Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent
Academiejaar 2013-2014
VOETBAL: AANSPRAKELIJKHEID EN VERZEKERING
Masterproef van de opleiding ‘Master in de rechten’
Ingediend door
Raef Ghanem (studentennr. 00902329)
Promotor: Prof. Dr. Marc Kruithof Commissaris: Prof. Dr. An Vermeersch
DANKWOORD Dit dankwoord geeft me de mooie gelegenheid om iedereen te danken die mij gesteund heeft en van grote waarde was bij het schrijven van dit eindwerk ter afsluiting van mijn rechtenstudies aan de universiteit. Graag wil ik allereerst professor Marc Kruithof bedanken om mijn promotor te willen zijn. Zijn perfectionistische ingesteldheid werkte aanstekelijk en heeft me als student de eigen grenzen doen verleggen om tot het uiterste te gaan. Op die manier was het mogelijk om een mooi eindwerk af te leveren. Ik ervoer zijn promotorschap dan ook als een heuse verrijking. In dit kader wil ik ook professor Ingrid Boone van harte danken. Zij was degene die de liefde voor het aansprakelijkheidsrecht en alles daarrond in mij aanwakkerde. Bovendien was ze altijd een ondersteunende professor die in mij geloofde. Ook professor An Vermeersch wil ik ten zeerste bedanken. Mijn liefde voor het voetbal en sportrecht was al groot en dankzij haar ben ik nog meer overtuigd dat dit ‘mijn ding’ is. Tevens wil ik al mijn andere gewaardeerde professoren die ik gehad heb doorheen mijn rechtenjaren bedanken. Een grote dank gaat uit naar al mijn vrienden en familie voor de vele liefde en steun die zij mij hebben gegeven. Ze zijn met te veel om allemaal persoonlijk te vermelden, maar ik dien een speciale vermelding te geven aan Margot Musschoot, Nicky Roelants, Lucas Bossuyt, Adham Wanis, Laura Van Beethoven, Giovanni De Grootte, Joren Masson en mijn broer Ramez. Ik dank hen om er altijd voor mij te zijn, steeds vertrouwen te geven en te steunen om te bereiken wat ik wil. Vooral Margot en Nicky verdienen een groot dankwoord omdat ik zeer veel aan hen te danken heb: Ook zou ik graag Amber Nabli willen bedanken om in mij te geloven en zo de kracht te geven steeds verder te gaan om mijn ambities waar te maken. Lucas Bossuyt dient nogmaals bedankt voor het nalezen van deze verhandeling. Een dankwoord ben ik ook verschuldigd aan Colin Coosemans om zijn ervaringen als speler in de Belgische eerste klasse te uiten en dhr. Christian Theus en dhr. Pieter Vanden Brande om als werknemers van de Koninklijke Belgische voetbalbond hun persoonlijke visie betreffende de besproken materie te geven. Ten slotte gaat mijn oprechte dank ook uit naar mijn dierbare ouders omdat ze gewoonweg zo ondersteunende en liefdevolle ouders zijn.
Raef Ghanem Gent, mei 2014
I
INHOUDSTABEL DANKWOORD………………………………………………………………………………………………………... I INHOUDSTABEL………………………………………………………………………………………………...……. II ALGEMEEN………………………………………………………………………………………………………...…. 1
TITEL I: PROFESSIONEEL VS. AMATEUR (SPORTONGEVALLEN OP HET VOETBALVELD) HOOFDSTUK 1:
ALGEMEEN……………………………………………………………….………….… 2
HOOFDSTUK 2:
PROFESSIONELE VOETBALLER CLUBWERKNEMER...………………………... 4
§1 PROFESSIONELE VOETBALLER CLUBWERKNEMER………………………………………….……………..….... 4 A]
Arbeid…………………..……………………………………………………………………..….….…… 4
B]
Gezag van de club-werkgever……………..…………………………………………………...……….… 5
C]
Loon……………………..……………………………………………………………………….…......… 6
§2 SOCIAALRECHTELIJK STATUUT VAN DE BETAALDE PROFESSIONELE SPORTBEOEFENAAR……………….
8
A]
Algemeen………………………………………………………………………………………...….……. 8
B]
Mogelijke afwijkingen voor sportbeoefenaars……………..………………………………….………...… 8
§3 SOCIAALRECHTELIJK STATUUT VAN DE AMATEUR EN DE ZELFSTANDIGE VOETBALLER…………………
10
a] Niet-betaalde niet-professionele sportbeoefenaar (amateurs) …………………………………….………. 10 b] Zelfstandige sportbeoefenaars………………………………………………………………...………...… 10
HOOFDSTUK 3:
VERPLICHTE ARBEIDSONGEVALLENVERZEKERING VOOR DE BEROEPSVOETBALLERS……………………………………………………...……… 11
§1 ALGEMEEN…………………………...….……………………...…….….…………………………………..…… 11 §2 GEWAARBORGD LOON & SPECIFIEKE VERZEKERING VOOR BETAALDE VOETBALSPELERS IN HET KADER VAN DE ARBEIDSONGEVALLENREGELING………………………………………………………………………………….... 13
§3 DRAAGWIJDTE DEKKING……………….....……...………………………………………………………............. 16
II
A]
Risico’s……………………………………………………….…………………………........................... 16
B]
Uitvoering van de arbeidsovereenkomst………………………………………………………………….. 17
C]
Meldingsplicht………………………………………………………..………………………………...... 18
§4 VERGOEDINGSPLAFOND………………..……………………………………..…………………………............. 20 §5 CIVIELRECHTELIJKE IMMUNITEIT……..………………………………………..………………………………... 23 §6 VERGOEDINGSREGELING: INTERACTIE MET GEMEEN RECHT ………………..………………………………. 25 A]
Cumulatieverbod…………………………………………………………………………………............. 25
B]
Subrogatoir verhaal……………………………………………………………………………………..... 26
§6 BEPERKINGEN………………………………...………………………………………………………………….... 28
HOOFDSTUK 4:
SPORTONGEVAL IN DE VRIJE TIJD……………………………………………...... 30
§1 ALGEMEEN……...……………………………………………………………………………………………........ 30 §2 WERKNEMER =/= ZELFSTANDIGE………………………………………………………………………………...31 A]
Werknemer…………………………………………………………………………………...................... 31
B]
Zelfstandige……………………………………………………………………………………………..... 32
§3 ARBEIDSONGESCHIKTHEID WERKNEMERS……………………………………………………………….…….. 33 A]
Schorsing van de uitvoering van de arbeidsovereenkomst………………………………………………. 33 (i) TIJDELIJKE ARBEIDSONGESCHIKTHEID……………………………………………………………..... 33 (ii) BLIJVENDE ARBEIDSONGESCHIKTHEID……………………………………………………………… 34
B]
Gewaarborgd loon…………………………………………………………………………………............ 34 (i) ARBEIDERS……………………….………………………………………………………..…….... 35 (ii) BEDIENDEN……………………….…………………………………………………………….... 36
§4 ARBEIDSONGESCHIKTHEID ZELFSTANDIGEN…………………………………………………………………... 37 A]
Arbeidsongeschiktheid………………………………………………………………………………….... 37
B]
wachtperiode…………………………………………………………………………………………….... 38
III
§5 UITSLUITINGEN: SPORTONGEVALLEN? …………………………………………………………………………. 39 A]
Ziekteverzekering……………………………………………………………………………………….... 39
B]
Loonwaarborg…………………………………………………………………………………………...... 40 (i) DEELNEMERS SPORTCOMPETITIE OF –EXHIBITIE……………………………………………………… 41 (ii) VRAGEN VAN TOEGANGSGELD DOOR INRICHTER…………………………………………………… 41 (iii) VERLONING…………………………………………………………………………………....... 42 (iv) KRITIEK…………………………………………………………………………………….….... 43
TITEL II: AANSPRAKELIJKHEID OP HET VOETBALVELD HOOFDSTUK 1: ALGEMEEN………………………………………………………………………………….....45 §1 SITUERING VAN DE BURGERLIJKE AANSPRAKELIJKHEID IN HET VOETBALKADER ………………………….. 48 A]
Contractuele aansprakelijkheid…………………………………………………………………………... 48
B]
Buitencontractuele aansprakelijkheid…………………………………………………………………….. 48
§2 AANSPRAKELIJKHEID VAN DE VOETBALLER…………………………………………………………………… 50
HOOFDSTUK 2: BURGERLIJKE AANSPRAKELIJKHEID VAN EEN VOETBALLER…………………… 51 §1 AANSPRAKELIJKHEID OP BASIS VAN ART.1382 BW…………………………………………………………... 51 A]
Foutcriterium……………………………..…………………………………………………………….... 51 (i) CRITERIUM VAN DE LICHTSTE FOUT…...…………………………………………………………...... 51 (ii) FOUTBEOORDELING: IN ABSTRACTO OF IN CONCRETO……………………………………………….. 52 (iii) VOORZIENBAARHEID VAN DE SCHADE…………………………………..………………………… 53
B]
Schade………………………………………………………………………….………………………..... 53
C]
Causaal verband………………………………………………………………...…………………...….... 54
D]
Concrete omstandigheden………………………………………………………………………………... 55
§2 AMATEUR VS. PROFESSIONEEL………………………………………………………………………………….. 57
IV
§3 INVLOED VAN SPELREGELS…………………………………………………………………………………….... 62 §4 INHERENTE RISICO’S VAN HET VOETBAL & HET JURIDISCH CONCEPT ‘RISICOAANVAARDING’…………
65
A]
Begrip “risicoaanvaarding” ……………………………………………………………………………... 65
B]
Doorlichting strekkingen………………………………………………………………………………..... 66 (i) RISICOAANVAARDING ALS ZELFSTANDIG JURIDISCH CONCEPT…………………………….………...... 66 (ii) RISICOAANVAARDING ALS FEITELIJK BEOORDELINGSELEMENT……………………………….….…....66
C]
Risicoaanvaarding in de voetbalcontext: een overbodig concept…………………………………………. 68
D]
Onnodige toepassing van de figuur van de risicoaanvaarding in de voetbalrechtspraak……...................70
§5 FOUT VAN HET SLACHTOFFER …………………………………………………………………………………... 72 §6 SLIDING TACKLE……………………………………………………………………………..………………….... 73 §7 RISICOAANSPRAKELIJKHEID VAN DE CLUB-AANSTELLER & BEPERKING PERSOONLIJKE AANSPRAKELIJKHEID VAN EEN VOETBALLER-WERKNEMER………………………………………………………………………………..
75
A]
De club als aansteller van de speler (artikel 1384 lid 3 BW) …………………………………………..... 75
B]
Beperking persoonlijke aansprakelijkheid speler-werknemer: artikel 18 Arbeidsovereenkomstenwet…… 76
§8 VOETBALRECHTSPRAAK…………………………………………………………………………….………….... 78 A]
Brussel 30 juni 1986………………………………………………………………………………...….... 78
B]
Vred. Sint-Jans-Molenbeek 3 oktober 1989………………………………………………………………. 79
C]
Rb. Gent 18 februari 2000……………………………………………………………………………....... 80
D]
Rb. Brussel 3 maart 2003……………………………………………………………………………….... 82
E]
Rb. Tongeren 6 oktober 1994……………………………………………………………………………... 82
F]
Rb. Brussel 5 oktober 1990……………………………………………………………………………….. 83
G]
Rb. Leuven 19 september 1989…………………………………………………………………………... 84
H]
Rb. Hasselt 5 oktober 1989………………………………………………………………………………. 84
I]
Cass. 16 juni 1969……………………………………………………………………………………….... 85
J]
Hof van Beroep Antwerpen 25 oktober 2000 (Zaak-LUMUANGANU) ………………………………….... 86
K]
Hof van Beroep Gent 12 oktober 1990…………………………………………………………………… 87
V
L]
De zaak-LOZANO…………………………………………………………………………………….….... 89
HOOFDSTUK 3: TUSSENKOMST AANSPRAKELIJKHEIDSVERZEKERAAR: OPZET OF NIET?.….. 92 §1 ALGEMEEN………………………………………………………………………………….......……………….... 92 §2 OPZETTELIJK SCHADEGEVAL IN DE ZIN VAN ARTIKEL 8 WLVO …………………………………………….. 93 A]
Begrip “opzet” ……………………………………………………………………………..………….... 93
B]
Toepassing in het voetbal: oude vs. nieuwe invulling…………………………………………………..... 94 (i) FEITEN………………………………………………………………………………………….... 94 (ii) BURGERRECHTELIJKE FOUT IN DE ZIN VAN ART.1382 BW……………………………………………. 95 (iii) OPZETVEREISTE IN DE ZIN VAN ARTIKEL 8 WLVO & HET VERVAL VAN VERZEKERINGSWAARBORG……. 96
§3 OPZETTELIJK SLAGEN EN VERWONDINGEN =/= OPZETTELIJKHEID IN DE ZIN VAN ARTIKEL 8 WLVO…. A]
100
“Opzettelijkheid” in de zin van de strafrechtelijke slagen en verwondingen……………………………. 100
B] Verschil in invulling…………………………………………………………………………...……….... 100 §4 VOETBALRECHTSPRAAK: OPZETTELIJKE SLAGEN EN VERWONDINGEN…………………………………..…
102
A]
Hof van Cassatie 9 februari 1996………………………………………………………………………… 102
B]
Correctionele rechtbank Verviers 3 februari 1951……………………………………………………….. 103
C]
Hof van Beroep Luik 22 april 1981………………………………………………………………………. 104
D]
De rechtbank van eerste aanleg te Antwerpen 17 januari 1994…………………………………………. 104
§5 VOETBALCONTEXT……………………………………………………………………………………………...... 105
HOOFDSTUK 4: BEWIJSMIDDELEN…………………………………………………………………………... 108 §1 VERKLARINGEN VAN DE SCHEIDSRECHTER…………………………………………………………………… 108 §2 VERKLARINGEN VAN TOESCHOUWERS & MEDESPELERS……………………………………………………… 110 §3 VIDEOBEELDEN…………………………………………………………………………………………………… 111
VI
HOOFDSTUK 5: AANSPRAKELIJKHEID VOOR ONVEILIGE SPORTVELDEN……………………….. 113 §1 ALGEMEEN……………………...……………………………………………………………………………….... 113 §2 VOETBALRECHTSPRAAK…………………………………………………………………………………............. 113 A]
Antwerpen 1 februari 1995……………………………………………………………………………..... 113
B]
Rb. Tongeren 8 december 2000…………………………………………………………………………... 113
C]
Rb. Leuven 1 december 2004……………………………………………………………………………... 116
DEEL III: SPECIFIEKE VERZEKERING VOOR EEN VOETBALLER HOOFDSTUK 1:
VERZEKERING LICHAMELIJKE ONGEVALLEN IN HET PRIVÉLEVEN…..... 117
HOOFDSTUK 2:
GROEPSVERZEKERING……………………………………………………………....119
HOOFDSTUK 3:
SUPPLETIEVE WAARBORGEN TEN VOORDELE VAN PROFESSIONELE VOETBALLERS…………………………..……………………….. 120
§1 PARAPLUVERZEKERING…………………………………………………………………………………............... 120 §2 VERZEKERING TEGEN ONGEVALLEN IN DE VRIJE TIJD……………………………………………………….. A] B]
122
Waarborg “overlijden (door een ongeval of ziekte)” …………………………………………..……….... 122 Waarborg “volledige permanente professionele gebrekkigheid ten gevolge van ongeval of ziekte”
(= blijvende werkonbekwaamheid)…………………………………………………………………............... 123 C]
Waarborg “dagvergoedingen” ………………………………………………………………………….... 123
D]
Waarborg “wedstrijdpremies” …………………………………………………………………………... 124
BESLUIT………………………………………………………………………………………………………….... 125 BIBLIOGRAFIE………………………………………………………………………………………..……….... 129 Bijlage I: Interview met beroepsvoetballer Colin Coosemans…………………………………..…………………..… 140 Bijlage II: Interview met dhr. Pieter Van den Brande en dhr. Christian Theus van de voetbalvond……………...… 145
VII
ALGEMEEN Voetbal is een maatschappelijk fenomeen. De belangrijkste bijzaak ter wereld wordt het in de volksmond vaak genoemd. Voor beroepsvoetballers is het zelf van hoofdzakelijk belang aangezien het hun broodwinning uitmaakt. De connotatie van sport is algemeen genomen zeer positief. “Iedereen, jong en oud, zou moeten sporten,” is een dikwijls gehoorde quote. Sport wordt in die zin vaak in verband gebracht met ontspanning, gezondheidsontwikkeling, levensvreugde en plezier, zowel actief als passief. Het sociale aspect verbonden aan de voetbalsport is eveneens van grote waarde. Het is echter belangrijk om als voetbalspeler in te zien dat er naast die schone werkelijkheid – want pure schijn is het allerminst – ook de harde feiten van blessures en aansprakelijkheid verwant zijn aan de voetbalbeoefening. Er dient een zeker bewustzijn aanwezig te zijn dat voetballen ook risico’s en gevaren met zich meebrengt die kunnen uitmonden in ernstige fysieke letsels en de daarmee samenhangende (financiële) gevolgen. Voetbal is namelijk een contactsport die door de inherente voetbaltechnieken, zoals de sliding tackle, een voetballer in een staat van arbeidsongeschiktheid kan plaatsen. In deze beschouwing zal onderzocht worden waarop een voetballer zich kan beroepen indien hij geblesseerd geraakt op het voetbalveld. Dat is de centrale vraag die onderzocht zal worden in het kader van dit eindwerk. Er bestaan twee hypotheses in deze materie: enerzijds kan een speler een blessure oplopen zonder dat er enige aansprakelijkheid mee gemoeid is en anderzijds kan de oorzaak van een opgelopen verwonding, die de arbeidsongeschiktheid met zich meebrengt, liggen in een gedraging van een tegenspeler. In dit laatste geval is de aansprakelijkheidsmaterie van belang. In beide gevallen zal onderzocht worden waarop een voetbalspeler recht heeft en hoe hij de verschillende soorten schade vergoed kan zien. Daarbij is het belangrijk om een onderscheid te maken tussen de voetbalbeoefening
als
vrijetijdsbesteding
en
de
voetbalbeoefening
in
het
kader
van
een
arbeidsovereenkomst, aangezien de wettelijke rechten in beide situaties verschillend zijn. Nadien zal dieper ingegaan worden op de aansprakelijkheidsmaterie. De laatste decennia hebben de voetballers de weg naar de rechter duidelijk gevonden. De tijd dat aangelegenheden uit de voetbalwereld uit de handen van de rechterlijke macht bleven, is voorbij. Het is een feit dat de wettelijke regelingen niet alle opgelopen schade zullen vergoeden en in dat opzicht is het interessant om een aansprakelijkheidsvordering in te stellen tegen een opponent die aansprakelijk is voor de opgelopen schade. Het bewijs dat een tegenspeler
onzorgvuldig
gedrag
vertoonde
die
een
eventuele
aansprakelijkheidsveroordeling
rechtvaardigt, is echter niet zo eenvoudig te leveren. Desondanks blijft de angst voor een veroordeling tot schadevergoeding gegrond. De bedoeling van dit eindwerk is om een kritisch inzicht te bieden op de gedachtegang in de rechtsleer en rechtspraak omtrent het aansprakelijkheidstellen van een voetbalspeler voor een gebeurtenis tussen de vier witte lijnen. Ter afsluiting wordt stilgestaan bij de verschillende, aanvullende, verzekeringen die in de voetbalwereld voor een speler (en club) aantrekkelijk zijn om de nadelen van een blessure op de best mogelijke manier op te vangen.
1
TITEL I: PROFESSIONEEL VS. AMATEUR (SPORTONGEVALLEN OP HET VOETBALVELD) HOOFDSTUK 1:
ALGEMEEN
De voetbalsport wordt door een grote groep mensen beoefend. Het is belangrijk dat de voetballers weten wat de mogelijke gevolgen zijn van hun optreden tussen de vier witte lijnen. In het voetbalkader zijn fysieke letsels namelijk inherent aan de sport: voetballen zonder risico’s is een illusie. Het simpelste voorbeeld is de sliding tackle.1 In het beste geval is de tackle zorgvuldig uitgevoerd of levert het een kortstondige pijn op zonder verdere gevolgen. Het is echter evengoed mogelijk dat er een (langdurige) blessure wordt opgelopen die werkonbekwaamheid tot gevolg heeft. In deze titel zal een onderscheid gemaakt worden tussen de professionele voetballer en de loutere vrijetijdsvoetballer aangezien bij de behandeling van de verschillende wettelijke vergoedingsregelingen voor een voetbalspeler die geblesseerd geraakt, er een groot verschil is tussen beide. Een amateurspeler beoefent de sport louter in zijn vrije tijd. Buiten die sportsfeer kan hij tewerkgesteld zijn bij een bepaalde werkgever. Bij een professionele voetbalspeler daarentegen gebeurt deze sportactiviteit in het kader van een beroepsactiviteit. Die laatste beoogt met andere woorden een winstoogmerk of een inkomensverwerving.2 Het is de bedoeling om te onderzoeken wat de rechtsgevolgen zijn en welke vergoedingsgronden er zijn indien tijdens het beoefenen van het voetbalspel een speler door een verwonding arbeidsongeschikt wordt. De toepasselijke rechtsregels verschillen, zoals aangehaald, per hoedanigheid van de sportbeoefenaar, waardoor dus ook de juridische gevolgen van een bepaald sportongeval een onderscheid kennen. Gezien dergelijke gevolgen ingrijpend kunnen zijn, is het uiterst belangrijk om de sporter in de juiste categorie te plaatsen. In het kader van een voetballer op professioneel niveau wordt namelijk gesproken van een arbeidsongeval. Bij een amateur is dat niet het geval en betreft het enkel een sportongeval buiten enige arbeidsovereenkomst om. Algemeen kan gesteld worden dat er tot op de dag van vandaag geen volwaardig (sociaal) statuut bestaat voor de Belgische sporter in geval van ziekte, blessure, ongeval, of bij einde carrière wanneer de sporter niet eenvoudig een nieuw contract kan afdwingen.3 In deze bespreking wordt dus onderzocht waarop een speler recht heeft indien hij door een opgelopen blessure tijdens het voetbalspel niet meer in staat is om zijn overeengekomen arbeid uit te oefenen. In dat geval wordt de betrokkene gekwalificeerd als arbeidsongeschikt. De specifiekere en verdergaande
F. HENDRICKX, Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport. Een juridisch overzicht., Kortrijk-Heule, UGA, 2004, 7. (hierna verkort F. HENDRICKX, Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport. Een juridisch overzicht.) 2 ibid, 8. 3 J. MAESCHALCK, A. VERMEERSCH en K. DE SAEDELEER, Sportrecht, Brugge, die Keure 2013, 120. (hierna verkort J. MAESCHALCK, A. VERMEERSCH en K. DE SAEDELEER, Sportrecht) 1
2
subcategorieënindeling van de verschillende voetballers in het kader van het arbeidsrecht, is met betrekking tot deze materie niet van belang en het is bijgevolg niet nuttig om dit dieper te behandelen.4 De aanwezigheid van een arbeidsovereenkomst tussen een voetbalspeler en zijn club is determinerend. Een dergelijke gezagsverhouding heeft namelijk als gevolg dat een speler zichzelf als werknemer kan beschouwen en bijgevolg kan genieten van de beheerde arbeidsongevallenregeling. Deze regeling zal hierna besproken worden. De wet van 24 februari 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten voor betaalde sportbeoefenaars5, die een bepaalde minimumloongrens (9.208 euro bruto per jaar voor de periode van 1 juli 2013 t.e.m. 30 juni 20146) vereist om onder het toepassingsgebied te vallen, speelt op het vlak van de arbeidsongevallenregeling geen bepalende rol. Een voetspeler die niet ondergebracht kan worden binnen deze categorie sporters, omdat het verdiende loon de grens niet bereikt, kan zonder meer verbonden zijn door
een
arbeidsovereenkomst
in
het
kader
van
de
algemene
bepalingen
van
de
Arbeidsovereenkomstenwet.7 Hij zal dan beschouwd worden als een persoon die tegen betaling arbeidsprestaties verricht onder gezag van een werkgever.8 Ook een dergelijke speler geniet dus de ‘gunst’ van de arbeidsongevallenregeling. De verloning dient dan wel hoger uit te vallen dan een loutere winstpremie (zie infra). In het kader van deze bespreking zal een voetballer die verbonden is door een arbeidsovereenkomst met zijn clubwerkgever als een professioneel omschreven worden en een speler die een dergelijke overeenkomst niet bezit als een amateur of een recreant.
