Actualiteiten Aansprakelijkheidsen Schadevergoedingsrecht
AE Vught 2 juni 2015
Agenda • ongevallenrecht: hoever strekt de zorg? • valt de overheid niet (ook) iets te verwijten? • aansprakelijkheid in hoedanigheid • hoever strekt de zorg? • reikwijdte van de bescherming afd. 6.3.2? • een enkel geval van medische aansprakelijkheid • arbeidsgerelateerde schade: wat is de status quo? • smartengeld
Hoever strekt de zorg? Hof Den Bosch 9 december 2014, GHSHE:2014:5184 • zondagse rit door natuurgebied; val bij wildrooster • Landelijk Politiekorps komt in beeld • nachtelijke melding ontsnapte paarden • 1e wildrooster afgezet met afzetlint; ‘lint was op’ • oranje touw (met stukje lint) bij 2e wildrooster
• ‘touw slecht zichtbaar’; ‘waarschuwing nodig’ • afzetlint vs. touw; maakt het eigenlijk veel uit? • NJ 1996, 403 Zwiepende Tak; NJ 2005, 105 Jetblast • ‘hoezo, rekening houden met fietsers?’ • ‘we mochten toch rekenen op extra oplettendheid?’ • omvang van de kans op een ongeval?; ernst mogelijke gevolgen? • bezwaarlijk om extra maatregelen te nemen?
‘Normaal maatschappelijk risico’? Hof Arnhem-Leeuwarden 3 maart 2015, GHARL:2015:1498
• vrouw struikelt over stroomkabels tijdens markt • aansprakelijkheid gemeente ex art. 6:174? • kabels onderdeel van de openbare weg? • gebrekkige opstal door ligging kabels? • andere voorwerpen op markt; goed zichtbaar
• aansprakelijkheid gemeente ex art. 6:162? • laten voortduren gevaarlijke situatie; NJ 1966, 136 Kelderluik • omvang kans struikelen over zichtbare kabels? • ‘nooit eerder’ • kans ernstig letsel? • wat overigens te doen ter voorkoming? • ‘drukte dus kabels niet goed zichtbaar!’
‘Normaal maatschappelijk risico’? Rb. Overijssel 21 mei 2014, RBOVE:2014:3424 • klant glijdt uit op trottoir voor ingang winkel • onvoldoende gladheidsbestrijding? • Ikea voert verweer • voldoende gedaan; eigen verantwoordelijkheid • geen norm voor exploitant m.b.t. stoep/ingang
• wat mocht van publiek worden verwacht? • verplichting winkel tot ijsvrij houden? • service aan publiek; geen eigen verantwoordelijkheid?
‘Normaal maatschappelijk risico’ dus? Hof Arnhem-Leeuwarden 19 mei 2015, GHARL:2015:3531
• vrouw komt ten val voor ingang Ikea in Hengelo • aansprakelijkheid Ikea ex art. 6:162? • hof zit op ander spoor • gemiddeld 5000 bezoekers per dag • ‘dagje uit’ • oplettendheid? • kans op ongevallen min of meer aanzienlijk • en de kosten?
‘Inadequate security?’ Rb. Rotterdam 30 december 2014, 2014:10617 X/ING Bank NV
• dame voor huis overvallen na kasopname in bankfiliaal • bank aansprakelijk ex art. 6:162? • onvoldoende veilige omgeving • open en bloot uittellen; ‘Kas’; zichtbaar vanaf straat • had het anders gekund?
• rechtbank • kelderluik-factoren • ‘bank is geen bakkerswinkel’; inherente risico’s • eigen bijdrage slachtoffer
• nul op het rekest
Ook andere ‘daders’ komen in beeld Rb. Gelderland 15 oktober 2014, RBGEL:2014:8176
• overval op juwelier eindigt met val in bouwput Plein 1944 • is Bouwcombinatie aansprakelijk ex art. 6:162? • zijn hekken voldoende veilig (geplaatst)? • welke regels zijn hier van toepassing? • APV; Bouwverordening; Arbo(beleids)regels; NEN-normen
• Bouwcombinatie erkent aansprakelijkheid • Zurich zoekt regres voor 50% ex art. 7:962 jo. 6:10 • aansprakelijkheid gemeente ex art. 6:162? • ‘wij zijn toch niet de gevaarzetter!’
