Actualiteiten aansprakelijkheids- en schadevergoedingsrecht •
ongevallenrecht: hoever strekt de zorg? • gevaarzetting • eventueel in contractuele setting • kwalitatieve aansprakelijkheden
•
werkgeversaansprakelijkheid: quo na 11 november-arresten?
status
• activiteit Hoge Raad? • art. 7:658 als enige beoordelingskader •
medische aansprakelijkheid: hoe omgaan met causaliteitsproblemen?
•
proportionele benaderingen: is het één pot nat?
Hoe ver gaat de zorg? Rb. Utrecht JA 2013, 38 X/Sint Antonius •
scooterrijdster getroffen door slagboom bij verlaten ziekenhuisterrein
•
is het ziekenhuis aansprakelijk? art. 6:174 en 6:162
•
aansprakelijkheid ex art. 6:174? ‘slagboom omhoog maar plotseling naar beneden’ detectielussen, veld, stoplicht enkel geschikt voor auto’s en motoren negeren rood stoplicht? verkeerde uitgang gebruikt! gebrekkig vanwege opengaan voor scooter?
Is daarmee doek gevallen voor de claim? •
evt. aansprakelijkheid ex art. 6:162? onvoldoende duidelijk dat uitgang niet geschikt is voor scooters andere uitgang bebording laat mogelijkheid open geen verbodsborden, geen gebodsborden
•
schending waarschuwingsplicht? slagboom niet geschikt voor scooters duidelijke instructies om gebruik route te voorkomen
•
eigen schuld? verkeerde uitgang gebruikt? negeren rood stoplicht?
Hoe ver strekt de zorg? Hof Amsterdam JA 2012, 30 X/Klimmuur BV en Mondriaan College •
leerling ‘Sport & Beweging’ valt van klimwand; Trendsportweek; zwaar letsel leerling opent verkeerde karabiner.. precies bij overhang…
•
aansprakelijkheid exploitant Klimmuur? onvoldoende toezicht? verkeerde karabiners? geen matten?
•
aansprakelijkheid Mondriaan College? art. 6:74 (jo. 6:76) en 6:162, 170-171
Beoordeling •
Arbeidsinspectie docent Buitensport: andere methode NKBV: geniet niet de voorkeur niet verboden matten niet verplicht onregelmatigheden geconstateerd onvoldoende kennis en toezicht
•
Hof: gevaarzetting; Kelderluikfactoren veiligheidsnormen en zorgvuldigheidsnormen geen verhoogde drempel elke methode heeft voor- en nadelen niet verboden niet aanbevolen volgens NKBV? kans op fout voorzienbaar? toezicht en matten? overhang?
Beoordeling •
school gehouden verzekering af te sluiten? HR NJ 2012, 199 Beganovic/ROC Twente
•
HR 17 mei 2013, BZ5354 art. 81 RO A-G Wuisman laat meer zien verschillende methodes in omloop niet (geheel) ongebruikelijk iedere methode kent voor- en nadelen methode destijds niet verboden losmaken verkeerde carabiner onvoldoende voorzienbare handeling?
•
bevredigend?
Hoe ver strekt de zorg? Rb. Utrecht 21 november 2012, BY8897 X/MON en MBC De Zeven Heuvelen •
motorcrosswedstrijd voor kinderen; ongeval tijdens verkenningsrit; letsel aan linkerarm; 12 jarige deelnemer boom(tak) geraakt bij bocht naar rechts?
•
aansprakelijkheid organisatie? gehandeld i.s.m. richtlijnen? (1) afstand tussen afzettingen welke strekking? (2) verwijderen niet functionele objecten ‘boom is functioneel voor bos’
Beoordeling •
schending veiligheidsnormen
•
en bij toepassing Kelderluik-criteria?
•
maar is dit niet ‘sport en spel’? dan geldt toch verhoogde drempel? i.c. inherente gevaar van sport? risico door onvoldoende maatregelen!
•
MON aansprakelijk
•
en haar beperking aansprakelijkheid? Motorcrossreglement; inschrijving art. 6:237 sub f geslaagd in ‘tegenbewijs’? ‘anders onverzekerbare sport’?