Zie hiervoor: J. MAESCHALCK, A. VERMEERSCH en K. DE SAEDELEER, Sportrecht, 166. Wet van 24 februari 1978 betreffende de arbeidsovereenkomst voor betaalde sportbeoefenaars, BS 9 maart 1978, gewijzigd bij wet van 29 juni 1983 (BS 6 juli 1983), bij wet van 15 mei 2007 (BS 30 augustus 2007) en bij wet van 3 juni 2007 (BS 23 juli 2007). (hierna verkort Wet Betaalde Sportbeoefenaars) 6 Koninklijk besluit van 21 mei 2013 tot vaststelling van het minimumbedrag van het loon dat men moet genieten om als een betaalde sportbeoefenaar te worden beschouwd, BS 30 mei 2013. 7 Wet van 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten, BS 22 augustus 1978. (hierna verkort Arbeidsovereenkomstenwet) 8 M. ABOUDI, “Sportongevallen en sociale zekerheid”, Sport & Recht 2009, 1538. (hierna verkort M. ABOUDI, “Sportongevallen en sociale zekerheid”,) 4 5
3
HOOFDSTUK 2:
PROFESSIONELE VOETBALLER CLUBWERKNEMER
De arbeidsongevallenverzekering is enkel van toepassing op werknemers en hun werkgevers.9 Daarom is het nuttig om nader te onderzoeken wanneer een voetbalspeler als werknemer gekwalificeerd wordt. Vooraleer dieper in te gaan op de regeling van arbeidsongevallen zelf, zal eerst aandacht besteed worden aan dit aspect. §1 VOETBALLER-WERKNEMER De arbeidsovereenkomstenwet bepaalt dat een voetballer pas als werknemer gekwalificeerd kan worden indien hij zich verbindt tegen loon en onder het gezag van de werkgever arbeid te verrichten. 10 Er zijn dus drie essentiële voorwaarden waaraan een voetbalspeler moet voldoen om als werknemer van zijn club beschouwd te worden: (1) arbeid, (2) gezag en (3) een minimumloon. A]
Arbeid
Het verrichten van arbeid is een constitutief bestanddeel van de arbeidsovereenkomst 11 en moet in de zin van de Arbeidsovereenkomstenwet worden begrepen als “beroepsarbeid”. Dit is het geval is wanneer de doorslaggevende beweegreden van de “werknemer” het verwerven van een inkomen is 12 of, met andere woorden, wanneer de werkzaamheden worden uitgevoerd om in het levensonderhoud te voorzien. 13 De voetbalsport kadert in het maatschappelijk productieproces.14 Om het resultaat van de inspanning te genieten dient er betaald te worden en de club heeft er geld voor over om die inspanningen te vergoeden. Die vergoeding wordt aanzien als “minstens een medemotief voor de spelers om zich die inspanning te getroosten”.15 De prestaties van de spelers voor de club zijn in principe aan te nemen als arbeid in de zin van de Arbeidsovereenkomstenwet. Om een nader beeld te krijgen over wat die prestaties precies inhouden, kan beroep gedaan worden op de meer specifieke wetgeving aangaande sportbeoefenaars, i.c. de Wet Betaalde Sportbeoefenaars en het Decreet van 24 juli 1996 tot vaststelling van het statuut van de niet-professionele sportbeoefenaars.16 Daarin wordt de arbeid van een sportbeoefenaar omschreven als de “voorbereiding op of deelneming aan een sportmanifestatie”. De arbeidsprestatie kan dus uiteenvallen in twee zaken: het zich voorbereiden op een sportmanifestatie, waarbij we in het geval van voetballers de bijna dagelijkse training onder kunnen begrijpen, en het deelnemen aan een dergelijke manifestatie. Bij een voetbalspeler komt dit laatste dan neer op het spelen van wedstrijden voor hun club. Arbeidsongevallenwet van 10 april 1971, BS 24 april 1971. (hierna verkort Arbeidsongevallenwet) Artikel 2 en 3 Arbeidsovereenkomstenwet. 11 Arbrb. Tongeren 6 maart 2006, RABG 2006, afl. 13-14, 1048. (hierna verkort Arbrb. Tongeren 6 maart 2006) 12 Arbh. Gent 8 april 2002, Soc. Kron. 2003, 27. 13 Arbrb. Tongeren 6 maart 2006, 1048 en zie ook: B. LIETETART, “Als sport nutteloos is” (noot onder Arbrb. Tongeren 6 maart 2006), RABG 2006, afl. 13-14, 1054-1056. (hierna verkort B. LIETETART, “Als sport nutteloos is” (noot onder Arbrb. Tongeren 6 maart 2006)) 14 Cass. 7 oktober 1991, Soc. Kron. 1992, 143. 15 A. VAN VYNCKT, “De werkgever van voetbalspelers die geen betaalde sportbeoefenaars zijn, maar wel verbonden zijn door een arbeidsovereenkomst, moet een arbeidsongevallenverzekering afsluiten”, T.Verz. 2008, afl. 3, 290. (hierna verkort A. VAN VYNCKT, “De werkgever van voetbalspelers die geen betaalde sportbeoefenaars zijn, maar wel verbonden zijn door een arbeidsovereenkomst, moet een arbeidsongevallenverzekering afsluiten”) 16 Decreet van 24 juli 1996 tot vaststelling van het statuut van de niet-professionele sportbeoefenaar, BS 12 september 1996. (hierna verkort: Decreet Niet-Professionele Sportbeoefenaar) 9
10
4
B]
Gezag van de club-werkgever
Een tweede vereiste is de aanwezigheid van gezag van een werkgever, in concreto de personen die de voetballer tewerkstellen.17 In de praktijk kan dat zowel een club als een federatie zijn.18 In de voetbalsport, die een sportbeoefening in sportverband inhoudt, wordt het gezag in beginsel uitgeoefend de club of de aangestelde trainer.19 Een band van ondergeschiktheid is dus vereist. Degene die tewerkstelt moet de juridische mogelijkheid hebben om gezag uit te oefenen over de sportbeoefenaar. Dit wordt beoordeeld op grond van de wederzijdse rechten en verplichtingen en de wijze van uitvoering van de overeenkomst. Het uitoefenen van gezag houdt de bevoegdheid van het geven van leiding en toezicht in, ook al is die beperkt.20 Het is en blijft een feitenkwestie. Een gezagsverhouding dient bijgevolg bewezen te worden. De theoretische mogelijkheid om gezag uit te oefenen is voldoende.21 Het volstaat met andere woorden dat de werkgever het recht heeft bevelen te geven met betrekking tot de uitvoering en de organisatie van de te verrichten arbeid. Wanneer men precies te maken heeft met een gezagsrelatie zal in het hoofdstuk “Verplichte arbeidsongevallenverzekeraar voor werknemer-voetballers” en in het hoofdstuk “Sportongeval in de vrije tijd” diepgaander besproken worden. Men kan echter nu al stellen dat het aspect “ondergeschiktheid” steeds door de rechter in concreto zal worden beoordeeld, waarbij de feitelijke omstandigheden determinerend zullen zijn.22 Men besluit zeer gemakkelijk dat er sprake is van een band van ondergeschiktheid. Er moet namelijk slechts in feite gezag kunnen uitgeoefend worden om onder het toepassingsgebied te vallen. M.a.w.: er is enkel de vereiste van een juridische ondergeschiktheid. Als een entiteit de mogelijkheid tot gezag heeft, door dat zij het recht heeft om bevelen te geven voor de uitvoering en de organisatie van het werk, besluit men dat er sprake is van een gezagsverhouding.23. Ook de hypothese dat zij allerminst gebruikt maakt van die mogelijkheid maakt geen uitzonderingsgrond uit24 aangezien zij wel over de macht beschikt om die mogelijkheid desgewenst in de praktijk om te zetten.25 LIETAERT stelt dat ploegsporten, waaronder het voetbal, in ieder geval leiding en gezag veronderstellen.26 In de voetbalsport hebben de spelers bijvoorbeeld niet de vrijheid om uit te maken wanneer zij trainen en spelen: het is de club die de uren vaststelt. 27 De vereiste gezagsverhouding kan men ook afleiden uit het feit dat een voetballer-werknemer hun conditie op peil moeten houden conform de aanbevelingen van hun
Artikel 2, §3 Wet Betaalde Sportbeoefenaars J. MAESCHALCK, A. VERMEERSCH en K. DE SAEDELEER, Sportrecht, 126. 19 A. VAN VYNCKT, “De werkgever van voetbalspelers die geen betaalde sportbeoefenaars zijn, maar wel verbonden zijn door een arbeidsovereenkomst, moet een arbeidsongevallenverzekering afsluiten”, 290-291. 20 Cass. 19 december 1977, Arr. Cass. 1978, 479. 21 J. MAESCHALCK, A. VERMEERSCH en K. DE SAEDELEER, Sportrecht, 126. 22 F. HENDRICKX, “Het ondergeschikt verband – overzicht van rechtspraak 1990-1998”, TSR 1999, 97. (hierna verkort F. HENDRICKX, “Het ondergeschikt verband – overzicht van rechtspraak 1990-1998”) 23 Arbh. Bergen 5 mei 1978, JTT 1978, 347. 24 Arbrb. Kortrijk 6 september 1977, TSR 1977, 387. 25 F. HENDRICKX, Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport. Een juridisch overzicht., 10. 26 B. LIETAERT, “Als sport nutteloos is” (noot onder Arbrb. Tongeren 6 maart 2006), 1058. 27 A. VAN VYNCKT, “De werkgever van voetbalspelers die geen betaalde sportbeoefenaars zijn, maar wel verbonden zijn door een arbeidsovereenkomst, moet een arbeidsongevallenverzekering afsluiten”, 291. 17 18
5
werkgever en verplicht zijn om deel te nemen aan officiële en niet-officiële competities en manifestaties waartoe hun werkgever hen inschrijft.28 De rechter zal bij de beoordeling of er sprake is van een gezagsverhouding eveneens nagaan of er een intern reglement opgesteld is door de werkgever en zal ook overgaan tot het nakijken of er geen gezagsbepalingen rechtstreeks
in de
eigenlijke
afgesloten
overeenkomst
zijn
opgenomen.
Een vaak
gehanteerd
sanctiemechanisme in de voetballerij is het boetesysteem. Dit kan wijzen op een zekere gezagsverhouding tussen de club en de spelers. Een boete kan opgelegd worden voor het minder presteren van de arbeid, wegens bijvoorbeeld het te laat komen op training, afzondering of wedstrijd, het krijgen van een gele of rode kaart wegens een agressieve tackle of onbehoorlijk gedrag naar de scheidsrechter of indien de speler zich onbetamelijk uitlaat tegenover de trainers of het bestuur.29 C]
Loon
Het verkrijgen van een loon is een derde determinerend gegeven om een onderscheid te maken tussen de professionele voetballer en de recreant die niet verbonden is door een arbeidsovereenkomst met zijn club. De inhoud van het loonbegrip is erg ruim. Het loon moet namelijk begrepen worden in de zin van de wet van 12 april 1965 betreffende de bescherming van het loon van de werknemers.30 Die loonbeschermingswet stelt dat het loon bestaat uit loon in geld, fooien en in geld waardeerbare voordelen waarop de werknemer recht op geeft ten laste van de werkgever “in gevolge zijn dienstbetrekking”.31 In de voetballerij dient er op basis van deze laatste zinsnede, die een ruime invulling van het loonbegrip toelaat, rekening gehouden te worden met alle bedragen waarop de voetballer recht heeft door zijn voetbalbeoefening. Naast het vaste maandloon dient men ook de variabele elementen in acht te nemen, zoals matchpremies, voordelen in natura (zoals gebruik van een wagen of appartement), verplaatsingspremies, winstpremies, enz.
32
Ook de
terugbetaling van kosten zit hierin inbegrepen onder de voorwaarde dat die onkostenvergoeding de vergoeding van de werkelijke kosten te boven gaat.33 Daarentegen wordt specifiek bepaald dat vakantiegeld, aanvullende verschuldigde vergoedingen ten gevolge van een arbeidsongeval of een beroepsziekte en bedragen toegekend als aanvulling van de toegekende voordelen in de sociale zekerheid niet onder het loonbegrip vallen. Voor profvoetbalspelers die onder de Wet Betaalde Sportbeoefenaars vallen, zijn de verschillende elementen van het loon geconcretiseerd in een collectieve arbeidsovereenkomst betreffende de arbeidsvoorwaarden.34 Daarin staat dat het loon van de professionele voetballer in arbeidsrechtelijke zin specifiek bestaat uit het M. ABOUDI, “Sportongevallen en sociale zekerheid”, 1539 J. MAESCHALCK, A. VERMEERSCH en K. DE SAEDELEER, Sportrecht, 126-127. 30 Wet van 12 april 1965 betreffende de bescherming van het loon der werknemers, BS 30 april 1965. (hierna verkort Loonbeschermingswet) 31 Artikel 2 Loonbeschermingswet. 32 A. VAN VYNCKT, “De werkgever van voetbalspelers die geen betaalde sportbeoefenaars zijn, maar wel verbonden zijn door een arbeidsovereenkomst, moet een arbeidsongevallenverzekering afsluiten”, 291. 33 J. MAESCHALCK, A. VERMEERSCH en K. DE SAEDELEER, Sportrecht, 124. 34 Artikel 7, §1 van het Koninklijk besluit van 15 juni 2010 waarbij algemeen verbindend wordt verklaard de collectieve arbeidsovereenkomst van 16 juni 2009, gesloten binnen het Nationaal Paritair Comité voor de sport, betreffende de arbeidsvoorwaarden voor de betaalde voetballer, BS 27 augustus 2010. Deze bepalingen zijn overgenomen in de cao van 2 juli 2013 betreffende de arbeidsvoorwaarden voor de betaalde voetballer (art.7), waarvan de algemeen verbindend verklaring werd gevraagd. (hierna verkort collectieve arbeidsovereenkomst van 2 juli 2013) 28 29
6
vaste bruto maandsalaris, de wedstrijdpremies, andere contractuele vergoedingen, de contractuele voordelen in natura (zoals het beschikken over een woning, een voertuig of andere voordelen in natura zoals een gsm of een tankkaart) en de werkgeversbijdragen in het pensioenfonds. Het tekengeld dat voetballers kunnen genieten, dient eveneens onder het begrip loon te vallen.35 Dat is de som die clubs betalen aan de sporter als hij zich bij een nieuwe club aansluit. Er is daarentegen geen sprake van een arbeidsovereenkomst in het kader van sportieve prestaties in groepsverband wanneer financiële voorwaarden zijn overeengekomen die enkel de forfaitaire kosten dekken of een aanmoediging zijn om de resultaten van de club te optimaliseren of een beloning uitmaken voor de positieve realisaties van de ploeg (zie infra).36 Ook toegekende premies worden niet aanzien als een tegenprestatie voor de geleverde arbeid, aangezien ze louter afhankelijk zijn van het resultaat van de wedstrijden. Een vrijetijdsbesteding die een toevallige opbrengst met zich meebrengt, hoeft niet noodzakelijk te impliceren dat er sprake is van een beroep of bijberoep.37
J. MAESCHALCK, A. VERMEERSCH en K. DE SAEDELEER, Sportrecht, 124. Arbrb. Tongeren 6 maart 2006, 1049. 37 B. LIETAERT, “Als sport nutteloos is” (noot onder Arbrb. Tongeren 6 maart 2006), 1057. 35 36
7
§2 SOCIAALRECHTELIJK STATUUT VAN DE BETAALDE PROFESSIONELE SPORTBEOEFENAAR A]
Algemeen
Nu duidelijk is wat onder een professionele voetballer moet begrepen worden, zal stilgestaan worden bij de vergoedingen waarop een dergelijke sporter zich kan beroepen in het geval van arbeidsongeschiktheid. Het sociale zekerheidsregime van de voetballer-werknemer is geregeld door de Wet van 27 juli 1969 betreffende de maatschappelijke zekerheid der arbeiders38 en het Koninklijk Besluit van 28 november 1969 tot uitvoering van deze wet.39 In principe vallen de personen op wie de RSZ-Wet van toepassing is, onder alle socialezekerheidsregelingen of – sectoren van werknemers. Gezien de ietwat speciale positie van sportbeoefenaars, bestaan er wettelijke uitzonderingen en specifieke regelingen voor hen. Voetballers worden van een aantal regelingen geheel of gedeeltelijk uitgesloten en vallen in de plaats onder het toepassingsgebied van bijzondere sociale zekerheidsinstellingen. Het is door middel van een Koninklijk Besluit perfect mogelijk dat er uitzonderingen gecreëerd worden op de algemene principes in de RSZ-wet. 40 B]
Mogelijke afwijkingen voor sportbeoefenaars
Werknemers en werkgevers die verbonden zijn door een arbeidsovereenkomst vallen, zoals net aangehaald, in principe onder het toepassingsgebied van de RSZ-Wet.41 In deze wet is er echter ook de mogelijkheid voorzien om bij Koninklijk besluit af te wijken van de principiële regeling in de vorm van een beperking of uitbreiding van het toepassingsgebied m.b.t. een aantal werknemers die in beginsel respectievelijk wel of niet onder het toepassingsgebied van de RSZ-wet vallen.42 De sociale zekerheid voor de betaalde sportbeoefenaar is geregeld in artikel 6 van het KB van 28 november 1969.43 Onder het begrip betaalde sportbeoefenaar valt zowel de professionele sporter met een arbeidsovereenkomst voor sportbeoefenaars zoals bepaald in de Wet Betaalde Sportbeoefenaars, als de betaalde niet-professionele sporter die tewerkgesteld is met een gewone arbeidsovereenkomst. Beiden zijn dus onderworpen aan dezelfde socialezekerheidsregeling.44 Het nader onderscheid o.b.v. van het loon tussen voetballers gebonden door een arbeidsovereenkomst is dus niet van belang. Artikel 6: De toepassing van de wet wordt beperkt tot de regeling voor de verplichte verzekering tegen ziekte en invaliditeit, (sectoren van de geneeskundige verzorging en uitkeringen, tot de regeling van de werkloosheid,) tot de regeling voor rust- en overlevingspensioenen voor werknemers en tot de kinderbijslagregeling voor werknemers, wat betreft de betaalde sportbeoefenaars, bedoeld bij de wet van 24 februari 1978 betreffende de arbeidsovereenkomst voor
Wet van 27 juni 1969 tot herziening van de besluitwet van 28 december 1944 betreffende de maatschappelijke zekerheid der arbeiders, BS 25 juli 1969. (hierna verkort RSZ-wet) 39 Koninklijk Besluit van 28 november 1969 tot uitvoering van de wet van 27 juni 1969 tot herziening van de besluitwet van 28 december 1944 betreffende de maatschappelijke zekerheid der arbeiders, dat vervolgens werd gewijzigd bij K.B. van 12 augustus 1985 en bij K.B. van 23 september 1997. (hierna verkort RSZ-Besluit) 40 F. HENDRICKX, Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport. Een juridisch overzicht., 32. 41 Artikel 1, §1 RSZ-wet. 42 Artikel 2, §1 RSZ-wet. 43 RSZ-Besluit. 44 B. AMEYE en J. KERREMANS, Sociaal en fiscaal statuut van de sportbeoefenaar. Mechelen, Kluwer, 2009, 47. 38
8
betaalde sportbeoefenaars, alsmede wat de sportbeoefenaars betreft die verbonden zijn door een arbeidsovereenkomst en niet onder de toepassing vallen van voormelde wet van 24 februari 1978. De regeling inzake jaarlijkse vakantie voor werknemers is niet van toepassing op de in dit artikel bedoelde sportbeoefenaars. De Koning heeft ten aanzien van sportbeoefenaars-werknemers, waaronder voetballers, dus gebruik gemaakt van zijn bevoegdheid om het toepassingsgebied van de RSZ-wet te beperken. Dit dient echter met de nodige nuance benaderd te worden aangezien de beperking zich eigenlijk enkel afspeelt op vlak van de regeling van de jaarlijkse vakantie.45 De overige belangrijke aangelegenheden, zoals de verplichte ziekte- en invaliditeitsverzekering,
sectoren
van
de
geneeskundige
verzorging
en
uitkeringen,
de
werkloosheidsregeling, rust- en overlevingspensioenen voor werknemers en de kinderbijslagregeling voor werknemers, blijven gewoon van toepassing op de betaalde sportbeoefenaar, in de zelfde mate als voor ieder ander werknemer. Dit is dus ook zo in het specifieke geval van beroepsvoetballers.46 De bijdrageverplichting voor werkgevers van betaalde sportbeoefenaars kent een plafond.47 Het wordt namelijk niet berekend op het brutoloon, maar op een forfaitair bedrag, nl. op het maximaal bedrag dat in aanmerking genomen wordt voor de berekening van de werkloosheiduitkering.48 Als het brutoloon echter een kleiner bedrag is, dan worden de bedragen wel berekend op basis van dat loon.49 Dit is de geldende regeling sinds 1 januari 2008.50 Werknemers die verbonden zijn door een arbeidsovereenkomst, zoals onder meer de professionele voetballers, worden beschermd tegen het risico van een arbeidsongeval en de club is er toe verplicht een verzekering af te sluiten ter dekking van dit risico.51 Deze materie zal hieronder uiteengezet worden in het hoofdstuk “Verplichte Arbeidsongevallenverzekering voor de beroepsvoetballers “.
Artikel 6 RSZ-Besluit. Wet van 3 maart 1977 betreffende de toepassing van de sociale zekerheidswetgeving op de beroepsvoetbalspelers, BS 17 maart 1977. 47 Artikel 31 RSZ-Besluit. 48 Zoals bepaald in artikel 111 van het koninklijk besluit van 25 november 1991. 49 Art. 31 RSZ-Besluit. 50 Wet van 15 mei 2007 tot verbetering van het sociaal statuut van de betaalde sportbeoefenaar, BS 30 augustus 2007. 51 Artikel 1 van de Arbeidsongevallenwet van 10 april 1971. 45 46
9
§3 SOCIAALRECHTELIJK STATUUT VAN DE AMATEUR EN DE ZELFSTANDIGE VOETBALLER Voetbal bestaat natuurlijk niet enkel uit professionele spelers. Er bestaat een grote groep voetballers die deze sport uitoefenen zonder gebonden te zijn door een arbeidsovereenkomst. Zij vallen wegens gebrek aan een gezagsverhouding niet onder het toepassingsgebied van de arbeidsongevallenwetgeving. De vergoeding waarop deze categorie voetballers zich kunnen beroepen, zal uiteengezet worden in hoofdstuk 4 “Sportongevallen in de vrije tijd”. Onder deze tussentitel zal aangegeven worden welke voetballers niet onder netgenoemde arbeidsongevallenregeling vallen. A] Niet-betaalde
niet-professionele sportbeoefenaar (amateurs)
De amateurvoetballers maken een grote groep sporters uit. Ze worden gekwalificeerd als niet-betaalde nietprofessionele sporters die hun sport puur als hobby uitoefenen zonder gebonden te zijn door enige arbeidsovereenkomst en zonder enige substantiële vergoeding. Een forfaitaire onkostenvergoeding valt daar niet onder. Kenmerkend voor deze groep is het gegeven dat een sportongeval geenszins een arbeidsongeval uitmaakt aangezien ze niet door een arbeidsovereenkomst verbonden zijn wat betreft hun sportbeoefening.52 B]
Zelfstandige sportbeoefenaars
Ten slotte zijn er nog de zelfstandige sportbeoefenaars. Zij beoefenen hun sport niet onder gezag van een andere persoon waardoor de arbeidsongevallenregeling op hen niet van toepassing kan zijn. In beginsel is een beroepsvoetballer echter nagenoeg altijd een werknemer. Zelfstandige sporters zijn eerder terug te vinden in het kader van andere sportdomeinen, zoals snooker en bodybuilding.53 Gezien voetballen als zelfstandige niet commuun is in de voetballerij, zal hier niet dieper op ingegaan worden.
52 53
M. ABOUDI, “Sportongevallen en sociale zekerheid”, 1541. L. SILANCE, Les sports et le droit, Brussel, De Boeck Université, 1998, 322.
10
HOOFDSTUK 3:
VERPLICHTE ARBEIDSONGEVALLENVERZEKERING VOOR DE BEROEPSVOETBALLERS
§1 ALGEMEEN De arbeidsongevallenwet is enkel van toepassing in de professionele voetbalsport, waar de voetballer (werknemer) en voetbalclub (werkgever) gebonden zijn door een arbeidsovereenkomst.54 Zoals reeds aangehaald maakt een sportongeval in zijn situatie een arbeidsongeval uit. Dit in tegenstelling tot bij een amateurvoetballer, wiens regeling hierna besproken zal worden. Het sluiten van een arbeidsongevallenverzekering ten behoeve van zijn werknemers is een verplichting voor elke werkgever,55 inclusief de voetbalclubs die betaalde sportbeoefenaars onder contract hebben staan. Deze verzekering dient te gebeuren bij een erkende verzekeringsmaatschappij met vaste premies of bij een erkende gemeenschappelijke verzekeringskas. De werkgever die niet is aangesloten bij een dergelijke verzekeringsinstantie is van rechtswege verzekerd bij het Fonds voor Arbeidsongevallen tot op de dag dat hij een geldige verzekering afsluit of stopt met de hoedanigheid van een werkgever te bekleden.56 Het Fonds treedt op als waarborgfonds en vergoedt het slachtoffer zoals een verzekeringsonderneming zou doen.57 De gedane uitkeringen kunnen dan wel verhaald worden op de niet-verzekerde werkgever.58 Het feit dat die verzekering verplicht is, is enkel toe te juichen. Zowel de werkgever als de werknemer heeft er baat bij. Het is nuttig om ook even stil te staan bij de situatie van een voetbalclub die een speler verhuurd aan een andere ploeg, wat schering en inslag is in de voetballerij. Wanneer de verhuurde voetballer een arbeidsongeval oploopt, kan de discussie rijzen welk arbeidsongevallenverzekeraar nu dient tussen te komen, die van de verhurende club (de eigenlijke werkgever) of die van de hurende club (de werkgevergebruiker). In het geval de moederclub haar speler ter beschikking stelt van een andere club, zonder dat een arbeidsovereenkomst wordt afgesloten tussen de hurende club en de verhuurde speler, zal de arbeidsongevallenverzekeraar van de verhurende club dienen tussen te komen, ook al is het de hurende club die het eigenlijke gezag uitoefent.59 De juridische gezagsverhouding (en dus niet de feitelijke), die ontstaat door het afsluiten van de arbeidsovereenkomst, is doorslaggevend om in de context van de arbeidsongevallenregeling als werkgever beschouwd te worden. Er is dus geen verschil in regeling met de terbeschikkingstelling van werknemers buiten de voetbalwereld, ook al is de veroorzaker van het arbeidsongeval een aangestelde van de werkgever-gebruiker.60 Deze verplicht af te sluiten verzekering is een indemnitaire persoonsverzekering door de werkgever afgesloten voor rekening van zijn werknemers en is dus geen aansprakelijkheidsverzekering die de
Artikel 1 Arbeidsongevallenwet. Artikel 49 Arbeidsongevallenwet. 56 TOLTRIP SPECFIC INSURANCE N.V., “Sport + verzekeringen + sociaal recht: een soep?”, Sport & Recht 2004-05, 1089. (hierna verkort TOLTRIP SPECFIC INSURANCE N.V., “Sport + verzekeringen + sociaal recht: een soep?”) 57 Artikel 58, §1, 3° Arbeidsongevallenwet. 58 Artikel 60 Arbeidsongevallenwet. 59 J. MAESCHALCK, A. VERMEERSCH en K. DE SAEDELEER, Sportrecht, 130. 60 Cass. 18 november 1975, Arr. Cass. 1976, 351. 54 55
11
aansprakelijkheid dekt van de werkgever. De verzekeringsnemer is de werkgever, die het contract afsluit en de premies betaalt, en de verzekerden zijn de voetballerswerknemers, degene op wiens hoofd het risico rust. Het is een verzekering van het risico voor welbepaalde ongevallen dat krachtens de wet moet worden gedekt. Door het afsluiten van een dergelijke verzekering heeft de werkgever met betrekking tot de context van de arbeidsongevallen geen enkele verplichting meer ten aanzien van de werknemer. Die laatste wordt de verzekerde van de verzekeraar met wie de werkgever een arbeidsovereenkomst sluit waaruit volgt dat enkel de verzekeraar schuldenaar is van de arbeidsongevallenvergoedingen.61 De vergoedingsplicht rust dus, i.t.t. vroeger, niet meer op de werkgever. Het is de arbeidsongevallenverzekeraar is degene die, bij realisatie van het ongeval, zal moeten vergoeden. De plicht die rust op de werkgever is naast het afsluiten van een verzekering bij een erkende verzekeringsmaatschappij,62 ook de betaling van de verzekeringspremie en het verstrekken van de nodige inlichtingen aan de verzekeraar. Bij vervulling van die verplichtingen, is de werkgever bevrijdt van enige verplichting in het kader van de vergoeding van arbeidsongevallen. Een erg groot voordeel van de arbeidsongevallenregeling is het feit dat de getroffen werknemer recht heeft op een vergoeding ongeacht enige aansprakelijkheid.63 De werknemers worden bijgevolg vrijgesteld van bewijs van enige fout om een vergoeding te kunnen bekomen.