Valt gemeente te verwijten dat zij niet optrad? • aansprakelijk voor niet opheffen of waarschuwen? • HR NJ 1975, 149 Struikelende bakker • gevaar doorgedrongen tot bewustzijn gemeente? • of bijzondere verplichting tot zorg en oplettendheid? • speciale relatie met plaats of slachtoffer?
• niet opgetreden ondanks geconstateerd gevaar? • concreet toezichtsfalen; aanwijzingen voor gemeente? • toch aansprakelijkheid ondanks onbekendheid gevaar? • vanwege publiekrechtelijke relatie tot bouwput? • bijzondere zorg en oplettendheid
• beter algemeen preventief toezicht moeten houden? • (beperkte) middelen, keuzes en beleidsvrijheid • ‘focus op bouwconstructie’
• en dus?
Ook andere daders komen in beeld • schietpartij in winkelcentrum De Ridderhof • Tristan van der V. • Politieregio Hollands Midden • had korpschef wapenverlof niet moeten weigeren?
• • • • •
primaire dader en ‘zijdelingse laedens’ wemelt van Autoriteiten, inspecties, keuringsinstanties .. ook zij komen in beeld … ‘zij hadden dit kunnen voorkomen!’ hebben zij veel te vrezen?
Toon is in 2004 gezet HR NJ 2006, 281 Linda • duwbak zinkt; schade aan andere vaartuigen • onzorgvuldige keuring ex RosR: Staat aansprakelijk? • strekking RosR; strekking zorgvuldigheidsnorm • bevorderen veiligheid scheepvaart in algemene zin • niet bescherming vermogensbelang derden i.v.m. ongeval onzorgvuldig gekeurd schip
• verantwoordelijkheid eigenaar • (te verlengen) certificaat; keuring • bevorderen naleving diens verplichtingen; controle • geen garantie deugdelijkheid schip
• geen aansprakelijkheid onzorgvuldige keuring
Wat vreest de Hoge Raad? • ‘geest uit de fles’?
• Hoge Raad laat zich wel enigszins kennen • in beginsel onbeperkte groep derden • (ontstaan) schade moeilijk vooraf te voorzien
• alle nadruk op primaire dader • relevantie aard van de schade?
Schietpartij De Ridderhof Rb. Den Haag 4 februari 2015, ECLI:2015:1061 • vorderingen tegen Politieregio • wat is het verwijt? • • • •
• • • •
niet alle relevante informatie meegenomen eerdere weigering wapenverlof in 2005 opname in psychiatrisch ziekenhuis in 2006 indien wel meegenomen: ook weigering in 2008
PHM in strijd met WWM gehandeld onrechtmatig doch relativiteit ontbreekt argumentatie leunt sterk op ‘Linda’ onbepaalbaarheid/onvoorzienbaarheid
Goed of niet goed? • • • • • •
Giesen (WPNR); Meijer (MvV); Brens (JA) ‘individuele belangen burger niet beschermd!?’ veiligheid samenleving en burgers; personenschade! onbepaalbaarheid en onvoorzienbaarheid? ‘juist daarom maximale bescherming!’ ‘teveel gezocht naar positieve aanwijzingen in Parlementaire Geschiedenis’ • angst voor ongehoord aantal claims tegen overheid • ‘dat het om zijdelingse laedens gaat is niet genoeg’
Opmerkelijk totaalplaatje • buiten de sfeer van overheidsaansprakelijkheid • • • •
regelmatig ‘zorgplichten’ jegens derde(n) banken, notarissen, scholen, instellingen, werkgevers bestaan primaire dader geen beletsel zelfstandige verantwoordelijkheid
• in de sfeer van overheidsaansprakelijkheid • druk op algemene middelen • principieel onjuist: primaire dader moet vooropstaan • niet aan overheid insolventieprobleem op te lossen
Even terug naar vorig jaar HR RvdW 2014, 691 X/Sint-Oedenrode • val fietster op nieuwe houten fietsbrug over Dommel • Gemeente aansprakelijk ex art. 6:174 of 6:162? • schuin aansnijden; stroevere laag vereist? • reeks ongevallen i.v.m. vorst; krant gehaald
• Hof wijst vordering af na eerdere toewijzing rechtbank • dag eerder al waarschuwingsborden geplaatst • HR NJ 2005, 105 Jetblast
• art. 81 RO
• • • • • •
‘Grenzen van het recht of pech moet weg?’ samenleving en rechter voor moeilijke en pijnlijke keuzes bescherming tegen ongelukken die bij het leven horen? keuzevrijheid rechter binnen raamwerk geldende recht het kan allemaal …. hoogtijdagen slachtofferbescherming liggen achter ons bewuste én verstandige keuze rechter • juridisering; aansprakelijkheidsrecht is markt geworden • benadeelden en advocaten steeds creatiever • sluizen openzetten voor schrikbarend veel claims?
