AANSPRAKELIJKHEID, AANSPRAKELIJKHEIDS- VERZEKERING EN ANDERE SCHADEVERGOEDINGSSYSTEMEN

XXXIIIe POSTUNIVERSITAIRE Cyclus WILLY DELVA 2006-07

AANSPRAKELIJKHEID, AANSPRAKELIJKHEIDSVERZEKERING EN ANDERE SCHADEVERGOEDINGSSYSTEMEN met bijdragen van K. BERNAUW, H. BOCKEN, I. BOONE, I. CLAEYS, H. COUSY, S. DE GEYTER, H. DE WULF, T. HARTLIEF, G. JOCQUE´, P. TAELMAN, A. VAN OEVELEN, C. VAN SCHOUBROECK, S. VOET, B. WEYTS

ISBN 978 90 4651 491 7 D 2007 2664 389 BP/GANDPUC-BI7001 Verantwoordelijke uitgever: Claudine Weyn Ragheno Business Park Motstraat 30 B-2800 Mechelen Tel.: 0800-14 500 (gratis nummer) www.kluwer.be [email protected] # 2007, Wolters Kluwer Belgium NV Behoudens de uitdrukkelijk bij Wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt worden, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke voorafgaande en schriftelijke toestemming van de uitgever.

Inhoudsopgave Woord vooraf Prof. dr. Piet TAELMAN Bewustzijn en subjectieve verwijtbaarheid Dhr. Geert JOCQUE´

VII

1

Aansprakelijkheid van rechtspersonen en hun vertegenwoordigers Prof. Dr. Hans DE WULF en Mevr. Sarah DE GEYTER

103

Het foutbegrip bij overheidsaansprakelijkheid: zijn wetsschending en fout nog eéń? Prof. Dr. Ignace CLAEYS

193

Tussen causaal verband en schade. Deel 1. Uitgaven of prestaties gedaan krachtens een wettelijke, reglementaire of contractuele verplichting: van schade naar (verbreking van) oorzakelijk verband en terug naar schade Mevr. Ingrid BOONE

233

Geen kans verloren. Causale onzekerheid en de rechtspraak van het Hof van Cassatie over het verlies van een kans Prof. Dr. Hubert BOCKEN

271

Enkele recente ontwikkelingen inzake schade en schadebegroting in het buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht Prof. Dr. Aloı¨ s VAN OEVELEN

327

Objectieve aansprakelijkheid Mr. Britt WEYTS

371

Pikante details over een beruchte driehoeksverhouding: de rechtstreekse vordering in de aansprakelijkheidsverzekering Prof. Dr. Herman COUSY

417

Buitengerechtelijke schaderegeling met aansprakelijkheidsverzekeraars Prof. Kris BERNAUW

457

Vergoeding van schade door verkeersongevallen ongeacht aansprakelijkheid Prof. Caroline VAN SCHOUBROECK

519

Aansprakelijkheid, aansprakelijkheidsverzekering en andere schadevergoedingssystemen

V

inhoudsopgave

Coo¨rdinatie van aansprakelijkheid en andere vergoedingssystemen Mevr. Ingrid BOONE

597

Procesrechtelijke aspecten van aansprakelijkheidsvorderingen Prof. Dr. Piet TAELMAN en Mr. Stefaan VOET

743

Heeft het aansprakelijkheidsrecht (de) toekomst? Prof. Dr. Ton HARTLIEF

805

VI

Kluwer

Woord vooraf Het herstel van door de mens veroorzaakte schade houdt een groot deel van de rechtspraktijk en de rechtswetenschap in de ban. Het buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht speelt hier onmiskenbaar de hoofdrol. Het staat echter sinds lang niet meer alleen. De aansprakelijkheidsverzekering laat de aansprakelijke toe de financie¨le last van zijn aansprakelijkheid te spreiden en beschermt de benadeelde tegen de insolvabiliteit van de aansprakelijke. Ook andere schadevergoedingssystemen, niet gebaseerd op aansprakelijkheid, vervullen een bijzonder belangrijke rol, zoals de rechtstreekse verzekering, de ziekteverzekering, de arbeidsongevallenverzekering en de bijzondere regelingen voor slachtoffers van verkeersongevallen. De vergoeding van ongevalschade maakt op vandaag het voorwerp uit van een complex mechanisme waarvan de aansprakelijkheid, aansprakelijkheidsverzekering, rechtstreekse private verzekeringen, sociale zekerheid en schadefondsen de onderdelen zijn. Tegen deze achtergrond bereidde een werkgroep binnen de vakgroep Burgerlijk recht van de Universiteit Gent, voorgezeten door Prof. Hubert Bocken en bestaande uit drs. Joke Baeck, drs. Ingrid Boone, lic. Frederick Bruloot, dr. Ignace Claeys, raadsheer Geert Jocque´ en lic. Stephane Vereecken, het programma van de 33e uitgave van de Postuniversitaire Cyclus Willy Delva voor. Hun overleg resulteerde in een uitermate boeiend programma, waarvoor ik hen – mede in naam van de talrijke deelnemers aan de cyclus – nogmaals van harte dank. In de cyclus werden allereerst een aantal recente ontwikkelingen in het buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht behandeld (het vereiste subjectieve element bij het aansprakelijkheidsrecht, de aansprakelijkheid van rechtspersonen en van de staat, de invloed van het nakomen van een wettelijke of contractuele verplichting, het verlies van een kans, actualia in verband met schade en schadebegroting, het toenemende belang van de objectieve aansprakelijkheid). Vervolgens kwam de rol van de aansprakelijkheidsverzekering in de schaderegeling aan de orde (de verhouding tussen benadeelde, aansprakelijke en aansprakelijkheidsverzekeraar en buitengerechtelijke regelingen met verzekeraars). De aandacht ging verder naar de systemen voor de vergoeding van verkeersslachtoffers die zich ontwikkeld hebben los van het aansprakelijkheidsrecht en naar de coo¨rdinatie van het aansprakelijkheidsrecht met niet op aansprakelijkheid gebaseerde vergoedingsmechanismen, in het bijzonder de arbeidsongevallenverzekering en de ziekteverzekering. Ook de procesrechtelijke vraagstukken die bij aansprakelijkheidsvorderingen de kop kunnen opsteken, werden voor het voetlicht geplaatst. Een uitermate boeiend gebrachte, visionaire uiteenzetting van collega Hartlief, rondde de lessenreeks af.