W. VAN EECKHOUTTE, Handboek Belgisch Socialezekerheidsrecht, UGENT, 2013, 144-145. (hierna verkort W. VAN EECKHOUTTE, Handboek Belgisch Socialezekerheidsrecht) 62 H. BOCKEN en I. BOONE, Inleiding tot het schadevergoedingsrecht. Buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht en andere schadevergoedingsstelsels, die Keure 2011, 259-260. (hierna verkort H BOCKEN en I. BOONE, Inleiding tot het schadevergoedingsrecht) 63 ibid, 259-260. 61
12
§2 GEWAARBORGD LOON & SPECIFIEKE VERZEKERING VOOR BETAALDE VOETBALSPELERS IN HET KADER VAN DE ARBEIDSONGEVALLENREGELING
Men moet in het kader van de arbeidsongevallenregeling rekening houden met het gewaarborgd loon die de werkgever dient te betalen bij het begin van de arbeidsongeschiktheid. Het is irrelevant of die ongeschiktheid veroorzaakt werd door beroepsziekten, arbeidsongeval, arbeidswegongeval, ziekte of ongeval. Met betrekking tot een bediende betaalt de werkgever het gewaarborgd loon in principe gedurende een periode van 30 kalenderdagen.64 Sportclubs hebben de mogelijkheid om zich via een aanvullende verzekering bij arbeidsongevallen dit gewaarborgd maandloon te verzekeren. In beginsel is deze verzekering niet verplicht en kiezen de meeste clubs ervoor dergelijke kosten op zich te nemen.65 In het kader van de betaalde sportbeoefenaars die vallen onder het toepassingsgebied van de Wet Betaalde Sportbeoefenaars geldt een bijzondere regeling van de vergoeding van tijdelijke arbeidsongeschiktheid wegens een arbeidsongeval.66 Voor deze categorie voetballers mag op basis van het koninklijk besluit van 10 augustus
1987
in
verzekeringsovereenkomsten
bepaald
worden
dat
vergoedingen
wegens
de
arbeidsongeschiktheid in geval van een arbeidsongeval voor een periode van maximum zes maanden vanaf de dag volgend op het begin van de arbeidsongeschiktheid rechtstreeks door de clubwerkgever worden betaald aan de getroffen speler.67 De verdere uitwerking van deze bepaling ligt vervat in de collectieve arbeidsovereenkomst van 2 juli 201368 die in het Nationaal Paritair Comité voor de Sport werd gesloten in verband met de arbeidsvoorwaarden voor de betaalde voetbalspelers die (deeltijds of voltijds) gebonden zijn door een arbeidsovereenkomst conform de Wet Betaalde Sportbeoefenaars. In deze context speelt het eerder aangehaalde minimumloon in het kader van de Wet Betaalde Sportbeoefenaars wel een determinerende rol. Deze cao verplicht de voetbalclubs van spelers die voldoen aan de toepassingsvoorwaarden van de net genoemde wet om een verzekering af te sluiten die het contractueel vastgesteld maandloon waarborgt voor de periode van de eerste zes maanden in geval van arbeidsongeschiktheid wegens een arbeidsongeval. Als de oorzaak van de ongeschiktheid dus ligt bij een arbeidsongeval verbinden clubs er zich toe de eerste maand van de arbeidsongeschiktheid van hun speler een gewaarborgd loon uit te betalen en vanaf de tweede tot en met de zesde maand van de ongeschiktheid het werkelijke contractuele vast loon uit te betalen. Deze verplichting geldt dus niet indien de ongeschiktheid het gevolg is van een ziekte of een ongeval buiten de beroepsfeer. Vanaf de zevende tot de twaalfde maand hebben de clubs zich verbonden om bovenop de tussenkomst van de arbeidsongevallenverzekeraar een aanvullende vergoeding te betalen zodat het contractueel vast loon
Artikel 70 Arbeidsovereenkomstenwet. TOLTRIP SPECFIC INSURANCE N.V., “Sport + verzekeringen + sociaal recht: een soep?”, 1089. 66 J. MAESCHALCK, A. VERMEERSCH en K. DE SAEDELEER, Sportrecht, 130. 67 Artikel 4 van het Koninklijk Besluit van 10 augustus 1987 houdende vaststelling van de bijzondere regelen in verband met de toepassing van de arbeidsongevallenwet van 10 april 1971 op de sportbeoefenaars, BS 26 augustus 1987. (hierna verkort KB 10 augustus 1987) 68 Collectieve Arbeidsovereenkomst van 2 juli 2013 64 65
13
van de betrokken speler wordt bereikt. Men moet echter in het oog houden dat de bijpassing maximaal 1.500 euro per maand kan bedragen.69 De spelers die tijdens de duur van hun arbeidsongeschiktheid hun contract zien aflopen, genieten een iets kleinere bescherming, maar worden toch niet volledig aan hun lot over gelaten. De club waarborgt dan bijkomend het contractueel vast loon aan de speler gedurende maximum twee maanden na het einde van de arbeidsovereenkomst zonder dat echter het totale maximum van zes maanden overschreden wordt. Na die periode valt de speler terug op de wettelijke tussenkomst van de arbeidsongevallenverzekeraar. Indien een dergelijke speler tijdens de periode van zijn arbeidsongeschiktheid een nieuw contract ondertekent bij een andere club, gaat er een nieuwe periode van arbeidsongeschiktheid in met inbegrip van het gewaarborgd maandloon.70 Deze specifieke regeling is vooral voor de topvoetballers in ons land toe te juichen. Het jaarlijks gemiddelde brutoloon van een voetballer in onze eerste klasse lag in het seizoen 2011-2012 op 251.117 euro,71 wat neerkomt op 20.926 euro per maand. Dat was een stijging met maar liefst drieënzestig percent ten opzichte van vijf jaar eerder. Gezien de kans op een langdurige blessure bij voetballers reëel is, zou het verschil tussen het bedrag uitgekeerd door de arbeidsongevallenverzekeraar, die later nader besproken wordt, en het werkelijk loon die een voetbalspeler op het hoogste niveau verdient te groot zijn. Een kleine nuance: dit bovenstaande bedrag valt hoog uit omdat een select aantal spelers rond de één miljoen euro per jaar verdienen. Men moet echter stellen dat zelfs daarmee rekening houdend de verschillen te groot zijn. Door de relatief hoge verloning die voetbalspelers in de hoogste afdeling genieten, kunnen ze zich een bepaalde levensstandaard aanmeten. Een blessure van een aantal maanden mag er dan niet voor zorgen dat voetballers met moeilijkheden te maken krijgen om maandelijks rond te komen. Enig kritiekpuntje voor mij is hier echter de beperkte duur vaan de verplichting. Tot en met de zesde maand van de arbeidsongeschiktheid kan een voetballer genieten van zijn contractueel vast loon. Vanaf de zevende maand is de club slechts verplicht tot een bijpassing van maximaal 1.500 euro per maand bovenop de uitkering van de arbeidsongevallenverzekeraar. In de voetbalpraktijk staan sommige blessures echter bekend omwille van hun lange arbeidsongeschiktheidsduur die niet zelden meer dan zes maanden kan bedragen. Een andere mogelijkheid kan eruit bestaan om de bijpassing te verhogen. In dat geval zou het nuttiger zijn om met percentages te werken in plaats van met een absoluut bedrag. Voor de laagverdieners onder de beroepssporters kan het vastgelegde bedrag immers voldoende zijn, terwijl de grootverdieners op die manier wel in financiële moeilijkheden terechtkomen. Een mogelijk betere oplossing in dat opzicht is om de bijpassing te laten gebeuren tot als de totaal ontvangen vergoeding zeventig of tachtig percent bedraagt van het contractueel vast loon. Op die manier moeten voetballers niet vrezen dat een eventuele blessure hem in een financiële put kan duwen en is dit een extra motivatie voor de clubs om hun loonkosten binnen een bepaalde grens te houden.
Artikel 20 Collectieve Arbeidsovereenkomst van 2 juli 2013 Artikel 20 lid 2Collectieve Arbeidsovereenkomst van 2 juli 2013 71X, “Belgische profvoetballers verdienen steeds meer” http://www.jobat.be/nl/artikels/belgische-profvoetballers-verdienen-steedsmeer/ (consultatie 3 mei 2014) 69 70
14
Deze voorgestelde oplossing vinden dhr. Christian Theus (Insurance Manager bij de Koninklijk Belgische Voetbalbond) en dhr. Pieter Vanden Brande (Legal Advisor van de KBVB) een “goed idee”. Ze benadrukken wel dat de cao-regeling een minimumverplichting inhoudt en de clubs vrij zijn om meer te bieden aan hun spelers.72
72
Afgenomen interview met dhr. Christian Theus en dhr. Pieter Vanden Brande (in bijlage)
15
§3 DRAAGWIJDTE DEKKING A]
Risico’s
Er zijn twee verschillende risico’s die gedekt worden in de polis: het risico “arbeidsongeval” en het risico “trajectongeval”.73 Een arbeidsongeval is een ongeval overkomen door een werknemer (professionele voetballer) tijdens en door het feit van de uitvoering van zijn arbeidsovereenkomst en dat een letsel veroorzaakt 74. Onder het begrip letsel dient in beginsel elke gezondheidsschade te worden verstaan 75. Tijdens de uitvoering van de arbeidsovereenkomst, betekent dat het ongeval moet plaatsvinden terwijl de werknemer onder het gezag van de werkgever staat. Dat gezag hoeft niet effectief te zijn, maar kan ook virtueel zijn. Het is bovendien niet vereist dat de werknemer op dat ogenblik ook effectief arbeid verricht76, maar daarover verder meer. De arbeidsongevallenregeling vergoedt de gezondheidsschade die het gevolg is van een plotselinge gebeurtenis die zich in de professionele sfeer voordoet. Een plotselinge gebeurtenis wordt omschreven als een “duidelijk in de tijd lokaliseerbare gebeurtenis die slechts een korte tijdspanne in beslag neemt”.77 Het is een gebeurtenis waarvan het ontstaan en de oorsprong vaststaan. De rechter heeft de bevoegdheid om zelf uit te maken of de duurtijd van een gebeurtenis de grens overschrijdt van wat als een plotselinge gebeurtenis kan worden aanzien.78 Dit aspect zorgt ervoor dat deze regeling zich kan onderscheiden van de regeling van beroepsziekten, die meestal het gevolg zijn van een langdurigere blootstelling aan de risicofactor. Het ongeval dient een externe, niet-lichamelijke oorzaak te hebben. De wetgever heeft met betrekking tot het begrip arbeidsongeval een dubbel (weerlegbaar) vermoeden ingevoerd ten gunste van het slachtoffer of zijn rechthebbenden. Het is ten eerste voldoende om te bewijzen dat het ongeval overkomen is ‘tijdens’ de uitvoering van de arbeidsovereenkomst, opdat wordt vermoedt dat het tevens overkomen is ‘door’ het feit van die uitvoering. 79 Het tweede vermoeden houdt in dat wanneer het slachtoffer kan aantonen dat het letsel zich voorgedaan heeft ten gevolge van een plotse gebeurtenis die lokaliseerbaar is in tijd en ruimte, men mag vermoeden dat het letsel veroorzaakt is door het ongeval.80 Een trajectongeval, het tweede soort risico dat gedekt wordt, is een “ongeval op de weg naar en van de plaats waar de uitvoering van de arbeidsovereenkomst dient uitgevoerd te worden”.81 Onder de weg naar en van het werk moet het normale traject dat de werknemer moet afleggen om zich van zijn verblijfplaats te begeven naar zijn werkplaats (en omgekeerd) begrepen worden. Verantwoord gemaakte omwegen doen
Artikel 8 Arbeidsongevallenwet. Artikel 7, eerste lid Arbeidsongevallenwet. 75 Cass. 28 april 2008, Arr. Cass. 2008, nr.257, 1054. 76 W. VAN EECKHOUTTE, Handboek Belgisch Socialezekerheidsrecht, 153. 77 ibid, 148-149. 78 Cass. 28 april 2008, Arr. Cass. 2008, nr.257, 1054. 79 Artikel 7 tweede lid Arbeidsongevallenwet. 80 Artikel 9 Arbeidsongevallenwet. 81 TOLTRIP NV, “De verplichte arbeidsongevallenverzekering voor betaalde sportbeoefenaars”, Sport & Recht 2004-05, 995. (hierna verkort TOLTRIP NV, “De verplichte arbeidsongevallenverzekering voor betaalde sportbeoefenaars”) 73 74
16
daar geen afbreuk aan.82 Het traject vangt aan zodra de werknemer de dorpel van zijn hoofd- of tweede verblijf verlaat en eindigt zodra deze weer wordt overschreden.83 De afgelegde weg hoeft niet de kortste te zijn, doch wel een die verantwoord is.84 Zolang een arbeidsongeval niet de dood van een werknemer tot gevolg heeft, is hij de enige rechthebbende van een vergoeding. In het andere geval kunnen de nabestaanden, volgens een cascadesysteem, het recht op vergoeding genieten. Gezien een dodelijk arbeidsongeval praktisch nooit voorkomt in de voetballerij zal daar niet dieper op ingegaan worden. B]
Uitvoering van de arbeidsovereenkomst
De uitvoering van de arbeidsovereenkomst valt niet per se samen met de uitvoering van de arbeid in de strikte zin.85 Een arbeidsongevallenverzekeraar kan ook tussenkomen indien men niet sensu stricto bezig is met de uitvoering van de arbeid. Wat hier van essentieel belang is, is de vraag of de werknemer (speler) zich onder het gezag bevindt van zijn werkgever (club). Indien die vraag affirmatief wordt beantwoord en een ongeval op dat moment, waarop de werkgever gezag uitoefent, plaatsvindt, dan is er sprake van een arbeidsongeval. Zoals reeds vermeld is een virtueel gezag voldoende.86 Zodra de werkgever de mogelijkheid heeft om gezag uit te oefenen, is er sprake van de uitvoering van de arbeidsovereenkomst. Het gegeven dat de spelers al dan niet arbeid in strikte zin verrichten, is dan irrelevant. Effectief arbeid verrichten op dat ogenblik is met andere woorden niet vereist. Het moge duidelijk zijn dat arbeidsongevallen en arbeidswegongevallen zeer ruim geïnterpreteerd worden. De beperking van de persoonlijke vrijheid van de voetballer door het feit van de uitvoering van de arbeidsovereenkomst, is voldoende om de vereiste gezagsrelatie aan te tonen. Die uitvoering kan zich ook buiten de periode die wordt besteedt aan de arbeid voordoen.87 Een ongeval overkomen in de kleedkamer, voor aanvang van de training waarop de arbeid moet verricht worden, kan derhalve gekwalificeerd worden als arbeidsongeval. Hetzelfde geldt voor ongevallen die zich bijvoorbeeld voordoen tijdens rustpauzes.88 Een ongeval dat zich voordoet in de vestiaire of tussen twee trainingen is maakt dus een arbeidsongeval uit, maar de voorwaarde om tot dergelijk besluit over te gaan, ligt in het verbod voor de voetbalspeler om de club te verlaten tijdens deze onderbreking. 89 Om de ruime invulling van de uitvoering van de arbeidsovereenkomst te accentueren kan aangehaald worden dat de deelneming van een beroepsvoetballer aan bijvoorbeeld een personeelsfeest gekwalificeerd wordt als een uitvoering van een morele verplichting die voortvloeit uit zijn arbeidsovereenkomst. Als hij op weg van dat feestje naar een door de club ter beschikking gestelde hotelkamer een verkeersongeval overkomt, dan maakt dit een arbeidsongeval senso stricto uit. A fortiori is dit nog meer het geval indien de
Artikel 8, §1, tweede lid Arbeidsongevallenwet. Artikel 8, §1, vierde lid Arbeidsongevallenwet. 84 Grondwettelijk Hof nr. 2007/152, 12 december 2007, NjW 2008, 164. 85 M. ABOUDI, “Sportongevallen en sociale zekerheid”, 1540. 86 W. VAN EECKHOUTTE, Handboek Belgisch Socialezekerheidsrecht, 148-149. 87 M. ABOUDI, “Sportongevallen en sociale zekerheid”, 1540. 88 W. VAN EECKHOUTTE, Handboek Belgisch Socialezekerheidsrecht, 153. 89 M. ABOUDI, “Sportongevallen en sociale zekerheid”, Sport & Recht 2009, 1540. 82 83
17
club zijn spelers op een maaltijd trakteert na het vervullen van hun dagtaak, zoals een training, wedstrijd, breefing of medisch onderzoek, en nadien een speler opdraagt hem naar huis te rijden.90 Ook een oponthoud in een café kan gezien worden als een voortzetting van de uitvoering van de arbeidsovereenkomst. De voorwaarde is dan wel dat het personeel zich met een minimum van organisatie vanwege zijn werkgever zich heeft verplaatst naar het café. Indien de doelstelling en de samenhang van de groep echter verdwijnen en de nog resterende spelers volkomen uit vrije wil nablijven, dan kan dit niet meer gekwalificeerd worden als arbeidsongeval.91 In deze context kan men het voorbeeld aanhalen van de kampioenenviering van RSC Anderlecht in de bekende dancing Carré. Het is de traditie bij deze club om ter viering van de behaalde landstitel als groep af te zakken naar deze dancing, inclusief de trainers en bestuurders. Het minimum aan organisatie vanwege de club is hier dus zeker aanwezig. Een speler die aanwezig is op een vier uur durende drink na een training in een nabijgelegen café ter viering van de geboorte van een tweede kind van een medespeler, kan daarentegen niet aanzien worden als een voortzettong van de uitvoering van de arbeidsovereenkomst. Ook niet als een dergelijke drink tot de sociale gebruiken van het personeel behoort. Nog een voorbeeld dat in dit verband kan aangehaald worden is het kermisbezoek van een delegatie spelers op vraag van de club om de band met de supporters te verstevigen. Hoewel dit op het eerste zicht ver verwijderd van de overeengekomen arbeidsprestaties in enge zin, hoort dit bij de verplichtingen van voetballers en kan de lijn doorgetrokken worden door te stellen dat de voetballer op dat moment onder het gezag van de club staat. De persoonlijke vrijheid van een voetballer wordt hier namelijk beperkt. Een ongeval op een dergelijke kermisattractie kan in deze context dan ook gekwalificeerd worden als arbeidsongeval, niettegenstaande dat een dergelijk bezoek aan de kermis buiten de periode plaatsvindt die wordt besteed aan arbeid. Een parallelle redenering kan getrokken worden met betrekking tot door de club georganiseerde fandagen en handtekeningensessies. C]
Meldingsplicht
Een voetbalclub is zoals elke andere werkgever verplicht op ieder ongeval dat aanleiding kan geven tot toepassing van de arbeidsongevallenwet aan te geven bij de bevoegde verzekeraar.92 Dat dient in principe binnen de acht kalenderdagen te gebeuren, gebruik makend van een formulier waarvan de vorm wettelijk is vastgelegd. Een gebrek aan of laattijdige aangifte beperkt de rechten van het slachtoffer echter niet.93 De verzekeraar mag daarnaast een medisch attest verwachten en een opgave van de bruto bezoldigingen verdiend tijdens het jaar voorafgaand aan het ongeval. Dit is natuurlijk nodig om de berekening van het basisloon mogelijk te maken.
TOLTRIP SPECFIC INSURANCE N.V., “Sport + verzekeringen + sociaal recht: een soep?”, 1090. ibid, 1090. 92 Artikel 62 Arbeidsongevallenwet en Koninklijk Besluit van 12 maart 2003 tot vaststelling van de wijze en van de termijn van aangifte van een arbeidsongeval, BS 2 april 2003. 93 W. VAN EECKHOUTTE, Handboek Belgisch Socialezekerheidsrecht, 193. 90 91
18
De beoordelingsmarge van de club is uiterst miniem.94 In beperkte gevallen is het echter zeer duidelijk dat er geen toepassing zal zijn van de arbeidsongevallenwet, zoals bij een ongeval dat gebeurt tijdens de vakantieperiode van de spelers. Deze verplichting brengt met zich mee dat ieder ongeval dat schade met zich meebrengt en dat gebeurt tussen het ogenblik waarop de beroepsvoetballer aanzet om zich naar zijn club te verplaatsen en het ogenblik dat die tocht duidelijk beëindigd is, moet aangegeven worden.95 De club is nooit vrijgesteld van de aangifteplicht in geval van twijfel met betrekking tot de toepassing van de arbeidsongevallenregeling. Het respecteren van bovengenoemde meldingsplicht betekent niet dat er een automatische kwalificatie als een arbeidsongeval zal zijn. De verzekeraar kan nog altijd besluiten dat er geen sprake is van een arbeidsongeval of dat er op zijn minst twijfel over bestaat. In dat geval is de arbeidsongevallenverzekeraar verplicht om, binnen de 30 dagen die volgen op de ontvangst van de verklaring, de verzekeringsinstelling waarbij de beroepsvoetballer is aangesloten of waar hij is ingeschreven overeenkomstig de wetgeving betreffende de verplichte verzekering tegen ziekte en invaliditeit te verwittigen.96 Gezien op voetballers de algemene regeling van toepassing is, zal niet dieper worden ingegaan over de meldingsplicht.