• ongevallen van alle tijden en in talloze gevallen mogelijk • rails, stoepranden, paaltjes, kinderkopjes, natuursteen… • rekening komt elders terecht; en dat in tijden tegenspoed
Tegen deze achtergrond • Rb. Midden-Nederland 22 oktober 2014, RBMNE:2014:6749 X/Amersfoort • val bij winkelcentrum; ‘ontbrekende stoeptegel voor ingang’ • ‘iets versleten bovenlaag’; hoogteverschil < 2cm • volgende dag tegel al vervangen!?
• Rb. Limburg 10 februari 2015, RBLIM:2015:1179 X/Maastricht • val dame met hondje en wandelstok over ‘kinderkopjes’ • ‘totaalindruk’; maar waar is zij nu precies blijven haken? • waarde CROW-richtlijnen?
• Rb. Overijssel 30 maart 2015, RBOVE:2015:1550 X/Tubbergen • val fietser na botsing met houten paaltje; ernstig letsel • ‘had ook anders gekund!’; beleidsvrijheid • info o.m. van CROW over letsels door paaltjes
Sprekende zaken zetten de toon HR NJ 2011, 465 Van Oss/Verheyen en Achmea
• vrouw ligt te zonnen in eigen tuin; zeer ernstig letsel • kan ene echtgenoot andere aanspreken in hoedanigheid van mede-bezitter van gebrekkige opstal (art. 6:174)? • ‘maar zij is toch geen derde?’; ‘pot verwijt de ketel…’ • opengelaten vraag: wat is meest redelijke reikwijdte? • echtgenoot voor 50% aansprakelijk • ernst van het letsel én aansprakelijkheidsverzekering als ‘trigger’? • aansprakelijkheidsrecht als ongevallenverzekering of sociale zekerheid!?
Uiteraard vragen over reikwijdte • zelfde lijn bij andere kwalitatieve aansprakelijkheden? • één van echtelieden zakt door de ‘huisladder’ • gebeten door de – eigen – hond …
• A-G Spier: afzonderlijk bekijken op rationes • gaan we op dat punt echt verschil meemaken? • Rb. Den Haag 4 maart 2015, RBDHA:2015:2443 • • • • • •
moeilijk ‘dader’ te achterhalen vs. ‘eigen energie’ niet terug te voeren op menselijke fout eigen energie per definitie potentieel risico profijt; risico op schade geacht te hebben aanvaard afwijzing claim maatschappelijk onaanvaardbaar? dekking op aansprakelijkheidsverzekering!?
Schuld of risico? Hof Den Bosch JA 2015, 7 X/Boerhaave Med.Centrum
• borstvergroting in 2001; lekkage in 2009 • industriële siliconengel!? • persbericht NVPC 2010; oproep IGZ • brief Minister VWS aan Tweede Kamer 14/2/2012 • fabrikant(en) failliet in 2010 • aansprakelijkheid kliniek voor PIP-implantaat?