Hoever strekt de zorg? Hof Leeuwarden 26 februari 2013, BZ2343 •
ongeval tijdens bedrijvencompetitie skutsjesilen op het Slotermeer geraakt tijdens gijpen
•
aansprakelijkheid Neptunus c.s. als wedstrijdleider en toezichthouder? (te) harde wind! afblazen, ander parcours? onvoldoende waarschuwing en instructies?
•
onrechtmatige gevaarzetting? gijpen is riskant weinig hoofdletsels, maar … kans neemt toe bij hogere windkracht onervaren deelnemers
En dus •
indringend waarschuwen voor gevaren onervaren deelnemers, zeiltermen? duidelijke instructies
•
maar is dit niet ‘sport en spel’?
•
dan geldt toch verhoogde drempel? niet inherente gevaar in verhouding tussen deelnemers onderling deelnemer vs. organisatie HR NJ 1998, 190 Turnster • •
•
betere instructies palaver niet aan de maat!
voorshands oordeel
Hoe ver strekt de zorg? Hof Leeuwarden 12 februari 2013, BZ1719 X/Bronnenbad Nieuweschans-Bunde BV •
bezoeker loopt brandwonden op in Kelo-sauna; syndroom saunakachel; gasgestookt haardvuur vloer gedeeltelijk bedekt met matten
•
exploitant aansprakelijk? • gevaarzetting? • gebrekkige zaak?
•
Hof laat debat anders verlopen • huisregels: ‘geheel op eigen risico’ • UVH via website te raadplegen
•
voldaan aan art. 6:233 sub b jo. 6:234?
•
inhoudelijke toetsing art. 6:233 sub a jo. 6:237 sub f?
Algemene voorwaarden •
niet ter hand gesteld
•
raadpleegbaar via (zoekopdracht) website? HR NJ 2011, 571 First Data/KPN Hotspots Schiphol initiatief bekendmaking bij gebruiker zodanig dat duidelijk is welke AV van toepassing zijn én dat wederpartij eenvoudig kan kennis nemen
•
en huisregels? exoneratie? inhoudelijke toetsing art. 6:233 sub a jo. 6:237 sub f? vernietiging
En dus? •
komt vordering nu serieus op tafel
•
opgieting; bezoekers verlaten ruimte vanwege warmte stap opzij naast matten
• deskundigenonderzoek naar mogelijkheid heet worden vloer en mogelijkheid brandwonden
Ongevallenrecht Rb. Den Haag 27 maart 2013, BZ7388 X/Outdoor Group BV •
enkelletsel bij landing aan einde tokkelbaan Club Actif; hoogteverschil 20 meter
•
Outdoor Group BV aansprakelijk? art. 6:174 jo. 6:181 onvoldoende hoogte art. 6:74 jo. 6:76 fouten bij het remmen onvoldoende instructies
•
beroep op algemene voorwaarden inschrijfformulier; achterzijde bonnetje? art. 6:233 sub b jo. 6:234
Inhoudelijke beoordeling •
aansprakelijkheid ex art. 6:174? onvoldoende hoogte baan? bedrijfsmatige exploitatie tokkelbaan in beginsel kan iedereen deelnemen bijzondere verantwoordelijkheid voor voorkomen ongevallen geen verhoogde drempel hoe moet tokkelbaan zijn ingericht? waar is deelnemer op bedacht?
•
verweer deskundig advies, nooit eerder ongeval? goedgekeurd door instanties? instructie benen op te trekken? ‘spannende onderneming’
Status quo werkgeversaansprakelijkheid HR NJ 2011, 597 TNT/Wijenberg HR NJ 2011, 598 Hagens/ Rooyse Wissel •
spoor van art. 7:611 loopt dood
• art. 7:658 voorop; terug naar de basis herwaardering HR NJ 1990, 572 De Kok/Jansen • duidelijk signaal omtrent betekenis art. 7:658 in deze concrete zaken •
‘terughoudendheid’ ligt achter ons HR NJ 2004, 175 Broodmes
•
nieuwe aandacht voor art. 7:658?