TOLTRIP SPECFIC INSURANCE N.V., “Sport + verzekeringen + sociaal recht: een soep?”, 1089. ibid, 1089. 96 ibid, 1090. 94 95
19
§4 VERGOEDINGSPLAFOND Een vergoeding van alle geleden schade kan, in tegenstelling met het gemeen recht, niet via de arbeidsongevallenverzekeraar bekomen worden. Men kan wel rekenen op een vergoeding met betrekking tot de belangrijkste schadeposten. De arbeidsongevallenregeling heeft tot doel de patrimoniale schade te vergoeden die voortvloeit uit de aantasting van de psychische of fysische integriteit van de werknemer en van zijn vermogen om door eigen werk te voorzien in zijn levensonderhoud.97 Dat wil concreet zeggen dat enkel de materiële schade, i.e. de kosten en het inkomensverlies, dat voortspruit uit het overlijden, arbeidsongeschiktheid of geneeskundige verzorging, wordt vergoed.98 De verzekeraar zal dus ook de kosten voor de gezondheidszorg en de kosten voor de nazorg op zich nemen. In tegenstelling tot het gemeen recht, waar men volledig vergoed wordt, is de vergoeding waarop een slachtoffer van een arbeidsongeval recht heeft forfaitair van aard.99 Uit bovenstaande volgt dat er geen rekening wordt gehouden met de morele schade die de getroffen werknemer of zijn rechthebbenden eventueel lijden, evenmin met de schade aan de goederen of de extraprofessionele schade. Uiteraard kunnen die schadeposten wel gemeenrechtelijk vergoed worden indien een derde aansprakelijk is voor het arbeidsongeval. In dit kader mag men echter de civielrechtelijke immuniteit van de werkgever en van zijn lasthebbers en aangestelden niet uit het oog verliezen. Deze materie komt hierna aan bod. Opdat er sprake zou zijn van vergoedbare schade, is het essentieel dat de economische waarde van het slachtoffer op de arbeidsmarkt vermindert of verloren gaat. Men dient dus te onderzoeken wat de economische weerslag is van het fysieke en psychische letsel van het slachtoffer. In eerste instantie is het daarom belangrijk om een onderscheid te maken tussen invaliditeit en arbeidsongeschiktheid. Bij het bepalen van invaliditeit is een “normaal” mens de toetsingsgrond, terwijl bij de arbeidsongevallenregeling de relatie mens-arbeid primeert.100 In het kader van de tijdelijke ongeschiktheid moet er nagegaan worden welk gevolg de schade voor het slachtoffer heeft op het verrichten van zijn specifieke arbeid waartoe hij contractueel verbonden is. Het is dus belangrijk om een onderscheid te maken tussen de tijdelijke en blijvende arbeidsongeschiktheid. De arbeidsongevallenverzekeraar kent hierbij een verschillende vergoeding toe om het geleden inkomensverlies te compenseren.101 In het geval een ongeval een tijdelijke en algehele arbeidsongeschiktheid tot gevolg heeft, kan de getroffen werknemer in beginsel genieten van een forfaitaire dagelijkse vergoeding gelijk aan 90 percent van het gemiddeld dagloon gedurende het jaar voorafgaande aan het ongeval.102 Dat bedrag is het basisloon gedeeld door 365.103 In afwijking van het gemeen recht wordt er geen enkele rekening gehouden met het loon dat de H BOCKEN en I. BOONE, Inleiding tot het schadevergoedingsrecht, 260. W. VAN EECKHOUTTE, Handboek Belgisch Socialezekerheidsrecht, 162. 99 M. ABOUDI, “Sportongevallen en sociale zekerheid”, 1540. 100 W. VAN EECKHOUTTE, Handboek Belgisch Socialezekerheidsrecht, 162. 101 H BOCKEN en I. BOONE, Inleiding tot het schadevergoedingsrecht, 259-261. 102 Artikel 22, 23 en 34 Arbeidsongevallenwet. 103 Artikel 40 Arbeidsongevallenwet. 97 98
20
getroffen werknemer in de toekomst mogelijk zou kunnen verdienen, noch met de beroepsinkomsten die hij verdient buiten de sfeer van onderneming waarin het ongeval zich voordeed.104 Een voetballer die door zijn prestaties de interesse opwekte van een aantal rijke clubs waar hij mogelijk een lucratief contract kon ondertekenen, kan deze gemiste verloning in het kader van de arbeidsongevallenregeling dus niet inroepen. De schade wordt berekend aan de hand van het verlies van het werkelijke, volledige loon. De verkrijging van deze forfaitaire vergoeding, die de eerste dag volgend op het begin van de arbeidsongeschiktheid aanvangt, eindigt op het ogenblik dat de toestand van het slachtoffer niet langer evolueert. Dat is de consolidatiedatum waarop een arts of een medisch expert vaststelt dat de letsels niet meer gaan evolueren en bijgevolg meedeelt wat het percentage van de arbeidsongeschiktheid is. Indien de arbeidsongeschiktheid van blijvende aard blijkt en dus een bestendig karakter vertoont, wordt de dagelijkse vergoeding vervangen door een jaarlijkse vergoeding. Die jaarlijkse vergoeding is gelijk aan het loon waarop de werknemer recht had gedurende het jaar voorafgaand aan het ongeval vermenigvuldigd met het percentage van de blijvende arbeidsongeschiktheid.105 Het is echter belangrijk om te beseffen dat het loon waarop de vergoedingen gebaseerd zijn, slechts tot beloop van een vastgelegd maximum (basisloon) in aanmerking wordt genomen.106 Men dient onder basisloon het loon te begrijpen waarop een werknemer recht heeft, in de functie waarin hij is tewerkgesteld op het ogenblik van het ongeval, voor de periode van het jaar dat het ongeval voorafgaat. 107 De grens van het basisloon voor beroepsvoetballers108 ligt sinds 2013 momenteel op 19.171,07 euro per jaar.109 In 2014 zijn die geïndexeerde loongrenzen ongewijzigd gebleven.110 In het geval van voetballers die niet onder de Wet Betaalde Sportbeoefenaars vallen en indien de tijdelijke arbeidsongeschiktheid zich beperkt tot de uitoefening van de sportactiviteit, ligt het grensbedrag op de lagere drempel van 8.296, 45 euro. Die jaarlijkse vergoeding is 100 percent, berekend dus op het basisloon en de graad van ongeschiktheid.111 Indien de graad van arbeidsongeschiktheid echter minder bedraag dan 5 percent, dan wordt de net omschreven jaarlijkse vergoeding verminderd met de helft. De vermindering gebeurt slechts met een vierde in het geval de graad van ongeschiktheid tussen de 5 en de 10 percent ligt.112 Bijkomend kan men, indien nodig, aanspraak maken op een vergoeding voor de zelfredzaamheidsschade. In dat geval zou men dus een vergoeding krijgen van meer dan 100 percent van het basisloon In deze toestand bevindt de getroffene zich indien hij volstrekt de geregelde hulp van derden nodig heeft.113
W. VAN EECKHOUTTE, Handboek Belgisch Socialezekerheidsrecht, 180. Artikel 24 Arbeidsongevallenwet. 106 Artikel 39 Arbeidsongevallenwet. 107 Artikel 34, Arbeidsongevallenwet. 108 Aritkel 5 KB 10 augustus 1987. 109 Koninklijk Besluit van 25 juli 2013 betreffende de indexering van de loongrenzen bedoeld bij artikel 39, eerste en tweede lid, van de arbeidsongevallenwet van 10 april 1971, BS 25 juli 2013. (hierna verkort KB 25 juli 2013) 110 Artikel 39 Arbeidsongevallenwet (na indexering op 22 januari 2014) en Koninklijk Besluit van 22 januari 2014 betreffende de indexering van de loongrenzen bedoeld bij artikel 39, eerste en tweede lid, van de arbeidsongevallenwet van 10 april 1971, BS 22 januari 2014. (hierna verkort KB 22 januari 2014) 111 Artikel 24, tweede lid Arbeidsongevallenwet. 112 Artikel 24, derde lid Arbeidsongevallenwet. 113 Artikel 24, vierde lid Arbeidsongevallenwet. 104 105
21
Tenslotte worden de medische kosten natuurlijk ook vergoed. Door de belangrijkheid van deze gemaakte kosten, is dit de enige schadepost waarvan men, in het kader van de arbeidsongevallenwetgeving, kan genieten van een integrale vergoeding. De medische kosten zijn ruim te interpreteren. De getroffen werknemer heeft recht op de geneeskundige, heelkundige, farmaceutische en verplegingszorgen. In sommige gevallen kan hij zelfs aanspraak maken op de prothesen en orthopedische toestellen die niet noodzakelijk zijn ingevolge het ongeval.114 Bij
een
ongeval
met
dodelijk
afloop 115
wordt
de
begrafeniskosten
gedragen
door
de
arbeidsongevallenverzekeraar en wordt een rente toegekend aan een aantal in de wet opgesomde nabestaanden van de voetballer die voordeel haalden uit het loon dat hij verdiende en dit voordeel dus verliezen door zijn overlijden. De duur en de omvang van de rente verschilt naargelang de categorie en het aantal nabestaanden.116 Volledigheidshalve dient vermeld te worden dat een speler die het arbeidsongeval opzettelijk heeft veroorzaakt, geen recht heeft op een schadevergoeding.117
Artikel 28 Arbeidsongevallenwet. Artikel 10-12 Arbeidsongevallenwet. 116 W. VAN EECKHOUTTE, Handboek Belgisch Socialezekerheidsrecht, 164-168. 117 Artikel 48 Arbeidsongevallenwet. 114 115
22
§5 CIVIELRECHTELIJKE IMMUNITEIT Als tegenprestatie van zijn verzekeringsengagement, en dus de betaling van de premies, verwerft de clubwerkgever een civielrechtelijke immuniteit.118 Dit wil zeggen dat in het geval de werkgever aansprakelijk is, men hem, op een paar uitzonderingen na, niet kan aansprakelijk stellen om een vergoeding te bekomen voor het niet vergoede deel. Ook de aangestelden en lasthebbers van de werkgever genieten dezelfde immuniteit.119 Werknemers genieten dus het voordeel dat ze geen fout hoeven te bewijzen om vergoed te worden, maar moeten tegelijkertijd ook beseffen dat ze geen volledige vergoeding zullen bekomen indien de werkgever eigenlijk aansprakelijk is. Een gemeenrechtelijke vordering tegen de werkgever is dus, op de paar uitzonderingen na, uitgesloten. De wetgever was van mening dat de werknemers ook een deel van het bedrijfsrisico moesten dragen. Als tegenprestatie voor het voordeel dat kan genieten van een vergoeding zonder bewijs van enige fout, moet de getroffen werknemer zich dus tevreden stellen met een gedeeltelijke vergoeding van de opgelopen schade.120 Op het principe van de aansprakelijkheidsimmuniteit van de werkgever voor arbeidsongevallen gelden verschillende uitzonderingen, nl. wanneer de ongevallen opzettelijk veroorzaakt werden door de werkgever zelf, lasthebber of aangestelde van de werkgever, wanneer derden aansprakelijk zijn, wanneer er sprake is van een zwaarwichtige miskenning van de veiligheidsvoorschriften na waarschuwingen van de inspectiedienst en ingeval van een trajectongeval of een verkeersongeval.121 Het zijn vooral die laatste twee uitzonderingen die een nadere toelichting verdienen. In de huidige regeling is het zo dat zowel een arbeidswegongeval als een arbeidsongeval dat een verkeersongeval is een uitzondering uitmaakt op het immuniteitsprincipe. Vroeger was enkel een arbeidswegongeval een toegangsticket voor een civiele rechtsvordering tegen de werkgever, maar het Arbitragehof besliste in 1997 dat een verschillende behandeling tussen een trajectongeval en een arbeidsongeval dat een verkeersongeval uitmaakt een schending van het gelijkheidsbeginsel met zich meebracht122. Door deze evolutie kwam de Wet van 20 mei 1998 tevoorschijn, waardoor nu dus ook een arbeidsongeval dat een verkeersongeval is onder het uitzonderingsregime valt. Een beroepsvoetballer die op een training of een stage wordt verwond door toedoen van een ploeggenoot heeft te maken met een arbeidsongeval.. Die medespeler geniet, als werknemer van de werkgever van het slachtoffer, civielrechtelijke immuniteit, waardoor de speler in principe niet burgerrechtelijk aangesproken kan worden indien hij aansprakelijk is. Een opzettelijk veroorzaakt ongeval maakt, zoals hier net aangehaald, echter een belangrijke uitzondering uit op het immuniteitsprincipe.123 Indien het slachtoffer het opzet van zijn teamgenoot kan bewijzen, staat hem niets in de weg om de agressor civielrechtelijk aansprakelijk te stellen. Op die manier kan een voetbalspeler wel aanspraak maken op een vergoeding voor
I. BOONE, Cursus aansprakelijkheidsrecht 2012, UGENT (onuitg.). (hierna verkort I. BOONE, Cursus aansprakelijkheidsrecht (onuitg.)) Artikel 46 Arbeidsongevallenwet. 120 I. BOONE, Cursus aansprakelijkheidsrecht (onuitg.). 121 Artikel 46, §1 Arbeidsongevallenwet. 122 Arbitragehof 16 januari 1997, nr.3/97, RW 1996-97, 1391. 123 Artikel 46, 3° Arbeidsongevallenwet. 118 119
23
pijn en smart of een vergoeding wegens het bijvoorbeeld vroegtijdig moeten stopzetten van zijn professionele carrière.124 Zoals verder zal blijken onder de titel ‘Aansprakelijkheid op het voetbalveld’, is bewijs van opzet echter erg moeilijk te leveren.
124
M. ABOUDI, “Sportongevallen en sociale zekerheid”, 1540.
24
§6 VERGOEDINGSREGELING: INTERACTIE MET GEMEEN RECHT A]
Cumulatieverbod
Precies omdat niet alle schade vergoed wordt door de arbeidsongevallenwet is het voor slachtoffers belangrijk om te weten of er nog een gemeenrechtelijke vordering kan worden ingesteld. Het algemeen principe luidt dat een slachtoffer alleen een vergoeding naar gemeen recht kan verkrijgen in zoverre de schade niet gedekt is op grond van de Arbeidsongevallenwet. Indien de mogelijkheid tot een gemeenrechtelijke vergoeding aanwezig is, omwille van de reden dat men iemand aansprakelijk kan stellen die niet kan genieten van de civielrechtelijke immuniteit, moet men wel het cumulatieverbod in het oog houden. Wanneer in de voetbalsport tot aansprakelijkheid kan veroordeeld worden, maakt het onderwerp uit van de volgende titel. Onder deze tussentitel wordt de hypothese aangenomen waarbij de fout, de schade en het causaal verband reeds bewezen geacht zijn om na te gaan welke schade de speler persoonlijk kan vergoed zien op basis van de gemeenrechtelijke vordering. Het is belangrijk te beseffen dat enkel de schade zal vergoed worden die nog niet vergoed is door de arbeidsongevallenverzekeraar. Een getroffen speler kan geen tweemaal vergoeding bekomen voor dezelfde schade of voor hetzelfde deel van de schade.125 Er is wel sprake van prioriteit van de arbeidsongevallenvergoeding. De Arbeidsongevallenwet bepaalt namelijk dat de arbeidsongevallenverzekeraar de benadeelde vergoedt binnen de voorziene termijnen (zonder het resultaat van de aansprakelijkheidsvordering te hoeven afwachten) en de gemeenrechtelijke vergoeding mag samengevoegd worden met de krachtens deze wet toegekende vergoedingen, op voorwaarde dat die gemeenrechtelijke vergoeding geen betrekking hebben op de vergoeding van de lichamelijke schade zoals zij gedekt is door deze wet.126 Het slachtoffer of zijn rechthebbenden hebben derhalve niet de vrije keuze tussen de toepassing van de Arbeidsongevallenwet en het gemeen recht, maar moeten steeds de beschikbare rechten in het kader van de arbeidsongevallenregeling laten gelden. Positief aspect is vooral het feit dat een voetbalspeler de vaak langdurende aansprakelijkheidsprocedures niet dient af te wachten om al een vergoeding te genieten op basis van de arbeidsongevallenwet. Bovendien is het – zoals hierna zal blijken – erg moeilijk om langs de gemeenrechtelijke weg het foutcriterium te bewijzen. In de hypothese dat de fout, de schade en het causaal verband wel bewezen zijn, kan de getroffene op basis van
het
gemeenrecht
dus
aanspraak
maken
op
de
schadeposten
die
niet
door
de
arbeidsongevallenverzekeraar vergoed werden. Onder die schadeposten kunnen in concreto volgende schadeposten aangehaald worden: de morele schade, zaakschade, het deel van het inkomensverlies dat het plafond van de arbeidsongevallenwet overschrijdt en de extra-professionele schade.127 bv huishoudelijke schade, derving van inkomsten uit een andere beroepsactiviteit, na de pensioenleeftijd.128 Op die manier kan
H BOCKEN en I. BOONE, Inleiding tot het schadevergoedingsrecht, 261. Artikel 46, §2 Arbeidsongevallenwet. 127 H BOCKEN en I. BOONE, Inleiding tot het schadevergoedingsrecht, 261. 128 W. VAN EECKHOUTTE, Handboek Belgisch Socialezekerheidsrecht, 188. 125 126
25
men toch genieten van een integrale vergoeding van de geleden schade. Voorwaarde is natuurlijk wel dat het slachtoffer zelf geen schuld treft en al deze schadeposten in gemeen recht bewezen zijn.129 Ten eerste moet men er op toezien dat de vergelijking per schadepost gebeurt.130 Als een schadepost op grond van laatstgenoemde regeling een vergoeding voorziet, dan zal men naar gemeen recht vergoed woorden voor het surplus. Als een schadepost, zoals de morele schade, helemaal niet vergoed wordt op basis van de arbeidsongevallenregeling, dan kan men op gemeenrechtelijk vlak een integrale vergoeding vorderen m.b.t. die schadepost. Ten tweede moet men bij de vergelijking de regels eigen aan elk systeem respecteren.131 Zo moet in geval van blijvende arbeidsongeschiktheid het inkomensverlies berekend worden. Op gemeenrechtelijk vlak gebeurt de berekening op grond van de lucratieve levensduur (tot aan de pensioenleeftijd), gebaseerd op het werkelijk loon. In het kader van de arbeidsongevallenregeling is er sprake van een levenslange vergoeding die uitgaat van de volledige statische levensduur (m.a.w.: tot de verwachte levensduur), gebaseerd op een forfaitair basisloon. Het feit dat beide vergoedingen uitgaan van een verschillende levensduur belet niet dat deze vergoedingen dezelfde schade dekken.132 Bij de schadepost materieel professionele schade wordt de tijdelijke arbeidsongeschiktheid en de blijvende arbeidsongeschiktheid als een geheel aanzien.133 Ze moeten dus opgeteld worden om te bepalen of er al dan geen surplus is die op grond van het gemeen recht vergoed kan worden. Er zal niet dieper ingegaan worden op de specifieke berekening aangezien dit ons te ver zou leiden. B]
Subrogatoir verhaal
Als er zich een ongeval voordoet dat ook vergoedbaar is in het gemeen recht, dan ontstaat er een driehoeksrelatie tussen de aansprakelijke, het slachtoffer en de arbeidsongevallenverzekeraar. Wanneer de arbeidsongevallenverzekeraar betaalt, dan dooft de schuld in hoofde van het slachtoffer tegenover de aansprakelijke uit ten gevolge van het cumulatieverbod. De aansprakelijke moet echter niet denken dat hij vrijuit gaat aangezien de arbeidsongevallenverzekeraar het door hem betaalde bedrag wel kan terugvorderen. De vergoeding op basis van de arbeidsongevallenwet heeft namelijk niet tot doel om de aansprakelijke te bevoordeligen. De arbeidsongevallenverzekeraar moet dus de uitgekeerde vergoedingen niet definitief dragen en wordt gesubrogeerd in de rechten van de werknemer of zijn rechthebbenden.134 De verzekeringsonderneming kan bijgevolg een rechtsvordering instellen tegen de aansprakelijke voor het arbeidsongeval met respect voor de immuniteitsregel. Eerstgenoemde mag zich echter niet verrijken en de vordering is dan ook begrensd tot de gedane uitkeringen. Er geldt een dubbelde begrenzing. Ten eerste kan de arbeidsongevallenverzekeraar enkel terugvorderen wat hij aan het slachtoffer betaald heeft en ten tweede kan er ook nooit méér teruggevorderd worden dan wat de Cass. 4 oktober 2010, RGAR 19 2011, 1486. I. BOONE, Cursus aansprakelijkheidsrecht (onuitg.) 131 ibid 132 Cass. 22 juni 2010, Arr. Cass. 2010, nr.447, 1892-1893. 133 I. BOONE, Cursus aansprakelijkheidsrecht (onuitg.) 134 Artikel 47 Arbeidsongevallenwet. 129 130
26
aansprakelijke verschuldigd zou zijn volgens het gemeen recht voor dezelfde schade.135 Er dient een vergelijking
gemaakt
te
worden
tussen
wat
er
gevorderd
kan
worden
op
grond
van
de
arbeidsongevallenwet en op grond van het gemeenrecht. Het is het kleinste bedrag van die twee dat teruggevorderd kan worden door de arbeidsongevallenverzekeraar.
135
I. BOONE, Cursus aansprakelijkheidsrecht (onuitg.)
27
§6 BEPERKINGEN De verplichte arbeidsongevallenverzekering is echter niet zaligmakend en zeker niet in de voetbalwereld. De belangrijkste beperking is het aanwezige vergoedingsplafond. Het werkelijke contractuele maandloon is niet meer gedekt. De voetballers die onder het toepassingsgebied van de Wet Betaalde Sportbeoefenaars vallen, kunnen, zoals eerder besproken, wel genieten van het contractueel vast loon gedurende de eerste zes maanden van hun arbeidsongeschiktheid, maar zien vanaf de zevende maand hun maandelijks inkomen dalen. De vergoeding is beperkt tot een bepaald basisbedrag, ongeacht het werkelijk loon van de werknemer in kwestie.136 De dekking is zoals hierboven reeds aangehaald, met betrekking tot betaalde sportbeoefenaars die onder de arbeidsovereenkomstenwet van 24 februari 1978 vallen, beperkt, door een wettelijk maximum, tot 19.171,07 euro per jaar (tegenover 18, 425,73 euro het jaar daarvoor).137 Indien ze niet onderwerpen zijn aan voornoemde wet en in het geval de tijdelijke arbeidsongeschiktheid zich beperkt tot de uitoefening van de sportactiviteit, wordt dit basisloon voor de vaststelling van de uitgekeerde vergoedingen vastgesteld op 8.296,45 euro. Dit heeft, zoals hoger besproken, als gevolg dat m.b.t. beroepsvoetballers de voetbalclub (de eerste zes maanden) blijft “opdraaien” voor het verschil tussen het werkelijk loon van de professionele voetballer en het plafond van 19.171,07 euro o.b.v. de cao van 2 juli 2013. In de voetballerij valt veel geld te verdienen, ook in België, waardoor dat verschil met betrekking tot veel voetballers aanzienlijk kan zijn. Een bijkomende beperking in het kader van de verplichte arbeidsongevallenverzekering is het feit dat ongevallen overkomen in de privésfeer uitgesloten en bijgevolg niet vergoed worden. Contractueel zal een voetbalspeler echter overeenkomen dat zijn voetbalclub-werkgever hem in dat geval zal vergoeden, ondanks het feit dat hij niet presteert en langs de zijlijn moet toekijken.138 Bovendien is het een arbeidsongevallenverzekeraar toegestaan een carens wachttermijn van ten hoogste zes maanden in hun algemene voorwaarden of statuten opnemen.139 De rechtstreeks getroffene zal dan door de werkgever, voor rekening van de betrokken arbeidsongevallenverzekeraar, vergoed worden. Doordat de verzekeraar dus pas na zes maanden zal tussenkomen, zullen in de praktijk de meeste arbeidsongevallen niet vergoed worden (zie supra).140 Zeker in de voetbalcontext speelt deze wachttermijn een grote rol. Het gebeurt vaak dat voetballers met kleine kwaaltjes worstelen die hen een paar weken of een paar maanden aan de kant houdt. De voetbalclub zal dan geconfronteerd worden met een aanzienlijk voetballoon, zonder enige tegenprestatie in ruil op het veld. Het is mogelijk om de lange wachttermijn van zes maanden te verkorten (tot bijvoorbeeld drie
TOLTRIP NV, “De verplichte arbeidsongevallenverzekering voor betaalde sportbeoefenaars”, Sport & Recht 2004-05, 995. Artikel 39 Arbeidsongevallenwet (na indexering op 22 januari 2014) en KB 22 januari 2014 138 ibid,995. 139 Artikel 54 Arbeidsongevallenwet 140 TOLTRIP NV, “De verplichte arbeidsongevallenverzekering voor betaalde sportbeoefenaars”, 995. 136 137
28
maanden) in negotiatie met de verzekeraar.141 De club moet dan wel rekening houden met het feit dat men een hogere premie zal dienen te betalen en dit ook niets afdoet aan alle andere aangehaalde beperkingen. Voetbalclubs kunnen ook geen beroep doen op de arbeidsongevallenverzekeraar indien de door hen betaalde profvoetballer een blessure oploopt gedurende zijn verblijf bij de nationale ploeg.142 Zo keerde voetbalspeler Oulmers eens terug van de Tunesische nationale ploeg met een hersenvliesontsteking bij zijn werkgever Sporting Charleroi.143 Op het ogenblik van een dergelijk ongeval oefent de club namelijk geen toezicht of controle uit op de speler. Bijgevolg komt de arbeidsongevallenverzekeraar van de club niet tussen. De UEFA, FIFA en de KBVB leggen dan ook de verplichting op aan voetbalclubs om hun spelers te verzekeren voor arbeidsongevallen die zich voordoen tijdens de terbeschikkingstelling van de speler voor hun nationale ploeg.144 Voetbalclubs145 zijn volgens de collectieve arbeidsovereenkomst van 2 juli 2013 verplicht hun verzekering uit te breiden tot ongevallen overkomen aan hun spelers die ter beschikking gesteld worden aan de nationale trots, behoudens gelijkwaardige dekking door de federatie.146 Men mag stellen dat een loutere arbeidsongevallenverzekering ter dekking van de beroepsvoetballers niet volstaat. Naast het feit dat het contractueel loon en een opgelopen blessure bij de nationale ploeg niet gedekt is, is de beoefening van andere sporten evenmin gedekt. Logischerwijze valt een opgelopen ongeval in het privéleven
of
tijdens
het
verlof
van
de
voetballers
ook
niet
onder
de
dekking
van
de
arbeidsongevallenverzekeraar. Daarnaast is de territoriale omvang beperkt en worden ziekten (bv. een hartaanval) helemaal niet gedekt door deze verzekering.147 De clubs kunnen daarom beroep doen op een aantal specifieke verzekeringen die courante risico’s in de voetballerij dekken op domeinen waar de arbeidsongevallenverzekeraar wettelijk niet verplicht is tussen te komen. Deze bijkomende verzekeringen zullen onder de laatste titel in het hoofdstuk “Suppletieve waarborgen ten voordele van professionele voetballers” besproken worden. Eerst zal de focus gelegd worden op de situatie van de amateurvoetballer die een blessure oploopt tijdens een voetbalmatch.
ibid, 995. ibid ,995. 143 TOLTRIP SPECFIC INSURANCE N.V., “Sport + verzekeringen + sociaal recht: een soep?”, 1090. 144 ibid, 1090. 145 Deze verplichting is enkel opgelegd aan de voetbalclubs die spelers tewerkstellen in de zin van de Wet Betaalde Sportbeoefenaars. 146 Artikel 22 Collectieve Arbeidsovereenkomst 2 juli 2013. 147 R. PIRLOT, “Arbeidsongevallenverzekeringen = niet voldoende!!!”, Sport & Recht 2005-06, 1219. (hierna verkort R. PIRLOT, “Arbeidsongevallenverzekeringen = niet voldoende!!!”) 141 142
29
HOOFDSTUK 4:
SPORTONGEVAL IN DE VRIJE TIJD
§1 ALGEMEEN In dit hoofdstuk zal aandacht geschonken worden aan spelers die in het vrijetijdskader de voetbalsport beoefenen en buiten de context van de sport een arbeidsbetrekking hebben waarvoor ze een inkomen krijgen. Dit kan in de hoedanigheid van een werknemer zijn of in de hoedanigheid van een zelfstandige (of ambtenaar).
Een
ongeval
tijdens
hun
vrijetijdsbesteding
die
hen
in
staat
van
(tijdelijke)
arbeidsonbekwaamheid doet belanden, zal ongetwijfeld een ongewenste impact hebben op hun beroepsinkomen. Een inkomen is namelijk de tegenprestatie van arbeid en wanneer de betrokkene ongeschikt is om de overeengekomen arbeid uit te oefenen, kan hij ook niet blijven genieten van het loon als tegenprestatie. Een recreant die tijdens zijn hobbybeoefening geblesseerd geraakt, heeft vooral te maken met gevolgen op sociaal-juridisch vlak. Door het feit dat de sportbeoefening in de vrije tijd gebeurt, zonder enige band met een arbeidsovereenkomst, zal de recreant niet verzekerd worden in het kader van een arbeidsongeval. 148 De sportbeoefening, die de oorzaak is van de ongeschiktheid om het overeengekomen werk uit te oefenen, bevindt zich bij amateurs namelijk buiten de grenzen van een arbeidsrelatie. De verbondenheid aan een club is niet verstevigd met een arbeidsovereenkomst zoals bij een professionele voetballer. Daardoor kan de amateurvoetbalspeler zich niet beroepen op de arbeidsongevallenregeling.149 Gelukkig voor deze categorie van sporters is de wetgever op dit vlak opgetreden, waardoor men in beginsel kan terugvallen op een wettelijk arbeidsongeschiktheidsregeling. Deze regeling is echter niet grenzeloos en kent beperkingen bij sommige sportongevallen. Er bestaat hierbij een belangrijk onderscheid tussen werknemers en zelfstandigen. De al dan niet aanwezigheid van een gezagsverhouding is hierbij determinerend. Ook binnen de categorie werknemers bestaat er een bijkomend verschil tussen arbeiders en bedienden. Deze stof zal hieronder verder uiteengezet worden.
148Artikel 149
7 eerste lid Arbeidsongevallenwet. M. ABOUDI, “Sportongevallen en sociale zekerheid”, 1540.