• geneeskundige behandelingsovereenkomst; art. 6:74 • is inderdaad sprake van een toerekenbare tekortkoming? • is er schuld?
Schuld noodzakelijk? 1
• art. 6:74 jo. 6:75 jo. 6:77? • toerekening ex art. 6:77? • ongeschikt in zin van art. 6:77? • enkele feit gebruik industriële gel
• ‘niet toe te rekenen!’ • ‘aansprakelijkheid producent ligt meer voor hand’ • Parl.Gesch.Boek 6/‘Wgbo’: evt. geen toerekening aan arts/ziekenhuis bij productiefout • toerekening productiefout in casu inderdaad onredelijk? • fraude; hele serie; faillissement; wie kiest/profiteert?
Waardering • haaks op Parl.Gesch. en gebruikelijke uitleg bij MA?
• goede ontwikkeling in richting meer toerekening? • Timmermans (VR 2014/AV&S 2015) • keuzes en deskundigheid arts/ziekenhuis • daarom beter andere ‘hoofdregel’ voor medische hulpzaken • alleen anders bij nadrukkelijke eigen keuze patiënt
• ‘vergaande risicoaansprakelijkheid!’ • Van Beurden, PIV-bulletin 2015: ‘Hof zit fout!’ • gelukkig is het nog maar een voorlopig oordeel • verhaalsmogelijkheden arts niet beter dan die van patiënt • is het steeds wel echt keuze arts?
Arbeidsgerelateerde schade • art. 7:658 schuldaansprakelijkheid tekortkoming in zorg veiligheid bijzondere regels m.b.t. stelplicht/bewijslast, eigen schuld • art. 7:611 (1) grensgebied werk en privé schuldaansprakelijkheid; tekortkoming zorg veiligheid gewone regels m.b.t. stelplicht/bewijslast en eigen schuld • art. 7:611 (2) verkeersongevallen schending plicht behoorlijke verzekering af te sluiten aansprakelijkheid voor zover schade door die tekortkoming • nul op het rekest
Status quo • • • •
HR NJ 2011, 597 TNT en 598 Rooyse Wissel zetten de toon art. 7:611-deur is dichtgegooid; alle nadruk weer op art. 7:658 wat doet feitenrechter nu ‘achtervang’ ontbreekt? A-G Spier: voorlopig eindpunt rechtsontwikkeling • ingrijpen bij evident foute beslissingen
• onjuiste maatstaf/onbegrijpelijke uitkomst • daarbuiten liefst toepassing art. 81 RO • gemotiveerde verwerping roept maar vragen op
• en pakt de Hoge Raad dat op? • HR RvdW 2012, 1318 X/Asito Den Helder • HR RvdW 2012, 1319 X/SKO • HR RvdW 2012, 1320 X/BK-Gas • HR RvdW 2013, 805 Ongeluk met laadklep
En toch HR NJ 2015, 182 Pelowski/Vernooy Transport en Betrouwbare Totaalservice BV • chauffeur loopt letsel op bij lossen vracht in Spanje • VT en BTS aansprakelijk gesteld • art. 7:658 lid 2 (jo. 6:76) • art. 7:658 lid 4 • art. 7:611; schending verzekeringsplicht ex CAO
• verweer werkgevers: ‘veiligheidsinstructie geschonden!’ • Hof wijst vordering inderdaad af • VT niet aansprakelijk?; dan BTS ook niet • veiligheidsschoenen?; kan in midden blijven • ook beroep op art. 7:611 faalt nu
In cassatie • ‘zorgplicht ging verder dan veiligheidsinstructies’ • lage drempel; werkgever kan zich verweren (lid 2 en 4) • waartoe verplicht art. 7:658? • • • •
niet alleen instructies maar ook maatregelen geen absolute waarborg; niet snel vrijuit hoog veiligheidsniveau op geval toegesneden toezicht op naleving instructies
• HR NJ 2011, 598 Rooyse Wissel • en als plaats werkzaamheden direct toezicht in weg zit? • evt. aanvullende veiligheidsmaatregelen • kelderluikfactoren
Wat betekent dit in casu? • instructie dus geen geëigende maatregelen werkgever meer? • is voor werknemer steeds goed te begrijpen wat onder ‘niet zelf lossen’ valt? • voorkomen beschadiging zeildoek… • rekening houden met onvoorzichtigheid • HR NJ 2013, 11 Giraldo/Daltra • geen veiligheidsschoenen verstrekt; meerwaarde • veiligheidsinstructies i.c. voldoende zorg? • VT en BTS hadden i.c. ook veiligheidsschoenen moeten verstrekken
En ook nog toezicht? • • • •
op naleving instructies en aanwezigheid schoenen? HR NJ 1993, 687 Power/Ardross; fout Finca? ‘te hoge zorgplicht’ verstrekken schoenen én ook nog controleren aanwezig zijn schoenen in vrachtwagen? • ook zonder aanwijzingen voor niet opvolgen? • plaats werkzaamheden staat direct toezicht in weg • zorgen voor toezicht door klant?