Of neemt HR afstand van art. 7:658? A-G Spier •
veel 7:658-zaken op bord Hoge Raad
•
voorlopig eindpunt rechtsontwikkeling ingrijpen bij evident foute beslissingen - onjuiste maatstaf - onbegrijpelijk en/of uitkomst onaanvaardbaar daarbuiten liefst toepassing art. 81 RO opwerpen dam; Einzelfallgerechtigkeit gemotiveerde afwijzing roept vragen op
•
HR RvdW 2012, 1319 X/SKO
•
HR RvdW 2012, 1318 X/Asito Den Helder
•
HR RvdW 2012, 1320 X/BK-Gas
En toch weer een arrest
HR NJ 2013, 11 Giraldo/Daltra Antilles NV •
Arubaanse zaak; voorman valt van dak na windvlaag; ernstig letsel
•
zorgplicht werkgever?
•
•
aangezegd veiligheidsgordels te gebruiken!
•
ervaren werknemer!
•
toezicht op (juist) gebruik en desnoods verwijderen!
Hof geeft nul op het rekest
In cassatie •
wat houdt zorgplicht art. 1614x in? voldoende veiligheidsmateriaal toezien op juist gebruik
•
ervaren werknemer? ook zorgplicht jegens ervaren werknemers rekening houden met ‘verschijnsel’ dat ook die werknemers wel eens nalaten
•
blijft lastige factor
•
vernietiging
Werkgeversaansprakelijkheid? Ktr. Groningen 11 oktober 2012, BY4099 X/De Startbaan •
fiets meegenomen uit stalling zonder te betalen
•
beheerder sprint er achter aan en valt
•
werkgever aangesproken ‘dat is niet de bedoeling’ geen betaling afdwingen geen noodzaak ‘verlaten stalling zonder betaling!?’
•
rechter begrijpelijke reactie gelet op hoofdregel’ geen huis-, tuin- of keukenongeval instructie om ‘niets te doen’?
Werkgeversaansprakelijkheid na TNT? •
Ktr. Zwolle 31 mei 2011, LJN:BY0236 X/TNT Post postbesteller glijdt uit; regenval werkgever aansprakelijk ex art. 7:658? werkgever aansprakelijk ex art. 7:611?
•
Ktr. Utrecht 14 maart 2013, LJN:BZ5255 X/Sita Recycling winterse gladheid; beter schoeisel? na ongeval: hak-spikes
•
Ktr. Roermond 14 maart 2013, LJN:BZ5411 X/Van Gorp Greenfood uitgegleden over slablad? onvoldoende toezicht op dragen veiligheidsschoenen?
Werkgeversaansprakelijkheid na Rooyse Wissel?
Ktr. Utrecht 13 oktober 2011, LJN:BU5352 ’s Heeren Loo •
zorgverleenster mishandeld door jongeren in instelling
•
werkgever niet snel niet aansprakelijk HR NJ 2008, 465 Tarioui/Vendrig HR NJ 2009, 332 Maatzorg/Vd Graaf
•
twee fronten niet alleen veiligheid in algemene zin maar ook in specifieke situatie verschil t.o.v. HR NJ 2011, 598 Hagens/ Rooyse Wissel
Inmiddels Hof Amsterdam NJF 2013, 94 •
geen absolute waarborg maar..
•
werkgever niet snel niet aansprakelijk HR NJ 2008, 465 Tarioui/Vendrig HR NJ 2009, 332 Maatzorg/Vd Graaf
•
twee niveau’s algemene maatregelen teamoverleg bereikbaarheidsdienst alarmsysteem specifieke maatregelen wat was bekend van deze groep? personeelsverloop; bezuinigingen uitzendkrachten maatregelen getroffen na incident
In zelfde sfeer
Ktr. Utrecht 18 april 2013, BZ7982 X/Stichting Altrecht •
sociotherapeut wordt in jeugdinrichting tegen knie getrapt
•
aansprakelijkheid ex art. 7:658? toetsingskader van HR NJ 2011, 598 Rooyse Wissel
•
twee niveau’s ook toezicht op naleving van algemene maatregelen inscherping personeel
Casus •
patiënt overlijdt; darmperforatie na operatie
•
nabestaanden spreken Refaja aan ‘te laat gezien!’ ‘niet adequaat behandeld!’