30
§2 WERKNEMER =/= ZELFSTANDIGE De wettelijke arbeidsongeschiktheidsregeling is niet voor elke individu van de beroepsbevolking hetzelfde. Zo is de regeling verschillend naargelang de betrokkene al dan niet in ondergeschikt verband staat. Om als werknemer gekwalificeerd te worden, is het essentieel om onder gezag van een werkgever te staan.150 Bij gebrek aan een dergelijke verhouding hebben we te maken met een zelfstandige.
A]
Werknemer
De werknemer is een persoon, een arbeider of bediende, die zich verbindt tegen loon, onder gezag van een werkgever, arbeid te verrichten.151 Een band van ondergeschiktheid is hier dus van groot belang. De werkgever oefent gezag over de werknemer, wat tot uiting komt door de uitgeoefende leiding en toezicht.152 Gezien het voor de werkgevers gunstiger is dat er geen sprake is van een werknemer, proberen ze zo veel mogelijk te ontkrachten dat er sprake is van bovengenoemde eigenschappen. Er bestaat dan ook heel wat rechtspraak153 over en uiteindelijk is het een feitenkwestie.154 Een band van ondergeschiktheid moet zeer soepel geïnterpreteerd worden: zodra iemand in feite gezag kan uitoefenen over handelingen van een andere persoon wordt besloten dat er sprake is van een werknemerwerkgeverrelatie. Er is dan sprake van een juridische ondergeschiktheid, die een abstracte notie is, in het licht waarvan elk feitelijk geheel van omstandigheden moet worden beoordeeld.155 De aan de arbeidsovereenkomst verbonden bevoegdheid van gezag, leiding en toezicht dient niet noodzakelijk op werkelijke en permanente wijze te worden uitgeoefend.156 Het is voldoende als een mogelijkheid tot gezag aanwezig is die desgewenst in de praktijk kan omgezet worden. Zodra de werkgever het recht heeft aan de werknemer bevelen te geven over de organisatie en de uitvoering van het overeengekomen werk, is er sprake van een ondergeschikt verband. Het enige wat vereist is, is het feit dat de werkgever in feite gezag kan hebben over de werknemer. Het al dan niet bestaan van onderbrekingen 157 gedurende de uitoefening van dit gezag of het bestaan van een geografische afstand tussen werkgever, die het gezag uitoefent, en werknemer, die het gezag ondergaat, is irrelevant.158 Uit de rechtspraak kunnen heel wat elementen afgeleid worden waarop rechters zich baseren om het al dan niet bestaan van een gezagsverhouding te beoordelen. Er is sprake van een arbeidsovereenkomst als er o.a. de aanwezigheid is van opgelegde uurroosters en vakantieregelingen, de eenzijdige bepaling van de plaats van de arbeidsuitvoering, terbeschikkingstelling van materiaal, verantwoordelijkheid van de opdrachtgever m.b.t. de organisatie van de arbeid,159 nauwkeurige onderrichtingen, exclusiviteit van prestaties, enz.
Artikel 2 en 3 Arbeidsovereenkomstenwet. Artikel 2 en 3 Arbeidsovereenkomstenwet. 152 F. HENDRICKX en N. BETSCH, Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport. Een juridisch overzicht., Kortrijk-Heule, UGA 2010, 12. (hierna verkort F. HENDRICKX en N. BETSCH, Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport. Een juridisch overzicht) 153 Cass 13 april ’92, JTT 1992, 217. 154 F. HENDRICKX, “Het ondergeschikt verband – overzicht van rechtspraak 1990-1998”, 5-110. 155 ibid, 97. 156 F. HENDRICKX, Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport. Een juridisch overzicht., 10. 157 Arbh. Antwerpen 16 juni 1995, Soc. Kron. 1996, 261. 158 F. HENDRICKX, Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport. Een juridisch overzicht., 10. 159 F. HENDRICKX, “Het ondergeschikt verband – overzicht van rechtspraak 1990-1998”, 5-110. 150 151
31
Eind 2006 zag een Programmawet 160 het levenslicht waarin een aantal wettelijke criteria vastgelegd werden om de aard van de arbeidsrelatie te bepalen. Het principe is echter dat partijen vrij zijn in het kiezen van de aard van hun arbeidsrelatie.161 Uitgaand van die criteria wordt ter controle nagegaan of de kwalificatie van de partijen overeenstemt met de realiteit. De kwalificatie van een feitelijke uitoefening op basis van de wettelijk vastgelegde criteria heeft dus voorrang op de door partijen gegeven kwalificatie. De rechtbank is met andere woorden niet gebonden door de kwalificatie die partijen aan de overeenkomst hebben gegeven.162 Er liggen zowel algemene als bijzondere criteria vervat in de programmawet. De algemene criteria op basis waarvan de rechters de aan- of afwezigheid van een gezagsband moeten beoordelen zijn de in de overeenkomst uitgedrukte wil van de partijen, de vrijheid van organisatie van werktijd en werk en de mogelijkheid om een hiërarchische controle uit te oefenen. Daaruit moet men afleiden of er sprake is van leiding en toezicht. Er zijn ook de specifieke criteria voor specifieke sectoren en beroepen, maar dat zou ons te ver leiden in deze bespreking. B]
Zelfstandige
Bij een zelfstandige is er geen sprake van een gezagsverhouding. Het aparte sociaal statuut van zelfstandigen wordt geregeld door het Koninklijk Besluit nr. 38 van 27 juli 1967. Daarin wordt een zelfstandige omschreven als: “ieder natuurlijk persoon, die in België een beroepsbezigheid uitoefent uit hoofde waarvan hij niet door een arbeidsovereenkomst of door een statuut verbonden is.”163
Programmawet (I) van 27 december 2006, BS 28 december 2006. (hierna verkort Programmawet 2006) Artikel 331 Programmawet 2006. 162 Arbrb. Tongeren 6 maart 2006, 1048. 163 Art.3, §1, lid 1 van het Koninklijk Besluit nr. 38 van 27 juli 1967 houdende inrichting van het sociaal statuut der zelfstandigen, BS 29 juli 1967. (hierna verkort: KB Sociaal Statuut der Zelfstandigen) 160 161
32
§3 ARBEIDSONGESCHIKTHEID WERKNEMERS Een werknemer die door een sportongeval in zijn vrije tijd een zekere periode niet meer in staat is om aan zijn arbeidsverplichtingen te voldoen, is in principe arbeidsongeschikt volgens het sociaal recht.164 Het feit dat die arbeidsongeschiktheid een gevolg is van een sportongeval doet in beginsel eigenlijk niet ter zake, want elke werknemer die door gelijk welke ziekte, andere dan beroepsziekte, of ongeval, andere dan arbeidsongeval, zijn werk niet meer kan verrichten, wordt onder deze term gecatalogeerd. Het enige wat van belang is, is het feit dat de ziekte die of ongeval dat de oorzaak is van deze ongeschiktheid zich buiten de sfeer van de arbeidsrelatie bevindt. Dit is dus het geval bij amateurvoetballers die gekwetst geraken tijdens de vrijetijdssportbeoefening indien ze door de opgelopen verwondingen niet in staat zijn de bedongen arbeid te verrichten. De arbeidsongeschiktheid is nauw verbonden met de aard van de overeengekomen arbeid. De beoordeling zal dus gebeuren per specifieke werknemer op basis van zijn specifieke arbeidsovereenkomst.165 Iemand die in staat is om alle ander werk te doen, behalve deze genoteerd in zijn arbeidsovereenkomst zal bijgevolg als arbeidsongeschikt gekwalificeerd worden. Er moet echter een belangrijke toestand uitgeklaard worden. Zo rijst de vraag op of het mogelijk is om onder de arbeidsongeschiktheidsregeling te vallen indien de werknemer zich vrijwillig in een dergelijke toestand van arbeidsongeschiktheid heeft gebracht. Het is namelijk een realiteit dat men bij het beoefenen van een sport, dikwijls impliciet aanvaard dat er reële risico’s zijn op ongevallen of blessures. Toch kan men niet eenduidig stellen dat het feit dat de oorzaak van het opgelopen letsel zich in een sportongeval bevindt, de werknemer automatisch uitsluit van de arbeidsongeschiktheidsregeling. De regeling inzake loonwaarborg, die verder besproken zal worden, sluit echter sommige ongeschiktheden ten gevolge van sportongevallen uit van zijn toepassingsgebied. 166 A]
Schorsing van de uitvoering van de arbeidsovereenkomst
Indien het sportongeval de onmogelijkheid van arbeidsverrichting met zich meebrengt, heeft dit als gevolg dat de uitvoering van de arbeidsovereenkomst wordt geschorst.167 (i) TIJDELIJKE ARBEIDSONGESCHIKTHEID
Het Hof van Cassatie heeft in verschillende arresten erop gewezen dat een tijdelijke arbeidsongeschiktheid ten gevolge van een ziekte of ongeval geenszins mag beschouwd worden als een geval van beëindiging van de arbeidsovereenkomst door overmacht. Licht opgelopen blessures en verwondingen tijdens een match of training die arbeidsongeschiktheid tot gevolg hebben, zullen meestal van tijdelijke aard zijn. De werkgever mag dit bijgevolg niet als hoofdreden aanhalen om te ontkomen aan de arbeidsovereenkomst.
F. HENDRICKX, Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport. Een juridisch overzicht., 11. F. HENDRICKX en N. BETSCH, Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport. Een juridisch overzicht, 14. 166 F. HENDRICKX, Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport. Een juridisch overzicht., 12. 167 Art. 31, §1, Arbeidsovereenkomstenwet van 3 juli 1978 164 165
33
In beginsel heeft de arbeidsongeschiktheid dus enkel de schorsing van de arbeidsovereenkomst tussen de werknemer en de werkgever tot gevolg. Dit is zeker het geval wanneer het blessures of verwondingen betreft die na een tijd genezen. De mogelijke lange duur doet daar in beginsel niets aan af.168 Op dit principe geldt echter een nuance. In uitzonderlijke omstandigheden is een beëindiging van de arbeidsrelatie wel mogelijk in geval van tijdelijke arbeidsongeschiktheid. Dit is het geval wanneer de noodwendigheden van de onderneming rechtvaardigen dat de afwezigheid van de werknemer het ontslag tot gevolg heeft. Volgens de rechtspraak wordt een dergelijk ontslag, met de loutere afwezigheid als motief, niet als een willekeurig ontslag aanzien. Het arbeidshof te Luik staaft deze gedachtegang als volgt: “L’absence du travailleur est un motif lié aux nécessité du service, qui autorisent même le licenciement d’un ouvrier". 169 Dit werd niet als rechtsmisbruik aanzien. (ii) BLIJVENDE ARBEIDSONGESCHIKTHEID
Een ander verhaal is te horen indien de vrijetijdsvoetballer zo ernstig geblesseerd geraakte waardoor zijn arbeidsongeschiktheid van blijvende aard is. Wanneer de werknemer definitief in de onmogelijkheid verkeert de bedongen arbeid te hervatten, is er wel sprake van overmacht, op basis waarvan de arbeidsovereenkomst beëindigd kan wordt en de werkgever in principe van zijn contractuele verplichtingen wordt bevrijd.170 De wetgever is hier echter in het voordeel van de werknemer opgetreden door te stellen dat de arbeidsongeschiktheid door een ziekte of ongeval, waardoor de betrokkene niet meer in staat is om de overeengekomen arbeid uit te oefenen, niet meer automatisch een einde maakt aan de overeenkomst wegens overmacht.171 Het wordt vermoeilijkt door een verplicht te volgen procedure waarbij de preventieadviseurgeneesheer een belangrijke rol vervult.172 Een blijvende arbeidsongeschiktheid die door de behandelende geneesheer is vastgesteld, dient ook door de preventieadviseur-geneesheer bevestigd te worden. Bij gebrek aan deze bevestiging zal de arbeidsovereenkomst niet op grond van overmacht beëindigd kunnen worden. B]
Gewaarborgd loon
Als gevolg van de schorsing van de arbeidsovereenkomst ontvangt de werknemer in beginsel geen loon.173 Dat is een logisch gevolg, gezien een loon de tegenprestatie is van arbeid. Bij gebrek aan dat laatste, vervalt ook de tegenprestatie. Dit zou voor de betrokken werknemer echter een financieel drama zijn en daarom is de wetgever tussengekomen om toch een inkomen te waarborgen. Deze tussenkomst is er zowel gekomen in het kader van het arbeidsrecht als in het kader van de sociale zekerheid.174 De wet en de collectieve arbeidsovereenkomsten regelen de loonwaarborg waarop een werknemer zich kan beroepen in geval van arbeidsongeschiktheid. Sinds de recente Wet van 26 december 2013175 is het F. HENDRICKX, Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport. Een juridisch overzicht., 12. Arbh. Luik 18 oktober 1999, Soc. Kron. 2000, 286. 170 Cass. 13 maart 1989, RW 1989-90, 46. 171 Artikel 34 Arbeidsongevallenwet. 172 Artikel 34, §2 Arbeidsongevallenwet. 173 F. HENDRICKX, Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport. Een juridisch overzicht., 13. 174 ibid, 13. 168 169
34
eenheidsstatuut ingevoerd, waardoor er nagenoeg geen onderscheid in regeling meer is tussen arbeiders en bedienden. De regeling betreffende de arbeidsongeschiktheid blijft echter ongewijzigd. (i) ARBEIDERS
Om het recht op een gewaarborgd loon te genieten moet een arbeider een anciënniteit hebben van minstens één maand.176 De eerste 14 dagen De werkongeschikte arbeider ten gevolge van een ziekte of ongeval heeft, ten laste van zijn werkgever, recht op de doorbetaling van zijn normaal loon gedurende een periode van 7 dagen.177 Voor de daaropvolgende 7 dagen moet er rekening gehouden worden met twee reglementeringen.178 De arbeider heeft conform de Arbeidsovereenkomstenwet recht op 60 percent van gedeelte van zijn normaal loon dat de loongrens die in aanmerking komt voor de berekening van de uitkeringen van de ziekte- en invaliditeitsverzekering niet overschrijdt.179 Dit is de zogenaamde ZIV-grens. Voor die periode moet de werkgever echter ook 25,88 percent betalen van het loon dat de ZIV-grens niet te boven gaat en 85,88 percent van het deel dat deze grens wel overschrijdt. Dit heeft als gevolg dat de werknemer tijdens de laatste 7 dagen van de eerste 14 dagen recht heeft op 85,88 percent van zijn totale loon.180 Vanaf 1 januari 2014 moet er geen rekening meer gehouden worden met de carenzdag, aangezien die afgeschaft is.181 Door deze nieuwe regeling begint de periode van gewaarborgd inkomen voor alle werknemers te lopen vanaf de eerste ziektedag. Van de 15de dag tot de 30ste dag Na 14 dagen arbeidsongeschiktheid moet de wettelijke verzekering tegen ziekte en invaliditeit de arbeider ten laste nemen. Er werd echter bij collectieve arbeidsovereenkomst182 bepaald dat de werkgever tot de 30ste dag van de arbeidsongeschiktheid een gedeelte van het loon moet blijven betalen. Gedurende de laatste 16 kalenderdagen moet hij 25,88 percent betalen van het gedeelte van het normaal loon dat de ZIV-grens niet overschrijdt en 85,88 percent van het gedeelte van het normale loon dat die loongrens te boven gaat. Er bestaan aanpassingen aan deze percentages, maar daarop zal niet dieper aangezien dit ons te ver zou leiden. De besproken regeling dient ook niet toegepast te worden indien er cao’s bestaan die in gelijkwaardige of
Wet van 26 december 2013 betreffende de invoering van een eenheidsstatuut tussen arbeiders en bedienden inzake de opzeggingstermijnen en de carenzdag en de begeleide maatregelen, BS 31 december 2014. (hierna verkort Wet Eenheidsstatuut) 176 Artikel 52, §1, Arbeidsovereenkomstenwet van 3 juli 1978. 177 Artikel 52, §1, Arbeidsovereenkomstenwet van 3 juli 1978. 178 F. HENDRICKX, Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport. Een juridisch overzicht., 13. 179 Artikel 52, §1, Arbeidsovereenkomstenwet van 3 juli 1978 180 Artikel 3 en 4 van de Collectieve Arbeidsovereenkomst (N.A.R.) nr.12bis van 26 februari 1979 tot aanpassing van de collectieve arbeidsovereenkomst nr.12 van 28 juni 1973 betreffende het toekennen van een gewaarborgd maandloon aan de werklieden in geval van arbeidsongeschiktheid ingevolge ziekte, ongeval van gemeen recht, arbeidsongeval of beroepsziekte, aan de wet van 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten, BS 24 april 1979. (hierna verkort Collectieve Arbeidsovereenkomst nr.12bis van 26 februari 1979) 181 Wet Eenheidsstatuut. 182 Collectieve Arbeidsovereenkomst nr.12bis van 26 februari 1979. 175
35
gunstigere voordelen voorzien.183 Essentieel in dit kader is het feit dat de werkman een anciënniteit heeft van één maand en voor heel de periode van de arbeidsongeschiktheid een bewijs levert van zijn ongeschiktheid. Hervallen Wanneer er zich een nieuwe arbeidsongeschiktheid voordoet binnen de eerste 14 dagen volgend op het einde van de arbeidsongeschiktheidsperiode die aanleiding gaf tot uitbetaling van het gewaarborgd loon, is dit loon niet opnieuw verschuldigd.184 In twee unieke gevallen geniet een arbeider wel van de besproken voordelen. Ten eerste heeft een werkman in de hypothese dat de eerste arbeidsongeschiktheidsperiode geen aanleiding heeft gegeven tot volledige uitbetaling, recht op het gewaarborgd loon voor het resterende van de hiervoor besproken periodes. Ten tweede heeft een arbeider recht op een nieuw gewaarborgd inkomen indien bewijs geleverd wordt (door middel van een medisch attest) dat deze nieuwe arbeidsongeschiktheid te wijten is aan een andere ziekte of aan een ander ongeval.185 (ii) BEDIENDEN
Bij bedienden dient men in het kader van de arbeidsongeschiktheidsregeling een onderscheid maken tussen bedienden met een beperkte loonwaarborg en bedienden met een volledige loonwaarborg. Volledige loonwaarborg In beginsel kunnen bedienden genieten van een volledige loonwaarborgregeling. Een bediende heeft recht op een gewaarborgd maandloon, wat betekent dat de werkgever het volledig loon gedurende de eerste 30 kalenderdagen van de arbeidsongeschiktheid wegens ziekte of ongeval gewoon doorbetaalt.186 In tegenstelling tot de regeling van de arbeiders wordt er geen opsplitsing gemaakt na 14 dagen. Bij herval binnen de eerste 14 dagen na het einde van de vorige arbeidsongeschiktheidsperiode geldt een parallelle regeling187 als voor werklieden (zie supra). Beperkte loonwaarborg Voor sommige categorieën bedienden geldt een minder gunstige regeling. Het betreft bedienden in proefperiode, bedienden aangeworven voor een bepaalde tijd van minder dan drie maanden en bedienden aangeworven voor een duidelijk omschreven werk waarvan de uitvoering normaal een tewerkstelling van minder dan drie maand vergt188. Zij hebben enkel recht op een beperkte loonwaarborg en vallen onder een gelijkaardige
regeling
als
de
werklieden.
Met
betrekking
tot
bedienden
is
de
Collectieve
Arbeidsovereenkomst nr.13bis189 van toepassing (die andere bedragen in het kader van de bijpassing hanteert) i.p.v. Collectieve Arbeidsovereenkomst nr.12bis van 26 februari 1979.
F. HENDRICKX, Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport. Een juridisch overzicht., 16. Artikel 52, §2 Arbeidsovereenkomstenwet van 3 juli 1978. 185 Artikel 52, §2 Arbeidsovereenkomstenwet van 3 juli 1978 en art. 5 Collectieve Arbeidsovereenkomst nr.12bis van 26 februari 1979. 186 Artikel 70 Arbeidsovereenkomstenwet van 3 juli 1978. 187 Artikel 73 Arbeidsovereenkomstenwet van 3 juli 1978. 188 Artikel 71 Arbeidsovereenkomstenwet van 3 juli 1978. 189 Collectieve Arbeidsovereenkomst (N.A.R.) nr.13bis van 26 februari 1979 tot aanpassing van de collectieve arbeidsovereenkomst nr.13 van 28 juni 1973 betreffende het toekennen van een gewaarborgd maandloon aan sommige bedienden in geval van arbeidsongeschiktheid ingevolge ziekte, ongeval van gemeen recht, arbeidsongeval of beroepsziekte, aan de wet van 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten, BS 24 april 1979. 183 184
36
§4 ARBEIDSONGESCHIKTHEID ZELFSTANDIGEN Ook een zelfstandige kan een bepaalde periode arbeidsongeschikt zijn ten gevolge van een sportongeval in vrije tijd. De juridische positie van een zelfstandige is echter anders dan die van een werknemer, ondanks het feit de zelfstandige in beginsel ook valt onder de Ziekteverzekeringswet.190 Een zelfstandige wordt omschreven als “iedere natuurlijke persoon die in België een beroepsactiviteit uitoefent op grond waarvan hij niet door een arbeidsovereenkomst of een statuut is verbonden”..191 Een zelfstandige moet zich met minder tegemoetkomingen tevreden stellen. Zo kan een zelfstandige niet genieten van de regeling inzake loonwaarborg die een werknemer kent. Er is namelijk geen werkgever die de zelfstandige een loon verschuldigd is. De enige parachute die hem kan redden van een (tijdelijke) financiële ondergrond is de wettelijke ziekteverzekering voor zelfstandigen.192 Het is hoe dan ook aan te raden voor een zelfstandige sporter om beroep te doen op een zelf afgesloten private ziekte- of ongevallenverzekering omdat de wettelijke uitkering niet alle schade dekt, de bedragen van uitkeringen langs de lage kant liggen en hij de eerste maand zelf zijn boontjes dient te doppen.193 Concluderend mag er dus gesteld worden dat een zelfstandige een veel minder gunstig regime kent vergeleken met een werknemer. De uitkering die een zelfstandige moet redden van een financieel verval, op basis van de wettelijke sociale zekerheid, is verbonden aan een aantal voorwaarden en beperkingen die hierna besproken worden. A]
Arbeidsongeschiktheid
De eerste voorwaarde stelt dat de zelfstandige in een wettelijke staat van arbeidsongeschiktheid verkeert. Daaronder moet het volgende begrepen worden: het moeten stellen van “een einde aan het volbrengen van de taken die verband hielden met zijn beroepsbezigheid als zelfstandige en die hij vóór de aanvang van de arbeidsongeschiktheid waarnam, wegens letsels of functionele stoornissen.”194 Bovendien mag hij ook geen andere beroepsbezigheid uitoefenen, noch als zelfstandige of helper, noch in een andere hoedanigheid. Vaak werkt een zelfstandige gewoon verder ondanks de opgelopen sportblessure. Er wordt namelijk geen steun gevonden in de al bij al beperkte voorziene tegemoetkoming. Toch sluit dit feit de zelfstandige niet noodzakelijk uit van de arbeidsongeschiktheidsregeling.195 Principieel belet de uitoefening van een activiteit van miniem belang de erkenning van de arbeidsongeschiktheid echter niet uit volgens de rechtspraak.196 Het begrip ‘miniem belang’ dient restrictief geïnterpreteerd te worden. De rechtspraak deinst er dan ook niet voor terug om streng op te treden. Zo werd geoordeeld dat wie door een sportblessure geen fysieke taken,
F. HENDRICKX en N. BETSCH, Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport. Een juridisch overzicht, 22. Art. 2 KB Sociaal Statuut der Zelfstandigen. 192 F. HENDRICKX, Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport. Een juridisch overzicht., 19. 193 W. VAN EECKHOUTTE, Handboek Belgisch Socialezekerheidsrecht, 254. 194 Artikel 19 van het Koninklijk Besluit van 20 juli 1971 houdende instelling van een uitkeringsverzekering en een moederschapsverzekering ten voordele van de zelfstandigen en van de meewerkende echtgenoten, BS 7 augustus 1971. (hierna verkort Arbeidsongeschiktheidsbesluit zelfstandigen) 195 F. HENDRICKX, Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport. Een juridisch overzicht., 20. 196 Arbh. Luik 12 januari 1993, J.T.T. 1993, 244. 190 191
37
maar wel taken van toezicht of administratie kan uitvoeren in het kader van zijn zelfstandig beroep, de erkenning als arbeidsongeschikte kwijtspeelt.197 In de voetbalpraktijk vinden we in dit kader een arrest van het Hof van Beroep te Gent 198 terug. Tijdens een amateurwedstrijd werd een hobbyist, die tevens een zelfstandige was, zwaar getackeld met een scheen- en kuitbeenbreuk als fysiek, moreel en financieel pijnlijk gevolg. Hij was door die tackle een jaar arbeidsongeschikt. Het “geluk” dat de betrokkene hier echter had was het feit dat een tegenspeler aansprakelijk gesteld werd voor zijn blessure en kon hij bijgevolg het geleden inkomensverlies als schadevergoeding claimen. B]
wachtperiode
Een tweede aspect waarmee een zelfstandige rekening moet houden is een wachtperiode (carenstijd) van één maand.199 De vergoeding die uitgekeerd wordt door het ziekenfonds wordt slechts vanaf de tweede maand van de arbeidsongeschiktheid toegekend. Zelfstandigen moeten het risico van een ongeval of een ziekte uit de privésfeer gedurende de eerste maand dus volledig zelf dragen. Er bestaat natuurlijk wel de mogelijkheid om zich bij te verzekeren.