Streng of juist minder streng? • • • • •
cassatie geen absolute waarborg; hoog veiligheidsniveau zorgplicht ‘op afstand’ beperkt relativering direct toezicht i.v.m. locatie eventueel wel aanvullende maatregelen; welke?
Locatie en zorgplicht • waar komen we niet allemaal voor ons werk? • zeggenschap, instructiebevoegdheid; wat waar te maken? • arbeidsplaats, maar ook zorgplicht daarbuiten • HR NJ 2009, 332 Maatzorg/Van der Graaf
• specifieke invulling eigen zorgplicht? • HR NJ 2004, 176 Dusarduyn/Du Puy • HR NJ 2005, 260 Oost/Brands • HR NJ 2009, 335 Van Riemsdijk/Autop
• aansprakelijkheid fouten ingeschakelde/gekozen derden? • inlening; uitzendwerk • HR NJ 1990, 716 Stormer/Vedox
• aansprakelijkheid voor anderen? • HR NJ 1993, 687 Power/Ardross
Neemt HR hier wat gas terug? • Hoge Raad laat het bij gewone invulling eigen zorgplicht • instrueren • veiligheidsschoenen
• plicht afspraken te maken met klant? • Hof Den Haag NJF 2010, 15 X/Zeelandia en Hellema
• geen toerekening fouten klant • toerekening van fouten anderen in dit type zaken komt wel voor • • • •
HR NJ 2011, 273 Boock/Heisterkamp Hof Den Bosch VR 2013/73 ‘lichtere zorgplicht i.v.m. locatie’? toerekening fouten Finse monteurs ex art. 6:76
Welke zorg kan worden verlangd? Hof Den Bosch 31/3/2015, GHSHE:2015:1104
•medewerker Technische Dienst Health & Racquet Club glijdt uit in douche kleedkamer; beenletsel • nieuwe sportschoenen … • aansprakelijkheid werkgever ex art. 7:658? • vloer met antisliplaag • niet ook veiligheidsschoenen? • eenvoudig en goedkoop; aard werkzaamheden • ‘vier jaar ervaring!’
• rekenen op oplettendheid? • veiligheidsschoenen én toezicht op daadwerkelijk dragen
Reikwijdte zorgplicht? Hof Amsterdam 26 augustus 2014, GHAMS:2014: 3540 • motor rijdt tegen roldeur parkeergarage; helm gebroken • aansprakelijkheid werkgever ex art. 7:658? • inrijden parkeergarage; niet tijdens werkzaamheden • woon-werkverkeer
• aansprakelijkheid werkgever ex art. 7:611? • ‘werkgever bekend met problemen roldeur’ • nagelaten te waarschuwen of maatregelen te nemen? • huurder, geen beheerder; geen zeggenschap
• hof wijst de vordering net als kantonrechter af
Zoek de verschillen • ingeleende werkneemster valt bij verlaten van kantoor • aansprakelijkheid ex art. 7:658 (lid 4)? • Rb. Den Haag JA 2012, 65 X/Manpower en CBS • ongeval op ‘werkplek’? • evt. toch art. 7:658 • is het wel in de uitoefening van de werkzaamheden?