VII

woord vooraf

De traditionele, sterk interuniversitaire invalshoek van de cyclus kwam andermaal tot uiting via de structurele samenwerking met het Centrum voor Beroepsvervolmaking in de Rechten (CBR-Antwerpen) en de zeer gewaardeerde medewerking van vooraanstaande hoogleraren van alle Vlaamse universiteiten. Het voorliggende boek is de vrucht van het werk van velen. De sprekers stonden niet alleen in voor een leerrijke uiteenzetting, maar leverden ook de inspanning hun tot in de puntjes verzorgde teksten uit te schrijven voor dit boek. De altijd minzame Erik Krijnen, administratief medewerker van Gandaius Permanente Vorming, nam opnieuw de omvangrijke praktische organisatie van de cyclus voor zijn rekening. Collega Bocken en zijn medewerkers stonden tevens in voor de correctie van de drukproef. Uitgever Wolters Kluwer Belgium steunde andermaal de cyclus en tekent voor de boekuitgave. Allen weten dat ik hen daarvoor oprecht dankbaar ben. Prof. dr. Piet TAELMAN Directeur Gandaius Permanente Vorming Universiteit Gent

VIII

Kluwer

Uitgebreide inhoudsopgave WOORD VOORAF . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

VII

BEWUSTZIJN EN SUBJECTIEVE VERWIJTBAARHEID . . . . . . . . Afdeling 1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 2. De schuldbekwaamheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Schuldbekwaamheid als vereiste van de foutaansprakelijkheid . § 2. Afwezigheid van schuldbekwaamheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Geestesgestoorden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Kinderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Afwezigheid van schuldbekwaamheid door de fout van de schadeverwekker. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 3. De verwijtbaarheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. De vereiste van verwijtbaarheid in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Verwijtbaarheid bij de overtreding van een wettelijke norm . . . A. ‘Willens en wetens’ handelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Geen vereiste van voorzienbaarheid van schade. . . . . . . . . . . . C. Afwezigheid van het ‘willens en wetens’ handelen . . . . . . . . . . D. Het moreel element en de eenheid van fout en onwettigheid. . . E. Bewijs van het moreel element van de fout . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Verwijtbaarheid bij schending van de algemene zorgvuldigheidsnorm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. De voorzienbaarheid van schade als verwijtbaarheidsvereiste . . B. Betekenis van de voorzienbaarheid van schade . . . . . . . . . . . . C. Voorzienbaarheid van schade en het nemen van maatregelen . . D. Vergoeding van voorzienbare en onvoorzienbare schade . . . . . E. Voorzienbaarheid van schade in het strafrecht . . . . . . . . . . . . F. Bijzondere toepassingen van het voorzienbaarheidsvereiste . . . 1. Risicoaanvaarding door het slachtoffer . . . . . . . . . . . . . 2. Derde medeplichtigheid aan andermans contractbreuk . . 3. Overheidsaansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Administratieve handelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Wegennet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 4. Schulduitsluiting, rechtvaardiging en overmacht . . . . . . . . § 1. Principes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Verband met het strafrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Bewijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Schulduitsluiting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Onoverkomelijke dwaling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Dwang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1 3 5 5 9 9 10 15


18 19 19 21 21 23 25 29 30 32 32 33 36 38 39 41 41 42 44 44 44 46 46 46 48 50 53 53 54 59

IX

uitgebreide inhoudsopgave

§ 3. Rechtvaardiging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Zedelijke dwang of noodtoestand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Wettige verdediging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Bevel van de wet of de overheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Rechtvaardiging bij sportwedstrijden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Overmacht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Begrip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Toepassingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Overheidsaansprakelijkheid voor het wegennet. . . . . . . . 2. Wegverkeer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 5. Gradaties van schuld: opzet en zware fout . . . . . . . . . . . . . § 1. Gradaties van schuld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Opzet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Verschillende inhouden van hetzelfde begrip . . . . . . . . . . . . . B. Opzet in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht . . . . . 1. De gemeenschappelijke fout. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Verdeling van aansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Morele schade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Bevrijdingsbedingen voor de buitencontractuele aansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Persoonlijk opzet. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Opzet van hulppersonen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Opzet in het arbeidsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Opzet in het verzekeringsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Opzet in het arbeidsongevallenrecht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . F. Opzet in het strafrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Algemeen en bijzonder opzet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Rechtstreeks en onrechtstreeks opzet . . . . . . . . . . . . . . . G. Opzet in enkele bijzondere wetgevingen . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Opzet in het C.M.R.-Verdrag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Opzet in de wetgeving inzake het bedrijfsrevisoraat . . . . 3. Opzet bij luchtvaartongevallen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Opzet bij verontreiniging op zee. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Opzet bij schade veroorzaakt door kerncentrales . . . . . . H. Een eéńduidig opzetbegrip? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Grove fout . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Onduidelijk begrip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Grove fout in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht . . 1. Bepaling van de morele schade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Bevrijdingsbedingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Artikel 18 Wet Arbeidsovereenkomsten . . . . . . . . . . . . . C. De grove fout in het verzekeringsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. De grove fout in het vennootschapsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . E. Eenduidig begrip van grove fout?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

X

60 60 61 62 63 65 66 66 68 68 69 69 69 71 71 73 73 74 79 80 80 81 83 84 86 88 88 89 89 89 90 91 91 92 92 94 94 96 96 96 97 97 99 101