Arbh. Antwerpen 18 mei 1990, Inf. RIZIV 1990, 446 en Arbh. Bergen 22 maart 1995, Inf. RIZIV 1995, 420. Gent 22 november 2002, NJW 2002-03, 93. 199 Art.7 Arbeidsongeschiktheidsbesluit zelfstandigen. 197 198
38
§5 UITSLUITINGEN: SPORTONGEVALLEN? Sportongevallen buiten de beroepssfeer kunnen ernstige gevolgen met zich meebrengen met betrekking tot een aantal wettelijke uitkeringen waarop men in beginsel gerechtigd zou zijn.200 Het feit dat het een sportongeval betreft waar elke band met een beroepsactiviteit ontbreekt, oefende een invloed uit op de ziekteverzekering, tot 1 mei 2003, maar oefent tot op heden nog steeds een invloed uit op de loonwaarborg. In het verleden konden zowel werknemers en zelfstandigen geen beroep doen op een uitkering van de ziekteverzekering als hun arbeidsongeschiktheid effectief het rechtstreeks gevolg was van bepaalde sportongevallen. Dit was echter niet doenbaar en de uitsluitingsgrond werd dan ook afgeschaft.201 De ministerraad keurde op 4 april 2003 een ontwerp van KB goed dat voorziet in een datum van inwerkingtreding van de maatregel met betrekking tot sportongevallen voor amateurs.202 Daar wordt hieronder dieper op ingegaan. De loonwaarborgregeling van werknemers bij arbeidsongeschiktheid kent tot vandaag de dag dezelfde uitsluitingsgrond als degene die bestond voor een ziekteverzekering. In arbeidsrechtelijke context bleef een afschaffing van de hierboven besproken uitsluitingsgrond uit. Concreet wil dit zeggen dat bij bepaalde sportongevallen opgelopen in de vrije tijd, en dus buiten de beroepssfeer, een werknemer het recht op loonwaarborg niet kan inroepen. A]
Ziekteverzekering
Toen de oude regeling nog bestond, tot 1 mei 2003, mocht een competitieve amateursporter203 in de regel de kosten van zijn behandeling, naar aanleiding van een opgelopen sportblessure tijdens zijn vrije tijd, niet aanrekenen aan de ziekteverzekering.204 Dit verbod was ook aanwezig in de invaliditeitswetging.205 Letsels die opgelopen werden naar aanleiding van een sportactiviteit in de vrije tijd en arbeidsongeschiktheid met zich meebrachten, genoten, onder bepaalde voorwaarden, geen dekking van de ziekteverzekering. De verplichte ziekteverzekering mocht niet tussenkomen voor sportongevallen die gebeuren in clubverband waar ook maar enige vorm van bezoldiging bij kwam kijken.206 Oud artikel 136, §3 van de Ziekteverzekeringswet207 bepaalde immers dat de uitsluiting plaatsvond indien er sprake was van “gezondheidsschade ontstaan naar aanleiding van een sportcompetitie of -demonstratie waarvoor de organisator toegangsgeld ontvang” én waarvoor de deelnemers een bezoldiging ontvangt, “in om het even welke vorm”. De voorbereidingen en de trainingen in verband met die sportcompetitie en –demonstratie waren daaraan gelijkgesteld. Wat men precies moet verstaan onder een sportcompetitie of –demonstratie wordt hieronder,
F. HENDRICKX, Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport. Een juridisch overzicht., 21. ibid, 21. 202 P. GEUENS, “Voortaan wel mutualiteitstussenkomsten voor de amateursporter”, Sport & Recht 2002-03, 754. (hierna verkort P. GEUENS, “Voortaan wel mutualiteitstussenkomsten voor de amateursporter”) 203 Een competitieve sporter is iemand die aan competitiesport (bij een club) doet en onderscheid zich op dat vlak van een recreatieve sporter. 204 X, “Betaalt het ziekenfonds voor een sportongeval?”, http://ondernemingsdatabank.indicator.be/riziv___ereloon/betaalt_het_ziekenfonds_voor_een_sportongeval_/VLTAAWAR_EU2015 02/47/search?&t=90&k=603 205 F. HENDRICKX, Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport. Een juridisch overzicht., 21. 206 P. GEUENS, “Voortaan wel mutualiteitstussenkomsten voor de amateursporter”, 754. 207 Wet betreffende de verplichte verzekering voor geneeskundige verzorging en uitkeringen gecoördineerd op 14 juli 1994, BS 27 augustus 1994. (hierna Ziekteverzekeringswet) 200 201
39
in de context van de loonwaarborg, uiteengezet. Aangezien die uitsluitingsgrond in het kader van de ziekteverzekering is afgeschaft, is de nadere bespreking van die elementen onder deze tussentitel niet zo relevant. De voetbalclubs of de amateurvoetballers zelf moesten derhalve privéverzekeringen afsluiten om dergelijke sportongevallen te laten dekken. In de praktijk was dit echter niet evident en vaak waren de sporters in kwestie niet verzekerd bij het voordoen van een sportongeval, waardoor ze geen vergoeding konden genieten. Soms werd getracht om de uitsluiting te omzeilen door bewust niet te vermelden dat de oorzaak van de ongeschiktheid is de vrijetijdsport lag. Indien dat echter aan het licht kwam, dienden de vrijetijdssporters alle tussenkomsten van de ziekteverzekering terug te betalen. De rechtsleer was terecht van oordeel dat deze uitsluiting te radicaal was en pleitte voor een afschaffing.208 Men ervoer deze reglementering als zeer strikt en streng. In de praktijk betekende deze regeling namelijk een financieel drama voor de sportbeoefenaar. In vele gevallen was de sporter het slachtoffer aangezien ofwel de clubs niet in staat waren hun leden-amateursportbeoefenaars te verzekeren, ofwel het sportongeval als zodanig niet werd aangegeven om toch maar de mutualiteit te laten tussenkomen.209 Bij deze laatste handeling liep, zoals gezegd, de amateur-slachtoffer echter zelf een groot risico om de tussenkomst van de ziekteverzekeraar integraal te moeten terugbetalen. Gelukkig werd een einde gesteld aan dit alles. De toe te juichen uitsluiting van dat verbod gebeurde bij artikel 233 van de Programmawet van 24 december 2002.210 Door deze afschaffing wordt nu dus elke sportongeval vergoed, wat zeker in het voordeel is van de vele amateurvoetballers van de gewestelijke en provinciale clubs in ons land. De enige uitzondering op de nieuwe regel is de hypothese dat een sportongeval een arbeidsongeval uitmaakt. Zoals hierboven al uitgebreid besproken, is dit het geval bij professionele voetballers en komt de arbeidsongevallenverzekeraar tussen. B]
Loonwaarborg
Zoals reeds vermeld werd de uitsluitingsgrond in de arbeidsrechtelijke regeling wel behouden.211 Ongevallen in de sportcontext buiten elke arbeidsovereenkomst om kunnen dus een grote impact hebben op de al dan niet uitkering van het gewaarborgd loon voor werknemers. Een sportongeval op zich sluit de loonwaarborgregeling dus niet automatisch uit. Zoals vermeld in de Arbeidsovereenkomstenwet dient er een lichaamsuitoefening te zijn die uitgevoerd is “tijdens een sportcompetitie of -exhibitie waarvoor de inrichter toegangsgeld ontvangt én waarvoor de deelnemers (zoals een amateurvoetballer) in om het even welke vorm van loon ontvangen”.212 Om tot een exceptie te besluiten, moeten dus een aantal cumulatieve voorwaarden aangetoond worden. Deze notering geeft aanleiding tot verschillende interpretaties in de rechtsleer en de rechtspraak. D. SIMOENS, “Sportbeoefening en sociale zekerheid”, in Werkgroep Sportrecht in Beweging (ed.), Handboek voor sportrecht, Brugge, die Keure, 1995, 166. 209 P. GEUENS, “Voortaan wel mutualiteitstussenkomsten voor de amateursporter”, 754-755. 210 Wet van 24 december 2002, BS 31 december 2002, met ingang van 1 mei 2003 en van toepassing op sportongevallen die zich voordoen vanaf deze datum. 211 Men zou hier de bedenking kunnen maken of dit niet strijdig is met het gelijkheidsbeginsel. 212 Artikel 52, §3 Arbeidsovereenkomstenwet en Artikel 73, §2 Arbeidsovereenkomstenwet. 208
40
(i) DEELNEMERS SPORTCOMPETITIE OF -EXHIBITIE
In de voorbereidende werken van de ZIV-wet, waar tot 2003 een dergelijk verbod van toepassing was, staat dat “elke sportmanifestatie die de ontmoeting van verscheidene deelnemers impliceert met het doel het behalen van een overwinning of een min of meer gunstige rangschikking in de kampioenschappen” een sportcompetitie uitmaakt.213 Een sportexhibitie wordt gedefinieerd het als “elke sportieve activiteit waarbij de deelnemer voor een publiek kracht en/of kunnen in de sportspecialiteit tonen en zulks los van elke drang naar overwinning of gunstige plaats in één of andere rangschikking’.214 Om onder deze term te vallen is het dus niet vereist om enige drang tot overwinning of gunstige plaats in een of andere rangschikking. GEUENS stelt dat de geschrapte bepaling in de ziekteverzekeringswet in beginsel naast de wedstrijden eveneens de voorbereidingen en trainingen viseerde. Dit wil dus zeggen dat ook een ongeval overkomen tijdens een training of voorbereiding de uitsluiting van de loonwaarborg met zich meebrengt.215 Een belangrijke voorwaarde hierbij is uiteraard het vragen van toegangsgeld. De Arbeidsovereenkomstenwet maakt daar echter geen specifieke melding van de notie training, maar daarover hieronder meer. Er werd ook al beslist dat een scheidsrechter van een sportwedstrijd ook nog altijd kan genieten van het recht op een gewaarborgd inkomen.216 Hij neemt immers niet effectief deel aan een betaalde sportcompetitieof demonstratie.217 Deze stelling kan mijns inziens zeker bijgetreden worden. In beginsel heeft de scheidsrechter minder kans op blessures die een arbeidsongeschiktheid met zich meebrengen, aangezien hij, i.t.t. de spelers, niet blootgesteld wordt aan tackles of andere fysieke contacten die inherent zijn aan de voetbalsport. De blootstelling aan risico’s is in het geval van een arbiter dus vrij beperkt en hij zou door een toevallige valpartij tijdens het leiden van een match niet mogen uitgesloten worden van de loonwaarborgregeling
omdat
het
zich
nu
toevallig
voordoet
tijdens
een
match.
De
Arbeidsovereenkomstenwet zou echter nog duidelijker mogen zijn om dat vlak. De scheidsrechter die een loon ontvangt doet namelijk aan lichaamsbeoefening en kan beschouwd worden als een deelnemer van de sportcompetitie- of exhibitie. Zonder scheidsrechter is er namelijk geen wedstrijd. (ii) VRAGEN VAN TOEGANGSGELD DOOR INRICHTER
Uit de wet blijkt, zoals meermaals benadrukt, dat de uitsluiting enkel van toepassing is indien de organisator/inrichter toegangsgeld gevraagd heeft voor de manifestatie. Het feit dat de toegang voor het betalende publiek beperkt wordt, is irrelevant.218 Dit kan het geval zijn bij een indooractiviteit of op een beurs. De loutere aanwezigheid van een bepaald publiek, die toegangsgeld moet ophoesten, volstaat om onder de verbodsbepaling te vallen en geen gewaarborgd loon te genieten. De hoogte van de inkomgelden is in dit kader irrelevant.219 Men mag de omvang van het begrip ‘toegangsgeld’ echter niet te ruim interpreteren. In het verlengde daarvan is de verkoop van steunkaarten of P. GEUDENS, “Geen terugbetaling kinekosten bij ongeval in de amateursport”, 543. ibid, 543. 215 ibid, 543. 216 W. JANSSENS, “Zelfstandigen scoren zelden tenzij… own-goals, Kijk Uit 1996, afl.2, 15. 217 P. GEUDENS, “Geen terugbetaling kinekosten bij ongeval in de amateursport”, 544. 218 ibid, 543. 219 ibid, 543. 213 214
41
tombolabiljetten niet gelijk te stellen met de betaling van inkomgelden, zelfs als gebeurt de verkoop daarvan aan de ingang.220 De toeschouwer is namelijk vrij om dat al dan niet te kopen. Het is geen voorwaarde om de sportmanifestatie te mogen bijwonen. Ook een lidmaatschapskaart, waarmee je gratis toegang tot de wedstrijden krijgt, valt niet onder het begrip toegangsgeld. Het volstaat echter wel dat één enkele toeschouwer inkomgeld dient te betaling om onder de uitsluitingsgrond te vallen. (iii) VERLONING
Tenslotte komen we bij de laatst gestelde voorwaarde: de verloning. De wet spreekt van een “loon in om het even welke vorm”. Dit is ongetwijfeld de vereiste die aanleiding geeft tot de meeste betwistingen en de grootste onzekerheid. Gelukkig geven de voorbereidende werkzaamheid enig houvast door een aantal voorbeelden van beloning aan te halen die niet als bezoldiging aanzien mogen worden, nl. een beker, een medaille, een lint of een prijs van geringe waarde (in functie van de sporttak, aangezien sommige sporten hogere uitgaven vergen). Ook de loutere vergoeding van reiskosten kunnen niet worden gelijkgesteld met een bezoldiging.221 Men moet echter waken over eventuele handelingen die het verbod trachten te omzeilen. Zo moeten een prijs van grote waarde, zoals een gouden raket belegd met diamanten, en een excessieve forfaitaire vergoeding van de reiskosten, zoals bijvoorbeeld 125 euro voor een verplaatsing van amper 5 km, toch als een bezoldiging worden beschouwd. In de rechtspraak wordt enkel een substantiële vergoeding als voldoende geacht om de uitsluiting toe te passen. Dit klinkt als muziek in de oren van de vele sportliefhebbers uit de lagere reeksen die door deze opvatting nagenoeg altijd bescherming zullen genieten. Het zou te ver gaan om te verkondigen dat door de verkrijging van bijvoorbeeld een drank- of eetbonnetje na een wedstrijd, wat gebruikelijk is in de lagere reeksen, de betrokkene de loonwaarborg niet zou kunnen genieten. Er wordt geoordeeld dat het ontvangen van een symbolische prijs of vergoeding door een recreatieve sporter geenszins leidt tot een uitsluiting van het gewaarborgd inkomen. In een arrest van het Arbeidshof in Brussel werd geoordeeld dat “wanneer het te verwachten voordeel als prijs in zijn bescheidenheid uitmunt, deze geringe vergoeding eerder een symbolische dan daadwerkelijke bezoldiging uitmaakt, die dan ook niet als bezoldiging te beschouwen valt”.222 Een gering bedrag moet veeleer worden aanzien als “aanmoediging tot sportbeoefening”. Het Arbeidshof te Gent gaat verder op het elan van de restrictieve interpretatie en oordeelt dat het moet gaan om een werkelijk ontvangen vergoeding en oordeelt dat de loutere principiële mogelijkheid om een bezoldiging te ontvangen niet genoeg is om onder de uitsluitingsgrond te vallen.223 Dit is een uiterst belangrijke aspect, met het oog op de winstpremies. Op die manier valt een speler die tijdens een wedstrijd, waarvoor toegangsgeld wordt gevraagd, wordt gekwetst niet onder de uitsluitingsgrond indien de wedstrijd verloren wordt waardoor bijgevolg geen premie werd ontvangen. De potentiële mogelijkheid tot verkrijging van een bezoldiging volstaat dus niet. Het is noodzakelijk dat er sprake is van een ontvangst van ibid, 543-544. ibid, 544. 222 Arbh. Brussel 25 oktober 1984, J.T.T. 1985, 395. 223 Arbh. Gent 8 november 1984, J.T.T. 1985, 270. 220 221
42
een effectieve bezoldiging. Om de uitbetaling van het gewaarborgd loon te kunnen weigeren, dient het dus te gaan om een “voldoende substantiële vergoeding”, wat de feitenrechter soeverein zal nagaan.224 (iv) KRITIEK
In navolging van de ziekteverzekeringsregeling dient mijns inziens ook in de loonwaarborgregeling de sportexceptie afgeschaft te worden. Vooral de tweede voorwaarde, nl. het vragen van toegangsgeld door de inrichter aan de toeschouwers vormt geen billijke rechtvaardigingsgrond voor deze uitsluiting. Al de besproken voorwaarden zijn cumulatief, wat betekent dat het gebrek aan een enkele voorwaarde, de amateurvoetballer wel kan genieten van de loonwaarborgregeling. Zoals net uiteengezet speelt het vragen van toegangsgeld, hoe gering ook, een determinerende rol om onder de sportexceptie te vallen. Dat gaat te ver. Vooreerst wil ik wel stellen dat het wenselijk is dat een voetbaltraining in beginsel niet onder de sportexceptie valt, i.t.t. wat sommige rechtspraak225 beweert. Er werd vroeger door het RIZIV gesteld dat de sportbeoefenaar die voor de competitie vergoedt wordt, deze vergoeding niet enkel ontvangt voor de prestaties geleverd op de dag van de competitie, maar voor al de handelingen, m.i.v. de trainingen, die noodzakelijk zijn voor de sportcompetitie.226 Dit zou een te ruime invulling zijn van de sportexceptie. Ik sta kritisch tegenover het gegeven om een training onder te brengen onder de notie sportexceptie. Naast het feit dat deze term in dit geval te ruim zou worden ingevuld, zou dit lijden tot absurde toestanden. Een opgelopen blessure op een training met een betalend publiek zou dan in beginsel vallen onder het toepassingsgebied van de uitsluiting, terwijl eenzelfde blessure opgelopen op een vrij toegankelijke training niet onder de exceptie zou vallen. Vanuit het standpunt van de amateur voelt dit onbillijk aan. Het feit dat de inrichter van de training al dan geen toegangsgeld vraagt, zou geen invloed mogen hebben op het verkrijgen van een gewaarborgd loon door de werknemer die in zijn vrije tijd de voetbalsport beoefent. Gelukkig zijn de voetbaltrainingen meestal vrij toegankelijk, waardoor dit element niet veel zal opgeworpen worden. In de rechtspraak werd geoordeeld dat een werknemer die een sportongeval heeft opgelopen tijdens een voetbaltraining waarvoor geen toegangsgeld gevraagd werd en die daarbovenop niet bedoeld was als manifestatie voor het publiek gewoon wel recht had op een gewaarborgd loon. 227 De wet zou echter duidelijk moeten stellen dat elke training in beginsel niet valt onder het begrip sportexhibitie, ongeacht de aanwezigheid van een bepaald publiek. Een training zou gedefinieerd moeten worden als een gebeuren “in de
loop
van
of
met
het
oog
op
een
sportcompetitie
of
–exhibitie”.228
Daar
maakt
de
Arbeidsovereenkomstenwet geen melding van, waardoor een blessure opgelopen op een training niet onder een sportexhibitie mag vallen.
J. QUISTHOUDT, “De uitsluiting van de prestatie toegekend door de ZIV-wetgeving”, J.T.T. 1984, 358. (hierna verkort J. QUISTHOUDT, “De uitsluiting van de prestatie toegekend door de ZIV-wetgeving”) 225 Arbh. Antwerpen 10 december 1974; Infbl. RIZIV 1975, 122. 226 J. QUISTHOUDT, “De uitsluiting van de prestatie toegekend door de ZIV-wetgeving”, 357. 227 Arbh. Antwerpen (afd. Hasselt) 11 februari 1987, J.T.T. 1988, 344. 228 J. QUISTHOUDT, “De uitsluiting van de prestatie toegekend door de ZIV-wetgeving”, J.T.T. 1984, 357. 224
43
In het algemeen zou er volgens mij meer rekening gehouden mogen worden met de persoon van de amateursporter. Het vragen van toegangsgeld behoort niet tot zijn bevoegdheid en hij dient daar ook niet op afgerekend te worden. Zo wordt ook een zekere willekeur gecreëerd. Terwijl de ene amateur met een gratis toegankelijke training/wedstrijd wel het recht op loonwaarborg behoudt bij het oplopen van een blessure op die training/wedstrijd, valt de andere amateur onder de uitsluitingsgrond omdat er toevallig een handvol betalende supporters de match bijwonen. Bovendien kan de vraag naar toegangsgeld aanzien worden als instrument om de orde te bewaren. Zonder nader te willen ingaan op het winstbejag van de inrichters, kan een gratis toegang de deur wagenwijd openzetten voor kabaalmakers die er plezier in scheppen om even een training of wedstrijd te verstoren. Allerminst betekent dit dat een betalende toegang dit ernstig zou reduceren, maar het is alleszins een hulpmiddel. Nog een puntje van kritiek is de voorwaarde van verloning. De wet spreekt van “loon in om het even welke vorm”, terwijl de rechtspraak dit nuanceerde door te stellen dat er sprake moet zijn van een “substantiële vergoeding” (zie supra). Graag zou ik hier de focus willen leggen op de interpretatie van het Arbeidshof te Gent die, zoals hierboven reeds aangehaald, stelde dat de bezoldiging werkelijk ontvangen dient te zijn en dat de loutere principiële mogelijkheid tot verkrijging van een vergoeding niet leidt tot uitsluiting van de loonwaarborgregeling. Dit zou aangevoeld kunnen worden als een sportervriendelijke interpretatie die enthousiast onthaald moet worden. Een betere omschrijving die bij een dergelijke invulling past, is echter willekeur. Hierboven heb ik de situatie van de winstpremies aangehaald. In de hypothese dat de spelers enkel een premie ontvangen als de wedstrijd gewonnen wordt, leidt dergelijke rechtspraak tot te vermijden toestanden. Een dergelijke vergoeding kan de enige bezoldiging uitmaken van een amateurvoetballer. Derhalve is het resultaat van groot belang. Een ernstige wettelijke regeling verbinden met de loterij van een voetbaluitslag is echter zeer link. Op die manier is de situatie denkbaar dat een amateurspeler, die tijdens een wedstrijd een blessure oploopt en zijn ploeg het onderspit ziet delven, wel aanspraak kan maken op de loonwaarborgregeling, terwijl een collega op het werk die dezelfde blessure oploopt, maar zijn ploeg ziet winnen, geen aanspraak kan maken op het recht op loonwaarborg. Een ander opmerkelijke toestand die zich kan voordoen is deze waarbij de recreant zich blesseert gedurende de wedstrijd terwijl zijn ploeg op achterstand staat, maar de match in de laatste minuut alsnog wordt gewonnen en de geblesseerde speler door deze apotheose zijn recht op de loonwaarborg niet meer kan inroepen. Het mag duidelijk zijn dat deze sportexceptie de nodige gebreken kent. De beste oplossing zou zijn om af te zien van deze uitsluiting zodat amateurvoetballers nog steeds beroep kunnen doen als de ongeschiktheid veroorzaakt is tijdens een sportwedstrijd/training met de bovengenoemde eigenschappen. De inconsistentie bij de kritisch aangehaalde voorwaarden zijn namelijk te grof om mits een kleine wijziging te kunnen behouden. Bovendien zou sportbeoefening niet afgeremd mogen worden door dergelijke mechanismen, maar verdient het net de nodige aanmoediging.
44
TITEL II: AANSPRAKELIJKHEID OP HET VOETBALVELD HOOFDSTUK 1: ALGEMEEN Voetbal is een contactsport. In beginsel is contact tussen de spelers dus inherent aan het spelletje en is het niet uitzonderlijk dat de oorzaak van een opgelopen verwonding bij de opponent op het veld ligt. Om als slachtoffer
een
tegenspeler
echter
aansprakelijk
te
kunnen
stellen
en
een
gemeenrechtelijke
schadevergoeding te kunnen vorderen, moet er een foutieve gedraging aangetoond worden. In deze titel zal onderzocht worden wanneer een voetballer aansprakelijk gesteld kan worden, zodat het slachtoffer een schadevergoeding toegekend krijgt. Geweld in de sport is steeds aan het toenemen. Trainers willen op het veld elf strijders zien en geen voetbalballerina’s. Voor minstens negentig minuten is het oorlog tussen die witte lijnen. De voeding daarvan ligt vooral in de drang om te winnen, de houding van de vurige supporters die hun helden naar de overwinning schreeuwen, het publiek aanzien, de publiciteit, de premies, gerecapituleerd “toutes les tentations liées au désir exacerbé de vaincre”.229 Bij het oplopen van een oppervlakkig letsel is de algemene reactie al bij al positief te noemen in de zin dat het wordt ervaren als een normaal gevolg van een risicovolle sport. De medische uitgaven worden vaak vergoed via een afgesloten verzekering en de korte duur van arbeidsongeschikt brengt geen onoverkomelijke (financiële) moeilijkheden met zich mee.230 Bij zware blessures, waar de schuld ook nog eens bij een tegenspeler ligt, is er vaak een ander geluid te horen. In beginsel is dit logisch, aangezien dit een zware impact kan hebben op het leven van de betrokkene. Men deinst er dan ook niet voor terug om een aansprakelijkheidsvordering bij de rechter in te stellen tegen de veroorzaker van de opgelopen schade, zoals de esthetische (aangezichtsletsel), lichamelijke (invaliditeit) en economische (inkomstenderving). De laatste decennia is voetbal vooral big business geworden. Geschillen komen dan ook niet zelden voor. De voetbalbond wil traditiegetrouw alle touwtjes in handen hebben en wekt soms (onbedoeld) de indruk dat je met betrekking tot sportgeschillen niet naar de rechtbank mag stappen. De voetbalinstanties houden de spelers graag zo ver mogelijk van de gerechtsgebouwen en schuwen een eventueel hard optreden niet. Een recent voorbeeld hiervan is de zaak Ruytinx-Carcela, waarbij de Pro League, de belangenvereniging van alle Belgische eersteklasseclubs, dreigde om de club Standard Luik uit de competitie te zetten omdat deze gerechtelijke stappen wou zetten tegen voetbalclub OH Leuven en zijn speler Ruytinx, die Standardspeler Carcela hevig tackelde. Een geur van opzettelijkheid was hierbij vrij doordringend. Zo ver is het uiteindelijk allemaal niet gekomen, maar het illustreert wel de afschuw van de voetbalinstanties voor gerechtelijke procedures.
229 230
R. CHARLES, “Le sport et le droit pénal”, RDP 1952-53, 852. S. SONCK, “Sport en geweld: rode kaart of rechtbank?”, Support 2011, n°2, 17.