•
ziekenhuis verweert zich ‘geen fout, maar complicatie’ ‘adequaat behandeld’ ‘zonder eventueel delay ook overleden’
•
fout, schade en causaal verband
•
laatste twee kwesties dicht bij elkaar • ‘u heeft geen schade’ • ‘ik heb geen schade veroorzaakt’ • ‘zonder fout was u niet beter af’
•
hoe verloopt het debat?
Hof Leeuwarden mag het zeggen Hof Leeuwarden JA 2012, 144 X/Refaja •
inderdaad te late diagnose? risicofactoren en symptomen
•
maar is patiënt daardoor overleden? hoofdregel is helder, maar… (1) ‘omkeringsregel!’ (2) ‘kans op herstel verminderd’
•
drie varianten in beeld (1) alles-of-niets (2) proportionele aansprakelijkheid vanwege onzeker causaal verband (3) verlies van een kans
Omkeringsregel •
na verduidelijking HR NJ 2004, 304 en 305 c.s.q.n.-verband aangenomen indien: • door w.p./o.d. in leven geroepen risico t.z.v. ontstaan schade • risico verwezenlijkt zich normschender mag aannemelijk maken dat schade ook zonder fout zou ontstaan
•
norm moet wel strekking hebben specifiek gevaar op ontstaan schade te voorkomen HR NJ 2004, 307 Seresta art. 7:453
•
specifieke norm geschonden?
•
risico zich verwezenlijkt?
Is dat niet einde voor omkeringsregel? HR NJ 2007, 644 X/MCL •
keizersnede; handicaps
zuurstoftekort;
ernstige
deskundigen: eerder ingrijpen vereist! •
causaal verband met hersenletsel kind? kan Hof omkeringsregel toepassen? Hof: norm ‘zsm uitvoeren meest geïndiceerde ingreep’ niet scherp genoeg
•
cassatieklacht: ‘het is toch duidelijk?’ voorkomen hersenschade door zuurstofgebrek specifiek gevaar heeft zich verwezenlijkt oordeel deskundigen
Hoge Raad zaait verwarring •
hoe heet is de soep van Seresta-arrest?
•
A-G Spier ziet nog steeds ruimte voor omkeringsregel
•
waken voor constructie norm achteraf
•
dat speelt in MCL-zaak niet ingrijpen geboden welk ingrijpen én waarom oordeel deskundigen oordeel gespecialiseerde tuchtrechter folder beroepsgroep
Omkeringsregel nog geen verleden tijd •
hersenletsel na bevalling met ruggenprik; gynaecoloog aansprakelijk? volgen harttonen en bloeddruk moeder? CTG-registratie?
•
arts zet geld op causaliteitsverweer
•
kan omkeringsregel worden toegepast? •
geschonden norm permanente CTG-bewaking na ruggenprik
•
specifiek gevaar lage bloedsuikerwaarden; hersenletsel
•
gevaar heeft zich verwezenlijkt blijvende hersenschade
Gaat dit toch niet te gemakkelijk? HR NJ 2012, 669 •
eisen stellen aan kansvergroting? vergroting ‘in aanmerkelijke mate’ ‘geen geldend recht’
•
geen ruimte voor toepassing indien met teveel onzekerheid omgeven? ‘laatste restje causaliteitsonzekerheid’
•
Hof krijgt zegen Hoge Raad normschending bescherming tegen specifiek gevaar verwezenlijking gevaar niet aannemelijk gemaakt dat schade ook zonder normschending zou zijn ontstaan
•
ratio omkeringsregel: dit is redelijk
Terug naar Refaja-zaak Hof Leeuwarden JA 2012, 144 X/Refaja •
overlijden gevolg van delay?
•
belang bij de omkeringsregel
•
specifieke norm geschonden? ‘klachten niet serieus genomen’ ‘aansteller’
•
specifiek risico in het geding? ‘zeer ernstig letsel door verwoesting van organen’
•
Hof ziet geen ruimte: eisers aan zet
•
overlijden gevolg onvoldoende zorg? c.s.q.n.-verband blijft onzeker
Alles-of-niets niet steeds bevredigend •
afwenteling lasten onzekerheid op één der betrokkenen
•
lastenverdeling redelijk alternatief?