Kluwer


AANSPRAKELIJKHEID VAN RECHTSPERSONEN EN HUN VERTEGENWOORDIGERS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 1. Inhoud en opbouw van de tekst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Thema’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Terminologische opmerking. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 2. Preliminair: de begrippen uitvoeringsagent, aangestelde, orgaan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Aangestelde. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Orgaan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Uitvoeringsagent – een overkoepelend begrip . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 3. Contractuele wanprestatie van de rechtspersoon ten gevolge van het handelen van een hulppersoon . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Samenloopverbod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Handeling van hulppersoon is geen vreemde oorzaak – toepassing op de lastgeving. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Grondslag: artikel 1134 B.W. – omkering bewijslast. . . . . . . . Afdeling 4. Extracontractuele aansprakelijkheid van de rechtspersoon ten gevolge van het handelen van een hulppersoon. . . . . . . § 1. Ondergeschikten/aangestelden: slechts pecuniaire aansprakelijkheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Organen: toerekening van de fout zelf (art. 1382 B.W.)? . . . . . § 3. Lasthebbers: verwarrend taalgebruik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 5. Persoonlijke aansprakelijkheid van de hulppersoon tegenover anderen dan zijn opdrachtgever . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Algemeen principe – verwerping van de absorptietheorie, ook voor lasthebbers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Absorptie als waanidee . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Cassatie struikelt even over vennootschapsbestuurders . . . . . . C. Toch absorptie bij (ondergeschikte) lasthebbers? . . . . . . . . . § 2. Quasi-immuniteit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Beginsel en ratio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Ook voor organen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Intermezzo: de aansprakelijkheid binnen collegiale organen . . D. Geen quasi-immuniteit voor lasthebbers... tenzij ze als uitvoeringsagent handelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Bijzonder wettelijk regime: overheidspersoneel na de Wet van 2 december 2003 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Bijzonder wettelijk regime: vrijwilligers na de Wet van 3 juli 2005, zoals gewijzigd. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 5. Regres door de aansprakelijke rechtspersoon op de vertegenwoordiger, en van de aansprakelijke vertegenwoordiger op de rechtspersoon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Principe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Regres door bestuurders op de vennootschap? . . . . . . . . . . . . Afdeling 6. Is de orgaantheorie nog relevant? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Van toerekening naar verkeersopvattingen... . . . . . . . . . . . . . .

147 147 148 150 150


XI

103 105 105 106 107 107 109 111 113 113 114 116 118 118 119 122 123 123 123 124 127 130 130 132 134 137 140 142


§ 1bis. ... naar rechtstreekse aansprakelijkheid van de rechtspersoon? § 2. Geen rechtstreekse aansprakelijkheid, wel een omkering van de bewijslast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Tussenbesluit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. De gevolgen van rechtstreekse aansprakelijkheid voor de regresmogelijkheden van de rechtspersoon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Klassieke regels inzake regres op het orgaan door de rechtspersoon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Een ietwat verwarrende grondslag . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Nuanceringen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Onwenselijke gevolgen van rechtstreekse aansprakelijkheid . . . § 5. Het is niet opportuun noch mogelijk de orgaantheorie volledig af te schaffen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 7. Toerekening van kennis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Begrip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Voor kennistoerekening speelt de orgaantheorie geen belangrijke rol. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. De gevolgen van bedrog . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Vereenzelviging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Financie¨le sector . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 8. Omgekeerde toerekening en doorwerking . . . . . . . . . . . . . § 1. Omgekeerde toerekening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Doorwerking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 9. Een wettelijke vorm van omgekeerde toerekening: bestuurdersaansprakelijkheid voor onbetaalde bedrijfsvoorheffing, btw en socialezekerheidsbijdragen. De Programmawet van 20 juli 2006 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Aansprakelijkheid wegens onbetaalde bedrijfsvoorheffing en btw § 2. Aansprakelijkheid voor onbetaalde socialezekerheidsbijdragen ingeval van faillissement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Aansprakelijkheid voor onbetaalde socialezekerheidsbijdragen ingeval van niet-naleving van de communicatieplicht . . . . . . . . Afdeling 10. Besluit: enkele suggesties voor verder onderzoek . . . . . . . .

HET FOUTBEGRIP BIJ OVERHEIDSAANSPRAKELIJKHEID: ZIJN WETSCHENDING EN FOUT NOG EÉŃ? . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Het ruime kader: wie draagt het risico van ‘onduidelijke normen’? § 2. Probleemstelling: is de miskenning van een rechtsnorm altijd een buitencontractuele fout?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 2. De axioma’s van het Belgisch buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 3. Een vluchtige blik over de landsgrenzen heen. . . . . . . . . . . Afdeling 4. En de Principles of European Tort Law? . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 5. De ontwikkeling van de eenheidstheorie in de Belgische rechtspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

XII

151 152 154 155 155 155 158 160 161 162 162 162 163 166 168 171 171 172

174 176 185 188 190

193 195 195 197 198 200 201 203

Kluwer


§ 1. Het ontwateringsbelastingsarrest van 13 mei 1982 als startschot van de eenheidstheorie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Een uitzondering in geval van een onoverkomelijke (rechts)dwaling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Onoverkomelijke dwaling: strengere toepassing ten aanzien van de overheid? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 6. Een geleidelijke nuancering van de eenheidstheorie . . . . . . § 1. Een eerste nuancering: de staatsaansprakelijkheid wegens fouten begaan in de uitoefening van de rechterlijke functie . . . . . . . . . § 2. Een tweede nuancering: het RSZ-arrest, ditmaal ten aanzien van handelingen van de uitvoerende macht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 7. Mosterd uit de rechtspraak van het Hof van Justitie? . . . . Afdeling 8. En de weg van de onoverkomelijke dwaling? . . . . . . . . . . . Afdeling 9. Ten slotte nog een bijkomende hinderpaal: het gezag van gewijsde van vernietigingsarresten van de Raad van State .