45
De Pro League dient echter te beseffen dat zij niet bij machte is om een voetbalclub (of zijn speler) te verbieden om naar de rechtbank te stappen. Het opgestelde reglement dat voorziet dat een club omwille van het nemen van gerechtelijke stappen gesanctioneerd wordt met de uitsluiting uit de competitie of verlies van televisiegeld is simpelweg juridisch ongeldig.231 Zelfs in het geval Standard niet vrijwillig zou afgezien hebben van zijn voornemen op bij de rechter aan te kloppen om een schadevergoeding te bekomen, kon de Pro League hun dreigement in werkelijkheid omzetten. Althans niet juridisch. Fundamentele rechten dienen te allen tijde gerespecteerd te worden en het recht om naar de rechter te stappen of een klacht in het dienen bij het Parket wordt daaronder gecatalogeerd. Dat is een algemeen geldend recht dat ligt vervat in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Dit gezegd zijnde verdient het wel de voorkeur om voetbalgeschillen zoveel mogelijk binnen de club- of voetbalbondmuren te houden en niet om de haverklap naar de rechtbank te stappen. De charme van het voetbal zou verdwijnen indien elk (aansprakelijkheids)geschil door de rechtbank beslecht dient te worden. Het is een feit dat op het niveau van de sport zelf vaak een sanctionering voorzien is in de omstandigheid dat een sportongeval veroorzaakt is door de spelfout van een voetbalspeler.232 In de voetbalcontext wordt er ter bestraffing gebruik gemaakt van een uitsluiting, schorsing, boete, … Soms nemen ongevallen echter bepaalde proporties aan waardoor het nodig geacht wordt om ook extrasportief op te treden. Een voetballer doet er goed aan om, zoals elke goede burger, rekening te houden met de zorgvuldigheidsnorm conform de artikelen 1382-1383 van het Burgerlijk Wetboek. Zoniet, bestaat het gevaar dat hij burgerlijk aansprakelijk gesteld wordt en de schadelijder op basis daarvan een schadevergoeding vordert. Een spelfout op een voetbalveld kan ook aanleiding geven tot een strafrechtelijke aansprakelijkheid. Indien een strafrechtelijke norm wordt overtreden, zal een voetballer naar aanleiding van een voetbalbeoefening dus ook strafrechtelijk vervolgd kunnen worden. Zowel bij een amateurvoetballer als bij een professionele voetballer zijn aansprakelijkheidskwesties geen unieke gebeurtenissen. Op alle voetbalniveaus, van het puur recreatieve niveau tot en met de eerste klasse, bestaat er namelijk gevaar op ongevallen, gekoppeld aan eventuele blessures die veroorzaakt zijn door aansprakelijke medevoetballers. In deze bespreking ligt de focus op de aansprakelijkheid van een voetbalspeler voor een veroorzaakt ongeval bij een opponent op het voetbalveld op grond waarvan het slachtoffer een schadevergoeding toegekend kan krijgen. Vanuit het standpunt van de geblesseerde speler, is enkel de burgerrechtelijke aansprakelijkheid, op basis waarvan hij een schadevergoeding kan toegekend krijgen voor alle geleden schade, van belang. Eerst zal de burgerlijke aansprakelijkheid gesitueerd worden in het voetbalkader om nadien tot een grondige bespreking over te gaan van de aansprakelijkheid van een voetballer ex artikel 1382 van het Burgerlijk wetboek. Er zal eveneens ingegaan worden op de vraag of de opzettelijkheid van de BELGA, “’Pro League mag Standard niet uit de competitie zetten’”, http://www.nieuwsblad.be/sportwereld/cnt/dmf20140117_00933520 (consultatie 22 april 2014) 232 F. HENDRICKX, Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport. Een juridisch overzicht., 39. 231
46
foutieve gedraging een rol kan spelen in de toegekende vergoeding van het slachtoffer. Nadien zal stilgestaan worden bij de verschillende bewijsmiddelen waarop een feitenrechter zich mag/kan beroepen. Volledigheidshalve zal ook de hypothese aangehaald worden waar de opgelopen blessure van een voetballer zijn oorzaak vindt in het onveilige sportveld waarop geacteerd moest worden.
47
§1 SITUERING VAN DE BURGERLIJKE AANSPRAKELIJKHEID IN HET VOETBALKADER Een voetballer is op het veld niet immuun van enige aansprakelijkheid. In dat opzicht dient hij te beseffen welk aansprakelijkheidsgevaar hij loopt op basis waarvan de geblesseerde speler een schadevergoeding kan vorderen. Voor dieper zal worden ingegaan op de specifieke problematiek, zullen de algemene principes van de burgerlijke aansprakelijkheid geconcretiseerd worden op het gebied van het voetbalspel. De burgerlijke aansprakelijkheid bestaat in beginsel uit twee sub-aansprakelijkheden: de contractuele en de buitencontractuele. A]
Contractuele aansprakelijkheid
Bij een contractuele aansprakelijkheid is er sprake van een niet-nakoming van een contractueel aangegane verbintenis. Het is bijgevolg enkel van toepassing op partijen die verbonden zijn door een overeenkomst, in casu de club en zijn speler. Deze aansprakelijkheidsgrond zal dus niet in aanmerking genomen worden in geval van aansprakelijkheid tussen voetballers onderling, aangezien zij een derde ten opzichte van elkaar zijn. Dat is eveneens het geval indien de aansprakelijke speler een ploegmaat is van het slachtoffer. De contractuele relatie kan wel een rol spelen indien de club aansprakelijk is voor de opgelopen blessure (zie infra). Die contractuele grondslag wordt echter zelden in aanmerking genomen in de sport. Sportongevallen geven namelijk meestal aanleiding tot lichamelijke schade.233 Dit maakt een uitzondering uit op het samenloopverbod. Indien een contractuele wanprestatie ook een misdrijf uitmaakt, blijft een vordering op grond van artikel 1382 BW mogelijk.234 De benadeelde behoudt dan de keuze tussen de contractuele en extracontractuele vordering. Dat misdrijf is in de sportcontext het aanbrengen van slagen en verwondingen in de zin van de artikelen 398 (opzettelijk) en 418-420 (onopzettelijk) Strafwetboek.235 De aanwezigheid van lichamelijke schade is hierbij dus determinerend. Op die manier kan een geraakte voetballer in principe toch nog zijn aansprakelijke club aanspreken voor de aangebrachte letsels ex art.1382 BW. In dit kader moet men echter de eerder besproken immuniteit in acht nemen (zie supra). Op dit onderscheid in de burgerlijke aansprakelijkheid zal in deze verhandeling niet dieper worden ingegaan aangezien ook de Belgische rechtspraak daar in de context van een sportongeval, om bovenstaande reden, nagenoeg geen belang aan hecht. 236 Een aansprakelijkheidsveroordeling op contractuele grondslag komt slechts sporadisch voor. B]
Buitencontractuele aansprakelijkheid
Iedere burger, inclusief de voetballer, doet er goed aan om op te treden als een normaal voorzichtig, zorgvuldig en redelijk persoon (de goede huisvader) die zich in de zelfde feitelijke omstandigheden bevindt. Dit is de algemene zorgvuldigheidsnorm die gehanteerd wordt bij de beoordeling of de gestelde handeling van de betrokkene al dan niet burgerrechtelijk foutief is. Deze norm vereist dat een voetballer niet enkel
L. CORNELIS en I. CLAEYS, “Sport en aansprakelijkheid – Een stand van zaken”, TBBR 2003, afl.8, 580. (hierna verkort L. CORNELIS en I. CLAEYS, “Sport en aansprakelijkheid – Een stand van zaken”) 234 H. BOCKEN en I. BOONE, Inleiding tot het schadevergoedingsrecht, 179. 235 Strafwetboek, BS 9 juni 1867. 236 L. CORNELIS en I. CLAEYS, “Sport en aansprakelijkheid – Een stand van zaken”, 579. 233
48
handelt in functie van het eigenbelang, maar dat tevens rekening wordt gehouden met de belangen van de tegenspeler en voorzorgen neemt om schade aan hun persoon te voorkomen. 237 Bij het schenden van deze norm, zal een speler buitencontractueel aansprakelijk gesteld kunnen worden conform artikelen 1382-1383 van het Burgerlijk Wetboek. Dat wil zeggen dat de schade veroorzaakt door de fout van de aansprakelijke vergoed moet worden. Er dient met andere woorden een causaal verband te bestaan tussen de twee net aangehaalde elementen. In principe maakt het niet uit of die fout hetzij opzettelijk hetzij te wijten aan een verwijtbare onzorgvuldigheid is. De schade die vergoed dient te worden is niet beperkt tot een bepaalde soort. Men kan aanspraak maken op de vergoeding van zowel materiële, immateriële, lichamelijke of zakelijke schade. Het volstaat om bij de lichtste fout aansprakelijk gesteld te worden en daarop is in principe geen uitzondering gemaakt voor voetballers of sportorganisatoren.238 Zoals reeds aangehaald gebeurt de beoordeling of men al dan niet een fout heeft begaan volgens het criterium van de bonus pater familias, namelijk de normaal zorgvuldig en voorzichtig persoon die zich in dezelfde omstandigheden bevindt. Wat dit concreet betekent voor de voetbalspeler, zal hierna uitgebreid besproken worden. Er wordt naar Belgisch recht aangenomen dat er tussen de strafrechtelijke en buitencontractuele fout, in de context van artikelen 418-420 Sw. (onopzettelijke slagen en verwondingen) en artikel 1382-1383 BW, een zekere identiteit bestaat.239 De strafrechtelijke aansprakelijkheid voor onopzettelijke slagen en verwondingen door een gebrek aan voorzichtigheid of voorzorg valt samen met het civielrechtelijke foutbegrip. 240 Daaruit mag men afleiden dat wanneer een voetbalspeler strafrechtelijk wordt veroordeeld op grond van artikelen 418-420 Sw. automatisch ook de toepassingswaarden van de artikelen 1382-1383 zijn vervuld (en omgekeerd).241 Indien een voetballer op strafrechtelijk gebied anderzijds vrijgesproken wordt van het toebrengen van onopzettelijke slagen en verwondingen, dan is het onmogelijk om als slachtoffer op burgerrechtelijk gebied de fout in te roepen.242
H. BOCKEN en I. BOONE, Inleiding tot het schadevergoedingsrecht, 100. Luik 29 oktober 1990, RGAR 1993, 12214. 239 C. COOMANS, J. MAESSCHALCK en S. VAN MULDERS, Sportrecht in beweging, Brugge, Die Keure, 1992, 80. (hierna verkort C. COOMANS, J. MAESSCHALCK en S. VAN MULDERS, Sportrecht in beweging) 240 M. ADAMS en M. VAN HOECKE, “Enkele rechtstheoretische en civielrechtelijke bedenkingen bij voetbal en aansprakelijkheid” (noot onder Gent 6 februari 1992), RW 1992, afl.8, 575. (hierna verkort M. ADAMS en M. VAN HOECKE, “Enkele rechtstheoretische en civielrechtelijke bedenkingen bij voetbal en aansprakelijkheid” (noot onder Gent 6 februari 1992)) 241 C. COOMANS, J. MAESSCHALCK en S. VAN MULDERS, Sportrecht in beweging, 80. 242 L. CORNELIS, “Sport en aansprakelijkheid”, in A. DE BECKER (ed.), Sport en recht, Antwerpen, Kluwer, 1986, 38. (hierna verkort L. CORNELIS, “Sport en aansprakelijkheid”) 237 238
49
§2 AANSPRAKELIJKHEID VAN DE VOETBALLER De sportsector geniet geen aansprakelijkheidsimmuniteit. 243 Het feit dat een onvoorzichtigheid begaan werd in het kader van een spel verleent geen enkele vrijstelling qua aansprakelijkheid voor de actoren.244 Men moet echter wel inzien dat niet elke veroorzaakte blessure door een charge of een tackle aanleiding kan geven tot een aansprakelijkheidsveroordeling. De feitenrechter zal geval per geval moeten nagaan of er een fout in burgerrechtelijke zin aanwezig is, ook al is er een blessure tot stand gekomen.245 De zwaarte van de blessure speelt in principe ook geen rol. De schade, hoe ernstig die ook is, kan nooit het bewijs leveren van een fout.246 De angst voor een veroordeling tot schadevergoeding kan echter niet volledig weggenomen worden. Er zijn een aantal elementen aangereikt door het Hof van Cassatie die de rechters moeten helpen bij de beoordeling van de specifieke gevallen. Deze zullen hierna zorgvuldig geanalyseerd worden.
F. HENDRICKX, Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport. Een juridisch overzicht., 41. Cass. 8 november 1976, Arr. Cass. 1977, 274. 245 ibid, 274. 246 Brussel 20 maart 2010, TBBR 2012, 177. 243 244
50
HOOFDSTUK 2: BURGERLIJKE AANSPRAKELIJKHEID VAN EEN VOETBALLER §1 AANSPRAKELIJKHEID OP BASIS VAN ART.1382 BW Zoals bij elke andere burger moet ook in het geval van een voetbalspeler de normale regels van het burgerlijk aansprakelijkheidsrecht toegepast worden om te oordelen of hij als sportoefenaar al dan niet burgerlijk aansprakelijk gesteld kan worden.247 De focus van deze verhandeling m.b.t. de aansprakelijkheid ligt op de persoonlijke aansprakelijkheid van de voetbalspeler voor de opgelopen verwondingen van een opponent op het voetbalveld. Het algemeen principe in dit kader luidt als volgt: “Elke daad van de mens, waardoor aan een ander schade wordt veroorzaakt, verplicht degene door wiens schuld de schade is ontstaan, deze te vergoeden”. 248 Er bestaan bepaalde criteria die voor de beoordeling van fout en aansprakelijkheid van sportbeoefenaars tout court al dan niet in aanmerking worden genomen. Die criteria zullen verder besproken worden. A]
Foutcriterium
Het foutbegrip omvat in principe een objectief en subjectief criterium.249 In beginsel kan een buitencontractuele fout enerzijds voortvloeien uit de miskenning van een wettelijke verplichting die aan de rechtssubjecten een welbepaald gedrag oplegt (en er geen rechtvaardigingsgrond kan ingeroepen worden) en anderzijds uit de schending van de algemene zorgvuldigheidsnorm. Met betrekking tot aansprakelijkheid op het voetbalplein zal vooral de laatste soort schending van belang zijn. Bij de bepaling van de in aanmerking te nemen algemene zorgvuldigheidsnorm, wordt, zoals reeds aangehaald, het criterium van de “normaal voorzichtige en redelijke mens” gehanteerd. 250 Post factum zal de rechter nagaan hoe de normaal voorzichtige en redelijke mens, die in dezelfde feitelijke omstandigheden is geplaatst als de aangesprokene op het ogenblik van het aangeklaagd gedrag, zich zou gedragen. De feitelijke omstandigheden zullen dus een zeer bepalende rol spelen, maar dit zal verder nader besproken worden. (i) CRITERIUM VAN DE LICHTSTE FOUT
Het principe van de lichtste fout (de culpa levissima) blijft ook in de sportzaken standhouden als basis om aansprakelijk gesteld te worden ex artikel 1382 BW.251 Vanaf het ogenblik dat de voetbalspeler de lichtste afwijking
vertoont
van
een
normaal
voorzichtig
en
redelijke
voetballer
in
de
zelfde
(wedstrijd)omstandigheden, zal hij burgerrechtelijk aansprakelijk gesteld kunnen worden.252 Er dient bijgevolg geen ander criterium toegepast te worden zoals de excessieve of zware fout.253 Overdreven geweld vormt dus geen ondergrens die overschreden dient te worden om te kunnen besluiten tot aansprakelijkheid van een voetballer.
F. HENDRICKX, Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport. Een juridisch overzicht., 58. Artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek, BS 3 september 1807. 249 T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 125-166. 250 L. CORNELIS en I. CLAEYS, “Sport en aansprakelijkheid – Een stand van zaken”, 582. 251 Luik 29 oktober 1990, RGAR 1993, 12214. 252 L. CORNELIS, “Sport en aansprakelijkheid”, 39. 253 Cass. 21 oktober 1982, Arr. Cass. 1983, 277. 247 248
51
(ii) FOUTBEOORDELING: IN ABSTRACTO OF IN CONCRETO
Het basisprincipe is duidelijk: de fout moet in abstracto worden beoordeeld. Dit wil zeggen dat er geen rekening mag gehouden worden met de persoonlijke kenmerken van de betrokkene. 254 Het enige wat een invloed zou mogen en moeten hebben op de aansprakelijkheidsbeoordeling door de rechter zijn de specifieke feitelijke omstandigheden op het ogenblik dat de aangesprokene de betwiste handeling stelde. Hoewel het een post factum-beoordeling is, moet de rechter zich hoeden om gebruikmakend van de post factum-kennis van het verloop van de gebeurtenissen na het aangeklaagd gedrag, zonder meer af te leiden dat er een fout moet zijn gepleegd aangezien door de gedraging schade werd berokkend. De kennis van latere gebeurtenissen (i.e. de schade) dient uit de beoordeling gefilterd te worden. Dat is een zeer belangrijk beginsel, maar terzelfdertijd niet altijd even eenvoudig te hanteren in de praktijk. De aanduiding van de precieze fout in het kader van artikel 1382 BW is in de voetbalcontext niet zo eenvoudig. De ‘sliding tackle’, die later besproken wordt, is een aanvaarde voetbaltechniek en maakt in principe geen fout uit. Pas wanneer bewijs geleverd kan worden dat een normaal en omzichtige voetbalspeler in een gelijkaardige situatie de tackle niet zou uitvoeren, zal de pleger aansprakelijk gesteld kunnen worden.255 In de voetbalcontext veroorzaakt een tackle soms zeer afschuwelijke blessures, waardoor er vaak emotioneel gereageerd en geoordeeld wordt dat de tackle foutief was. In de praktijk staat het bekend dat een scheidsrechter bij het geven van een rode kaart zich soms laat leiden door de gevolgen (i.e. de ernst van de blessure). Een rechter moet zich daar dus voor hoeden en dat is ook de reden waarom het oordeel van de arbiter niet determinerend is als bewijsmiddel van foutief gedrag (zie infra). De rechter moet zich bij de foutbeoordeling dus beperken tot de feitelijke omstandigheden die zich voordeden op het moment dat de aangesproken voetballer de betwiste handeling stelde en waardoor een letsel werd veroorzaakt, zoals achteraf te constateren was (zie infra). Dit gezegd zijnde is de beoordeling in abstracto niet absoluut. In dit kader bestaan er twee belangrijke nuances. De eerste nuance bestaat eruit dat de toerekeningsvatbaarheid onderzocht moet worden. Dat is een onontbeerlijke voorwaarde om zich aan een persoonlijke fout schuldig te kunnen maken. Het onderzoek van het persoonlijk geestesvermogen van de aangesprokene gebeurt in concreto. Een tweede – en in de voetbalcontext eventueel belangrijke – nuance ligt in het feit dat de feitenrechter rekening dient te houden met de “vaardigheden en de kennis van de aangesprokene die de vaardigheden en de kennis van de normaal voorzichtige en redelijke mens overtreffen”.256 Concreet wil dit zeggen dat het gedrag van de aangesprokene “met een grotere deskundige” niet moet getoetst worden aan het gedrag van de normaal voorzichtig en redelijk mens, maar aan het gedrag van de normaal voorzichtig en redelijke mens “met dezelfde deskundigheid”. In de rechtspraak is deze stelling bevestigd. 257 Dit is een zeer grote nuance op de
L. CORNELIS en I. CLAEYS, “Sport en aansprakelijkheid – Een stand van zaken”, 582. P. GEUDENS, “Als voetballer aansprakelijk voor letselschade”, Sport & Recht 2002-03, 705. (hierna verkort P. GEUDENS, “Als voetballer aansprakelijk voor letselschade”) 256 L. CORNELIS en I. CLAEYS , “Sport en aansprakelijkheid – Een stand van zaken”, 583. 257 Cass. 30 april 1976, Arr. Cass. 1976, 980. 254 255
52
beoordeling in abstracto. Wat dit element concreet betekent voor de aansprakelijkheid in de voetbalsport betekent, zal in het onderdeel “Amateur vs. Professioneel” besproken worden. (iii) VOORZIENBAARHEID VAN DE SCHADE
De voorzienbaarheid van de schade is een essentieel bestanddeel om tot buitencontractuele aansprakelijkheid te kunnen besluiten. 258 Het gebrek aan voorspelbaarheid van enige schade brengt met zich mee dat er geen foutief gedrag kan zijn. 259 De schade moet voorzienbaar zijn en wordt in abstracto beoordeeld. De potentiële mogelijkheid op schade wordt als voldoende beschouwd. De handeling hoeft niet van zulke aard te zijn dat zij noodzakelijk schade zal veroorzaken. Het volstaat dat de schade een mogelijk gevolg is van de gestelde daad en deze mogelijkheid voorzien kon worden, zodat de handeling achterwege moest worden gelaten of diende te worden aangepast om de schade te voorkomen.260 De voorzienbaarheid van de schade hangt dus nauw samen met de vermijdbaarheid ervan. 261 Het gebrek aan intentie om het slachtoffer lichamelijk te verwonden is in beginsel dus irrelevant.262 Er dient nagetrokken te worden of een normaal voorzichtig en redelijk mens, in dezelfde feitelijke omstandigheden, zou hebben ingezien dat zijn gedrag mogelijk schade kon veroorzaken en om die reden zijn gedrag achterwege zou hebben gelaten of zou hebben aangepast.263 De schade zoals het zich in concreto voordeed, hoeft echter niet voorzienbaar te zijn. Het volstaat dat het voorzienbaar was dat het gelaakte gedrag enige schade met zich mee kan brengen.264 B]
Schade
Het schadebegrip265 wordt ruim geïnterpreteerd en veronderstelt elk nadeel, elk verlies en elke vermindering van iemands vermogen, goederen of persoon.266 Bij aansprakelijkheid op het voetbalveld wordt in de eerste plaats gedacht aan de schade van het slachtoffer, die door de blessure die hij opliep niet meer in staat is om te spelen en waarvan de oorzaak te vinden is in de foutieve gedraging van een opponent. In het voetbalkader bestaat de schade vooral uit fysieke en eventueel psychische (bv. pijn, revalidatie) letsels, de tijdelijke of blijvende arbeidsongeschiktheid met de daarmee samenhangende materiële schade (o.m. inkomstschade door de onmogelijkheid om gedurende een bepaalde tijd inkomsten (uit voetbalprestaties) te verwerven267), de esthetische schade en andere nadelige gevolgen en restletsels voor de economische bedrijvigheid en algemeen welzijn van de geblesseerde voetballer. Deze laatste kan ook aanspraak maken op een compensatie voor het verlies aan specifieke hobby’s, S. SONCK, “Voetbalsport: fouten, gele kaarten en burgerrechtelijke aansprakelijkheid, of voetbalwangedrag in het licht van de artikelen 1382 e.v.” (noot onder Brussel 30 juni 1986), RW 1986-87, 1614. (hierna verkort S. SONCK, “Voetbalsport: fouten, gele kaarten en burgerrechtelijke aansprakelijkheid, of voetbalwangedrag in het licht van de artikelen 1382 e.v.” (noot onder Brussel 30 juni 1986)) 259 Cass. 13 juni 1978, Arr. Cass. 1978, 1202. 260 Cass. 16 juni 1969, Arr. Cass. 1969, 1026. 261 S. SONCK, “Voetbalsport: fouten, gele kaarten en burgerrechtelijke aansprakelijkheid, of voetbalwangedrag in het licht van de artikelen 1382 e.v.” (noot onder Brussel 30 juni 1986), 1614. 262 Cass. 19 april 1978, Arr. Cass. 1978, 949. 263 L. CORNELIS en I. CLAEYS, “Sport en aansprakelijkheid – Een stand van zaken”, 583. 264 Cass. 6 november 1973, Arr. Cass. 1974, 270. 265 Zie voor de algemene beginselen: H BOCKEN en I. BOONE, Inleiding tot het schadevergoedingsrecht, 218-228. 266 E. DIRIX, Het begrip schade, Antwerpen, Kluwer, 1984, 15-17. 267 S. SONCK, “Wangedrag bij sportbeoefening en burgerlijke aansprakelijkheid”, Support 2010, n°2, 16. (hierna verkort S. SONCK, “Wangedrag bij sportbeoefening en burgerlijke aansprakelijkheid”) 258
53
sportactiviteiten en/of andere socio-culturele activiteiten die het slachtoffer als gevolg van het sportongeval dient te staken. 268 In de praktijk is de berekening van de schade echter niet zo eenvoudig. Zoals hierboven reeds gesteld kan de geblesseerde voetballer aanspraak maken op alle schade die niet (integraal) vergoed werd door de arbeidsongevallenverzekeraar, zoals bijvoorbeeld de morele schade. Het verschil tussen het werkelijke loon en de in acht genomen basisloon komt hier ook in aanmerking (zie supra). Maar daar ligt de moeilijkheid: in de voetbalsport wordt eveneens gewerkt met premies na gewonnen wedstrijden en het is bijgevolg onmogelijk om voor de toekomst vast te stellen welk bedrag het slachtoffer effectief verliest. Het bewijs daarvan is op voorhand nagenoeg onmogelijk te leveren op voorhand. Ook de club van de voetballer die het slachtoffer werd van een tackle die als onvoorzichtig werd gekwalificeerd (en maanden arbeidsongeschiktheid met zich meebracht) kan zijn schade die geleden werd door het uitbetalen van wettelijk en conventioneel bepaalde uitkeren en bezoldigingen 269 verhalen op de aansprakelijke tegenspeler.270 De schade van de sportclub kan eveneens worden gelijkgesteld met de prijs die zij betaald heeft om de voetbalspeler, die het slachtoffer werd van de toegebrachte slagen, aan te werven.271 Daarbovenop kan de club zelfs een schadeclaim instellen voor de vergoeding van de gemiste kans om een tornooi of competitie te winnen indien het gaat om een blessure van de sleutelspeler van de ploeg. Ook voor het verlies van publiciteitscontracten en –inkomsten zou eventueel een schadevergoeding gevorderd kunnen worden. 272 C]
Causaal verband
Vanzelfsprekend moet er een causaal verband bestaan tussen de foutieve gedraging en de opgelopen schade. Het komt de geblesseerde speler toe om overeenkomstig de artikelen 1315 BW en 870 Ger. W. bewijs te leveren dat de fout in causaal verband staat met de schade waarvan de vergoeding wordt gevorderd. Het oorzakelijk verband wordt bewezen door aan te tonen dat de schade (i.c. de blessure), bij ontstentenis van de fout (i.e. onzorgvuldige gedraging), zich niet op dezelfde manier zou hebben voorgedaan. Dit noemt men de conditio sine qua non-verband tussen de fout en de schade. 273 De rechter doet hiervoor een beroep op een geneesheer-deskundige.274 In België is de equivalentieleer van toepassing: een samenlopende fout van de speler die het slachtoffer is of een eventuele samenlopende fout van een derde kan de aansprakelijkheid van de beklaagde niet uitsluiten als er een causaal verband is.275 In geval er meerdere aansprakelijke spelers zijn die in de procedure zijn betrokken, en er dus sprake is van pluraliteit van persoonlijke fouten, zullen ze elk in soldidum tot schadevergoeding worden veroordeeld. Dit is W. GELDHOF, “Hof van Beroep tackelt doelman”, De Juristenkrant 29 januari 2003, 16. (hierna verkort W. GELDHOF, “Hof van Beroep tackelt doelman”) 269 Zie supra. 270 Brussel 30 juni 1986, RW 1986-87, 1610. 271 C. COOMANS, J. MAESSCHALCK en S. VAN MULDERS, Sportrecht in beweging, 92. 272 W. GELDHOF, “Hof van Beroep tackelt doelman”, 16. 273 L. CORNELIS en I. CLAEYS, “Sport en aansprakelijkheid – Een stand van zaken”, 584. 274 W. GELDHOF, “Hof van Beroep tackelt doelman”, 16. 275 L. CORNELIS en I. CLAEYS, “Sport en aansprakelijkheid – Een stand van zaken”, 584. 268
54
bijvoorbeeld het geval wanneer twee opponenten tegelijk de speler foutief tackelen. De geblesseerde speler zal elk van hen tot de volledige schadevergoeding kunnen aanspreken. Indien er effectief slechts één speler de schadevergoeding aan het slachtoffer betaalde, heeft hij nog altijd een vorderingsrecht ten opzichte van de andere aansprakelijke speler. In deze onderlinge verhouding moet rekening gehouden worden met de zwaarwichtigheid van de door hen gepleegde fouten. In het geval het slachtoffer zelf een fout heeft begaan die in oorzakelijk verband staat met zijn blessure, zal besloten worden tot een gedeelde aansprakelijkheid, in functie van de zwaarwichtigheid van de respectievelijke fouten (zie infra). Dit wil zeggen dat de geblesseerde speler in dat geval zelf zal moeten instaan voor een deel van de schade. De rechter ten gronde beslist soeverein en in feite of er al dan niet een causaal verband is. 276 Gezien in de voetbalpraktijk weinig betwistingen bestaan over het oorzakelijk verband tussen de gelaakte gedraging en de blessure, zal daar niet dieper op ingegaan worden. D]
Concrete omstandigheden
Om niet aansprakelijk gesteld te kunnen worden, moet een voetballer op het voetbalveld te allen tijde de algemene zorgvuldigheidsnorm in acht nemen. Zijn gedraging zal steeds getoetst worden aan een normaal zorgvuldig, omzichtig en redelijk persoon die zich in dezelfde omstandigheden bevindt.277 In beginsel geldt de zorgvuldigheidsplicht bij de sportbeoefening in dezelfde mate als in het gewone maatschappelijke verkeer. 278 Het criterium, de zorgvuldigheidsnorm, is dus voor eenieder dezelfde, maar de specifieke omstandigheid waarmee rekening moet worden gehouden om te bepalen of er sprake is van foutief gedrag, maakt het mogelijk dat eenzelfde handeling op twee verschillende manieren kan worden beoordeeld. De variabele factor is dus niet de norm, maar de concrete omstandigheden. Men moet beseffen dat bepaalde gedragingen of handelingen die gesteld worden in het kader van de beoefening van de voetbalsport, niet op dezelfde wijze beoordeeld zullen worden als wanneer deze handelingen zich zouden voordoen in het dagelijks leven buiten het voetbalveld. Toch mag daaruit geenszins afgeleid worden dat “de algemene zorgvuldigheidsplicht van de sportbeoefenaars kleiner is dan in het algemeen maatschappelijk verkeer”.279 De interpretatie van SONCK verdient hier de voorkeur en die houdt in dat de meeste sporten in het algemeen vrijere normen kennen dan die in het dagelijks leven en dat bijgevolg bepaalde feiten die voorvallen tijdens het beoefenen van de sport niet als buitencontractuele fout aanzien zullen worden.280 Er is met andere woorden gewoon een verschil in feitelijke situatie: de sportbeoefening versus het gewoon dagelijks leven. De variabele omstandigheidsfactor bestaat hier uit het voetbalspel. Een voetballer bevindt zich in een feitelijke context en omstandigheid die eigen is aan zijn sport en dit zorgt ervoor dat de uitkomst van de Cass. 14 oktober 1975, Arr. Cass. 1976, 198. Cass. 30 april 1976, Arr. Cass. 1976, 980. 278 S. SONCK, “Wangedrag bij sportbeoefening en burgerlijke aansprakelijkheid”, 16. 279 N. GEELHAND, “Het aansprakelijkheidsrecht in de sport: enkele actuele tendensen in de Belgische rechtspraak”, Jur. Falc. 1981-82, 580. 280 S. SONCK, “Voetbalsport: fouten, gele kaarten en burgerrechtelijke aansprakelijkheid, of voetbalwangedrag in het licht van de artikelen 1382 e.v.” (noot onder Brussel 30 juni 1986), 1614. 276 277
55
rechterlijke beoordeling verschillend kan zien ten opzichte van eenzelfde handeling buiten de vier witte lijnen.281 De in acht te nemen zorg in sportwedstrijden is niet dezelfde als in het algemeen maatschappelijk verkeer.282
Er
dient
m.a.w.
