" kan voor mij juist ook door woorden als "vogel"of "hekel" te noemen. Kinderen zien volgens mij niet "ag" als bijzonderheid, maar het feit dat je een lange klank hoort en toch maar één "a" schrijft. Als oudere leerling kun je de regels die je kent denk ik wel eenvoudig vertalen naar wat je in de aanvulling leest, maar hoe jonger de leerling is, hoe sneller het tot verwarring zal leiden. Heel fijn dat jullie hulpmiddelen ontwikkelen die ondersteuning bieden voor zwakke spellers! 98 Mooi initiatief. Ook anderstalige leerlingen kunnen bij de uitspraak van een woord baat hebben. 99 Een verrijking 100 Prima initiatief! 101 Zeer heldere en duidelijke opzet. Ook voor kinderen in het speciaal basisonderwijs goed te gebruiken. 102 Als docent Nederlands zou ik deze uitbreidingen om allerlei redenen toejuichen. Zeker voor gebruik in de les(zie vraag 8), maar ook als zelfstudie-instrument voor NT2-leerlingen, waardoor men de rationaal achter een vorm kan begrijpen. 103 In het filmpje zag ik bij het deel van de werkwoorden uitleg over de persoonsvorm. Er werd eerst de ik, jij, hij, wij-vorm in de tegenwoordige tijd gegeven en daaronder hetzelfde in de verleden tijd. Dit verschil denk ik dat voor kinderen met ASS of kinderen met dyslexie niet duidelijk is. Erbij noteren 'tegenwoordige tijd' en 'verleden tijd' en een ruimte tussen laten (of in twee kaders zetten). 104 Goede aanvulling, dit is wat ik miste bij het Groene boekje! 105 goed aanvullend idee. 106 Ben benieuwd wanneer deze toevoegingen te zien zijn op de site. 107 Verder vind ik het ook goede informatie voor docenten. Ik kan me voorstellen dat deze informatie niet voor iedere docent (meer) wordt (is) aangeboden in de opleiding of mogelijk is
pag. 79
weggezakt. Het is prettig om deze informatie paraat te hebben. 108 Goed gedacht ! 109 Niveau/uitleg/andere is té uitgbreid en technisch om aan leerlingen aan te bieden. De informatie dreigt erg verwarrend te worden. Er kan eventueel verwezen worden naar de spellingregel, maar te uitgebreid is gevaarlijk. Cfr. leerlingen raadplegen ook geen ANS, om die reden. Ik zou de extra knoppen zelf ook niet gebruiken, behalve de knop vormen --> deze is handig maar dan weer niet anders dan wat vandaag reeds wordt aangeboden. De info is uitgebreider omdat het de verschillende werkwoordsvormen benoemt en visueel mooi opsomt. Pluspunt. Vraagje: kan er een 'app' voor tablets ontwikkeld worden? Onze leerlingen en ikzelf werken vanaf volgend schooljaar met iPads. 110 prima initiatief, zeer verhelderend en leerzaam 111 Het is misschien handig om het programma ook auditief te maken, zodat moeilijke lezers ook handig gebruik kunnen maken van het boekje. Indien jullie een stem voorzien, kan dit dan ook in het Vlaams, zodat anderstalige en taalzwakke Vlamingen dit ook kunnen volgen? Hartelijk dank voor deze verrijking! Groet XXXX 112 Deze vernieuwingen open heel wat deuren om de leerlingen in het basisonderwijs. Zelf hun werk te laten verbeteren en vooral (wat ik erg belangrijk vind) opzoeken waarom dat zo is. Op deze manier leren de leerlingen uit hun fouten. Daarbij is het wel belangrijk voor mij, dat uitleg bij woorden die van toepassing zijn voor jonge kinderen (klas 1 en 2) ook op niveau van die kinderen is. 113 ov - uitleg: beter uitgaan van -ove- dubbele -rr-: heeft te maken met opbouw van het woord. overrijden = over+rijden dus -rr- werkwoorden: zet ze in een herkenbaarschema zie bijvoorbeeld het schema in http://waalwijk.drmollercollege.nl/Portals/0/drmoller_waalwijk/documenten/Het%20oranje %20boekje.pdf (Kijk bij werkwoordschema en stappenschema) (Links in boekje kloppen helaas niet allemaal meer). Het boekje geeft een voorbeeld van een schema met stappenplan dat werkt. Voordeel als dat erbij staat in het Groeneboekje dat leerlingen veel makkelijker aangezet kunnen worden tot het leren van een stappenplan. In zinsverband dienen ze ook steeds zich te bedienen van een vast strategie. Succes XXXX ontwikkelaar / auteur / uitgever van lesmateriaal 114 Voor het lager onderwijs zijn wellicht enkele mogelijkheden. Toch weet ik niet of 'niveau' nuttig is voor lesgevers en leerlingen. 115 zal er onderscheid gemaakt worden tussen de leerplannen spelling in Nederland en Vlaanderen? (vooral op vlak van niveaubepaling?) 116 Opmerkingen over de technische uitvoering: - in mijn browser (FireFox) staat het filmpje twee maal onder elkaar - op het einde van het filmpje komt er geen wit vlak zoals in de tekst staat Daarvoor zal een aantal gebruikers de knop 'Verder' en de vragen niet vinden. XXXX 117 Goed initiatief. De uitleg vind ik alleen wel erg ingewikkeld geformuleerd. 118 Veelbelovend en erg handig. Het zou mooi zijn als er 1. frequentiegegevens opgenomen konden worden. Of en wanneer bepaalde woorden behandeld worden hangt behalve de moeilijkheidsgraad ook van de frequentie af. 2. een 'zoek-en selecteer'-functie zou zijn,om daarmee op basis van een waarde voor een bepaald kenmerk sublijsten te genereren. 119 Ik vond het kadertje "Andere vormen met zelfde uitspraak" te beknopt. Het bijvoeglijk gebruik van een werkwoordsvorm is voor leerlingen het moeilijkst te begrijpen. In het filmpje: "overrede" Ik zou heel graag, naast de beknopte toelichting, een kort voorbeeldzinnetje willen zien: De overrede dief (stopte met stelen). Waarom zo'n toelichting? De woordenlijst is toch geen woordenboek? Denkend vanuit de situatie in de klas, zou ik "overreedde" niet als voorbeeld gebruiken om een spellingsprobleem aan de orde te stellen. Dat komt door een beteke-
pag. 80
nisaspekt in het woord: overreden heeft geen lineaire betekenis. Het woord verwijst naar een omslag: iets willen bereiken wat er eerst niet was. Neem een vergelijkbaar werkwoord als "verkleden" --> verkleed - verkleedde - de verklede mannequin. Hier kun je in 3 woorden toelichten hoe de bijvoeglijk gebruikte vorm functioneert. "De overrede dief" laat dit niet zien. bovendien zullen leerlingen dit woord associeren met overrrijden, Iemand die in het verkeer overreden is. Je hebt een voorbeeld met de betekenisomslag nodig om "overrede" in de praktijk te laten zien. Wellicht hebben jullie dit woord als voorbeeld gekozen om juist dergelijke complicaties op tafel te leggen. In de lessen kies ik ervoor om bijvoeglijk gebruikte vormen pas te behandelen als de verleden tijdsvorming en de vorming van het voltooid deelwoord goed begrepen is, Anders zaait zo'n woordvorm alleen maar verwarring en dan verspeel je bij leerlingen wat je net hebt opgebouwd. Mijn suggeste m.b.t. "andere vormen met dezelfde uitspraak" is: óf toelichten met een voorbeeldzinnetje óf alleen zichtbaar maken op afroep (met een button) 120 Heel veel succes!!!! 121 Volgens mij is deze uitbreiding een positieve aanvulling op het leren van de spelling. Het onderdeel 'niveau' is voor leerlingen misschien niet zo interessant, maar voor ontwikkelaars als ikzelf van grote waarde. Het uitleggen van de schrijfwijze, met de 'stomme-e'-klank geschreven met een kleine e en een aantal woorden met dezelfde spelling maakt voor leerlingen veel duidelijk. Ze willen graag het 'waarom' van de spelling weten, en komen in deze uitbreiding van het groene boekje goed aan hun trekken. Mijn eindoordeel is dus zeer positief! Als ik op enigerlei wijze kan bijdragen aan de totstandkoming van deze uitbreiding kunt u me bereiken op XXXX. Veel succes, XXXX 122 Goede aanvullingen. Heel erg praktisch. 123 De opmerking vond u al in het vorige kader dat ik moest invullen om door te klikken. 124 Vraagje bij opbouw en uitspraak: kunnen de gebruikers van het boekje ook de uitspraak horen? Dat lijkt me erg nuttig voor buitenlandse leerders. 125 Ik vind de nieuwe mogelijkheden heel helder en interessant, maar het valt mij op dat er voor een heel grote groep verschillende gebruikers één systeem wordt aangehouden, terwijl een deel van de informatie maar voor een klein deel van de gebruikers interessant is, terwijl een ander deel voor een andere groep wellicht niet ver genoeg gaat. Voor leerlingen is de knop voor moeilijkheidsgraad en niveau niet interessant of zelfs maar begrijpelijk. Voor mij als leermiddelenmaker en trainer van mbo-docenten roept die knop direct een behoefte op. Ik zou namelijk graag op die wijze selecties van woorden kunnen maken, als alle woorden blijkbaar van een metadatering voorzien zijn. Maar wellicht is het andersom, en ligt er een woordenlijst ten grondslag aan deze niveau-indeling. In dat geval ben ik natuurlijk nieuwsgierig welke lijst daarbij is gebruikt. Wanneer je voor leerlingen aangeeft welke spellingproblemen zich voordoen in een woord, zul je ook de bijbehorende regel moeten uitleggen. Aan 'verenkeling van de klinker in een open lettergreep' heeft alleen iemand met enige kennis van die regel iets, of het moet een intelligente (volwassen?) taalleerder zijn, iemand die ervaring heeft met spellingregels. Ik vraag me dus af of, en door wie deze informatie gebruikt zal worden. Verder begrijp ik niet goed wat 'verenkeling van de medeklinker' betekent (die niet optreedt bij 'nagellak' en 'overreedde'). Het impliceert, als ik het goed begrijp, dat verenkeling optreedt bij bv. de dubbele dd in het bijvoeglijk naamwoord 'overrede'? Het lijkt mij consequenter om daar te spreken van 'verenkeling van de klinker'. Het woord wordt immers niet gevormd uit 'overreedde' maar uit het voltooid deelwoord 'overreed'. In België leren wij de kinderen dat er 'verenkeling van de klinker' optreedt en 'verdubbeling van de medeklinker'. 'Verenkeling van de medeklinker' bestaat in onze regels niet. onderwijsadviseur / pedagogisch begeleider 126 Bij samengestelde woorden niet verwarring scheppen door nadruk te leggen op de dubbele
pag. 81
medeklinker door de regel van verenkeling/verdubbeling te noemen. Het is gewoon een kwestie van elk woord afzonderlijk spellen en binnen elk afzonderlijk woord dan de spellingregels bekijken. Mis nog het woord klankgroep. 127 bij werkwoord schrijven jullie 'hele werkwoord'. Mijn voorkeur gaat uit naar de term 'infinitief', die ook in de termenlijst bij de Vlaamse eindtermen gebruikt wordt. 128 Complimenten voor de conceptuele en praktische uitwerking van het vooronderzoek zoals nu te zien in de video. Ik heb een vraag wat betreft de aanduidingen van het moment van aanbieden en de moeilijkheidsgraad. Ik kan me indenken dat er bij het gebruikmaken van de verrijkte woordenlijst een knop is waarmee je altijd even kunt nagaan waar die indelingen op gebaseerd zijn, zodat je eventueel je eigen ideeën en intuïties daaraan kunt toetsen - is daarin ook voorzien? Succes met de verdere uitwerking en ontwikkeling, vriendelijke groet, XXXX. 129 De knop niveau is interessant voor onderwijsmiddelenontwikkelaars en leerplanmakers, zoals ik. Het curriculum kan gebaseerd worden op de suggesties uit het Groene Boekje. Als curriculumontwikkelaar is het noodzakelijk te weten hoe de niveauscore is bepaald. Daarover is er nood aan informatie. Anderzijds houdt de niveaubepaling in het Groene Boekje een gevaar in. Het behoort tot de pedagogische vrijheid van scholen en koepelorganisaties in Vlaanderen om aan te geven wanneer welke kennis, vaardigheden en attitudes worden aangeboden. Dat zou ertoe kunnen leiden dat leerplannen om bepaalde redenen afwijken van het Groene Boekje, wat verwarring en dispuut kan veroorzaken. Op dat punt is overleg en uitwisseling nodig. Knap werk! 130 Degelijk en toegankelijk materiaal! Proficiat! 131 Een mogelijkheid voor gesproken uitleg zoals bij dit intro filmpje zal met name voor kinderen met dyslexie veel ondersteuning bieden en het gebruik van het digitale groene boekje stimuleren. 132 Een prachtig initiatief dat zeker verder uitgewerkt dient te worden. We willen als organisatie graag op de hoogte gehouden worden en indien gewenst meedenken naar een praktische vertaalslag voor het onderwijs. Voor informatie hierover kunt u contact opnemen met onze taalspecialist XXXX. Met vriendelijke groet, XXXX. 133 Het is een goede en zinvolle aanvulling op het Groene Boekje. Veel waardering voor dit initiatief. van mijn kant de volgende opmerkingen : 1) Bewaak de hoeveelheid informatie die je aanbiedt. Het kan ook te veel worden, waardoor gebruikers het zicht een beetje kwijt raken. 2) Voor wie is de uitleg in eerste instantie bedoeld? Voor leerlingen van de basisschool, het voortgezet onderwijs, volwassenen? Of maakt dat niet uit? Het lijkt me niet onbelangrijk welke (voor)kennis wordt verondersteld. Anders kan de informatie bijvoorbeeld te moeilijk zijn. 3) De uitleg van bepaalde spellingproblemen zal niet naadloos aansluiten op de methode waarmee de leerlingen de spelling op school van onafhankelijke of afhankelijke woorden hebben geleerd. Wanneer andere termen worden gebruikt of een regel anders wordt geformuleerd, kan dit mogelijk verwarring geven. Hoe denken jullie dit probleem op te losssen? Succes bij dit project. Hartelijke groet, XXXX 134 Ik ben niet meer zeker of ik de eerste vraag van het rijtje van acht vragen positief heb gewaardeerd; indien dit niet is gebeurd, mijn excuses. Het antwoord had positief moeten zijn. 135 Ik had last met vastlopen van jullie vragenlijst. Ik moest windows media speler nog installeren op deze nieuwe computer. Dat had ik via een andere verbinding gedaan. Ik heb het eerste stukje vragen 3 keer moeten maken. Tot nu toe hebben we steeds de papieren versie gebruikt 136 Ik hoop dat dit werkelijk gebreurt. Omdat dit misschien ertoe kan leiden dat leerlingen minder problemen zullen hebben met de spelling. Verder weet de leerkracht dan precies welke woorden op welk moment aangeboden kunnen worden. 137 Ik vind het een positief initiatief. Alleen met het aanduiden van het niveau zou ik omzichtig omgaan. Niet elke leerling evolueert en groeit op dezelfde manier. Een klas of groep aanduipag. 82
den is volgens mij niet evident. Ook de terminologie bij het verduidelijken van de spellingregels zou in Vlaanderen, Nederland, Suriname ... helder moeten zijn. Misschien zelfs bekijken of er meer dan een duiding moet? Succes! 138 Mijn complimenten. Dit is geweldig. Wat een verrijking van het spellingsonderwijs kan dit zijn. 139 'ontkleedde' mag ook nog bij de uitputtende lijst. Is deze wel uitputtend? 140 Volgens mij klopte het eerste niveau niet 25 is toch half groep 5. Bij samenstellingen is het handiger te wijzen op de afzonderlijke woorden dan op de verdubbeling van de medeklinkers. Bijvoorbeeld: nagellak. Dat is een samenstelling. 1e woord is 'nagel' (regel is : ik hoor een lange klank aan het eind ik haal een stukje van de lange klank weg.) 2e woord is 'lak'. Dan is het gewoon logisch dat er twee keer de /l/ komt te staan. Ik zou er heel erg voor pleiten om bij de klinkers in klanknamen te praten en niet in alfabetnamen. We zagen in het filmpje hoe onduidelijk het is. Gaat u ook aangeven of het woord een samenstelling is? Daar heb ik nog weleens discussies over. Graag hoor ik van u. Met vriendelijke groet, XXXX 141 Wat een prettige manier om de vragenlijst en de opzet toe te lichten! 142 zie eerdere opmerkingen. Groet XXXX toetsontwikkelaar 143 - Bij 'ander' staan voorbeelden van woorden die (in dit voorbeeld) ook 'ag' hebben, zoals hagel. Misschien is het goed om hier toe te voegen waarom ze vergelijkbaar zijn, dus de regel (vergenkeling) toevoegen. - Is het duidelijk genoeg dat het bij de andere voorbeelden in de meeste gevallen slechts om een kleine selectie gaat? - De nummering van het instapniveau is wat onduidelijk. Wel logisch opgebouwd, maar als gebruiker (in Nederland) moet je steeds een paar denkstappen maken: 56 is klas 5 is groep 7. - Hoe is de verantwoording van de relatie tussen instapniveau en moeilijkheidsgraad? XXXX 144 Ben benieuwd naar de uitwerking 145 Mijn VMBO-leerlingen zullen dit nooit willen gaan gebruiken. 146 Ik vind het zeer positief en een goed hulpmiddel om te weten of je op het juiste niveau zit bij de ontwikkeling van toetsen bijv. 147 geen valide informatie 148 Ik ben aangenaam verrast door de kwaliteit en kwantiteit van de voorgestelde uitbreidingen. Zinvolle informatie, op een beknopte en eenduidige manier aangeboden. Natuurlijk heb ik tot nu toe alleen twee voorbeeldwoorden gezien. Slagen jullie erin om bij alle woorden in het groene boekje uitbreidingen op dit niveau te maken? Mijn complimenten! 149 ik vind deze vorm heel handig. vooral als het ook van toepassing op mobiele telefoontjes. ik vind dat het toch nog uitgebreider zou moeten zijn. 150 Mijn advies zou zijn: zo weinig mogelijk grammaticale termen gebruiken. Mensen die hun grammatica wat uit het oog verloren hebben, moeten de uitleg ook kunnen begrijpen. Als ik me niet vergis, stond er bijvoorbeeld: in 'over-reedde' is er geen verdubbeling van de medeklinker, omdat 'over' een voorvoegsel is. Een eenvoudiger en misschien zelfs duidelijker verklaring is dat 'overreede' bestaat uit 'over' + 'reedde'. overige vakmatig bij het spellingonderwijs betrokkenen 151 Het filmpje gaat te snel waardoor je niet echt geconcentreerd het in je op kunt nemen. Verder positief en succes gewenst met de voortgang, 152 Gewoon doen, De Nederlander is er alleen maar bij gebaat! 153 Knap vorm gegeven en helder geformuleerd! Prima start om studenten van de lerarenopleiding lager onderwijs duidelijk te kunnen maken welke taalbeschouwelijke 'achtergrondinformatie' nodig is om degelijk spellingonderwijs te kunnen geven.
pag. 83
154 wellicht is auditieve ondersteuning nog een aanvulling 155 Mooi initiatief, Zeker de instapniveaus en andere voorbeelden zijn een grote meerwaarden. leuk ander idee is om er oefeningen aan te koppelen, zodat de leerlingen deze regel kunnen oefenen. mvg 156 Zie hierboven. Ik vind het jammer dat er geen ruimte was voor opmerkingen bij alle vorige vragen afzonderlijk. Dan had ik meer gedetailleerde commentaren kunnen geven. Ik moet bekennen dat ik, als ik een woord opzoek in de woordenlijst, nog nooit gedacht heb dat er te weinig informatie wordt gegeven. Het meest nuttige van de extra informatie vind ik de uitspraak. Op die manier ontstaat een betrouwbaar uitspraakwoordenboek. De vraag is natuurlijk ook alle uitspraakvarianten gegeven zouden moeten worden of alleen de 'officiële' uitspraak. De taalgebruiker zou in ieder geval in staat moeten zijn om die 'officiële' uitspraak op te zoeken. Wat hij daar dan mee doet is zijn zaak natuurlijk. Het niveau vind ik volstrekt onnodig. Voor de verwijzing naar de van toepassing zijnde spellingregel(s) zou er ook gewoon een link kunnen staan naar de plaats in de 'Leidraad' waarop de regel te vinden is (alleen moeilijke regels of uitzonderingsregels). Alle regels expliciteren bij elk woord lijkt me echt een 'overload' (of zelfs 'overkill') aan informatie, die bovendien suggereert dat je al die regels moet kunnen opzeggen om het woord te kunnen spellen. Het gevaar is niet denkbeeldig dat leraren op toetsen woorden gaan presenteren aan de leerlingen met de opdracht: geef aan welke spellingregels in dit woord van toepassing zijn. Leerlingen hoeven al die regels niet te kennen, maar allen de woorden juist te kunnen schrijven. Regels expliciteren heeft maar in een beperkt aantal gevallen zin, bv. bij de spelling van de werkwoordsvormen. Maar je kunt bij elk werkwoord toch niet opnieuw de 'kofschip-regel' herhalen! Een link naar de regels in de 'Leidraad' moet volstaan. Als het woord ook ergens opduikt in taaladvies.net, zou je daar ook door middel van een link naar kunnen verwijzen. Dat zou pas nuttig zijn en een echte meerwaarde geven aan het 'elektronische Groene Boekje'! 157 Succes met het uitzetten van deze toevoeging op het Groene Boekje 158 U spreekt over groep 1 en klas 3. Nergens in Nederland (behalve op de Vrije school) wordt gesproken over klassen. Bij wet is het groep 1-8. Ik heb moeite met de uitleg dubbel - dd. Eenvoudiger is stam + de. Verder ziet het er heel overzichtelijke en duidelijk uit. De praktijk moet uitwijzen of leerlingen het ook handig vinden. Ik zou dat zeker onderzoeken. Met vr. gr. XXXX 159 Bij het instapniveau lijkt gebruik de worden gemaakt van de DLE's, maar die lijken vervolgens wel steeds een jaar te verschillen met jullie niveaus. In het tweede voorbeeld ging het om instapniveau 56(?). Daarbij werd aangegeven: halverwege groep 7. Maar dat is toch halverwege groep 8? Verder vraag ik me af of leerkrachten hun uitleg niet te ingewikkeld gaan maken, wanneer ze jullie stappen volgen. Maar dat ligt bij de leerkracht en niet bij jullie. 160 Ik ben van mening dat deze uitbreiding een goede aanvulling is. 161 Een detail: in de Woordenlijst staat bijvoorbeeld 'nagel [na·gel], de[m.], nagelen [na·ge·len], nagels [na·gels], nageltje [na·gel·tje]'. Tussen 'de' en '[m]' staat geen spatie. Dat stoort me. Veel taalgebruikers gaan sowieso al slecht met spaties om. De Woordenlijst geeft het best het goede voorbeeld. 162 kanttekening bij uitleg van de regels: afhankelijk van de methode die de school gebruikt, kan het verduidelijken of het juist ingewikkelder maken. Daarom zie ik het nu als verrijking voor professionals en niet voor leerlingen (basisonderwijs) 163 De uitbreiding vind ik noodzakelijk en verhelderend voor het spellingonderwijs en ik ben ervan overtuigd dat de toetsen van spellingonderwijs betere resultaten zullen opleveren. Deze uitbreiding komt alle leraren in het bijzonder de Nederlands leraren en leerlingen, het onderwijs en alles wat met spelling te maken heeft ten goede. Als masterstudent Nederlands in Suriname ben ik de mening toegedaan dat deze uitbreiding een wezenlijke bijdrage zal leveren binnen het onderwijs vanaf het primair tot en met het tertiair onderwijs. De mail en vragenlijst
pag. 84
heb ik doorgestuurd gekregen van XXXX. Ik wens u veel succes toe in uw werk. De vriendelijke groeten, XXXX 164 Ik denk dat deze uitgebreide elektronische versie heel nuttig kan zijn voor mijn studenten en mezelf. Vermoedelijk is ze ook heel handig voor andere leerkrachten Nederlands en toekomstige leerkrachten Nederlands. Ik vrees wel dat leerlingen er weinig gebruik van zal maken. De tekst is trouwens nogal leerkrachtgericht. Het aangeven van niveaus lijkt me zinvol, maar zou uitgebreid moeten worden met de niveaus die in Vlaanderen gehanteerd worden. Ik hoop wel dat het papieren Groene Boekje niet uitgebreid wordt omdat het nu een handig boekje is om mee te nemen (niet iedereen heeft altijd elektronica bij de hand, alhoewel meer en meer natuurlijk). Wat me een beetje stoort aan de papieren versie zoals ze nu is (nu ik eens de kans krijg mijn kritiek te geven), is: - dat van bepaalde woorden de verkleinvorm of de meervoudsvorm niet vermeld wordt, terwijl die toch voor velen problemen oplevert; - dat de puntjes voor het splitsen in lettergrepen vaak verwarring zaaien met liggende streepjes, zeker bij mensen die niet zo best zien; - dat bij veel zelfstandige naamwoorden (en vooral de twijfelgevallen) het geslacht niet vermeld wordt. Mooi werk dus maar, zoals een normale leerkracht, moest ik toch wat kritiek kwijt. Succes! 165 N.v.t. - mijn reacties zijn verwerkt in de antwoorden op uw vragen. 166 Ik vind het jammer dat er bij de werkwoordvormen niet gekozen wordt voor de term 'bijvoegelijk gebruikt' bij het voltooid deelwoord. Dit zou de herkenbaarheid vergroten. Verder zou ik het persoonlijk prettig vinden dat bij 'niveau' ook een koppeling gemaakt zou worden met de taalniveaus van Meijerink. Per niveau van Meijerink wordt namelijk het nodige gezegd over vereiste woordenschat. Een vermelding van het F-niveau bij elk woord zou een goede indicatie geven van de woorden die passen bij de vereiste woordenschat. Over het algemeen verwacht ik zeker dat deze toevoeging waarde heeft. Veel succes met de uitvoering! 167 Ik vind u aanpak met duidelijke lettergrepen (klankvoeten) erg prettig. Onder de knop "andere" vind ik uw voorbeelden wel belangrijk maar ik stoor mij aan de vorm. Bijvoorbeeld "ag" in hagel, wagen enz. Het is geen "ag" maar a-gel, a-gen. Bij "overreeden" ook "ov" . Het is o-v. Suggestie: gebruik het hele woord en doe het probleem (ov) in rood, alsook "ell" , "err" en "eedd". Nu staat het probleem buiten context en je moet terug naar het woord om het probleem echt te begrijpen. 168 Goed hulpmiddel voor het voorbereiden van het spellingsonderwijs. Te moeilijk voor de leerlingen in het basisonderwijs zelf. 169 -Uitleg van spelling beperken tot de hoofdcategorie waartoe het woord hoort - Spelling uitspraak vertroebelt het woordbeeld van de uiteindelijke spelling van het woord - Andere aanpassen aan niveau van aanbreng - Metataal moet éénduidig zijn 170 Het is misschien ook handig om m.n. de werkwoordsvormen te verwerken in een zin, dit omdat de betekenis ontbreekt. Als naslagwerk voor leerlingen in het MBO vind ik het minder geschikt omdat veel woorden die gebruikt worden ind e uitleg hen niet zeggen (verenkeling/toonloze etc.). Ik neem aan dat het ook de bedoeling is om het soort woord altijd duidelijk te vermelden? Dat gaat bij werkwoord en lidwoord en zelfst. naamwoord goed. De overige woordsoorten zullen ook een uitleg behoeven, daar dit niet tot de parate kennis van in ieder geval de MBO leerling behoort. 171 Het is een echte verrijking waardoor leerkrachten die met de spellingdidactiek bezig zijn meer inzicht zullen krijgen in de complexiteit van sommige woorden. Je krijgt als leerkracht door de informatie de kans om je spellingaanbod op basis van inhoudelijke achtergronden in te richten. Kortom: ik vind het prachtig materiaal. 172 mooi werk ! 173 Het is allemaal wel heel veel. Ik twijfel aan de relatieve meerwaarde: kosten voor ontwikkeling versus gebruik dat ervan gemaakt zal worden. De doelgroep van de verrijking is m.i. Beperkt
pag. 85
tot enkele professionals. Voor het merendeel van de huidige gebruikers van het Groene Boekje is de verrijking niet nodig. niet vakmatig betrokken bij het spellingonderwijs 174 Ik vind de vragen niet goed gesteld, of ik de informatie duidelijk vind (ja) is niet hetzelfde als of ik van mening dat er sprake zou moeten zijn van een uitbreiding met deze informatie (nee) 175 Voor dyslectici kan het tonen van de uitspraak verwarrend zijn. Is het mogelijk om dit toch inzichtelijk te maken zonder afbreuk te doen aan de uitspraak. Op het moment dat dit woord (2x) getoond wordt, wordt er in het hoofd van de dyslecticus verwarring gezaaid. Misschien is het mogelijk de schrijfwijze te tonen door gebruik te maken van kleur of symbolen. Bijvoorbeeld na➝ - gᵉl- lak of de tweede /a/ met een licht grijze kleur. Bij het invullen van de enquête was er geen mogelijkheid om terug te klikken. Jammer, want als je te snel op verder klikt, kun je het niet meer corrigeren. Verder een prima ontwikkeling! 176 XXXX. Hoewel ik destijds in het POPS follow-up onderzoek van pre-en/of dysmature kinderen meegekeken heb naar de taalontwikkeling op 5 jaar, is mijn achtergrond is meer in de beta richting dan in linguistiek en ik woon al meer dan twintig jaar niet meer in Nederland, dus ik ben enigszins bezorgd over het opstellen van een berichtje aan een Neerlandica. De voorgestelde uitbreiding van het goene boekje vind ik een geweldig initiatief en de digitale beschikbaarheid zal zeker bijdragen aan het gebruik! Als ik het goed begrijp is de uitspraak van een woord een essentieel startpunt, zou het mogelijk zijn net als bij het digitale woordenboek dictionary.com de uitspraak van het woord te horen? Is er mogelijk een plan om de moeilijkheidsgraad van een woord grafisch weer te geven tegen de achtergrond van andere woorden in dezelfde categorie? Met vriendelijke groet, XXXX 177 Ik vind het een geweldige aanvulling en hoop dat het spoedig te gebruiken is! 178 Vorm: ja, prima! - bij werkwoorden tegenwoordig deelwoord vermelden lijkt mij minder zinvol; verder bij pv aangeven of het ott of ovt betreft. Uitleg: bestaat uit twee elementen: informatie over opbouw/uitspraak en de feitelijke uitleg. Het eerste vind ik zinvol (vooral informatie over uitspraak; zou spraakfunctie aan gekoppeld kunnen/moeten worden); het tweede (de feitelijke uitleg) vind ik zinloos; is moeilijk te begrijpen en bevat allerlei algemeenheden die je niet specifiek bij één woord hoeft te vertellen. Niveau: ik kan me voorstellen dat dit voor scholen en materiaalontwikkelaars interessant kan zijn; ik denk dat dit redelijk arbitraire en discutabele inschalingen zijn die overigens ook niet goed passen bij een 'Groen Boekje' (meer bij een leerderswoordenboek). Overige: ik zie hier de toepassingsmogelijkheden niet voor me; ben dus niet overtuigd van het nut. 179 Spellingregels: mogelijk om aansluiting te maken bij aanduidingen zoals gehanteerd in lesmethoden? Moeilijkheidsgraad: waarom werken met 0 t/m 60 (en hoger?). Dit suggereert een DLE-systematiek en die koppeling lijkt me niet wenselijk. Bovendien twee schalen met verschillend bereik: verwarrend. Verder zinvolle toevoegingen die naar wens gebruikt kunnen worden voor het onderwijs; dus doen! 180 Prima idee! 181 Ik zou werkelijk nooit een leerling hiermee in aanraking willen laten komen. Dat lijkt me verwarrend!! Ik zou een deel van deze informatie alleen beschikbaar stellen voor leerkrachten. Toelichting: Het lettercluster ov of ag komt in werkelijkheid niet voor, het is slechts een onderdeel van een woord dat als volgt moet worden afgebroken: o-ver of na-gel. Het afbreken en goed herkennen van de lettergrepen is werkelijk een probleem voor leerlingen. Het is leuk om verduidelijking bij spelling te krijgen, maar ik voorzie dat hier weer nieuwe problemen ontstaan. De uitspraak bij overreden, wij overreden, wij overreedden en overrede (tegenw. deelwoord) zijn identiek, tenminste in een deel van het land. Ik zou het ofwel compleet aanbieden, ofwel weglaten. Voor kinderen uit het Noorden van het land is de uitspraak tussen overreden en overrede niet identiek.
pag. 86
182 Een mooi en zeer te waarderen initiatief. Succes! 183 Als toekomstig docent vind ik deze aanvulling erg waardevol. Vooral het onderdeel 'niveau' vind ik belangrijk, omdat het mij helpt de moeilijkheidsgraad van een woord/tekst te bepalen. Daardoor kan ik bij toetsen betere en evenwichtiger combinaties van woorden maken. Voor leerlingen vind ik het onderdeel 'vormen' al een hele verrijking. Zij kunnen op die manier gemakkelijk opzoeken wat de juiste vorm van een woord is en hebben alle informatie bij elkaar. 184 goed initiatief 185 U voegt een didactisch doel toe aan de doelen van het Groene Boekje, maar u weet nog niet helemaal nauwkeurig hoe ver u daarin wilt gaan. Op het laatst hoor ik bijvoorbeeld het woord 'oefenen'. Ik denk dat dat een stap te ver is. Aan de andere kant: er moet wel een plaats zijn waar een spellingregel als 'dubbel d in de verleden tijd van d-werkwoorden' wordt uitgewerkt, dan wel waar verwezen wordt naar een bron waar deze wordt uitgewerkt. Mij lijkt dit nog niet geheel uitgekristalliseerd. 186 1e 2 vragen staan de antwoorden niet goed. Die moeten bij het 2e bolletje links ipv 2e bolletje rechts. Normaliter staat negatief links en positief rechts. had het over het hoofd gezien. 187 De uitspraak onder 'UITLEG' is een goede vooruitgang. Bij het 'NIVEAU' zal het voor de onderwijskracht wat energie vergen om een goede afweging te maken: al is het instapniveau gerelateerd aan een klas zal de moeilijkheidsgraad toch wel een punt zijn waaraan er veel aandacht geschonken moet worden. 188 Heel goed initiatief. Ik merk vaak genoeg dat onze aanstaande leraren het Nederlands niet voldoende beheersen. Zelf maak ik ook weleens fouten, waarbij ik wel de gewoonte heb om naderhand deze op te zoeken en te corrigeren. Deze versie van het groene boekje is mijns inziens dus zeker een welkome verrijking van het beschikbare materiaal in de Nederlandse taal. Bespreking van de resultaten Dit onderzoek geeft een duidelijk antwoord op de vraag naar de waardering van het onderwijsveld voor de plannen tot verrijking van de Woordenlijst. Het blijkt dat de plannen zeer positief ontvangen worden. De algemene indruk (91% positief) en het onderdeel vormen (92% positief) worden het hoogste gewaardeerd. Daarna komen de uitleg van de opbouw en de spelling van het woord (86%), het niveau van het woord (70%) en de verrijking met andere woorden die hetzelfde spellingprobleem hebben als het gevonden woord (76%). Op basis van de uitkomsten bij vraag 2, over de duidelijkheid van de toelichting (87% vindt de toelichting duidelijk), kunnen we veronderstellen dat de waardeoordelen in het algemeen berusten op voldoende informatie over de plannen. De vraag over het gebruik van de verrijkte Woordenlijst laat zien dat de meeste deelnemers (88%) gebruik zullen gaan maken van de verrijking. Opmerkelijk is dat men vaker antwoordt dat de verrijkte Woordenlijst als naslagwerk voor eigen gebruik zal worden geraadpleegd (83%) dan als naslagwerk om leerlingen naar te verwijzen (73%). Het lijkt er op dat mensen die beroepsmatig met spelling bezig zijn, en die heus zelf wel goed kunnen spellen, toch vaak spellingeigenschappen van woorden denken te gaan opzoeken, waarschijnlijk om eigen inzichten te controleren. Zuiver onderwijskundige doelen, zoals gebruik als bron voor het maken van dictees of toetsen en als bron voor te ontwikkelen onderwijsmateriaal, wordt door 51-54% van de deelnemers voorzien. De opmerkingen aan het einde van de vragenlijst ondersteunen de getalsmatige uitkomsten. Vrijwel alle opmerkingen zijn positief van toon. Ruim een derde van de deelnemers gebruikt de ruimte alleen maar om lof of enthousiasme uit te drukken, of om succes te wensen bij de verdere uitwerking (zie de nummers 6, 11, 12, 15, 17, 19, 24, 26, 28, 30, 31, 33, 35, 37, 39, 40, 41, 43, 44, 45, 46, 47, 51, 56, 59, 64, 66, 71, 74, 75, 86, 90, 91, 96, 98, 99, 100, 101, 102, 104, 105, 106, 108, 110, 112, 115, 120, 121, 122, 125, 130, 132, 136, 138, 141, 146, 148, 152, 153, 155, 157, 160, 163, 172, 177, 180, 182,
pag. 87
184, 188). De opmerkingen met inhoudelijk commentaar zijn meestal positief van aard. Enkele reacties betreffen het verzoek om verder op de hoogte te worden gehouden of het aanbod om deze plannen te helpen verwezenlijken (121, 132). Nader onderzoek Er zijn ook bedenkingen. Bijvoorbeeld opmerking (147): is de verrijking wel valide? Het antwoord is ‘ja’ voor de onderdelen vormen en uitleg. Daar worden immers algemeen geaccepteerde eigenschappen van woorden gepresenteerd, zoals de morfologische opbouw van een woord, verbuigingen en vervoegingen. Verder zal er in de Leidraad bij de verrijkte Woordenlijst uitleg moeten komen van de zorgvuldige uitspraak die hier gebruikt wordt. We verwachten dat de zorgvuldige uitspraak, die dicht bij de spelling staat, goed is om de spelling te leren. Maar er is ook uitspraakvariatie, afhankelijk van regio en context, en wellicht is het mogelijk om dit op den duur tot uitdrukking te laten komen in de verrijking van de Woordenlijst. Dit is een terrein van nader onderzoek. Vanuit sommige uitspraakvarianten is het kiezen van de juiste spelling een extra hindernis (de son in de see sien sakke), terwijl andere varianten spellinginzicht juist faciliteren, bijvoorbeeld als de verklanking van ij afwijkt van ei, en au afwijkt van ou. De vormen die in het laatste onderdeel opgesomd worden (andere woorden met dezelfde spellingregel), volgen rechtstreeks uit de verzameling woorden in het gegevensbestand. Daar kan validiteit geen betrekking op hebben. De omvang van de verzameling wordt echter beïnvloed door de precisie van de uitspraakrepresentatie. Dit kan overigens - ook achteraf - naar believen worden gevarieerd: als de eind-n in overreden niet gerealiseerd wordt, dan wordt deze vorm homofoon aan overreedde. Dit is zeker een oplosbaar probleem, door een interface aan te bieden waarmee gebruikers hun voorkeuren kunnen instellen. Een praktische toepassing is al eens gemaakt door Van Dale in de voorlaatste versie van het Groot woordenboek der Nederlandse taal (1.0 Plus, 13e editie, 2000). De voorgestelde interface kan in onderstaande vorm, en uiteraard ook in een meer 'taalkundige' terminologie.
Als het eerste vinkje aanstaat (zaden rijmt op spade), dan wordt de eind-n genegeerd en genereert het programma de 301 rijmwoorden van het linkerscherm hieronder. Als het vinkje is uitgezet, is het rijmen preciezer; er worden nog 63 rijmwoorden gevonden zoals te zien is in het rechterscherm.
pag. 88
Relevant is de validiteitsvraag met betrekking tot het niveau van het woord (7, 52, 68, 85). In de korte toelichting voor de deelnemers ontbreekt inderdaad uitleg van de manier waarop het niveau van de woorden wordt bepaald, en daar vragen sommige deelnemers om (50, 85, 115, 125,128, 159). Het gaat om een formule die gebaseerd is op de veronderstelde moeilijkheidsgraad van de klankletterkoppelingen. Een inschatting, die mede mogelijk gemaakt is doordat de leerplannen van Nederland en Vlaanderen in kaart gebracht zijn. De gebruiker moet vanzelfsprekend goed geïnformeerd worden over de status van dit onderdeel van de verrijkte Woordenlijst. Validatie van de uitkomsten van deze formule is een belangrijk punt van nader onderzoek. Op dit punt kan werkelijk vooruitgang geboekt worden in het onderwijs. Waardering voor de verrijking met gegevens over het niveau van de woorden In het algemeen spreekt uit de opmerkingen waardering, en we vermoeden dat die waardering ook te maken heeft met het verrassend nieuwe onderdeel niveau. Onduidelijkheid over hoe het niveau bepaald wordt (zie boven) en over het nut (54, 114) is waarschijnlijk de reden dat dit aspect van verrijking toch niet dezelfde hoge waardering krijgt als de andere onderdelen. We delen de mening dat de niveauaanduiding voor het instapniveau vooral nuttig is voor het basisonderwijs, en minder relevant voor het voortgezet onderwijs. De moeilijkheidsgraad van het hele woord is algemener van nut. De opmerking dat het niveau niet bruikbaar is omdat geen rekening gehouden kan worden met individuele verschillen in ontwikkeling (137) delen we niet. In onze ervaring doorlopen de meeste leerlingen ongeveer dezelfde stadia; wel ieder in een eigen tempo. Het is goed denkbaar dat er individueel onderwijs ingericht kan worden als van leerlingen precies wordt bijgehouden wat hun niveau is ten aanzien van verschillende spellingcategorieën, maar dat is toekomstmuziek. De positieve opmerkingen over dit verrijkingsonderdeel zijn ‘grote meerwaarde’ (155), het voordeel van het evenwichtig kunnen samenstellen van toetsen (183) en nut bij het ontwikkelen van het curriculum (129). Het is intussen begrijpelijk dat juist bij het punt niveau de meeste twijfel geuit wordt. Er is nog geen systematische, gedetailleerde lijst van (spelling)moeilijkheidsniveaus van woorden beschikbaar. Ons voorstel is dus erg nieuw en nog onbekend. Er ontstaat dan gemakkelijk twijfel over het nut en de betrouwbaarheid. Dat bezwaar wordt ook door uitgever 2 en 6 geuit. Bedenkingen over de (vermeende) inperking van de onderwijsvrijheid, die we ook vinden bij uitgever 4, zouden kunnen worden opgelost door toekenning van niveaus per leerplan (49, 85, 115, 129; zie ook de uitleg van de bepaling van de niveaus in de bespreking van fase 2 van dit verkennende onderzoek). Uit een vergelijking van de leerplannen blijkt overigens dat de verschillen tussen leerplannen beslist niet overdreven moeten worden (zie bijlage E).
pag. 89
Doelgroep en moeilijkheidsgraad van de verrijking Voor wie is de uitleg bedoeld? Sommigen stellen dat het om ‘toegankelijk materiaal’ gaat en roemen de duidelijkheid (9, 11, 40, 47, 110, 121, 130, 153, 158), anderen vinden de uitleg erg ingewikkeld geformuleerd (25, 27, 67, 70, 76, 145, 181) en alleen geschikt voor professionals die vertrouwd zijn met de regels (92, 162, 173). Het oordeel over de moeilijkheidsgraad van de uitleg hangt vanzelfsprekend samen met de beoogde doelgroep, vergelijk Het zou fijn zijn moest er een kindversie bestaan (27), uitleg bij woorden die van toepassing zijn voor jonge kinderen ook op niveau van die kinderen (112) en Mijn vmbo-leerlingen zullen dit nooit willen gaan gebruiken (145). Over de beoogde doelgroep meer hieronder, bij de conclusie. Het advies om de uitleg zo eenvoudig mogelijk te maken (150) moet zeker ter harte genomen worden, evenals de opmerking dat het systeem zo ingericht moet zijn dat ervaren en minder ervaren spellers er gebruik van kunnen maken (125). Regels wel nodig? Met de opmerking (20) dat sommige aspecten van onze taal geen baat hebben bij extreem veel uitleg, kunnen we het wel eens zijn, en ook de opmerking dat leerlingen in de tweede helft van de basisschool meer hebben aan herhaling dan aan uitleg kan best waar zijn, maar daarom is kennis van regels niet overbodig. Uiteindelijk moet het spellen natuurlijk ‘vanzelf’ gaan. Iemand moet kennis over de spelling geïnternaliseerd hebben. Op weg daarheen is het ons inziens echter nuttig om over kennis van de regels te beschikken, zodat leerders zich zelf kunnen verbeteren. Zelfs volleerde schrijvers zullen af en toe terugvallen op de regels, omdat er veel woorden of woorddelen zijn met dezelfde uitspraak maar een andere spelling. Woordparen zoals onmiddellijk-onverbiddelijk, miste-mistte en begrote-begrootte vereisen gewoonlijk bewust analyseren van de opbouw van het woord, en daarbij kan raadplegen van de uitleg per woord een goed hulpmiddel zijn. Het beschikbaar hebben van alle spellingregels bij alle klank-letterrelaties hoeft niet te betekenen dat deze altijd getoond worden. Een handige manier kan zijn om met de muis over het woord te bewegen en dan te zien welke regel er geldt bij een specifieke letter(cluster). En uitgevers kunnen, als ze in hun eigen producten gebruikmaken van de verrijkte Woordenlijst, kiezen welke regels wel of niet zichtbaar gemaakt worden, in een presentatievorm die afhankelijk is van het niveau van de leerlingen en de spellingmethode die wordt gebruikt. Er is dan veel preciezere afstemming met de gebruikers mogelijk. Spellinghervorming/waardering voor de Nederlandse spelling Een paar keer wordt gepleit voor een spellinghervorming of -vereenvoudiging in plaats van een verrijking van de Woordenlijst (57, 81). Docenten zouden namelijk bij bijvoorbeeld de lastige werkwoordspelling de slag aan het verliezen zijn. Dat lijkt ons zeer zorgelijk. Hopelijk kan een betere uitleg het tij keren. Zie (171) voor opmerkingen over zulke gunstige bijeffecten van de verrijking. De opmerking Dit geeft een ruimer beeld op de spellingsproblemen (29) suggereert dat een grondige uitleg van de Nederlandse spelling als gevolg kan hebben dat de spelling zoals die nu is aanvaardbaarder wordt. Daarbij willen we opmerken dat wij hopen dat de systematische aanpak die mogelijk wordt door het gebruik van de VWS tot verhoging van de consistentie, en via die weg tot een gefundeerde discussie over vereenvoudiging zal leiden. Vragen om uitbreiding De deelnemers gebruiken de ruimte voor opmerkingen om waardevolle suggesties voor uitbreiding te doen. Bijvoorbeeld, de uitspraak auditief weergeven wordt genoemd of zelfs de mogelijkheid om de uitleg voor te lezen, wat handig is wanneer je dyslectisch bent (111, 124, 131, 154, 176). Inderdaad lijkt het ons verstandig en is het technisch vrij gemakkelijk realiseerbaar om de verrijking uit te breiden met een knop waarmee de uitspraak van het gevonden woord hoorbaar wordt. De uitspraakrepresentatie van de VWS is zeer geschikt voor koppeling aan een module voor gegenereerde uitspraak. Daarnaast wordt vaak de betekenis genoemd (119, 170 en bijlage G). Bij alle woorden de betekenis opnemen zou maken dat de Woordenlijst verandert in een woordenboek. Dat was niet de bedoeling van de verrijking. Bestaande woordenboeken zouden goed gekoppeld kunnen worden aan pag. 90
de verrijkte Woordenlijst. Uitleg bij homofonie ligt wél voor de hand - dat is nu ook al de praktijk in de Woordenlijst. Uitbreiding met frequentiegegevens (118) is denkbaar, maar niet voorzien. Mogelijk heeft het INL deze gegevens beschikbaar. Verder wordt gevraagd om er een app van te maken (96, 109). Waarschuwingen Er zijn opmerkingen over de terminologie en de manier van aanduiden van de niveaus. Waar we zelf aarzelden over het juiste woord, hebben we de termen gebruikt die nu in de Woordenlijst gebruikt worden. Dit zal een punt van aandacht moeten blijven. Als er in het onderwijs voorkeur bestaat voor het gebruik van eigen termen (de concepten zijn telkens hetzelfde) zou gebruik gemaakt kunnen worden van gekoppelde dubbellijsten. Zo kan iedereen zijn eigen terminologie blijven hanteren. Bijzonder is dat het bezwaar nu pas, bij de verrijking van de Woordenlijst, geopperd wordt. Bij de klassieke, papieren versie geldt dit probleem natuurlijk evenzeer. Bij de inmiddels beschikbare webversie van de Woordenlijst zou de hierboven genoemde oplossing toegepast kunnen worden, maar daar wordt niet om gevraagd. De uitspraak visueel weergeven, zoals in de toelichting bij de vragenlijst, zou een onjuist woordbeeld opleveren dat ik als leraar liever niet in beeld zie (73) . Inderdaad, de meerwaarde van oefeningen waarin leerlingen fout gespelde woorden moeten doorstrepen is niet aangetoond. In dit geval gaat het echter om een weergave van de uitspraak zoals die voor de spelling nuttig is. Bij rode moet je redeneren via [roo-de]. Meestal is de weergave van de uitspraak zo afwijkend van de spelling dat er geen verwarring kan optreden. Bij een woord zoals vind/vindt lijkt de uitspraakweergave wel heel erg op de spelling: [vint]. Maar ook dan geldt dat iemand moet leren beseffen dat er aan het eind gekozen moet worden tussen t, d, of dt. De discussie over onjuiste woordbeelden is eerder al aan de orde geweest, bij het uitgeven van Lijsterbij 2 (Zwijsen) en de Basisspellinggids (Zwijsen, Van Dale). Er zijn daar, in afwijkende lay-out, verwijzingen van (stukjes) woord die naïef volgens uitspraak geschreven zijn naar de correct gespelde vorm. Vooraf waren er soms bedenkingen, maar in de praktijk blijkt het goed te werken. Wij verwachten dat juist het presenteren van de uitspraak in een vorm die de spelling begrijpelijk maakt, een enorme steun zal blijken te zijn. Fonetisch schrift, genoemd als een betere representatie van de uitspraak (w), lijkt ons minder geschikt. Hier zou overigens onderzoek naar kunnen worden gedaan.
Conclusie en aanbevelingen die uit de vragenlijst voortvloeien De plannen om de Woordenlijst Nederlandse Taal uit te breiden met informatie per woord zijn goed ontvangen, zowel bij de ondervraagden via de webenquête als bij de uitgeverijen van leerboeken voor het basisonderwijs. Het blijkt dat de verrijking van de Woordenlijst zeer hoog gewaardeerd wordt. Omdat de huidige, eenvoudige versie beschikbaar blijft (mogelijk als een van de ‘views’ op dezelfde databank), kunnen de klachten van de kleine minderheid die de uitbreiding niet op prijs stelt terzijde geschoven worden. De belangrijkste punten die genoemd worden, zijn meer begrip voor de spellingproblematiek en beter onderwijs. Het lijkt er op dat de deelnemers vooral zelf gebruik zullen gaan maken van de verrijking. Dat strookt met de inschatting dat dit initiatief niet alleen positief ontvangen zal worden door mensen die bij het spellingonderwijs betrokken zijn. De aard en status van niveauaanduidingen moet duidelijk uitgelegd worden aan gebruikers. Dit is een theoretisch onderbouwd onderdeel waar empirisch onderzoek bij hoort. Voordeel van het toevoegen van niveauaanduidingen is dat leerplannen verduidelijkt kunnen worden en dat ontwerpers van methoden meer zicht krijgen op wanneer welk woord aangeboden kan worden. Dat kan een belangrijke stap vooruit betekenen voor het onderwijs. De Nederlandse Taalunie kan empirisch onderzoek van de niveaus van de woorden faciliteren en zelfs het initiatief daartoe nemen. pag. 91
Het is goed mogelijk om de verrijking in fases uit te voeren of ten minste in fases te publiceren. In eerste instantie voor de beperkte groep woorden die in het basisonderwijs gebruikt worden, of direct al voor de omvang van de huidige Woordenlijst. Of in eerste instantie alleen de verrijking met vormen en uitleg. Uit de aanbevelingen van de deelnemers uit het onderwijsveld willen wij overnemen dat het toevoegen van geluidsfragmenten van de uitspraak nuttig is. Een dergelijke uitbreiding vraagt weinig extra mankracht gegeven de technologische middelen die voorhanden zijn, en past in de voorgenomen innovatie van de Woordenlijst. Bij de uitwerking van de plannen moet zeker rekening gehouden worden met de opmerkingen van het onderwijsveld over terminologie en manier van uitleg. Daarnaast moet de doelgroep nader bepaald worden. Wij denken dat deze verrijking voor leerlingen pas nuttig is wanneer ze onderwijs in de spelling gevolgd hebben. In overeenstemming met de getallen bij het beoogde gebruik: eerder leraren dan leerlingen zullen dit gaan gebruiken. De gebruikers zullen in onze ogen vooral de volwassenen zijn en leerlingen van het voortgezet onderwijs. Wanneer de uitspraak ook hoorbaar gemaakt wordt, dan is de verrijking eveneens zeer zinvol voor mensen met dyslexie en voor wie het Nederlands als tweede taal wil leren.
pag. 92
Bijlage A Woordselectie VWS-verkenning
1612 zelfstandige naamwoorden (znw) uit de Woordenlijst (WDL), met beginletter N, O of P, voor zover in de BasisSpellingBank (BSB, afgeleid van de Van Dale Basisspellinggids). 498 werkwoorden (ww) uit de Woordenlijst, met beginletter N, O of P, voor zover in de BasisSpellingBank (BSB, afgeleid van de Van Dale Basisspellinggids). Minder waarschijnlijke woordvormen staan tussen haakjes (ww: opklaar, znw: nachtdienstje); nog onwaarschijnlijker / af te keuren vormen staan tussen dubbele haakjes (znw: pionieren, professionaltje). Bij trefwoorden die qua trefwoordvorm verschillen in de WDL en de BSB, en daardoor op een andere alfabetische plaats gesorteerd worden, is de koppeling aangegeven (nippertje, WDL: "op het nippertje").