UITGAVEN OF PRESTATIES GEDAAN KRACHTENS EEN WETTELIJKE, REGLEMENTAIRE OF CONTRACTUELE VERPLICHTING: VAN SCHADE NAAR (VERBREKING VAN) OORZAKELIJK VERBAND EN TERUG NAAR SCHADE . . . . . . . . Afdeling 1. Inleiding, afbakening en plan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 2. Meanders in de rechtspraak voor 2001 . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Wie slechts zijn verplichtingen nakomt, lijdt geen schade . . . . . § 2. Het oorzakelijk verband met de fout van de derde wordt doorbroken door de juridische verplichting die op de derde-betaler rust . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Voor ‘andere’ schade is wel vergoeding mogelijk . . . . . . . . . . . Afdeling 3. Hertekening van de theorie in 2001 en verdere ontwikkelingen in de rechtspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. De principes: geen verbreking van het causaal verband, maar een genuanceerde benadering via het schadebegrip . . . . . . . . . . . . . § 2. De strekking van de wettelijke, reglementaire of conventionele norm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Het verband met de subrogatoire vordering . . . . . . . . . . . . . . . § 4. De cassatierechtspraak na de loondoorbetalingsarresten . . . . . A. Exit criterium van het secundaire karakter . . . . . . . . . . . . . . B. Exit het vereiste van ‘andere’ schade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Uitbreiding tot vrijwillige prestaties. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 4. Het uitdeinend effect van de loondoorbetalingsarresten . . . § 1. Probleemstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Andere uitkeringen door de werkgever . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Uitkeringen aan de rechthebbenden van het getroffen personeelslid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Rente wegens blijvende arbeidsongeschiktheid . . . . . . . . . . . . § 3. Andere derde-betalers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


203 206 208 208 209 213 223 226 229

233 235 237 237 239 242 243 243 245 246 248 249 250 251 254 254 255 255 256 257 260

XIII


A. Arbeidsongevallenverzekeraar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Schadeverzekeraar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Ziekenfonds. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 5. Achterliggende motieven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. De inhoud of de strekking van de norm: geen afdoend criterium § 2. Concrete en abstracte schade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Het normdoel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Het normaliteitscriterium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 5. Besluit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

GEEN KANS VERLOREN. CAUSALE ONZEKERHEID EN DE RECHTSPRAAK VAN HET HOF VAN CASSATIE OVER HET VERLIES VAN EEN KANS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 2. Causale onzekerheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Hoofdlijnen van het causaliteitsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Onzekerheid over de resultaten van de conditio sine qua non-test. Een structureel probleem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. De effecten van de fout op de benadeelde . . . . . . . . . . . . . . . . B. De rechtmatige hypothese . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. De (hypothetische) gevolgen van de rechtmatige hypothese . . § 3. De gevolgen van causale onzekerheid. Uitwegen . . . . . . . . . . . A. Oplossingen binnen het aansprakelijkheidsrecht . . . . . . . . . . . 1. Het verlies van een kans. Een algemeen overzicht . . . . . 2. Afwijkende bewijsregelen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Afwijkende causaliteitscriteria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Schadevergoeding buiten het aansprakelijkheidsrecht . . . . . . . Afdeling 3. De partijautonomie. Cass. 20 februari 2002 en 2 december 2004 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 4. Het verlies van een kans en het schadebegrip. Cass. 23 februari 2005 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Schade is de aantasting van een juridisch beschermd feitelijk belang. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Het verlies van een kans is vergoedbare schade. . . . . . . . . . . . . A. Het beginsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Het bestaan, de ernst en de omvang van de kans . . . . . . . . . . C. Een onderscheid naargelang de uiteindelijke schade zich wel of niet realiseerde? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Het verkleinen van de kans. De blootstelling aan een verhoogd risico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 5. Wie aantoont schade te hebben geleden door andermans fout, heeft recht op vergoeding van deze schade en niet van een andere. Cass. 19 juni 1998, 1 april 2004, 12 oktober 2005 en 12 mei 2006 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

XIV

260 261 261 262 262 262 264 265 268

271 273 276 276 280 281 282 282 284 286 286 291 292 296 298 300 300 303 304 308 310 312

313

Kluwer


§ 1. Wanneer het causaal verband tussen de fout en de aangevoerde schade niet is aangetoond heeft eiser geen recht op schadevergoeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Wanneer het causaal verband tussen de fout en de aangevoerde schade vaststaat, heeft eiser recht op vergoeding van zijn gehele schade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 6. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ENKELE RECENTE ONTWIKKELINGEN INZAKE SCHADE EN SCHADEBEGROTING IN HET BUITENCONTRACTUELE AANSPRAKELIJKHEIDSRECHT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 2. Het schadebegrip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 3. De krenking van een rechtmatig belang als ontvankelijkheidsvereiste voor de vordering tot schadeloosstelling . . . . Afdeling 4. De voorbeschiktheid van de benadeelde. . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 5. Het huwelijksvermogensrechtelijk regime van de vordering tot schadeloosstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 6. De begroting van de schade. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Het principe van de begroting in concreto. . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Naar een abstracte schadebegroting? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 7. Wijzigingen in de waardeuitdrukking van de schade – in aanmerking te nemen voorbije en toekomstige muntontwaarding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. De voorbije muntontwaarding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. De toekomstige muntontwaarding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 8. De vergoedende interesten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Vergoedende interesten op forfaitair vastgestelde bedragen die strekken tot vergoeding van schade die zich in de tijd uitstrekt . § 3. Toerekening van betaalde voorschotten en crediteursinteresten . § 4. Zijn vergoedende interesten verschuldigd als de rechterlijke procedure vertraging heeft opgelopen door de fout van de benadeelde? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 9. De fiscaalrechtelijke implicaties van de schadeloosstelling . Afdeling 10. De sociaalrechtelijke implicaties van de schadeloosstelling . Afdeling 11. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