• proportionele benadering •
verlies-van-een-kans
aansprakelijkheid voor (waarde van) verloren gegane kans op succes of beter behandelingsresultaat •
toerekening naar kansbepaling
aansprakelijkheid overeenkomstig kans dat schade door gedaagde is veroorzaakt
Hof Leeuwarden in zaak X/Refaja •
geen omkeringsregel dus….
•
‘kans op herstel verminderd’
•
opgevat als causaliteitskwestie
•
proportionele aansprakelijkheid op basis toerekening naar kansbepaling?
•
HR NJ 2011, 250 Nefalit/Karamus zet de toon man overlijdt aan longkanker; 15 jaar gewerkt bij Nefalit ‘28 jaar gerookt!’ na deskundigenbericht 55% toegewezen vezeljarentheorie
•
ten onrechte proportionele aansprakelijkheid aangenomen?
Mijlpaal •
c.s.q.n-verband tussen normschending en schade kan niet worden vastgesteld deskundigenbericht ligt voor de hand zeer kleine kans: volledige afwijzing zeer grote kans: volledige toewijzing en daartussen?
•
volledige afwenteling onzekerheid op werknemer onaanvaardbaar strekking norm, aard normschending
•
volledige afwenteling onzekerheid op werkgever evenzeer onaanvaardbaar niet zeer kleine kans omstandigheden buiten werk (roken, aanleg, veroudering, anderszins)
•
alles-of-niets verworpen, maar wat dan?
•
aansprakelijkheid conform kans dat gedaagde schade heeft veroorzaakt
Wat is actieradius van deze regel? HR NJ 2011, 251 Fortis/Bourgonje •
verkrijging aandelen Predictive Systems; waardedaling; vermogensbeheerder in beeld Fortis had cliënt indringend moeten adviseren om aandelen te verkopen
•
maar wat zou cliënt dan gedaan hebben? Nefalit/Karamus-redenering: 50%
• Hoge Raad predikt terughoudendheid evt. aansprakelijkheid voor schade die gedaagde niet (geheel) heeft veroorzaakt terughoudendheid verantwoordingsplicht rechter aard normschending/strekking norm inclusief aard van de schade
Alleen bij werkgeversaansprakelijkheid? • ook in andere gevallen evt. redelijker causaliteitsonzekerheid te verdelen • daarvoor met name aanleiding indien (1) aansprakelijkheid op zich vaststaat (2) niet zeer kleine kans dat c.s.q.n.verband aanwezig is (3) aard normschending en strekking norm toepassing regel rechtvaardigen •
Hoge Raad grijpt in casu in waarschuwingsplicht tegenover cliënt voorkomen vermogensschade kans opvolgen advies ‘niet bijzonder groot’
•
is het toepassingsgebied duidelijk afgebakend?
daarmee
Speelt dat Hof parten in de Refaja-zaak? Hof Leeuwarden JA 2012, 144 X/Refaja •
geschonden norm observatie met oog op complicaties
•
gevolgen schending late diagnose, conditie slechter minder goed behandeld
•
strekking norm voorkoming gezondheidsschade
• aard normschending en strekking norm rechtvaardigen toepassing regel • … tenzij zeer kleine kans dat c.s.q.n.verband aanwezig is
Recht staat niet stil HR NJ 2013, 236 Nationale Nederlanden/I en L •
aanrijding; L was zwanger; bevalling; RDS-syndroom; hersenbeschadiging WAM-verzekeraar aangesproken: ‘prenataal letsel a.g.v. ongeval’
•
verweer: RDS is oorzaak
•
rechtbank: causaliteitsonzekerheid proportionele benadering: 50%
•
Hof: causaliteitsonzekerheid twee reële kansen volledige vergoeding; zelf dragen proportionele benadering 50% is rechtvaardige verdeling ruimte voor billijkheidscorrectie? aard norm, WAM, ernst gevolgen 60
Ruimte voor de toverdoos? •
proportionele aansprakelijkheid in casu op haar plaats
•
bijstelling in percentage uitgedrukte kans dat normschending schade heeft veroorzaakt?