Opmerking: de aantallen wijken enigszins af ten opzichte van die uit de lopende tekst. Deze woordselectie van deze bijlage is gemaakt bij de start van het project, in de loop van de tijd zijn er nog enkele tientallen zelfstandige naamwoorden en enkele werkwoorden toegevoegd. n (znw): naad (znw): naaf (znw): naaidoos (znw): naaien (ww): naaimachine (znw): naaister (znw): naaiwerk (znw): naaktheid (znw): naald (znw): naaldboom (znw): naaldbos (znw): naam (znw): naambord (znw): naamdag (znw): naamgenoot (znw): naamkaartje (znw): naamplaat (znw): naamwoord (znw): na-apen (ww):
na-aperij (znw): naaste (znw): naastenliefde (znw): nabauwen (ww):
nabestaande (znw): nabestellen (ww):
nabijheid (znw): nablijven (ww):
pag. 93
n; n'en; n's; n'etje; n'etjes naad; naden; naadje; naadjes naaf; naven; naafje; naafjes naaidoos; naaidozen; naaidoosje; naaidoosjes genaaid; genaaide; naai; naaide; naaiden; naaien; naaiend; naaiende; naait naaimachine; naaimachines; naaimachinetje; naaimachientje; naaimachinetjes; naaimachientjes naaister; naaisters; naaistertje; naaistertjes naaiwerk; (naaiwerken); naaiwerkje; naaiwerkjes naaktheid; (naaktheden); (naaktheidje); (naaktheidjes) naald; naalden; naaldje; naaldjes naaldboom; naaldbomen; naaldboompje; naaldboompjes naaldbos; naaldbossen; naaldbosje; naaldbosjes naam; namen; naampje; naampjes naambord; naamborden; naambordje; naambordjes naamdag; naamdagen; (naamdagje); (naamdaagje); (naamdagjes); (naamdaagjes) naamgenoot; naamgenoten; naamgenootje; naamgenootjes (naamkaart); (naamkaarten); naamkaartje; naamkaartjes naamplaat; naamplaten; naamplaatje; naamplaatjes naamwoord; naamwoorden; naamwoordje; naamwoordjes aap na; aapt na; aapte na; aapten na; apen na; naaap; na-aapt; na-aapte; na-aapten; na-apen; naapend; na-apende; nageaapt; nageaapte na-aperij; (na-aperijen); (na-aperijtje); (naaperijtjes) naaste; naasten; ((naastes)); ((naastetje)); ((naastetjes)) naastenliefde; (naastenliefden); (naastenliefdes); (naastenliefdetje); (naastenliefdetjes) bauw na; bauwde na; bauwden na; bauwen na; bauwt na; nabauw; nabauwde; nabauwden; nabauwen; nabauwend; nabauwende; nabauwt; nagebauwd; nagebauwde nabestaande; ((nabestaandes)); nabestaanden; (nabestaandetje); (nabestaandetjes) bestel na; bestelde na; bestelden na; bestellen na; bestelt na; nabestel; nabesteld; nabestelde; nabestelden; nabestellen; nabestellend; nabestellende; nabestelt nabijheid; (nabijheden); (nabijheidje); (nabijheidjes) bleef na; bleven na; blijf na; blijft na; blijven na; nableef; nableven; nablijf; nablijft; nablijven; nablijvend; nablijvende; nagebleven
nabootsen (ww):
nacht (znw): nachtblindheid (znw): nachtdienst (znw): nachtdier (znw): nachtegaal (znw): nachtjapon (znw): nachtkastje (znw): nachtlampje (znw): nachtmerrie (znw): nachtpon (znw): nachtrust (znw): nachtslot (znw): nachtvlinder (znw): nachtvorst (znw): nachtwerk (znw): nachtzoen (znw): nadarhek (znw): nadeel (znw): nadenken (ww):
naderen (ww): nadoen (ww):
nadruk (znw): nagaan (ww):
nagedachtenis (znw): nagel (znw):
boots na; bootsen na; bootst na; bootste na; bootsten na; naboots; nabootsen; nabootsend; nabootsende; nabootst; nabootste; nabootsten; nagebootst; nagebootste nacht; nachten; nachtje; nachtjes nachtblindheid; (nachtblindheden); (nachtblindheidje); (nachtblindheidjes) nachtdienst; nachtdiensten; (nachtdienstje); (nachtdienstjes) nachtdier; nachtdieren; nachtdiertje; nachtdiertjes nachtegaal; nachtegalen; nachtegaaltje; nachtegaaltjes nachtjapon; nachtjapons; nachtjaponnen; nachtjaponnetje; nachtjaponnetjes (nachtkast); (nachtkasten); nachtkastje; (nachtkastjes) nachtlamp; (nachtlampen); nachtlampje; nachtlampjes nachtmerrie; nachtmerries; (nachtmerrietje); (nachtmerrietjes) nachtpon; (nachtpons); nachtponnen; nachtponnetje; nachtponnetjes nachtrust; (nachtrusten); (nachtrustje); (nachtrustjes) nachtslot; nachtsloten; nachtslotje; nachtslotjes nachtvlinder; nachtvlinders; nachtvlindertje; nachtvlindertjes nachtvorst; (nachtvorsten); nachtvorstje; nachtvorstjes nachtwerk; (nachtwerken); (nachtwerkje); (nachtwerkjes) nachtzoen; nachtzoenen; nachtzoentje; nachtzoentjes nadarhek; nadarhekken; (nadarhekje); (nadarhekjes) nadeel; nadelen; nadeeltje; nadeeltjes dacht na; dachten na; denk na; denken na; denkt na; nadacht; nadachten; nadenk; nadenken; nadenkend; nadenkende; nadenkt; nagedacht; nagedachte genaderd; genaderde; nader; naderde; naderden; naderen; naderend; naderende; nadert deden na; deed na; doe na; doen na; doet na; nadeden; nadeed; nadoe; nadoen; nadoend; nadoende; nadoet; nagedaan nadruk; (nadrukken); (nadrukje); (nadrukjes) ga na; gaan na; gaat na; ging na; gingen na; naga; nagaan; nagaand; nagaande; nagaat; nagegaan; naging; nagingen nagedachtenis; (nagedachtenissen); (nagedachtenisje); (nagedachtenisjes) nagel; nagels; nageltje; nageltjes
nagelbijten (ww):
nagelborstel (znw): nagelknipper (znw): nagellak (znw): nagelriem (znw): nagelschaar (znw): nagerecht (znw): nageslacht (znw): naïeveling (znw): naïveteit (znw): naïviteit (znw): najaar (znw): nakijken (ww):
nakomeling (znw):
nakomen (ww):
nalaten (ww):
nalatenschap (znw): naleven (ww):
nalezen (ww):
namaak (znw): namaken (ww):
namenlijst (znw): namiddag (znw): nappa (znw): napraten (ww):
nar (znw): narcis (znw): narcose (znw): narcotica (znw): narigheid (znw): nasi (znw): nasmaak (znw): nastaren (ww):
nastreven (ww):
nasynchronisatie (znw): natekenen (ww):
natellen (ww):
natie (znw):
pag. 94
beet nagel; beten nagel; bijt nagel; bijten nagel; nagelbeet; nagelbeten; nagelbijt; nagelbijten; nagelbijtend; nagelbijtende; nagelgebeten nagelborstel; nagelborstels; nagelborsteltje; nagelborsteltjes nagelknipper; nagelknippers; nagelknippertje; nagelknippertjes nagellak; (nagellakken); (nagellakje); (nagellakjes) nagelriem; nagelriemen; nagelriempje; nagelriempjes nagelschaar; nagelscharen; nagelschaartje; nagelschaartjes nagerecht; nagerechten; nagerechtje; nagerechtjes nageslacht; (nageslachten); (nageslachtje); (nageslachtjes) naïeveling; naïevelingen; ((naïevelinkje)); naïevelingetje; ((naïevelinkjes)); naïevelingetjes naïveteit; (naïveteiten); (naïveteitje); (naïveteitjes) naïviteit; (naïviteiten); (naïviteitje); (naïviteitjes) najaar; (najaren); (najaartje); (najaartjes) keek na; keken na; kijk na; kijken na; kijkt na; nagekeken; nakeek; nakeken; nakijk; nakijken; nakijkend; nakijkende; nakijkt nakomeling; nakomelingen; ((nakomelinkje)); nakomelingetje; ((nakomelinkjes)); nakomelingetjes kom na; komen na; komt na; kwam na; kwamen na; nagekomen; nakom; nakomen; nakomend; nakomende; nakomt; nakwam; nakwamen laat na; laten na; liet na; lieten na; nagelaten; nalaat; nalaten; nalatend; nalatende; naliet; nalieten nalatenschap; nalatenschappen; nalatenschapje; nalatenschapjes leef na; leefde na; leefden na; leeft na; leven na; nageleefd; nageleefde; naleef; naleefde; naleefden; naleeft; naleven; nalevend; nalevende las na; lazen na; lees na; leest na; lezen na; nagelezen; nalas; nalazen; nalees; naleest; nalezen; nalezend; nalezende namaak; (namaken); (namaakje); (namaakjes) maak na; maakt na; maakte na; maakten na; maken na; nagemaakt; nagemaakte; namaak; namaakt; namaakte; namaakten; namaken; namakend; namakende namenlijst; namenlijsten; namenlijstje; namenlijstjes namiddag; namiddagen; namiddagje; namiddaagje; namiddagjes; namiddaagjes nappa; (nappa's); (nappaatje); (nappaatjes) nagepraat; nageprate; napraat; napraatte; napraatten; napraten; napratend; napratende; praat na; praatte na; praatten na; praten na nar; narren; narretje; narretjes narcis; narcissen; narcisje; narcisjes narcose; (narcosen); (narcoses); (narcosetje); (narcosetjes) narcotica narigheid; narigheden; (narigheidje); (narigheidjes) nasi; (nasi's); (nasietje); (nasietjes) nasmaak; (nasmaken); nasmaakje; (nasmaakjes) nagestaard; nagestaarde; nastaar; nastaarde; nastaarden; nastaart; nastaren; nastarend; nastarende; staar na; staarde na; staarden na; staart na; staren na nagestreefd; nagestreefde; nastreef; nastreefde; nastreefden; nastreeft; nastreven; nastrevend; nastrevende; streef na; streefde na; streefden na; streeft na; streven na nasynchronisatie; nasynchronisaties; (nasynchronisatietje); (nasynchronisatietjes) nagetekend; nagetekende; nateken; natekende; natekenden; natekenen; natekenend; natekenende; natekent; teken na; tekende na; tekenden na; tekenen na; tekent na nageteld; nagetelde; natel; natelde; natelden; natellen; natellend; natellende; natelt; tel na; telde na; telden na; tellen na; telt na natie; naties; (natietje); (natietjes)
nationalisme (znw):
nationalisme; (nationalismes); (nationalismen); (nationalismetje); (nationalismetjes) nationaliteit (znw): nationaliteit; nationaliteiten; (nationaliteitje); (nationaliteitjes) natmaken (ww): maak nat; maakt nat; maakte nat; maakten nat; maken nat; natgemaakt; natgemaakte; natmaak; natmaakt; natmaakte; natmaakten; natmaken; natmakend; natmakende natregenen (ww): natgeregend; natgeregende; natregen; natregende; natregenden; natregenen; natregenend; natregenende; natregent; regen nat; regende nat; regenden nat; regenen nat; regent nat natspuiten (ww): natgespoten; natspoot; natspoten; natspuit; natspuiten; natspuitend; natspuitende; spoot nat; spoten nat; spuit nat; spuiten nat nattigheid (znw): nattigheid; (nattigheden); (nattigheidje); (nattigheidjes) naturaliseren (ww): genaturaliseerd; genaturaliseerde; naturaliseer; naturaliseerde; naturaliseerden; naturaliseert; naturaliseren; naturaliserend; naturaliserende natuur (znw): natuur; (naturen); (natuurtje); (natuurtjes) natuurbehoud (znw): natuurbehoud; (natuurbehouden); (natuurbehoudje); (natuurbehoudjes) natuurgebied (znw): natuurgebied; natuurgebieden; natuurgebiedje; natuurgebiedjes natuurkunde (znw): natuurkunde; (natuurkundes); (natuurkunden); (natuurkundetje); (natuurkundetjes) natuurkundige (znw): natuurkundige; natuurkundigen; ((natuurkundiges)); ((natuurkundigetje)); ((natuurkundigetjes)) natuurliefhebber (znw): natuurliefhebber; natuurliefhebbers; natuurliefhebbertje; natuurliefhebbertjes natuurproduct (znw): natuurproduct; natuurproducten; (natuurproductje); (natuurproductjes) natuurramp (znw): natuurramp; natuurrampen; (natuurrampje); (natuurrampjes) natuurreservaat (znw): natuurreservaat; natuurreservaten; natuurreservaatje; natuurreservaatjes natuurschoon (znw): natuurschoon; (natuurschonen); (natuurschoontje); (natuurschoontjes) natuurtalent (znw): natuurtalent; natuurtalenten; natuurtalentje; natuurtalentjes natuurverschijnsel (znw): natuurverschijnsel; natuurverschijnselen; natuurverschijnsels; (natuurverschijnseltje); (natuurverschijnseltjes) natuurwetenschap (znw): natuurwetenschap; natuurwetenschappen; (natuurwetenschapje); (natuurwetenschapjes) navel (znw): navel; navels; naveltje; naveltjes navelsinaasappel (znw): navelsinaasappel; navelsinaasappels; navelsinaasappelen; navelsinaasappeltje; navelsinaasappeltjes navertellen (ww): navertel; naverteld; navertelde; navertelden; navertellen; navertellend; navertellende; navertelt; vertel na; vertelde na; vertelden na; vertellen na; vertelt na navigeren (ww): genavigeerd; genavigeerde; navigeer; navigeerde; navigeerden; navigeert; navigeren; navigerend; navigerende navolging (znw): navolging; (navolgingen); (navolginkje); ((navolgingetje)); (navolginkjes); ((navolgingetjes)) navullen (ww): nagevuld; nagevulde; navul; navulde; navulden; navullen; navullend; navullende; navult; vul na; vulde na; vulden na; vullen na; vult na nawijzen (ww): nagewezen; nawees; nawezen; nawijs; nawijst; nawijzen; nawijzend; nawijzende; wees na; wezen na; wijs na; wijst na; wijzen na nawuiven (ww): nagewuifd; nagewuifde; nawuif; nawuifde; nawuifden; nawuift; nawuiven; nawuivend; nawuivende; wuif na; wuifde na; wuifden na; wuift na; wuiven na nazaat (znw): nazaat; nazaten; (nazaatje); (nazaatjes) nazeggen (ww): nagezegd; nagezegde; nazeg; nazegde; nazegden; nazeggen; nazeggend; nazeggende; nazegt; nazei; nazeiden; zeg na; zegde na; zegden na; zeggen na; zegt na; zei na; zeiden na nazi (znw): nazi; nazi's; (nazietje); (nazietjes) nectar (znw): nectar; nectars; nectartje; nectartjes nectarine (znw): nectarine; (nectarines); (nectarinetje); (nectarientje); (nectarinetjes); (nectarientjes) nederlaag (znw): nederlaag; nederlagen; nederlaagje; nederlaagjes Nederland (znw): Nederland; Nederlanden; (Nederlandje); (Nederlandjes)
Nederlands (znw): nederzetting (znw):
neef (znw): neerdalen (ww):
neerkijken (ww):
neerkomen (ww):
neerlandicus (znw): neerleggen (ww):
neerploffen (ww):
neerslaan (ww):
neerslag (znw): neerstorten (ww):
neerstrijken (ww):
neertellen (ww):
neervallen (ww):
neerzetten (ww):
neet (znw): negatief (znw): negen (znw): negende (znw): neger (znw): negeren (ww):
negeren (ww): negligé (znw): negotie (znw): negrospiritual (znw): neigen (ww): neiging (znw): nek (znw): nek-aan-nekrace (znw): nekkramp (znw): nekvel (znw): nemen (ww): neofascisme (znw):
pag. 95
Nederlands; (Nederlandsen); (Nederlandsje); (Nederlandsjes) nederzetting; nederzettingen; nederzettinkje; ((nederzettingetje)); nederzettinkjes; ((nederzettingetjes)) neef; neven; neefje; neefjes daal neer; daalde neer; daalden neer; daalt neer; dalen neer; neerdaal; neerdaalde; neerdaalden; neerdaalt; neerdalen; neerdalend; neerdalende; neergedaald; neergedaalde keek neer; keken neer; kijk neer; kijken neer; kijkt neer; neergekeken; neerkeek; neerkeken; neerkijk; neerkijken; neerkijkend; neerkijkende; neerkijkt kom neer; komen neer; komt neer; kwam neer; kwamen neer; neergekomen; neerkom; neerkomen; neerkomend; neerkomende; neerkomt; neerkwam; neerkwamen neerlandicus; neerlandici; neerlandicussen; (neerlandicusje); (neerlandicusjes) leg neer; legde neer; legden neer; leggen neer; legt neer; neergelegd; neergelegde; neerleg; neerlegde; neerlegden; neerleggen; neerleggend; neerleggende; neerlegt neergeploft; neergeplofte; neerplof; neerploffen; neerploffend; neerploffende; neerploft; neerplofte; neerploften; plof neer; ploffen neer; ploft neer; plofte neer; ploften neer neergeslagen; neersla; neerslaan; neerslaand; neerslaande; neerslaat; neersloeg; neersloegen; sla neer; slaan neer; slaat neer; sloeg neer; sloegen neer neerslag; (neerslagen); (neerslagje); (neerslagjes) neergestort; neergestorte; neerstort; neerstorten; neerstortend; neerstortende; neerstortte; neerstortten; stort neer; storten neer; stortte neer; stortten neer neergestreken; neerstreek; neerstreken; neerstrijk; neerstrijken; neerstrijkend; neerstrijkende; neerstrijkt; streek neer; streken neer; strijk neer; strijken neer; strijkt neer neergeteld; neergetelde; neertel; neertelde; neertelden; neertellen; neertellend; neertellende; neertelt; tel neer; telde neer; telden neer; tellen neer; telt neer neergevallen; neerval; neervallen; neervallend; neervallende; neervalt; neerviel; neervielen; val neer; vallen neer; valt neer; viel neer; vielen neer neergezet; neergezette; neerzet; neerzette; neerzetten; neerzettend; neerzettende; zet neer; zette neer; zetten neer neet; neten; neetje; neetjes negatief; negatieven; negatiefje; negatiefjes negen; negens; negentje; negentjes negende; (negenden); ((negendes)); ((negendetje)); ((negendetjes)) neger; negers; negertje; negertjes genegeerd; genegeerde; negeer; negeerde; negeerden; negeert; negeren; negerend; negerende genegerd; genegerde; neger; negerde; negerden; negeren; negerend; negerende; negert negligé; negligés; negligeetje; negligeetjes negotie; negoties; negotiën; negotietje; negotietjes negrospiritual; negrospirituals; ((negrospiritualtje)); ((negrospiritualtjes)) geneigd; geneigde; neig; neigde; neigden; neigen; neigend; neigende; neigt neiging; neigingen; neiginkje; ((neigingetje)); neiginkjes; ((neigingetjes)) nek; nekken; nekje; nekjes nek-aan-nekrace; nek-aan-nekraces; (nek-aannekraceje); (nek-aan-nekracejes) nekkramp; nekkrampen; (nekkrampje); (nekkrampjes) nekvel; nekvellen; nekvelletje; nekvelletjes genomen; nam; namen; neem; neemt; nemen; nemend; nemende neofascisme; (neofascismes); (neofascismen); (neofascismetje); (neofascismetjes)
neokolonialisme (znw):
neon (znw): neonbuis (znw): neonlicht (znw): neonreclame (znw): nep (znw): nerf (znw): nerts (znw): nervositeit (znw): nest (znw): nestelen (ww): nestkast (znw): net (znw): netheid (znw): netmaag (znw): nettiquette (znw): nettoloon (znw): nettowinst (znw): netvlies (znw): netwerk (znw): neuken (ww): neuriën (ww): neurochirurgie (znw): neuroot (znw): neurose (znw): neus (znw): neusgat (znw): neushoorn (znw): neusklank (znw): neusvleugel (znw): neutraliseren (ww):
neutraliteit (znw): neutron (znw): neutronenbom (znw): neuzen (ww): nevel (znw): nicht (znw): nicotine (znw): niemandsland (znw): niemendal (znw): nier (znw): nierdialyse (znw): niersteen (znw): niesbui (znw): niesen (ww): niet (znw): nieten (ww): nietje (znw): nietmachine (znw): niet-roker (znw): nietsnut (znw): nieuwbouw (znw):
neokolonialisme; (neokolonialismes); (neokolonialismen); (neokolonialismetje); (neokolonialismetjes) neon; (neons); (neonnetje); (neonnetjes) neonbuis; neonbuizen; neonbuisje; neonbuisjes neonlicht; neonlichten; neonlichtje; neonlichtjes neonreclame; neonreclames; (neonreclametje); (neonreclametjes) nep; (neppen); (nepje); (nepjes) nerf; nerven; nerfje; nerfjes nerts; nertsen; nertsje; nertsjes nervositeit; (nervositeiten); (nervositeitje); (nervositeitjes) nest; nesten; nestje; nestjes genesteld; genestelde; nestel; nestelde; nestelden; nestelen; nestelend; nestelende; nestelt nestkast; nestkasten; nestkastje; nestkastjes net; netten; netje; netjes netheid; (netheden); (netheidje); (netheidjes) netmaag; netmagen; netmaagje; netmaagjes nettiquette; nettiquettes; (nettiquettetje); ((nettiquetje)); (nettiquettetjes); ((nettiquetjes)) nettoloon; nettolonen; nettoloontje; nettoloontjes nettowinst; nettowinsten; nettowinstje; nettowinstjes netvlies; netvliezen; netvliesje; netvliesjes netwerk; netwerken; netwerkje; netwerkjes geneukt; geneukte; neuk; neuken; neukend; neukende; neukt; neukte; jeukten geneuried; geneuriede; neurie; neuriede; neurieden; neuriën; neuriënd; neuriënde; neuriet neurochirurgie; (neurochirurgieën); (neurochirurgietje); (neurochirurgietjes) neuroot; neuroten; neurootje; neurootjes neurose; (neurosen); neuroses; (neurosetje); (neurosetjes) neus; neuzen; neusje; neusjes neusgat; neusgaten; neusgaatje; neusgaatjes neushoorn; neushoorns; neushoornen; neushoorntje; neushoorntjes neusklank; neusklanken; neusklankje; neusklankjes neusvleugel; neusvleugels; neusvleugeltje; neusvleugeltjes geneutraliseerd; geneutraliseerde; neutraliseer; neutraliseerde; neutraliseerden; neutraliseert; neutraliseren; neutraliserend; neutraliserende neutraliteit; (neutraliteiten); (neutraliteitje); (neutraliteitjes) neutron; neutronen; neutrons; ((neutroontje)); ((neutrontje)); ((neutroontjes)); ((neutrontjes)) neutronenbom; neutronenbommen; neutronenbommetje; neutronenbommetjes geneusd; geneusde; neus; neusde; neusden; neust; neuzen; neuzend; neuzende nevel; nevels; nevelen; neveltje; neveltjes nicht; nichten; nichtje; nichtjes nicotine; (nicotines); (nicotinetje); (nicotientje); (nicotinetjes); (nicotientjes) niemandsland; (niemandslanden); (niemandslandje); (niemandslandjes) niemendal; niemendallen; niemendalletje; niemendalletjes nier; nieren; niertje; niertjes nierdialyse; (nierdialyses); (nierdialysen); (nierdialysetje); (nierdialysetjes) niersteen; nierstenen; niersteentje; niersteentjes niesbui; niesbuien; niesbuitje; niesbuitjes geniest; genieste; nies; niesen; niesend; niesende; niest; nieste; niesten niet; nieten; nietje; nietjes geniet; geniete; niet; nieten; nietend; nietende; niette; nietten (niet); (nieten); nietje; nietjes nietmachine; nietmachines; nietmachinetje; nietmachientje; nietmachinetjes; nietmachientjes niet-roker; niet-rokers; (niet-rokertje); (nietrokertjes) nietsnut; nietsnutten; nietsnutje; nietsnutjes nieuwbouw; (nieuwbouwen); (nieuwbouwtje); (nieuwbouwtjes)
nieuwbouwwijk (znw):
nieuwbouwwijk; nieuwbouwwijken; nieuwbouwwijkje; nieuwbouwwijkjes nieuweling (znw): nieuweling; nieuwelingen; ((nieuwelinkje)); nieuwelingetje; ((nieuwelinkjes)); nieuwelingetjes nieuwigheid (znw): nieuwigheid; nieuwigheden; nieuwigheidje; nieuwigheidjes Nieuwjaar (znw): Nieuwjaar; (Nieuwjaren); (Nieuwjaartje); (Nieuwjaartjes) nieuwjaarsdag (znw): nieuwjaarsdag; (nieuwjaarsdagen); (nieuwjaarsdagje); (nieuwjaarsdaagje); (nieuwjaarsdagjes); (nieuwjaarsdaagjes) nieuwjaarskaart (znw): nieuwjaarskaart; nieuwjaarskaarten; nieuwjaarskaartje; nieuwjaarskaartjes nieuwkomer (znw): nieuwkomer; nieuwkomers; nieuwkomertje; nieuwkomertjes nieuws (znw): nieuws nieuwsbericht (znw): nieuwsbericht; nieuwsberichten; nieuwsberichtje; nieuwsberichtjes nieuwsblad (znw): nieuwsblad; ((nieuwsbladeren)); nieuwsbladen; nieuwsblaadje; nieuwsblaadjes nieuwslezer (znw): nieuwslezer; nieuwslezers; (nieuwslezertje); (nieuwslezertjes) nieuwtje (znw): ((nieuw)); ((nieuwen)); nieuwtje; nieuwtjes niezen (ww): geniesd; geniesde; nies; niesde; niesden; niest; niezen; niezend; niezende nijd (znw): nijd; (nijden); (nijdje); (nijdjes) nijgen (ww): genegen; neeg; negen; nijg; nijgen; nijgend; nijgende; nijgt nijlpaard (znw): nijlpaard; nijlpaarden; nijlpaardje; nijlpaardjes nijptang (znw): nijptang; nijptangen; ((nijptankje)); nijptangetje; ((nijptankjes)); nijptangetjes nijverheid (znw): nijverheid; (nijverheden); (nijverheidje); (nijverheidjes) nikkel (znw): nikkel; (nikkels); (nikkeltje); (nikkeltjes) niksen (ww): genikst; genikste; niks; niksen; niksend; niksende; nikst; nikste; niksten niksnut (znw): niksnut; niksnutten; niksnutje; niksnutjes nimf (znw): nimf; nimfen; nimfje; nimfjes nipje (znw): (nip); (nippen); nipje; nipjes nippen (ww): genipt; genipte; nip; nippen; nippend; nippende; nipt; nipte; nipten nippertje (WDL: "op het nippertje") (znw): (nipper); (nippers); nippertje; nippertjes nis (znw): nis; nissen; nisje; nisjes nitwit (znw): nitwit; nitwits; nitwitje; nitwitjes niveau (znw): niveau; niveaus; niveautje; niveautjes nivellering (znw): nivellering; (nivelleringen); (nivellerinkje); ((nivelleringetje)); (nivellerinkjes); ((nivelleringetjes)) no-claimkorting (znw): no-claimkorting; no-claimkortingen; noclaimkortinkje; ((no-claimkortingetje)); noclaimkortinkjes; ((no-claimkortingetjes)) nocturne (znw): nocturne; nocturnes; (nocturnetje); (nocturnetjes) noedels (znw): (noedel); (noedels); noedeltje; noedeltjes noemen (ww): genoemd; genoemde; noem; noemde; noemden; noemen; noemend; noemende; noemt noemer (znw): noemer; noemers; (noemertje); (noemertjes) noest (znw): noest; noesten; noestje; noestjes noga (znw): noga; (noga's); (nogaatje); (nogaatjes) nok (znw): nok; nokken; nokje; nokjes nomade (znw): nomade; ((nomades)); nomaden; (nomadetje); (nomadetjes) nominatie (znw): nominatie; nominaties; (nominatietje); (nominatietjes) non (znw): non; nonnen; nonnetje; nonnetjes non-actief (znw): non-actief; (non-actieven); (non-actiefje); (nonactiefjes) nonkel (znw): nonkel; nonkels; nonkeltje; nonkeltjes nonsens (znw): nonsens; (nonsensen); (nonsensje); (nonsensjes) nood (znw): nood; noden; (noodje); (noodjes) noodaggregaat (znw): noodaggregaat; noodaggregaten; noodaggregaatje; noodaggregaatjes noodgang (znw): noodgang; (noodgangen); ((noodgankje)); (noodgangetje); ((noodgankjes)); (noodgangetjes) noodgeval (znw): noodgeval; noodgevallen; (noodgevalletje); (noodgevalletjes) noodklok (znw): noodklok; noodklokken; (noodklokje); (noodklokjes) noodlanding (znw): noodlanding; noodlandingen; noodlandinkje; ((noodlandingetje)); noodlandinkjes; ((noodlandingetjes)) noodlot (znw): noodlot; (noodlotten); (noodlotje); (noodlotjes)
pag. 96
noodrem (znw):
noodrem; noodremmen; noodremmetje; noodremmetjes noodsignaal (znw): noodsignaal; noodsignalen; (noodsignaaltje); (noodsignaaltjes) noodsituatie (znw): noodsituatie; noodsituaties; (noodsituatietje); (noodsituatietjes) noodtoestand (znw): noodtoestand; (noodtoestanden); (noodtoestandje); (noodtoestandjes) nooduitgang (znw): nooduitgang; nooduitgangen; ((nooduitgankje)); nooduitgangetje; ((nooduitgankjes)); nooduitgangetjes noodweer (znw): noodweer; (noodweren); (noodweertje); (noodweertjes) noodzaak (znw): noodzaak; (noodzaken); (noodzaakje); (noodzaakjes) noorden (znw): noorden; (noordens); ((noordentje)); ((noordentjes)) noordenwind (znw): noordenwind; noordenwinden; noordenwindje; noordenwindjes noorderbreedte (znw): noorderbreedte; (noorderbreedten); ((noorderbreedtes)); (noorderbreedtetje); (noorderbreedtetjes) noorderzon (znw): noorderzon; (noorderzonnen); (noorderzonnetje); (noorderzonnetjes) noordgrens (znw): noordgrens; (noordgrenzen); (noordgrensje); (noordgrensjes) noordkust (znw): noordkust; (noordkusten); (noordkustje); (noordkustjes) noordoosten (znw): noordoosten; (noordoostens); (noordoostentje); (noordoostentjes) noordoostenwind (znw): noordoostenwind; noordoostenwinden; noordoostenwindje; noordoostenwindjes noordpool (znw): noordpool; (noordpolen); (noordpooltje); (noordpooltjes) noordwesten (znw): noordwesten; (noordwestens); (noordwestentje); (noordwestentjes) noordwestenwind (znw): noordwestenwind; noordwestenwinden; noordwestenwindje; noordwestenwindjes noordwesterstorm (znw): noordwesterstorm; noordwesterstormen; (noordwesterstormpje); (noordwesterstormpjes) noot (znw): noot; noten; nootje; nootjes nootmuskaat (znw): nootmuskaat; (nootmuskaten); (nootmuskaatje); (nootmuskaatjes) nop (znw): nop; noppen; nopje; nopjes nopjes (WDL: "in zijn nopjes") (znw): nopjes nor (znw): nor; norren; norretje; norretjes noren (znw): (noor); noren; (noortje); (noortjes) norm (znw): norm; normen; (normpje); (normpjes) nostalgie (znw): nostalgie; (nostalgieën); (nostalgietje); (nostalgietjes) nota (znw): nota; nota's; notaatje; notaatjes notaris (znw): notaris; notarissen; (notarisje); (notarisjes) notatie (znw): notatie; notaties; (notatietje); (notatietjes) notenbalk (znw): notenbalk; notenbalken; notenbalkje; notenbalkjes notenboom (znw): notenboom; notenbomen; notenboompje; notenboompjes notendop (znw): notendop; notendoppen; notendopje; notendopjes notenhout (znw): notenhout; (notenhouten); (notenhoutje); (notenhoutjes) notenkraker (znw): notenkraker; notenkrakers; notenkrakertje; notenkrakertjes notenpasta (znw): notenpasta; notenpasta's; (notenpastaatje); (notenpastaatjes) noteren (ww): genoteerd; genoteerde; noteer; noteerde; noteerden; noteert; noteren; noterend; noterende notie (znw): notie; noties; (notietje); (notietjes) notitie (znw): notitie; notities; notitietje; notitietjes notitieblok (znw): notitieblok; notitiebloks; notitieblokken; notitieblokje; notitieblokjes notulen (znw): (notuul); notulen; (notuultje); (notuultjes) nouveaute (znw): nouveauté; nouveautés; nouveauteetje; nouveauteetjes novelle (znw): novelle; novelles; novelletje; novelletjes november (znw): november; (novembers); (novembertje); (novembertjes) novice (znw): novice; novicen; novices; (novicetje); (noviceje); (novicetjes); (novicejes) noviteit (znw): noviteit; noviteiten; noviteitje; noviteitjes
nuance (znw): nuanceren (ww):
nuk (znw): nul (znw): nulpunt (znw): numero (znw): nummer (znw): nummerbord (znw): nummeren (ww):
nummerplaat (znw): nuntius (znw): nut (znw): nuttigen (ww): nylon (znw): nylonkous (znw): O (znw): o (znw): oase (znw): obelisk (znw): ober (znw): object (znw): objectiviteit (znw): obligatie (znw): observatie (znw): observatorium (znw): observeren (ww):
obsessie (znw): obstakel (znw): occasie (znw): occasion (znw): oceaan (znw): ochtend (znw): ochtenddienst (znw): ochtendhumeur (znw): ochtendjas (znw): ochtendspits (znw): octaaf (znw): octaangehalte (znw): octet (znw): octopus (znw): octrooi (znw): octrooieren (ww):
ode (znw): oecumene (znw): oedeem (znw): oefenboek (znw): oefenen (ww): oefening (znw): oefenwedstrijd (znw): oehoe (znw): oekaze (znw): oermens (znw): oeros (znw):
pag. 97
nuance; nuances; (nuancetje); ((nuanceje)); (nuancetjes); ((nuancejes)) nuanceer; nuanceerde; nuanceerden; nuanceert; nuanceren; nuancerend; nuancerende; genuanceerd; genuanceerde nuk; nukken; nukje; nukjes nul; nullen; nulletje; nulletjes nulpunt; nulpunten; (nulpuntje); (nulpuntjes) numero; numero's; numerootje; numerootjes nummer; nummers; nummertje; nummertjes nummerbord; nummerborden; nummerbordje; nummerbordjes genummerd; genummerde; nummer; nummerde; nummerden; nummeren; nummerend; nummerende; nummert nummerplaat; nummerplaten; nummerplaatje; nummerplaatjes nuntius; nuntiussen; nuntii; (nuntiusje); (nuntiusjes) nut; (nutten); (nutje); (nutjes) genuttigd; genuttigde; nuttig; nuttigde; nuttigden; nuttigen; nuttigend; nuttigende; nuttigt nylon; nylons; nylonnetje; nylonnetjes nylonkous; nylonkousen; nylonkousje; nylonkousjes O; (O's); (O'tje); (O'tjes) o; (o's; o'tje; o'tjes oase; oasen; oases; (oasetje); (oasetjes) obelisk; obelisken; obeliskje; obeliskjes ober; obers; (obertje); (obertjes) object; objecten; objectje; objectjes objectiviteit; (objectiviteiten); (objectiviteitje); (objectiviteitjes) obligatie; obligaties; (obligatietje); (obligatietjes) observatie; observaties; observatietje; observatietjes observatorium; observatoria; observatoriums; (observatoriumpje); (observatoriumpjes) observeer; observeerde; observeerden; observeert; observeren; observerend; observerende; geobserveerd; geobserveerde obsessie; obsessies; (obsessietje); (obsessietjes) obstakel; obstakels; obstakeltje; obstakeltjes occasie; occasies; occasietje; occasietjes occasion; occasions; (occasiontje); (occasiontjes) oceaan; oceanen; (oceaantje); (oceaantjes) ochtend; ochtenden; ochtendje; ochtendjes ochtenddienst; ochtenddiensten; (ochtenddienstje); (ochtenddienstjes) ochtendhumeur; ochtendhumeuren; ochtendhumeurtje; ochtendhumeurtjes ochtendjas; ochtendjassen; ochtendjasje; ochtendjasjes ochtendspits; ochtendspitsen; ochtendspitsje; ochtendspitsjes octaaf; octaven; (octaafje); (octaafjes) octaangehalte; octaangehalten; octaangehaltes; (octaangehaltetje); (octaangehaltetjes) octet; octetten; octetje; octetjes octopus; octopussen; octopusje; octopusjes octrooi; octrooien; octrooitje; octrooitjes geoctrooieerd; geoctrooieerde; octrooieer; octrooieerde; octrooieerden; octrooieert; octrooieren; octrooierend; octrooierende ode; odes; oden; (odetje); (odetjes) oecumene; (oecumenes); (oecumenen); (oecumenetje); (oecumenetjes) oedeem; oedemen; (oedeempje); (oedeempjes) oefenboek; oefenboeken; oefenboekje; oefenboekjes geoefend; geoefende; oefen; oefende; oefenden; oefenen; oefenend; oefenende; oefent oefening; oefeningen; ((oefeninkje)); oefeningetje; ((oefeninkjes)); oefeningetjes oefenwedstrijd; oefenwedstrijden; oefenwedstrijdje; oefenwedstrijdjes oehoe; oehoes; oehoetje; oehoetjes oekaze; oekazes; oekazen; (oekazetje); (oekazetjes) oermens; oermensen; oermensje; oermensjes oeros; oerossen; oerosje; oerosjes
oertijd (znw): oerwoud (znw): oester (znw): oestrogeen (znw): oeuvre (znw): oever (znw): offensief (znw): offer (znw): offeren (ww): offerte (znw): officemanager (znw): official (znw): officier (znw): officiersmess (znw): offsetdruk (znw): ogen (ww): ogenblik (znw): ohm (znw): okapi (znw): oksel (znw): oktober (znw): oldtimer (znw): olie (znw): oliebol (znw): olie-industrie (znw): olielamp (znw): oliën (ww): olienoot (znw): olieraffinaderij (znw): olietanker (znw): olievat (znw): olieverf (znw): olieverfschilderij (znw): olievlek (znw): olifant (znw): olijf (znw): olijfboom (znw): olijfolie (znw): olm (znw): olympiade (znw): oma (znw): omarmen (ww): ombinden (ww):
ombrengen (ww):
ombudsman (znw): ombuigen (ww):
omcirkelen (ww): omdoen (ww):
omdraaien (ww):
omega (znw): omelet (znw):
oertijd; (oertijden); (oertijdje); (oertijdjes) oerwoud; oerwouden; (oerwoudje); (oerwoudjes) oester; oesters; oestertje; oestertjes oestrogeen; (oestrogenen); (oestrogeentje); (oestrogeentjes) oeuvre; oeuvres; (oeuvretje); (oeuvretjes) oever; oevers; (oevertje); (oevertjes) offensief; offensieven; offensiefje; offensiefjes offer; offers; (offertje); (offertjes) geofferd; geofferde; offer; offerde; offerden; offeren; offerend; offerende; offert offerte; offerten; offertes; (offertetje); (offertetjes) officemanager; officemanagers; ((officemanagertje)); ((officemanagertjes)) official; officials; ((officialtje)); ((officialtjes)) officier; officiers; officieren; (officiertje); (officiertjes) officiersmess; officiersmesses; (officiersmessen); (officiersmessje); (officiersmessjes) offsetdruk; (offsetdrukken); (offsetdrukje); (offsetdrukjes) geoogd; geoogde; ogen; ogend; ogende; oog; oogde; oogden; oogt ogenblik; ogenblikken; ogenblikje; ogenblikjes ohm; (ohms); (ohmpje); (ohmpjes) okapi; okapi's; okapietje; okapietjes oksel; oksels; okseltje; okseltjes oktober; (oktobers); (oktobertje); (oktobertjes) oldtimer; oldtimers; oldtimertje; oldtimertjes olie; olies; oliën; (olietje); (olietjes) oliebol; oliebollen; oliebolletje; oliebolletjes olie-industrie; (olie-industrieën); (olie-industrietje); (olie-industrietjes) olielamp; olielampen; olielampje; olielampjes geolied; geoliede; olie; oliede; olieden; oliën; oliënd; oliënde; oliet olienoot; olienoten; olienootje; olienootjes olieraffinaderij; olieraffinaderijen; (olieraffinaderijtje); (olieraffinaderijtjes) olietanker; olietankers; (olietankertje); (olietankertjes) olievat; olievaten; olievaatje; olievaatjes olieverf; (olieverven); (olieverfje); (olieverfjes) olieverfschilderij; olieverfschilderijen; olieverfschilderijtje; olieverfschilderijtjes olievlek; olievlekken; olievlekje; olievlekjes olifant; olifanten; olifantje; olifantjes olijf; olijven; olijfje; olijfjes olijfboom; olijfbomen; olijfboompje; olijfboompjes olijfolie; (olijfolies); (olijfoliën); (olijfolietje); (olijfolietjes) olm; (olmen); (olmpje); (olmpjes) olympiade; olympiades; olympiaden; (olympiadetje); (olympiadetjes) oma; oma's; omaatje; omaatjes omarm; omarmd; omarmde; omarmden; omarmen; omarmend; omarmende; omarmt bind om; binden om; bindt om; bond om; bonden om; ombind; ombinden; ombindend; ombindende; ombindt; ombond; ombonden; omgebonden bracht om; brachten om; breng om; brengen om; brengt om; ombracht; ombrachten; ombreng; ombrengen; ombrengend; ombrengende; ombrengt; omgebracht; omgebrachte ombudsman; ombudsmannen; (ombudsmannetje); (ombudsmannetjes) bogen om; boog om; buig om; buigen om; buigt om; ombogen; omboog; ombuig; ombuigen; ombuigend; ombuigende; ombuigt; omgebogen omcirkel; omcirkeld; omcirkelde; omcirkelden; omcirkelen; omcirkelend; omcirkelende; omcirkelt deden om; deed om; doe om; doen om; doet om; omdeden; omdeed; omdoe; omdoen; omdoend; omdoende; omdoet; omgedaan draai om; draaide om; draaiden om; draaien om; draait om; omdraai; omdraaide; omdraaiden; omdraaien; omdraaiend; omdraaiende; omdraait; omgedraaid; omgedraaide omega; omega's; omegaatje; omegaatjes omelet; omeletten; omeletje; omeletjes
omgaan (ww):
omgang (znw): omgangstaal (znw): omgeving (znw): omgooien (ww):
omhakken (ww):
omheining (znw): omhelzen (ww): omhelzing (znw): omhulsel (znw): omissie (znw): omkeren (ww):
omkijken (ww):
omkleden (ww):
omkomen (ww):
omkopen (ww):
omleiding (znw): omlopen (ww):
ommekeer (znw): ommetje (znw): ommezien (znw): omnibus (znw): omnivoor (znw): ompraten (ww):
omrekenen (ww):
omrijden (ww):
omringen (ww): omroep (znw): omroepen (ww):
omroeper (znw): omroepster (znw): omschrijving (znw):
pag. 98
ga om; gaan om; gaat om; ging om; gingen om; omga; omgaan; omgaand; omgaande; omgaat; omgegaan; omging; omgingen omgang; (omgangen); ((omgankje)); (omgangetje); ((omgankjes)); (omgangetjes) omgangstaal; (omgangstalen); (omgangstaaltje); (omgangstaaltjes) omgeving; omgevingen; omgevinkje; ((omgevingetje)); omgevinkjes; ((omgevingetjes)) gooi om; gooide om; gooiden om; gooien om; gooit om; omgegooid; omgegooide; omgooi; omgooide; omgooiden; omgooien; omgooiend; omgooiende; omgooit hak om; hakken om; hakt om; hakte om; hakten om; omgehakt; omgehakte; omhak; omhakken; omhakkend; omhakkende; omhakt; omhakte; omhakten omheining; omheiningen; omheininkje; ((omheiningetje)); omheininkjes; ((omheiningetjes)) omhels; omhelsd; omhelsde; omhelsden; omhelst; omhelzen; omhelzend; omhelzende omhelzing; omhelzingen; omhelzinkje; ((omhelzingetje)); omhelzinkjes; ((omhelzingetjes)) omhulsel; omhulsels; omhulseltje; omhulseltjes omissie; omissies; omissietje; omissietjes keer om; keerde om; keerden om; keert om; keren om; omgekeerd; omgekeerde; omkeer; omkeerde; omkeerden; omkeert; omkeren; omkerend; omkerende keek om; keken om; kijk om; kijken om; kijkt om; omgekeken; omkeek; omkeken; omkijk; omkijken; omkijkend; omkijkende; omkijkt kleden om; kleed om; kleedde om; kleedden om; kleedt om; omgeklede; omgekleed; omkleden; omkledend; omkledende; omkleed; omkleedde; omkleedden; omkleedt kom om; komen om; komt om; kwam om; kwamen om; omgekomen; omkom; omkomen; omkomend; omkomende; omkomt; omkwam; omkwamen kocht om; kochten om; koop om; koopt om; kopen om; omgekocht; omgekochte; omkocht; omkochten; omkoop; omkoopt; omkopen; omkopend; omkopende omleiding; omleidingen; omleidinkje; ((omleidingetje)); omleidinkjes; ((omleidingetjes)) liep om; liepen om; loop om; loopt om; lopen om; omgelopen; omliep; omliepen; omloop; omloopt; omlopen; omlopend; omlopende ommekeer; (ommekeren); (ommekeertje); (ommekeertjes) ((om)); ((ommen)); ommetje; ommetjes ommezien; ((ommezienen)); (ommezientje); (ommezientjes) omnibus; omnibussen; (omnibusje); (omnibusjes) omnivoor; omnivoren; omnivoortje; omnivoortjes omgepraat; omgeprate; ompraat; ompraatte; ompraatten; ompraten; ompratend; ompratende; praat om; praatte om; praatten om; praten om omgerekend; omgerekende; omreken; omrekende; omrekenden; omrekenen; omrekenend; omrekenende; omrekent; reken om; rekende om; rekenden om; rekenen om; rekent om omgereden; omreden; omreed; omrij; omrijd; omrijden; omrijdend; omrijdende; omrijdt; reden om; reed om; rij om; rijd om; rijden om; rijdt om omring; omringd; omringde; omringden; omringen; omringend; omringende; omringt omroep; omroepen; (omroepje); (omroepjes) omgeroepen; omriep; omriepen; omroep; omroepen; omroepend; omroepende; omroept; riep om; riepen om; roep om; roepen om; roept om omroeper; omroepers; (omroepertje); (omroepertjes) omroepster; omroepsters; (omroepstertje); (omroepstertjes) omschrijving; omschrijvingen; omschrijvinkje; ((omschrijvingetje)); omschrijvinkjes; ((omschrijvingetjes))
omsingelen (ww):
omsingel; omsingeld; omsingelde; omsingelden; omsingelen; omsingelend; omsingelende; omsingelt omslaan (ww): omgeslagen; omsla; omslaan; omslaand; omslaande; omslaat; omsloeg; omsloegen; sla om; slaan om; slaat om; sloeg om; sloegen om omslag (znw): omslag; omslagen; omslagje; omslagjes omspitten (ww): omgespit; omgespitte; omspit; omspitte; omspitten; omspittend; omspittende; spit om; spitte om; spitten om omspoelen (ww): omgespoeld; omgespoelde; omspoel; omspoelde; omspoelden; omspoelen; omspoelend; omspoelende; omspoelt; spoel om; spoelde om; spoelden om; spoelen om; spoelt om omstander (znw): omstander; omstanders; omstandertje; omstandertjes omstandigheid (znw): omstandigheid; omstandigheden; (omstandigheidje); (omstandigheidjes) omstreken (znw): (omstreek); omstreken; (omstreekje); (omstreekjes) omtoveren (ww): omgetoverd; omgetoverde; omtover; omtoverde; omtoverden; omtoveren; omtoverend; omtoverende; omtovert; tover om; toverde om; toverden om; toveren om; tovert om omtrek (znw): omtrek; omtrekken; omtrekje; omtrekjes omvallen (ww): omgevallen; omval; omvallen; omvallend; omvallende; omvalt; omviel; omvielen; val om; vallen om; valt om; viel om; vielen om omvang (znw): omvang; (omvangen); ((omvankje)); (omvangetje); ((omvankjes)); (omvangetjes) omwaaien (ww): omgewaaid; omgewaaide; omwaai; omwaaide; omwaaiden; omwaaien; omwaaiend; omwaaiende; omwaait; omwoei; omwoeien; waai om; waaide om; waaiden om; waaien om; waait om; woei om; woeien om omweg (znw): omweg; omwegen; omweggetje; omwegje; omweggetjes; omwegjes omwoelen (ww): omgewoeld; omgewoelde; omwoel; omwoelde; omwoelden; omwoelen; omwoelend; omwoelende; omwoelt; woel om; woelde om; woelden om; woelen om; woelt om omzeilen (ww): omgezeild; omgezeilde; omzeil; omzeilde; omzeilden; omzeilen; omzeilend; omzeilende; omzeilt; zeil om; zeilde om; zeilden om; zeilen om; zeilt om omzeilen (ww): omzeil; omzeild; omzeilde; omzeilden; omzeilen; omzeilend; omzeilende; omzeilt omzet (znw): omzet; omzetten; (omzetje); (omzetjes) omzetten (ww): omgezet; omgezette; omzet; omzette; omzetten; omzettend; omzettende; zet om; zette om; zetten om onafhankelijkheidsdag (znw): onafhankelijkheidsdag; (onafhankelijkheidsdagen); (onafhankelijkheidsdagje); (onafhankelijkheidsdaagje); (onafhankelijkheidsdagjes); (onafhankelijkheidsdaagjes) onderarm (znw): onderarm; onderarmen; onderarmpje; onderarmpjes onderbeen (znw): onderbeen; onderbenen; onderbeentje; onderbeentjes onderbouw (znw): onderbouw; (onderbouwen); (onderbouwtje); (onderbouwtjes) onderbreken (ww): onderbrak; onderbraken; onderbreek; onderbreekt; onderbreken; onderbrekend; onderbrekende; onderbroken onderbroek (znw): onderbroek; onderbroeken; onderbroekje; onderbroekjes onderdaan (znw): onderdaan; onderdanen; onderdaantje; onderdaantjes onderdak (znw): onderdak; (onderdaken); (onderdakje); (onderdakjes) onderdeel (znw): onderdeel; onderdelen; onderdeeltje; onderdeeltjes onderdompelen (ww): dompel onder; dompelde onder; dompelden onder; dompelen onder; dompelt onder; onderdompel; onderdompelde; onderdompelden; onderdompelen; onderdompelend; onderdompelende; onderdompelt; ondergedompeld; ondergedompelde onderdrukken (ww): druk onder; drukken onder; drukt onder; drukte onder; drukten onder; onderdruk; onderdrukken; onderdrukkend; onderdrukkende; onderdrukt; on-
derdrukte; onderdrukten; ondergedrukt; ondergedrukte onderdrukken (ww): onderdruk; onderdrukken; onderdrukkend; onderdrukkende; onderdrukt; onderdrukte; onderdrukten onderdrukking (znw): onderdrukking; (onderdrukkingen); (onderdrukkinkje); ((onderdrukkingetje)); (onderdrukkinkjes); ((onderdrukkingetjes)) onderduiken (ww): doken onder; dook onder; duik onder; duiken onder; duikt onder; onderdoken; onderdook; onderduik; onderduiken; onderduikend; onderduikende; onderduikt; ondergedoken ondergaan (ww): ga onder; gaan onder; gaat onder; ging onder; gingen onder; onderga; ondergaan; ondergaand; ondergaande; ondergaat; ondergegaan; onderging; ondergingen ondergaan (ww): onderga; ondergaan; ondergaand; ondergaande; ondergaat; onderging; ondergingen ondergang (znw): ondergang; (ondergangen); ((ondergankje)); (ondergangetje); ((ondergankjes)); (ondergangetjes) ondergoed (znw): ondergoed; (ondergoeden); (ondergoedje); (ondergoedjes) ondergrond (znw): ondergrond; ondergronden; ondergrondje; ondergrondjes onderhoud (znw): onderhoud; (onderhouden); (onderhoudje); (onderhoudjes) onderhouden (ww): hield onder; hielden onder; hou onder; houd onder; houden onder; houdt onder; ondergehouden; onderhield; onderhielden; onderhou; onderhoud; onderhouden; onderhoudend; onderhoudende; onderhoudt onderhouden (ww): onderhield; onderhielden; onderhoud; onderhouden; onderhoudend; onderhoudende; onderhoudt onderkaak (znw): onderkaak; onderkaken; onderkaakje; onderkaakjes onderkant (znw): onderkant; onderkanten; onderkantje; onderkantjes onderkin (znw): onderkin; onderkinnen; onderkinnetje; onderkinnetjes onderkomen (znw): onderkomen; (onderkomens); (onderkomentje); (onderkomentjes) onderlip (znw): onderlip; onderlippen; onderlipje; onderlipjes onderlopen (ww): liep onder; liepen onder; (loop onder); loopt onder; lopen onder; ondergelopen; onderliep; onderliepen; (onderloop); onderloopt; onderlopen; onderlopend; onderlopende ondermijnen (ww): ondermijn; ondermijnd; ondermijnde; ondermijnden; ondermijnen; ondermijnend; ondermijnende; ondermijnt ondernemen (ww): ondernam; ondernamen; onderneem; onderneemt; ondernemen; ondernemend; ondernemende; ondernomen onderneming (znw): onderneming; ondernemingen; onderneminkje; ((ondernemingetje)); onderneminkjes; ((ondernemingetjes)) onderonsje (znw): ((onderons)); ((onderonzen)); onderonsje; onderonsjes onderscheid (znw): onderscheid; (onderscheiden); (onderscheidje); (onderscheidjes) onderscheiden (ww): onderscheid; onderscheidde; onderscheidden; onderscheiden; onderscheidend; onderscheidende; onderscheidt onderscheiding (znw): onderscheiding; onderscheidingen; (onderscheidinkje); ((onderscheidingetje)); (onderscheidinkjes); ((onderscheidingetjes)) onderspit (WDL: "het onderspit delven") (znw): onderspit; (onderspitten); (onderspitje); (onderspitjes) onderstel (znw): onderstel; onderstellen; onderstelletje; onderstelletjes ondersteunen (ww): ondersteun; ondersteund; ondersteunde; ondersteunden; ondersteunen; ondersteunend; ondersteunende; ondersteunt ondersteuning (znw): ondersteuning; ondersteuningen; ondersteuninkje; ((ondersteuningetje)); ondersteuninkjes; ((ondersteuningetjes)) onderstoppen (ww): ondergestopt; ondergestopte; onderstop; onderstoppen; onderstoppend; onderstoppende; onderstopt; onderstopte; onderstopten; stop onder;
onderstrepen (ww):
ondertekenen (ww):
ondertekening (znw):
ondertiteling (znw):
onderverdeling (znw):
ondervinden (ww): onderwereld (znw): onderwerp (znw): onderwijs (znw): onderwijzen (ww): onderwijzer (znw): onderwijzeres (znw): onderzeeboot (znw): onderzeeër (znw): onderzetter (znw): onderzijde (znw): onderzoek (znw): onderzoeken (ww):
onderzoeker (znw): onemanshow (znw): onenigheid (znw): ongedierte (znw): ongeduld (znw): ongeluk (znw): ongeluksdag (znw): ongeluksgetal (znw): ongemak (znw): ongeval (znw): onheil (znw): onkosten (znw): onkruid (znw): onmacht (znw): onmin (znw): onomatopee (znw): onraad (znw): onrecht (znw): onrust (znw): onruststoker (znw): ons (znw): onschuld (znw): ontbering (znw): ontbieden (ww): ontbijt (znw):
pag. 99
stoppen onder; stopt onder; stopte onder; stopten onder onderstreep; onderstreept; onderstreepte; onderstreepten; onderstrepen; onderstrepend; onderstrepende onderteken; ondertekend; ondertekende; ondertekenden; ondertekenen; ondertekenend; ondertekenende; ondertekent ondertekening; ondertekeningen; ((ondertekeninkje)); ondertekeningetje; ((ondertekeninkjes)); ondertekeningetjes ondertiteling; ondertitelingen; ((ondertitelinkje)); ondertitelingetje; ((ondertitelinkjes)); ondertitelingetjes onderverdeling; onderverdelingen; onderverdelinkje; ((onderverdelingetje)); onderverdelinkjes; ((onderverdelingetjes)) ondervind; ondervinden; ondervindend; ondervindende; ondervindt; ondervond; ondervonden onderwereld; (onderwerelden); (onderwereldje); (onderwereldjes) onderwerp; onderwerpen; onderwerpje; onderwerpjes onderwijs; (onderwijzen); (onderwijsje); (onderwijsjes) onderwees; onderwezen; onderwijs; onderwijst; onderwijzen; onderwijzend; onderwijzende onderwijzer; onderwijzers; (onderwijzertje); (onderwijzertjes) onderwijzeres; onderwijzeressen; onderwijzeresje; onderwijzeresjes onderzeeboot; onderzeeboten; onderzeebootje; onderzeebootjes onderzeeër; onderzeeërs; onderzeeërtje; onderzeeërtjes onderzetter; onderzetters; onderzettertje; onderzettertjes onderzijde; onderzijden; onderzijdes; (onderzijdetje); (onderzijtje); (onderzijdetjes); (onderzijtjes) onderzoek; onderzoeken; onderzoekje; onderzoekjes onderzocht; onderzochte; onderzochten; onderzoek; onderzoeken; onderzoekend; onderzoekende; onderzoekt onderzoeker; onderzoekers; onderzoekertje; onderzoekertjes onemanshow; onemanshows; onemanshowtje; onemanshowtjes onenigheid; onenigheden; (onenigheidje); (onenigheidjes) ongedierte; (ongedierten); (ongediertes); (ongediertetje); (ongediertetjes) ongeduld; (ongedulden); (ongeduldje); (ongeduldjes) ongeluk; ongelukken; ongelukje; ongelukjes ongeluksdag; ongeluksdagen; ongeluksdagje; ongeluksdaagje; ongeluksdagjes; ongeluksdaagjes ongeluksgetal; ongeluksgetallen; (ongeluksgetalletje); (ongeluksgetalletjes) ongemak; ongemakken; ongemakje; ongemakjes ongeval; ongevallen; ongevalletje; ongevalletjes onheil; (onheilen); (onheiltje); (onheiltjes) (onkost); onkosten; (onkostje); (onkostjes) onkruid; onkruiden; onkruidje; onkruidjes onmacht; (onmachten); (onmachtje); (onmachtjes) onmin; (onminnen); (onminnetje); (onminnetjes) onomatopee; ((onomatopees)); onomatopeeën; (onomatopeetje); (onomatopeetjes) onraad; (onraden); (onraadje); (onraadjes) onrecht; (onrechten); (onrechtje); (onrechtjes) onrust; (onrusten); (onrustje); (onrustjes) onruststoker; onruststokers; onruststokertje; onruststokertjes ons; onsen; onzen; onsje; onsjes onschuld; (onschulden); (onschuldje); (onschuldjes) ontbering; ontberingen; (ontberinkje); ((ontberingetje)); (ontberinkjes); ((ontberingetjes)) ontbied; ontbieden; ontbiedend; ontbiedende; ontbiedt; ontboden; ontbood ontbijt; ontbijten; ontbijtje; ontbijtjes