314 320 322

327 329 329 336 338 341 343 343 345 349 349 353 355 355 357 361 363 364 366 369

OBJECTIEVE AANSPRAKELIJKHEID . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 1. Inleidende deel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Definie¨ring en afbakening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. De functies van het aansprakelijkheidsrecht . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 2. De klassieke objectieve aansprakelijkheden . . . . . . . . . . . . § 1. De juridische grondslag en de toepassingsvoorwaarden . . . . . . A. De aansprakelijkheid voor dieren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De aansprakelijkheid voor zaken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

371 373 373 377 380 380 380 383


XV


C. De aansprakelijkheid voor gebouwen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. De aansprakelijkheid voor aanstellers . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. De bevrijding van aansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. De bevrijdingsmogelijkheden zijn beperkt. . . . . . . . . . . . . . . . B. De fout van het slachtoffer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 3. Andere objectieve aansprakelijkheden . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. De objectieve aansprakelijkheid brand en ontploffing voor gebouwen die toegankelijk zijn voor het publiek . . . . . . . . . . . . . A. De krachtlijnen van de wettelijke regeling . . . . . . . . . . . . . . . B. De knelpunten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Productaansprakelijkheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 4. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

PIKANTE DETAILS OVER EEN BERUCHTE DRIEHOEKSVERHOUDING: DE RECHTSTREEKSE VORDERING IN DE AANSPRAKELIJKHEIDSVERZEKERING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 1. Legislatieve slippertjes bij de veralgemening van de rechtstreekse vordering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 2. Wezen en functies van de rechtstreekse vordering: een meid voor alle werk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 3. Een ster met internationale ambities: de rechtstreekse vordering in andere stelsels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 4. Zeg mij waar en wanneer! Het materieel en temporeel toepassingsgebied van de rechtstreekse vordering . . . . . . . . . . Afdeling 5. Gekibbel in het huishouden: de tegenwerpelijkheid van de verweermiddelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Verplichte verzekeringen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Niet-verplichte verzekeringen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 6. De wereld op zijn kop: het verhaal van de verzekeraar tegen zijn eigen verzekerde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 7. De verjaring van de rechtstreekse vordering. . . . . . . . . . . . Afdeling 8. Conflicterende rechtsregels: de IPR-aspecten van de rechtstreekse vordering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . BUITENGERECHTELIJKE SCHADEREGELING MET AANSPRAKELIJKHEIDSVERZEKERAARS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Buitengerechtelijk, alternatief, minnelijk . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Sterke promotie van de buitengerechtelijke schaderegeling . . . . § 3. Misplaatste mediatieke en ad hoc overheidsinmenging in de buitengerechtelijke schaderegeling. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 2. De medewerkingsplicht van de aansprakelijkheidsverzekeraar aan de buitengerechtelijke schaderegeling . . . . . . . . . . § 1. De grondslag van de plicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Zelfregulering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Werkingsveld van de zelfregulering . . . . . . . . . . . . . . . . XVI

387 391 394 394 395 403 403 403 406 411 414

417 419 427 430 434 438 440 446 447 450 453

457 459 459 459 461 462 462 462 463

Kluwer


2. Uitbreiding van het toepassingsgebied . . . . . . . . . . . . . . a. (Handels)gebruik? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Soms eenzijdige verbintenis of derdenbeding . . . . . . B. Gemeenrechtelijke zorgvuldigheidsplicht . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Invulling blanco norm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Verboden tergende en roekeloze betwisting . . . . . . . . . . § 2. De sanctie van de plicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Afdwingbaarheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Collectief/preventief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Individueel/curatief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Vergoedbare schade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Specifiek wettelijk gesanctioneerd versneld vergoedingssysteem. § 4. Andere prikkels tot buitengerechtelijke schaderegeling . . . . . . . Afdeling 3. Relevantie van het (buiten)gerechtelijk kader van de schaderegeling: de kosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. In het gerechtelijk kader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. In het buitengerechtelijk kader. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. De invloed van de rechtsbijstandsverzekeringsdekking . . . . . . . Afdeling 4. De schaderegelingsprocessen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. De facetten van het schaderegelingsproces . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. De buitengerechtelijke schaderegelingskanalen . . . . . . . . . . . . . A. Onderhandelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Begrip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. De weerslag in het gemeen recht van onderhandelingen op de verjaring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Stilzwijgende conventionele schorsing . . . . . . . . . . . b. Tussentijds orgelpunt in het schaderegelingsproces: erkenning van recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Schuldvernieuwing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d. Stilzwijgende afstand van verjaring . . . . . . . . . . . . . e. Sanctie voor dubbelzinnige houding. . . . . . . . . . . . . 3. Specifiek verjaringsregime in de WLVO . . . . . . . . . . . . . B. Arbitrage. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Bindende derdenbeslissing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Expertise . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Mediatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Schorsing verjaring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Vertrouwelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Uitvoerbaarheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . F. Ombuds- en klachtendienst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. De actoren in het schaderegelingsproces. . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Schaderegelaars . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. In grensoverschrijdende verzekeringscontext . . . . . . . . . a. Extra E.E.R. verzekeraar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. E.E.R. W.A.M.-verzekeraar in VDV . . . . . . . . . . . . c. E.E.R. W.A.M.-verzekeraar . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aansprakelijkheid, aansprakelijkheidsverzekering en andere schadevergoedingssystemen

464 464 465 465 465 466 467 467 467 468 468 470 471 472 472 474 475 476 476 477 478 478 479 479 479 481 481 481 482 482 484 485 486 487 487 487 487 488 488 489 489 489 489 490