• Hof Den Haag JA 2012, 219 X/CBS • binnenkomen/verlaten via voorterrein • geen openbare weg; functioneel verband; arbeidsplaats • verbindingsweg art. 1.1 jo. 3.14 Arbo • onderhoudsplicht ligt bij CBS
Gaat dit niet verder dan HR wil? • onbeperkte aansprakelijkheid woon/werkverkeer of voor eenzijdige ongevallen voetgangers? • zeggenschap; geen openbare weg • hoog veiligheidsniveau, behoorlijk onderhoud • voorterrein niet veilig • verlijmde kiezelstenen; risico valpartijen
Reikwijdte zorgplicht? Rb. Oost-Brabant 31 oktober 2014, RBOBR:2014:6522
• verlaten bedrijfsterrein na overwerk • poort gesloten… • maar daar staat prullenbak…! • letsel bij klimmen over stalen hek • aansprakelijkheid ex art. 7:658? • ongeval tijdens uitoefening werkzaamheden? • opzet of bewuste roekeloosheid? • voldaan aan zorgplicht? • hiermee rekening te houden?
Hoever strekt de zorg? • nachtelijke inbraak apotheek • apothekersassistente springt uit raam • onvoldoende beveiliging aan achterkant gebouw? • Rb. Limburg JA 2014, 42 X/Apotheek Straver • gevaar ligt bij klantcontacten • apotheek is geen bank of juwelier • Hof Den Bosch 10 februari 2015, GHSHE:2015:453 • moest apotheek rekening houden met overval? • zo ja, dan voldoende gedaan? • criminelen altijd op zoek naar de zwakke plek • geen wijsheid achteraf…
Hoever strekt de zorg? Rb. Midden-Nederland 8 april 2015, EXPL 14-141 S3 MS/1270 (PIV) • overval op supermarkt AH; schouderletsel • aansprakelijkheid ex art. 7:658? • groot aantal veiligheidsmaatregelen + WVP • lage veiligheidsrisicoklasse? • specifieke maatregelen ter voorkoming binnendringen via magazijndeur? • gerichte instructies en evt. andere maatregelen?
Trend? • Ktr. Rotterdam NJF 2008, 432 X/Bas van der Heijden • geen art. 7:658, maar schending verzekeringsplicht ex art. 7:611… • die ‘achtervang’ ontbreekt sinds 11-november2011-arresten • alles moet nu via art. 7:658
Beweging in het smartengeld? • Hof Arnhem-Leeuwarden 5 augustus 2014, GHARL:2014:6223 X/Antonius Zkh Sneek • breed gedragen kritiek op toegekende bedragen • te laag in rechtsvergelijkend perspectief • niet meegestegen met de inflatie • andere gevoelswaarde geld (euro) • loterijprijzen vs. smartengeldbedragen • verhoging in recente zaken ligt in de rede
• Hof Arnhem-Leeuwarden NJF 2014, 115 Moeder en dochters/St. Antonius • ambtshalve bekend met discussie in literatuur • ‘ door velen als star en laag ervaren’ • verhoging smartengeld om die reden met 10%
Beweging in het smartengeld? • Rb. Overijssel 17 december 2014, RBOVE:2014:7070 • • • • •
enkel- en kuitbeenbreuk bij ongeval; beperkingen €55.000 gevorderd alle omstandigheden; vergelijkbare gevallen aansluiten bij het buitenland? €15.000 maar wel 10% extra (discussie in de literatuur)
• Rb. Overijssel 23 februari 2015, RBOVE:2015:944 • • • • • • •
hoge dwarslaesie na aanrijding op zebrapad 54 jaar oud; na drie maanden overleden wat is redelijk? €150.000-300.000 gevorderd; €30.000 aangeboden compensatie én genoegdoening; relevantie duur? discussie en recente bedragen €125.000 toegewezen