ontbijten (ww):
ontbeet; ontbeten; ontbijt; ontbijten; ontbijtend; ontbijtende ontbijtkoek (znw): ontbijtkoek; ontbijtkoeken; ontbijtkoekje; ontbijtkoekjes ontbijtspek (znw): ontbijtspek; (ontbijtspekken); (ontbijtspekje); (ontbijtspekjes) ontbijttafel (znw): ontbijttafel; ontbijttafels; ontbijttafeltje; ontbijttafeltjes ontbossen (ww): ontbos; ontbossen; ontbossend; ontbossende; ontbost; ontboste; ontbosten ontbranden (ww): ontbrand; ontbrandde; ontbrandden; ontbrande; ontbranden; ontbrandend; ontbrandende; ontbrandt ontbreken (ww): ontbrak; ontbraken; ontbreek; ontbreekt; ontbreken; ontbrekend; ontbrekende; ontbroken ontcijferen (ww): ontcijfer; ontcijferd; ontcijferde; ontcijferden; ontcijferen; ontcijferend; ontcijferende; ontcijfert ontdekken (ww): ontdek; ontdekken; ontdekkend; ontdekkende; ontdekt; ontdekte; ontdekten ontdekker (znw): ontdekker; ontdekkers; ontdekkertje; ontdekkertjes ontdekking (znw): ontdekking; ontdekkingen; ontdekkinkje; ((ontdekkingetje)); ontdekkinkjes; ((ontdekkingetjes)) ontdekkingsreiziger (znw): ontdekkingsreiziger; ontdekkingsreizigers; (ontdekkingsreizigertje); (ontdekkingsreizigertjes) ontdooien (ww): ontdooi; ontdooid; ontdooide; ontdooiden; ontdooien; ontdooiend; ontdooiende; ontdooit ontduiken (ww): ontdoken; ontdook; ontduik; ontduiken; ontduikend; ontduikende; ontduikt ontevredenheid (znw): ontevredenheid; (ontevredenheden); (ontevredenheidje); (ontevredenheidjes) ontfutselen (ww): ontfutsel; ontfutseld; ontfutselde; ontfutselden; ontfutselen; ontfutselend; ontfutselende; ontfutselt ontgaan (ww): ontga; ontgaan; ontgaand; ontgaande; ontgaat; ontging; ontgingen ontginnen (ww): ontgin; ontginnen; ontginnend; ontginnende; ontgint; ontgon; ontgonnen ontglippen (ww): ontglip; ontglippen; ontglippend; ontglippende; ontglipt; ontglipte; ontglipten ontgoochelen (ww): ontgoochel; ontgoocheld; ontgoochelde; ontgoochelden; ontgoochelen; ontgoochelend; ontgoochelende; ontgoochelt ontgoocheling (znw): ontgoocheling; ontgoochelingen; ((ontgoochelinkje)); (ontgoochelingetje); ((ontgoochelinkjes)); (ontgoochelingetjes) onthaal (znw): onthaal; onthalen; onthaaltje; onthaaltjes onthaalmoeder (znw): onthaalmoeder; onthaalmoeders; (onthaalmoedertje); (onthaalmoedertjes) onthoofden (ww): onthoofd; onthoofdde; onthoofdden; onthoofde; onthoofden; onthoofdend; onthoofdende; onthoofdt onthoofding (znw): onthoofding; onthoofdingen; (onthoofdinkje); ((onthoofdingetje)); (onthoofdinkjes); ((onthoofdingetjes)) onthouden (ww): onthield; onthielden; onthoud; onthouden; onthoudend; onthoudende; onthoudt onthullen (ww): onthul; onthuld; onthulde; onthulden; onthullen; onthullend; onthullende; onthult onthulling (znw): onthulling; onthullingen; onthullinkje; ((onthullingetje)); onthullinkjes; ((onthullingetjes)) ontkennen (ww): ontken; ontkend; ontkende; ontkenden; ontkennen; ontkennend; ontkennende; ontkent ontkiemen (ww): ontkiem; ontkiemd; ontkiemde; ontkiemden; ontkiemen; ontkiemend; ontkiemende; ontkiemt ontknoping (znw): ontknoping; ontknopingen; (ontknopinkje); ((ontknopingetje)); (ontknopinkjes); ((ontknopingetjes)) ontkomen (ww): ontkom; ontkomen; ontkomend; ontkomende; ontkomt; ontkwam; ontkwamen ontlading (znw): ontlading; ontladingen; ontladinkje; ((ontladingetje)); ontladinkjes; ((ontladingetjes)) ontleden (ww): ontlede; ontleden; ontledend; ontledende; ontleed; ontleedde; ontleedden; ontleedt ontlenen (ww): ontleen; ontleend; ontleende; ontleenden; ontleent; ontlenen; ontlenend; ontlenende ontlopen (ww): ontliep; ontliepen; ontloop; ontloopt; ontlopen; ontlopend; ontlopende ontluchten (ww): ontlucht; ontluchte; ontluchten; ontluchtend; ontluchtende; ontluchtte; ontluchtten
pag. 100
ontmaskeren (ww):
ontmoedigen (ww):
ontmoeten (ww): ontmoeting (znw): ontploffen (ww): ontploffing (znw): ontplooien (ww): ontplooiing (znw):
ontpoppen (ww): ontroeren (ww): ontroering (znw): ontruimen (ww): ontsieren (ww): ontslaan (ww): ontslag (znw): ontsmetten (ww): ontsnappen (ww): ontsnapping (znw):
ontspannen (ww): ontspanning (znw):
ontsporen (ww): ontspringen (ww): ontstaan (ww): ontsteken (ww): ontsteking (znw): ontstoppen (ww): onttrekken (ww): ontvallen (ww): ontvangen (ww): ontvanger (znw): ontvangst (znw): ontvluchten (ww): ontvoerder (znw): ontvoeren (ww): ontvouwen (ww):
ontwaken (ww): ontwapenen (ww):
ontmasker; ontmaskerd; ontmaskerde; ontmaskerden; ontmaskeren; ontmaskerend; ontmaskerende; ontmaskert ontmoedig; ontmoedigd; ontmoedigde; ontmoedigden; ontmoedigen; ontmoedigend; ontmoedigende; ontmoedigt ontmoet; ontmoete; ontmoeten; ontmoetend; ontmoetende; ontmoette; ontmoetten ontmoeting; ontmoetingen; ontmoetinkje; ((ontmoetingetje)); ontmoetinkjes; ((ontmoetingetjes)) ontplof; ontploffen; ontploffend; ontploffende; ontploft; ontplofte; ontploften ontploffing; ontploffingen; ontploffinkje; ((ontploffingetje)); ontploffinkjes; ((ontploffingetjes)) ontplooi; ontplooid; ontplooide; ontplooiden; ontplooien; ontplooiend; ontplooiende; ontplooit ontplooiing; (ontplooiingen); (ontplooiinkje); ((ontplooiingetje)); (ontplooiinkjes); ((ontplooiingetjes)) ontpop; ontpoppen; ontpoppend; ontpoppende; ontpopt; ontpopte; ontpopten ontroer; ontroerd; ontroerde; ontroerden; ontroeren; ontroerend; ontroerende; ontroert ontroering; (ontroeringen); (ontroerinkje); ((ontroeringetje)); (ontroerinkjes); ((ontroeringetjes)) ontruim; ontruimd; ontruimde; ontruimden; ontruimen; ontruimend; ontruimende; ontruimt ontsier; ontsierd; ontsierde; ontsierden; ontsieren; ontsierend; ontsierende; ontsiert ontsla; ontslaan; ontslaand; ontslaande; ontslaat; ontslagen; ontsloeg; ontsloegen ontslag; ontslagen; ontslagje; ontslagjes ontsmet; ontsmette; ontsmetten; ontsmettend; ontsmettende ontsnap; ontsnappen; ontsnappend; ontsnappende; ontsnapt; ontsnapte; ontsnapten ontsnapping; ontsnappingen; ontsnappinkje; ((ontsnappingetje)); ontsnappinkjes; ((ontsnappingetjes)) ontspan; ontspande; ontspanden; ontspannen; ontspannend; ontspannende; ontspant ontspanning; (ontspanningen); (ontspanninkje); ((ontspanningetje)); (ontspanninkjes); ((ontspanningetjes)) ontspoor; ontspoord; ontspoorde; ontspoorden; ontspoort; ontsporen; ontsporend; ontsporende ontspring; ontspringen; ontspringend; ontspringende; ontspringt; ontsprong; ontsprongen ontsta; ontstaan; ontstaand; ontstaande; ontstaat; ontstond; ontstonden ontstak; ontstaken; ontsteek; ontsteekt; ontsteken; ontstekend; ontstekende; ontstoken ontsteking; ontstekingen; ontstekinkje; ((ontstekingetje)); ontstekinkjes; ((ontstekingetjes)) ontstop; ontstoppen; ontstoppend; ontstoppende; ontstopt; ontstopte; ontstopten onttrek; onttrekken; onttrekkend; onttrekkende; onttrekt; onttrok; onttrokken ontval; ontvallen; ontvallend; ontvallende; ontvalt; ontviel; ontvielen ontvang; ontvangen; ontvangend; ontvangende; ontvangt; ontving; ontvingen ontvanger; ontvangers; ontvangertje; ontvangertjes ontvangst; ontvangsten; (ontvangstje); (ontvangstjes) ontvlucht; ontvluchte; ontvluchten; ontvluchtend; ontvluchtende; ontvluchtte; ontvluchtten ontvoerder; ontvoerders; (ontvoerdertje); (ontvoerdertjes) ontvoer; ontvoerd; ontvoerde; ontvoerden; ontvoeren; ontvoerend; ontvoerende; ontvoert ontvouw; ontvouwd; ontvouwde; ontvouwden; ontvouwen; ontvouwend; ontvouwende; ontvouwt ontwaak; ontwaakt; ontwaakte; ontwaakten; ontwaken; ontwakend; ontwakende ontwapen; ontwapend; ontwapende; ontwapenden; ontwapenen; ontwapenend; ontwapenende; ontwapent
ontwapening (znw):
ontwapening; (ontwapeningen); ((ontwapeninkje)); (ontwapeningetje); ((ontwapeninkjes)); (ontwapeningetjes) ontwarren (ww): ontwar; ontward; ontwarde; ontwarden; ontwarren; ontwarrend; ontwarrende; ontwart ontwerp (znw): ontwerp; ontwerpen; ontwerpje; ontwerpjes ontwerpen (ww): ontwerp; ontwerpen; ontwerpend; ontwerpende; ontwerpt; ontwierp; ontwierpen; ontworpen ontwerper (znw): ontwerper; ontwerpers; ontwerpertje; ontwerpertjes ontwijken (ww): ontweek; ontweken; ontwijk; ontwijken; ontwijkend; ontwijkende; ontwijkt ontwikkelen (ww): ontwikkel; ontwikkeld; ontwikkelde; ontwikkelden; ontwikkelen; ontwikkelend; ontwikkelende; ontwikkelt ontwikkeling (znw): ontwikkeling; ontwikkelingen; ((ontwikkelinkje)); ontwikkelingetje; ((ontwikkelinkjes)); ontwikkelingetjes ontwikkelingshulp (znw): ontwikkelingshulp; (ontwikkelingshulpen); (ontwikkelingshulpje); (ontwikkelingshulpjes) ontwikkelingsland (znw): ontwikkelingsland; ontwikkelingslanden; ontwikkelingslandje; ontwikkelingslandjes ontwikkelingswerk (znw): ontwikkelingswerk; (ontwikkelingswerken); (ontwikkelingswerkje); (ontwikkelingswerkjes) ontwrichten (ww): ontwricht; ontwrichte; ontwrichten; ontwrichtend; ontwrichtende; ontwrichtte; ontwrichtten ontzag (znw): ontzag; (ontzagen); (ontzagje); (ontzagjes) ontzien (ww): ontzag; ontzagen; ontzie; ontzien; ontziend; ontziende; ontziet onvermogen (znw): onvermogen; (onvermogens); (onvermogentje); (onvermogentjes) onvoldoende (znw): onvoldoende; onvoldoendes; ((onvoldoenden)); (onvoldoendetje); (onvoldoendetjes) onvrede (znw): onvrede; ((onvreden)); (onvredes); (onvredetje); (onvredetjes) onweer (znw): onweer; (onweren); (onweertje); (onweertjes) onweersbui (znw): onweersbui; onweersbuien; onweersbuitje; onweersbuitjes onweerswolk (znw): onweerswolk; onweerswolken; (onweerswolkje); (onweerswolkjes) onweren (ww): geonweerd; geonweerde; (onweer); onweerde; onweert; onweren; onwerend; onwerende onwetendheid (znw): onwetendheid; (onwetendheden); (onwetendheidje); (onwetendheidjes) onyx (znw): onyx; (onyxen); (onyxje); (onyxjes) onzelieveheersbeestje (znw): (onzelieveheersbeest); (onzelieveheersbeesten); onzelieveheersbeestje; onzelieveheersbeestjes onzin (znw): onzin; (onzinnen); (onzinnetje); (onzinnetjes) onzinverhaal (znw): onzinverhaal; onzinverhalen; onzinverhaaltje; onzinverhaaltjes oog (znw): oog; ogen; oogje; oogjes oogarts (znw): oogarts; oogartsen; (oogartsje); (oogartsjes) oogdruppels (znw): (oogdruppel); oogdruppels; (oogdruppeltje); oogdruppeltjes ooggetuige (znw): ooggetuige; ooggetuigen; ((ooggetuiges)); (ooggetuigetje); (ooggetuigetjes) ooggetuigenverslag (znw): ooggetuigenverslag; ooggetuigenverslagen; (ooggetuigenverslagje); (ooggetuigenverslagjes) ooghoek (znw): ooghoek; ooghoeken; ooghoekje; ooghoekjes ooghoogte (WDL: "op ooghoogte") (znw): ooghoogte; (ooghoogten); (ooghoogtes); (ooghoogtetje); (ooghoogtetjes) oogklep (znw): oogklep; oogkleppen; oogklepje; oogklepjes ooglid (znw): ooglid; oogleden; ooglidje; ooglidjes oogopslag (znw): oogopslag; (oogopslagen); (oogopslagje); (oogopslagjes) oogschaduw (znw): oogschaduw; (oogschaduwen); (oogschaduwtje); (oogschaduwtjes) oogst (znw): oogst; oogsten; (oogstje); (oogstjes) oogsten (ww): geoogst; geoogste; oogst; oogsten; oogstend; oogstende; oogstte; oogstten oogwenk (znw): oogwenk; oogwenken; oogwenkje; oogwenkjes ooi (znw): ooi; ooien; ooitje; ooitjes ooievaar (znw): ooievaar; ooievaars; (ooievaren); ooievaartje; ooievaartjes oom (znw): oom; ooms; oompje; oompjes oor (znw): oor; oren; oortje; oortjes oorbel (znw): oorbel; oorbellen; oorbelletje; oorbelletjes oordeel (znw): oordeel; oordelen; oordeeltje; oordeeltjes
pag. 101
oordelen (ww):
geoordeeld; geoordeelde; oordeel; oordeelde; oordeelden; oordeelt; oordelen; oordelend; oordelende oorlel (znw): oorlel; oorlellen; oorlelletje; oorlelletjes oorlog (znw): oorlog; oorlogen; oorlogje; oorlogjes oorlogsfilm (znw): oorlogsfilm; oorlogsfilms; oorlogsfilmpje; oorlogsfilmpjes oorlogsgeweld (znw): oorlogsgeweld; (oorlogsgewelden); (oorlogsgeweldje); (oorlogsgeweldjes) oorlogsschip (znw): oorlogsschip; oorlogsschepen; (oorlogsscheepje); (oorlogsscheepjes) oorlogsslachtoffer (znw): oorlogsslachtoffer; oorlogsslachtoffers; oorlogsslachtoffertje; oorlogsslachtoffertjes oorlogstijd (znw): oorlogstijd; (oorlogstijden); (oorlogstijdje); (oorlogstijdjes) oorontsteking (znw): oorontsteking; oorontstekingen; oorontstekinkje; ((oorontstekingetje)); oorontstekinkjes; ((oorontstekingetjes)) oorpijn (znw): oorpijn; oorpijnen; (oorpijntje); (oorpijntjes) oorring (znw): oorring; oorringen; ((oorrinkje)); oorringetje; ((oorrinkjes)); oorringetjes oorschelp (znw): oorschelp; oorschelpen; oorschelpje; oorschelpjes oorsmeer (znw): oorsmeer; (oorsmeren); (oorsmeertje); (oorsmeertjes) oorsprong (znw): oorsprong; oorsprongen; ((oorspronkje)); (oorsprongetje); ((oorspronkjes)); (oorsprongetjes) oorveeg (znw): oorveeg; oorvegen; oorveegje; oorveegjes oorvijg (znw): oorvijg; oorvijgen; oorvijgje; oorvijgjes oorzaak (znw): oorzaak; oorzaken; oorzaakje; oorzaakjes oost (znw): oost; (oosten); (oostje); (oostjes) oosten (znw): oosten; (oostens); (oostentje); (oostentjes) oostenwind (znw): oostenwind; oostenwinden; oostenwindje; oostenwindjes oosterburen (WDL: "oosterbuur") (znw): oosterbuur; oosterburen; oosterbuurtje; oosterbuurtjes oostkust (znw): oostkust; (oostkusten); (oostkustje); (oostkustjes) opa (znw): opa; opa's; opaatje; opaatjes opaal (znw): opaal; (opalen); (opaaltje); (opaaltjes) opbakken (ww): bak op; bakken op; bakt op; bakte op; bakten op; opbak; opbakken; opbakkend; opbakkende; opbakt; opbakte; opbakten; opgebakken opbellen (ww): bel op; belde op; belden op; bellen op; belt op; opbel; opbelde; opbelden; opbellen; opbellend; opbellende; opbelt; opgebeld; opgebelde opbergen (ww): berg op; bergen op; bergt op; borg op; borgen op; opberg; opbergen; opbergend; opbergende; opbergt; opborg; opborgen; opgeborgen opbeuren (ww): beur op; beurde op; beurden op; beuren op; beurt op; opbeur; opbeurde; opbeurden; opbeuren; opbeurend; opbeurende; opbeurt; opgebeurd; opgebeurde opbiechten (ww): biecht op; biechten op; biechtte op; biechtten op; opbiecht; opbiechten; opbiechtend; opbiechtende; opbiechtte; opbiechtten; opgebiecht; opgebiechte opblazen (ww): blaas op; blaast op; blazen op; blies op; bliezen op; opblaas; opblaast; opblazen; opblazend; opblazende; opblies; opbliezen; opgeblazen opblijven (ww): bleef op; bleven op; blijf op; blijft op; blijven op; opbleef; opbleven; opblijf; opblijft; opblijven; opblijvend; opblijvende; opgebleven opbod (znw): opbod; (opboden); (opbodje); (opbodjes) opbouw (znw): opbouw; (opbouwen); opbouwtje; opbouwtjes opbreken (ww): brak op; braken op; breek op; breekt op; breken op; opbrak; opbraken; opbreek; opbreekt; opbreken; opbrekend; opbrekende; opgebroken opbrengst (znw): opbrengst; opbrengsten; (opbrengstje); (opbrengstjes) opdagen (ww): daag op; daagde op; daagden op; daagt op; dagen op; opdaag; opdaagde; opdaagden; opdaagt; opdagen; opdagend; opdagende; opgedaagd; opgedaagde opdienen (ww): dien op; diende op; dienden op; dienen op; dient op; opdien; opdiende; opdienden; opdienen; opdienend; opdienende; opdient; opgediend; opgediende opdiepen (ww): diep op; diepen op; diept op; diepte op; diepten op; opdiep; opdiepen; opdiepend; opdiepende; opdiept; opdiepte; opdiepten; opgediept; opgediepte
opdissen (ww):
dis op; dissen op; dist op; diste op; disten op; opdis; opdissen; opdissend; opdissende; opdist; opdiste; opdisten; opgedist; opgediste opdraaien (ww): draai op; draaide op; draaiden op; draaien op; draait op; opdraai; opdraaide; opdraaiden; opdraaien; opdraaiend; opdraaiende; opdraait; opgedraaid; opgedraaide opdracht (znw): opdracht; opdrachten; opdrachtje; opdrachtjes opdrachtgever (znw): opdrachtgever; opdrachtgevers; (opdrachtgevertje); (opdrachtgevertjes) opdragen (ww): draag op; draagt op; dragen op; droeg op; droegen op; opdraag; opdraagt; opdragen; opdragend; opdragende; opdroeg; opdroegen; opgedragen opdrinken (ww): drink op; drinken op; drinkt op; dronk op; dronken op; opdrink; opdrinken; opdrinkend; opdrinkende; opdrinkt; opdronk; opdronken; opgedronken opdrogen (ww): drogen op; droog op; droogde op; droogden op; droogt op; opdrogen; opdrogend; opdrogende; opdroog; opdroogde; opdroogden; opdroogt; opgedroogd; opgedroogde opeenstapeling (znw): opeenstapeling; opeenstapelingen; ((opeenstapelinkje)); opeenstapelingetje; ((opeenstapelinkjes)); opeenstapelingetjes opendeurdag (znw): opendeurdag; opendeurdagen; opendeurdagje; opendeurdaagje; opendeurdagjes; opendeurdaagjes opendoen (ww): deden open; deed open; doe open; doen open; doet open; opendeden; opendeed; opendoe; opendoen; opendoend; opendoende; opendoet; opengedaan openen (ww): geopend; geopende; open; opende; openden; openen; openend; openende; opent opener (znw): opener; openers; openertje; openertjes opening (znw): opening; openingen; ((openinkje)); openingetje; ((openinkjes)); openingetjes openingstijd (znw): openingstijd; openingstijden; (openingstijdje); (openingstijdjes) openluchtbad (znw): openluchtbad; openluchtbaden; openluchtbadje; openluchtbadjes openluchtmuseum (znw): openluchtmuseum; openluchtmusea; openluchtmuseums; openluchtmuseumpje; openluchtmuseumpjes openluchtzwembad (znw): openluchtzwembad; openluchtzwembaden; openluchtzwembadje; openluchtzwembadjes openmaken (ww): maak open; maakt open; maakte open; maakten open; maken open; opengemaakt; opengemaakte; openmaak; openmaakt; openmaakte; openmaakten; openmaken; openmakend; openmakende openzetten (ww): opengezet; opengezette; openzet; openzette; openzetten; openzettend; openzettende; zet open; zette open; zetten open opera (znw): opera; opera's; operaatje; operaatjes operatie (znw): operatie; operaties; operatietje; operatietjes operator (znw): operator; operators; operatoren; (operatortje); (operatortjes) opereren (ww): geopereerd; geopereerde; opereer; opereerde; opereerden; opereert; opereren; opererend; opererende operette (znw): operette; operettes; (operettetje); (operetje); (operettetjes); (operetjes) opeten (ww): at op; aten op; eet op; eten op; opat; opaten; opeet; opeten; opetend; opetende; opgegeten opfleuren (ww): fleur op; fleurde op; fleurden op; fleuren op; fleurt op; opfleur; opfleurde; opfleurden; opfleuren; opfleurend; opfleurende; opfleurt; opgefleurd; opgefleurde opflikkeren (ww): flikker op; flikkerde op; flikkerden op; flikkeren op; flikkert op; opflikker; opflikkerde; opflikkerden; opflikkeren; opflikkerend; opflikkerende; opflikkert; opgeflikkerd; opgeflikkerde opfrissen (ww): fris op; frissen op; frist op; friste op; fristen op; opfris; opfrissen; opfrissend; opfrissende; opfrist; opfriste; opfristen; opgefrist; opgefriste opgaan (ww): ga op; gaan op; gaat op; ging op; gingen op; opga; opgaan; opgaand; opgaande; opgaat; opgegaan; opging; opgingen opgang (znw): opgang; (opgangen); ((opgankje)); (opgangetje); ((opgankjes)); (opgangetjes) opgave (znw): opgave; opgaven; (opgaafje); (opgavetje); (opgaafjes); (opgavetjes)
pag. 102
opgeven (ww):
opgraving (znw): opgroeien (ww):
ophaalbrug (znw): ophaaldienst (znw): ophalen (ww):
ophangen (ww):
opheffen (ww):
opheldering (znw):
ophitsen (ww):
ophoepelen (ww):
ophogen (ww):
ophopen (ww):
ophouden (ww):
opiaat (znw): opinie (znw): opium (znw): opjagen (ww):
opjutten (ww): opkalefateren (ww):
opkijken (ww):
opklapbed (znw): opklaren (ww):
opklaring (znw): opklimmen (ww):
opknapbeurt (znw): opknappen (ww):
gaf op; gaven op; geef op; geeft op; geven op; opgaf; opgaven; opgeef; opgeeft; opgegeven; opgeven; opgevend; opgevende opgraving; opgravingen; opgravinkje; ((opgravingetje)); opgravinkjes; ((opgravingetjes)) groei op; groeide op; groeiden op; groeien op; groeit op; opgegroeid; opgegroeide; opgroei; opgroeide; opgroeiden; opgroeien; opgroeiend; opgroeiende; opgroeit ophaalbrug; ophaalbruggen; ophaalbruggetje; ophaalbrugje; ophaalbruggetjes; ophaalbrugjes ophaaldienst; ophaaldiensten; (ophaaldienstje); (ophaaldienstjes) haal op; haalde op; haalden op; haalt op; halen op; opgehaald; opgehaalde; ophaal; ophaalde; ophaalden; ophaalt; ophalen; ophalend; ophalende hang op; hangen op; hangt op; hing op; hingen op; opgehangen; ophang; ophangen; ophangend; ophangende; ophangt; ophing; ophingen hef op; heffen op; heft op; hief op; hieven op; opgeheven; ophef; opheffen; opheffend; opheffende; opheft; ophief; ophieven opheldering; ophelderingen; ((ophelderinkje)); ophelderingetje; ((ophelderinkjes)); ophelderingetjes hits op; hitsen op; hitst op; hitste op; hitsten op; opgehitst; opgehitste; ophits; ophitsen; ophitsend; ophitsende; ophitst; ophitste; ophitsten hoepel op; hoepelde op; hoepelden op; hoepelen op; hoepelt op; opgehoepeld; opgehoepelde; ophoepel; ophoepelde; ophoepelden; ophoepelen; ophoepelend; ophoepelende; ophoepelt hogen op; hoog op; hoogde op; hoogden op; hoogt op; opgehoogd; opgehoogde; ophogen; ophogend; ophogende; ophoog; ophoogde; ophoogden; ophoogt hoop op; hoopt op; hoopte op; hoopten op; hopen op; opgehoopt; opgehoopte; ophoop; ophoopt; ophoopte; ophoopten; ophopen; ophopend; ophopende hield op; hielden op; hou op; houd op; houden op; houdt op; opgehouden; ophield; ophielden; ophou; ophoud; ophouden; ophoudend; ophoudende; ophoudt opiaat; opiaten; (opiaatje); (opiaatjes) opinie; opinies; (opinietje); (opinietjes) opium; ((opia)); (opiums); (opiumpje); (opiumpjes) jaag op; jaagde op; jaagden op; jaagt op; jagen op; joeg op; joegen op; opgejaagd; opgejaagde; opjaag; opjaagde; opjaagden; opjaagt; opjagen; opjagend; opjagende; opjoeg; opjoegen jut op; jutte op; jutten op; opgejut; opgejutte; opjut; opjutte; opjutten; opjuttend; opjuttende kalefater op; kalefaterde op; kalefaterden op; kalefateren op; kalefatert op; opgekalefaterd; opgekalefaterde; opkalefater; opkalefaterde; opkalefaterden; opkalefateren; opkalefaterend; opkalefaterende; opkalefatert keek op; keken op; kijk op; kijken op; kijkt op; opgekeken; opkeek; opkeken; opkijk; opkijken; opkijkend; opkijkende; opkijkt opklapbed; opklapbedden; opklapbedje; opklapbedjes (klaar op); klaarde op; klaarden op; klaart op; klaren op; opgeklaard; opgeklaarde; (opklaar); opklaarde; opklaarden; opklaart; opklaren; opklarend; opklarende opklaring; opklaringen; opklarinkje; ((opklaringetje)); opklarinkjes; ((opklaringetjes)) klim op; klimmen op; klimt op; klom op; klommen op; opgeklommen; opklim; opklimmen; opklimmend; opklimmende; opklimt; opklom; opklommen opknapbeurt; opknapbeurten; opknapbeurtje; opknapbeurtjes knap op; knappen op; knapt op; knapte op; knapten op; opgeknapt; opgeknapte; opknap; opknappen; opknappend; opknappende; opknapt; opknapte; opknapten
opkomen (ww):
opkomst (znw): opkoper (znw): opkrassen (ww):
oplaaien (ww):
oplage (znw): oplappen (ww):
oplaten (ww):
oplawaai (znw): oplegger (znw): opleiden (ww):
opleiding (znw): opletten (ww): opleven (ww):
opleveren (ww):
oplichten (ww):
oplichter (znw): oplichterij (znw): oplikken (ww):
oplopen (ww):
oploskoffie (znw): oplossen (ww):
oplossing (znw): opluchting (znw): opmaken (ww):
opmerken (ww):
opmerking (znw): opmeten (ww):
opname (znw): opnemen (ww):
opnoemen (ww):
pag. 103
kom op; komen op; komt op; kwam op; kwamen op; opgekomen; opkom; opkomen; opkomend; opkomende; opkomt; opkwam; opkwamen opkomst; (opkomsten); (opkomstje); (opkomstjes) opkoper; opkopers; (opkopertje); (opkopertjes) kras op; krassen op; krast op; kraste op; krasten op; opgekrast; opgekraste; opkras; opkrassen; opkrassend; opkrassende; opkrast; opkraste; opkrasten (laai op); laaide op; laaiden op; laaien op; laait op; opgelaaid; opgelaaide; (oplaai); oplaaide; oplaaiden; oplaaien; oplaaiend; oplaaiende; oplaait oplage; oplagen; oplages; (oplaagje); (oplagetje); (oplaagjes); (oplagetjes) lap op; lappen op; lapt op; lapte op; lapten op; opgelapt; opgelapte; oplap; oplappen; oplappend; oplappende; oplapt; oplapte; oplapten laat op; laten op; liet op; lieten op; opgelaten; oplaat; oplaten; oplatend; oplatende; opliet; oplieten oplawaai; oplawaaien; (oplawaaitje); (oplawaaitjes) oplegger; opleggers; opleggertje; opleggertjes leid op; leidde op; leidden op; leiden op; leidt op; opgeleid; opgeleide; opleid; opleidde; opleidden; opleiden; opleidend; opleidende; opleidt opleiding; opleidingen; opleidinkje; ((opleidingetje)); opleidinkjes; ((opleidingetjes)) let op; lette op; letten op; opgelet; opgelette; oplet; oplette; opletten; oplettend; oplettende leef op; leefde op; leefden op; leeft op; leven op; opgeleefd; opgeleefde; opleef; opleefde; opleefden; opleeft; opleven; oplevend; oplevende lever op; leverde op; leverden op; leveren op; levert op; opgeleverd; opgeleverde; oplever; opleverde; opleverden; opleveren; opleverend; opleverende; oplevert licht op; lichten op; lichtte op; lichtten op; opgelicht; opgelichte; oplicht; oplichten; oplichtend; oplichtende; oplichtte; oplichtten oplichter; oplichters; (oplichtertje); (oplichtertjes) oplichterij; oplichterijen; (oplichterijtje); (oplichterijtjes) lik op; likken op; likt op; likte op; likten op; opgelikt; opgelikte; oplik; oplikken; oplikkend; oplikkende; oplikt; oplikte; oplikten liep op; liepen op; loop op; loopt op; lopen op; opgelopen; opliep; opliepen; oploop; oploopt; oplopen; oplopend; oplopende oploskoffie; (oploskoffies); oploskoffietje; oploskoffietjes los op; lossen op; lost op; loste op; losten op; opgelost; opgeloste; oplos; oplossen; oplossend; oplossende; oplost; oploste; oplosten oplossing; oplossingen; oplossinkje; ((oplossingetje)); oplossinkjes; ((oplossingetjes)) opluchting; (opluchtingen); opluchtinkje; ((opluchtingetje)); (opluchtinkjes); ((opluchtingetjes)) maak op; maakt op; maakte op; maakten op; maken op; opgemaakt; opgemaakte; opmaak; opmaakt; opmaakte; opmaakten; opmaken; opmakend; opmakende merk op; merken op; merkt op; merkte op; merkten op; opgemerkt; opgemerkte; opmerk; opmerken; opmerkend; opmerkende; opmerkt; opmerkte; opmerkten opmerking; opmerkingen; opmerkinkje; ((opmerkingetje)); opmerkinkjes; ((opmerkingetjes)) mat op; maten op; meet op; meette op; meetten op; meten op; opgemeten; opmat; opmaten; opmeet; opmeette; opmeetten; opmeten; opmetend; opmetende opname; opnames; (opnamen); (opnametje); (opnametjes) nam op; namen op; neem op; neemt op; nemen op; opgenomen; opnam; opnamen; opneem; opneemt; opnemen; opnemend; opnemende noem op; noemde op; noemden op; noemen op; noemt op; opgenoemd; opgenoemde; opnoem; opnoemde; opnoemden; opnoemen; opnoemend; opnoemende; opnoemt
opoe (znw): opofferen (ww):
oponthoud (znw): oppakken (ww):
oppas (znw): oppassen (ww):
oppasser (znw): opperhoofd (znw): opperhuid (znw): oppervlak (znw): oppervlakte (znw): oppervlaktemaat (znw): oppeuzelen (ww):
oppikken (ww):
opplakken (ww):
oppoetsen (ww):
opponent (znw): oppositie (znw): oprakelen (ww):
oprapen (ww):
oprichten (ww):
oprichting (znw): oprijden (ww):
oprijlaan (znw): oprisping (znw): oprit (znw): oproep (znw): oproepen (ww):
oproer (znw): oprollen (ww):
opruimen (ww):
opruiming (znw): oprukken (ww):
opschepen (ww):
opoe; opoes; opoetje; opoetjes offer op; offerde op; offerden op; offeren op; offert op; opgeofferd; opgeofferde; opoffer; opofferde; opofferden; opofferen; opofferend; opofferende; opoffert oponthoud; (oponthouden); (oponthoudje); (oponthoudjes) opgepakt; opgepakte; oppak; oppakken; oppakkend; oppakkende; oppakt; oppakte; oppakten; pak op; pakken op; pakt op; pakte op; pakten op oppas; oppassen; oppasje; oppasjes opgepast; opgepaste; oppas; oppassen; oppassend; oppassende; oppast; oppaste; oppasten; pas op; passen op; past op; paste op; pasten op oppasser; oppassers; oppassertje; oppassertjes opperhoofd; opperhoofden; (opperhoofdje); (opperhoofdjes) opperhuid; (opperhuiden); (opperhuidje); (opperhuidjes) oppervlak; oppervlakken; oppervlakje; oppervlakjes oppervlakte; oppervlakten; oppervlaktes; (oppervlaktetje); (oppervlaktetjes) oppervlaktemaat; oppervlaktematen; oppervlaktemaatje; oppervlaktemaatjes opgepeuzeld; opgepeuzelde; oppeuzel; oppeuzelde; oppeuzelden; oppeuzelen; oppeuzelend; oppeuzelende; oppeuzelt; peuzel op; peuzelde op; peuzelden op; peuzelen op; peuzelt op opgepikt; opgepikte; oppik; oppikken; oppikkend; oppikkende; oppikt; oppikte; oppikten; pik op; pikken op; pikt op; pikte op; pikten op opgeplakt; opgeplakte; opplak; opplakken; opplakkend; opplakkende; opplakt; opplakte; opplakten; plak op; plakken op; plakt op; plakte op; plakten op opgepoetst; opgepoetste; oppoets; oppoetsen; oppoetsend; oppoetsende; oppoetst; oppoetste; oppoetsten; poets op; poetsen op; poetst op; poetste op; poetsten op opponent; opponenten; opponentje; opponentjes oppositie; opposities; oppositietje; oppositietjes opgerakeld; opgerakelde; oprakel; oprakelde; oprakelden; oprakelen; oprakelend; oprakelende; oprakelt; rakel op; rakelde op; rakelden op; rakelen op; rakelt op opgeraapt; opgeraapte; opraap; opraapt; opraapte; opraapten; oprapen; oprapend; oprapende; raap op; raapt op; raapte op; raapten op; rapen op opgericht; opgerichte; opricht; oprichten; oprichtend; oprichtende; oprichtte; oprichtten; richt op; richten op; richtte op; richtten op oprichting; (oprichtingen); (oprichtinkje); ((oprichtingetje)); (oprichtinkjes); ((oprichtingetjes)) opgereden; opreden; opreed; oprij; oprijd; oprijden; oprijdend; oprijdende; oprijdt; reden op; reed op; rij op; rijd op; rijden op; rijdt op oprijlaan; oprijlanen; oprijlaantje; oprijlaantjes oprisping; oprispingen; oprispinkje; ((oprispingetje)); oprispinkjes; ((oprispingetjes)) oprit; opritten; opritje; opritjes oproep; oproepen; (oproepje); (oproepjes) opgeroepen; opriep; opriepen; oproep; oproepen; oproepend; oproepende; oproept; riep op; riepen op; roep op; roepen op; roept op oproer; (oproeren); (oproertje); (oproertjes) opgerold; opgerolde; oprol; oprolde; oprolden; oprollen; oprollend; oprollende; oprolt; rol op; rolde op; rolden op; rollen op; rolt op opgeruimd; opgeruimde; opruim; opruimde; opruimden; opruimen; opruimend; opruimende; opruimt; ruim op; ruimde op; ruimden op; ruimen op; ruimt op opruiming; opruimingen; opruiminkje; ((opruimingetje)); opruiminkjes; ((opruimingetjes)) opgerukt; opgerukte; opruk; oprukken; oprukkend; oprukkende; oprukt; oprukte; oprukten; ruk op; rukken op; rukt op; rukte op; rukten op opgescheept; opgescheepte; opscheep; opscheept; opscheepte; opscheepten; opschepen;
opscheppen (ww):
opschepper (znw): opschieten (ww):
opschrift (znw): opschrijfboekje (znw): opschrijven (ww):
opschrikken (ww):
opschudden (ww):
opschudding (znw):
opschuiven (ww):
opslaan (ww):
opslag (znw): opslokken (ww):
opsluiten (ww):
opsluiting (znw): opsnorren (ww):
opsnuiven (ww):
opsomming (znw):
opsparen (ww):
opsporen (ww):
opsporing (znw): opspraak (znw): opspringen (ww):
opstaan (ww):
opstand (znw): opstap (znw): opstapelen (ww):
pag. 104
opschepend; opschepende; scheep op; scheept op; scheepte op; scheepten op; schepen op opgeschept; opgeschepte; opschep; opscheppen; opscheppend; opscheppende; opschept; opschepte; opschepten; schep op; scheppen op; schept op; schepte op; schepten op opschepper; opscheppers; opscheppertje; opscheppertjes opgeschoten; opschiet; opschieten; opschietend; opschietende; opschoot; opschoten; schiet op; schieten op; schoot op; schoten op opschrift; opschriften; opschriftje; opschriftjes (opschrijfboek); (opschrijfboeken); opschrijfboekje; opschrijfboekjes opgeschreven; opschreef; opschreven; opschrijf; opschrijft; opschrijven; opschrijvend; opschrijvende; schreef op; schreven op; schrijf op; schrijft op; schrijven op opgeschrikt; opgeschrikte; opgeschrokken; opschrik; opschrikken; opschrikkend; opschrikkende; opschrikt; opschrikte; opschrikten; opschrok; opschrokken; schrik op; schrikken op; schrikt op; schrikte op; schrikten op; schrok op; schrokken op opgeschud; opgeschudde; opschud; opschudde; opschudden; opschuddend; opschuddende; opschudt; schud op; schudde op; schudden op; schudt op opschudding; (opschuddingen); opschuddinkje; ((opschuddingetje)); opschuddinkjes; ((opschuddingetjes)) opgeschoven; opschoof; opschoven; opschuif; opschuift; opschuiven; opschuivend; opschuivende; schoof op; schoven op; schuif op; schuift op; schuiven op opgeslagen; opsla; opslaan; opslaand; opslaande; opslaat; opsloeg; opsloegen; sla op; slaan op; slaat op; sloeg op; sloegen op opslag; opslagen; opslagje; opslagjes opgeslokt; opgeslokte; opslok; opslokken; opslokkend; opslokkende; opslokt; opslokte; opslokten; slok op; slokken op; slokt op; slokte op; slokten op opgesloten; opsloot; opsloten; opsluit; opsluiten; opsluitend; opsluitende; sloot op; sloten op; sluit op; sluiten op opsluiting; opsluitingen; opsluitinkje; ((opsluitingetje)); opsluitinkjes; ((opsluitingetjes)) opgesnord; opgesnorde; opsnor; opsnorde; opsnorden; opsnorren; opsnorrend; opsnorrende; opsnort; snor op; snorde op; snorden op; snorren op; snort op opgesnoven; opsnoof; opsnoven; opsnuif; opsnuift; opsnuiven; opsnuivend; opsnuivende; snoof op; snoven op; snuif op; snuift op; snuiven op opsomming; opsommingen; opsomminkje; ((opsommingetje)); opsomminkjes; ((opsommingetjes)) opgespaard; opgespaarde; opspaar; opspaarde; opspaarden; opspaart; opsparen; opsparend; opsparende; spaar op; spaarde op; spaarden op; spaart op; sparen op opgespoord; opgespoorde; opspoor; opspoorde; opspoorden; opspoort; opsporen; opsporend; opsporende; spoor op; spoorde op; spoorden op; spoort op; sporen op opsporing; opsporingen; opsporinkje; ((opsporingetje)); opsporinkjes; ((opsporingetjes)) opspraak; (opspraken); (opspraakje); (opspraakjes) opgesprongen; opspring; opspringen; opspringend; opspringende; opspringt; opsprong; opsprongen; spring op; springen op; springt op; sprong op; sprongen op opgestaan; opsta; opstaan; opstaand; opstaande; opstaat; opstond; opstonden; sta op; staan op; staat op; stond op; stonden op opstand; opstanden; opstandje; opstandjes opstap; (opstappen); opstapje; (opstapjes) opgestapeld; opgestapelde; opstapel; opstapelde; opstapelden; opstapelen; opstapelend; opstapelende; opstapelt; stapel op; stapelde op; stapelden op; stapelen op; stapelt op
opstappen (ww):
opsteken (ww):
opstel (znw): opstellen (ww):
opstelling (znw): opstijgen (ww):
opstootje (znw): opstopping (znw): opstrijken (ww):
opstropen (ww):
opsturen (ww):
optellen (ww):
optelling (znw): optelsom (znw): opticien (znw): optie (znw): optiek (znw): optillen (ww):
optimaliseren (ww):
optimisme (znw): optimist (znw): optimum (znw): optocht (znw): optreden (ww):
optreden (znw): optrekken (ww):
optutten (ww): opus (znw): opvallen (ww):
opvang (znw): opvangcentrum (znw): opvangen (ww):
opvarende (znw): opvatten (ww): opvatting (znw): opvegen (ww):
opgestapt; opgestapte; opstap; opstappen; opstappend; opstappende; opstapt; opstapte; opstapten; stap op; stappen op; stapt op; stapte op; stapten op opgestoken; opstak; opstaken; opsteek; opsteekt; opsteken; opstekend; opstekende; stak op; staken op; steek op; steekt op; steken op opstel; opstellen; opstelletje; opstelletjes opgesteld; opgestelde; opstel; opstelde; opstelden; opstellen; opstellend; opstellende; opstelt; stel op; stelde op; stelden op; stellen op; stelt op opstelling; opstellingen; opstellinkje; ((opstellingetje)); opstellinkjes; ((opstellingetjes)) opgestegen; opsteeg; opstegen; opstijg; opstijgen; opstijgend; opstijgende; opstijgt; steeg op; stegen op; stijg op; stijgen op; stijgt op (opstoot); (opstoten); opstootje; opstootjes opstopping; opstoppingen; opstoppinkje; ((opstoppingetje)); opstoppinkjes; ((opstoppingetjes)) opgestreken; opstreek; opstreken; opstrijk; opstrijken; opstrijkend; opstrijkende; opstrijkt; streek op; streken op; strijk op; strijken op; strijkt op opgestroopt; opgestroopte; opstroop; opstroopt; opstroopte; opstroopten; opstropen; opstropend; opstropende; stroop op; stroopt op; stroopte op; stroopten op; stropen op opgestuurd; opgestuurde; opsturen; opsturend; opsturende; opstuur; opstuurde; opstuurden; opstuurt; sturen op; stuur op; stuurde op; stuurden op; stuurt op opgeteld; opgetelde; optel; optelde; optelden; optellen; optellend; optellende; optelt; tel op; telde op; telden op; tellen op; telt op optelling; optellingen; optellinkje; ((optellingetje)); optellinkjes; ((optellingetjes)) optelsom; optelsommen; optelsommetje; optelsommetjes opticien; opticiens; (opticientje); (opticientjes) optie; opties; optietje; optietjes optiek; (optieken); (optiekje); (optiekjes) opgetild; opgetilde; optil; optilde; optilden; optillen; optillend; optillende; optilt; til op; tilde op; tilden op; tillen op; tilt op geoptimaliseerd; geoptimaliseerde; optimaliseer; optimaliseerde; optimaliseerden; optimaliseert; optimaliseren; optimaliserend; optimaliserende optimisme; (optimismes); (optimismen); (optimismetje); (optimismetjes) optimist; optimisten; optimistje; optimistjes optimum; optima; optimums; (optimumpje); (optimumpjes) optocht; optochten; optochtje; optochtjes opgetreden; optrad; optraden; optreden; optredend; optredende; optreed; optreedt; trad op; traden op; treden op; treed op; treedt op optreden; optredens; (optredentje); (optredentjes) opgetrokken; optrek; optrekken; optrekkend; optrekkende; optrekt; optrok; optrokken; trek op; trekken op; trekt op; trok op; trokken op opgetut; opgetutte; optut; optutte; optutten; optuttend; optuttende; tut op; tutte op; tutten op opus; opussen; (opusje); (opusjes) opgevallen; opval; opvallen; opvallend; opvallende; opvalt; opviel; opvielen; val op; vallen op; valt op; viel op; vielen op opvang; (opvangen); ((opvankje)); (opvangetje); ((opvankjes)); (opvangetjes) opvangcentrum; opvangcentra; opvangcentrums; opvangcentrumpje; opvangcentrumpjes opgevangen; opvang; opvangen; opvangend; opvangende; opvangt; opving; opvingen; vang op; vangen op; vangt op; ving op; vingen op opvarende; ((opvarendes)); opvarenden; (opvarendetje); (opvarendetjes) opgevat; opgevatte; opvat; opvatte; opvatten; opvattend; opvattende; vat op; vatte op; vatten op opvatting; opvattingen; opvattinkje; ((opvattingetje)); opvattinkjes; ((opvattingetjes)) opgeveegd; opgeveegde; opveeg; opveegde; opveegden; opveegt; opvegen; opvegend; opve-
opvissen (ww):
opvliegen (ww):
opvoeden (ww):
opvoeding (znw): opvoeren (ww):
opvoering (znw): opvolgen (ww):
opvolger (znw): opvouwen (ww):
opvrolijken (ww):
opvullen (ww):
opwachten (ww):
opwarmen (ww):
opwekken (ww):
opwelling (znw): opwerpen (ww):
opwinden (ww):
opwinding (znw): opzeggen (ww):
opzet (znw): opzicht (znw): opzichter (znw): opzien (ww):
opzitten (ww): opzoeken (ww):
opzuigen (ww):
orakel (znw): orang-oetan (znw):
pag. 105
gende; veeg op; veegde op; veegden op; veegt op; vegen op opgevist; opgeviste; opvis; opvissen; opvissend; opvissende; opvist; opviste; opvisten; vis op; vissen op; vist op; viste op; visten op opgevlogen; opvlieg; opvliegen; opvliegend; opvliegende; opvliegt; opvlogen; opvloog; vlieg op; vliegen op; vliegt op; vlogen op; vloog op opgevoed; opgevoede; opvoed; opvoedde; opvoedden; opvoeden; opvoedend; opvoedende; opvoedt; voed op; voedde op; voedden op; voeden op; voedt op opvoeding; (opvoedingen); (opvoedinkje); ((opvoedingetje)); (opvoedinkjes); ((opvoedingetjes)) opgevoerd; opgevoerde; opvoer; opvoerde; opvoerden; opvoeren; opvoerend; opvoerende; opvoert; voer op; voerde op; voerden op; voeren op; voert op opvoering; opvoeringen; opvoerinkje; ((opvoeringetje)); opvoerinkjes; ((opvoeringetjes)) opgevolgd; opgevolgde; opvolg; opvolgde; opvolgden; opvolgen; opvolgend; opvolgende; opvolgt; volg op; volgde op; volgden op; volgen op; volgt op opvolger; opvolgers; (opvolgertje); (opvolgertjes) opgevouwen; opvouw; opvouwde; opvouwden; opvouwen; opvouwend; opvouwende; opvouwt; vouw op; vouwde op; vouwden op; vouwen op; vouwt op opgevrolijkt; opgevrolijkte; opvrolijk; opvrolijken; opvrolijkend; opvrolijkende; opvrolijkt; opvrolijkte; opvrolijkten; vrolijk op; vrolijken op; vrolijkt op; vrolijkte op; vrolijkten op opgevuld; opgevulde; opvul; opvulde; opvulden; opvullen; opvullend; opvullende; opvult; vul op; vulde op; vulden op; vullen op; vult op opgewacht; opgewachte; opwacht; opwachten; opwachtend; opwachtende; opwachtte; opwachtten; wacht op; wachten op; wachtte op; wachtten op opgewarmd; opgewarmde; opwarm; opwarmde; opwarmden; opwarmen; opwarmend; opwarmende; opwarmt; warm op; warmde op; warmden op; warmen op; warmt op opgewekt; opgewekte; opwek; opwekken; opwekkend; opwekkende; opwekt; opwekte; opwekten; wek op; wekken op; wekt op; wekte op; wekten op opwelling; opwellingen; opwellinkje; ((opwellingetje)); opwellinkjes; ((opwellingetjes)) opgeworpen; opwerp; opwerpen; opwerpend; opwerpende; opwerpt; opwierp; opwierpen; werp op; werpen op; werpt op; wierp op; wierpen op opgewonden; opwind; opwinden; opwindend; opwindende; opwindt; opwond; opwonden; wind op; winden op; windt op; wond op; wonden op opwinding; (opwindingen); (opwindinkje); ((opwindingetje)); (opwindinkjes); ((opwindingetjes)) opgezegd; opgezegde; opzeg; opzegde; opzegden; opzeggen; opzeggend; opzeggende; opzegt; opzei; opzeiden; zeg op; zegde op; zegden op; zeggen op; zegt op; zei op; zeiden op opzet; (opzetten); (opzetje); (opzetjes) opzicht; opzichten; (opzichtje); (opzichtjes) opzichter; opzichters; (opzichtertje); (opzichtertjes) opgezien; opzag; opzagen; opzie; opzien; opziend; opziende; opziet; zag op; zagen op; zie op; zien op; ziet op opgezeten; opzat; opzaten; opzit; opzitten; opzittend; opzittende; zat op; zaten op; zit op; zitten op opgezocht; opgezochte; opzocht; opzochten; opzoek; opzoeken; opzoekend; opzoekende; opzoekt; zocht op; zochten op; zoek op; zoeken op; zoekt op opgezogen; opzogen; opzoog; opzuig; opzuigen; opzuigend; opzuigende; opzuigt; zogen op; zoog op; zuig op; zuigen op; zuigt op orakel; orakels; (orakeltje); (orakeltjes) orang-oetan; orang-oetans; orang-oetantje; ((orang-oetannetje)); orang-oetantjes; ((orangoetannetjes))
orang-oetang (znw):
oratie (znw): orchidee (znw): orde (znw): ordenen (ww): ordner (znw): ordonneren (ww):
oregano (znw): orgaan (znw): organisatie (znw): organiseren (ww):
organisme (znw): organist (znw): organizer (znw): orgasme (znw): orgel (znw): orgelman (znw): oriëntatie (znw): oriënteren (ww):
originaliteit (znw): origine (znw): origineel (znw): orka (znw): orkaan (znw): orkest (znw): orkestreren (ww):
ornaat (znw): ornament (znw): ornitholoog (znw): orthodontie (znw): orthografie (znw): orthopedagoog (znw): os (znw): oscilloscoop (znw): otter (znw): oude (znw): oudejaarsavond (znw): ouder (znw): ouderavond (znw): ouderdom (znw): oudere (znw): oudheidkundige (znw):
oudjaar (znw): oudje (znw): oudste (znw): outcast (znw): outillage (znw): output (znw): outsider (znw):
orang-oetang; orang-oetangs; orang-oetankje; ((orang-oetangetje)); orang-oetankjes; ((orangoetangetjes)) oratie; oraties; (oratietje); (oratietjes) orchidee; ((orchidees)); orchideeën; orchideetje; orchideetjes orde; orden; ordes; (ordetje); (ordetjes) geordend; geordende; orden; ordende; ordenden; ordenen; ordenend; ordenende; ordent ordner; ordners; (ordnertje); (ordnertjes) geordonneerd; geordonneerde; ordonneer; ordonneerde; ordonneerden; ordonneert; ordonneren; ordonnerend; ordonnerende oregano; (oregano's); (oreganootje); (oreganootjes) orgaan; organen; orgaantje; orgaantjes organisatie; organisaties; organisatietje; organisatietjes georganiseerd; georganiseerde; organiseer; organiseerde; organiseerden; organiseert; organiseren; organiserend; organiserende organisme; organismes; organismen; organismetje; organismetjes organist; organisten; (organistje); (organistjes) organizer; organizers; organizertje; organizertjes orgasme; orgasmes; orgasmen; (orgasmetje); (orgasmetjes) orgel; orgels; orgeltje; orgeltjes orgelman; orgelmannen; orgelmannetje; orgelmannetjes oriëntatie; oriëntaties; (oriëntatietje); (oriëntatietjes) georiënteerd; georiënteerde; oriënteer; oriënteerde; oriënteerden; oriënteert; oriënteren; oriënterend; oriënterende originaliteit; (originaliteiten); (originaliteitje); (originaliteitjes) origine; origines; (originetje); (origientje); (originetjes); (origientjes) origineel; originelen; origineeltje; origineeltjes orka; orka's; orkaatje; orkaatjes orkaan; orkanen; (orkaantje); (orkaantjes) orkest; orkesten; orkestje; orkestjes orkestreer; orkestreerde; orkestreerden; orkestreert; orkestreren; orkestrerend; orkestrerende; georkestreerd; georkestreerde ornaat; (ornaten); (ornaatje); (ornaatjes) ornament; ornamenten; ornamentje; ornamentjes ornitholoog; ornithologen; (ornitholoogje); (ornitholoogjes) orthodontie; (orthodontieën); (orthodontietje); (orthodontietjes) orthografie; (orthografieën); (orthografietje); (orthografietjes) orthopedagoog; orthopedagogen; (orthopedagoogje); (orthopedagoogjes) os; ossen; osje; osjes oscilloscoop; oscilloscopen; oscilloscoopje; oscilloscoopjes otter; otters; ottertje; ottertjes oude; ouden; oudje; oudjes oudejaarsavond; oudejaarsavonden; oudejaarsavondje; oudejaarsavondjes ouder; ouders; (oudertje); (oudertjes) ouderavond; ouderavonden; (ouderavondje); (ouderavondjes) ouderdom; (ouderdommen); (ouderdommetje); (ouderdommetjes) oudere; ouderen oudheidkundige; oudheidkundigen; ((oudheidkundiges)); ((oudheidkundigetje)); ((oudheidkundigetjes)) oudjaar; (oudjaren); (oudjaartje); (oudjaartjes) (oude); (ouden); oudje; oudjes oudste; oudsten; ((oudstes)); ((oudstetje)); ((oudstetjes)) outcast; outcasts; outcastje; outcastjes outillage; (outillages); (outillagetje); (outillagetjes) output; (outputs); (outputje); (outputjes) outsider; outsiders; outsidertje; outsidertjes
ouverture (znw): ouvreuse (znw): ouwel (znw): ovarium (znw): ovatie (znw): oven (znw): overall (znw): overbevolking (znw):
overblijflokaal (znw): overblijfsel (znw): overblijven (ww):
overbrengen (ww):
overbruggen (ww):
overbuur (znw): overbuurman (znw): overbuurvrouw (znw): overdaad (znw): overdenken (ww):
overdoen (ww):
overdonderen (ww):
overdragen (ww):
overdrijven (ww):
overdrijven (ww): overeenkomen (ww):
overeenkomst (znw): overgaan (ww):
overgang (znw): overgave (znw): overgeven (ww):
overgewicht (znw): overgooier (znw): overgordijn (znw): overgrootmoeder (znw):
pag. 106
ouverture; ouvertures; (ouverturetje); (ouverturetjes) ouvreuse; (ouvreusen); ouvreuses; (ouvreusetje); (ouvreusetjes) ouwel; (ouwels); (ouweltje); (ouweltjes) ovarium; ovaria; ovariums; ovariumpje; ovariumpjes ovatie; ovaties; (ovatietje); (ovatietjes) oven; ovens; oventje; oventjes overall; overalls; overalletje; overalletjes overbevolking; (overbevolkingen); (overbevolkinkje); ((overbevolkingetje)); (overbevolkinkjes); ((overbevolkingetjes)) overblijflokaal; overblijflokalen; overblijflokaaltje; overblijflokaaltjes overblijfsel; overblijfselen; overblijfsels; overblijfseltje; overblijfseltjes bleef over; bleven over; blijf over; blijft over; blijven over; overbleef; overbleven; overblijf; overblijft; overblijven; overblijvend; overblijvende; overgebleven bracht over; brachten over; breng over; brengen over; brengt over; overbracht; overbrachten; overbreng; overbrengen; overbrengend; overbrengende; overbrengt; overgebracht; overgebrachte overbrug; overbrugd; overbrugde; overbrugden; overbruggen; overbruggend; overbruggende; overbrugt overbuur; overburen; overbuurtje; overbuurtjes overbuurman; overbuurmannen; overbuurmannetje; overbuurmannetjes overbuurvrouw; overbuurvrouwen; overbuurvrouwtje; overbuurvrouwtjes overdaad; (overdaden); (overdaadje); (overdaadjes) overdacht; overdachte; overdachten; overdenk; overdenken; overdenkend; overdenkende; overdenkt deden over; deed over; doe over; doen over; doet over; overdeden; overdeed; overdoe; overdoen; overdoend; overdoende; overdoet; overgedaan overdonder; overdonderd; overdonderde; overdonderden; overdonderen; overdonderend; overdonderende; overdondert draag over; draagt over; dragen over; droeg over; droegen over; overdraag; overdraagt; overdragen; overdragend; overdragende; overdroeg; overdroegen; overgedragen dreef over; dreven over; drijf over; drijft over; drijven over; overdreef; overdreven; overdrijf; overdrijft; overdrijven; overdrijvend; overdrijvende; overgedreven overdreef; overdreven; overdrijf; overdrijft; overdrijven; overdrijvend; overdrijvende kom overeen; komen overeen; komt overeen; kwam overeen; kwamen overeen; overeengekomen; overeenkom; overeenkomen; overeenkomend; overeenkomende; overeenkomt; overeenkwam; overeenkwamen overeenkomst; overeenkomsten; overeenkomstje; overeenkomstjes ga over; gaan over; gaat over; ging over; gingen over; overga; overgaan; overgaand; overgaande; overgaat; overgegaan; overging; overgingen overgang; overgangen; overgankje; overgangetje; overgankjes; overgangetjes overgave; overgaven; (overgaafje); (overgavetje); (overgaafjes); (overgavetjes) gaf over; gaven over; geef over; geeft over; geven over; overgaf; overgaven; overgeef; overgeeft; overgegeven; overgeven; overgevend; overgevende overgewicht; (overgewichten); (overgewichtje); (overgewichtjes) overgooier; overgooiers; overgooiertje; overgooiertjes overgordijn; overgordijnen; overgordijntje; overgordijntjes overgrootmoeder; overgrootmoeders; (overgrootmoedertje); (overgrootmoedertjes)