•
verdeling gevolgen c.s.q.n.-onzekerheid verwijzing naar aan art. 6:99 en 6:101 ten grondslag liggende uitgangspunten art. 6:99 en 6:101 niet rechtstreeks of analoog van toepassing op schatting
•
eenmaal vastgesteld percentage niet verhogen op grond billijkheidscorrectie verder dan regel zelf rechtvaardigt i.s.m. vereiste terughoudendheid F/B
•
evt. wel vermindering ex art. 6:101 niet verdisconteerde causale omstandigheden aan zijde benadeelde
Hoge Raad geeft zelf voorbeeld •
aangereden bestuurder wordt enige tijd na ongeval ziek onzeker waardoor: ongeval, lichamelijke aandoening voor eigen risico of combinatie?
•
evt. met toepassing regel proportionele aansprakelijkheid vergoedingsplicht van 40%
•
indien zelf ook verkeersfout: vermindering overeenkomstig primaire maatstaf art. 6:101
•
evt. o.g.v. billijkheidscorrectie: andere verdeling
•
maar nooit meer dan vergoedingsplicht van 40% !
Wat zien we dus? •
opkomst proportionele benadering ten koste van alles-of-niets
•
twee varianten verlies-van-een-kans toerekening naar kansbepaling
•
toerekening naar kansbepaling is verder ontwikkeld • • •
•
onder- en bovengrens verantwoordingsplicht geen ruimte voor normatieve elementen
moet deze terughoudendheid niet worden doorgetrokken naar verlies-van-eenkans?
Dat is een actuele vraag •
HR NJ 2013, 37 B en Deloitte/H. en H&H Beheer aansprakelijkheid belastingadviseur i.v.m. fiscale consequenties uittreden accountant uit maatschap
•
aansprakelijkheid voor schade door onvolledig advies over zo laag mogelijke belasting? Hof wijst 60% op basis kansverlies
•
terughoudendheid vereist in lijn met Fortis/Bourgonje?
•
A-G Spier ziet vooral overeenkomsten praktisch gesproken resultaat zelfde verantwoordingsplicht en terughoudendheid ook bij kansverlies
Hoge Raad ziet vooral verschillen •
Nefalit/Karamus en Fortis/Bourgonje proportionele aansprakelijkheid bezwaar; terughoudendheid; motiveren onzekerheid over c.s.q.n.-verband tussen normschending en op zich vaststaande schade gedraging/gebeurtenis, omstandigheid voor rekening benadeelde of combinatie
•
kansschade; beroepsaansprakelijkheid tekortkoming staat vast onzekerheid over succes en over schade ‘slechts’ kans op betere uitkomst eerst c.s.q.n.-verband met verlies kans op succes beoordelen onzekerheid over vraag of tekortkoming schade heeft veroorzaakt: of en in hoeverre zou in situatie zonder fout kans op succes zich hebben gerealiseerd?
Actuele vraag •
geen reden voor terughoudenheid wel reële kans vereist niet zeer kleine kans Rb. Arnhem JA 2013, 45 X/Gelderse Vallei
•
Hoge Raad stuit op weerstand A-G Spier in conclusie Akkermans en Van Dijk in JA Lindenbergh in NJ
•
kleur bekennen onzekerheid over wat zonder fout zou zijn gebeurd twee kanten van dezelfde medaille
•
ene weg werkelijk gemakkelijker dan andere?
Moet Refaja nu boeten? Hof Leeuwarden 12 februari 2013, BZ1711 X/Refaja •
in licht recente rechtspraak terugkomen op beslissing over proportionele aansprakelijkheid?
•
in casu probleem causaliteitsonzekerheid: Nefalit/Karamus in beeld overlijden mogelijk gevolg van: (1) schending zorgplicht (2) uiterst kwetsbare gezondheidssituatie (3) combinatie van beide
•
deskundigenberichten over omvang kans dat schade door fout is veroorzaakt kans op overleven bij tijdige operatie zou voor operatie gekozen zijn? 2/3 x 3/4 = 50%