XVII


B. Schade-inspecteurs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Deskundigen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Direct writers via het internet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. De akten ter afsluiting van het buitengerechtelijke schaderegelingsproces . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Kwitantie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Vaststellingsovereenkomst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Dading . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 5. Rechtsgevolgen van de buitengerechtelijke schaderegeling . § 1. Schaderegeling verzekeraar bindt verzekerde niet . . . . . . . . . . . § 2. Bindend, definitief, bevrijdend en tegenstelbaar karakter van de schaderegeling door de aansprakelijkheidsverzekeraar . . . . . . . A. Verdere aanspraken van de schadelijder tegen de aansprakelijkheidsverzekeraar? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Definitief karakter van de schaderegeling. . . . . . . . . . . . a. De wilsgebreken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. De interpretatie van de overeenkomst . . . . . . . . . . . c. Voorbehoud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. On- of beperkt bekwame benadeelde . . . . . . . . . . . . . . 3. Vertegenwoordigde schadelijder . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Verdere aanspraken van de schadelijder tegen de verzekerde aansprakelijke dader? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Verdere aanspraken van derden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Tegenstelbaarheid aan de gesubrogeerde verzekeraar van de schadelijder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Niet-tegenstelbaarheid aan de sociale verzekeraar van de schadelijder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Tegenstelbaarheid aan de faillissementscurator van de schadelijder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Tegenstelbaarheid uitputting dekking. . . . . . . . . . . . . . . § 3. Terugvordering van ten onrechte uitgekeerde schadevergoeding A. Terugvordering van de eigen verzekerde (niet-tegenstelbare exceptie) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Terugvordering van de schadelijder (onverschuldigde betaling) 1. Onverschuldigd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Tenzij definitieve regeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Verjaring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Vermogensverschuiving zonder oorzaak: subsidiaire rechtsgrond . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Terugvordering van de werkelijk aansprakelijke (na schaderegeling voor rekening van wie het behoort) . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 6. Conventies onder aansprakelijkheidsverzekeraars. . . . . . . . § 1. BCE-Conventie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Expertise-overeenkomst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. RDR-overeenkomst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Onschuldige slachtoffers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 5. Verbintenisverklaring kettingbotsingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

XVIII

491 491 492 492 492 493 494 494 495 495 496 496 496 497 497 498 499 500 501 501 501 502 502 502 503 503 504 504 505 506 506 509 511 512 513 513 515 Kluwer


§ 6. Aanrijding door voertuigen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 7. BA-auto en BA-uitbating. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 7. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

516 517 517

VERGOEDING VAN SCHADE DOOR VERKEERSONGEVALLEN ONGEACHT AANSPRAKELIJKHEID . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

519

Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Afdeling 1. Vergoedingsregeling voor zwakke weggebruikers . . . . . . . . § 1. Krachtlijnen van de vergoedingsregeling . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Relatie tot het gemeen aansprakelijkheidsrecht. . . . . . . . . . . . . § 3. Kwalificatie van de vergoedingsregeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Vergoedingsgerechtigden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Ieder slachtoffer en zijn rechthebbenden. . . . . . . . . . . . . . . . . B. Slachtoffer is tevens verzekerde aansprakelijke dader . . . . . . . C. Bestuurder als rechthebbende . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Uitsluiting van de bestuurder en zijn rechthebbenden . . . . . . . E. Op wie rust de bewijslast van bestuurder . . . . . . . . . . . . . . . . § 5. Voorwaarden tot toekenning van de vergoeding . . . . . . . . . . . . A. Betrokken motorrijtuig . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Motorrijtuig . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Betrokken motorrijtuig . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Verkeersongeval. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Ruime interpretatie van het begrip verkeersongeval . . . . 2. Strikte interpretatie van het begrip prive´terrein . . . . . . . 3. Snelheidswedstrijden, motorcross en gesloten parcours. . § 6. Vergoedingsplicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 7. Onverschoonbare fout door het slachtoffer . . . . . . . . . . . . . . . § 8. Procedurele aspecten van de uitoefening van het vergoedingsrecht A. Bevoegdheid van de politierechter zetelend als strafrechter . . . B. Verjaring. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Relatie tot de rechtsbijstandsverzekering . . . . . . . . . . . . . . . . § 9. Internationale verkeersongevallen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 2. Diefstal, toevallig feit en niet-geı¨ dentificeerd motorrijtuig. . § 1. De vergoedingsopdracht van het Gemeenschappelijk Motorwaarborgfonds . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Diefstal, heling, geweldpleging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Wettelijke regeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Enge interpretatie toepassingsvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . § 3. Toevallig feit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Wettelijke regeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Fysieke gesteldheid als klassiek geval van toevallig feit . . . . . . C. Toevallig feit niet noodzakelijk onafhankelijk van elke menselijke wil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Toestand van of voorwerp op de weg toevallig feit? . . . .


521 522 523 524 527 530 530 531 532 533 536 537 537 537 537 541 541 542 546 547 551 552 552 553 554 554 556 557 561 561 563 565 565 567 568 568

XIX


2. Klapband, verlies van een wiel of slecht functioneren van motorrijtuig toevallig feit of gebrek in de zaak? . . . . . . . 3. Dieren toevallig feit? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Geen verzekeraar gehouden ‘om reden van het toevallig feit’ . . § 4. Niet-geı¨ dentificeerd voertuig . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 5. Onenigheid of onduidelijkheid over tussenkomst van W.A.M.verzekeraar of Fonds . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 6. Enkele aspecten betreffende procedure en subrogatie . . . . . . . . A. Voorwaarden tot behoud van het recht op vergoeding . . . . . . . B. Subrogatierecht van het Fonds . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 3. Vergoeding bij kettingbotsing en andere gevallen van nietbewezen aansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Niet-vergoedbaarheid door het Fonds is ongrondwettelijk . . . . § 2. Vergoeding door de W.A.M.-verzekeraars van de betrokken voertuigen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Vergoedingsplicht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Toepassingsvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Verscheidene voertuigen betrokken bij een ongeval . . . . 2. Onmogelijkheid tot vaststelling aansprakelijkheid . . . . . C. Vergoeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Vergoedingsgerechtigden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Vergoedingsplichtigen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Vergoedbare schade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Kwalificatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Conventies tussen verzekeraars . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 4. Slotbeschouwingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Literatuurlijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