overgrootvader (znw):
overgrootvader; overgrootvaders; (overgrootvadertje); (overgrootvadertjes) overhalen (ww): haal over; haalde over; haalden over; haalt over; halen over; overgehaald; overgehaalde; overhaal; overhaalde; overhaalden; overhaalt; overhalen; overhalend; overhalende overhandigen (ww): overhandig; overhandigd; overhandigde; overhandigden; overhandigen; overhandigend; overhandigende; overhandigt overheadprojector (znw): overheadprojector; overheadprojectors; overheadprojectoren; overheadprojectortje; overheadprojectortjes overheadsheet (znw): overheadsheet; overheadsheets; (overheadsheetje); (overheadsheetjes) overhebben (ww): had over; hadden over; heb over; hebben over; hebt over; heeft over; overgehad; overhad; overhadden; overheb; overhebben; overhebbend; overhebbende; overhebt; overheeft overheersen (ww): overheers; overheersen; overheersend; overheersende; overheerst; overheerste; overheersten overheid (znw): overheid; overheden; (overheidje); (overheidjes) overhellen (ww): hel over; helde over; helden over; hellen over; helt over; overgeheld; overgehelde; overhel; overhelde; overhelden; overhellen; overhellend; overhellende; overhelt overhemd (znw): overhemd; overhemden; overhemdje; overhemdjes overhevelen (ww): hevel over; hevelde over; hevelden over; hevelen over; hevelt over; overgeheveld; overgehevelde; overhevel; overhevelde; overhevelden; overhevelen; overhevelend; overhevelende; overhevelt overhoren (ww): overhoor; overhoord; overhoorde; overhoorden; overhoort; overhoren; overhorend; overhorende overhoring (znw): overhoring; overhoringen; overhorinkje; ((overhoringetje)); overhorinkjes; ((overhoringetjes)) overhouden (ww): hield over; hielden over; hou over; houd over; houden over; houdt over; overgehouden; overhield; overhielden; overhou; overhoud; overhouden; overhoudend; overhoudende; overhoudt overjas (znw): overjas; overjassen; overjasje; overjasjes overkant (znw): overkant; overkanten; overkantje; overkantjes overkomen (ww): kom over; komen over; komt over; kwam over; kwamen over; overgekomen; overkom; overkomen; overkomend; overkomende; overkomt; overkwam; overkwamen overkomen (ww): (overkom); overkomen; overkomend; overkomende; overkomt; overkwam; overkwamen overlappen (ww): (overlap); overlappen; overlappend; overlappende; overlapt; overlapte; overlapten overlast (znw): overlast; (overlasten); (overlastje); (overlastjes) overlaten (ww): overgelaten; overlaat; overlaten; overlatend; overlatende; overliet; overlieten; laat over; laten over; liet over; lieten over overledene (znw): overledene; overledenen; (overledenetje); (overledenetjes) overleg (znw): overleg; overleggen; overlegje; overlegjes overleggen (ww): overleg; overlegd; overlegde; overlegden; overleggen; overleggend; overleggende; overlegt overleven (ww): overleef; overleefd; overleefde; overleefden; overleeft; overleven; overlevend; overlevende overlevende (znw): overlevende; ((overlevendes)); overlevenden; (overlevendetje); (overlevendetjes) overlijden (ww): overleden; overleed; overlijd; overlijden; overlijdend; overlijdende; overlijdt overloop (znw): overloop; overlopen; overloopje; overloopjes overlopen (ww): liep over; liepen over; loop over; loopt over; lopen over; overgelopen; overliep; overliepen; overloop; overloopt; overlopen; overlopend; overlopende overmeesteren (ww): overmeester; overmeesterd; overmeesterde; overmeesterden; overmeesteren; overmeesterend; overmeesterende; overmeestert overmoed (znw): overmoed; (overmoeden); (overmoedje); (overmoedjes) overnachten (ww): overnacht; overnachte; overnachten; overnachtend; overnachtende; overnachtte; overnachtten overnachting (znw): overnachting; overnachtingen; overnachtinkje; ((overnachtingetje)); overnachtinkjes; ((overnachtingetjes)) overnemen (ww): nam over; namen over; neem over; neemt over; nemen over; overgenomen; overnam; overnamen;
overreden (ww): overrijden (ww):
overrompelen (ww):
overrulen (ww): overschakelen (ww):
overschot (znw): overschrijven (ww):
overslaan (ww):
overslag (znw): overspannen (ww): overspoelen (ww):
overstap (znw): overstappen (ww):
overste (znw): oversteek (znw): oversteken (ww):
overstemmen (ww):
overstromen (ww):
overstromen (ww):
overstroming (znw):
overtocht (znw): overtreding (znw): overtreffen (ww): overtrek (znw): overtrekken (ww):
overtrekpapier (znw): overtuigen (ww): overtuiging (znw): overval (znw): overvallen (ww): overvaller (znw):
pag. 107
overneem; overneemt; overnemen; overnemend; overnemende overrede; overreden; overredend; overredende; overreed; overreedde; overreedden; overreedt overgereden; overreden; overreed; overrij; overrijd; overrijden; overrijdend; overrijdende; overrijdt; reden over; reed over; rij over; rijd over; rijden over; rijdt over overrompel; overrompeld; overrompelde; overrompelden; overrompelen; overrompelend; overrompelende; overrompelt overrule; overruled; overrulede; overruleden$; overrulen; overrulend; overrulende$; overrulet overgeschakeld; overgeschakelde; overschakel; overschakelde; overschakelden; overschakelen; overschakelend; overschakelende; overschakelt; schakel over; schakelde over; schakelden over; schakelen over; schakelt over overschot; overschotten; overschotje; overschotjes overgeschreven; overschreef; overschreven; overschrijf; overschrijft; overschrijven; overschrijvend; overschrijvende; schreef over; schreven over; schrijf over; schrijft over; schrijven over overgeslagen; oversla; overslaan; overslaand; overslaande; overslaat; oversloeg; oversloegen; sla over; slaan over; slaat over; sloeg over; sloegen over overslag; overslagen; (overslagje); (overslagjes) overspan; overspande; overspanden; overspannen; overspannend; overspannende; overspant overspoel; overspoeld; overspoelde; overspoelden; overspoelen; overspoelend; overspoelende; overspoelt overstap; overstappen; (overstapje); (overstapjes) overgestapt; overgestapte; overstap; overstappen; overstappend; overstappende; overstapt; overstapte; overstapten; stap over; stappen over; stapt over; stapte over; stapten over overste; ((overstes)); oversten; ((overstetje)); ((overstetjes)) oversteek; oversteken; oversteekje; oversteekjes overgestoken; overstak; overstaken; oversteek; oversteekt; oversteken; overstekend; overstekende; stak over; staken over; steek over; steekt over; steken over overstem; overstemd; overstemde; overstemden; overstemmen; overstemmend; overstemmende; overstemt overgestroomd; overgestroomde; overstromen; overstromend; overstromende; overstroom; overstroomde; overstroomden; overstroomt; stromen over; stroom over; stroomde over; stroomden over; stroomt over overstromen; overstromend; overstromende; overstroom; overstroomd; overstroomde; overstroomden; overstroomt overstroming; overstromingen; overstrominkje; ((overstromingetje)); overstrominkjes; ((overstromingetjes)) overtocht; overtochten; overtochtje; overtochtjes overtreding; overtredingen; overtredinkje; ((overtredingetje)); overtredinkjes; ((overtredingetjes)) overtref; overtreffen; overtreffend; overtreffende; overtreft; overtrof; overtroffen overtrek; overtrekken; overtrekje; overtrekjes overgetrokken; overtrek; overtrekken; overtrekkend; overtrekkende; overtrekt; overtrok; overtrokken; trek over; trekken over; trekt over; trok over; trokken over overtrekpapier; (overtrekpapieren); overtrekpapiertje; overtrekpapiertjes overtuig; overtuigd; overtuigde; overtuigden; overtuigen; overtuigend; overtuigende; overtuigt overtuiging; overtuigingen; overtuiginkje; ((overtuigingetje)); overtuiginkjes; ((overtuigingetjes)) overval; overvallen; (overvalletje); (overvalletjes) overval; overvallen; overvallend; overvallende; overvalt; overviel; overvielen overvaller; overvallers; (overvallertje); (overvallertjes)
overvaren (ww):
overvloed (znw): overwaaien (ww):
overweg (znw): overwegen (ww): overwerk (znw): overwerken (ww):
overwerken (ww): overwinnaar (znw): overwinnen (ww): overwinning (znw):
overwinteren (ww):
overwoekeren (ww):
overzicht (znw): overzien (ww): overzijde (znw): ovulatie (znw): oxidatie (znw): oxide (znw): oxideren (ww):
ozon (znw): ozonlaag (znw): P (znw): p (znw): pa (znw): paadje (WDL: "pad") (znw): paaien (ww): paal (znw): paar (znw): paard (znw): paardenbloem (znw):
paardenkracht (znw): paardenstaart (znw): paardenstal (znw): paardenvijg (znw): paardenvlees (znw): paard-en-wagen (znw): paardjerijden (ww):
overgevaren; overvaar; overvaarde; overvaarden; overvaart; overvaren; overvarend; overvarende; overvoer; overvoeren; vaar over; vaarde over; vaarden over; vaart over; varen over; voer over; voeren over overvloed; (overvloeden); (overvloedje); (overvloedjes) overgewaaid; overgewaaide; overwaai; overwaaide; overwaaiden; overwaaien; overwaaiend; overwaaiende; overwaait; overwoei; overwoeien; waai over; waaide over; waaiden over; waaien over; waait over; woei over; woeien over overweg; overwegen; overweggetje; overwegje; overweggetjes; overwegjes overweeg; overweegt; overwegen; overwegend; overwegende; overwogen; overwoog overwerk; (overwerken); (overwerkje); (overwerkjes) overgewerkt; overgewerkte; overwerk; overwerken; overwerkend; overwerkende; overwerkt; overwerkte; overwerkten; werk over; werken over; werkt over; werkte over; werkten over overwerk; overwerken; overwerkend; overwerkende; overwerkt; overwerkte; overwerkten overwinnaar; overwinnaars; (overwinnaren); (overwinnaartje); (overwinnaartjes) overwin; overwinnen; overwinnend; overwinnende; overwint; overwon; overwonnen overwinning; overwinningen; overwinninkje; ((overwinningetje)); overwinninkjes; ((overwinningetjes)) overwinter; overwinterd; overwinterde; overwinterden; overwinteren; overwinterend; overwinterende; overwintert overwoeker; overwoekerd; overwoekerde; overwoekerden; overwoekeren; overwoekerend; overwoekerende; overwoekert overzicht; overzichten; overzichtje; overzichtjes overzag; overzagen; overzie; overzien; overziend; overziende; overziet overzijde; overzijden; overzijdes; (overzijdetje); (overzijtje); (overzijdetjes); (overzijtjes) ovulatie; ovulaties; ovulatietje; ovulatietjes oxidatie; (oxidaties); oxidatietje; oxidatietjes oxide; (oxiden); oxides; (oxidetje); (oxidetjes) geoxideerd; geoxideerde; oxideer; oxideerde; oxideerden; oxideert; oxideren; oxiderend; oxiderende ozon; (ozonnen); (ozonnetje); (ozonnetjes) ozonlaag; (ozonlagen); (ozonlaagje); (ozonlaagjes) P; ((P's; (P'tje); (P'tjes) p; (p's; p'tje; p'tjes pa; pa's; paatje; paatjes (pad); (paden); paadje; paadjes gepaaid; gepaaide; paai; paaide; paaiden; paaien; paaiend; paaiende; paait paal; palen; paaltje; paaltjes paar; paren; paartje; paartjes paard; paarden; paardje; paardjes paardenbloem; paardenbloemen; paardenbloempje; paardenbloemetje; paardenbloempjes; paardenbloemetjes paardenkracht; paardenkrachten; (paardenkrachtje); (paardenkrachtjes) paardenstaart; paardenstaarten; paardenstaartje; paardenstaartjes paardenstal; paardenstallen; paardenstalletje; paardenstalletjes paardenvijg; paardenvijgen; paardenvijgje; paardenvijgjes paardenvlees; (paardenvlezen); (paardenvleesje); (paardenvleesjes) paard-en-wagen; paard-en-wagens; paard-enwagentje; paard-en-wagentjes paardjegereden; paardjereden; paardjereed; paardjerij; paardjerijd; paardjerijden; paardjerijdend; paardjerijdende; paardjerijdt; reden paardje; reed paardje; rij paardje; rijd paardje; rijden paardje; rijdt paardje
paardrijden (ww):
paarlemoer (znw): paartijd (znw): paasbloem (znw): paasdag (znw): paasei (znw): paashaas (znw): paasvakantie (znw): pacemaker (znw): pacht (znw): pachter (znw): pacificatie (znw): pacifist (znw): pact (znw): pad (znw): pad (znw): pad (znw): paddenstoel (znw): padvinder (znw): paella (znw): paffen (ww): pagaai (znw): page (znw): pagina (znw): pagode (znw): pais (znw): pak (znw): pakhuis (znw): pakjesavond (znw): pakken (ww): pakkerd (znw): pakket (znw): pakking (znw): paksoi (znw): pal (znw): paleis (znw): paleontologie (znw): palet (znw): palindroom (znw): paling (znw): palissade (znw): paljas (znw): pallet (znw): palm (znw): palmboom (znw): pamflet (znw): pampa (znw): pan (znw): panacee (znw): pancreas (znw): pand (znw): panda (znw): paneel (znw): paneermeel (znw): panel (znw): paneldiscussie (znw):
pag. 108
paardgereden; paardreden; paardreed; paardrij; paardrijd; paardrijden; paardrijdend; paardrijdende; paardrijdt; reden paard; reed paard; rij paard; rijd paard; rijden paard; rijdt paard paarlemoer; (paarlemoeren); (paarlemoertje); (paarlemoertjes) paartijd; (paartijden); (paartijdje); (paartijdjes) paasbloem; paasbloemen; paasbloempje; paasbloemetje; paasbloempjes; paasbloemetjes paasdag; paasdagen; (paasdagje); (paasdaagje); (paasdagjes); (paasdaagjes) paasei; paaseieren; paaseitje; paaseitjes; (paaseiertjes) paashaas; paashazen; paashaasje; paashaasjes paasvakantie; paasvakanties; paasvakantietje; paasvakantietjes pacemaker; pacemakers; pacemakertje; pacemakertjes pacht; (pachten); (pachtje); (pachtjes) pachter; pachters; (pachtertje); (pachtertjes) pacificatie; (pacificaties); (pacificatietje); (pacificatietjes) pacifist; pacifisten; pacifistje; pacifistjes pact; pacten; (pactje); (pactjes) pad; padden; padje; padjes pad; paden; paadje; paadjes pad; pads; padje; padjes paddenstoel; paddenstoelen; paddenstoeltje; paddenstoeltjes padvinder; padvinders; padvindertje; padvindertjes paella; paella's; paellaatje; paellaatjes gepaft; gepafte; paf; paffen; paffend; paffende; paft; pafte; paften pagaai; pagaaien; pagaaitje; pagaaitjes page; pages; (pagetje); (pagetjes) pagina; pagina's; paginaatje; paginaatjes pagode; pagodes; pagoden; (pagodetje); (pagodetjes) pais pak; pakken; pakje; pakjes pakhuis; pakhuizen; pakhuisje; pakhuisjes pakjesavond; (pakjesavonden); (pakjesavondje); (pakjesavondjes) gepakt; gepakte; pak; pakken; pakkend; pakkende; pakt; pakte; pakten pakkerd; pakkerds; pakkerdje; pakkerdjes pakket; pakketten; pakketje; pakketjes pakking; pakkingen; pakkinkje; ((pakkingetje)); pakkinkjes; ((pakkingetjes)) paksoi; (paksois); (paksoitje); (paksoitjes) pal; pallen; palletje; palletjes paleis; paleizen; paleisje; paleisjes paleontologie; (paleontologieën); (paleontologietje); (paleontologietjes) palet; paletten; paletje; paletjes palindroom; palindrooms; palindromen; palindroompje; palindroompjes paling; palingen; palinkje; ((palingetje)); palinkjes; ((palingetjes)) palissade; palissades; palissaden; (palissadetje); (palissadetjes) paljas; paljassen; paljasje; paljasjes pallet; pallets; palletje; palletjes palm; palmen; palmpje; palmpjes palmboom; palmbomen; palmboompje; palmboompjes pamflet; pamfletten; pamfletje; pamfletjes pampa; pampa's; (pampaatje); (pampaatjes) pan; pannen; pannetje; pannetjes panacee; panacees; panaceeën; (panaceetje); (panaceetjes) pancreas; pancreassen; pancreasje; pancreasjes pand; panden; pandje; pandjes panda; panda's; pandaatje; pandaatjes paneel; panelen; paneeltje; paneeltjes paneermeel; (paneermelen); (paneermeeltje); (paneermeeltjes) panel; panels; paneltje; paneltjes paneldiscussie; paneldiscussies; paneldiscussietje; paneldiscussietjes
paneren (ww):
gepaneerd; gepaneerde; paneer; paneerde; paneerden; paneert; paneren; panerend; panerende panfluit (znw): panfluit; panfluiten; panfluitje; panfluitjes paniek (znw): paniek; (panieken); (paniekje); (paniekjes) paniekreactie (znw): paniekreactie; paniekreacties; (paniekreactietje); (paniekreactietjes) panne (znw): panne; pannes; (pannetje); (pannetjes) pannenkoek (znw): pannenkoek; pannenkoeken; pannenkoekje; pannenkoekjes pannenkoekenhuis (znw): pannenkoekenhuis; pannenkoekenhuizen; pannenkoekenhuisje; pannenkoekenhuisjes pannenlap (znw): pannenlap; pannenlappen; pannenlapje; pannenlapjes pannenspons (znw): pannenspons; pannensponsen; pannensponzen; pannensponsje; pannensponsjes panorama (znw): panorama; panorama's; panoramaatje; panoramaatjes pantalon (znw): pantalon; pantalons; pantalonnetje; pantalonnetjes panter (znw): panter; panters; pantertje; pantertjes pantheon (znw): pantheon; pantheons; (pantheonnetje); (pantheonnetjes) pantoffel (znw): pantoffel; pantoffels; pantoffeltje; pantoffeltjes pantomime (znw): pantomime; (pantomimes); (pantomimepje); (pantomimepjes) pantser (znw): pantser; pantsers; (pantsertje); (pantsertjes) pantservoertuig (znw): pantservoertuig; pantservoertuigen; pantservoertuigje; pantservoertuigjes panty (znw): panty; panty's; panty'tje; panty'tjes pap (znw): pap; ((pappen); (papje); (papjes) pap (znw): pap; (pappen); (papje); (papjes) papa (znw): papa; papa's; papaatje; papaatjes papaja (znw): papaja; papaja's; papajaatje; papajaatjes papaver (znw): papaver; papavers; papavertje; papavertjes papegaai (znw): papegaai; papegaaien; papegaaitje; papegaaitjes paperassen (znw): paperassen paperback (znw): paperback; paperbacks; paperbackje; paperbackjes paperclip (znw): paperclip; paperclips; (paperclippen); (paperclipsen); paperclipje; ((paperclipsje)); paperclipjes; ((paperclipsjes)) papfles (znw): papfles; papflessen; papflesje; papflesjes papier (znw): papier; papieren; papiertje; papiertjes papierbak (znw): papierbak; papierbakken; papierbakje; papierbakjes papier-maché (znw): papier-maché; ((papier-machés)); ((papiermacheetje)); ((papier-macheetjes)) papiermand (znw): papiermand; papiermanden; papiermandje; papiermandjes papil (znw): papil; papillen; papilletje; papilletjes papkind (znw): papkind; papkinderen; papkindje; papkindertjes; papkindjes paplepel (znw): paplepel; paplepels; paplepeltje; paplepeltjes pappa (znw): pappa; pappa's; pappaatje; pappaatjes pappenheimers (znw): (pappenheimer); pappenheimers; (pappenheimertje); pappenheimertjes pappie (znw): pappie; pappies; pappietje; pappietjes pappot (znw): pappot; (pappotten); (pappotje); (pappotjes) paprika (znw): paprika; paprika's; paprikaatje; paprikaatjes paps (znw): paps; papsen; papsje; papsjes papyrus (znw): papyrus; papyrussen; papyrusje; papyrusjes paraaf (znw): paraaf; parafen; paraafje; paraafjes parabel (znw): parabel; parabels; parabeltje; parabeltjes parabool (znw): parabool; parabolen; parabooltje; parabooltjes paracetamol (znw): paracetamol; (paracetamollen); paracetamolletje; paracetamolletjes parachute (znw): parachute; parachutes; (parachuten); parachutetje; parachuutje; parachutetjes; parachuutjes parachutespringen (ww): parachutegesprongen; parachutespring; parachutespringen; parachutespringend; parachutespringende; parachutespringt; parachutesprong; parachutesprongen; spring parachute; springen parachute; springt parachute; sprong parachute; sprongen parachute parachutist (znw): parachutist; parachutisten; (parachutistje); (parachutistjes) parade (znw): parade; parades; ((paraden)); (paradetje); (paradetjes) paradijs (znw): paradijs; (paradijzen); paradijsje; paradijsjes paradox (znw): paradox; paradoxen; paradoxje; paradoxjes
paraferen (ww):
paraffine (znw): paragraaf (znw): paragraafteken (znw): parallellogram (znw): paralyseren (ww):
paranoia (znw): paraplu (znw): paraplubak (znw): parasiet (znw): parasiteren (ww):
parasol (znw): paratyfus (znw): parcours (znw): pardon (znw): pardonneren (ww):
parel (znw): parelen (ww): parelhoen (znw):
parelmoer (znw): parelsnoer (znw): parfum (znw): parfumeren (ww):
parfumerie (znw): paria (znw): pariteit (znw): park (znw): parkeerautomaat (znw): parkeergarage (znw): parkeren (ww):
parket (znw): parketvloer (znw): parkiet (znw): parking (znw): parkoers (znw): parlement (znw): parlementariër (znw): parochie (znw): parodie (znw): parool (znw): part (znw): parterre (znw): participatie (znw): participeren (ww):
parafeer; parafeerde; parafeerden; parafeert; paraferen; paraferend; paraferende; geparafeerd; geparafeerde paraffine; (paraffines); (paraffinetje); (paraffientje); (paraffinetjes); (paraffientjes) paragraaf; paragrafen; paragraafje; paragraafjes paragraafteken; paragraaftekens; paragraaftekentje; paragraaftekentjes parallellogram; parallellogrammen; parallellogrammetje; parallellogrammetjes paralyseer; paralyseerde; paralyseerden; paralyseert; paralyseren; paralyserend; paralyserende; geparalyseerd; geparalyseerde paranoia; (paranoia's); (paranoiaatje); (paranoiaatjes) paraplu; paraplu's; parapluutje; parapluutjes paraplubak; paraplubakken; paraplubakje; paraplubakjes parasiet; parasieten; parasietje; parasietjes geparasiteerd; geparasiteerde; parasiteer; parasiteerde; parasiteerden; parasiteert; parasiteren; parasiterend; parasiterende parasol; parasollen; parasolletje; parasolletjes paratyfus; (paratyfussen); (paratyfusje); (paratyfusjes) parcours; parcoursen; parcours; parcoursje; parcoursjes pardon; (pardons); (pardonnetje); (pardonnetjes) gepardonneerd; gepardonneerde; pardonneer; pardonneerde; pardonneerden; pardonneert; pardonneren; pardonnerend; pardonnerende parel; parels; parelen; paarlen; pareltje; pareltjes gepareld; geparelde; parel; parelde; parelden; parelen; parelend; parelende; parelt parelhoen; parelhoenders; parelhoenderen; parelhoentje; parelhoendertje; parelhoentjes; parelhoendertjes parelmoer; (parelmoeren); (parelmoertje); (parelmoertjes) parelsnoer; parelsnoeren; parelsnoertje; parelsnoertjes parfum; parfums; ((parfummen)); parfummetje; parfummetjes geparfumeerd; geparfumeerde; parfumeer; parfumeerde; parfumeerden; parfumeert; parfumeren; parfumerend; parfumerende parfumerie; parfumerieën; parfumerietje; parfumerietjes paria; (paria's); (pariaatje); (pariaatjes) pariteit; (pariteiten); (pariteitje); (pariteitjes) park; parken; parkje; parkjes parkeerautomaat; parkeerautomaten; parkeerautomaatje; parkeerautomaatjes parkeergarage; parkeergarages; parkeergaragetje; parkeergaragetjes geparkeerd; geparkeerde; parkeer; parkeerde; parkeerden; parkeert; parkeren; parkerend; parkerende parket; (parketten); (parketje); (parketjes) parketvloer; parketvloeren; (parketvloertje); (parketvloertjes) parkiet; parkieten; parkietje; parkietjes parking; parkings; parkingen; parkinkje; ((parkingetje)); parkinkjes; ((parkingetjes)) parkoers; parkoersen; parkoersje; parkoersjes parlement; parlementen; (parlementje); (parlementjes) parlementariër; parlementariërs; (parlementariërtje); (parlementariërtjes) parochie; parochies; parochietje; parochietjes parodie; parodieën; parodietje; parodietjes parool; parolen; (parooltje); (parooltjes) part; parten; partje; partjes parterre; parterres; ((parterren)); (parterretje); (parterretjes) participatie; participaties; (participatietje); (participatietjes) geparticipeerd; geparticipeerde; participeer; participeerde; participeerden; participeert; participeren; participerend; participerende
particulier (znw): partij (znw): partikel (znw): partituur (znw): partje (znw): partner (znw): party (znw): parvenu (znw): pas (znw): Pasen (znw): pasfoto (znw): pasja (znw): paskamer (znw): paspoort (znw): pass (znw): passaat (znw): passage (znw): passagier (znw): passagiersboot (znw): passagiersschip (znw): passant (znw): passen (ww): passepartout (znw): passer (znw): passerdoos (znw): passeren (ww):
passie (znw): passievrucht (znw): passiviteit (znw): password (znw): pasta (znw): pastei (znw): pastel (znw): pasteltint (znw): pasteuriseren (ww):
pastille (znw): pastinaak (znw): pastoor (znw): pastor (znw): pastorie (znw): patat (znw): patates frites (znw): patatkraam (znw): patch (znw): patchoeli (znw): patchwork (znw): paté (znw): patent (znw): pater (znw): paternoster (znw): patience (znw): patiënt (znw): patio (znw): patisserie (znw): patjepeeër (znw): patriarch (znw): patriciër (znw): patrijs (znw): patrijspoort (znw): patriot (znw):
pag. 109
particulier; particulieren; (particuliertje); (particuliertjes) partij; partijen; partijtje; partijtjes partikel; partikels; partikeltje; partikeltjes partituur; partituren; (partituurtje); (partituurtjes) (part); (parten); partje; partjes partner; partners; (partnertje); (partnertjes) party; party's; party'tje; party'tjes parvenu; parvenu's; parvenuutje; parvenuutjes pas; passen; pasje; pasjes Pasen pasfoto; pasfoto's; pasfotootje; pasfotootjes pasja; pasja's; pasjaatje; pasjaatjes paskamer; paskamers; paskamertje; paskamertjes paspoort; paspoorten; (paspoortje); (paspoortjes) pass; passes; (passen); passje; passjes passaat; (passaten); (passaatje); (passaatjes) passage; passages; (passagetje); (passagetjes) passagier; passagiers; (passagieren); passagiertje; passagiertjes passagiersboot; passagiersboten; passagiersbootje; passagiersbootjes passagiersschip; passagiersschepen; (passagiersscheepje); (passagiersscheepjes) passant; passanten; passantje; passantjes gepast; gepaste; pas; passen; passend; passende; past; paste; pasten passe-partout; passe-partouts; passe-partoutje; passe-partoutjes passer; passers; passertje; passertjes passerdoos; passerdozen; passerdoosje; passerdoosjes gepasseerd; gepasseerde; passeer; passeerde; passeerden; passeert; passeren; passerend; passerende passie; passies; (passietje); (passietjes) passievrucht; passievruchten; passievruchtje; passievruchtjes passiviteit; (passiviteiten); (passiviteitje); (passiviteitjes) password; passwords; (passwordje); (passwordjes) pasta; pasta's; (pastaatje); (pastaatjes) pastei; pasteien; pasteitje; pasteitjes pastel; (pastellen); (pastelletje); (pastelletjes) pasteltint; pasteltinten; pasteltintje; pasteltintjes gepasteuriseerd; gepasteuriseerde; pasteuriseer; pasteuriseerde; pasteuriseerden; pasteuriseert; pasteuriseren; pasteuriserend; pasteuriserende pastille; pastilles; pastilletje; pastilletjes pastinaak; pastinaken; pastinaakje; pastinaakjes pastoor; pastoors; pastoren; (pastoortje); (pastoortjes) pastor; pastors; pastores; (pastortje); (pastortjes) pastorie; pastorieën; pastorietje; pastorietjes patat; patatten; patatje; patatjes patates frites patatkraam; patatkramen; patatkraampje; patatkraampjes patch; patches; (patchen); ((patchje)); ((patchjes)) patchoeli; (patchoeli's); (patchoelietje); (patchoelietjes) patchwork; patchworks; ((patchworken)); patchworkje; patchworkjes paté; patés; pateetje; pateetjes patent; patenten; (patentje); (patentjes) pater; paters; (patertje); (patertjes) paternoster; paternosters; (paternostertje); (paternostertjes) patience; (patiences); (patiencetje); (patienceje); (patiencetjes); (patiencejes) patiënt; patiënten; patiëntje; patiëntjes patio; patio's; patiootje; patiootjes patisserie; patisserieën; patisserietje; patisserietjes patjepeeër; patjepeeërs; (patjepeeërtje); (patjepeeërtjes) patriarch; patriarchen; (patriarchje); (patriarchjes) patriciër; patriciërs; (patriciërtje); (patriciërtjes) patrijs; patrijzen; patrijsje; patrijsjes patrijspoort; patrijspoorten; patrijspoortje; patrijspoortjes patriot; patriotten; patriotje; patriotjes
patroon (znw): patroon (znw): patrouille (znw):
patroon; ((patronen; patroontje; patroontjes patroon; (patronen; (patroontje); (patroontjes) patrouille; patrouilles; (patrouilletje); (patrouilletjes) patrouilleren (ww): gepatrouilleerd; gepatrouilleerde; patrouilleer; patrouilleerde; patrouilleerden; patrouilleert; patrouilleren; patrouillerend; patrouillerende pats (znw): pats; patsen; patsje; patsjes patser (znw): patser; patsers; (patsertje); (patsertjes) pauk (znw): pauk; pauken; (paukje); (paukjes) paus (znw): paus; pausen; (pausje); (pausjes) pauw (znw): pauw; pauwen; pauwtje; pauwtjes pauze (znw): pauze; pauzes; ((pauzen)); (pauzetje); (pauzetjes) pauzeren (ww): gepauzeerd; gepauzeerde; pauzeer; pauzeerde; pauzeerden; pauzeert; pauzeren; pauzerend; pauzerende paviljoen (znw): paviljoen; paviljoenen; paviljoens; (paviljoentje); (paviljoentjes) pech (znw): pech; (pechen); pechje; pechjes pechvogel (znw): pechvogel; pechvogels; pechvogeltje; pechvogeltjes pecunia (znw): pecunia; (pecunia's); (pecuniaatje); (pecuniaatjes) pedaal (znw): pedaal; pedalen; pedaaltje; pedaaltjes pedaalemmer (znw): pedaalemmer; pedaalemmers; pedaalemmertje; pedaalemmertjes pedagoog (znw): pedagoog; pedagogen; (pedagoogje); (pedagoogjes) peddel (znw): peddel; peddels; peddeltje; peddeltjes peddelen (ww): gepeddeld; gepeddelde; peddel; peddelde; peddelden; peddelen; peddelend; peddelende; peddelt pedicure (znw): pedicure; pedicuren; pedicures; (pedicuretje); (pedicuretjes) pedofiel (znw): pedofiel; pedofielen; (pedofieltje); (pedofieltjes) peen (znw): peen; penen; peentje; peentjes peenhaar (znw): peenhaar; peenharen; (peenhaartje); (peenhaartjes) peer (znw): peer; peren; peertje; peertjes pees (znw): pees; pezen; peesje; peesjes peetoom (znw): peetoom; peetooms; peetoompje; peetoompjes peetvader (znw): peetvader; peetvaders; (peetvadertje); (peetvadertjes) pegel (znw): pegel; pegels; pegeltje; pegeltjes peignoir (znw): peignoir; peignoirs; peignoirtje; peignoirtjes peil (znw): peil; (peilen); (peiltje); (peiltjes) peilen (ww): gepeild; gepeilde; peil; peilde; peilden; peilen; peilend; peilende; peilt peiling (znw): peiling; peilingen; peilinkje; ((peilingetje)); peilinkjes; ((peilingetjes)) peinzen (ww): gepeinsd; gepeinsde; peins; peinsde; peinsden; peinst; peinzen; peinzend; peinzende pek (znw): pek; (pekken); (pekje); (pekjes) pekel (znw): pekel; (pekels); (pekeltje); (pekeltjes) pekelvlees (znw): pekelvlees; pekelvlezen; pekelvleesje; pekelvleesjes pekinees (znw): pekinees; pekinezen; pekineesje; pekineesjes pelgrim (znw): pelgrim; pelgrims; (pelgrimpje); (pelgrimpjes) pelgrimage (znw): pelgrimage; pelgrimages; (pelgrimagetje); (pelgrimagetjes) pelikaan (znw): pelikaan; pelikanen; pelikaantje; pelikaantjes pellen (ww): gepeld; gepelde; pel; pelde; pelden; pellen; pellend; pellende; pelt peloton (znw): peloton; pelotons; (pelotonnen); pelotonnetje; pelotonnetjes pels (znw): pels; pelzen; pelsje; pelsjes pelsdier (znw): pelsdier; pelsdieren; pelsdiertje; pelsdiertjes pelsjager (znw): pelsjager; pelsjagers; (pelsjagertje); (pelsjagertjes) pen (znw): pen; pennen; pennetje; pennetjes penalty (znw): penalty; penalty's; (penalty'tje); (penalty'tjes) penarie (WDL: "in de penarie zitten") (znw): penarie; (penaries); (penarietje); (penarietjes) pencee (znw): pencee; pencees; ((penceeën)); penceetje; penceetjes pendelen (ww): gependeld; gependelde; pendel; pendelde; pendelden; pendelen; pendelend; pendelende; pendelt pendule (znw): pendule; pendules; pendulen; (penduletje); (penduultje); (penduletjes); (penduultjes) penicilline (znw): penicilline; (penicillines); (penicillinetje); (penicillientje); (penicillinetjes); (penicillientjes)
pag. 110
penitentie (znw):
penitentie; penitenties; penitentieën; (penitentietje); (penitentietjes) pennenstreek (znw): pennenstreek; pennenstreken; pennenstreekje; pennenstreekjes penning (znw): penning; penningen; penninkje; ((penningetje)); penninkjes; ((penningetjes)) penningmeester (znw): penningmeester; penningmeesters; (penningmeestertje); (penningmeestertjes) penny (znw): penny; penny's; penny'tje; penny'tjes penoze (znw): penoze; (penozes); (penozen); (penozetje); (penozetjes) pens (znw): pens; pensen; pensje; pensjes pensee (znw): pensee; pensees; ((penseeën)); penseetje; penseetjes penseel (znw): penseel; penselen; penseeltje; penseeltjes pensioen (znw): pensioen; pensioenen; pensioentje; pensioentjes pension (znw): pension; pensions; pensionnetje; pensionnetjes pensionering (znw): pensionering; (pensioneringen); (pensionerinkje); ((pensioneringetje)); (pensionerinkjes); ((pensioneringetjes)) penthouse (znw): penthouse; penthouses; (penthouseje); (penthousejes) peper (znw): peper; pepers; pepertje; pepertjes peper-en-zoutstel (znw): peper-en-zoutstel; peper-en-zoutstellen; peperen-zoutstelletje; peper-en-zoutstelletjes pepermunt (znw): pepermunt; pepermunten; pepermuntje; pepermuntjes pepermuntthee (znw): pepermuntthee; (pepermuntthees); (pepermunttheeën); (pepermunttheetje); (pepermunttheetjes) pepernoot (znw): pepernoot; pepernoten; pepernootje; pepernootjes peptalk (znw): peptalk; (peptalks); (peptalkje); (peptalkjes) perceel (znw): perceel; percelen; perceeltje; perceeltjes percentage (znw): percentage; percentages; (percentagetje); (percentagetjes) perceptie (znw): perceptie; percepties; (perceptietje); (perceptietjes) percolator (znw): percolator; percolators; percolatoren; percolatortje; percolatortjes percussie (znw): percussie; percussies; percussietje; percussietjes percussionist (znw): percussionist; percussionisten; percussionistje; percussionistjes perenboom (znw): perenboom; perenbomen; perenboompje; perenboompjes perestrojka (znw): perestrojka; (perestrojka's); (perestrojkaatje); (perestrojkaatjes) perfectie (znw): perfectie; (perfecties); (perfectietje); (perfectietjes) perfectionist (znw): perfectionist; perfectionisten; perfectionistje; perfectionistjes perforatie (znw): perforatie; perforaties; perforatietje; perforatietjes perforator (znw): perforator; perforators; perforatoren; perforatortje; perforatortjes perforeren (ww): perforeer; perforeerde; perforeerden; perforeert; perforeren; perforerend; perforerende; geperforeerd; geperforeerde performance (znw): performance; (performances); (performanceje); (performancejes) pergola (znw): pergola; pergola's; pergolaatje; pergolaatjes periferie (znw): periferie; (periferieën); (periferietje); (periferietjes) perikelen (WDL: "perikel") (znw): (perikel); perikelen; (perikeltje); (perikeltjes) periode (znw): periode; periodes; perioden; (periodetje); (periodetjes) periscoop (znw): periscoop; periscopen; periscoopje; periscoopjes perk (znw): perk; perken; perkje; perkjes perkament (znw): perkament; perkamenten; perkamentje; perkamentjes permafrost (znw): permafrost; (permafrosten); (permafrostje); (permafrostjes) permanenten (ww): gepermanent; gepermanente; permanent; permanenten; permanentend; permanentende; permanentte; permanentten permissie (znw): permissie; permissies; (permissietje); (permissietjes) permitteren (ww): gepermitteerd; gepermitteerde; permitteer; permitteerde; permitteerden; permitteert; permitteren; permitterend; permitterende
peroxide (znw):
peroxide; (peroxiden); (peroxides); (peroxidetje); (peroxidetjes) perpetuum mobile (znw): perpetuum mobile; perpetua mobilia; perpetuum mobile's; perpetuum mobileetje; perpetuum mobileetjes perron (znw): perron; perrons; perronnetje; perronnetjes pers (znw): pers; persen; persje; persjes persen (ww): geperst; geperste; pers; persen; persend; persende; perst; perste; persten persiflage (znw): persiflage; persiflages; (persiflagetje); (persiflagetjes) personage (znw): personage; personages; (personagetje); (personagetjes) personalia (znw): personalia personaliteit (znw): personaliteit; personaliteiten; personaliteitje; personaliteitjes personeel (znw): personeel; (personelen); (personeeltje); (personeeltjes) personenauto (znw): personenauto; personenauto's; personenautootje; personenautootjes personificatie (znw): personificatie; (personificaties); (personificatietje); (personificatietjes) personifiëren (ww): gepersonifieerd; gepersonifieerde; personifieer; personifieerde; personifieerden; personifieert; personifiëren; personifiërend; personifiërende persoon (znw): persoon; personen; persoontje; persoontjes perspex (znw): perspex; (perspexen); (perspexje); (perspexjes) perssinaasappel (znw): perssinaasappel; perssinaasappels; perssinaasappelen; perssinaasappeltje; perssinaasappeltjes perzik (znw): perzik; perziken; perzikje; perzikjes peseta (znw): peseta; peseta's; pesetaatje; pesetaatjes pessimist (znw): pessimist; pessimisten; pessimistje; pessimistjes pest (znw): pest; (pesten); (pestje); (pestjes) pestbui (znw): pestbui; pestbuien; pestbuitje; pestbuitjes pesten (ww): gepest; gepeste; pest; pesten; pestend; pestende; pestte; pestten pesterij (znw): pesterij; pesterijen; pesterijtje; pesterijtjes pesticide (znw): pesticide; pesticiden; pesticides; (pesticidetje); (pesticidetjes) pestkop (znw): pestkop; pestkoppen; pestkopje; pestkopjes pet (znw): pet; petten; petje; petjes petanque (znw): petanque; (petanques); (petanqueje); (petanquejes) petekind (znw): petekind; petekinderen; petekindje; petekindertjes; petekindjes peter (znw): peter; peters; (petertje); (petertjes) peterselie (znw): peterselie; (peterselies); (peterselietje); (peterselietjes) petit restaurant (znw): petit restaurant; petit restaurants; ((petit restauranten)); petit restaurantje; petit restaurantjes petitfour (znw): petitfour; petitfours; (?petitfourtje); (?petitfourtjes) petitie (znw): petitie; petities; petitietje; petitietjes petroleum (znw): petroleum; ((petrolea)); (petroleums); (petroleumpje); (petroleumpjes) pets (znw): pets; petsen; petsje; petsjes petticoat (znw): petticoat; petticoats; petticoatje; petticoatjes petunia (znw): petunia; petunia's; petuniaatje; petuniaatjes peuk (znw): peuk; peuken; peukje; peukjes peul (znw): peul; peulen; peultje; peultjes peulenschil (znw): peulenschil; peulenschillen; peulenschilletje; peulenschilletjes peulvrucht (znw): peulvrucht; peulvruchten; peulvruchtje; peulvruchtjes peuter (znw): peuter; peuters; peutertje; peutertjes peuteren (ww): gepeuterd; gepeuterde; peuter; peuterde; peuterden; peuteren; peuterend; peuterende; peutert peuzelen (ww): gepeuzeld; gepeuzelde; peuzel; peuzelde; peuzelden; peuzelen; peuzelend; peuzelende; peuzelt Pfeiffer (WDL: "ziekte van Pfeiffer") (znw): Pfeiffer; ((Pfeiffers)); ((Pfeiffertje)); ((Pfeiffertjes)) pfeiffer (znw): pfeiffer; (pfeiffers); (pfeiffertje); (pfeiffertjes) pi (znw): pi; pi's; pi'tje; pi'tjes pianist (znw): pianist; pianisten; pianistje; pianistjes piano (znw): piano; piano's; pianootje; pianootjes pianoconcert (znw): pianoconcert; pianoconcerten; pianoconcertje; pianoconcertjes pianola (znw): pianola; pianola's; pianolaatje; pianolaatjes pias (znw): pias; piassen; piasje; piasjes piccalilly (znw): piccalilly; (piccalilly's); (piccalilly'tje); (piccalilly'tjes) piccolo (znw): piccolo; piccolo's; piccolootje; piccolootjes
pag. 111
pickles (znw): picknick (znw): picknicken (ww):
pickle; pickles; ((pickletje)); (pickletjes) picknick; picknicks; picknickje; picknickjes gepicknickt; gepicknickte; picknick; picknicken; picknickend; picknickende; picknickt; picknickte; picknickten picknickmand (znw): picknickmand; picknickmanden; picknickmandje; picknickmandjes pick-up (znw): pick-up; pick-ups; pick-upje; pick-upjes pictogram (znw): pictogram; pictogrammen; pictogrammetje; pictogrammetjes pied-à-terre (znw): pied-à-terre; pied-à-terres; ((pied-à-terren)); (piedà-terretje); (pied-à-terretjes) piëdestal (znw): piëdestal; piëdestallen; piëdestalletje; piëdestalletjes piek (znw): piek; pieken; piekje; piekjes piekeren (ww): gepiekerd; gepiekerde; pieker; piekerde; piekerden; piekeren; piekerend; piekerende; piekert piekhaar (znw): piekhaar; piekharen; (piekhaartje); (piekhaartjes) piemel (znw): piemel; piemels; piemeltje; piemeltjes piep (znw): piep; piepen; piepje; piepjes piepen (ww): gepiept; gepiepte; piep; piepen; piepend; piepende; piept; piepte; piepten pieper (znw): pieper; piepers; piepertje; piepertjes piepschuim (znw): piepschuim; (piepschuimen); (piepschuimpje); (piepschuimpjes) piepstem (znw): piepstem; piepstemmen; piepstemmetje; piepstemmetjes pieptoon (znw): pieptoon; pieptonen; pieptoontje; pieptoontjes piepzak (WDL: "in de(n) piepzak zitten") (znw): piepzak; (piepzakken); (piepzakje); (piepzakjes) pier (znw): pier; pieren; piertje; piertjes piercing (znw): piercing; piercings; piercingen; piercinkje; piercinkjes pierenbad (znw): pierenbad; pierenbaden; pierenbadje; pierenbadjes pierewaaien (ww): gepierewaaid; gepierewaaide; pierewaai; pierewaaide; pierewaaiden; pierewaaien; pierewaaiend; pierewaaiende; pierewaait Pierrot (znw): Pierrot pierrot (znw): pierrot; pierrots; pierrotje; pierrotjes piëteit (znw): piëteit; (piëteiten); (piëteitje); (piëteitjes) pieterselie (znw): pieterselie; (pieterselies); (pieterselietje); (pieterselietjes) pietje-precies (znw): pietje-precies; (pietjes-precies) pigment (znw): pigment; pigmenten; (pigmentje); (pigmentjes) pij (znw): pij; pijen; (pijtje); (pijtjes) pijl (znw): pijl; pijlen; pijltje; pijltjes pijler (znw): pijler; pijlers; (pijlertje); (pijlertjes) pijlpunt (znw): pijlpunt; pijlpunten; pijlpuntje; pijlpuntjes pijn (znw): pijn; pijnen; pijntje; pijntjes pijnboom (znw): pijnboom; pijnbomen; pijnboompje; pijnboompjes pijnpunt (znw): pijnpunt; pijnpunten; pijnpuntje; pijnpuntjes pijp (znw): pijp; pijpen; pijpje; pijpjes pijpenstelen (WDL: "pijpensteel") (znw): (pijpensteel); pijpenstelen; (pijpensteeltje); (pijpensteeltjes) piket (znw): piket; ((piketten; (piketje); (piketjes) piket (znw): piket; (piketten; piketje; piketjes pikeur (znw): pikeur; pikeuren; pikeurtje; pikeurtjes pikkel (znw): pikkel; pikkels; pikkeltje; pikkeltjes pikken (ww): gepikt; gepikte; pik; pikken; pikkend; pikkende; pikt; pikte; pikten pil (znw): pil; pillen; pilletje; pilletjes pilaar (znw): pilaar; (pilaars); (pilaren); pilaartje; pilaartjes piloot (znw): piloot; piloten; (pilootje); (pilootjes) pils (znw): pils; (pilzen); pilsje; pilsjes piment (znw): piment; pimenten; pimentje; pimentjes pin (znw): pin; pinnen; pinnetje; pinnetjes pincet (znw): pincet; pincetten; pincetje; pincetjes pincher (znw): pincher; pinchers; pinchertje; pinchertjes pincode (znw): pincode; pincodes; ((pincoden)); (pincodetje); (pincodetjes) pinda (znw): pinda; pinda's; pindaatje; pindaatjes pindakaas (znw): pindakaas; (pindakazen); (pindakaasje); (pindakaasjes) pineut (znw): pineut; (pineuten); (pineutje); (pineutjes) pingelen (ww): gepingeld; gepingelde; pingel; pingelde; pingelden; pingelen; pingelend; pingelende; pingelt pingpong (znw): pingpong; (pingpongs); ((pingpongen)); ((pingponkje)); (pingpongetje); ((pingponkjes)); (pingpongetjes)
pinguïn (znw): pink (znw): pinken (ww): pinnen (ww): pint (znw): pion (znw): pionier (znw): pipet (znw): piraat (znw): piramide (znw): piranha (znw): piratenschip (znw): piraterij (znw): pirouette (znw): pisang (znw): piscicultuur (znw): pissebed (znw): pistache (znw): pistache-ijs (znw): piste (znw): pistolet (znw): piston (znw): pistool (znw): pit (znw): pitabroodje (znw): pitbullterriër (znw): pitchen (ww): pitcher (znw): pitsstop (znw): pitstop (znw): pitten (ww): pixel (znw): pizza (znw): pizzabakker (znw): pizzeria (znw): plaag (znw): plaaggeest (znw): plaat (znw): plaatjesboek (znw): plaats (znw): plaatsen (ww): plaatsnaam (znw): placebo (znw): placemat (znw): placenta (znw): plafond (znw): plafonnière (znw): plag (znw): plagen (ww): plaggenhut (znw): plagiaat (znw): plaid (znw): plak (znw): plakband (znw): plakboek (znw):
pag. 112
pinguïn; pinguïns; pinguïntje; pinguïntjes pink; pinken; pinkje; pinkjes gepinkt; gepinkte; pink; pinken; pinkend; pinkende; pinkt; pinkte; pinkten gepind; gepinde; pin; pinde; pinden; pinnen; pinnend; pinnende; pint pint; pinten; pintje; pintjes pion; pions; pionnetje; pionnetjes pionier; pioniers; ((pionieren)); pioniertje; pioniertjes pipet; pipetten; pipetje; pipetjes piraat; piraten; piraatje; piraatjes piramide; piramiden; piramides; piramidetje; piramidetjes piranha; piranha's; piranhaatje; piranhaatjes piratenschip; piratenschepen; piratenscheepje; piratenscheepjes piraterij; (piraterijen); (piraterijtje); (piraterijtjes) pirouette; pirouettes; pirouetten; (pirouettetje); pirouetje; (pirouettetjes); pirouetjes pisang; pisangs; (pisankje); pisangetje; (pisankjes); pisangetjes piscicultuur; (pisciculturen); (piscicultuurtje); (piscicultuurtjes) pissebed; pissebedden; pissebedje; pissebedjes pistache; pistaches; ((pistachen)); (?pistacheje); (pistachetje); (?pistachejes); (pistachetjes) pistache-ijs; (pistache-ijzen); pistache-ijsje; pistache-ijsjes piste; pisten; pistes; pistetje; pistetjes pistolet; pistolets; (pistoletten); pistoletje; pistoletjes piston; pistons; pistonnen; pistonnetje; pistonnetjes pistool; pistolen; pistooltje; pistooltjes pit; pitten; pitje; pitjes (pitabrood); (pitabroden); pitabroodje; pitabroodjes pitbullterriër; pitbullterriërs; pitbullterriërtje; pitbullterriërtjes gepitcht; gepitchte; pitch; pitchen; pitchend; pitchende; pitcht; pitchte; pitchten pitcher; pitchers; pitchertje; pitchertjes pitsstop; pitsstops; (pitsstoppen); (pitsstopje); (pitsstopjes) pitstop; pitstops; (pitstoppen); (pitstopje); (pitstopjes) gepit; gepitte; pit; pitte; pitten; pittend; pittende pixel; pixels; pixeltje; pixeltjes pizza; pizza's; pizzaatje; pizzaatjes pizzabakker; pizzabakkers; (pizzabakkertje); (pizzabakkertjes) pizzeria; pizzeria's; pizzeriaatje; pizzeriaatjes plaag; plagen; (plaagje); (plaagjes) plaaggeest; plaaggeesten; plaaggeestje; plaaggeestjes plaat; platen; plaatje; plaatjes plaatjesboek; plaatjesboeken; plaatjesboekje; plaatjesboekjes plaats; plaatsen; plaatsje; plaatsjes geplaatst; geplaatste; plaats; plaatsen; plaatsend; plaatsende; plaatst; plaatste; plaatsten plaatsnaam; plaatsnamen; (plaatsnaampje); (plaatsnaampjes) placebo; placebo's; placebootje; placebootjes placemat; placemats; placematje; placematjes placenta; placenta's; placentaatje; placentaatjes plafond; plafonds; plafonnetje; plafondje; plafonnetjes; plafondjes plafonnière; plafonnières; (plafonnièretje); (plafonnièretjes) plag; plaggen; plaggetje; plagje; plaggetjes; plagjes geplaagd; geplaagde; plaag; plaagde; plaagden; plaagt; plagen; plagend; plagende plaggenhut; plaggenhutten; plaggenhutje; plaggenhutjes plagiaat; (plagiaten); (plagiaatje); (plagiaatjes) plaid; plaids; plaidje; plaidjes plak; plakken; plakje; plakjes plakband; (plakbanden); plakbandje; plakbandjes plakboek; plakboeken; plakboekje; plakboekjes
plaket (znw): plakkaatverf (znw): plakken (ww): plakker (znw): plaksel (znw): plamuren (ww):
plan (znw): plan de campagne (znw):
planchet (znw): planeet (znw): planetarium (znw): plank (znw): plankenkoorts (znw): plankier (znw): plankton (znw): plannen (ww): planning (znw): plant (znw): plantage (znw): planten (ww): plantenbak (znw): planteneter (znw): plantenspuit (znw): plantsoen (znw): plaque (znw): plaquette (znw): plas (znw): plasma (znw): plassen (ww): plastic (znw): plastiek (znw): plastificeren (ww):
plateau (znw): plateservice (znw): platform (znw): platina (znw): plattegrond (znw): platteland (znw): plattrappen (ww):
platvis (znw): platworm (znw): plaveien (ww): plavuis (znw): playbacken (ww):
playbackshow (znw): playstation (znw): plebejer (znw):
plaket; plaketten; plaketje; plaketjes plakkaatverf; (plakkaatverven); (plakkaatverfje); (plakkaatverfjes) geplakt; geplakte; plak; plakken; plakkend; plakkende; plakt; plakte; plakten plakker; plakkers; plakkertje; plakkertjes plaksel; (plaksels); (plakseltje); (plakseltjes) geplamuurd; geplamuurde; plamuren; plamurend; plamurende; plamuur; plamuurde; plamuurden; plamuurt plan; plannen; plannetje; plannetjes plan de campagne; plan de campagnes; plans de campagne; (plan de campagnetje); (plan de campagnetjes) planchet; planchetten; planchetje; planchetjes planeet; planeten; planeetje; planeetjes planetarium; planetaria; planetariums; planetariumpje; planetariumpjes plank; planken; plankje; plankjes plankenkoorts; (plankenkoortsen); (plankenkoortsje); (plankenkoortsjes) plankier; plankiers; plankieren; plankiertje; plankiertjes plankton; (planktons); ((planktonnen)); (planktonnetje); (planktonnetjes) gepland; geplande; plan; plande; planden; plannen; plannend; plannende; plant planning; planningen; planninkje; ((planningetje)); planninkjes; ((planningetjes)) plant; planten; plantje; plantjes plantage; plantages; plantagetje; plantagetjes geplant; geplante; plant; planten; plantend; plantende; plantte; plantten plantenbak; plantenbakken; plantenbakje; plantenbakjes planteneter; planteneters; plantenetertje; plantenetertjes plantenspuit; plantenspuiten; plantenspuitje; plantenspuitjes plantsoen; plantsoenen; plantsoentje; plantsoentjes plaque; plaques; plaqueje; plaquejes plaquette; plaquettes; (plaquettetje); (plaquetje); (plaquettetjes); (plaquetjes) plas; plassen; plasje; plasjes plasma; (plasma's); (plasmaatje); (plasmaatjes) geplast; geplaste; plas; plassen; plassend; plassende; plast; plaste; plasten plastic; plastics; plasticje; plasticjes plastiek; plastieken; plastiekje; plastiekjes plastificeer; plastificeerde; plastificeerden; plastificeert; plastificeren; plastificerend; plastificerende; geplastificeerd; geplastificeerde plateau; plateaus; plateautje; plateautjes plateservice; (plateservices); (plateserviceje); (plateservicejes) platform; platforms; platformen; platformpje; platformpjes platina; (platina's); (platinaatje); (platinaatjes) plattegrond; plattegronden; plattegrondje; plattegrondjes platteland; (plattelanden); (plattelandje); (plattelandjes) platgetrapt; platgetrapte; plattrap; plattrappen; plattrappend; plattrappende; plattrapt; plattrapte; plattrapten; trap plat; trappen plat; trapt plat; trapte plat; trapten plat platvis; platvissen; platvisje; platvisjes platworm; platwormen; platwormpje; platwormpjes geplaveid; geplaveide; plavei; plaveide; plaveiden; plaveien; plaveiend; plaveiende; plaveit plavuis; plavuizen; plavuisje; plavuisjes geplaybackt; geplaybackte; playback; playbacken; playbackend; playbackende; playbackt; playbackte; playbackten playbackshow; playbackshows; playbackshowtje; playbackshowtjes playstation; playstations; (playstationtje); (playstationtjes) plebejer; plebejers; plebejertje; plebejertjes
plebs (znw): plecht (znw): plectrum (znw):
plebs; (plebsen); (plebsje); (plebsjes) plecht; plechten; plechtje; plechtjes plectrum; plectra; plectrums; plectrumpje; plectrumpjes pleeggezin (znw): pleeggezin; pleeggezinnen; pleeggezinnetje; pleeggezinnetjes pleegkind (znw): pleegkind; pleegkinderen; pleegkindje; pleegkindertjes; pleegkindjes pleegouder (znw): pleegouder; pleegouders; (pleegoudertje); (pleegoudertjes) plegen (ww): gepleegd; gepleegde; pleeg; pleegde; pleegden; pleegt; plegen; plegend; plegende pleidooi (znw): pleidooi; pleidooien; (pleidooitje); (pleidooitjes) plein (znw): plein; pleinen; pleintje; pleintjes pleister (znw): pleister; pleisters; pleistertje; pleistertjes pleisterplaats (znw): pleisterplaats; pleisterplaatsen; pleisterplaatsje; pleisterplaatsjes pleiten (ww): gepleit; gepleite; pleit; pleiten; pleitend; pleitende; pleitte; pleitten plek (znw): plek; plekken; plekje; plekjes plens (znw): plens; plenzen; plensje; plensjes plensbui (znw): plensbui; plensbuien; (plensbuitje); (plensbuitjes) plenzen (ww): geplensd; geplensde; plens; plensde; plensden; plenst; plenzen; plenzend; plenzende pletter (WDL: "te pletter") (znw): pletter; (pletters); (plettertje); (plettertjes) pleuritis (znw): pleuritis; pleuritissen; (pleuritisje); (pleuritisjes) plexiglas (znw): plexiglas; (plexiglazen); (plexiglaasje); (plexiglaasjes) plezier (znw): plezier; (plezieren); pleziertje; pleziertjes plicht (znw): plicht; plichten; (plichtje); (plichtjes) plint (znw): plint; plinten; plintje; plintjes plissérok (znw): plissérok; plissérokken; plissérokje; plissérokjes ploeg (znw): ploeg; ploegen; ploegje; ploegjes ploegen (ww): geploegd; geploegde; ploeg; ploegde; ploegden; ploegen; ploegend; ploegende; ploegt ploeteren (ww): geploeterd; geploeterde; ploeter; ploeterde; ploeterden; ploeteren; ploeterend; ploeterende; ploetert plof (znw): plof; ploffen; plofje; plofjes ploffen (ww): geploft; geplofte; plof; ploffen; ploffend; ploffende; ploft; plofte; ploften plons (znw): plons; plonzen; plonsje; plonsjes plonzen (ww): geplonsd; geplonsde; plons; plonsde; plonsden; plonst; plonzen; plonzend; plonzende plooi (znw): plooi; plooien; plooitje; plooitjes plooirok (znw): plooirok; plooirokken; plooirokje; plooirokjes pluche (znw): pluche; (pluches); (pluchen); ((plucheje)); ((pluchejes)) plug (znw): plug; pluggen; pluggetje; plugje; pluggetjes; plugjes pluim (znw): pluim; pluimen; pluimpje; pluimpjes pluimage (znw): pluimage; pluimages; (pluimagetje); (pluimagetjes) pluimvee (znw): pluimvee; ((pluimvees)); (pluimveeën); (pluimveetje); (pluimveetjes) pluis (znw): pluis; pluizen; pluisje; pluisjes pluizen (ww): geplozen; gepluisd; gepluisde; ploos; plozen; pluis; pluisde; pluisden; pluist; pluizen; pluizend; pluizende pluk (znw): pluk; plukken; plukje; plukjes plukken (ww): geplukt; geplukte; pluk; plukken; plukkend; plukkende; plukt; plukte; plukten plumeau (znw): plumeau; plumeaus; plumeautje; plumeautjes plunderen (ww): geplunderd; geplunderde; plunder; plunderde; plunderden; plunderen; plunderend; plunderende; plundert plunjezak (znw): plunjezak; plunjezakken; plunjezakje; plunjezakjes plus (znw): plus; plussen; plusje; plusjes plusminusteken (znw): plusminusteken; plusminustekens; plusminustekentje; plusminustekentjes pluspunt (znw): pluspunt; pluspunten; pluspuntje; pluspuntjes plusteken (znw): plusteken; plustekens; plustekentje; plustekentjes plutonium (znw): plutonium; ((plutonia)); (plutoniums); (plutoniumpje); (plutoniumpjes) pneumonie (znw): pneumonie; pneumonieën; pneumonietje; pneumonietjes po (znw): po; po's; pootje; pootjes pochen (ww): gepocht; gepochte; poch; pochen; pochend; pochende; pocht; pochte; pochten
pocheren (ww):
pochet (znw): pocket (znw): pocketboek (znw): podium (znw): poedel (znw): poedelen (ww):
poeder (znw): poedersuiker (znw): poëet (znw): poef (znw): poeha (znw): poel (znw): poelet (znw): poelier (znw): poema (znw): poen (znw): poep (znw): poepen (ww): poes (znw): poesjenel (znw): poesta (znw): poets (znw): poetsdoek (znw): poetsen (ww): poëzie (znw): poëziealbum (znw): pof (znw): pofbroek (znw): poffen (ww): poffertje (znw): poging (znw): pointe (znw): poker (znw): pokerface (znw): pokken (znw): pol (znw): polarisatie (znw): polariteit (znw): polder (znw): polijsten (ww): polikliniek (znw): poliovaccin (znw): polis (znw): politicus (znw): politie (znw): politieagent (znw): politieauto (znw): politiebureau (znw): politiehond (znw): politiek (znw): politieman (znw): politoeren (ww):
pollepel (znw):
pag. 113
gepocheerd; gepocheerde; pocheer; pocheerde; pocheerden; pocheert; pocheren; pocherend; pocherende pochet; pochetten; pochetje; pochetjes pocket; pockets; pocketje; pocketjes pocketboek; pocketboeken; pocketboekje; pocketboekjes podium; podia; podiums; podiumpje; podiumpjes poedel; poedels; poedeltje; poedeltjes gepoedeld; gepoedelde; poedel; poedelde; poedelden; poedelen; poedelend; poedelende; poedelt poeder; poeders; poedertje; poedertjes poedersuiker; (poedersuikers); (poedersuikertje); (poedersuikertjes) poëet; poëten; (poëetje); (poëetjes) poef; poefs; poefen; poefje; poefjes poeha poel; poelen; poeltje; poeltjes poelet; ((poeletten)); (poeletje); (poeletjes) poelier; poeliers; poelieren; poeliertje; poeliertjes poema; poema's; poemaatje; poemaatjes poen; (poenen); (poentje); (poentjes) poep; (poepen); poepje; poepjes gepoept; gepoepte; poep; poepen; poepend; poepende; poept; poepte; poepten poes; poezen; poesje; poesjes poesjenel; poesjenellen; poesjenelletje; poesjenelletjes poesta; poesta's; (poestaatje); (poestaatjes) poets; poetsen; poetsje; poetsjes poetsdoek; poetsdoeken; poetsdoekje; poetsdoekjes gepoetst; gepoetste; poets; poetsen; poetsend; poetsende; poetst; poetste; poetsten poëzie; poëzieën; poëzietje; poëzietjes poëziealbum; poëziealbums; poëziealbumpje; poëziealbumpjes pof; (poffen); (pofje); (pofjes) pofbroek; pofbroeken; pofbroekje; pofbroekjes gepoft; gepofte; pof; poffen; poffend; poffende; poft; pofte; poften (poffer); (poffers); poffertje; poffertjes poging; pogingen; poginkje; ((pogingetje)); poginkjes; ((pogingetjes)) pointe; pointes; pointetje; pointetjes poker; (pokers); (pokertje); (pokertjes) pokerface; pokerfaces; (pokerfaceje); (pokerfacejes) (pok); pokken; (pokje); (pokjes) pol; pollen; polletje; polletjes polarisatie; polarisaties; (polarisatietje); (polarisatietjes) polariteit; (polariteiten); (polariteitje); (polariteitjes) polder; polders; poldertje; poldertjes gepolijst; gepolijste; polijst; polijsten; polijstend; polijstende; polijstte; polijstten polikliniek; poliklinieken; polikliniekje; polikliniekjes poliovaccin; poliovaccins; (poliovaccintje); (poliovaccintjes) polis; polissen; (polisje); (polisjes) politicus; politici; politicussen; (politicusje); (politicusjes) politie; polities; politietje; politietjes politieagent; politieagenten; (politieagentje); (politieagentjes) politieauto; politieauto's; politieautootje; politieautootjes politiebureau; politiebureaus; politiebureautje; politiebureautjes politiehond; politiehonden; (politiehondje); (politiehondjes) politiek; (politieken); (politiekje); (politiekjes) politieman; politiemannen; (politiemannetje); (politiemannetjes) gepolitoerd; gepolitoerde; politoer; politoerde; politoerden; politoeren; politoerend; politoerende; politoert pollepel; pollepels; pollepeltje; pollepeltjes
polo (znw): poloën (ww): polonaise (znw): poloshirt (znw): pols (znw): polshorloge (znw): polsslag (znw): polsstok (znw): polyester (znw): polyglot (znw): pommade (znw): pomp (znw): pompbediende (znw): pompelmoes (znw): pompen (ww): pompoen (znw): pompon (znw): poncho (znw): pond (znw): pont (znw): pony (znw): pook (znw): pool (znw): poolcirkel (znw): poolen (ww): poolhond (znw): poolreiziger (znw): poolshoogte (znw): Poolster (znw): poort (znw): poos (znw): poot (znw): pootaardappel (znw): pop (znw): popcorn (znw): popelen (ww): popgroep (znw): popmuziek (znw): poppenhuis (znw): poppenkast (znw): poppenspel (znw): poppentheater (znw): poppenwagen (znw): popster (znw): populariteit (znw): populatie (znw): populier (znw): pop-up (znw): por (znw): porie (znw): porren (ww): porselein (znw): port (znw): portaal (znw):
pag. 114
polo; polo's; polootje; polootjes gepolode; gepolood; polo; polode; poloden; poloën; poloënd; poloënde; poloot polonaise; ((polonaisen)); polonaises; (polonaisetje); (polonaisetjes) poloshirt; poloshirts; poloshirtje; poloshirtjes pols; polsen; polsje; polsjes polshorloge; polshorloges; polshorlogetje; polshorlogetjes polsslag; polsslagen; polsslagje; polsslagjes polsstok; polsstokken; polsstokje; polsstokjes polyester; (polyesters); (polyestertje); (polyestertjes) polyglot; polyglotten; polyglotje; polyglotjes pommade; pommades; (pommaden); (pommadetje); (pommadetjes) pomp; pompen; pompje; pompjes pompbediende; pompbediendes; pompbedienden; (pompbediendetje); (pompbediendetjes) pompelmoes; pompelmoezen; pompelmoesje; pompelmoesjes gepompt; gepompte; pomp; pompen; pompend; pompende; pompt; pompte; pompten pompoen; (pompoenen); (pompoentje); (pompoentjes) pompon; pompons; pomponnen; pomponnetje; pomponnetjes poncho; poncho's; ponchootje; ponchootjes pond; ponden; pondje; pondjes pont; ponten; pontje; pontjes pony; pony's; pony'tje; pony'tjes pook; poken; pookje; pookjes pool; polen; pooltje; pooltjes poolcirkel; poolcirkels; (poolcirkeltje); (poolcirkeltjes) gepoold; gepoolde; pool; poolde; poolden; poolen; poolend; poolende; poolt poolhond; poolhonden; poolhondje; poolhondjes poolreiziger; poolreizigers; (poolreizigertje); (poolreizigertjes) poolshoogte; (poolshoogten); (poolshoogtes); (poolshoogtetje); (poolshoogtetjes) Poolster; (Poolsterren); (Poolsterretje); (Poolsterretjes) poort; poorten; poortje; poortjes poos; pozen; poosje; poosjes poot; poten; pootje; pootjes pootaardappel; pootaardappels; pootaardappelen; pootaardappeltje; pootaardappeltjes pop; poppen; poppetje; popje; poppetjes; popjes popcorn; popcorns; popcorntje; popcorntjes gepopeld; gepopelde; popel; popelde; popelden; popelen; popelend; popelende; popelt popgroep; popgroepen; popgroepje; popgroepjes popmuziek; (popmuzieken); popmuziekje; popmuziekjes poppenhuis; poppenhuizen; poppenhuisje; poppenhuisjes poppenkast; poppenkasten; poppenkastje; poppenkastjes poppenspel; (poppenspelen); (poppenspellen); (poppenspelletje); (poppenspelletjes) poppentheater; poppentheaters; poppentheatertje; poppentheatertjes poppenwagen; poppenwagens; poppenwagentje; poppenwagentjes popster; popsterren; popsterretje; popsterretjes populariteit; (populariteiten); (populariteitje); (populariteitjes) populatie; populaties; populatietje; populatietjes populier; ((populiers)); populieren; populiertje; populiertjes pop-up; pop-ups; pop-upje; pop-upjes por; porren; porretje; porretjes porie; poriën; porietje; porietjes gepord; geporde; por; porde; porden; porren; porrend; porrende; port porselein; (porseleinen); (porseleintje); (porseleintjes) port; (porten); portje; portjes portaal; portalen; portaaltje; portaaltjes
portable (znw): portefeuille (znw):
portable; portables; (portabletje); (portabletjes) portefeuille; portefeuilles; (portefeuilletje); (portefeuilletjes) portemonnee (znw): portemonnee; portemonnees; (?portemonneeën); portemonneetje; portemonneetjes portie (znw): portie; porties; portietje; portietjes portiek (znw): portiek; portieken; portiekje; portiekjes portier (znw): portier; (portiers); portieren; portiertje; portiertjes portier (znw): portier; portiers; (portieren); portiertje; portiertjes portokosten (znw): (portokost); portokosten; (portokostje); (portokostjes) portret (znw): portret; portretten; portretje; portretjes portretteren (ww): geportretteerd; geportretteerde; portretteer; portretteerde; portretteerden; portretteert; portretteren; portretterend; portretterende pose (znw): pose; posen; poses; (posetje); (posetjes) poseren (ww): poseer; poseerde; poseerden; poseert; poseren; poserend; poserende; geposeerd; geposeerde positie (znw): positie; posities; positietje; positietjes post (znw): post; posten; postje; postjes postbode (znw): postbode; postbodes; postboden; (postbodetje); (postbodetjes) postbus (znw): postbus; postbussen; (postbusje); (postbusjes) postcheque (znw): postcheque; postcheques; postchequeje; postchequejes postcode (znw): postcode; postcodes; ((postcoden)); (postcodetje); (postcodetjes) postduif (znw): postduif; postduiven; postduifje; postduifjes postelein (znw): postelein; (posteleinen); (posteleintje); (posteleintjes) posten (ww): gepost; geposte; post; posten; postend; postende; postte; postten poster (znw): poster; posters; postertje; postertjes posterijen (znw): (posterij); posterijen; (posterijtje); (posterijtjes) postkantoor (znw): postkantoor; postkantoren; postkantoortje; postkantoortjes postkoets (znw): postkoets; postkoetsen; postkoetsje; postkoetsjes postpakket (znw): postpakket; postpakketten; postpakketje; postpakketjes postuur (znw): postuur; (posturen); postuurtje; (postuurtjes) postzak (znw): postzak; postzakken; postzakje; postzakjes postzegel (znw): postzegel; postzegels; postzegeltje; postzegeltjes postzegelalbum (znw): postzegelalbum; postzegelalbums; postzegelalbumpje; postzegelalbumpjes postzegelverzamelaar (znw): postzegelverzamelaar; postzegelverzamelaars; (postzegelverzamelaren); postzegelverzamelaartje; postzegelverzamelaartjes pot (znw): pot; potten; potje; potjes potaarde (znw): potaarde; (potaarden); (potaardes); (potaardetje); (potaardetjes) poten (ww): gepoot; gepote; poot; pootte; pootten; poten; potend; potende potentiaal (znw): potentiaal; (potentialen); (potentiaaltje); (potentiaaltjes) potentieel (znw): potentieel; (potentiëlen); (potentieeltje); (potentieeltjes) potgrond (znw): potgrond; (potgronden); (potgrondje); (potgrondjes) potlood (znw): potlood; potloden; potloodje; potloodjes potloodtekening (znw): potloodtekening; potloodtekeningen; ((potloodtekeninkje)); potloodtekeningetje; ((potloodtekeninkjes)); potloodtekeningetjes potpourri (znw): potpourri; potpourri's; potpourrietje; potpourritjes potscherf (znw): potscherf; potscherven; potscherfje; potscherfjes pottenbakker (znw): pottenbakker; pottenbakkers; (pottenbakkertje); (pottenbakkertjes) pottenkijker (znw): pottenkijker; pottenkijkers; pottenkijkertje; pottenkijkertjes potvis (znw): potvis; potvissen; potvisje; potvisjes poule (znw): poule; poules; (pouletje); (pouletjes) poulet (znw): poulet; ((pouletten)); (pouletje); (pouletjes) powerliften (ww): gepowerlift; gepowerlifte; powerlift; powerliften; powerliftend; powerliftende; powerliftte; powerliftten praal (znw): praal; (pralen); (praaltje); (praaltjes) praalwagen (znw): praalwagen; praalwagens; praalwagentje; praalwagentjes praat (znw): praat; (praten); (praatje); (praatjes) praatje (znw): praatje; praatjes
praatjesmaker (znw):
praatjesmaker; praatjesmakers; praatjesmakertje; praatjesmakertjes praatpaal (znw): praatpaal; praatpalen; praatpaaltje; praatpaaltjes pracht (znw): pracht; (prachten); (prachtje); (prachtjes) practical joke (znw): practical joke; practical jokes; (practical jokeje); (practical jokejes) practicum (znw): practicum; practica; practicums; practicumpje; practicumpjes prairie (znw): prairie; prairies; (prairietje); (prairietjes) prak (znw): prak; (prakken); (prakje); (prakjes) prakken (ww): geprakt; geprakte; prak; prakken; prakkend; prakkende; prakt; prakte; prakten prakkiseren (ww): geprakkiseerd; geprakkiseerde; prakkiseer; prakkiseerde; prakkiseerden; prakkiseert; prakkiseren; prakkiserend; prakkiserende praktijk (znw): praktijk; praktijken; praktijkje; praktijkjes praktijkexamen (znw): praktijkexamen; praktijkexamens; (praktijkexamentje); (praktijkexamentjes) praktiseren (ww): gepraktiseerd; gepraktiseerde; praktiseer; praktiseerde; praktiseerden; praktiseert; praktiseren; praktiserend; praktiserende praline (znw): praline; pralines; pralinetje; pralientje; pralinetjes; pralientjes praten (ww): gepraat; geprate; praat; praatte; praatten; praten; pratend; pratende prauw (znw): prauw; (prauwen); (prauwtje); (prauwtjes) pre (znw): pre; pre's; (preetje); (preetjes) precedent (znw): precedent; precedenten; precedentje; precedentjes preciseren (ww): gepreciseerd; gepreciseerde; preciseer; preciseerde; preciseerden; preciseert; preciseren; preciserend; preciserende precisie (znw): precisie; (precisies); (precisietje); (precisietjes) predicaat (znw): predicaat; predicaten; (predicaatje); (predicaatjes) predikant (znw): predikant; predikanten; (predikantje); (predikantjes) prediken (ww): gepredikt; gepredikte; predik; prediken; predikend; predikende; predikt; predikte; predikten preek (znw): preek; preken; preekje; preekjes prefect (znw): prefect; prefecten; (prefectje); (prefectjes) prefereren (ww): geprefereerd; geprefereerde; prefereer; prefereerde; prefereerden; prefereert; prefereren; prefererend; prefererende prefix (znw): prefix; prefixen; (prefixje); (prefixjes) prehistorie (znw): prehistorie; (prehistories); (prehistorietje); (prehistorietjes) prei (znw): prei; preien; preitje; preitjes preken (ww): gepreekt; gepreekte; preek; preekt; preekte; preekten; preken; prekend; prekende premie (znw): premie; premies; premietje; premietjes premier (znw): premier; premiers; (premiertje); (premiertjes) première (znw): première; premières; (premièretje); (premièretjes) prent (znw): prent; prenten; prentje; prentjes prentenboek (znw): prentenboek; prentenboeken; prentenboekje; prentenboekjes presentatie (znw): presentatie; presentaties; presentatietje; presentatietjes presentator (znw): presentator; presentators; presentatoren; (presentatortje); (presentatortjes) presentatrice (znw): presentatrice; presentatrices; (presentatricetje); (presentatriceje); (presentatricetjes); (presentatricejes) presenteren (ww): gepresenteerd; gepresenteerde; presenteer; presenteerde; presenteerden; presenteert; presenteren; presenterend; presenterende presentie (znw): presentie; presenties; (presentietje); (presentietjes) presentielijst (znw): presentielijst; presentielijsten; presentielijstje; presentielijstjes presentje (WDL: "present") (znw): ((present)); ((presenten)); presentje; presentjes preses (znw): preses; presessen; presides; (presesje); (presesjes) president (znw): president; presidenten; (presidentje); (presidentjes) president-directeur (znw): president-directeur; president-directeuren; (president-directeurtje); (president-directeurtjes) presse-papier (znw): presse-papier; presse-papiers; presse-papiertje; presse-papiertjes pressie (znw): pressie; (pressies); (pressietje); (pressietjes) prestatie (znw): prestatie; prestaties; prestatietje; prestatietjes
pag. 115
presteren (ww):
gepresteerd; gepresteerde; presteer; presteerde; presteerden; presteert; presteren; presterend; presterende prestige (znw): prestige; (prestiges); (prestigetje); (prestigetjes) pret (znw): pret; (pretten); pretje; (pretjes) pretentie (znw): pretentie; pretenties; (pretentietje); (pretentietjes) pretpark (znw): pretpark; pretparken; pretparkje; pretparkjes prevelen (ww): gepreveld; geprevelde; prevel; prevelde; prevelden; prevelen; prevelend; prevelende; prevelt preventie (znw): preventie; preventies; (preventietje); (preventietjes) preview (znw): preview; previews; previewtje; previewtjes prieel (znw): prieel; priëlen; prieeltje; prieeltjes priegelwerkje (WDL: "priegelwerk") (znw): priegelwerk; (priegelwerken); priegelwerkje; priegelwerkjes priem (znw): priem; priemen; priempje; priempjes priester (znw): priester; priesters; (priestertje); (priestertjes) prijken (ww): geprijkt; geprijkte; prijk; prijken; prijkend; prijkende; prijkt; prijkte; prijkten prijs (znw): prijs; prijzen; prijsje; prijsjes prijskaartje (WDL: "prijskaart") (znw): (prijskaart); (prijskaarten); prijskaartje; prijskaartjes prijslijst (znw): prijslijst; prijslijsten; prijslijstje; prijslijstjes prijsstijging (znw): prijsstijging; prijsstijgingen; prijsstijginkje; ((prijsstijgingetje)); prijsstijginkjes; ((prijsstijgingetjes)) prijsuitreiking (znw): prijsuitreiking; prijsuitreikingen; prijsuitreikinkje; ((prijsuitreikingetje)); prijsuitreikinkjes; ((prijsuitreikingetjes)) prijsverhoging (znw): prijsverhoging; prijsverhogingen; prijsverhoginkje; ((prijsverhogingetje)); prijsverhoginkjes; ((prijsverhogingetjes)) prijsverlaging (znw): prijsverlaging; prijsverlagingen; prijsverlaginkje; ((prijsverlagingetje)); prijsverlaginkjes; ((prijsverlagingetjes)) prijsvraag (znw): prijsvraag; prijsvragen; prijsvraagje; prijsvraagjes prijzen (ww): geprezen; prees; prezen; prijs; prijst; prijzen; prijzend; prijzende prijzen (ww): geprijsd; geprijsde; prijs; prijsde; prijsden; prijst; prijzen; prijzend; prijzende prijzenkast (znw): prijzenkast; prijzenkasten; prijzenkastje; prijzenkastjes prik (znw): prik; prikken; prikje; prikjes prikbord (znw): prikbord; prikborden; prikbordje; prikbordjes prikkel (znw): prikkel; prikkels; prikkeltje; prikkeltjes prikkeldraad (znw): prikkeldraad; prikkeldraden; prikkeldraadje; prikkeldraadjes prikken (ww): geprikt; geprikte; prik; prikken; prikkend; prikkende; prikt; prikte; prikten priklimonade (znw): priklimonade; (priklimonades); (priklimonaden); (priklimonadetje); (priklimonadetjes) primaat (znw): primaat; primaten; primaatje; primaatjes primeur (znw): primeur; primeurs; primeurtje; primeurtjes primitiviteit (znw): primitiviteit; (primitiviteiten); (primitiviteitje); (primitiviteitjes) primula (znw): primula; primula's; primulaatje; primulaatjes primus inter pares (znw): primus inter pares; primussen inter pares; (primusje inter pares); (primusjes inter pares) principe (znw): principe; principes; (principetje); (principetjes) prins (znw): prins; prinsen; prinsje; prinsjes prinses (znw): prinses; prinsessen; prinsesje; prinsesjes Prinsjesdag (znw): Prinsjesdag; (Prinsjesdagen); (Prinsjesdagje); (Prinsjesdaagje); (Prinsjesdagjes); (Prinsjesdaagjes) printen (ww): geprint; geprinte; print; printen; printend; printende; printte; printten printer (znw): printer; printers; printertje; printertjes prioriteit (znw): prioriteit; prioriteiten; (prioriteitje); (prioriteitjes) prisma (znw): prisma; prisma's; prismaatje; prismaatjes privacy (znw): privacy; (privacy's); (privacy'tje); (privacy'tjes) privédetective (znw): privédetective; privédetectives; privédetectiveje; privédetectivejes privilege (znw): privilege; privileges; (privilegetje); (privilegetjes) probeersel (znw): probeersel; probeersels; probeerseltje; probeerseltjes proberen (ww): geprobeerd; geprobeerde; probeer; probeerde; probeerden; probeert; proberen; proberend; proberende probleem (znw): probleem; problemen; probleempje; probleempjes procedé (znw): procedé; procedés; (procedeetje); (procedeetjes)
procederen (ww):
geprocedeerd; geprocedeerde; procedeer; procedeerde; procedeerden; procedeert; procederen; procederend; procederende procedure (znw): procedure; procedures; (proceduretje); (proceduretjes) procent (znw): procent; procenten; procentje; procentjes proces (znw): proces; processen; (procesje); (procesjes) processie (znw): processie; processies; processietje; processietjes processor (znw): processor; processors; processoren; processortje; processortjes proces-verbaal (znw): proces-verbaal; processen-verbaal; procesverbalen; (procesje-verbaal); (proces-verbaaltje); (procesjes-verbaal); (proces-verbaaltjes) proclamatie (znw): proclamatie; proclamaties; (proclamatietje); (proclamatietjes) proclameren (ww): geproclameerd; geproclameerde; proclameer; proclameerde; proclameerden; proclameert; proclameren; proclamerend; proclamerende procuratiehouder (znw): procuratiehouder; procuratiehouders; (procuratiehoudertje); (procuratiehoudertjes) procureur (znw): procureur; procureurs; (procureurtje); (procureurtjes) procureur-generaal (znw): procureur-generaal; procureurs-generaal; (procureurtje-generaal); (procureurtjes-generaal) producent (znw): producent; producenten; producentje; producentjes producer (znw): producer; producers; (producertje); (producertjes) produceren (ww): geproduceerd; geproduceerde; produceer; produceerde; produceerden; produceert; produceren; producerend; producerende product (znw): product; producten; productje; productjes productie (znw): productie; producties; (productietje); (productietjes) productiecapaciteit (znw): productiecapaciteit; (productiecapaciteiten); (productiecapaciteitje); (productiecapaciteitjes) productieproces (znw): productieproces; productieprocessen; (productieprocesje); (productieprocesjes) productiviteit (znw): productiviteit; (productiviteiten); (productiviteitje); (productiviteitjes) proef (znw): proef; proeven; proefje; proefjes proefdier (znw): proefdier; proefdieren; proefdiertje; proefdiertjes proefkonijn (znw): proefkonijn; proefkonijnen; proefkonijntje; proefkonijntjes proefwerk (znw): proefwerk; proefwerken; proefwerkje; proefwerkjes proesten (ww): geproest; geproeste; proest; proesten; proestend; proestende; proestte; proestten proeven (ww): geproefd; geproefde; proef; proefde; proefden; proeft; proeven; proevend; proevende profclub (znw): profclub; profclubs; profclubje; profclubjes profeet (znw): profeet; profeten; (profeetje); (profeetjes) professie (znw): professie; professies; professietje; professietjes professional (znw): professional; professionals; ((professionaltje)); ((professionaltjes)) professor (znw): professor; professors; professoren; professortje; professortjes profetie (znw): profetie; profetieën; (profetietje); (profetietjes) proficiat (znw): proficiat; proficiats; (proficiatje); (proficiatjes) profiel (znw): profiel; profielen; profieltje; profieltjes profijt (znw): profijt; (profijten); (profijtje); (profijtjes) profileren (ww): geprofileerd; geprofileerde; profileer; profileerde; profileerden; profileert; profileren; profilerend; profilerende profiteren (ww): geprofiteerd; geprofiteerde; profiteer; profiteerde; profiteerden; profiteert; profiteren; profiterend; profiterende profvoetbal (znw): profvoetbal; (profvoetballen); (profvoetballetje); (profvoetballetjes) prognose (znw): prognose; ((prognosen)); prognoses; (prognosetje); (prognosetjes) programma (znw): programma; programma's; programmaatje; programmaatjes programmatuur (znw): programmatuur; (programmaturen); (programmatuurtje); (programmatuurtjes) programmeren (ww): geprogrammeerd; geprogrammeerde; programmeer; programmeerde; programmeerden; programmeert; programmeren; programmerend; programmerende progressiviteit (znw): progressiviteit; (progressiviteiten); (progressiviteitje); (progressiviteitjes) project (znw): project; projecten; projectje; projectjes
pag. 116
projecteren (ww):
projectie (znw): projectiel (znw): projectleider (znw): projector (znw): proletariër (znw): prolongatie (znw): promenade (znw): promillage (znw): promille (znw): promiscuïteit (znw): promoten (ww): promotie (znw): promotor (znw): promovendus (znw): promoveren (ww):
pronken (ww): pronkstuk (znw): prooi (znw): proosten (ww): prop (znw): propaganda (znw): propedeuse (znw): propeller (znw): proportie (znw): propositie (znw): proppen (ww): prospectus (znw): prostitué (znw): prostituee (znw): prostitutie (znw): protectie (znw): protegé (znw): protegee (znw): proteïne (znw): protest (znw): protestactie (znw): protestbrief (znw): protesteren (ww):
prothese (znw): protocol (znw): protoplasma (znw): prototype (znw): proviand (znw): provider (znw): provincie (znw):
geprojecteerd; geprojecteerde; projecteer; projecteerde; projecteerden; projecteert; projecteren; projecterend; projecterende projectie; projecties; projectietje; projectietjes projectiel; projectielen; projectieltje; projectieltjes projectleider; projectleiders; (projectleidertje); (projectleidertjes) projector; projectors; projectoren; projectortje; projectortjes proletariër; proletariërs; (proletariërtje); (proletariërtjes) prolongatie; (prolongaties); (prolongatietje); (prolongatietjes) promenade; promenades; ((promenaden)); (promenadetje); (promenadetjes) promillage; promillages; (promillagetje); (promillagetjes) promille; promilles; (promilletje); (promilletjes) promiscuïteit; (promiscuïteiten); (promiscuïteitje); (promiscuïteitjes) gepromoot; gepromote; promoot; promootte; promootten; promoten; promotend; promotende promotie; promoties; promotietje; promotietjes promotor; promotors; promotoren; (promotortje); (promotortjes) promovendus; promovendussen; promovendi; (promovendusje); (promovendusjes) gepromoveerd; gepromoveerde; promoveer; promoveerde; promoveerden; promoveert; promoveren; promoverend; promoverende gepronkt; gepronkte; pronk; pronken; pronkend; pronkende; pronkt; pronkte; pronkten pronkstuk; pronkstukken; pronkstukje; pronkstukjes prooi; prooien; prooitje; prooitjes geproost; geprooste; proost; proosten; proostend; proostende; proostte; proostten prop; (proppen); propje; propjes propaganda; (propaganda's); (propagandaatje); (propagandaatjes) propedeuse; ((propedeusen)); propedeuses; (propedeusetje); (propedeusetjes) propeller; propellers; propellertje; propellertjes proportie; (proporties); (proportietje); (proportietjes) propositie; proposities; (propositietje); (propositietjes) gepropt; gepropte; prop; proppen; proppend; proppende; propt; propte; propten prospectus; prospectussen; ((prospecti)); prospectusje; prospectusjes prostitué; prostitués; prostitueetje; prostitueetjes prostituee; prostituees; prostitueetje; prostitueetjes prostitutie; (prostituties); (prostitutietje); (prostitutietjes) protectie; (protecties); (protectietje); (protectietjes) protegé; protegés; (protegeetje); (protegeetjes) protegee; protegees; (protegeetje); (protegeetjes) proteïne; proteïnes; (proteïnetje); (proteïentje); (proteïnetjes); proteïentjes protest; protesten; protestje; protestjes protestactie; protestacties; protestactietje; protestactietjes protestbrief; protestbrieven; protestbriefje; protestbriefjes geprotesteerd; geprotesteerde; protesteer; protesteerde; protesteerden; protesteert; protesteren; protesterend; protesterende prothese; prothesen; protheses; prothesetje; prothesetjes protocol; protocollen; protocolletje; protocolletjes protoplasma; (protoplasma's); (protoplasmaatje); (protoplasmaatjes) prototype; prototypes; prototypen; (prototypetje); (prototypetjes) proviand; provianden; (proviandje); (proviandjes) provider; providers; (providertje); (providertjes) provincie; provincies; provinciën; provincietje; provincietjes
provisie (znw): provisiekast (znw): provocatie (znw): provoceren (ww):
provoost (znw): proza (znw): pruik (znw): pruilen (ww): pruillip (znw): pruim (znw): pruimenboom (znw): prul (znw): prullenbak (znw): prullenmand (znw): prut (znw): prutsen (ww): prutswerk (znw): pruttelen (ww): przewalskipaard (znw): psalm (znw): pseudoniem (znw): psoriasis (znw): psyche (znw): psychiater (znw): psychologie (znw): psycholoog (znw): psychose (znw): psychotherapeut (znw): pub (znw): puber (znw): puberteit (znw): public relations (znw): publicatie (znw): publiceren (ww):
publiciteit (znw): publiek (znw): puck (znw): pudding (znw): puf (znw): puffen (ww):
pag. 117
provisie; provisies; provisietje; provisietjes provisiekast; provisiekasten; provisiekastje; provisiekastjes provocatie; provocaties; provocatietje; provocatietjes geprovoceerd; geprovoceerde; provoceer; provoceerde; provoceerden; provoceert; provoceren; provocerend; provocerende provoost; provoosten; (provoostje); (provoostjes) proza; (proza's); (prozaatje); (prozaatjes) pruik; pruiken; pruikje; pruikjes gepruild; gepruilde; pruil; pruilde; pruilden; pruilen; pruilend; pruilende; pruilt pruillip; pruillippen; pruillipje; pruillipjes pruim; pruimen; pruimpje; pruimpjes pruimenboom; pruimenbomen; pruimenboompje; pruimenboompjes prul; prullen; prulletje; prulletjes prullenbak; prullenbakken; prullenbakje; prullenbakjes prullenmand; prullenmanden; prullenmandje; prullenmandjes prut; (prutten); prutje; prutjes geprutst; geprutste; pruts; prutsen; prutsend; prutsende; prutst; prutste; prutsten prutswerk; (prutswerken); prutswerkje; prutswerkjes geprutteld; gepruttelde; pruttel; pruttelde; pruttelden; pruttelen; pruttelend; pruttelende; pruttelt przewalskipaard; przewalskipaarden; przewalskipaardje; przewalskipaardjes psalm; psalmen; psalmpje; psalmpjes pseudoniem; pseudoniemen; pseudoniempje; pseudoniempjes psoriasis; (psoriasissen); (psoriasisje); (psoriasisjes) psyche; psyches; psychen; psyche's; (psychetje); (psychetjes) psychiater; psychiaters; (psychiatertje); (psychiatertjes) psychologie; (psychologieën); (psychologietje); (psychologietjes) psycholoog; psychologen; (psycholoogje); (psycholoogjes) psychose; (psychosen); (psychoses); (psychosetje); (psychosetjes) psychotherapeut; psychotherapeuten; (psychotherapeutje); (psychotherapeutjes) pub; pubs; pubje; pubjes puber; pubers; pubertje; pubertjes puberteit; (puberteiten); (puberteitje); (puberteitjes) public relations publicatie; publicaties; publicatietje; publicatietjes publiceer; publiceerde; publiceerden; publiceert; publiceren; publicerend; publicerende; gepubliceerd; gepubliceerde publiciteit; (publiciteiten); (publiciteitje); (publiciteitjes) publiek; (publieken); (publiekje); (publiekjes) puck; pucks; puckje; puckjes pudding; puddingen; puddinkje; ((puddingetje)); puddinkjes; ((puddingetjes)) puf; (puffen); pufje; pufjes gepuft; gepufte; puf; puffen; puffend; puffende; puft; pufte; puften
pui (znw): puin (znw): puinhoop (znw): puist (znw): pukkel (znw): pulken (ww): pullover (znw): pulp (znw): pummel (znw): pump (znw): punaise (znw): punctie (znw): punniken (ww):
punt (znw): puntdak (znw): puntenslijper (znw): punthoed (znw): punthoofd (znw): puntje (znw): puntkomma (znw): puntmuts (znw): puntzak (znw): pup (znw): pupil (znw): puppy (znw): puree (znw): purisme (znw): purser (znw): pushen (ww): put (znw): putdeksel (znw): putjesschepper (znw): putsch (znw): putten (ww): puzzel (znw): puzzelen (ww): puzzelstukje (znw): pygmee (znw): pyjama (znw): pyjamabroek (znw): pyjamajasje (znw): pylon (znw): pyloon (znw): pyriet (znw): pyromaan (znw): python (znw):
pui; puien; puitje; puitjes puin; (puinen); (puintje); (puintjes) puinhoop; puinhopen; puinhoopje; puinhoopjes puist; puisten; puistje; puistjes pukkel; pukkels; pukkeltje; pukkeltjes gepulkt; gepulkte; pulk; pulken; pulkend; pulkende; pulkt; pulkte; pulkten pullover; pullovers; pullovertje; pullovertjes pulp; (pulpen); (pulpje); (pulpjes) pummel; pummels; pummeltje; pummeltjes pump; pumps; pumpje; pumpjes punaise; ((punaisen)); punaises; punaisetje; punaisetjes punctie; puncties; (punctietje); (punctietjes) punnik; punniken; punnikend; punnikende; punnikt; punnikte; punnikten; gepunnikt; gepunnikte punt; punten; puntje; puntjes puntdak; puntdaken; puntdakje; puntdakjes puntenslijper; puntenslijpers; puntenslijpertje; puntenslijpertjes punthoed; punthoeden; punthoedje; punthoedjes punthoofd; punthoofden; punthoofdje; punthoofdjes (punt); (punten); puntje; puntjes puntkomma; puntkomma's; puntkommaatje; puntkommaatjes puntmuts; puntmutsen; puntmutsje; puntmutsjes puntzak; puntzakken; puntzakje; puntzakjes pup; pups; (puppen); pupje; pupjes pupil; pupillen; pupilletje; pupilletjes puppy; puppy's; puppy'tje; puppy'tjes puree; purees; ((pureeën)); pureetje; pureetjes purisme; (purismes); purismen; (purismetje); (purismetjes) purser; pursers; (pursertje); (pursertjes) gepusht; gepushte; push; pushen; pushend; pushende; pusht; pushte; pushten put; putten; putje; putjes putdeksel; putdeksels; putdekseltje; putdekseltjes putjesschepper; putjesscheppers; putjesscheppertje; putjesscheppertjes putsch; putschen; ((putschje)); ((putschjes)) geput; geputte; put; putte; putten; puttend; puttende puzzel; puzzels; puzzeltje; puzzeltjes gepuzzeld; gepuzzelde; puzzel; puzzelde; puzzelden; puzzelen; puzzelend; puzzelende; puzzelt (puzzelstuk); (puzzelstukken); puzzelstukje; puzzelstukjes pygmee; ((pygmees)); pygmeeën; pygmeetje; pygmeetjes pyjama; pyjama's; pyjamaatje; pyjamaatjes pyjamabroek; pyjamabroeken; pyjamabroekje; pyjamabroekjes (pyjamajas); (pyjamajassen); pyjamajasje; pyjamajasjes pylon; pylons; pylonnetje; pylonnetjes pyloon; pylonen; (pyloontje); (pyloontjes) pyriet; (pyrieten); (pyrietje); (pyrietjes) pyromaan; pyromanen; pyromaantje; pyromaantjes python; pythons; pythontje; pythonnetje; pythontjes; pythonnetjes
Bijlage B Verstekwaarden klank-letter; spellingzuiverheid Nederlandse verstekwaarden van klank-lettertekenkoppelingen - De klinkers foneem grafeem voorbeelden witte vakken zijn klankzuiver én spellingzuiver (volgen verstekwaarde) korte klinkers, inheems ɑ a al, slak, geval ɛ e en, bek, bekent ɩ i ik, lip, gegil ↄ o op, vol, gestoft ɵ u uk, spul, benul lange klinkers inclusief sjwa (stomme e), inheems a aa aan, taak, betaalt, laatje e ee eet, vrees, zee, tweede o oo ook, goot, beloof y uu uur, fuut, verhuur i ie iets, niets, gieter, drie ø eu leuk, heuvel, reu u oe hoes, oever, oehoe
ǝ
e
geluk, de, geluiden
opmerkingen foneem-grafeemkoppeling niet volgens verstekwaarde verdubbeling van de medeklinkerletter is nodig om de korte klinker kort te houden: vakken, mannen; lekken, rennen; tikken, binnen; sokken, bonnen; lukken, vullen bah, joh, puh (de h moet de korte klinker kort houden) hè? (door accent afwijkende foneem-grafeemkoppeling) de verstekwaarde is een geminaat (digraaf van twee identieke letters) in open lettergreep of eindpositie een enkel letterteken: garen, na; meten (ee in eindpositie: mee); boten, zo; buren, nu de verstekwaarde is een digraaf (tweeletterteken) uitheems lijkt /i/ de verstekwaarde i te hebben: idee, liter, ski, en in woordfinale positie ie: kolibrie, kinesietherapie de svarabhaktivocaal krijgt geen letterteken: er?g, war?m lidwoorden en voornaamwoorden hebben in niet-nadrukkelijke spraak een /ǝ/-klank: de, het (/ǝt/), een (/ǝn/); je, me, ze, we; de reductie van (/en/) naar (/ǝn/) zorgt voor een unieke foneemgrafeemkoppeling /ǝ/-ee eh (h alleen bij losse klank /ǝ/) de achtervoegsels ig en lijk zijn klankclusters met vaste koppelingen aan lettertekenclusters, lastig, moeilijk, en worden in het spellingonderwijs als geheel behandeld, zo ook de voorvoegsels be, ver, ge in begin, verhaal, gezien
tweeklanken, inheems œy ui ui, rui, kruit, zuiver de verstekwaarde is een digraaf klauteren au, auw, pauw ou, ouw ɑu ouder, jou di- of trigraaf, etymologisch bepaald geen jouw, jouwt verstek voor het verschil jou - jouw geldt een syntactische regel waarde eis, peil, mei, wei ɛɩ ei, ij ijs, pijl, mij, wij twee klanken met vaste klankcluster-lettertekenclusterkoppeling, inheems aj aai aait, maai in het onderwijs worden deze klankclusters met een vaste koppeling uj oei loei, groeit, stoeien aan lettertekenclusters als eenheid behandeld taalkundig gaat het om twee klanken (geen tweeklanken) oj ooi ooit, dooi, gooit, mooier spellen volgens verstekwaarden van de afzonderlijke klanken is *aajt, *maajen; *loej, *stoejen; *oojt, *doojen ew eeuw eeuw, leeuw, geeuwen in het onderwijs worden deze als eenheid behandeld iw ieuw nieuw, kieuwen taalkundig gaat het om twee klanken (geen tweeklanken) spellen volgens verstekwaarden van de afzonderlijke klanken: *eew, *geewen; *niew, *kiewen; *duuw, *ruuwe er is in de spelling geen onderscheid tussen de labiodentale fricatief yw uw uw, ruw, kluwen en de bilabiale fricatief, zie ook /w/-w uw is afwijkend, analoog aan ie+uw en ee+uw zou het uu+uw moeten zijn, dus *uuuw, *ruuuw, *kluuuwen uitheemse klinkers in vreemde woorden of bastaardwoorden, uitheemse klinkercombinaties ɑː pass, stationcar ᾶ en plein public, croissant ɛː colbert, stagiair ɛ˜ opticien, souterrain geen iː briefing, intrige uitheems verstekↄː roze, keyboard uitzonderlijk inheems: blèren waarde õ bonbon, plafond ɵː drugs, shirt yː centrifuge uː rouge, cruise ɑj pais en vree, haiku taalkundig gaat het om twee klanken ai, oi ↄj boiler, tjaptoi hoi!, hai! (inheems, uitroepen met korte klinker + /j/)
pag. 118
Nederlandse verstekwaarden van klank-lettertekenkoppelingen - De medeklinkers foneem grafeem voorbeelden witte vakken zijn klankzuiver én spellingzuiver (volgen verstekwaarde) p p pot, snoep, hapt t t top, rot, teuten k k kop, rok, keuken b b bot, wiebel, krabde
opmerkingen foneem-grafeemkoppeling niet volgens verstekwaarde verdubbeling bij gesloten lettergreep: tobben, toppen, modder, latten, lakken, mikken in finale positie treedt bij /b/, /d/ verscherping op die niet uitgedrukt wordt in de spelling: web, schrobt, bed, hardst uitheems lijkt c de verstekwaarde voor [k]: complot, code, componist, economie, communicatie, actie verdubbeling bij gesloten lettergreep: losser, messen in finale positie treedt verscherping op die in de spelling voor letterwisseling zorgt: reuzen - reus, grazen - graast bij inheemse spelling is een lettergreepfinale z niet toegestaan: *vreezde; vergelijk kolchoz, fez; deze regel wordt geschonden bij verdubbeling na korte vocalen in uitheemse woorden mazzel, puzzel aan het einde van de eerste lettergreep (ze zijn dus niet spellingzuiver) verdubbeling bij gesloten lettergreep: stoffig, laffe in finale positie treedt verscherping op die in de spelling voor letterwisseling zorgt: duiven - duif bij inheemse spelling is een lettergreepfinale v niet toegestaan: *beleevde; vergelijk korsakov, lev; hierdoor is de uitspraakvariatie in de verbogen vorm van grof in de spelling niet uit te drukken: /γrↄvǝ/ naast /γrovǝ/; *grovve de koppeling [χ]-g geldt als spellingzuiver, maar uitsluitend in woorden waar [χ] allofoon is van [γ] woorden met onderliggend [χ], zoals licht, tocht, zacht, richel, lichaam, mogen pas later worden aangeboden de overweging om g als verstekwaarde te kiezen voor [χ] is didactisch, gebruikelijk in de taalkunde is ch [χ] komt bij inheemse woorden morfeeminitieel niet voor en is syllabe-initieel zeldzaam, lachen, bochel de cluster [sχ] is frequent in de inheemse woordenschat, altijd gespeld als sch (zie verderop in deze tabel) verdubbeling bij gesloten lettergreep: liggen, bagger in finale positie treedt bij [γ] verscherping op die niet tot uitdrukking komt in de spelling: lig, pleegt, ergst initieel (gaas, goot) en na morfeemgrenzen (vergaan, begon) wordt de g vaak stemloos gerealiseerd, als [χ]; intervocalisch is de g veel algemener stemhebbend: zegen, dragen, plaggen (rijmt niet op lachen)
d
d
dal, loeder, krabde
s
s
sop, ros, koster, herfst, straat
z
z
zon, reuzel, gezin
f
f
fiets, fles, af, erf, grofste
v
v
vis, vlam, vraat, keuvelen
χ
g
lieg, ligt, wieg, mag, vlugst
γ
g
ga, leugen, gegaan, begon, duigen, orgel
m
m
man, nam, komst beduimelen, ritme
verdubbeling vanwege gesloten lettergreep: bommen
n
n
naam, knie, maan, ment, gonst, ernst, tuinen, wensten
woordfinaal is de /n/ na een stomme e vaak niet hoorbaar (regionaal bepaald) verdubbeling vanwege gesloten lettergreep: bonnen
l
l
verdubbeling vanwege gesloten lettergreep: tolletje, barre
r
r
luik, kluif, kuil, huilt, stolp, ruilen, walsen raam, braam, maar, maart, herfst, viering
j
j
jas, jeuken, bejag
w
w
wit, wroeten, dwerg, bewerken
pag. 119
in combinatie met andere medeklinkers komt /j/ niet voor (zie het vak /sj/, /tsj/, /tj/ voor een nuancering) bij inheemse spelling is een lettergreepfinale j niet toegestaan; schrijf voor een /j/-klank in dit geval een i, vandaar aai, oei, ooi (en zo ook boiler, mais) intervocalisch komt /j/ niet voor in inheemse woorden, behalve na morfeemgrenzen: gejankt (uitheems: kajak) woordinitieel (wees, wonder, wraak) of na een morfeemgrens (geweest, bewonderen, gewraakt) is de inheemse /w/ een labiodentale fricatief of, vooral in het zuiden van het Nederlandse taalgebied, een bilabiale fricatief woordfinaal wordt de /w/ door iedereen als bilabiale fricatief gerealiseerd (nieuw, spreeuw, gruw); intervocalisch is er variatie (nieuwen, spreeuwen, gruwen) voor veel mensen is wreed en vreet homofoon (wr→/vr/), voor hen gaat het om een niet-klankzuivere cluster
in combinatie met andere medeklinkers komt /h/ niet voor een finale /h/-klank komt niet voor, en bij inheemse spelling is een lettergreepfinale h niet toegestaan, behalve uitzonderlijk om een korh h huis, hoeken, geheel, geheim te klinker kort te houden: goh, puh, en in de digraaf ch: poch, lach, zich intervocalisch komt /h/ niet voor in inheemse woorden, behalve na morfeemgrenzen: geheel, behept [ŋ]-ng is zowel klankzuiver als spellingzuiver, maar wordt pas later aangeboden lang, hengst, ŋ ng komt woordinitieel niet voor, inheems noch uitheems zwanger, honger de [ŋ]-klank wordt gespeld als n als er een k op volgt: bank, kettinkje, donker twee klanken met vaste klankcluster-lettertekenclusterkoppeling, inheems deze klanken kunnen als één geheel worden opgevat of als samenstel van twee klanken; we kiezen voor een representatie als opeenvolgende, afzonderlijke klanken, met als ‘overgeërfde’ verstekwaarden sj, tsj, tj In overzichtswerken over de klankleer van het Nederlands (Cohen, Ebeling, Fokkema en Van Holk 1961, bijvoorbeeld) wordt ook wel een afzonderenkel segment /ʃ/ gebruikt voor /sj/. Het enige ons bekende argument sj lijke visje, meisje daarvoor komt van uitheemse woorden zoals hasj, waarin de opeentsj verstekfietsje, mutsje volging /sj/ de sonoriteitshiërarchie schendt. tj waarde potje, gaatje bij inheemse woorden uitsluitend op morfeemgrens; de uitspraak niet nodig varieert, bijvoorbeeld vaasje klinkt als /vaʃǝ/ of /vasjǝ/, kastje klinkt als /kɑʃǝ/, /kɑstjǝ/ of /kɑstʃǝ/ /ʃ/ ontstaat in inheemse woorden door palatalisatie van de /s/-klank onder invloed van de erop volgende /j/ ongelede woorden met /tʃ/, /tj/, /ʃ/ zijn van oorsprong uitheems: tjalk, gletsjer, kitsch, sjaal, sjoelen, chic als de /ŋ/ gevolgd wordt door /k/ geldt er voor de klankcluster een ŋk nk blank, denkt, drinken, donker nieuwe verstekwaarde, niet ngk maar nk in weerwil van de verstekwaarde bij de foneem-grafeemverbinding /χ/-g is de klankcluster /sχ/ in inheemse woorden uitzonderingsloos sχ sch schaal, schril verbonden met de lettercluster sch; zulke woorden komen in een later stadium aan bod medeklinkers, uitheems g baguette, tango inheems is /g/ alleen mogelijk door assimilatie: zakdoek ӡ ʤ gelei, budget, djembé nooit inheems dj /ʤ/, /ӡ/ zijn ook op te vatten als klankopeenvolgingen van respectieӡ journaal, logeren velijk /dzj/ en /zj/; vergelijk de opmerking bij /sj/, /tsj/ θ thriller geen verstek woorden met /ɲ/ zijn van oorsprong altijd uitheems, maar leveren bij kastanje, franje waarde ɲ nj-spelling geen problemen op, want de klankaanpassing (nj→/ɲ/) lasagne doen Nederlanders vanzelf stomme letters zijn etymologisch bepaald, dit verschijnsel doet zich thuis, thans vooral in uitheemse woorden voor: sightseeing, portefeuille, comegeen klank erwt back, dahlia, bowlen, colbert zakken, jongens woordfinaal is de /n/ na een stomme e vaak niet hoorbaar
pag. 120
voorbeelden
klankzuiver want van uitspraak naar foneem gaat makkelijk (individueel!)