COO¨RDINATIE VAN AANSPRAKELIJKHEID EN ANDERE VERGOEDINGSSYSTEMEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 1. Aansprakelijkheidsrecht en andere vergoedingsstelsels . . . . § 1. Het aansprakelijkheidsrecht als vergoedingssysteem: royaal, maar enkel voor de ‘happy few’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Andere vergoedingsstelsels, andere uitgangspunten. . . . . . . . . . A. In de kern: ruimere toegang, maar minder royale vergoeding . B. Private eigen schadeverzekering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Sociale zekerheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Vergoedingsfondsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 2. Aanvullende en alternatieve vergoedingssystemen voor persoonsschade in het Belgische recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Particuliere persoonsverzekeringen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Sociaalrechtelijke voorzieningen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Gewaarborgd loon en doorbetaalde wedde . . . . . . . . . . . . . . . B. De arbeidsongevallen- en de beroepsziektenregeling . . . . . . . . C. De ziekteverzekering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

XX

572 574 574 576 578 578 579 579 580 581 582 583 584 584 585 586 587 588 588 590 590 591 594

597 601 601 605 605 606 608 610 611 611 612 613 615 616 618

Kluwer


1. Arbeidsongeschiktheidsverzekering . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Ziektekostenverzekering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Moederschapsverzekering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. De pensioenregeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Rustpensioen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Invaliditeitspensioen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Overlevingspensioen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. De werkloosheidsverzekering. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . F. De gezinsbijslagregeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . G. Tegemoetkomingen aan personen met een handicap . . . . . . . . H. Het leefloon en de maatschappelijke dienstverlening door het OCMW. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. De zorgverzekering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . J. Tegemoetkomingen door het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Aanvullende en alternatieve vergoedingssystemen voor slachtoffers van verkeersongevallen, slachtoffers van gewelddaden en asbestslachtoffers. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Slachtoffers van verkeersongevallen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Het Gemeenschappelijk Waarborgfonds . . . . . . . . . . . . 2. De vergoeding op grond van artikel 29BIS W.A.M. . . . . 3. De vergoeding op grond van artikel 19bis-11 § 2 W.A.M. B. Slachtoffers van gewelddaden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Het Fonds tot hulp aan slachtoffers van opzettelijke gewelddaden en aan de occasionele redders . . . . . . . . . . . . 2. De bijzondere vergoeding in geval van fysieke schade geleden door leden van politie- en hulpdiensten . . . . . . . . . C. Asbestslachtoffers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 5. Naar een geı¨ ntegreerd systeem voor vergoeding van persoonsschade? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 3. De samenloop van het aansprakelijkheidsrecht met andere vergoedingssystemen: het frame. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Een brede waaier aan mogelijke benaderingen . . . . . . . . . . . . . A. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Drie modellen, met varianten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. De rechtspolitieke dimensie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Voordeelstoerekening en verhaal op aansprakelijke . . . . . . . . . A. Het verband tussen voordeelstoerekening en verhaal: verkennende beschouwingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Een algemene regel voor toerekening van uitkeringen door derden? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Iets meer over het verband tussen voordeelstoerekening en verhaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 4. De samenloop van aansprakelijkheid en andere vergoedingssystemen naar Belgisch recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


618 620 621 622 622 623 623 624 626 627 628 630 630 632 632 632 633 635 637 637 639 639 642 647 647 647 648 652 654 654 655 661 664 664

XXI


§ 2. Prestaties waarvoor de samenloop met het aansprakelijkheidsrecht wettelijk is geregeld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Particuliere verzekeringen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Keuzerecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Vergoedende functie van zaak- en persoonsverzekeringen 3. Persoonsverzekeringen als verzekeringen tot vergoeding van schade of tot uitkering van een vast bedrag . . . . . . . 4. Gevolgen voor de coo¨rdinatie met het aansprakelijkheidsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Gewaarborgd loon en doorbetaalde wedde bij arbeidsongeschiktheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Geen keuzerecht, geen loonverlies . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Verhaalsrecht van de werkgever. . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Arbeidsongevallen- en beroepsziektenregeling. . . . . . . . . . . . . 1. Arbeidsongevallenwet werknemers. . . . . . . . . . . . . . . . . a. Geen keuzerecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Immuniteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Cumulatieverbod. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d. Verhaalsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Beroepsziektenwet werknemers en Arbeidsongevallen- en Beroepsziektenwet overheidspersoneel . . . . . . . . . . . . . . 3. Coo¨rdinatie met artikel 29bis W.A.M. . . . . . . . . . . . . . . D. Ziekteverzekering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Beginselen: residuair karakter, cumulatieverbod, verhaalsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Ziekteverzekeringsprestaties na ontoereikende vergoeding 3. Cumulatieverbod en verhaalsrecht voor dezelfde schade . a. Beginsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Arbeidsongeschiktheidsuitkeringen . . . . . . . . . . . . . c. Moederschapsuitkeringen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Militaire vergoedingspensioenen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Coo¨rdinatie met gemeenrechtelijke vergoeding ten laste van de Staat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Coo¨rdinatie met vergoeding ten laste van een derde aansprakelijke. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . F. Tegemoetkomingen aan personen met een handicap . . . . . . . . 1. De oorspronkelijke regeling: geen keuzerecht, wel cumulatieverbod en verhaalsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. De huidige regeling: geen keuzerecht, wel verhaalsrecht, maar gebrekkig cumulatieverbod . . . . . . . . . . . . . . . . . . G. Leefloon en maatschappelijke dienstverlening door het OCMW 1. Leefloon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Maatschappelijke dienstverlening. . . . . . . . . . . . . . . . . . H. De zorgverzekering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Tegemoetkomingen door het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

XXII

665 665 665 666 668 669 672 672 673 675 675 675 676 676 680 681 683 684 684 688 689 689 689 692 694 694 696 699 699 700 703 703 707 708 709