letterteken
klanksegment
Klank- en spellingzuiverheid bij klinkers, in aanbiedingsvolgorde in het onderwijs De klinkers
ɑ ɛ ɩ ↄ ɵ
a e i o u
a
aa
e
ee
o y i ø
oo uu ie eu
al, slak, geval erg, bek, verkent ik, lip, gegil op, vol, verstoft uk, spul, benul aan, taak, betaalt, paadje, laatje eet, vrees; zee, gedwee ook, goot, beloof uur, fuut, verhuur iets, niets, gieter, drie leuk, heuvel, reu
u
oe
hoes, oever, oehoe
ǝ
ui
geluk, de, geluiden
ui, uier, rui, zuiver, kruit klauteren; pauw ouder, houten, jou jouw, jouwt eis, peil, mei, wei ijs, pijl, mij, wij aait, maai, zaaien, graait, verdraait loei, groeit, stoeien ooit, dooi, gooit, mooier eeuw, leeuw, geeuwen
ɛɩ
geen verstekwaarde
œy
e
aj
aai
uj oj ew
oei ooi eeuw
iw
ieuw
nieuw, kieuwen
yw
uw
uw, ruw, kluwen
ɑu
pag. 121
leeszuiver want letterklankkoppeling volgens verstekwaarde
schrijfzuiver want klankletterkoppeling volgens verstekwaarde
ja, regionaal concurrentie /ɛ/ versus /ɩ/ /ɑ/ versus /ↄ/
ja, mits afgesloten door medeklinker
ja
ja, pas op /r/: sterke kleuring van /e/, /o/ na een /r/
ja, (geminaat) lettercombinatie heeft voorrang
ja
ja, (digraaf) lettercombinatie heeft voorrang
nee, nee, concurrentie met concurrentie met /ɵ/, e-/ɛ/ /ǝl/ soms /ↄl/ clusters ja, lettercombinatie heeft voorrang ja, lettercombinatie heeft voorrang
ja
nee, want verstekwaarde van cluster wijkt af van afzonderlijke foneemgrafeemkoppelingen; lettercombinatie heeft voorrang lezing van /ɵw/; is fonotactisch onmogelijk
spellingzuiver want leeszuiver én klankzuiver
ja (korte klinker)
ja ja (lange klinker)
ja, maar svarabhaktivocaal krijgt geen letter; /ǝχ/-ig, /lǝk/-lijk
nee (stomme e) ja
ja (tweeklank) nee nee (tweeklank)
nee ja
(tweeklank of twee klanken)
Klank- en spellingzuiverheid bij klinkers, in aanbiedingsvolgorde in het onderwijs De medeklinkers letterteken
klanksegment
voorbeelden
p t k b d
p t k b d
s
s
z f v
z f v
pot, snoep, hapt top, rot, teuten kop, rok, keuken bot, wiebel, krabde dal, loeder, krabde sop, ros, koster, herfst, straat zon, reuzel, gezin fiets, fles, af, erf, grofste vis, vlam, vraat, keuvelen
χ
g
lieg, ligt, vlugst
γ
g
m
m
n l
n l
ga, leugen, gegaan, begon
klankzuiver want van uitspraak naar foneem gaat makkelijk (individueel!)
ja
ja, regionaal probleem met onderscheid ± stemhebbend ja, ook als het onderscheid [χ] [γ] verflauwt is dat onproblematisch voor de spelling
man, nam, komst beduimelen naam, knie, tuinen, wenste luik, kluif, kuil, huilt, ruilen
ja
r
r
raam, maar, maart, viering
ja, maar onduidelijke Gooise /r/; r veroorzaakt problemen met andere klinkers
j
j
jas, jeuken, bejag
ja
w
w
wit, wroeten, dwerg, bewerken
h
h
huis, hoeken, geheel, geheim
ja, /wr/ soms /vr/ ja, soms klinkt /h/ slechts als glottisslag
ŋ
ng
lang, hengst, zwanger, honger
ja
ŋk
nk
blank, denkt, drinken, donker
ja
schrijfzuiver want klankletterkoppeling volgens verstekwaarde
ja
ja, maar concurrentieprobleem door finale verscherping, /p/-b, /t/-d
ja, maar alleen in gwoorden, waar [χ] allofoon is van [γ] (de ch-woorden komen pas later)
sch
schaal, verschil
sj tsj tj
geen verstekwaarde
visje, meisje fietsje, mutsje potje, gaatje
nee, klankversmelting op morfologische grens (palatalisatie)
ja
ja, maar niet volgens gebruikelijke taalkundige indeling
ja
ja
ja
ja, maar in syllabefinale positie i
ja
ja
ja
ja, lettercombinatie heeft voorrang clusters
sχ
spellingzuiver want leeszuiver én klankzuiver
ja
ja
ja, /sχr/ in Randstad is /sr/
pag. 122
leeszuiver want letterklankkoppeling volgens verstekwaarde
ja
ja, maar deze clusters komen later aan bod
ja, lettercombinatie ja heeft voorrang
nee, leidt tot spellinguitspraak
ja, maar komt later aan bod
ja, mits opgevat als opeenvolgende klanken (zie Bijlage 1 bij /sj/, /tsj/, /tj/)
nee, aan te leren strategie: schrijf eerst het grondwoord, daarna het diminutiefsuffix
Bijlage C Referentieniveaus van de Commissie-Meijerink, deel spelling Het deel spelling bestaat uit de volgende categorieën. 1. Klankzuivere woorden (wil, dier, maat, daar, moet, wesp, kalf etc.). Het betreft woorden die in een standaard Nederlandse uitspraak geen alternatieve spelling toelaten. 2. Klankambigue woorden: bodum (bodem), flakbij (vlakbij), prijsen (prijzen), prongeluk (per ongeluk), srijf (schrijf), teminste (tenminste), trugbetalen (terugbetalen). Het betreft woorden die door hun uitspraak vaak fout gespeld worden. 3. Woorden waarin de regels voor verdubbeling en verenkeling van letters worden toegepast: ontsmetting, nummer, verstoppen, liggen, lopen, oversteken, haren, idee. 4. Afbreekregels voor woorden (ge-trokken of getrok-ken). 5. Aaneenschrijving en losschrijving van woorden (autoweg, kwijtraakte, voor altijd). 6. Morfologische regels: a. regel van gelijkvormigheid bij assimilatie: zakdoek i.p.v. zaddoek, b. meervoud of genitief op –s na medeklinker, -a, -o, -u, -y, -e, c. meervoud op –en na zwakke lettergreep: latten, d. verkleinwoord na open klinker: chocolaatje, e. schrijfwijze van achtervoegsels: verkoudheid, f. ’s en –s: ‘s nachts, g. stoffelijke bijvoeglijke naamwoorden op –en: verkouden, h. meervouds –n bij alle, vele, weinige etc. 7. Werkwoordspelling: persoonsvorm: a. tegenwoordige tijd van werkwoorden met stam op –d enkelvoud: word(t), b. tegenwoordige tijd van werkwoorden met stam op –d of –t meervoud: worden, laten, c. tegenwoordige tijd van andere (zwakke) werkwoorden die in de verleden tijd –de(n) krijgen, enkelvoud: antwoord(t), d. verleden tijd van zwakke werkwoorden met stam op –d of –t: antwoordde, e. verleden tijd van sterke werkwoorden met stam op –d of –t enkelvoud: werd, liet, f. verleden tijd van sterke werkwoorden met stam op –d meervoud: werden, infinitief: g. werkwoorden met stam op –d of –t: worden, laten, voltooid deelwoord: h. voltooide deelwoorden (per prefix) op –d: gebeurd, i. voltooide deelwoorden op –den of –ten: beladen, gelaten, j. voltooide deelwoorden op –d of –t, gebruikt als bijvoeglijk naamwoord: geparkeerde, geraakte. 8. Spelambigue woorden (mauwen, klein, dacht, antwoord, direct). Het betreft woorden die op twee manieren gespeld kunnen worden, omdat de klank geen uitsluitsel geeft. 9. Schrijfwijze van tussenklanken –s en –e(n). 10. Gebruik van trema en koppelteken. Het deel leestekens bestaat uit de volgende regels voor correct gebruik van: 1. Hoofdletters en punten bij zinsmarkering. 2. Vraagtekens, uitroeptekens en aanhalingstekens. 3. Hoofdletters bij eigennaam en directe rede. 4. Komma’s, dubbele punten. Het deel grammaticale begrippen voor werkwoordspelling, bestaat uit de volgende onderdelen: 1. Werkwoord. 2. Tijd van het werkwoord (tegenwoordig en verleden, onvoltooid en voltooid). 3. Meervoud/enkelvoud. 4. Eerste, tweede en derde persoon. 5. Persoonsvorm. 6. Voltooid deelwoord. 7. Stam van het werkwoord. 8. Hele werkwoord (infinitief). 9. Onderwerp. 10. Zwakke en sterke werkwoorden. 11. Werkwoordelijk gezegde. Tabel 2: Niveaus voor spelling, interpunctie en grammaticale begrippen voor werkwoordsspelling (specificatie van kerndoel 11) Niveau 1F Spelling 1. Klankzuivere woorden 2. Klankambigue woorden: 3. Verdubbeling en verenkeling 4. Afbreekregels 5. Aaneenschrijving en losschrijving 6. Morfologische regels a) regel van gelijkvormigheid bij assimilatie; b) meervoud of genitief op –s na medeklinker
pag. 123
Niveau 2F
Niveau 3F
75% 75% 75% 75%? 75%? 75%a)
Niveau 4F
c) meervoud op –en na zwakke lettergreep d) verkleinwoord na open klinker e) schrijfwijze van achtervoegsels f) ’s en –s g) stoffelijke bijvoeglijke naamwoorden op –en h) meervouds –n 7. Werkwoordsspelling Persoonsvorm: a) Tt. stam op –d enkelvoud 75% b) Tt. stam op –d of –t meervoud 75% c) Tt. (zwakke) wwoorden, enkelvoud 75% d) Vt. Zwakke wwoorden met stam op –d of –t 75% e) Vt. sterke wwoorden met stam op –d of –t enkelvoud 75% f) Vt. sterke wwoorden met stam op –d meervoud 75% infinitief: g) wwoorden met stam op –d of –t 75% voltooid deelwoord: h) op –d 75% i) op –den of –ten 75% j) op –d of –t, gebruikt als bijv. naamw. 75% 8. Spelambigue woorden 75% 9. Schrijfwijze van tussenklanken –s en –e(n) 75%? 10. Gebruik van trema en koppelteken 75%? Leestekens 1. Hoofdletters en punten 75% 2. Vraagtekens, uitroeptekens en aanhalingstekens 75% 3. Hoofdletters bij eigennaam en directe rede 75% 4. Komma’s, dubbele punten 75% Grammaticale begrippen voor werkwoordsspelling werkwoord, tijd van het werkwoord, getal, persoon, 75% persoonsvorm, voltooid deelwoord, stam, hele werkwoord, onderwerp, zwakke/sterke werkwoorden, werkwoordelijk gezegde, kofschip a) Deze niveaubepaling is gegeven voor de gehele categorie morfologische regels, omdat voor elk van de afzonderlijke regels onvoldoende empirische evidentie is om een keuze tussen de niveaus 1 en 2 op te baseren.
pag. 124
Bijlage D Spellingcategorieën volgens SLO-Meijerink SLO: Leerstoflijnen, begrippenlijst en taalverzorging beschreven: Uitwerking van het referentiekader Nederlandse taal voor het domein begrippenlijst en taalverzorging op de basisschool. (http://www.taalenrekenen.nl/ref_niveaus_taal/uitwerkingen/) De noten (*) onderaan de tabel in deze bijlage zijn overgenomen uit de SLO-publicatie. Alle spellingonderwerpen van de Leerstoflijnen-spelling zijn hier genummerd om ze sneller terug te kunnen vinden; deze nummers zijn in de tabel gebruikt als categorieaanduiding onder 'SLO'. Ook de corresponderende referentieniveaus en het door de SLO voorgestelde niveau (groep 3/4, 5/6, 7/8) zijn overgenomen uit de Leerstoflijnen taalverzorging. slo-cat. groep
onderwerp + voorbeelden
referentieniveau Commissie-Meijerink
1. ALFABETISCHE SPELLING - spelling op basis van een-op-een-relatie tussen klank en teken 1.1 34 woorden met mkm (kat, doos, boek) 1.2 34 woorden met mmk(m) (klok, trui) 1.3 34 woorden met (m)kmm (als, kaart) 1.4 34 woorden met mmkmm (plant, klomp) 1.5 34 woorden met -mmm (eerst, kunst) 1.6 34 woorden met mmm- (strik, spruit) 1.7 34 woorden met f-, v- (feest, vuur) 1.8 34 woorden met s-, z- (sok, zoen) 1.9 34 woorden met -ng (bang) 1.10 34 woorden met -eer, -oor, -eur (keer, spoor, deur) 1.11 56 woorden met f-, v-, ongeleed (tafel, oven) 1.12 56 woorden met s-, z-, ongeleed (fase, pauze)
1F 1F 1F 1F 1F 1F 1F 1F 1F 1F 1F 1F
2. ORTHOGRAFISCHE SPELLING - spelling gebaseerd op afspraken over de schrijfwijze van (groepen) woorden 2.1 34 woorden met niet geschreven tussenklank (r + medeklinker: verf, l + medeklinker: melk) 2.2 34 woorden met sch(r)- (school, schrik) 2.3 34 woorden met -nk (bank) 2.4 34 woorden met -aai, -ooi, -oei (saai, mooi, boei) 2.5 34 woorden met -eeuw, -ieuw (leeuw, nieuw) 2.6 34 woorden met -ee (zee, twee) 2.7 34 woorden met -a, -o, -u (papa, foto, nu) 2.8 34 medeklinkerverdubbeling (bruggen, petten) 2.9 34 klinkerverenkeling (straten, bomen) 2.10 56 woorden met f/v-wisseling (braaf - brave) 2.11 56 woorden met s/z-wisseling (huis - huizen) 2.12 56 verkleinwoorden met ng/nk-wisseling (ketting - kettinkje) 2.13 78 woorden met uitgang -iaal, -ieel, -eaal, -ueel (liniaal, officieel, ideaal, ritueel) 2.14 78 afbreekregels 2.15 78 woorden met trema** (ruïne, skiën, poriën, knieën, zeeën) 2.16 78 woorden met koppelteken** (zonne-energie)
1F 1F 1F 1F 1F 1F 1F 1F 1F 1F 1F 1F 1F 1S/2F 3F 3F
3. LEXICAAL-MORFOLOGISCHE SPELLING - spelling op basis van de opbouw van het woord, los van de grammaticale context 3.1 34 woorden eindigend op -d (hond, paard) (verlengingsregel eenlettergrepige woorden) 3.2 34 woorden met uitgang -el, -er, -en, -te (sleutel, moeder, molen, breedte) 3.3 34 woorden met ge-, be-, ver-, te-, (genoeg, bezoek, verschil, terug) 3.4 34 woorden met ont- (ontdekken) 3.5 34 meervoudsvorming met -en of -s (boeken, sleutels) 3.6 34 samengestelde woorden (tuindeur, schatkist) 3.7 34 verkleinwoorden met uitgang -je, -tje (huisje, boekje, schaaltje) 3.8 56 verkleinwoorden met uitgang -je na -d en -t (vriendje, plantje), -pje, -etje (raampje, dingetje, karretje) 3.9 56 woorden met uitgang -em (stiekem) 3.10 56 woorden met -elen, -enen, -eren (wandelen, oefenen, kinderen) 3.11 56 woorden met uitgang -lijk (eerlijk) 3.12 56 woorden met uitgang -ig (veilig) 3.13 56 woorden met uitgang -teit (majesteit) 3.14 56 woorden met uitgang -heid (eenheid) 3.15 56 woorden beginnend met ’s (’s ochtends) 3.16 56 woorden eindigend op ’s (komma’s, lolly’s) 3.17 56 vorming bijvoeglijk naamwoord (blauwe, grote) 3.18 56 woorden met uitgang -ing (buiging) 3.19 56 meervouds- -s na klinker (meisjes) 3.20 78 woorden eindigend op -b (web)
1F 1F 1F 1F 1F 1F 1F 1F 1F 1F 1F 1F 1F 1F 1S/2F 1S/2F 1F 1F 1S/2F 1F
pag. 125
3.21 3.22 3.23 3.24 3.25 3.26 3.27 3.28 3.29 3.30 3.31
78 78 78 78 78 78 78 78 78 78 78
woorden met uitgang -isch(e) (historisch) verkleinwoord na open lettergreep op -a, -e, -o, -u (laatje, autootje, parapluutje) meervoud heid-heden (eenheden) meervoud op -a (musea) meervoud op -i (critici) woorden met assimilatieverschijnselen (afval, zakdoek) bijvoeglijk gebruikt voltooid deelwoord (gebroken, verlichte) stoffelijk bijvoeglijk naamwoord (ijzeren) tussenletter -n- in samengestelde woorden (zonnebloem, bessensap) tussenklank -s of -e(n)** (stadsdeel) aaneenschrijven of los schrijven** (kleinkind/klein kind, tenslotte/ten slotte)
1F 1S/2F 1F 1F 1F 1F 1F 1S/2F 1S/2F 3F 3F
4. MORFOLOGISCHE SPELLING OP GRAMMATICALE BASIS - spelling op basis van de opbouw van het woord binnen de grammaticale context 4.1 56 hele werkwoord/infinitief 1F 4.2 56 stam van het werkwoord*** 1F 4.3 56 tijd van het werkwoord: tegenwoordige tijd, verleden tijd 1F 4.4 56 regel voor overeenkomst in getal (onderwerp-persoonsvorm) 1F 4.5 56 persoonsvorm: tegenwoordige tijd meervoud 1F 4.6 56 persoonsvorm: tegenwoordige tijd enkelvoud 1S/2F 4.7 56 persoonsvorm: tegenwoordige tijd met stam -d enkelvoud (word) 1S/2F 4.8 56 persoonsvorm: verleden tijd (kookte, schreef) 1S/2F 4.9 56 persoonsvorm: verleden tijd met stam op -d of -t (brandde(n), startte(n)) 1S/2F 4.10 78 persoonsvorm: tegenwoordige tijd 2e/3e persoon achter persoonsvorm** (word je, wordt je broer) 3F 4.11 78 persoonsvorm met prefix homofoon met voltooid deelwoord** (beoordeelt/beoordeeld) 3F 4.12 78 voltooid deelwoord, excl. homofone gevallen (gekookt, gemeld, geworden) 1F 4.13 78 voltooid deelwoord, homofone gevallen** (verhuist, verhuisd) 3F 4.14 78 regel voor overeenkomst in getal (referent-verwijswoord) 1F 4.15 78 regel voor overeenkomst in geslacht (referent-verwijswoord) 1F 4.16 78 meervouds- -n bij zelfstandig gebruikte verwijzing (alle/allen) 1S/2F 5. LOGOGRAFISCHE SPELLING - spelling gebaseerd op vaststaande combinaties, zonder regelvorming 5.1 34 woorden met -ch(t) (pech, bocht) 5.2 34 woorden met (-)ei(-) of (-)ij(-) (trein, lijst) 5.3 34 woorden met -au-, -auw (saus, blauw) 5.4 34 woorden met -ou-, -ouw (stout, vrouw) 5.5 56 woorden waarin /zj/ geschreven als g (horloge, gelei) 5.6 56 woorden waarin /ie/ geschreven als i (liter, olifant, januari) 5.7 56 woorden waarin /s/ geschreven als -c- (narcis, precies) 5.8 56 woorden waarin /k/ geschreven als -c- (contact) 5.9 56 woorden met -tie (politie) 5.10 78 woorden waarin /t/ geschreven als th (thee) 5.11 78 woorden waarin /sj/ geschreven als -ch- (chocola, douche) 5.12 78 woorden waarin /ks/ geschreven als -x- (taxi) 5.13 78 woorden waarin /oe/ geschreven als -ou- (route) 5.14 78 woorden met (-)y(-) (yoghurt, pony) 5.15 78 Franse leenwoorden (trottoir, cadeau, militair) 5.16 78 Engelse leenwoorden (cake, manager, laptop) 5.17 78 afkortingen van woorden (tv, cd, bv.) 6. INTERPUNCTIE EN HET GEBRUIK VAN HOOFDLETTERS 6.1 34 hoofdletter aan begin zin 6.2 34 punt 6.3 34 vraagteken 6.4 34 uitroepteken 6.5 56 hoofdletter bij eigennaam 6.6 56 komma** 6.7 56 dubbele punt** 6.8 56 aanhalingstekens 6.9 56 haakjes 6.10 78 hoofdletter bij directe rede 6.11 78 puntkomma 6.12 78 afbreekstreepje 6.13 78 spatie
1F 1F 1F 1F 1F 1F 1F 1F 1F 1F 1F 1F 1F 1F 1F 1F 1F
1F 1F 1F 1F 1S/2F 3F 3F 1F -1S/2F ----
* De kolom voor groep 1/2 in deze tabel is leeg. Dat wil niet zeggen dat er in deze groepen geen aandacht is voor taalverzorging. Het ontwikkelen van taalbewustzijn en het ontdekken van het alfabetisch principe komt bijvoorbeeld aan bod in deze groepen. ** In het referentiekader staat een aantal onderdelen van spelling en interpunctie bij niveau 3F. Dat betekent dat de regels zijn verworven tot een vrijwel automatische beheersing. In deze tabel gaat het om het eerste aanbod van het betreffende onderdeel; zie ook paragraaf 2.3. *** Soms gebruikt men in plaats van de term ‘stam van het werkwoord’ de term ‘ik-vorm’. Zie ook paragraaf 2.3 over de keuze van termen.
pag. 126
Bijlage E Spellingcategorieën van het Nederlands in VWS, met voorbeelden; koppelingen met categorie-indeling van SLO/Meijerink en Cito; leerlijnen Katholiek Basisonderwijs (Vlaanderen) en OVSG (Onderwijssecretariaat van de Steden en Gemeenten van de Vlaamse Gemeenschap) In deze bijlage staat een uitgebreide tabel met spellingcategorieën en -indelingen uit Nederlandse en Vlaamse bronnen. De tabel is eerst gevuld met de spellingcategorieën van de Van Dale Basisspellinggids, en vervolgens systematisch gecompleteerd met alle beschikbare informatie, waarbij we niet uitsluiten dat sommige (sub)categorieën op een andere plaats zouden kunnen worden ingedeeld. Een andere manier zou zijn om te beginnen met alle spellingregels van de Leidraad horend bij de Woordenlijst (2005). Dit is een mogelijkheid, maar ligt iets minder voor de hand, omdat verwante of juist concurrerende spellingregels in het onderwijs geclusterd worden tot spellingcategorieën. Bovendien zijn er in de Leidraad soms uitweidingen (bijvoorbeeld over het spellen van afkortingen, het gebruik van hoofdletters of kleine letters) die in het onderwijs nauwelijks belang hebben. Een tabel die in verband gebracht wordt met de Leidraad is nodig als de Verrijkte Woordenlijst definitief gemaakt wordt, maar zou hier nu leiden tot veel 'lege vakken'. De tabel dreigt nu al door zijn omvang onoverzichtelijk te worden. Wat wel duidelijk wordt uit de tabel is dat er ondanks accentverschillen vooral overeenkomsten zijn bij de verschillende bronnen. De mate van uitgewerktheid van spellingcategorieën is tamelijk divers. Zo ontbreekt de uitwerking van de werkwoordspelling in een van de leerlijnen en zijn er, vooral voor leenwoorden, veel te globale categorieën als "Franse leenwoorden" of onlogische gehelen als "met c als s, c als k, ch als sj, ch als k, g of j als zj, bijvoorbeeld: cirkel, cultuur, chef, chrysant, garage, journaal, ..." of "met y als ie, y als i, eau als oo, bijvoorbeeld: jury, symbool, bureau, ..." Nergens is aandacht voor combinatieproblemen, zoals het voorkomen van een open lettergreep in directe combinatie met een werkwoordsuitgang (ontlede / ontleedde) of bijvoorbeeld een tussen-s in combinatie met een vast cluster sch (passagiersschepen). Ook het voorkomen van stapelingen van problemen binnen een woord krijgen geen aandacht: een woord als mussennestje heeft niet alleen een spellingprobleem met een tussen-(e)n, maar er is pag. 127
ook een gesloten lettergreep met medeklinkerverdubbeling en een diminutiefuitgang met /t/-deletie. Incidenteel zijn bijzonderheden van indelingen aangegeven, niet compleet, niet evenwichtig, alleen ter illustratie. Als er in de toekomst een keuze is gemaakt voor een alomvattend, gestandaardiseerd spellingcategorieënsysteem kunnen alle andere indelingen daarop worden afgebeeld. Het ligt nog meer voor de hand om de 'eigenaren' van deze indeling in de gelegenheid te stellen om hun systeem te matchen met zo'n standaard, waarbij zij er wellicht voor kiezen bijstellingen van hun indeling door te voeren. De indelingen zijn beperkt tot het basisonderwijs, want van het voortgezet onderwijs zijn geen indelingen beschikbaar. Het is eigenlijk pas sinds kort dat erkend wordt dat na het basisonderwijs gericht spellingonderwijs nodig is. Legenda De tabel is ingedeeld in vier hoofdcategorieën (met telkens een andere achtergrondkleur) en een deel 5 voor zaken die genoemd worden in leerplannen en verband hebben met spelling, maar die strikt genomen geen onderdeel van de spellingvaardigheid zijn: - deel 1: klanken en letters, - deel 2: spellingregels, - deel 3: bouwstenen (morfologisch), - deel 4: werkwoorden, - deel 5: overige De hoofdcategorieën zijn verfijnd (kolom onderwerp), uiteindelijk tot afzonderlijke spelling(sub)categorieën (kolom onderdeel). Elke spellingcategorie is eerst aangeduid zoals in de Basisspellinggids / de BasisSpellingBank (kolom bsb-categorie en bsb-aanduiding). Daarnaast is, voor zover van toepassing,
opgenomen wat de aanduidingen zijn in de SLO-uitwerking van de referentieniveaus (zie bijlage C en bijlage D), de aanduidingen van het Cito-leerlingvolgsysteem en de Vlaamse leerplannen (6e kolom). Alle categorieën uit deze bronnen zijn opgenomen in de tabel. De niveaus van de bronnen zijn eveneens opgenomen in de tabel (7e kolom), net als het referentieniveau van Commissie-Meijerink (8e kolom). De Vlaamse categorie-indelingen illustreren we in de tabel aan de hand van het leerplan katholiek onderwijs (VVKBaO / VVKSO, in de tabel in kolom 6 kortheidshalve aangeduid als Kath.VL) en dat van steden en gemeenten (OVSG). Alle spellingcategorieën uit deze bronnen zijn opgenomen in de tabel (aangeduid als in kolom 9 met hun voorbeelden als in kolom 10). in kolom 3, onder het kopje 'bsb-categorie', betekent '1.2a /c',: 'spellingcategorie 1.2 onderdeel a'; de toevoeging '/c' geeft aan dat er een (sub)categorie '1.2a', '1.2b' en '1.2c' bestaat. in kolom 6, 7, 9, 10: SLO-categorieën en -niveaus beginnen met de aanduiding 'S.'. Cito-categorieën en -niveaus beginnen met de aanduiding 'C.'. K. staat voor Leerplan Katholiek Basisonderwijs. O. betekent Onderwijssecretariaat van de Steden en Gemeenten van de Vlaamse Gemeenschap. Commentaar bij de aanduidingen staan tussen [blokhaken], dit heeft betrekking op het genoemde bij het bolletje direct boven het commentaar; de aanduiding en voorbeelden zelf zijn ongewijzigd overgenomen uit de Leerlijnen. in kolom 6, 7, 9, 10 staan de categorienummers, niveaus, aanduidingen en voorbeelden telkens in dezelfde volgorde, dus voor de tweede gevulde rij vakken (lange klinker, spellingzuiver) geldt dat bij elkaar hoort: categorie K.1.2.1, niveau K.3, aanduiding K. vrije klinker in gesloten lettergreep en voorbeelden K. laan, been, boot, muur, riet, boer, leuk, laat, eet, hoor, liep, huur, eet, zoek, leun vervolgens categorie K.1.2.2, niveau K.4, aanduiding K. vrije klinker ie, oe en eu in open lettergreep en voorbeelden K. riemen, roepen, deuren en ten slotte categorie O.4.2a.1, niveau O.4, aanduiding O. de leerlingen kunnen regelwoorden met vrije klinker aan het eind van een open lettergreep correct schrijven en voorbeelden O. diepe, moeder, keuken
pag. 128
in kolom 4: "→ treedt op bij" verwijst naar het triplet dat bij de genoemde categorie hoort. Het gaat om informatie die in de databank beschikbaar is aan de hand van het genoemde triplet, de { klank ; letter ; categorie }-combinatie. De nummeraanduidingen van de spellingcategorieën in kolom 6 zijn de aanduidingen uit de bronnen zelf, voorafgegaan door de letter van de bron. Kolom 7 'niveau' geeft een indicatie van het niveau waarop het probleem voor het eerst (systematisch) wordt aangeboden. Om de niveaus onderling vergelijkbaar te houden zijn ze alle aangegeven als het niveau van basisschoolgroepen in Nederland; "K.3" is dus "klas 1" van het leerplan Katholiek Basisonderwijs. Homofonie wordt berekend (vooral categorie 8.9) op basis van de gevulde databank, dit wordt niet redactioneel bepaald. Zoals in dit verslag is uitgelegd zijn er ruimere of juist strikte interpretaties van homofonie mogelijk, dit zou als voorkeursinstelling van de databank aangegeven kunnen worden.
(geraadpleegde bestanden Vlaamse leerplannen: Kat ___ Nederlands - Schrijven spelling 2000.doc: 8 - Leren spellen: spellingonderwijs / OVSG bao Schrijven: hfst1-2-3.doc, p.25-27 en 28-30 / OVSG bao Schrijven: hfst04.doc, p.61-65)
Tabel deel 1: klanken en letters onderwerp
onderdeel
verstekwaarden en twijfel over klank, klankzuiverheid
korte klinker, spellingzuiver
pag. 129
bsbbsb-aanduiding categorie
voorbeelden
SLO (S.) niveau Cito (C.) Kath.VL (K.) OVSG (O.)
ref
SLO-aanduiding (Commissie-Meijerink) / voorbeelden SLO, Cito, Cito-aanduiding / Leerplan Katholiek BasisLeerplan Katholiek Basisonderwijs (VL) / onderwijs, OVSG Onderwijssecretariaat van de Steden en Gemeenten van de Vlaamse Gemeenschap (OVSG)
verstekwaarde, aangeduid met -
al, slak, geval; en, bek, bekent; ik, lip, gegil; op, vol, gestoft; uk, spul, benul
K.1.1.1
K.3
K. gedekte klinker in gesloten lettergreep
K. tak, mes, vis, zon, mus, lag, kin, zit, kam, vul
lange klinker, spellingzuiver
verstekwaarde, aangeduid met -
aan, taak, betaalt, laatje; eet, vrees, zee, tweede; ook, goot, beloof; uur, fuut, verhuur; iets, niets, gieter, drie; leuk, heuvel, reu; hoes, oever, oehoe
K.1.2.1 K.1.2.2 O.4.2a.1
K.3 K.4 O.4
K. vrije klinker in gesloten lettergreep K. vrije klinker ie, oe en eu in open lettergreep O. de leerlingen kunnen regelwoorden met vrije klinker aan het eind van een open lettergreep correct schrijven
K. laan, been, boot, muur, riet, boer, leuk, laat, eet, hoor, liep, huur, eet, zoek, leun K. riemen, roepen, deuren O. diepe, moeder, keuken
tweeklank ui, spellingzuiver
verstekwaarde, aangeduid met -
ui, rui, kruit, zuiver
K.2.1.1 K.2.2 O.2.2.1
K.4 K.4 O.3
K. tweeklanken: ui K. tweeklanken gevolgd door een doffe lettergreep O. de leerlingen kunnen MKM- en KM-woorden met een tweeklank correct schrijven met de zuivere tweeklank ui
K. lui K. uien O. muis, uit
stemhebben- de medeklinker, spellingzuiver
verstekwaarde, aangeduid met -
bot, wiebel, krabde; dal, loeder, krabde; zon, reuzel, gezin; vis, vlam, vraat, keuvelen; ga, leugen, gegaan, begon, orgel; man, nam, komst beduimelen, ritme; naam, knie, maan, gonst, tuinen; luik, kluif, kuil, huilt, ruilen, walsen; raam, braam, maar, maart, viering; jas, jeuken, bejag; wit, wroeten, dwerg, bewerken
K.3.1.1 K.3.1.2 K.3.2.1 K.3.2.2 K.3.3.1 K.3.3.2.1 K.3.3.2.2 K.3.3.2.3 K.3.3.2.4 K.3.3.2.5
K.3 K.4 K.3 K.4 K.4 K.4 K.4 K.4 K.4 K.4
K. woorden met medeklinker(s) vooraan eindigend op klinker of tweeklank, één medeklinker K. woorden met medeklinker(s) vooraan eindigend op klinker of tweeklank, meer dan één medeklinker K. woorden met één klinker of een tweeklank vooraan en één of meer medeklinkers achteraan, één medeklinker K. woorden met één klinker of een tweeklank vooraan en één of meer medeklinkers achteraan, meer dan één medeklinker K. woorden met één of meer medeklinkers vooraan en achteraan, één medeklinker K. woorden met één of meer medeklinkers vooraan en achteraan, meer dan één medeklinker (twee vooraan) K. idem (drie vooraan) K. idem (twee achteraan) K. idem (drie achteraan) K. idem (twee vooraan en twee achteraan)
K. die, doe, lui K. drie, blij, vrij, trui K. at, en, ik, om, aan, een, oog, uur, uit, eet K. iets, eerst K. kat, bok, bus, dik, baan, beek, boom, buur, boef, deur, laat, keek, liep, voel K. glas, droom, stuur, bruin K. sprak, straat, struik K. kaart, dorp, bouwt, heeft, loopt K. markt, borst, kunst, herfst, links, laatst, liefst, koorts, plaats, plaatst K. flink, krant, sterk, pluist
stemloze medeklinker, spellingzuiver
verstekwaarde, aangeduid met -
pot, snoep, hapt; top, rot, teuten; kop, rok, keuken; sop, ros, koster, herfst, straat; fiets, fles, af, erf, grofste; lieg, ligt, wieg, mag, vlugst; huis, hoeken, geheel, geheim
zie hierboven
zie hierboven (er zijn geen aparte categorieën voor stemloze versus stemhebbende medeklinkers)
stemloos / hebbend
1.6a /b
z~ of s~ → treedt op bij { z ; z ; - }, { s ; s ; - }
● zoet, zuur, zwaar, zin, zon – sap, sok, slak
S.1.8 C.8 C.8+ O.4.2c.3
S.34 C.M4, E4 C.M5 O.5
1F
S. woorden met s-, zC. woorden met f-, v-, s- of z-; één of twee lettergrepen C. woorden met (-)f-, (-)v-, (-)s- of (-)z-; twee of meer lettergrepen O. de leerlingen kunnen meervouden correct schrijven: met s - z
S. sok, zoen C. feest, vel, sok, ziek C. frisdrank, afzender O. haas - hazen, huis huizen
1.6b /b
v~ of f~ → treedt op bij { v ; v ; - }, { f ; f ; - }
● voet, vaag, vlam, vlieg – fruit, fiets
S.1.7 C.8 C.8+
S.34 C.M4, E4 C.M5
1F
S. woorden met f-, vC. woorden met f-, v-, s- of z-; één of twee lettergrepen C. woorden met (-)f-, (-)v-, (-)s- of (-)z-; twee of meer lettergrepen O. de leerlingen kunnen meervouden correct schrijven: met f - v
S. feest, vuur C. feest, vel, sok, ziek C. frisdrank, afzender
r-verkleuring
6.4
~eer, ~oor, ~eur
● beer, smeer, hoor, spoor, deur, S.1.10 kleur C.14 ● beren, smerig, koren, vorig. deuren C.14+
S.34 C.M4, E4 C.M5
1F
S. woorden met -eer, -oor, -eur C. woorden met klankcombinatie -eer, -oor of -eur; één lettergreep C. woorden met -eer(-), -oor(-) of -eur(-); twee of meer lettergrepen
S. keer, spoor, deur C. peer, koor, beurt C. onweer, geurstof
svarabhaktivocaal
2.5
geen stomme e
● dolk, golf, wilg, schelp, verf, park, storm, dwerg, zalm, doorn, slurp ● merkt, sterft, bedwelmd ● herfst, scherpst, ernst, ergst
S.2.1 C.4
S.34 C.E3, M4
1F
S. woorden met niet geschreven tussenklank (r + medeklinker, l + medeklinker) C. woorden met een tussenklank die niet geschreven wordt; één lettergreep
S. verf, melk C. park, melk
glijklankinvoeging (/j/, /w/)
-
klank zonder letter
● lini(/j/)aal, vi(/j/)ool, muse(/j/)um ● individu(/w/)en, actu(/w/)eel, po(/w/)ësie
O.3.8
O.7
O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden met O. piano; materiaal, medeklinkers die niet worden geschreven (wel uitgespro- plooiing; officieel, eventuken) correct schrijven eel
twijfel bij wr~ of vr~ ● vrek, vrouw, vriest ● wrat, wringt, wraak
K.3.3.2.8 O.3.6.4
K.4 O.6
K. woorden met één of meer medeklinkers vooraan en achteraan, meer dan één medeklinker (twee vooraan) O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden correct schrijven, met wr- als vr
~e(n)
-
* volledig berekenbaar, niet met specifieke code opgenomen in bsb (belangrijk i.v.m. foutvoorspelling) wr of vr
2.10
al dan niet 5.5 uitgesproken eind-n
pag. 130
* in 5.5 alleen etymologisch bepaalde gevallen, de rest is verdeeld over de bsb-categorie 2.2a-j
● keuken, bende, sterke, nauwe, bloemen, mensen, houten, gezongen, zieke – zieken ● kribbe, tobbe, wiskunde ● amoebe, microbe, ● barbecue, begonia, besogne, algebra
[verdeeld over andere categorieën]
K. wreed, wrat, wreken, wrijven, wringen O. wrak
verstekwaarden 1 lettergreep 1.1 van medeklinkers, medeklinkerclusters, spellingzuiver
KM MK MKM
● in, eet, ook, op, as, om, uit, oor, aan, ik, en, uil, of, al, is, aap, af, uur ● doe, bui, zee, keu, zie ● boot, haan, been, muur, wiel ● rok, jas, wel, bus, lip ● duif, neus, boek
S.1.1 C.1 O.2.1 O.2.1
S.34 C.M3, E3 O.3 O.3
1F
S. woorden met mkm C. mkm-woorden; één lettergreep O. de leerlingen kunnen MKM- en KM-woorden correct schrijven met de 5 gedekte klinkers: a, e, i, o, u O. de leerlingen kunnen MKM- en KM-woorden correct schrijven met de 7 vrije klinkers: aa, ee, oo, uu, ie, oe, eu
S. kat, doos, boek C. mat, boom O. bal, al, pet, vis, ik, pop, op, mus O. maan, beer, roos, ook, muur, mier, boek, deur
* in de bsb aangegeven met label categorie 1.1, 1.2, 1.3, 1.4, 1.5
pag. 131
1.2a /c
~KMM
● kast, rits, kaars, pols, lamp, heks, soms, iets, leuks, mens
S.1.3 C.2 O.2.3.1
S.34 1F C.M3, E3, M4 O.3
S. woorden met (m)kmm C. mmkm-woorden en mkmm-woorden; één lettergreep O. de leerlingen kunnen éénlettergrepige woorden met meer dan één eindmedeklinker (eindcluster) correct schrijven: MKMM-woorden met -ft, -ks, -kt, -lf, -lk, -lm, lp, -ls, -lt, -mp, -ms, -ng, -nk, -ns, -nt, -ps, -pt, -rf, -rg, -rk, rm, -rn, -rp, -rs, -rt, -sp, -st, -ts [merk op dat er bij kalf, melk, film, tulp meer aan de hand is dan een eindcluster van medeklinkers; bang heeft één eindmedeklinker, geschreven als twee letters]
S. als, kaart C. drop, fiets O. kaft, niks, zakt, kalf, melk, film, tulp, vals, bult, lamp, soms, bang, bank, dans, lint, rups, fopt, verf, berg, jurk, warm, doorn, dorp, kaars, buurt, wesp, kast, muts
1.2b /c
MMK~
● slaap, traag, bril, gras, knap, snor, fles, plas, droef, vlug, stuk, wrat, vrek
S.1.2 C.2 O.2.4.1
S.34 1F C.M3, E3, M4 O.3
S. woorden met mmk(m) C. mmkm-woorden en mkmm-woorden; één lettergreep O. de leerlingen kunnen éénlettergrepige woor-den met meer dan één beginmedeklinker (begincluster) correct schrijven: MMKM-woorden met bl-, br-, dr-, dw-, fl-, fr-, gl-, gr-, kl-, kn-, kr-, pl-, pr-, sl-, sm-, sn-, sp-, st-, tr-, vl-, vr-, zw-
S. klok, trui C. drop, fiets O. blik, braaf, draf, dwaas, fles, fris, glas, grot, klok, knal, kraan, plek, pret, slak, smal, snel, spel, steen, trap, vlees, vraag, zweet
1.2c /c
MMKMM
● staart, kruipt, blaft, plaats, klimt, dwars, trots, sliert, droomt, proeft, broers
S.1.4 C.3 O.2.5
S.34 C.E3, M4 O.3
1F
S. woorden met mmkmm C. mmkmm-woorden; één lettergreep O. de leerlingen kunnen éénlettergrepige woorden met begin- en eindmedeklinkerclusters correct schrijven
S. plant, klomp C. klomp, plant O. klant, krant, plaats, plank, prins, schrikt, slaapt, sterk, storm, staart, straks, spreekt, trekt, troost, twaalf
1.3a /c
~MMM
● worst, kunst, tekst, eerst, arts, fietst, klotst, kermt
S.1.5 C.5 O.2.3.2
S.34 C.E3, M4 O.3
1F
S. woorden met -mmm C. woorden met meer dan twee medeklinkers na elkaar; één lettergreep O. de leerlingen kunnen éénlettergrepige woorden met meer dan één eindmedeklinker (eindcluster) correct schrijven: MKMMM-woorden met -fst, -kst, -lft, -ngs, -ngt, -nks, nkt, -nst, -rkt, -rst, -rts, -tst
S. eerst, kunst C. strik, korst O. tofst, dikst, helft, langs, zingt, links, zinkt, kunst, werkt, dorst, koorts, laatst
1.3b /c
MMM~
● strik, straat, spreekt, streep, spleet S.1.6 C.5 O.2.4.2
S.34 C.E3, M4 O.3
1F
S. woorden met mmmC. woorden met meer dan twee medeklinkers na elkaar; één lettergreep O. de leerlingen kunnen éénlettergrepige woorden met meer dan één beginmedeklinker (begincluster) correct schrijven: met medeklinkercombinaties zoals: sch-, schr-, str-, spr-
S. strik, spruit C. strik, korst O. schoen, schrik, strik, spreek
medeklinker of cluster; niet spellingzuiver
1.3c /c
MMMKMMM
● sprints, splitst
C.5 O.2.3.2
C.E3, M4
C. woorden met meer dan twee medeklinkers na elkaar; C. strik, korst één lettergreep O. de leerlingen kunnen éénlettergrepige woorden met meer dan één eindmedeklinker (eindcluster) correct schrijven: MKMM-woorden met medeklinkercombinaties -rfst, -rnst
1.4
~KMMMM
● baltst
C.5 O.2.3.2
C.E3, M4 O.3
C. woorden met meer dan twee medeklinkers na elkaar; C. strik, korst één lettergreep O. herfst, ernst O. de leerlingen kunnen éénlettergrepige woorden met meer dan één eindmedeklinker (eindcluster) correct schrijven: MKMM-woorden met medeklinkercombinaties -rfst, -rnst
2 lettergrepen 1.5
tweelettergrepig geen samenstelling of meervouds-en, geen voorvoegsel met stomme e
● venster, stumper, bende, koster, tante, elkaar, marmot ● venster, glinstert
-
digraaf
2.8a /c
/χ/ = ch (of /χ/ = g)
● pech, vechten, bocht, rechts, S.5.1 gedicht, lichtgroen, licht, aandachtig, C.17 mochten, bracht C.17+ C.17++ K.3.3.2.7 O.3.4
S.34 1F C.E4 C.M5, E5, M6 C.E7 K.4 O.4
S. woorden met -ch(t) C. woorden met -ch of -cht; één lettergreep C. woorden met -ch(-) of -cht(-); twee of meer lettergrepen C. woorden met ch of cht; twee of meer lettergrepen K. woorden met één of meer medeklinkers vooraan en achteraan, meer dan één medeklinker O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden met medeklinkercombinaties correct schrijven, met -ch, -cht
S. pech, bocht C. pech, gracht C. gejuich, opdracht C. goochelaar, nachtegaal K. toch, lucht, zocht O. zich, dicht [zich heeft één eindmedeklinker, geschreven als twee letters]
2.8b /c
(/χ/ = ch of ) /χ/ = g → treedt op bij {g;x;-}
● zorgt, ligt, terug, merg
-
2.9a /b
/n/ = n /ŋ/ = ng
● ton, zin, van ● tong, vang, bang, langs, angel, verlang, zing, springt, slingert ● werking, koning
S.1.9 K.3.6.1
S.34 K.4
S. woorden met -ng K. woorden met -ng en -nk
S. bang K. bang, jong, engel, ding, hang, brengt
S.5.2 C.11 C.11+ C.11++ K.2.1.1 K.2.2 O.3.1
S.34 1F C.M4, E4 C.M5, M6, E6 C.M7, E7 K.4 K.4 O.3
S. woorden met (-)ei(-) of (-)ij(-) C. woorden met (-)ei(-) of (-)ij(-); één lettergreep C. woorden met (-)ei(-) of (-)ij(-); twee of meer lettergrepen C. woorden met ei of ij; twee of meer lettergrepen K. tweeklanken: ei, ij K. tweeklanken gevolgd door een doffe lettergreep O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden met zuivere tweeklank ei (ij) en ou (au) correct schrijven
S. trein, lijst C. trein, rijst C. paleis, vijver C. opleiding, tijdelijk K. wei, lijn, kijk K. bijen O. geit, pijp, kous, pauw
1F
* het contrast /n/ = n versus /ŋ/ = ng hoort bij "twijfel over klank, klankzuiverheid" * zie 3.17 voor leenwoorden 5.2
pag. 132
~ei~ of ~ij~ ~ei of ~ij
● trein, klein, paleis, bereiken – vijf, blijf, kijken, twijfelen ● kei, allerlei – boerderij, partij
leenwoorden
~au~ of ~auw~
● saus, gauw, nauwelijks
S.5.3 C.16 C.16+ C.16++ K.2.1.4
S.34 C.E4 C.E5, M6, E6 C.M7 K.4
1F
S. woorden met -au-, -auw C. woorden met -au-, -auw, -ou- of -ouw; één lettergreep C. woorden met (-)au(-), -auw(-), (-)ou(-) of -ouw(-); twee of meer lettergrepen C. woorden met au, auw, ou, of ouw; twee of meer lettergrepen K. tweeklanken: au
S. saus, blauw C. saus, gauw, kou, vrouw C. klauwen, kabouter C. applaus, regenwoud K. koude, mouw, bouw, jouw
5.3b /b
~ou~ of ~ouw~
● zou, bouw, vrouwelijk
S.5.4 C.16 C.16+ C.16++ K.2.1.4
S.34 C.E4 C.E5, M6, E6 C.M7 K.4
1F
S. woorden met -ou-, -ouw C. woorden met -au-, -auw, -ou- of -ouw; één lettergreep C. woorden met (-)au(-), -auw(-), (-)ou(-) of -ouw(-); twee of meer lettergrepen C. woorden met au, auw, ou, of ouw; twee of meer lettergrepen K. tweeklanken: ou
S. stout, vrouw C. saus, gauw, kou, vrouw C. klauwen, kabouter C. applaus, regenwoud K. paus, pauw
K.8
K. tweeklanken in vreemde woorden
clown, cacao
5.3u
/ɑu/-klank, uitheems ● brownie, cacao, knowhow
K.2.3
eindmedeklinker, niet verlengbaar
5.1
niet verlengbaar ~d, ~ds ~t, ~ts ~b, ~bs ~p, ~ps ~g, ~ch
● niemand, steeds, sinds, want, sedert, balts, drab, club, gips, terug, pech
-
algemeen
label 'etymologie'
leenwoorden Frans
leenwoorden zijn in de bsb ingedeeld S.5.16 bij hun specifieke spellingmoeilijkhe- C.38 den K.3.23 O.3.10
S.78 C.E7, M8 K.8 O.7
1F
S. Franse leenwoorden [dit is strikt gezien geen spellingcategorie: Franse leenwoorden, maar bedoeld?: sedan, sedatief, segment, seizoen, sekte, serie, sermoen, serpent, servet, servies; leenwoorden zijn in de bsb ingedeeld bij hun specifieke spellingmoeilijkheden] C. Franse leenwoorden; één of meer lettergrepen [zie opmerking hierboven] K. woorden uit het Frans [zie opmerkingen bij Franse leenwoorden] O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden uit het Frans en Engels correct schrijven
S. trottoir, cadeau, militair C. bureau, trottoir, chalet K. diner, pension, portefeuille, premier, toilet O. coupé, diner
label 'etymologie'
leenwoorden Engels leenwoorden zijn in de bsb ingedeeld S.5.17 bij hun specifieke spellingmoeilijkhe- C.39 den K.3.22 O.3.10
S.78 C.E7, M8 K.8 O.7
1F
S. Engelse leenwoorden [zie opmerkingen bij Franse leenwoorden] C. Engelse leenwoorden; één of meer lettergrepen [zie opmerkingen bij Franse leenwoorden] K. woorden uit het Engels [zie opmerkingen bij Franse leenwoorden] O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden uit het Frans en Engels correct schrijven
S. cake, manager, laptop C. manager, clinic, laptop K. computer, interview, keeper, nylon, show, team, weekend O. cake, goal
3.1
/ɑ/-, /a/-achtige klank
O.7
O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden correct schrijven, met oi
O. toilet
per klank of klankcluster
pag. 133
5.3a /b
● sinaasappel, restaurants, croissant, O.3.6.6 toilet, trottoir, enveloppe
3.2
/ɛ/-, /e/-achtige klank
● trainer, saté, populair, patiënt, crèche, jam, spray, cake, diner, ceintuur * zie ook 4.5
3.3
/ɩ/-, /i/-achtige klank ● fabriek, liter, iglo, gitaar, ruzie, viool, juni, benzine, hobby, amfibie, modieus, financieel, pyjama, team, weekend, hockey, ideaal, e-mail, pinguïn, symbool, bodybuilding * zie ook 4.4
K.1.3.1 K.1.3.2 K.1.3.3 K.1.10 O.3.6.5 O.3.6.6
K.7 K.8 K.8 K.8 O.6 O.7
S.5.6 S.5.14 C.25 C.25+ K.1.1.2 K.1.6.1 K.1.6.2 K.1.6.3 K.1.6.4 K.1.6.5 K.1.7 K.1.8 O.3.6.4 O.3.6.5 O.3.6.6
S.56 S.78 C.M6, E6 C.M7, E7 K.8 K.7 K.8 K.7 K.7 K.7 K.8 K.7 O.6 O.6 O.7
K. café, comités K. diner K. trainen K. militair, populair, parlementair O. café O. trainer
S. woorden waarin /ie/ geschreven als i [de genoemde voorbeelden betreffen verschillende categorieën, 'januari' in bsb-categorie 4.4] S. woorden met (-)y(-) [elders wordt netjes van klank naar letter gewerkt, hier vanaf een letter; zie ook in bsb-cat. 3.18] C. woorden waarin /ie/ geschreven wordt als i; één of meer lettergrepen C. woorden waarin /ie/ geschreven wordt als i; twee of meer lettergrepen K. gedekte klinker i als y geschreven K. vrije klinker ie als i geschreven in woorden zoals … (5x) K. vrije klinker i als y geschreven K. vrije klinker i als ij in … O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden correct schrijven, met i als ie O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden correct schrijven, met ij als ie O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden correct schrijven, met y als ie, y als i
S. liter, olifant, januari S. yoghurt, pony C. titel, olifant C. dirigent, visite K. Egypte, symbool K. fabrikant, januari, taxi, benzine, kilo, politici, souvenir K. serieus, ingenieur, officieel K. radio, station, functioneren K. materiaal, liniaal, ideaal K. Belgisch, historisch K. baby, hobby, typisch K. bijzonder, bijvoorbeeld O. liter O. bijzonder O.jury, symbool
3.4
/ↄ/-, /o/-achtige klank
● chauffeur, restaurant, cadeaus, shampoo, goal, poster, show
K.1.4.1 K.1.4.2 O.3.6.4 O.3.6.6
K.7 K.8 O.6 O.7
K. vrije klinker o als au K. vrije klinker o als eau O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden correct schrijven, met au als oo O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden correct schrijven, met eau als oo
K. chauffeur, restaurant K. bureau, cadeau, niveaus O. restaurant O. bureau
3.5
stomme-e-achtige klank
● kermis, motor, kangoeroe, avond, museum, laboratorium, cursus, peloton
K.1.11.6 O.3.3.3 O.3.3.4
K.6 O.4 O.5
K. de doffe klinker, in frequente woorden op -em, op -ik, op -is, op -ond, op -or O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden met doffe klinker voorgesteld door e, ee, i, ij, o correct schrijven: in woorden met o O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden met doffe klinker voorgesteld door e, ee, i, ij, o correct schrijven: e, i of ij in woorden eindigend op -em, -ig, -is, -lijk
K. adem, monnik, vonnis, avond, professor O. avond, motor O. vonnis
* zie 2.1 – 2.5 en 5.5
3.6
/ø/-achtige klank
● chauffeur, directeur, föhn, foetus, manoeuvreren*, smørrebrød * zie ook 3.7
pag. 134
1F
K. vrije klinker ee als é K. vrije klinker ee als er K. vrije klinker ee als ai K. vrije klinker in woorden met ai O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden correct schrijven, met é als ee O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden correct schrijven, met ai
-
3.7
/u/-achtige klank
● toerist, toernooi, computer, journalist, manoeuvreren*, musical, carpoolen, remover, interview, barbecue, route
S.5.13 K.1.9 O.3.6.5
S.78 K.8 O.6
1F
S. woorden waarin /oe/ geschreven als -ouK. vrije klinker oe als ou in … O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden correct schrijven, met ou als oe
S. route K. journalist, journaal, enthousiast O. route
* zie ook 3.6 3.9
b of p, gevolgd door ● applaus, april, abdij, obstakel, andere medeklinker subtiel
-
3.10
d of t, gevolgd door ● advertenties, advies, atleet, ritme, andere medeklinker trema, tsaar
-
3.11
/d(z)j/, /t(s)j/
K.3.12.1
K.7
K. woorden uitgesproken met s als t geschreven -ti
K. station, nationaal
S.5.8 S.5.12 C.27 C.27+ C.44 K.3.14 K.3.15 K.3.16 K.3.17 K.3.18 O.3.6.5 O.3.6.5 O.3.6.6
S.56 1F S.78 C.M6, E6 C.M7, E7, M8 C.E7, M8 K.7 K.8 K.8 K.8 K.8 O.6 O.6 O.7
S. woorden waarin /k/ geschreven als -cS. woorden waarin /ks/ geschreven als -x[combinatie van /k/ en /s/, verbonden met letter x] C. woorden waarin /k/ geschreven wordt als c; één of meer lettergrepen C. woorden waarin /k/ geschreven wordt als c; twee of meer lettergrepen C. woorden waarin /ks/ geschreven wordt als x; één of meer lettergrepen [combinatie van /k/ en /s/, verbonden met letter x] K. woorden uitgesproken met ks, geschreven als cc K. woorden uitgesproken met k, geschreven als c K. woorden uitgesproken met k, geschreven als cc K. woorden uitgesproken met k(w), geschreven als qu K. woorden uitgesproken met ks, geschreven als x O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden correct schrijven, met c als k O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden correct schrijven, met ch als k O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden correct schrijven, met cc als ks, x als ks, qu als kw
S. contact S. taxi C. actie, contant C. criminele, directeur C. examen, excuses K. succes speculaas, dictee, concert, computer, controleren, concentreert, insect, product K. accordeon, accu K. aquarium, quotiënt K. examen, extra O. cultuur O. chrysant O. accent, accu, examen, aquarium
● jazz, gletsjer, modieuze, coach, match, ketchup, station, traditioneel*, manager * indeling in 3.13 of 3.14 is in bepaalde gevallen ook mogelijk, vanwege uitspraakvariatie
3.12
pag. 135
/k/-klank
● boeket, dictee, insect, kwaliteit, elektriciteit, cactus, praktisch, accu's, snacks, oktober, cirkel, cadeau, clown, speculaas, extra, skelet, accordeon, picknick, succes, cake, aquarium, helikopter, microscoop, chrysant, goal, pinguïn
3.13
/z/-, /s/-klank
● politie, cent, spinazie, misschien, organisatie*, oceaan, visite, examen, crisis, passagier, explosie, quiz, quizzen, crossfiets, succes, bisschop, tsaar, cement * indeling in 3.11 is ook mogelijk, afhankelijke van de uitspraak /s/ of /ts/
pag. 136
S.1.12 S.5.7 S.5.12 C.26 C.26+ C.44 K.3.12.2 K.3.13 K.3.14 K.3.18 O.3.6.5 O.3.6.6
S.56 1F S.56 S.56 C.M6, E6 C.M7, E7, M8 C.E7, M8 K.7 K.7 K.7 K.8 O.6 O.7
S. woorden met s-, z-, ongeleed [opm.: bedoeld is -s- en -z-? alleen intervocalisch of ook 'kansel'? dit type komt bij inheemse woorden zelden voor] [er is geen reden om naast cat.1.6 en 3.15 nog een categorie voor z-s, v-f op te nemen] S. woorden waarin /s/ geschreven als -cS. woorden waarin /ks/ geschreven als -x[combinatie van /k/ en /s/, verbonden met letter x] C. woorden waarin /s/ geschreven wordt als c; één of meer lettergrepen C. woorden waarin /s/ geschreven wordt als c; twee of meer lettergrepen C. woorden waarin /ks/ geschreven wordt als x; één of meer lettergrepen [combinatie van /k/ en /s/, verbonden met letter x] K. woorden uitgesproken met s als t geschreven -tie K. woorden uitgesproken met s geschreven als c K. woorden uitgesproken met ks, geschreven als cc K. woorden uitgesproken met ks, geschreven als x O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden correct schrijven, met c als s O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden correct schrijven, met cc als ks, x als ks
S. fase, pauze [opm.: 'fase' staat onder "een-op-een-relatie tussen klank en teken", dat is fout (/faz@/)] S. narcis, precies S. taxi C. cel, precies C. narcis, ceremonie C. examen, excuses K. actie, functie, politie, advertentie, relatie K. centiem, circus, officier, principe, concert, publiceren, forceren, produceren K. succes K. examen, extra O. cirkel O. accent, accu, examen
3.14
/zj/-, /sj/-klank
● garage, bagage, chocolademelk, S.5.5 logeren, asperges, journaal, shoppen S.5.11 C.28 C.28+ K.3.19 K.3.20 K.3.21 O.3.6.2 O.3.6.5
S.56 S.78 C.E6 C.M7 K.8 K.8 K.8 O.4 O.6
1F
S. woorden waarin /zj/ geschreven als g S. woorden waarin /sj/ geschreven als -chC. woorden waarin /zju/ geschreven wordt als ge; één of meer lettergrepen C. woorden waarin /zju/ geschreven wordt als ge; twee of meer lettergrepen K. woorden met (), geschreven als ch K. woorden met (), geschreven als g K. woorden met (), geschreven als j O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden correct schrijven, met sjO. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden correct schrijven, met ch als sj, met g of j als zj, met t als sj
S. horloge, gelei S. chocola, douche C. garage, gelei C. etalage, college K. chef, machine, chauffeur, chocolade K. horloge, energie, regime K. journaal, journalist, jury O. sjaal O. chef, garage, journaal, station
3.15
w, v, f
● fotografen, filosofen, professor, sfeer, graffiti, affiche, sheriff, effect, proficiat, murw, volume, advies
S.1.11
S.56
1F
S. woorden met f-, v-, ongeleed [opm.: bedoeld is -f- en -v-? dit type komt bij inheemse woorden zelden voor] [er is geen reden om naast cat.1.6 en 3.15 nog een categorie voor z-s, v-f op te nemen]
S. tafel, oven
3.16
/g/-, /χ/-klank
● yoghurt, agressief, echo, chaos
-
3.17
/n/-, /ŋ/, /nj/-klank
● ananas*, miljonair*, kastanje, oranje, signaal, vignet, bungalow, flamingo
-
* indeling in 4.7X (open / gesloten lettergrepen, uitheems) is mogelijk in het geval van een enkele medeklinker * zie ook 2.9a 3.18
/l/-, /j/- of /lj/-klank /r/- of /rj/-klank
● gorilla, briljant, milieu, miljard, illustratie, parallellogram, yoghurt, mayonaise, medaille, portefeuille, failliet, diarree, garantie, barrière, carrière
S.5.14 C.32
S.78 C.M8
1F
S. woorden met (-)y(-) [elders wordt netjes van klank naar letter gewerkt, hier vanaf een letter; zie ook in bsb-cat. 3.3] C. woorden met (-)y(-) [zie opmerking hierboven]
S. yoghurt, pony C. yoghurt, pony, gymnastiek
S.5.10 K.3.24.2 K.3.24.3.2 O.3.5
S.78 K.7 K.5 O.3
1F
S. woorden waarin /t/ geschreven als th [aangenomen dat 'thuis' hierbij hoort] K. woorden met medeklinkers die niet worden uitgesproken, maar wel geschreven: woorden met th K. woorden met medeklinkers die niet worden uitgesproken, maar wel geschreven: woorden met bijzondere uitspraak O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden met medeklinkercombinaties correct schrijven, met -rwt [de aanduiding medeklinkercombinaties is in deze context merkwaardig]
S. thee K. thuis, althans K. erwten, markt O. erwt
S.5.10 C.40 K.3.24.2 O.3.5
S.78 M7, E7, M8 K.7 O.3
1F
S. woorden waarin /t/ geschreven als th C. woorden waarin /t/ geschreven wordt als th; één of meer lettergrepen K. woorden met medeklinkers die niet worden uitgesproken, maar wel geschreven: woorden met th O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden met medeklinkercombinaties correct schrijven, met -rkt [de aanduiding medeklinkercombinaties is in deze context merkwaardig]
S. thee C. apotheek, thema K. thee, theater, katholiek O. markt
* indeling in 4.7X (open / gesloten lettergrepen, uitheems) is mogelijk in het geval van een enkele medeklinker 3.19a../b niet uitgesproken letters inheems
● erwt, stampt, lichtje, jongens, thuis, ambtenaar
3.19b../b niet uitgesproken ● thee, diner, markt* letters leenwoorden * algemene uitspraak in het zuiden van het taalgebied: /mɑrt/
pag. 137
afkorting, weglating, symbool
cd, cd'tje, cd's 12.1
afkortingen, letter- ● a.u.b. (alstublieft), d.w.z. (dat wil woorden en symbo- zeggen), N.O. (noordoost), PSV'er, tvlen toestel ● radar, modem ● km (kilometer), l (liter), T-shirt
S.5.17 C.35 K.5.4 O.4.2g O.4.2g
S.78 C.M8 K.7 O.6 O.6
1F
S. afkortingen van woorden C. koppelteken in samenstellingen; twee of meer lettergrepen [- om verschillende redenen, zie bsb-categorie 10.2; dit is geredeneerd vanuit het schrijfvoorschrift naar de functie in plaats van andersom] K. afkortingsteken: enkel in frequent gebruikte afkortingen O. de leerlingen kunnen frequent gebruikte afkortingen juist schrijven O. de leerlingen kunnen frequent gebruikte letterwoorden juist schrijven
S. tv, cd, bv. C. zonne-energie, e-mail K. ww. , o. a. , d. w. z. O. a.u.b., b.v., d.w.z., e.a., enz., m.a.w., nl., nr., p., tel. O. SABENA, VRT, VTM
's, 't
12.2
apostrof (') streepje ( – )
● 's woensdags, 's morgens, 't regent, m'n, zo'n, binnen- en buitenland
S.3.16 C.29 C.29a+ K.5.1.1 O.4.2f.2
S.56 C.E6 C.M8 K.7 O.6
1S/2F
S. woorden beginnend met ’s C. woorden beginnend met 's of eindigend op 's; één of meer lettergrepen ['s om verschillende redenen, zie bsb-categorie 9.1c, 9.3] C. woorden beginnend met 's; één of meer lettergrepen K. weglatingsteken (apostrof): begin van een woord O. de leerlingen kunnen woordtekens passend gebruiken in frequent voorkomende woorden indien het gaat om: apostrof
S. ’s ochtends C. diploma's, 's middags C. 's winters, 's avonds K. 's ochtends, 's zomers O. 's morgens, 't regent, zo'n
hoofdletter
13.1a /b hoofdletters begin van zin
● Hij spit de tuin. 's Morgens … ● Zij schreef: "Hij spit alleen 's morgens."
S.6.1 K.5.1.2 K.7.1 O.4.2d.1
S.56 K.7 K.4 O.3
1F
S. hoofdletter aan begin zin S. K. weglatingsteken (apostrof): begin van een zin K. 't Is laat. K. het eerste woord van een zin O. O. de leerlingen kunnen passend gebruikmaken van hoofdletters indien het gaat om het eerste woord van een zin
S.6.5 C.37 K.7.2.1 K.7.2.2 K.7.2.3 K.7.2.4 K.7.2.5 K.7.2.6 O.4.2d.2.1 O.4.2d.2.2 O.4.2d.2.3 O.4.2d.3.1 O.4.2d.3.2 O.4.2d.3.3 O.4.2d.3.4 O.4.2d.4 O.4.2d.5
S.56 C.M7 K.4 K.5 K.4 K.5 K.7 K.8 O.4 O.4 O.4 O.4 O.4 O.5 O.5 O.5 O.5
1S/2F
S. hoofdletter bij eigennaam C. woorden met een hoofdletter; één of meer lettergrepen K. namen schrijven: de eigen naam en het eigen adres schrijven K. namen schrijven: personen en zaken die als heilig worden beschouwd K. namen schrijven: persoonsnamen K. namen schrijven: namen van (kerkelijke) feestdagen K. namen schrijven: aardrijkskundige namen (straten, steden, landen, … ) K. namen schrijven: afleidingen van aardrijkskundige namen O. de leerlingen kunnen passend gebruikmaken van hoofdletters indien het gaat om voornaam, familienaam O. … persoonsnamen O. … personen en zaken die als heilig worden beschouwd O. … persoonlijk adres O. … lokaal gebonden plaats- en straatnamen O. … aardrijkskundige namen O. … afleidingen van en samenstellingen met aardrijkskundige namen O. … namen van talen O. … namen van feestdagen
* onmogelijk te coderen in de bsb 13.1b /b hoofdletters eigennaam
pag. 138
● Nora, Dirk, Peters, Bijlstraat, Tilburg, Kerstmis, Pasen, Hare Majesteit, God, Nederland, de Volkskrant, Italiaans, Limburgs, Vlaming, Allerheiligen, Bijbel, Koran
S. C. Beethoven, Rijn K. O. -
Tabel deel 2: spellingregels onderwerp
onderdeel
open en gesloten open letterlettergrepen grepen, inheems
pag. 139
bsbbsb-aanduiding categorie
voorbeelden
SLO (S.) niveau Cito (C.) Kath.VL (K.) OVSG (O.)
4.1a /e
open lettergreep, ● haken, delen, boten, muren, gele, gevolgd door letter- rode, trage, piraten, tekenen, blagreep met stomme e deren, tomaten, kometen - meervoud of werkwoord op ~en, vormen op ~e
S.2.9 C.20 C.20+ C.47 K.1.2.3 O.4.2a.1
4.1b e
open lettergreep, ● steden, gaten, holen, benodigdhe- S.3.23 gevolgd door letter- den O.4.2c.4 greep met stomme e - meervoud met klankverandering
4.1c /e
open lettergreep, ● bodem, hoger, peper, negen, gevolgd door letter- hamer greep met stomme e - geen meervoud
-
4.1d /e
open lettergreep, ● woning, nodig, vrolijk, lelijke gevolgd door lettergreep met stomme e - woorden op ~ig, ~ing, ~lijk
4.1e /e
open lettergreep, ● dommeriken, zaniken gevolgd door lettergreep met stomme e * zie 2.2e,g voor luiwammesen, - open: de klinker is hannesen, bajesen een stomme e
ref
SLO-aanduiding (Commissie-Meijerink) / voorbeelden SLO, Cito, Cito-aanduiding / Leerplan Katholiek BasisLeerplan Katholiek Basisonderwijs (VL) / onderwijs, OVSG Onderwijssecretariaat van de Steden en Gemeenten van de Vlaamse Gemeenschap (OVSG)
S.34 1F C.E4 C.M5, E5, M6, E6 C.M7, E7, M8 K.4 O.4
S. klinkerverenkeling C. woorden met open eerste lettergreep; twee lettergrepen C. woorden met open lettergreep; twee of meer lettergrepen [het voorbeeld 'bananen' is ambigu, de eerste open lettergreep valt onder bsb-categorie 4.7] C. woorden met open en/of gesloten lettergeep; twee of meer lettergrepen [aspecifieke categorie, overlappend met C20, C20+, C21, C21+; waarschijnlijk zijn ook andere bsb-4.X-categorieën bedoeld] K. vrije klinker in open lettergreep O. de leerlingen kunnen regelwoorden met vrije klinker aan het eind van een open lettergreep correct schrijven a, e, o, u (verenkelingsregel)
S. straten, bomen C. straten C. soldaten, bananen C. bemanning, terras K. lanen, nemen, boten, muren O. lage, deken, zomer, dure
S.78 O.5
1F
S. meervoud heid-heden [-heden is een meervoud met klankverandering, en past daarom binnen de (algemene) bsb-categorie 4.1b] O. de leerlingen kunnen meervouden correct schrijven: met -en, -heden (+ klankverandering)
S. eenheden C. bemanning, terras O. stad - steden, schip schepen, snelheid - snelheden
S.3.18
S.56
1F
S. woorden met uitgang -ing S. buiging [waarom -ing pas bij 56? geen extra spellingmoeilijkheid, dus geen aparte bsb-categorie; tenzij bedoeld is bsbcategorie 4.1d en 4.2c; maar dan klopt het voorbeeld niet]
C.43
C.M8
C. meervoud van woorden op onbeklemtoonde -es, -ik of C. lemmeten, monniken -et; twee of meer lettergrepen
gesloten 4.2a /d lettergrepen, inheems
gesloten lettergreep, gevolgd door lettergreep met stomme e - meervoud of werkwoord op ~en, vormen op ~e, verkleinwoord op ~etje
● schrappen, tellen, klimmen, poppen, plukken, verpakken, bestellen, godinnen, felle, tamme, kannetje, bommetje, hindernissen
S.34 1F C.E4 C.M5, E5, M6, E6 C.M7, E7, M8 K.4 O.4 O.4
S. medeklinkerverdubbeling C. woorden met gesloten eerste lettergreep; twee lettergrepen C. woorden met gesloten lettergreep; twee of meer lettergrepen C. woorden met open en/of gesloten lettergeep; twee of meer lettergrepen [aspecifieke categorie, overlappend met C20, C20+, C21, C21+; waarschijnlijk zijn ook andere bsb-4.X-categorieën bedoeld] K. verdubbeling van de medeklinker O. De leerlingen kunnen regelwoorden met dubbele medeklinker correct schrijven. (verdubbelingsregel)
S. woorden met uitgang -ing S. buiging [waarom -ing pas bij 56? geen extra spellingmoeilijkheid, dus geen aparte bsb-categorie; tenzij bedoeld is bsbcategorie 4.1d en 4.2c; maar dan klopt het voorbeeld niet]
4.2b /d
gesloten lettergreep, ● binnen, nummer, effen, korrel, gevolgd door letter- gemiddelde, verbitterd, dwarrelen, greep met stomme e babbelen, bibberen - geen meervoud
-
4.2c /d
gesloten lettergreep, ● sappige, pittig, verschrikkelijk, gevolgd door letter- vergissing greep met stomme e - woorden op ~ig, ~ing, ~lijk
S.3.18
S.56
4.2d /d
met digraaf gesloten lettergreep, gevolgd door lettergreep met stomme e - woorden met ch - woorden met ng
● kachel, richel, bochel, kuchen ● angel, engel, vinger, longen, slungel
K.1.12.2 O.3.4
K.5 O.3
open en 4.7a /f gesloten lettergrepen, uitheems
open of gesloten lettergreep, in leenwoorden - kort en klemtoon
● koffie, massa, kassa, mammoet, tennis, programma, accu, hobby, gymmen, amaryllis, portretten, modellen, pakketten
-
4.7b /f
open of gesloten lettergreep, in leenwoorden - lang en klemtoon
● tralie, olie, basis, poriën, super
-
4.7c /f
open of gesloten lettergreep, in leenwoorden - kort en geen klemtoon
● terras, perron, klassiek, effect, pakket, hallo, ballet, rapport, akkoord, apparaat
-
* in bsb niet gecodeerd; te vinden als { a ; A ; - } gevolgd door { ch ; x ; 2.8 } etc.
* met name bij de laatste voorbeelden (met /ɑ/ in de eerste syllabe) is indeling in 4.7d denkbaar
pag. 140
S.2.8 C.21 C.21+ C.47 K.3.7 O.4.2a.3
1F
K. bijzondere gevallen: voor -ch O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden met vrije klinker in open lettergreep (kort uitgesproken!) correct schrijven [vrije klinker, kort uitgesproken, in open lettergreep?]
S. bruggen, petten C. bruggen C. trommel, oppasser C. bemanning, terras K. pannen, flessen, kikker, mollen, kudde, karren, Vallen, zetten, winnen O. appel, bellen, kippen, mollen, muggen
K. kachel, lachen, kuchen O. lachen
4.7d /f
eindklinker
open of gesloten lettergreep, in leenwoorden - kort of lang, geen klemtoon
● banaan, kabaal, galop, agent, kapot, paleis
K.1.12.1 O.2.7.1 O.3.4
4.7e /f
open of gesloten lettergreep, in leenwoorden - lang en geen klemtoon
● lokaal, hotel, helaas, metaal, brutaal
4.7f /f
open of gesloten lettergreep, in leenwoorden - kort en lang, afwijkend van inheems
● regisseren (iss =/is/, niet /ɩs/), coveren (ov = /ↄv/, niet /ov/), concurreren (urr = /ɵr/, niet /yr/)
-
4.3
~a, ~o of ~u
● sla, stro, nu, vlo, ga, prima, auto, judo, radio, video, zebra, villa, foto, paraplu
S.2.7 S.3.24 C.15 C.15+ K.1.2.4 O.3.2 O.4.2c.6
4.4a /b
~ie, ~i
● knie, drie, koffie, jullie, herrie, olie, S.5.6 ruzie, tralie, familie, kanarie, juli, S.3.25 januari, taxi, ski
4.4b /b
~/(t)si/ = ~tie
K.5 O.3 O.3
K. bijzondere gevallen: a in open lettergreep van oorK. adres, banaan, opa spronkelijk vreemde woorden O. agent, fabriek, kanon O. de leerlingen kunnen meerlettergrepige woorden O. kabouter correct schrijven [de aanduiding meerlettergrepige woorden is niet adequaat gezien de voorbeelden] O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden met vrije klinker in open lettergreep (kort uitgesproken!) correct schrijven [dit is toch een ander geval dan kachel, het eerste gevulde vak hierboven]
* vooral bij leenwoorden met een onbeklemtoonde /a/ is er twijfel over lang /a/ of kort /ɑ/, en daardoor over eventuele verdubbeling van de volgende medeklinkerletter (4.7d is verwant aan het probleem 'twijfel over klank, klankzuiverheid') -
* zie ook 4.7e, vooral bij /a/ of /ɑ/
S.34 S.78 C.E4 C.M5 K.4 O.3 O.7
1F
S. woorden met -a, -o, -u S. meervoud op -a [bijzondere woordvorming, geen aparte bsb-categorie] C. woorden met -a, -o of -u; één of twee lettergrepen C. woorden met -a, -o of -u; twee of meer lettergrepen K. vrije klinker a en o en u op het einde van een woord O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden met vrije klinker a, o, u aan het eind van een woord correct schrijven O. de leerlingen kunnen meervouden correct schrijven: (-um) -a, (-cus) -ci
S. papa, foto, nu S. musea C. vla, zo, nu, hoera, auto C. opera, hobo, paraplu K. ja, nu, zo, ga O. ja, zo, nu O. musea, politici
S.56 S.78
1F
S. woorden waarin /ie/ geschreven als i [de genoemde voorbeelden betreffen verschillende categorieën, 'januari' past, rest in bsb.cat 3.3] S. meervoud op -i [bijzondere woordvorming, geen aparte bsb-categorie]
S. liter, olifant, januari S. critici
S.5.9 C.30 C.30 O.3.6.4
S.56 C.E6 C.E7, M8 O.6
1F
S. woorden met -tie C. woorden met -tie; twee of meer lettergrepen C. woorden met -tie; twee of meer lettergrepen [C.30 staat twee keer in overzicht] O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden correct schrijven, met t als s
S. politie C. reparatie, notitie C. auditie, manifestatie O. politie
S.2.6 K.1.2.5 K.1.2.6 O.2.6
S.34 K.3 K.4 O.3
1F
S. woorden met -ee K. vrije klinker ee aan het einde van een woord K. vrije klinker ee aan het einde van een lettergreep O. de leerlingen kunnen woorden met vrije klinker ee aan het eind van een woord correct schrijven (ook in samenstellingen)
S. zee, twee K. zee, twee K. zeeman, tweetal, meegaan O. zee, meedoen, tweemaal
* zie ook 3.3 ● politie, portie, actie * zie ook 3.3
4.5
~ee
● zee, twee, slee, toffee, heimwee, idee, puree, dictee, diarree, portemonnee * zie ook 3.2
pag. 141
meervoud & bezitsvorm
samenstellingen en samenkoppelingen
-s-
4.6
~ooch~
● goochelaar, goochelt, goochelen, verloochenen
K.1.2.7 O.3.6.3 O.4.2a.2
K.6 O.5 O.5
K. vrije klinker o voor -ch O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden correct schrijven, met oo voor ch O. de leerlingen kunnen regelwoorden met vrije klinker oo voor ch correct schrijven [twee categorieën met hetzelfde voorbeeld]
K. goochelaar, loochenen O. goochelaar O. goochelaar
9.1a /c
meervoud ~s na medeklinker
● sleutels, stumperds
S.3.5 O.4.2c.2
S.34 O.4
1F
S. meervoudsvorming met -en of -s [hier alleen -s; zie ook bsb-categorie 2.2 en slo-categorie 3.2] O. de leerlingen kunnen meervouden correct schrijven: met -s
S. boeken, sleutels O. vogels
9.1b /c
meervoud ~s na klinker
● kangoeroes, tralies, tantes, dictees, S.3.19 bureaus, coupés O.4.2c.2 O.4.2c.5
S.56 O.4 O.6
1S/2F
S. meervouds- -s na klinker O. de leerlingen kunnen meervouden correct schrijven: met -s O. de leerlingen kunnen meervouden correct schrijven: met és
S. meisjes O. tantes, bureaus O. cafés
9.1c /c
meervoud ~'s
● agenda's, auto's, taxi's, menu's ● baby's, hobby's ● b's, j's
S.3.16 C.29 C.29b+ K.5.1.3 O.4.2c.5
S.56 1S/2F C.E6 C.M7, E7, M8 K.7 O.6
S. woorden eindigend op ’s C. woorden beginnend met 's of eindigend op 's; één of meer lettergrepen ['s om verschillende redenen, zie bsb-categorie 9.3, 12.2] C. woorden eindigend op 's; één of meer lettergrepen K. weglatingsteken (apostrof): woorden op vrije klinker -a, -i, -o, -u, -y waaraan 's wordt toegevoegd O. de leerlingen kunnen meervouden correct schrijven: met 's
S. komma’s, lolly’s C. diploma's, 's middags C. zonne-energie, e-mail K. Anna's, opa's, taxi's, piano's, menu's, baby's O. foto's, baby's
9.3
~'s bezitsvorm ~s bezitsvorm ~' bezitsvorm
● Anna's fiets, Heidi's jas, Harry's schoenen ● Martines boek, Jaaks pen, Renés triomf ● Rubens' schilderijen, Felix' kattenvoer
S.C.29 C.29b+ K.5.1.3
C.E6 C.M7, E7, M8 K.7
C. woorden beginnend met 's of eindigend op 's; één of C. diploma's, 's middags meer lettergrepen C. agenda's, Carlo's ['s om verschillende redenen, zie bsb-categorie 9.1c, 12.2] K. Anna's, opa's, baby's C. woorden eindigend op 's; één of meer lettergrepen K. weglatingsteken (apostrof): woorden op vrije klinker -a, -i, -o, -u, -y waaraan 's wordt toegevoegd
7.4
tussen-s
● stadspark, varkenshok, (dus) varkensstal, stationshal, (dus) stationschef, knoopsgat, enigszins ● reisleider*, kokosnoot*, handstand*, sneeuwstorm*, fietssport*, huiszoeking*
S.3.30 C.34 K.3.24.4 O.3.7 O.3.9.2
S.78 C.M8 K.8 O.6 O.7
3F
S. tussenklank -s of -e(n)** ['stadsdeel' heeft geen moeilijkheid op 3F-niveau] C. tussenletters -n- en -s- in samenstellingen; twee of meer lettergrepen K. woorden met medeklinkers die niet worden uitgesproken, maar wel geschreven: woorden met bijzondere uitspraak O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden met medeklinkers die niet worden uitgesproken (wel geschreven) correct schrijven O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden in samenstellingen correct schrijven
S. stadsdeel C. pannenkoek, dorpsschool K. enigszins, geenszins O. enigszins O. dorpsschool
S.3.31
S.78
3F
S. aaneenschrijven of los schrijven**
S. kleinkind/klein kind, tenslotte/ten slotte
* strikt genomen in te delen in 7.1, er is immers geen tussenklank
aaneen of los 11.1a /b aaneenschrijven of los
pag. 142
● tenslotte, tenminste, evengoed, tekort ● ten slotte, ten minste, even goed, te kort
klinkerbotsing
pag. 143
11.1b /b met een streepje
● Frans-Duits, Baarle-Nassau, BaarleHertog, doe-het-zelfzaak, NoordSpanje, Nieuwpoort-Bad ● niet-rokers, ex-trainer, SintTruiden, oer-Hollands, kopje-onder, haasjeover
11.2
getallen: aaneen trema los
K.5.2.1 K.5.2.2 K.5.2.3 O.4.2f.1
K.7 K.7 K.7 O.6
K. liggend streepje: samenstellingen van aardrijkskundige namen en hun afleidingen K. liggend streepje: samenstellingen met Sint K. liggend streepje: samenstellingen met … (K. de overige gevallen voor het schrijven van het deelteken worden niet systematisch aangeleerd in de lagere school) O. de leerlingen kunnen woordtekens passend gebruiken in frequent voorkomende woorden indien het gaat om: liggend streepje
● eenendertig, vijfhonderd, tweedui- C.36 zend, zesennegentig, honderdachtendertig ● tweeëndertig, drieënveertig ● zesduizend honderd, een miljoen driehonderd duizend negenhonderdzevenentwintig ● vijf twaalfde, drie achtste
E7, M8
C. woorden met een trema; twee of meer lettergrepen C. drieëntwintig, ruïne [zie ook bsb-categorie 10.1] (K. het aaneenschrijven van woorden zoals getallen: de regels voor het aaneenschrijven van woorden worden niet systematisch aangeleerd in de lagere school)
niets
10.3a /b geen trema
● liniaal, officieel, ideaal, ritueel, laboratorium, buiig, begroeiing, modieuze, duo, glijijzer
S.2.13 C.42 K.1.5.2 K.1.12.3
S.78 C.M8 K.8 K.7
uitzonderlijk
10.3b /b uitzonderlijk geen trema
● zoiets, museum, paella
K.1.12.3
K.7
trema
10.1
trema
● reünie, reliëf, kopiëren, geïllustreerd, zeeën, knieën, reëel, ruïne, coördinator, hygiëne, bacteriën, officiële, beëindigen, naïef, epidemieën, onderzeeër
S.2.15 C.36 K.5.3 O.4.2c.5 O.4.2f.3
S.78 C.E7, M8 K.7 O.6 O.6
streepje
10.2
streepje
● na-apen, zo-even, radiouitzending, zonne-energie, autoongeval, zee-egel, vanille-ijs
S.2.16 C.35
S.78 C.M8
1F
K. West-Vlaanderen, West-Vlaams K. Sint-Niklaas K. O. -L. -Vrouwekerk O. oud-leerling, Oost-Vlaanderen, Sint-Niklaas, na-apen
S. woorden met uitgang -iaal, -ieel, -eaal, -ueel [opm.: wat is de bedoeling van deze slo-categorie? het zijn geen morfologische uitgangen] [uitheemse woorden? dan bsb-categorieën 3.X] [klinkerbotsing zonder trema? dan bsb-categorie 10.3] C. woorden met -iaal, -ieel, -ueel of -eaal; twee of meer lettergrepen [zie opmerking hierboven] K. vrije klinker u in woorden met -ueel K. bijzondere gevallen: woorden op -eum
S. liniaal, officieel, ideaal, ritueel C. speciaal, ritueel, ideaal K. eventueel, individueel K. laboratorium
K. bijzondere gevallen: woorden op -eum
K. museum
3F
S. woorden met trema** C. woorden met een trema; twee of meer lettergrepen [zie ook bsb-categorie 11.2] K. trema (deelteken): volgende typen komen in aanmerking (de overige gevallen voor het schrijven van het deelteken worden niet systematisch aangeleerd in de lagere school) O. de leerlingen kunnen meervouden correct schrijven: met -ën, -¨n O. de leerlingen kunnen woordtekens passend gebruiken in frequent voorkomende woorden indien het gaat om: trema
S. ruïne, skiën, poriën, knieën, zeeën C. drieëntwintig, ruïne K. geëindigd, geërfd, knieën, feeën, zeeën, België, Azië O. feeën, bacteriën O. patiënt, maïs
3F
S. woorden met koppelteken** C. koppelteken in samenstellingen; twee of meer lettergrepen [- om verschillende redenen, zie bsb-categorie 12.1]
S. zonne-energie C. zonne-energie, e-mail
overige regels
afbreekregels 14.1
afbreking
● feest-tent, hand-doek, cir-cusS.2.14 num-mer, avon-tu-ren-boek, ontdek-kings-rei-zi-ger, sport-wed-strijd, po-li-tie-bu-reau, plat-te-grond, achter-blij-ven, len-te-weer
S.78
1S/2F
S. afbreekregels K. "Er dient een onderscheid gemaakt te worden tussen het afbreken van woorden bij het schrijven en het onderscheiden van lettergrepen bij het leren decoderen van geschreven taal. Lettergrepen herkennen en onderscheiden is een belangrijk hulpmiddel dat kinderen ondersteunt als ze leren lezen en schrijven. De regels voor het afbreken van woorden bij het schrijven is een doel dat de lagere school niet dient na te streven. Ze worden er niet systematisch aangeleerd. Voor het afbreken van woorden dienen de kinderen volgende vuistregels meegegeven te worden: - Breek zo weinig mogelijk af. - Breek altijd zinvol af."
ref
SLO-aanduiding (Commissie-Meijerink) / voorbeelden SLO, Cito, Cito-aanduiding / Leerplan Katholiek BasisLeerplan Katholiek Basisonderwijs (VL) / onderwijs, OVSG Onderwijssecretariaat van de Steden en Gemeenten van de Vlaamse Gemeenschap (OVSG)
* de blauwe streepjes staan op samen-stel-lings-grenzen; breek bij voorkeur hier af
Tabel deel 3: bouwstenen onderwerp
onderdeel
bsbbsb-aanduiding categorie
voorbeelden
SLO (S.) niveau Cito (C.) Kath.VL (K.) OVSG (O.)
verlengingsregel
eind-d, -b, -g
6.1a /c
/t/ met d
● hond (want: honden), ochtend (want: ochtenden), gemiddeld (gemiddelde), stad (steden)
S.3.1 C.18 C.18+ K.3.5 O.4.2a.4
S.34 1F C.M4, E4 C.M5, E5, M6 K.4 O.3
S. woorden eindigend op -d (verlengingsregel eenlettergrepige woorden) C. woorden met -d; één lettergreep C. woorden met -d(-); één of meer lettergrepen K. woorden met d, b of g achteraan O. de leerlingen kunnen regelwoorden met nietklankzuivere eindletter d of b correct schrijven (verlengingsregel)
S. hond, paard C. hond, strand C. brandweer, handvat K. hond, gespeeld O. bad
6.1b /c
/p/ met b
● web (webben), schub (schubben)
S.3.20 C.33 K.3.5 O.4.2a.4
S.78 C.M7, E7 K.4 O.3
S. woorden eindigend op -b C. woorden met -b; één of meer lettergrepen K. woorden met d, b of g achteraan O. de leerlingen kunnen regelwoorden met nietklankzuivere eindletter d of b correct schrijven (verlengingsregel)
S. web C. krab, voetbalclub K. web, heb O. web
6.1c /c
/χ/ met g
● hoog (hoge), vlug (vlugge), zielig (zielige), verjaardag (verjaardagen)
K.3.5
K.4
K. woorden met d, b of g achteraan
K. weg, lig, zeg, nog
f/v & s/z: in 6.3a /b finale positie niet constant
v verandert in f
● raven – raaf, graven – graaf, beven S.2.10 – beeft, olijven – olijf, scherven – C.22 scherf
S.56 C.E5, M6
1F
S. woorden met f/v-wisseling C. verandering van -f in -v- en -s in -z- bij vervoeging en meervoudsvorming; twee of meer lettergrepen [uit 'brave' blijkt dat ook verbuiging meetelt]
S. braaf - brave C. brave, muizen, brieven
6.3b /b
z verandert in s
● grazen – graast, dozen – doos, S.2.11 dwaze – dwaas, glazen – glas, lezen – C.22 lees
S.56 C.E5, M6
1F
S. woorden met s/z-wisseling C. verandering van -f in -v- en -s in -z- bij vervoeging en meervoudsvorming; twee of meer lettergrepen
S. huis - huizen C. brave, muizen, brieven
pag. 144
1F
klank(cluster)stomme e: letinheems ter(cluster)koppeli cluster ng
pag. 145
2.1a /b
stomme e als enige klinker van het woord
● de, een, het, je, we, me
K.1.11.1 O.3.3.1
K.3 O.3
2.1b /b
stomme e be~, ge~, ver~, te~
● bewaar, bezoek, gebak, getal, gezin, verkeer, vertrekt, terug, tevreden
S.3.3 C.10 C.10+ K.1.11.2 O.3.3.2
S.34 C.M4, E4 C.M5 K.4 O.3
2.2a /h
stomme e woordeinde
● groene, bonte, verse, sterke, nauwe, zieke
S.3.17
S.56
2.2b /h
stomme e ~en
● bloemen, mensen, bouten, kringen K.1.11.2 K.3.24.1.1 * meervoudsvormen van werkwoor- O.4.2c.1 den horen in de betreffende categorieën (8.X)
K.4 K.4 O.3
2.2c /h
stomme e ~en
● houten, koperen
S.3.28 C.45 K.3.24.1.2
S.78 C.M8 K.6
2.2d /h
stomme e ~en
● velen, allen, beiden
S.4.16
2.2e /h
stomme e ~el, ~er, ~en, ~es ~ster
● spiegel, wortel, poeder, winter, keuken, varken, dreumes ● werkster,
2.2f /h
stomme e ~em
● bliksem, bloesem, adem
K. de doffe klinker, open lettergreep O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden met doffe klinker voorgesteld door e, ee, i, ij, o correct schrijven: e of ee in éénlettergrepige woorden
K. de, me, ze O. de, je, we, ze, te, het, een
1F
S. woorden met ge-, be-, ver-, teC. woorden met ge-, be-, ver- of met -el, -er, -en; twee lettergrepen C. woorden met ge-, be-, ver- of met -el, -er, -en; twee of meer lettergrepen K. de doffe klinker, voorvoegsels O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden met doffe klinker voorgesteld door e, ee, i, ij, o correct schrijven: e in woorden met voorvoegsels: be-, ge-, ver- of e in woorden eindigend op -e, -en, -el, er
S. genoeg, bezoek, verschil, terug C. begin, vlieger C. verzinsel, bedrieger K. beginnen, gevaar, verlies, verstaan O. betaal, getal, verkoop, tante, jongen, winkel, minder
1F
S. vorming bijvoeglijk naamwoord S. blauwe, grote [dit is merkwaardig, blauwe pas op 56 en breedte op 34?] K. de doffe klinker, onbeklemtoonde lettergreep K. woorden met medeklinkers die niet worden uitgesproken, maar wel geschreven: woorden met -n aan het einde van een doffe lettergreep O. de leerlingen kunnen meervouden correct schrijven: met -en
K. moeten, winkel, deuren, vader, moeder K. manden, kaarten, hebben O. bergen, bomen, katten
1S/2F
S. stoffelijk bijvoeglijk naamwoord C. stoffelijke bijvoeglijke naamwoorden; twee of meer lettergrepen K. woorden met medeklinkers die niet worden uitgesproken, maar wel geschreven: woorden met -n aan het einde van een doffe lettergreep
S. ijzeren C. houten, zilveren, wollen K. gouden, marmeren, zilveren
S.78
1S/2F
S. meervouds- -n bij zelfstandig gebruikte verwijzing
S. alle/allen
S.3.2 C.10 C.10+ K.1.11.2
S.34 C.M4, E4 C.M5 K.4
1F
S. woorden met uitgang -el, -er, -en, -te [breedte past hier niet, maar hoort bij bsb-categorie 2.2j] C. woorden met ge-, be-, ver- of met -el, -er, -en; twee lettergrepen C. woorden met ge-, be-, ver- of met -el, -er, -en; twee of meer lettergrepen K. de doffe klinker, onbeklemtoonde lettergreep
S. sleutel, moeder, molen, breedte C. begin, vlieger C. verzinsel, bedrieger K. moeten, winkel, deuren, vader, moeder
S.3.9 C.23 K.1.11.6 O.3.3.4
S.56 C.E5, M6 K.6 O.5
1F
S. woorden met uitgang -em C. woorden met -em, -elen, -enen of -eren; twee of meer lettergrepen K. de doffe klinker, in frequente woorden op -em O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden met doffe klinker voorgesteld door e, ee, i, ij, o correct schrijven: e, i of ij in woorden eindigend op -em, -ig, -is, -lijk
S. stiekem C. stiekem, kinderen K. adem O. bliksem
2.2g /h
stomme e ● wandelen, babbelen, bibberen, ~elen, ~eren, ~enen, kinderen, betekenen, oefenen, ~emen, ~esen bliksemen, ademen, hannesen
S.3.10 C.23 K.1.11.3 O.3.3.3 O.4.2c.2
S.56 C.E5, M6 K.5 O.4 O.4
1F
S. woorden met -elen, -enen, -eren [vermoedelijk ook -emen, -esen] C. woorden met -em, -elen, -enen of -eren; twee of meer lettergrepen [waarom niet -emen?] K. de doffe klinker, -eren, -elen, -enen O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden met doffe klinker voorgesteld door e, ee, i, ij, o correct schrijven: e in woorden eindigend op -eren, -elen, -enen O. de leerlingen kunnen meervouden correct schrijven: met -eren
S. wandelen, oefenen, kinderen C. stiekem, kinderen K. kinderen, bewonderen, meubelen, tekenen O. kinderen, wandelen, rekenen O. kinderen
2.2h /h
stomme e ~te, de
● ruimte, breedte ● horde, bende
S.3.2
S.34
1F
S. woorden met uitgang -el, -er, -en, -te [behalve breedte horen deze in bsb-categorie 2.2g]
S. sleutel, moeder, molen, breedte
2.3
stomme e ~ig, ~ige
● deftig, aardig, ernstig, geduldig, deftige, keurige, moedige, gulzige
S.3.12 C.24 C.24+ K.1.11.5 O.3.3.4
S.56 1F C.M5, E5, M6 C.M7 K.6 O.5
S. woorden met uitgang -ig C. woorden met -lijk of -ig; twee lettergrepen C. woorden met -lijk(-) of -ig(-); twee of meer lettergrepen K. de doffe klinker, achtervoegsels -ig, ige; -erig, erige O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden met doffe klinker voorgesteld door e, ee, i, ij, o correct schrijven: e, i of ij in woorden eindigend op -em, -ig, -is, -lijk
S. veilig C. lelijk, eerlijk, stevig C. dagelijks, geheimzinnig K. voorzichtig, eeuwige, bezichtigen, verkondigen; houterig O. rustig
stomme e ~lijk, ~lijke
● sierlijk, eerlijk, gevaarlijk, duidelijk, S.3.11 zuidelijke, feestelijke, gezamenlijke C.24 C.24+ * zie ook 4.1 en 4.2: open en gesloK.1.11.5 ten lettergrepen O.3.3.4 * zie ook 6.5 voor achtervoegsels
S.56 1F C.M5, E5, M6 C.M7 K.6 O.5
S. woorden met uitgang -lijk C. woorden met -lijk of -ig; twee lettergrepen C. woorden met -lijk(-) of -ig(-); twee of meer lettergrepen K. de doffe klinker, achtervoegsels -(e)lijk, -(e)lijke O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden met doffe klinker voorgesteld door e, ee, i, ij, o correct schrijven: e, i of ij in woorden eindigend op -em, -ig, -is, -lijk O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden met medeklinkers die niet worden uitgesproken (wel geschreven) correct schrijven
S. eerlijk C. lelijk, eerlijk, stevig C. dagelijks, geheimzinnig K. innerlijk, koninklijk, moeilijke, hartelijke O. eerlijk O. gezamenlijk
aai, ooi, oei
● saai, zwaait, lawaai, haaien, kooi, prooi, gooit, mooie, foei, groeien, moeilijk
S.34 C.M4 C.M5 K.4 K.4 O.3
1F
S. woorden met -aai, -ooi, -oei C. woorden met -aai, -ooi of -oei; één lettergreep C. woorden met -aai(-), -ooi(-) of -oei(-); twee of meer lettergrepen K. tweeklanken: aai, oei, ooi K. tweeklanken gevolgd door een doffe lettergreep O. de leerlingen kunnen MKM- en KM-woorden met een tweeklank correct schrijven met de onechte tweeklanken: aai, ooi, oei
S. saai, mooi, boei C. saai, kooi, foei C. lawaai, rotzooi, geloei K. fraai, groei, kooi, draai K. fraaie, boeien, kooien, groeien, draaien, gooien O. taai, kooi, foei
eeuw, ieuw, uw
● sneeuw, leeuw, schreeuwt, kieuw, S.2.5 nieuwe, nieuws, schuw, duwtje, C.19 schaduw C.19+ K.1.5.1 K.2.1.3 O.2.2.2 O.3.6.1
S.34 C.E4 C.M5, E5 K.5 K.5 O.3 O.3
1F
S. woorden met -eeuw, -ieuw C. woorden met -eeuw, -ieuw of -uw; één lettergreep C. woorden met (-)eeuw(-), -ieuw(-) of -uw(-); twee of meer lettergrepen K. vrije klinker u in woorden met -uw K. tweeklanken: eeuw, ieuw O. de leerlingen kunnen MKM- en KM-woorden met een tweeklank correct schrijven met de onechte tweeklanken: eeu-w, ieu-w O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden correct schrijven, met -uw
S. leeuw, nieuw C. sneeuw, kieuw, ruw C. leeuwin, zwaluw K. ruw, uw, duw K. leeuw, nieuw, geeuw O. meeuw, nieuw O. ruw
* zie ook 4.1 en 4.2
2.4
klinkercluster 2.6
2.7
pag. 146
S.2.4 C.12 C.12+ K.2.1.2 K.4 O.2.2.1
medeklinker- 2.8c /c cluster
2.9b /b
~sch ~schr
● schaar, scheef, schik ● schraap, schroef, schrik
S.2.2 C.6 C.6+ K.3.3.2.6
S.34 C.E3, M4, E4 C.M5, E5 K.4
1F
S. woorden met sch(r)C. woorden met sch- of schr-; één lettergreep C. woorden met (-)sch- of (-)schr-; twee of meer lettergrepen K. woorden met één of meer medeklinkers vooraan en achteraan, meer dan één medeklinker
S. school, schrik C. schaal, schrik C. schoolbus, schrikdraad K. school, schrik
/ŋk/ = nk
● bank, plank, donker, drankje, winkel, koninklijk, toegankelijk
S.2.3 C.7 C.7+ K.3.6.2
S.34 1F C.E3, M4, E4 C.M5, E5, M6 K.4
S. woorden met -nk C. woorden met -ng of -nk; één lettergreep C. woorden met -ng(-) of -nk(-); twee of meer lettergrepen K. woorden met -ng en -nk
S. bank C. bang, flink C. lengte, anker K. bank, winkel, links, denkt
K.3.4 K.3.10
K.6 K.7
K. medeklinkercombinaties [niet duidelijk welk criterium hier geldt] K. dubbele medeklinker in moeilijke woorden [het gaat hier om verschillende gevallen; noch heeft geen dubbele medeklinker; apert 'moeilijke woorden' zijn interessant in de bsb, maar dan op het niveau van voorspelbare fouten]
K. kindje, boontje, boompje, school, dicht K. onmiddellijk, parallellogram, misschien, noch
S.3.14 C.31 C.31+ K.3.11 O.3.6.4
S.56 C.E6 C.M7, E7 K.7 O.6
1F
S. woorden met uitgang -heid C. woorden met -teit of -heid; twee of meer lettergrepen C. woorden met -teit of -heid; twee of meer lettergrepen [geen verschil tussen C.31 en C.31+] K. de achtervoegsels -heid en -teit O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden correct schrijven, met achtervoegsels -heid en -teit
S. eenheid C. kwaliteit, eenheid C. majesteit, overheid K. waarheid, kwaliteit O. snelheid
S.3.4 K.3.24.1.3 K.3.24.3.3 K.3.24.3.5 O.3.7
S.34 K.8 K.7 K.8 O.6
1F
S. woorden met ontK. woorden met medeklinkers die niet worden uitgesproken, maar wel geschreven: woorden met -n aan het einde van een doffe lettergreep K. (2x) woorden met medeklinkers die niet worden uitgesproken, maar wel geschreven: woorden met bijzondere uitspraak O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden met medeklinkers die niet worden uitgesproken (wel geschreven) correct schrijven
S. ontdekken K. gezamenlijk, openlijk K. ontdekken O. ontdekking, dichtste O. gezamenlijk
S.3.18
S.56
1F
S. woorden met uitgang -ing S. buiging [waarom -ing pas bij 56? geen extra spellingmoeilijkheid; tenzij bedoeld is bsb-categorie 4.1d daling en 4.2c helling, maar dan is het slo-voorbeeld buiging onjuist]
* puddinkje, pinkje: zie categorie 9.2d
morfemen
etymologie, inheems
3.8a /b
~heid
● snelheid, vrijheid, lenigheid
voor en achtervoegsels
6.2
constante woordde- ● verrassing, verroeren, ontdekken, len met voorvoegsel; ontdooien, onnodig, onttrekken met achtervoegsel ● jongens, raadsel, breedst, slechtst, grootte, fietsster, buiig, vergroeiing, eindeloos, openlijk, doelloos, onmiddellijk, roodachtig, waakzaam, plaatje*, flesje*, kastje*, broodjes* * zie 9.2; zie ook 3.10
6.5
pag. 147
inheemse en uit● abonnement, dreigement heemse achtervoeg- ● kruidenier, vliegenier sels ● amtenaar, tekenaar ● beeltenis, belevenis, duisternis ● liefhebberij, bloemisterij ● bangerik, gemenerik ● buiging, aanwijzing
pag. 148
verkleinvorm 9.2a /d
verkleinwoord ~je, ~tje, ~pje, ~etje
● boekje, zakje, kaarsjes, jongetjes, aspirientje ● kraampje, bodempje, velletje, vlaggetje
S.3.7 S.3.8 C.9 C.9+ K.3.24.3.1 K.3.24.3.4 O.3.7 O.4.2b.1.1 O.4.2b.1.2 O.4.2b.2.1 O.4.2b.2.3 O.4.2b.2.4
S.34 S.56 C.M4 C.E5, M6 K.5 K.7 O.6 O.3 O.4 O.3 O.3 O.4
1F
S. verkleinwoorden met uitgang -je, -tje verkleinwoorden met uitgang -je na -d en -t,-pje, -etje [opm.: na -d en -t in bsb-categorie 9.2b] C. verkleinwoorden met uitgang -je of -tje; twee lettergrepen C. verkleinwoorden met uitgang -je (na -d en -t), -pje of etje; twee of meer lettergrepen K. (2x) woorden met medeklinkers die niet worden uitgesproken, maar wel geschreven: woorden met bijzondere uitspraak O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden met medeklinkers die niet worden uitgesproken (wel geschreven) correct schrijven O. de leerlingen kunnen verkleinwoorden correct schrijven indien het gaat om: toevoeging van -je waarbij het grondwoord niet verandert O. … toevoeging van -je waarbij het grondwoord verandert O. … toevoeging van -tje waarbij het grondwoord niet verandert O. … toevoeging van -pje O. … toevoeging van -etje waarbij het grondwoord verandert
S. huisje, boekje, schaaltje [vriendje, plantje,] raampje, dingetje, karretje C. huisje, stoeltje C. vriendje, schuimpje, rolletje K. jasje, zusje K. zachtjes, lichtjes O. feestje, zachtjes O. hoekje, hoedje, lichtje O. blad - blaadje O. broertje, lelietje O. boompje, riempje O. vel - velletje, kar karretje
9.2b /d
verkleinwoord ~je na t of d
● plaatje, feestje, hoedje, blaadje
S.3.8 C.9+
S.56 C.E5, M6
1F
S. verkleinwoorden met uitgang -je na -d en -t,-pje, -etje [opm.: -pje, -etje in bsb-categorie 9.2a] C. verkleinwoorden met uitgang -je (na -d en -t), -pje of etje; twee of meer lettergrepen
S. vriendje, plantje, [raampje, dingetje, karretje] C. vriendje, schuimpje, rolletje
9.2c /d
verkleinwoord ~tje, ~'tje, ~je na klinkerletter
● menuutje, fotootje, villaatje, ideetje ● skietje, taxietje, cafeetje, coupeetje ● baby'tje, lolly'tje ● cadeautje, coboytje, etuitje ● cakeje, quoteje
S.3.22 C.46 O.4.2b.2.2
S.78 C.M7, E7 O.5
1S/2F
S. verkleinwoord na open lettergreep op -a, -e, -o, -u [op -e, aveetje, koetje, knietje, barbecuetje? of na -ee?] C. verkleinwoorden met -aatje, -ootje, -uutje en met de uitgang -nkje; twee of meer lettergrepen O. de leerlingen kunnen verkleinwoorden correct schrijven indien het gaat om: toevoeging van -tje waarbij het grondwoord verandert O. de leerlingen kunnen verkleinwoorden correct schrijven indien het gaat om: toevoeging van -tje bij uitheemse woorden, waarbij het grondwoord verandert
S. laatje, autootje, parapluutje C. parapluutje, kettinkje O. sla - slaatje, ski - skietje O. machientje, cafeetje, baby'tje
9.2d /d
verkleinwoord ~nkje ● woninkje, relinkje, hellinkje, trillin- S.2.12 kje C.46 ● pinkje, plankje O.4.2b.1.3
S.56 C.M7, E7 O.6
1F
S. verkleinwoorden met ng/nk-wisseling C. verkleinwoorden met -aatje, -ootje, -uutje en met de uitgang -nkje; twee of meer lettergrepen O. de leerlingen kunnen verkleinwoorden correct schrijven indien het gaat om: toevoeging van -je aan woorden die eindigen op -ing waarbij het grondwoord verandert
S. ketting - kettinkje C. parapluutje, kettinkje O. ketting - kettinkje
leenwoorden
achtervoegsels
3.8b /b
~teit
● kwaliteit, universiteit, elektriciteit
S.3.13 C.31 C.31+ K.3.11 O.3.6.4
S.56 C.E6 C.M7, E7 K.7 O.6
1F
S. woorden met uitgang -teit C. woorden met -teit of -heid; twee of meer lettergrepen C. woorden met -teit of -heid; twee of meer lettergrepen [geen verschil tussen C.31 en C.31+] K. de achtervoegsels -heid en -teit O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden correct schrijven, met achtervoegsels -heid en -teit
S. majesteit C. kwaliteit, eenheid C. majesteit, overheid K. waarheid, kwaliteit O. kwaliteit
5.4
~isch, ~ische
● logisch, tragisch, tropisch, humoristische, technische, Belgische
S.3.21 C.41 K.3.7 O.3.6.5
S.78 C.M7, E7 K.7 O.6
1F
S. woorden met uitgang -isch(e) C. woorden met -sch(e); één of meer lettergrepen K. Woorden met-isch, -ische O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden correct schrijven, met isch als is
S. historisch C. historische, racistisch K. Belgisch, kritische O. Belgisch
samenstellingen
(algemeen) geen tussenkank
-e(n)-
pag. 149
-
7.1a
samenstellingen zonder tussenklank
● koelkast, hoofdpijn, bedtijd, zeepbel, fietstocht, schoollokaal, lichtshow, uittrekken (naast uitrekken)
S.3.6 S.3.26 C.13 C.13+ K.3.9 K.3.24.3.3 O.2.7.2 O.2.7.3 O.3.9.1
7.2
tussen-er
● allereerst, allerlaatst, middernacht, zuiderburen, kinderfiets, kinderrijmpje
-
7.3
tussen-e(n)
samenstellingen met tussen-e(n) zijn S.3.29 in de bsb ingedeeld bij hun specifieke S.3.30 spellingmoeilijkheden C.34 O.9.2
K. tussenklanken e, en, s worden niet systematisch aangeleerd in de lagere school S.34 1F S.78 C.M4 C.M5, E5, M6, E6 K.6 K.7 O.4 O.5 O.5
S. samengestelde woorden S. woorden met assimilatieverschijnselen [assimilatieverschijnselen treden algemeen op, geen aparte bsb-categorie] C. samengestelde woorden met twee medeklinkers na elkaar; twee lettergrepen C. samengestelde woorden met meer dan twee medeklinkers na elkaar; twee of meer lettergrepen K. dubbele medeklinker in samenstellingen K. woorden met medeklinkers die niet worden uitgesproken, maar wel geschreven: woorden met bijzondere uitspraak O. de leerlingen kunnen meerlettergrepige woorden correct schrijven in samenstellingen van tweelettergrepige woorden O. de leerlingen kunnen meerlettergrepige woorden correct schrijven in samenstellingen van meerlettergrepige woorden [tweelettergrepige woorden zijn ook meerlettergrepig? of 1, 2, meer?] O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden in samenstellingen correct schrijven
S. tuindeur, schatkist S. afval, zakdoek C. balpen, voetbal C. fietstocht, valstrik K. achttien, handdoek, voorruit K. kerstdag, herfstvruchten, zakdoek O. balpen, aantal, onweer O. lantaarnpaal O. achttien, handdoek
S.78 S7.8 C.M8 O.7
S. tussenletter -n- in samengestelde woorden [welke tussenletter -n- in zonnebloem is bedoeld? vermoedelijk bsb-categorie 7.3e] S. tussenklank -s of -e(n)** [welke tussenklank -e(n) is bedoeld die niet een tussenletter -n- is in een samenstelling?] C. tussenletters -n- en -s- in samenstellingen; twee of meer lettergrepen O. de leerlingen kunnen hoogfrequente woorden in samenstellingen correct schrijven
S. zonnebloem, bessensap S. stadsdeel C. pannenkoek, dorpsschool O. druiventros
1S/2F 3F
homofonen * homofonie is niet redactioneel gecodeerd in de bsb, maar volgt uit een geautomatiseerde bewerking achteraf
homofonen (geen werkwoorden)
7.3a /e
tussen-e(n) kan alleen met en
● molensteen, wagenziek, rekensommetje
-
7.3b /e
tussen-e(n) ● ziekenauto, mannenstem, blinlinkerdeel is persoon denstok, piratenschip
-
7.3c /e
tussen-e(n) ● snottebel, hittegolf, kuddedier, linkerdeel eindigt op geboortedatum, ladekast e (of kan alleen met e)
-
7.3c /e
tussen-e(n) anders en
● paardenbloem, vlooienband, zwijnenstal, vliegenmepper
-
7.3e /e
tussen-e(n) uitzonderingen
● likkebaarden, zonnebril, elleboog, beresterk, reuzehonger ● goedenavond
-
5.6a /b
homofonen ● hart – hard, moed – moet*, schild geen werkwoordelij- – schilt*, krab – krap, slab – slap, peil ke problemen – pijl, eis – ijs, leiden – lijden, rauw – rouw, uittrekken – uitrekken * werkwoorden zijn in de bsb ingedeeld bij hun specifieke spellingmoeilijkheden
11.1a /b aaneenschrijven of los
● tenslotte, tenminste, evengoed, tekort ● ten slotte, ten minste, even goed, te kort
S.3.31
* zie spellingregels / samenstellingen en samenkoppelingen / aaneen of los 5.6b /b
homofonen werkwoorden, zie categorie 8.1 – 8.9
● brand – brandt*, belooft – beloofd*, verwachte – verwachtte*, went – wend – wendt*, boot – bood*, houd – hout – houdt* * werkwoorden zijn in de bsb ingedeeld bij hun specifieke spellingmoeilijkheden
pag. 150
-
[zie spellingregels / samenstellingen en samenkoppelingen / aaneen of los]
Tabel deel 4: werkwoorden onderwerp
onderdeel
bsbbsb-aanduiding categorie
voorbeelden
SLO (S.) niveau Cito (C.) Kath.VL (K.) OVSG (O.)