Kluwer


J. Bijzondere vergoedingssystemen voor slachtoffers van verkeersongevallen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Het Gemeenschappelijk Waarborgfonds . . . . . . . . . . . . 2. De vergoeding op grond van artikel 29bis W.A.M.. . . . . K. Bijzondere vergoedingssystemen voor slachtoffers van gewelddaden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Het Fonds voor hulp aan de slachtoffers van opzettelijke gewelddaden en aan de occasionele redders . . . . . . . . . . 2. De bijzondere vergoeding in geval van fysieke schade geleden door leden van politie- en hulpdiensten . . . . . . . . . L. Tegemoetkomingen door het Astbestfonds . . . . . . . . . . . . . . . 1. Keuzerecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Immuniteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Cumulatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Verhaalsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Prestaties waarvoor de samenloop met het aansprakelijkheidsrecht niet wettelijk is geregeld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Pensioenen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Overlevingspensioen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Het standpunt van de rechtspraak . . . . . . . . . . . . . . b. Evaluatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Invaliditeitspensioen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Het standpunt van de rechtspraak . . . . . . . . . . . . . . b. Evaluatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Rustpensioen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Werkloosheidsuitkeringen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Het standpunt van de rechtspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Evaluatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Gezinsbijslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Het standpunt van de rechtspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Evaluatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Artikel 19bis-11 § 2 W.A.M. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 5. Conclusies. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

PROCESRECHTELIJKE ASPECTEN VAN AANSPRAKELIJKHEIDSVORDERINGEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 1. Inleiding – afbakening van het onderwerp . . . . . . . . . . . . Afdeling 2. Optierecht voor de benadeelde. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 3. De burgerlijke vordering voor de strafrechter. . . . . . . . . . . § 1. Gelijktijdig met de strafvordering. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Tussenkomst van een derde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Uitbreiding of wijziging van de burgerlijke vordering . . . . . . . D. Heropening van de debatten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Na beslechting van de strafvordering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


710 710 712 715 715 717 719 719 720 722 723 724 724 724 724 725 730 730 731 732 733 733 733 734 734 735 737 737

743 745 746 748 748 748 751 756 757 761 761

XXIII


B. Wet 13 april 2005 en het nieuwe artikel 4 V.T.Sv. . . . . . . . . . C. Het ambtshalve aanhouden van de burgerlijke belangen door de strafrechter en het naderhand opnieuw vatten van de strafrechter D. Instaatstelling voor de strafrechter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Artikel 747, § 2 (oud) Ger. W. in het strafprocesrecht? . 2. Analyse. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Bedenkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 4. De burgerlijke vordering voor de burgerlijke rechter . . . . . § 1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Gedinginleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Le criminel tient le civil en e´tat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Gezag van het strafrechtelijk gewijsde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Klassieke erga omnes gezag van het strafrechtelijk gewijsde . . B. Kentering met het Stappers-arrest van 15 februari 1991 . . . . . C. Arrest van 2 oktober 1997 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Strafrechtelijk gezag van gewijsde van een vrijspraak (/opschorting) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Arrest van 24 april 2006 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . F. Actuele invulling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 5. Enkele procesrechtelijke vraagstukken bij rampen . . . . . . . § 1. Een voorbeeld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Naar een gewijzigde opschortingsplicht voor de burgerlijke rechter? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Le criminel tient le civil en e´tat versus redelijke termijn . . . . . B. Twee mogelijke oplossingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Tussenkomst van de burgerlijke (kort geding)rechter in de loop van het strafonderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

762

HEEFT HET AANSPRAKELIJKHEIDSRECHT (DE) TOEKOMST?. 1. Hollandse toestanden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. De spankracht van het aansprakelijkheidsrecht . . . . . . . . . . . . . . . 3. Het systeem wil meer dan voorheen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Een cruciale rol voor aansprakelijkheidsverzekering . . . . . . . . . . . . 5. Van het systeem naar de hoofdrolspelers. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. De emotionele kant van het claimen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7. Van emoties naar de kwalijke kanten van het systeem . . . . . . . . . . . 8. Medische fouten: ‘no fault’ als redelijk alternatief? . . . . . . . . . . . . . 9. Het kind met het badwater weggooien?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10. Is het aansprakelijkheidsrecht toch meé´r dan een randverschijnsel? 11. Het beste van twee werelden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12. Het dogma van de volledige vergoeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13. Geld zetten op handhaving en gedragsbeı¨ nvloeding . . . . . . . . . . . . 14. Wie zal de wachters bewaken? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15. Amerikaanse toestanden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16. Hooggespannen verwachtingen omtrent verzekeraars . . . . . . . . . . 17. Doorgeschoten slachtofferbescherming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

807 809 810 812 814 815 816 818 819 822 823 826 828 831 832 835 837 840

XXIV

763 768 768 769 773 777 777 778 780 783 783 785 788 791 793 794 796 796 798 798 799 802

Kluwer


18. Verharding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19. Tussenbalans: zinvolle inzet en flexibiliteit. . . . . . . 20. Van aansprakelijkheid naar verzekering . . . . . . . . 21. Disfunctionerend aansprakelijkheidsrecht . . . . . . . 22. Het schadefonds op achterstand . . . . . . . . . . . . . . 23. Aansprakelijkheidsrecht in ontwikkeling . . . . . . . . 24. Proportionele aansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . 25. Solidariteit met beleid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26. Per saldo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27. Instrumentele ‘Brusselse’ inzet . . . . . . . . . . . . . . . 28. Voorwaarts met het aansprakelijkheidsrecht! . . . . 29. Wat is wijsheid? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30. Heeft het aansprakelijkheidsrecht (de) toekomst? . Verkort aangehaalde literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . .

.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..

.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..

. . . . . . . . . . . . . .

.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..


.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..

. . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . .

842 844 845 849 851 853 854 855 856 857 858 859 861 863

XXV

AANSPRAKELIJKHEID, AANSPRAKELIJKHEIDS- VERZEKERING EN ANDERE SCHADEVERGOEDINGSSYSTEMEN

Recommend Documents