ref
SLO-aanduiding (Commissie-Meijerink) / voorbeelden SLO, Cito, Cito-aanduiding / Leerplan Katholiek BasisLeerplan Katholiek Basisonderwijs (VL) / onderwijs, OVSG Onderwijssecretariaat van de Steden en Gemeenten van de Vlaamse Gemeenschap (OVSG)
grammaticale begrippen
voorbereidende grammatica
8.0
● werkwoord, pv, vraagproef, tijdproef, getalproef, deelwoord, infinitief, stam, stam+t, t-tijd, v-tijd, 1e, 2e, 3e persoon, enkelvoud, meervoud, volgorde o-p of p-o, getalsovereenkomst o-p
S.4.1 S.4.2 S.4.3 S.4.4 S.4.14 S.4.15
1F
● hele werkwoord/infinitief ● stam van het werkwoord*** ● tijd van het werkwoord: tegenwoordige tijd, verleden tijd ● regel voor overeenkomst in getal (onderwerppersoonsvorm) ● regel voor overeenkomst in getal (referentverwijswoord) ● regel voor overeenkomst in geslacht (referentverwijswoord) [overeenkomst geslacht is geen spellingprobleem (niet meer sinds 1954 tenminste)]
begrippen / termen
S.56 S.56 S.56 S.56 S.78 S.78
* de voorbereidende grammatica (termen, begrippen) is geen onderdeel van de bsb
werkwoordsvorm persoonsvorm geen aparte categorie
pag. 151
werkwoordsvormen zonder specifie- K.4.1 ke problemen, dus geen eind-/t/O.4.2e.1.1 klank of -/tǝ(n)/ of -/dǝ(n)/
K.3 O.4
K. werkwoordsvormen waarbij de gebruikelijke spelling- ● doe, wassen, verlopen, regels worden toegepast geven, riep, mag, beef O. de leerlingen kunnen werkwoordsvormen correct schrijven wanneer het gaat om de drie persoonsvormen van de tegenwoordige tijdO.4.2e.2.1 de leerlingen kunnen [ … ] een oplossingsmethode hanteren voor de schrijfwijze van werkwoorden in de tegenwoordige tijd O.4.2e.2.2 … voor de schrijfwijze van werkwoorden in de verleden tijd O.4.2e.2.3 … voor de schrijfwijze van het voltooid deel woord
K.4.2.1 K.4.2.2 K.4.3
K.6 K.7 K.7
K. persoonsvormen met hoorbare -t, -te, -de, -ten, -den en met stam op -t of -d in: - de tegenwoordige tijd - de verleden tijd [deze aanduiding is zo algemeen gesteld dat alle werkwoordscategorieën van de bsb van toepassing zijn (cat.8.X)] O. de leerlingen kunnen werkwoordsvormen correct schrijven wanneer het gaat om de twee persoonsvormen van de verleden tijd;
8.1a /b
v-tijd, regelmatig
~de, ~den ● speelde, renden, babbelde
O.4.2e.1.2
O.5
8.1b /b
v-tijd, regelmatig
~te, ~ten ● werkte, stopten, ontdekte
S.4.8 O.4.2e.1.2
S.56
1S/2F
K. gebeurd, betekend, het neergestorte vliegtuig
● persoonsvorm: verleden tijd ● kookte, schreef [de genoemde voorbeelden betreffen verschillende categorieën, kookte past hier] O. de leerlingen kunnen werkwoordsvormen correct schrijven wanneer het gaat om de twee persoonsvormen van de verleden tijd;
8.2a /b
v-tijd, regelmatig dof t-werkwoord
~dde, ~dden ● strandde, strandden, bereidde, bereidden
S.4.9
S.56
1S/2F
● persoonsvorm: verleden tijd met stam op -d of -t
● brandde(n), startte(n)
8.2b /b
v-tijd, regelmatig dof t-werkwoord
~tte, ~tten ● roestte, roestten, verwachtte, verwachtten
S.4.9
S.56
1S/2F
● persoonsvorm: verleden tijd met stam op -d of -t
● brandde(n), startte(n)
8.3
v-tijd, onregelmatig
● vroeg, zweeg, klommen
S.4.8
S.56
1S/2F
● persoonsvorm: verleden tijd [de genoemde voorbeelden betreffen verschillende categorieën, schreef zou hier ook passen]
● kookte, schreef
* geen werkwoordelijk spellingprobleem, mogelijk wel in andere categorieën * in de bsb zijn werkwoorden niet met 8.3 gelabeld (eventueel automatisch afleiden)
geen persoonsvorm
8.4a /d
v-tijd, onregelmatig d- of t-werkwoord
~d ● stond, hield, leed, verslond
-
8.4b /d
v-tijd, onregelmatig d- of t-werkwoord
~den ● gleden, boden
-
8.4c /d
v-tijd, onregelmatig d- of t-werkwoord
~t ● wist, besloot
-
8.4d /d
v-tijd, onregelmatig d- of t-werkwoord
~ten ● floten, smeten
-
8.5
t-tijd: ~t
● loopt, klimt, sterft, klautert, probeert, drinkt, helpt, wandelt, bedankt, reageert
S.4.6 O.4.2e.1.1
S.56 O.4
1S/2F
● persoonsvorm: tegenwoordige tijd enkelvoud O. de leerlingen kunnen werkwoordsvormen correct schrijven wanneer het gaat om de drie persoonsvormen van de tegenwoordige tijd
8.6a /b
t-tijd, d-werkwoord
~d ● antwoord, verhard
S.4.7
S.56
1S/2F
● persoonsvorm: tegenwoordige tijd met stam -d enkelvoud
● word
8.6b /b
t-tijd, d-werkwoord
~dt ● rijdt, vindt, houdt
S.4.7
S.56
1S/2F
● persoonsvorm: tegenwoordige tijd met stam -d enkelvoud
● word
8.7
woordenboekvorm
● lachen, groeien, verdwijnen, worden, verraden
S.4.1 S.4.5
S.56
1F
● hele werkwoord/infinitief ● persoonsvorm: tegenwoordige tijd meervoud
S.3.27 S.4.12
S.78
1F
● bijvoeglijk gebruikt voltooid deelwoord [de genoemde voorbeelden betreffen verschillende categorieën, gebroken past hier] ● voltooid deelwoord, excl. homofone gevallen
* vormen ook in andere categorieën; in de bsb zijn alleen d- en twerkwoorden met 8.7 gelabeld (overige eventueel automatisch afleiden) 8.8a /c
pag. 152
deelwoord
geen eind-d of eind-t ● gezien, gebeten
● gebroken, verlichte
● gekookt, gemeld, geworden
homofonen * het gaat om gelijkluidende vormen met verschillende spelling * homofonie is niet redactioneel gecodeerd in de bsb, maar volgt uit een geautomatiseerde bewerking achteraf
8.8b /c
deelwoord
eind-d ● gebeurd, geleend, brandend ik-vorm eindigt niet op letter van 't kofschip
S.4.12 O.4.2e.1.3
S.78
1F
● voltooid deelwoord, excl. homofone gevallen O. de leerlingen kunnen werkwoordsvormen correct schrijven wanneer het gaat om het voltooid deelwoord van werkwoorden waarvan de stam eindigt op een -t of een -d
● gekookt, gemeld, geworden
8.8c /c
deelwoord
eind-t ● gesnapt, verwacht, veroorzaakt ik-vorm eindigt op letter van 't kofschip
S.3.27 S.4.12 O.4.2e.1.3
S.78
1F
● bijvoeglijk gebruikt voltooid deelwoord [de genoemde voorbeelden betreffen verschillende categorieën, verlichte past hier] ● voltooid deelwoord, excl. homofone gevallen O. de leerlingen kunnen werkwoordsvormen correct schrijven wanneer het gaat om het voltooid deelwoord van werkwoorden waarvan de stam eindigt op een -t of een -d
● gebroken, verlichte
● persoonsvorm met prefix homofoon met voltooid deelwoord** ● voltooid deelwoord, homofone gevallen** [wat is het verschil tussen slo-cat. 4.11 en 4.13?]
● beoordeelt / beoordeeld
werkwoorde- 8.9a /h lijke 'valkuil' * automatisch toegekend
pv versus deelwoord ● vertelt – verteld, betaalt – betaald, ontvlamt – ontvlamd
S.4.11 S.4.13
8.9b /h
pv van d-werkwoord, ● ik antwoord – je/hij/zij antwoordt persoon, t-tijd * homofononie treedt altijd op binnen categorie 8.6
-
8.9c /h
pv van d-werkwoord, ● je antwoordt – antwoord je? – tweede persoon en antwoordt je broer? volgorde onderwerppv, t-tijd * homofononie treedt altijd op binnen categorie 8.6
S.4.10
S.78
3F
● persoonsvorm: tegenwoordige tijd 2e/3e persoon achter persoonsvorm**
● word je, wordt je broer
8.9d /h
t-tijd, d-werkwoord versus deelwoord
S.3.27
S.78
1F
● bijvoeglijk gebruikt voltooid deelwoord [de genoemde voorbeelden betreffen verschillende categorieën, verlichte past hier]
● gebroken, verlichte
* automatisch toegekend 8.9e /h * automatisch toegekend 8.9f /h * automatisch
pag. 153
S.78
3F
● gekookt, gemeld, geworden
● verhuist, verhuisd
● verbrand – verbrandt, onthoofd - onthoofdt * naast de homofononie binnen categorie 8.6
woordenboekvorm, t-tijd, d-werkwoord versus v-tijd, regelmatig d- of twerkwoord
● branden – brandden, onthoofden – onthoofdden
pv v-tijd, regelmatig ● verlichtte – verlichte, d- of t-werkwoord verhardde – verharde versus pv t-tijd ● verlichtten – verlichten, verhardden – verharden
toegekend 8.9g /h * automatisch toegekend
8.9h /h * automatisch toegekend Engelse leenwerkwoorden
geen specifieke bijzonderheden bij vervoeging
label Engels (etymologie)
persoonsvormen van ● spelt – speld – speldt, verschillende werk- went – wend – wendt woorden ● verlaat – verlaad – verlaadt, rijt – rijd – rijdt
-
* er is ook homofonie met woorden uit andere grammaticale klassen (moet – moed, hoed – hoedt), zie categorie 5.6b al dan niet uitgesproken eind-n * zie categorie 5.5
Engelse leenwerkwoord
● verlichte – verlichten – verlichtte – verlichtten ● ontbrande – ontbranden – ontbrandde – ontbrandden
● scrollen, scrol, scrolt, scrolde, scrolden, gescrold, gescrolde ● crossen, cros, crost, croste, crosten, gecrost, gecroste ● racen, race, racet, racete, raceten, geracet, geracete
-
* vormen gedragen zich als inheemse, dus geen aparte bsb-categorie met o (klank /o/)
label Engels (etymologie)
Engelse leenwerkwoord
● scoren, scoor, scoort, scoorde, scoorden, gescoord, gescoorde ● promoten, promoot, promootte, promootten, gepromoot, gepromote * vormen gedragen zich als inheemse, dus geen aparte bsb-categorie
stam uitgaand op -de of -te, met voorafgaand een klinker die bij spelling niet de Nederlandse verstekwaarde volgt
pag. 154
label Engels (etymologie)
Engelse leenwerk● upgraden, upgrade, upgradet, woord met bijzonde- upgradede, upgradeden, geüpgrare vervoeging ded, geüpgradede ● daten, date, datet, datete, dateten, gedatet, gedatete * 'vreemde' vormen hebben in de bsb de aanduiding '3.19u' en '8.u' waar dat van toepassing is
-
Tabel deel 5: overige onderwerp
onderdeel
voorbereiding op spelling
geen spelling
schrijven (motorisch) letters schrijven
O.1.1 O.1.2
O.3 O.3
geen spelling
geen spelling
leesteken
punt
S.6.2 K.6.1 O.4.3.1
S.34 K.3 O.3
1F
S. punt K. punt O. de (het) punt, achter een mededelende zin
geen spelling
leesteken
vraagteken
S.6.3 K.6.2 O.4.3.2
S.34 K.3 O.3
1F
S. vraagteken K. vraagteken O. het vraagteken, achter een vragende zin
geen spelling
leesteken
uitroepteken
S.6.4 K.6.3 O.4.3.3
S.56 K.3 O.3
1F
S. uitroepteken K. uitroepteken O. het uitroepteken, achter een uitroepende zin, een kreet, een wens, een aansporing, een waarschuwing, een bevel
geen spelling
leesteken
komma
S.6.6 K.6.4.1 K.6.4.2 O.4.3.4
S.56 K.4 K.4 O.5
3F
S. komma** K. komma tussen de termen van een opsomming zonder K. boter, kaas en melk 'en' K. komma voor en na een aanspreking (K. de overige gevallen voor het schrijven van komma's worden niet systematisch in de lagere school aangeleerd) O. de komma, bij een aanspreking, tussen de delen van een opsomming (niet voor 'en' en 'of'), tussen nevenschikkende zinnen
geen spelling
leesteken
dubbele punt
S.6.7 K.6.5.1 K.6.5.2 O.4.3.5 O.4.3.6
S.56 K.4 K.7 O.6 O.6
3F
S. dubbele punt** K. de dubbelpunt voor verklarende opsommingen K. de dubbelpunt voor aanhalingen O. de (het) dubbelpunt, voor een verklarende opsomming O. de (het) dubbelpunt, voor eindaanhaling
geen spelling
leesteken
aanhalingstekens
S.6.8 K.6.6 O.4.3.7
S.56 K.7 O.6
1F
S. aanhalingstekens K. ". . . ", zei hij. Hij zei: ". K. het aanhalingsteken bij begin- en eindaanhaling . . " (K. de overige interpunctietekens worden niet systematisch aangeleerd in de lagere school. Als ze in teksten voorkomen, kunnen ze worden verklaard. De kinderen hoeven ze niet actief aan te wenden in hun eigen teksten) O. aanhalingstekens, bij de begin- en eindaanhaling
geen spelling
leesteken
haakjes
S.6.9
S.56
--
S. haakjes
geen spelling
leesteken
hoofdletter bij directe rede
S.6.10
S.78
1S/2F
S. hoofdletter bij directe rede
geen spelling
leesteken
puntkomma
S.6.11
S.78
--
S. puntkomma
pag. 155
bsbbsb-aanduiding categorie
voorbeelden
SLO (S.) niveau Cito (C.) Kath.VL (K.) OVSG (O.)
ref
SLO-aanduiding (Commissie-Meijerink) / voorbeelden SLO, Cito, Cito-aanduiding / Leerplan Katholiek BasisLeerplan Katholiek Basisonderwijs (VL) / onderwijs, OVSG Onderwijssecretariaat van de Steden en Gemeenten van de Vlaamse Gemeenschap (OVSG) O. de leerlingen kunnen de kleine letters van het alfabet en de letterverbindingen correct schrijven O. de leerlingen kunnen de hoofdletters en de letterverbindingen correct schrijven
geen spelling
leesteken
afbreekstreepje lettergreepgrenzen 'e=zels+o=ren', onderscheiden van afbreekposities, 'ezels-oren', zijn gecodeerd in de bsb
S.6.12
S.78
--
S. afbreekstreepje [wat is het verschil met slo: 2.14 afbreekregels?]
geen spelling
leesteken
geen spelling
ordenen
alfabet
S.6.13
S.78
--
spatie
K.8.1 K.8.2 K.8.3 K.8.4
K.5 K.5 K.6 K.8
K. om de zoekstrategie te kunnen toepassen, dienen de kinderen het alfabet te kennen en te kunnen hanteren: alfabet kennen en letters correct uitspreken K. alfabetiseren op de eerste letter K. alfabetiseren op de eerste en de tweede letter K. volledig alfabetiseren
begrippen / termen
[zie ook begrippen / termen bij werk- K.9.1.1 woorden] K.9.1.2 K.9.1.3 K.9.1.4 K.9.2 K.9.3 K.9.4.1 K.9.4.2 K.9.4.3 K.9.4.4 K.9.4.5 K.9.4.6 K.9.4.7 K.9.4.8 K.9.4.9 K.9.5.1 K.9.5.2 K.9.5.3 K.9.6.1 K.9.6.2 K.9.6.3 K.9.6.4 K.9.6.5 K.9.6.6 K.9.6.7 K.9.7 K.9.8
K.4 K.4 K.4 K.4 K.4 K.4 K.4 K.5 K.5 K.5 K.5 K.5 K.5 K.5 K.7 K.7 K.7 K.7 K.5 K.3 K.3 K.3 K.4 K.4 K.7 K.4 K.5
[tot blauw lijntje gerelateerd aan K.] Klinkers - klinker (9.1.1) - gedekte klinker (9.1.2) - vrije klinker (9.1.3) - open/gesloten lettergreep (9.1.4) Tweeklanken - tweeklank (9.2) Medeklinkers - medeklinker (9.3) Werkwoordsvormen - werkwoord (ww.) (9.4.1) - noemvorm (nv.) (9.4.2) - persoonsvorm (pv.) (9.4.3) - onderwerp (ond.) (9.4.4) - enkelvoud/meervoud (enk. /mv.) (9.4.5) - tegenwoordige/verleden tijd (t.t./v.t.) (9.4.6) - stam (9.4.7) - uitgang (9.4.8) - werkwoorden met/zonder klankverandering (9.4.9) Tussenklanken Woordtekens - weglatingsteken (9.5.1) - liggend streepje (9.5.2) - trema (deelteken) (9.5.3) Leestekens - leesteken (9.6.1) - de punt (9.6.2) - het vraagteken (9.6.3) - het uitroepteken (9.6.4) - de komma (9.6.5) - de dubbelpunt (9.6.6) - het aanhalingsteken (9.6.7) Hoofdletters - hoofdletter (9.7) Woorden aaneenschrijven Alfabet - alfabet (9.8)
O.1.3 O.2.8 O.3.3.5 O.4.2a.5 O.4.2b.5 O.4.2c.7
pag. 156
O.2 O.3 O.3 O.3 O.4 O.4
O. de leerlingen kunnen de volgende begrippen hanteren: letter, kleine letter, hoofdletter O. de leerlingen kunnen volgende begrippen passend gebruiken: klinker, medeklinker, vrije en gedekte klinker, tweeklank, enkele en dubbele klinker O. de leerlingen kunnen het begrip ‘doffe klinker’ passend gebruiken O. de leerlingen kunnen de volgende begrippen passend gebruiken: verenkelen (enkel schrijven), verdubbelen (dubbel schrijven), open en gesloten lettergreep O. de leerlingen kunnen het begrip verkleinwoord passend gebruiken O. de leerlingen kunnen de volgende begrippen passend gebruiken: enkelvoud, meervoud, getal O.4.2e.3 de leerlingen kunnen de volgende terminologie passend gebruiken: werkwoord, tegenwoordige tijd, verleden tijd, infinitief, stam, uitgang, getal, persoonsvorm, onderwerp, werkwoorden met klankverande-ring of zonder klankverandering O. De leerlingen kennen de juiste benaming van bovenstaande woordtekens [liggend streepje, apostrof, trema] O. de leerlingen kunnen de hogergenoemde interpunctietekens [punt, vraagteken, uitroepteken, komma, dubbelpunt, aanhalingsteken] passend benoemen en het gebruik ervan verantwoorden raadplegen van woordenlijst restwoorden
pag. 157
niet voorzien in bsb, het lijkt te gaan om 'moeilijke woorden' waarin leerlingen vaak spelfouten maken
O.4.2h
O.4
O. de leerlingen kunnen een woordenlijst hanteren om de schrijfwijze van een woord op te zoeken
C.48
C.M7, E7, M8
C. restwoorden
C. vondst, museum, alleszins
Bijlage F De uitleg van de mogelijkheden: afbeeldingen van het filmpje en de tekst die daarbij werd uitgesproken Is het zinvol de woordenlijst van het Groene Boekje uit te breiden met extra gegevens per woord?
1. Is het zinvol om de elektronische versie van het Groene Boekje uit te breiden met spellinggegevens per woord? Deze presentatie dient als inleiding op een korte vragenlijst. We laten u zien wat de mogelijkheden zijn tot uitbreiding.
Inleiding op de korte vragenlijst over het Groene Boekje
Inhoud van deze presentatie De
informatie die nu beschikbaar is in het Groene Boekje De nieuwe mogelijkheden 1e voorbeeld: zelfstandig naamwoord 2e voorbeeld: werkwoordsvorm Redenen waarom
Het Groene Boekje nu: na·gel·lak, de[m.] en het
De nieuwe mogelijkheden vormen
alle woordvormen (meervoud, verkleinvorm, werkwoordsvormen)
uitleg
de spellingregels voor het gevonden woord
niveau
moeilijkheidsgraad van de spelling (niveau voor het onderwijs)
andere
andere woorden met dezelfde spellingeigenschappen
pag. 158
2. Eerst tonen we de informatie die nu beschikbaar is in het Groene Boekje. Daarna bespreken we de nieuwe mogelijkheden, aan de hand van een zelfstandig naamwoord en een werkwoordsvorm. Tot slot presenteren we de redenen waarom het nuttig kan zijn om het Groene Boekje te verrijken met deze informatie.
3. Het Groene Boekje bevat nu de volgende uitleg wanneer u bijvoorbeeld het woord nagellak opzoekt. In het woord zijn de lettergrepen met een punt van elkaar gescheiden, en achter het woord staat welk lidwoord er bij hoort. Zowel de als het is mogelijk bij nagellak. De [m.] tussen vierkante haken betekent dat de nagellak mannelijk is.
4. In het nieuwe elektronische boekje kunnen knoppen worden toegevoegd met aanvullende informatie. De knop vormen geeft bij de zelfstandige naamwoorden altijd het meervoud en de verkleinvorm, en bij de werkwoorden alle werkwoordsvormen, met hun benaming en context. Onder de knop uitleg vindt u de spellingregels die bij het gevonden woord horen. De knop niveau geeft informatie over de moeilijkheidsgraad van het woord. Bij andere vindt u andere woorden met dezelfde spellingeigenschappen.
Nieuwe mogelijkheden Voorbeeld 1 Het zelfstandige naamwoord nagellak
5. Nu volgt een voorbeeld van de extra informatie die u kunt verwachten achter deze knoppen bij het zelfstandige naamwoord nagellak.
na·gel·lak, de[m.] en het vormen
uitleg
niveau
andere
vormen
uitleg
niveau
andere
meervoud: verkleinvorm:
meerv + verkl:
Komen er nieuwe nagellakken op de markt?
nagellak nagellakken nagellakje nagellakjes
6. Na aanklikken van de knop vormen krijgt u alle vormen van dit woord te zien. Nagellak heeft het meervoud nagellakken en het verkleinwoord nagellakje. Die vormen zijn minder gebruikelijk, maar als je ze gebruikt, wil je ze ook kunnen spellen. “Komen er nieuwe nagellakken op de markt?” Of “een nagellakje doet wonderen”.
Een nagellakje doet wonderen.
vormen
uitleg
niveau
andere
nagellak opbouw: samenstelling van nagel+lak uitspraak: naa-gel-lak 1. verenkeling van aa in open lettergreep 2. de toonloze e schrijf je met een e in nagel (onthoud de uitgangen -en, -er, -el, -em) 3. geen verenkeling van de dubbele ll, want dit is een samenstelling
vormen
uitleg
niveau
andere
instapniveau 10 = groep 3 / 20 = groep 4 / 30 = groep 5 / 40 = groep 6 / 50 = groep 7 / 60 = groep 8 / ...
pag. 159
klas klas klas klas klas klas
1 2 3 4 5 6
7. Onder uitleg krijgt u altijd de opbouw van het woord te zien, en de uitspraak, want die liggen ten grondslag aan de spelling. U ziet in ons voorbeeld achter ‘opbouw’ dat nagellak een samenstelling is van nagel plus lak. De uitspraak bestaat uit drie delen: naa, gul en lak. Bij 1 ziet u dat hier de bekende regel van verenkeling in open lettergreep van toepassing is. Daarom wordt de lange aa-klank met een enkele a geschreven. Bij 2. staat hoe de toonloze e in dit geval wordt geschreven: met een korte e. Bij 3 leest u dat dit een samenstelling is. Daardoor blijft er een dubbele ll staan. 8. De knop niveau geeft aan wanneer het woord in het onderwijs aangeboden kan worden. Dat is het instapniveau. Instapniveau 10 betekent dat het woord in groep 3 of klas 1 kan worden aangeboden. 20 = groep 4, klas 2 enz. Het instapniveau hoeft niet te stoppen bij 60. Er zijn spellingproblemen die pas na de basisschool aan bod komen.
vormen
uitleg
niveau
andere
moeilijkheidsgraad woordlengte (aantal lettergrepen) aantal regels en soort regels
9. Bij niveau kan ook een aanduiding gegeven worden van de moeilijkheidsgraad. Woordlengte en de spellingregels die je moet kennen spelen dan een rol. Hiervoor geldt ook: hoe hoger het getal, hoe moeilijker de spelling.
Hoe hoger het getal, hoe moeilijker de spelling.
vormen
uitleg
niveau
andere
nagellak instapniveau: moeilijkheidsgraad:
25 40
25 = halverwege groep 4 / klas 2
10. Nagellak heeft instapniveau 25. Dat wil zeggen dat dit woord qua spellingeigenschappen voor het eerst aangeboden kan worden halverwege groep 4 of klas 2. De moeilijkheidsgraad is 40. Daaraan kun je zien dat het geen beginnerswoord is wanneer je uitleg geeft over de dubbele ll in samenstellingen. Een woord zoals rolluik of taalles is eenvoudiger.
40 = niet heel gemakkelijk, maar ook niet overdreven moeilijk
vormen
uitleg
niveau
andere
gevonden woord nagellak
ag in hagel, plagen, wagen, zagen enz.
el in adel, appel, artikel, beugel, egel enz.
ell met toonloze e en toch een dubbele ll: edellieden, hemellichaam, heuvelland, knutsellijm, kogellager, middellijn, stippellijn, tafellaken, wandellied
Nieuwe mogelijkheden Voorbeeld 2 De verleden tijd van overreden over·re·den, over·reed·de, over·reed
pag. 160
vormen
uitleg
niveau
andere
11. Dan de knop andere. Hier worden andere woorden gegeven bij de spellingregels van het gevonden woord. Nagellak heeft drie bijzonderheden: ag, el en de dubbele ll. Er zijn veel voorbeelden van ag met verenkeling van de aa-klank. Het rijtje hagel, plagen, wagen en zagen kan uitgebreid worden met andere voorbeelden. Er zijn eveneens veel voorbeelden van woorden die eindigen op el: adel, appel, enz. De letterreeks ell vinden we in edellieden, hemellichaam, enz. maar het aantal samenstellingen van dit type is niet heel erg groot. Van de spellingeigenschappen van nagellak is ell het opmerkelijkst. 12. Het tweede voorbeeld is een werkwoordsvorm. We hebben de verleden tijd van overreden gekozen, een werkwoord met de betekenis ‘overhalen’ of ‘overtuigen’. Het witte vak laat zien wat er nu in het Groene Boekje staat. Het woord dat we gezocht hebben staat na het hele werkwoord. Het gaat om de persoonsvorm in de verleden tijd, de spelling is met dubbel ee en dubbel dd.
vormen
uitleg
niveau
andere
hele werkwoord
overreden
persoonsvormen
ik overreed, overreed jij jij/hij overreedt wij/jullie/zij overreden ik/jij/hij overreedde wij/jullie/zij overreedden
voltooid deelwoord verbogen vorm
hebben overreed overrede*
tegenwoordig deelw verbogen vorm
overredend overredende
vormen
uitleg
niveau
andere
*vorm met dezelfde uitspraak
* Er is een werkwoordsvorm met dezelfde uitspraak; zie onder de knop vormen!
overreedde* opbouw: ww met voorvoegsel over+reedde uitspraak: oo-ver-ree-de 1. verenkeling van oo in open lettergreep 2. de toonloze e schrijf je met een e in over (onthoud de uitgangen -en, -er, -el, -em) 3. geen verenkeling van de dubbele rr, want over is een voorvoegsel 4. verleden tijd d-werkwoord, -dde
vormen
uitleg
niveau
andere
overreedde instapniveau:
moeilijkheidsgraad:
56 88 56 = halverwege groep 7 / klas 5
13. Bij de knop vormen staan nu de werkwoordsvormen. Overreedde is een van de vijf verschillende persoonsvormen van het hele werkwoord overreden. Het rode woord is een woord met dezelfde uitspraak. Wanneer je overreed als bijvoeglijk naamwoord gebruikt, en er een e achter zet, schrijf je geen dubbele ee en geen dubbele dd. Hiervoor wordt u gewaarschuwd door “vorm met dezelfde uitspraak”.
14. De waarschuwing komt terug bij de uitleg. De rood omkaderde tekst verwijst naar wat we zojuist zagen bij de opsomming van vormen. Verder begint de uitleg weer met de opbouw en de uitspraak van het woord. Het gaat om een werkwoord met het voorvoegsel over. De uitspraak is oo-vur-ree-de. Er zijn vier regels nodig voor de spelling. Regel 1 en 2, verenkeling en de toonloze e zijn al toegelicht bij het vorige voorbeeld. Regel 3 legt uit dat de dubbele rr geschreven moet worden omdat het voorvoegsel over gevolgd wordt door het werkwoord reden. Tot slot regel 4: het gaat om de verleden tijd van een d-werkwoord, dus een dubbele dd. 15. Bij niveau vinden we de getallen 56 en 88. Dit onderdeel van de werkwoordspelling komt in de tweede helft van groep 7 of klas 5 aan bod. Het instapniveau is daarom 56. Maar overreedde is verder heel lastig. Deze vorm heeft met zijn vier regels een hogere moeilijkheidsgraad dan nagellak. Bovendien zijn er vormen met dezelfde uitspraak en toch een andere spelling. Vandaar moeilijkheidsgraad 88.
88 = heel moeilijk
vormen
uitleg
niveau
andere
gevonden woord overreedde
ov in loven, pover, rover, tovenaar enz. err (met toonloze e) in lommerrijk, overrijden, overrijp, overrompelen, overrulen enz. eedd in besteedde, ontleedde, verbreedde, verkleedde. Dit spellingprobleem is zeldzaam.
pag. 161
16. Achter de knop andere zitten woorden verborgen met de spellingbijzonderheden van overreedde. Het letterpaar ov komt vaak voor, err zien we in woorden zoals lommerrijk. Bijzonder zijn de dubbele ee en dubbele dd. Dat komt zelden voor. Er kan een volledige opsomming volgen van woorden met precies dit probleem.
Waarom deze extra informatie? vormen
Toelichting op alle vormen van het woord. Waarschuwing voor woorden met dezelfde uitspraak.
uitleg
Opbouw en uitspraak. De spellingregels worden zichtbaar.
niveau
Als leerkracht weet je nu welke woorden wanneer aangeboden kunnen worden.
andere
Geeft de mogelijkheid om woorden van hetzelfde type te oefenen. Geeft inzicht in hoe vaak een spellingregel voorkomt.
Uitnodiging U kunt nu de vragenlijst invullen zodat we weten of u het belangrijk vindt dat de extra informatie voortaan beschikbaar is in het elektronische Groene Boekje.
17. Wij denken dat deze extra informatie nuttig is voor het onderwijs. Het kunnen zoeken op alle woordvormen is belangrijk. Je krijgt direct toegang tot de informatie bij het woord dat je zoekt. Het overzicht van vormen biedt bovendien de mogelijkheid om te waarschuwen voor vormen met dezelfde uitspraak. De uitleg begint met de opbouw van het woord en de uitspraak. Dat zijn de pijlers van het systeem, ze vormen de basis van de spellingregels. Zonder de opbouw en de uitspraak van een woord, is er geen goede spellinguitleg mogelijk. Vervolgens: op grond van de spellingregels per woord kan het instapniveau van de woorden bepaald worden, en de moeilijkheidsgraad. Bij het opstellen van spellinglessen kun je zo snel woorden van een vergelijkbaar niveau verzamelen. En tot slot: de knop andere toont andere woorden om mee te oefenen en laat zien hoe vaak een spellingprobleem voorkomt. 18. U kunt nu de vragenlijst invullen zodat we weten of u het belangrijk vindt dat de extra informatie voortaan beschikbaar is in het elektronische Groene Boekje. De vragenlijst bevat slechts 8 vragen en kost u 2 minuten. Wij danken u voor uw reactie.
19. Deze presentatie vormde de inleiding op een korte vragenlijst. Het hier gepresenteerde vooronderzoek is gefinancierd door de Nederlandse Taalunie en uitgevoerd aan de Radboud Universiteit Nijmegen door prof. dr. Anneke Neijt ([email protected]) en dr. Johan Zuidema ([email protected])
pag. 162
Bijlage G De tekst van de vragenlijst Geachte mijnheer of mevrouw, In opdracht van de Nederlandse Taalunie hebben we onderzocht welke mogelijkheden er zijn om de elektronische versie van de Woordenlijst, het Groene Boekje, te verrijken met gegevens per woord. Aan u leggen we de vraag voor of u de voorgestelde uitbreidingen wenselijk vindt. In een filmpje geven we uitleg. Heeft u een kwartier rustig de tijd? Heeft u een goede internetverbinding? En staat uw luidspreker aan? Dan kunt u beginnen met het beantwoorden van vier vragen over uw achtergrond. Daarna volgen de uitleg en enkele inhoudelijke vragen. Tot slot krijgt u de mogelijkheid om in eigen woorden te reageren Wij verzoeken u eerst vier vragen over uw achtergrond in te vullen: 1|4 Bent u vakmatig verbonden aan het spellingonderwijs? ja / nee 2|4 Wat zijn uw beroepsmatige activiteiten? - leraar basisonderwijs/primair onderwijs - leraar Nederlands in het voortgezet/secundair onderwijs - remedial teacher/leraar speciaal onderwijs - ontwikkelaar/auteur/uitgever van lesmateriaal - toetsontwikkelaar - onderwijsadviseur/pedagogisch begeleider - anders, nl. 3|4 Waar woont u? Nederland/Vlaanderen/Suriname/elders, nl. ... 4|4 Wat is uw leeftijd? jonger dan 25 jaar/26 - 45 jaar/46-65 jaar/ouder dan 65 jaar [dan het filmpje met uitleg] Nu volgen acht vragen over de verrijkte Woordenlijst ten behoeve van het spellingonderwijs. Wanneer u geen mening heeft, kiest u het middelste rondje. De rondjes links en rechts daarvan kiest u wanneer uw mening overeenkomt met het bijbehorende antwoord. 1|8 2|8 3|8
4|8 5|8 6|8
7|8 8|8
Wat is uw algemene indruk van de verrijkte Woordenlijst? negatief ○ ○ ○ ○ ○ positief Vond u het voorbeeldmateriaal voldoende duidelijk? duidelijk ○ ○ ○ ○ ○ onduidelijk Uw waardering voor de informatie bij vormen (meervoud, verkleinwoord, werkwoordsvormen) is: positief ○ ○ ○ ○ ○ negatief Uw waardering voor de informatie bij uitleg (spellingregels bij het gevonden woord) is: positief ○ ○ ○ ○ ○ negatief Uw waardering voor de informatie bij niveau (de moeilijkheidsgraad van het woord) is: positief ○ ○ ○ ○ ○ negatief Uw waardering voor de informatie bij andere (andere woorden met dezelfde spellingproblemen) is: positief ○ ○ ○ ○ ○ negatief Ziet u zichzelf als toekomstige gebruiker van de verrijkte elektronische Woordenlijst? ja ○ ○ ○ ○ ○ nee Zo ja, welk gebruik denkt u te gaan maken van de verrijkte Woordenlijst ? - Naslagwerk om leerlingen naar te verwijzen - Naslagwerk voor uzelf - Bron voor toetsen/dictees - Bron voor te ontwikkelen onderwijsmateriaal - Anders, nl. …
Tot slot is hier ruimte voor uw opmerkingen. Veel dank voor uw reactie op onze vragen!
pag. 163
Bijlage H De vragenlijsten die afzonderlijk vanuit Suriname naar de NTU zijn opgestuurd 37 deelnemers woonachtig in Suriname. 16 leraren voortgezet onderwijs, 2 leraren basisonderwijs, 19 studenten Nederlands (waarvan een tevens administratief medewerker). De gemiddelde waardering en het aantal positieve oordelen vraag / onderdeel van de verrijking algemene indruk van de verrijkte Woordenlijst waardering voor de informatie bij vormen (het meervoud, het verkleinwoord en de werkwoordsvormen) waardering voor de informatie bij uitleg van de spellingregels bij het gevonden woord waardering voor de informatie bij niveau (de moeilijkheidsgraad van het woord) waardering voor de informatie bij andere (andere woorden met dezelfde spellingproblemen)
gemiddelde (maximum 5) 4,6
positief (max. 37) 36/37
1,4
33/37
1,3
34/37
2,0
28/37
1,6
31/37
Vrijwel iedereen (35/37) is van plan gebruik te maken van de verrijking (gemiddelde 1.2). 33 deelnemers vullen in welk gebruik ze van de verrijkte lijst denken te gaan maken. Daarbij wordt meestal naslagwerk voor uzelf gekozen. antwoordmogelijkheid naslagwerk om leerlingen naar te verwijzen naslagwerk voor uzelf bron voor toetsen/dictees bron voor te ontwikkelen onderwijsmateriaal
aantal (max. 33) 19 30 20 19
15 deelnemers plaatsen een opmerking. Daarvan gaan de meeste over de wenselijkheid om de betekenis van woorden op te nemen in de Woordenlijst. De volledige lijst van opmerkingen: De betekenis van het woord mag ook aangegeven worden, anders heb je toch weer een woordenboek nodig. Het zou veel beter zijn als de betekenis ook erin verwerkt wordt. De betekenis(sen) van het woord erbij. Het zou fijn zijn als de betekenissen van de woorden erbij stonden. Ook de betekenis van de gegeven woorden opnemen. Betekenis van de woorden zou ook beter zijn. Als de Woordenlijst zo. De betekenis van het woord kan ook erbij. De betekenis van de woorden moet ook vermeld worden. Als men toch besluit zo uitgebreid te gaan, dan kan men ook de betekenis even erin opnemen. Niveau hoeft er niet bij. Betekenis kan er bijgezet worden. Heel goed bedacht. De betekenis van het woord erbij. Ik vind het prima! Prachtig idee.
pag. 164
Bijlage I Opdracht tot het uitvoeren van een verkennend onderzoek naar de wenselijkheid en haalbaarheid van een verrijking van de Woordenlijst Nederlandse Taal t.b.v. spellingonderwijs Het inhoudelijke deel van de opdracht bevat de volgende twee artikelen. Artikel 1 – inhoud Het verkennend onderzoek is een uitwerking van een van de suggesties uit het Taalunie-rapport ‘Ze kunnen niet meer spellen’ kan de Taalunie er iets aan doen?, namelijk het verrijken van de Woordenlijst Nederlandse Taal met informatie die het spellingonderwijs kan ondersteunen. De resultaten van het onderzoek geven inzicht in het type informatie dat in aanmerking komt om aan afzonderlijke woorden toe te voegen en verschaffen informatie over de haalbaarheid en de te verwachten werklast van een dergelijke verrijking, alsmede adviezen over de te selecteren woord die (als eerste) voor verrijking in aanmerking komen. Ten slotte wordt nagegaan hoe in het werkveld een dergelijke lijst zal worden gewaardeerd (positief of negatief). Het onderzoek kent drie onderdelen: 1. a) welke kenmerken in aanmerking komen om aan woorden te worden gekoppeld, bijvoorbeeld: klankzuiver, eenlettergrepig, dubbel meervoud, kent sterke vervoeging, (oorspronkelijk) Engels/Duits/Spaans, eindigt op lange klinker die met een enkele letter wordt geschreven (pa, ziezo, paraplu), en b) op welk onderwijsniveau een kind het woord in kwestie foutloos behoort te kunnen spellen vanaf groep 3/klas 1 van het primair onderwijs t/m vwo/aso en alle tussenliggende niveaus. 2. toekennen van de geselecteerde kenmerken aan een deelverzameling van de huidige Woordenlijst Nederlandse Taal; 3. voorleggen van het voorstel en voorbeeldmateriaal aan vertegenwoordigers van groepen mogelijke toekomstige gebruikers van het verrijkte materiaal. De uitvoering gebeurt steeds in overleg met de heer Rik Schutz, projectleider spelling bij de Nederlandse Taalunie, die een afschrift ontvangt van correspondentie met derden die bij het onderzoek worden betrokken. Spellingcategorieën De kenmerken die binnen het kader van dit onderzoek worden aangebracht als verrijking van een algemene woordenlijst worden door de uitvoerder geselecteerd uit daarvoor in aanmerking komende bronnen als niveaus voor spelling uit het Referentiekader taal en rekenen, de indeling in spellingcategorieën die Cito hanteert, de 75 spellingcategorieën uit de Van Dale Basisspellinggids en nader te benoemen Vlaamse bronnen, zoals leerplannen en lesmethoden. Onderwijsniveaus De aanduiding van onderwijsniveaus waarop woorden correct gespeld moeten kunnen worden heeft vooral tot doel de discussie over de uitwerking van een dergelijk gedetailleerd beschreven onderwijsdoel te ondersteunen. Het beoogde resultaat illustreert de mogelijke voordelen; een gedetailleerde indeling waarover in het onderwijsveld direct overeenstemming zal bestaan is binnen het kader van dit onderzoek een onrealistisch doel. Deelverzameling De woorden die binnen het onderzoek zullen worden verrijkt vormen een deelverzameling van de woorden die met N, O of P beginnen uit de Woordenlijst. De opdrachtgever stelt de trefwoorden die met deze letters beginnen digitaal ter beschikking van de opdrachtnemer. De opdrachtnemer doet een beredeneerd voorstel voor de reductie tot een zinvolle deelverzameling, zowel binnen dit verkennende onderzoek als in een eventuele vervolguitwerking van de beoogde verrijking. pag. 165
Artikel 2 – resultaten Na afronding van de drie onderdelen zal het onderzoek een aantal resultaten hebben opgeleverd: 1) Lijst van kenmerken 2) Lijst van geselecteerde woorden 3) Verrijkte lijst van geselecteerde woorden (=combinatie 1 en 2) 4) Aanbeveling over omvang 5) Raming werklast totaalplan Na het eerste deel van het project (fase 1) is er een lijst van kenmerken die in fase twee op woordniveau zullen worden toegekend. Het zal gaan om twee ongelijksoortige typen kenmerken. a) orthografische kenmerken en woordeigenschappen die een rol spelen bij de spelling van geïnflecteerde vormen; aan één woord kunnen meer kenmerken worden toegekend; b) aanduiding van het gewenste niveau – in Nederland en Vlaanderen – waarop de spelling beheerst moet worden; aan elk woord wordt maar één niveau toegekend. Kenmerken die wel worden onderscheiden in taal- en spellingmethodes maar die gemotiveerd buiten de selectie zijn gebleven, worden toegelicht. Acceptatie door de opdrachtgever van de resultaten van fase 1 is een voorwaarde voor de start van fase 2. Na het tweede deel van het project (fase 2) is een gemotiveerde selectie van ten minste 2.000 woorden uit de Woordenlijst Nederlandse taal die beginnen met de letter N, O of P verrijkt met de geselecteerde kenmerken. Deze lijst komt beschikbaar in digitale vorm. Ook wordt een aanbeveling gedaan over de aard en de minimale en optimale omvang van de verzameling woorden waarvoor de beoogde verrijking zinvol is. Op basis van de bewerking van de verrijkte deelverzameling wordt een realistische raming voorgelegd van de werklast (en dus de kosten) van verschillende typen verrijking voor een woordenlijst van de aanbevolen omvang. Het derde deel van het project (fase 3) brengt in kaart hoe betrokkenen in het veld de eventuele totstandkoming van een verrijkte woordenlijst waarderen. Het project levert een rapportage op van de verkenning en noemt en becommentarieert de typen verrijking die controversieel zijn onder potentiële gebruikers. Ten minste wordt het idee en het voorbeeldmateriaal besproken met enkele Nederlandse en Vlaamse vertegenwoordigers van de volgende potentiële gebruikersgroepen: docenten uit primair en secundair onderwijs, methodemakers en -uitgevers, vertegenwoordigers van onderwijsgevendenorganisaties en orthopedagogen. Bovendien wordt de uitkomst van een schriftelijke/online bevraging van een groter aantal potentiële gebruikers uit de genoemde beroepsgroepen gepresenteerd. De rapportage inventariseert en becommentarieert de te verwachten moeilijkheden en discussieonderwerpen; er wordt niet voor elk gerapporteerd probleem een oplossing verwacht. De resultaten stellen het Algemeen Secretariaat in staat weloverwogen te besluiten tot het al dan niet uitwerken van een voorstel voor een spellingonderwijsondersteunende verrijking van de Woordenlijst Nederlandse taal.
pag. 166