rekening
gehouden
te
worden
met
de
specifieke
gedrags-
en
verwachtingspatroon die anders is dan deze in het dagelijks maatschappelijk leven. Zoals dhr. Prof. KRUITHOF het zo mooi formuleert, is de “zorgvuldigheidsnorm een algoritme waarbij je de omstandigheden moet zien als de input en de vereiste zorg als de output”. Een schouderduw is bijvoorbeeld eigen aan de voetbalsport en de speler die daar (binnen de grenzen van de spelregels) gebruik van maakt zal in beginsel niet gekwalificeerd worden als een onzorgvuldige speler.283 Een gelijkaardige duw bij bijvoorbeeld een voorbijganger op straat zal daarentegen logischerwijze wel beschouwd worden als een gedraging die de goede huisvader niet zou stellen en bijgevolg foutief is. Enkel op die manier zal door het feit dat er rekening moet gehouden worden met die concrete omstandigheden soms minder snel besloten worden tot een fout. Concluderend kunnen we dus stellen dat men met betrekking tot een voetbalspeler principieel dezelfde zorgvuldigheidsnorm hanteert als voor eenieder andere burger bij het beoordelen van de aansprakelijkheid. Dit doet echter geen afbreuk aan het feit dat door de concrete omstandigheid waarin voetballers zich bevinden er verschillen zullen optreden in het vereiste niveau van de in acht te nemen zorg.
F. HENDRICKX, Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport. Een juridisch overzicht., 59. Gent 6 februari 1992, R.W. 1992-93, 570 283 S. SONCK, “Voetbalsport: fouten, gele kaarten en burgerrechtelijke aansprakelijkheid, of voetbalwangedrag in het licht van de artikelen 1382 e.v.” (noot onder Brussel 30 juni 1986), 1615. 281 282
56
§2 AMATEUR VS. PROFESSIONEEL Het grondprincipe luidt dat een foutieve gedraging in abstracto beoordeeld dient te worden en men bijgevolg geen rekening mag houden met de persoonlijke kenmerken van de betrokkene. 284 We hebben hierboven echter ook gesteld dat dit in de rechtsleer genuanceerd wordt in de zin dat de feitenrechter rekening dient te houden met de “vaardigheden en de kennis van de aangesprokene die de vaardigheden en de kennis van een normaal voorzichtig en redelijk mens overtreffen”.285 De rechter dient met andere woorden rekening te houden met de hogere graad van deskundigheid. Deze zienswijze vormt een uitzonderingsgrond op de in abstracto-beoordeling. Zowel een vrijetijdsvoetballer als een profspeler ontsnapt niet aan de algemene zorgvuldigheidsnorm. Een onderscheid in beoordeling tussen professionele voetballers en hun amateurcollega’s is echter perfect mogelijk als we rekening houden met bovenstaande nuance. De vraag is echter of de uiteindelijke uitkomst in de aansprakelijkheidsbeoordeling zal verschillen. 286 In de rechtspraak is men dus van oordeel dat de feitenrechter rekening dient te houden met de vaardigheden en kennis van de aangesprokene indien zijn capaciteiten de normale limieten overtreffen.287 Men mag bijgevolg niet alle voetballers als gelijkaardig aanzien. Het zou in beginsel oneerlijk zijn te denken dat een hobbyist over dezelfde technieken en klasse beschikt als de professionelen in de hoogste voetbalafdelingen. Deze laatsten hebben beduidend meer talent en zijn dagelijks bezig met hun spel naar een hoger niveau te tillen. De raadsheren houden in beginsel rekening met de categorie waarin een voetbalspeler actief is.288 In de rechtspraak waren de raadsheren in de bekende zaak-Lozano (zie infra) de mening toegedaan dat een profvoetballer beter de grenzen van zijn eigen mogelijkheden en dat van de toegepaste technieken kent dan een amateurvoetballer.289 Het gedrag van een professionele voetballer, die over een grote deskundigheid in de voetbalsport beschikt, dient dan ook getoetst te worden aan het gedrag van een gelijkaardige beroepsvoetballer,
met
dezelfde
bekwaamheid
als
de
aangesprokene,
in
identieke
sportieve
omstandigheden.290 Naar mijn mening vormt de nuance die bestaat uit het gegeven dat bij de beoordeling van de gedraging van een profspeler rekening gehouden wordt met zijn “deskundigheid” waardoor zijn handeling vergeleken wordt met een “normaal voorzichtig en omzichtig beroepsvoetballer” in de plaats van met een “normaal zorgvuldig en omzichtig mens” een gerechtvaardigde uitzondering op het basisprincipe. Het is positief een uitzondering te hebben indien men op die manier strenger kan optreden om een gedraging als burgerrechtelijk foutief te kwalificeren. De professionele speler dient een hogere zorg in acht te nemen dan een amateur omwille van zijn kwaliteiten die groter zijn dan bij een doorsnee amateurvoetballer. L. CORNELIS en I. CLAEYS, “Sport en aansprakelijkheid – Een stand van zaken”, 582. ibid, 583. 286 W. GELDHOF, “Hof van Beroep tackelt doelman”, 1. 287 Cass. 30 april 1976, Arr. Cass. 1976, 980. 288 P. GEUDENS, “Als voetballer aansprakelijk voor letselschade”, 705. 289 Gent 6 februari 1992, RW 1992-93, 570. 290 Cass. 30 april 1976, Arr. Cass. 1976, 980. 284 285
57
Er wordt in de rechtspraak echter soms aangenomen dat het risico op een meer onbeheerst spel – en dus op letsel – groter is aangezien amateurspelers “minder goed zijn opgeleid” en “minder afgetraind” zijn dan professionele spelers.291 Met deze zienswijze ben ik het oneens. De “minder goede opleiding” zou net tot de omgekeerde conclusie moeten leiden in de zin dat een amateursporter extra waakzaam en des te voorzichtiger moet zijn bij het stellen van gevaarlijke voetbaltechnieken. Uiteindelijk wordt van een zorgvuldig persoon verwacht dat hij zijn gedrag afstemt op zijn lichamelijke beperkingen. 292 In dat opzicht moet hij extra voorzorgen nemen en dubbel zo voorzichtig zijn. In die mening wordt ik bijgetreden door andere raadsheren. Er was een zaak waarin een amateur probeerde om zijn aansprakelijkheid (wegens een laattijdige en onbezonnen tackle 293) van zich af te schuiven door te stellen dat hij als jonge amateur, spelend op een laag gewestelijk niveau, zijn eigen mogelijkheden nog niet genoeg kon inschatten.294 Het Hof van Beroep van Gent trad echter streng op door te oordelen dat bij het niet voldoende beheersen van bepaalde voetbaltechnieken, die bovendien laattijdig werden toegepast, men moet besluiten om eenvoudigweg af te zien van de toepassing van die techniek.295 Een wedstrijd is namelijk niet bedoeld om technieken te trainen, aldus het Hof. Deze benadering verdient mijns inziens dus de voorkeur. Men mag dit amateuraspect dus geen grotere waarde schenken dan het verdient. Het principe blijft echter dat men, om na te gaan of een amateuristische speler al dan niet de zorgvuldigheidsnorm heeft geschonden, zijn actie dient te toetsen aan een normaal zorgvuldig en omzichtig voetbalamateur en geenszins met een getalenteerde voetbaltechnicus. In bepaalde gevallen kan dit in zijn voordeel pleiten zonder dat dit betekent dat een recreant systematisch onzorgvuldig gedrag kan afschuiven op zijn gebrek aan techniek. Dit kwam mooi tot uiting in een vonnis van het Vredegerecht te Mechelen.296 Op een vakantiekamp in Frankrijk organiseerde men een luchtig partijtje voetbal. Tijdens deze wedstrijd trapte een van de spelers de bal op het gezicht van een medespeelster met de vernieling van haar bril als gevolg. Het slachtoffer zag die geleden schade graag vergoed en stapte bijgevolg naar de rechter. Die laatste ging daar echter niet op in. Ten eerste oordeelde hij dat het om een “informeel voetbalspel” gaat. Dit werd gestaafd met het feit dat zowel jongens als meisjes deelnamen, het voetbal noch officieel was, noch scheidsrechterlijk geleid werd en elke wedstrijdverslag ontbrak.297 Eigenlijk mag je algemeen stellen dat een informeel voetbalspel een wedstrijd is die “niet valt onder de officiële en vriendschappelijke wedstrijden, gespeeld door clubs in het betaald voetbal en in het amateurvoetbal in de zin van het bondsreglement”.298 De aangehaalde elementen waarop de rechter steunt waarom het niet zou gaan om een “formele voetbalwedstrijd”, vloeien gewoon uit het feit dat het niet om een officiële of vriendschappelijke wedstrijd gaat, zoals net omschreven.
Brussel 20 maart 2010, TBBR 2012, 177. VANDENBERGHE, “[Inbreuk op de zorgvuldigheidsnorm] De Appreciatie - 'In abstracto' – Algemeen”, TPR 2010, afl. 4, 1871. 293 wat een schending van de zorgvuldigheidsnorm met zich meebracht 294 P. GEUDENS, “Als voetballer aansprakelijk voor letselschade”, Sport & Recht 2002-03, 703. 295 Gent 22 november 2002, NJW 2002-03, 93. 296 Vred. Mechelen 17 september 2003, Sport & Recht 2003, nr.69, 782. 297 ibid, 783. 298 J. DE STAECKE, “Informeel voetballen in de vrije tijd. Wie het potje breekt, potje betaalt?”, Sport & Recht 2003, 783. 291
292 H.
58
De rechter diende in casu dus te oordelen of de veroorzaker van haar brilschade zich bezondigd heeft aan een onzorgvuldige gedraging. De schade zelf werd namelijk niet betwist. De hoofdvraag die hier gesteld diende te worden was: is de voetbalschop die de bal in het gezicht van het slachtoffer deed belanden onzorgvuldig te noemen? De rechter oordeelde dat het “op zich niet onzorgvuldig is dat de bal tijdens een match in het gezicht van een andere speler wordt getrap, hetzij omdat de speler die geraakt werd in de baan van de bal stond, hetzij omdat de bal niet perfect geraakt of getrapt werd”.299 De rechter ging dieper in op wat er van een zorgvuldige amateurspeler tijdens een dergelijke informele wedstrijd verwacht mag worden. Het criterium van de “goede huisvader” rees hier op. De rechter verwoorde het mooi door te zeggen dat een vrijetijdsvoetballer “geen Champions League-speler is die in alle omstandigheden een feilloze traptechniek beheerst”. Het gaat volgens de bevoegde rechter om een “normaal mens met zijn limieten en onvolkomenheden die in dergelijk spel maar al te vaak aan het licht komen en inherent zijn aan dergelijk spel en zijn deelnemers”. Een bal die dus als gevolg van die limieten een andere speler pijnlijk raakt, behoort dus tot de inherente risico’s van een dergelijke onofficiële en luchtige voetbalmatch. Het schoppen op een bal om te scoren zal, ondanks de verrichte schade, niet als foutief bestempeld worden. In casu werd ook niet bewezen dat het om een opzettelijke handeling zou gaan. Het is belangrijk om goed het onderscheid te maken tussen de twee net besproken zaken. De eerste ging om een laattijdige en onbezonnen tackle, terwijl de tweede ging om een niet perfect getrapte bal. Beide rechterlijke uitspraken vloeien voort uit de goede toepassing van de zorgvuldigheidsnorm. De gedraging van de verdachte in de eerste zaak werd vergeleken met de gedraging van een normaal voorzichtig en omzichtig persoon in dezelfde omstandigheden. De uitkomst was dat het onzorgvuldig is om een tackle uit te voeren terwijl de amateur weet of moest weten dat de uitvoering van een dergelijke tackle (door zijn gebrek aan technisch vermogen) ernstige schade bij een medespeler kan veroorzaken. In dat geval zou een normaal zorgvuldig en omzichtig amateur deze techniek niet hanteren. Indien een amateurspeler opwerpt dat hij de limieten van zijn mogelijkheden niet kent, moet zich van potentieel gevaarlijke technieken onthouden. Bovendien werd de tackle gekenmerkt door zijn laattijdigheid, wat de kwalificatie als onzorgvuldig gedrag kracht bijzette. In de tweede zaak is de concrete omstandigheid anders. Daar ging het om een trap op de bal die in het gezicht van een tegenstander belandde in een informele wedstrijd. De gedraging bestond hier niet uit de uitvoering van een tackle, maar uit het schoppen van de bal. De scheidsrechter oordeelde terecht dat het “normaal” is dat men een doelpunt tracht te scoren. Men kan in het kader van de zorgvuldigheidsnorm niet stellen dat een amateur zich moet hoeden voor het schoppen op een bal aangezien dat niet foutief is. De onvolkomenheden van een amateurspeler in een dergelijke wedstrijd zijn inherent aan een dergelijk spel. Men kan zich de vraag stellen of het verschil in output van de zorgvuldigheidsnorm tussen de professionele voetballer en de amateurspeler ligt in de in concreto beoordeling van de gelaakte gedraging of echter gewoon een verschil in omstandigheid uitmaakt waar de rechter bij de toepassing van de zorgvuldigheidsnorm 299
ibid, 784.
59
rekening mee dient te houden en bijgevolg geen sprake is van een uitzonderingsgrond. Mijn voorkeur gaat uit naar de eerste opvatting. Zoals hierboven reeds gesteld verwacht men in de rechtspraak van een profspeler dat hij, vergeleken met een amateurvoetballer, beter de grenzen van zijn eigen mogelijkheden en dat van de toegepaste technieken kent. Een beroepsvoetbalspeler beschikt over een grote deskundigheid en een minimum aan techniek. Die vaardigheden overtreffen deze van een normaal voorzichtige en redelijke mens. Techniek is naar mijn mening geen omstandigheid, maar een persoonlijk kenmerk. Zoals CORNELIS en CLAEYS dan bepalen, dient de feitenrechter rekening te houden met de grotere deskundigheid (i.c. techniek) bij de beoordeling van het gestelde gedrag. Dat is dus een beoordeling in concreto.300 Een omstandigheid neemt de vorm aan van een amateurwedstrijd/professionele wedstrijd. Als men zou stellen dat het verschil in beoordeling van het gelaakte gedrag tussen een amateur en een beroepsvoetballer louter steunt op het verschil in omstandigheid, dan zou dit betekenen dat wanneer een profspeler deelneemt aan een onofficiële wedstrijd en hij de bal in iemand zijn gezicht zou trappen, de rechter tot dezelfde conclusie zou moeten komen als in de bovenstaande zaak. Hij en de amateur bevinden zich dan namelijk in identiek dezelfde feitelijke omstandigheid en zou een verschil in output bij de toepassing van de zorgvuldigheidsnorm niet mogelijk zijn. Ondanks de identieke feitelijke omstandigheden zouden de zorgvuldigheidseisen van een beroepsvoetballer, door zijn individuele kwaliteiten die hoger liggen dan bij amateurs, hoger moeten liggen. Omstandigheden worden m.i. bepaald door externe elementen en niet door persoonlijke kenmerken zoals techniek. Vandaar dat ik me aansluit bij de stelling die bepaalt dat in geval van een grotere deskundigheid er wel een in concreto-beoordeling plaats moet vinden. Graag wil ik accentueren dat ik enkel voorstander ben van een in concreto-beoordeling in geval er sprake is van een betrokkene die over een grotere deskundigheid beschikt dan een normaal voorzichtig persoon. Enkel in een dergelijke situatie opteer ik om rekening te houden met de persoonlijke kenmerken. De rechter kan dan bijgevolg sneller de mening toegedaan zijn dat er sprake is van foutief gedrag en men op die manier aansprakelijk is. Het is echter belangrijk te beseffen dat ondanks de inachtneming van de persoonlijke kenmerken eenzelfde onzorgvuldige uitgevoerde tackle tot dezelfde aansprakelijkheidsoordeel kan leiden. Bij een amateur zal geoordeeld worden dat hij wegens zijn gebrek aan techniek (of wegens het niet kennen van de eigen mogelijkheden) van potentieel gevaarlijke technieken moet afzien, terwijl men bij een profspeler zou stellen dat hij zich van dezelfde technieken moet onthouden net omdat hij de limieten van zijn mogelijkheden en toegepaste technieken kent. Vanuit dat oogpunt is het op zich irrelevant of men een beroepsvoetballer of een amateursfeer is. 301 Bijkomend kan ook de vraag worden gesteld of er ook tussen beroepsvoetballers onderling een onderscheid in beoordeling moet zijn. Een verdediger van Real Madrid heeft veel meer kwaliteiten en techniek dan 300 301
L. CORNELIS en I. CLAEYS, “Sport en aansprakelijkheid – Een stand van zaken”, 583. W. GELDHOF, “Hof van Beroep tackelt doelman”, 1.
60
bijvoorbeeld een verdediger van Cercle Brugge. Hier herhaal ik wat ik hierboven reeds aanhaalde: indien dat verschil in techniek de speler van Real Madrid een snellere aansprakelijkheidsveroordeling bezorgt, dan juich ik het toe. In navolging van wat hiervoor gesteld werd, wordt geacht dat een beroepsvoetballer de limieten van zijn mogelijkheden kent en zijn handelen daarop moet afstemmen. Bij het beoordelen van de aansprakelijkheid in de sport zijn er steeds terugkerende elementen die hieronder de nodige aandacht krijgen.
61
§3 INVLOED VAN SPELREGELS Het voetbal is doordrongen door spelregels die in principe gerespecteerd dienen te worden bij de uitoefening van die sport. Zoniet, loopt men het gevaar om disciplinair gesanctioneerd te worden. Men moet goed een onderscheid maken tussen enerzijds een spelfout en anderzijds een fout in het spel.302 De aangenomen houding door de meerderheid van de Belgische rechtspraak en rechtsleer is er een van principiële scheiding tussen beide foutconcepten. 303 De loutere miskenning van een dergelijk spelregel is op zich geen voldoende grond om een voetballer aansprakelijk te stellen. Omgekeerd toont de naleving van de spelregels op zich evenmin het gebrek aan een foutieve gedraging aan. “Normaal voetbalgedrag”, met naleving van de spelregels, kan in principe ook als foutief worden aangemerkt in de zin van artikel 1382 BW.304 Een bewuste actie op het veld kan een spelfout uitmaken, die het gevolg is van de miskenning van een spelregel, maar de rechter dient steeds na te gaan of een dergelijke spelfout ook een fout uitmaakt in de zin van art.1382 BW.305 Niet elke schending van een spelregel staat namelijk gelijk met het stellen van onzorgvuldig gedrag. Een spelregel is ook geen wettelijke norm waarvan de miskenning automatisch een fout betekent ex art.1382 BW. Beslissingen van de scheidsrechter, die een schending van een spelregel vaststelt, hebben geen kracht van wet. 306 Spelregels zijn wel algemeen en abstract, doch kunnen niet beschouwd worden als een eenzijdig bevel van een bevoegde overheid.307 De vaststelling van een overtreding van spelregels worden mooi omschreven als een “kostbare gids, doch zeker geen beslissend criterium”.308 De rechter heeft dus de plicht in concreto na te gaan of er sprake is van een burgerrechtelijke fout.309 In die zin is het uitreiken van een gele of rode kaart op zich geen voldoende bewijs van fout in de zin van artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek.310 Het trekken van een gele kaart betekent enkel dat een speler zich schuldig maakt aan een spelfout, wat echter niet automatisch inhoudt dat die speler een fout begaat die afwijkt van het gedrag van een ander, normaal zorgvuldige voetballer, geplaats in dezelfde omstandigheden, in de zin van artikel 1382 BW.311 Ook een beoordeling door de interne commissies of comités, na een rode kaart, kan nooit determinerend zijn.312
P. DE TAVENIER, “Rechter tackelt arbiter: wel geel maar geen fout”, De Juristenkrant 2002, 7. (hierna verkort P. DE TAVENIER, “Rechter tackelt arbiter: wel geel maar geen fout”) 303 M. ADAMS en M. VAN HOECKE, “Enkele rechtstheoretische en civielrechtelijke bedenkingen bij voetbal en aansprakelijkheid” (noot onder Gent 6 februari 1992), 575. 304 Cass. 16 juni 1969, Arr. Cass. 1969, 1026. 305 W. GELDHOF, “Hof van Beroep tackelt doelman”, 1. 306 P. DE TAVENIER, “Rechter tackelt arbiter: wel geel maar geen fout”, 7. 307 L. CORNELIS, “Sport en aansprakelijkheid”, 23. 308 C. COOMANS, J. MAESSCHALCK en S. VAN MULDERS, Sportrecht in beweging, 89. 309 Q. DE RAEDT, “Het foutbegrip bij sportbeoefenaars: amateurs vs. professionelen” (noot onder Brussel 20 maart 2010), TBBR 2012, 180. (hierna verkort Q. DE RAEDT, “Het foutbegrip bij sportbeoefenaars: amateurs vs. professionelen” (noot onder Brussel 20 maart 2010)) 310 P. GEUDENS, “Als voetballer aansprakelijk voor letselschade”, Sport & Recht 2002-03, 706. 311 Brussel 20 maart 2010, TBBR 2012, 177. 312 J. MAESCHALCK, A. VERMEERSCH en K. DE SAEDELEER, Sportrecht, 18. 302
62
Dit principe neemt niet weg dat een overtreding van een sportieve spelregel een invloed kan, of zelfs moet, hebben op de beoordeling van de aansprakelijkheid.313 Spelregels worden “indicatief” genoemd in de rechtspraak.314 De naleving van speltregels zal bij een aansprakelijkheidsvraag de eerste beoordelingsfactor vormen.315 Men verwacht van een voetbalspeler dat hij de regels van de beoefende sport respecteert, zonder dat men daar echter automatisch mag uit afleiden dat het niet respecteren van de toepasselijke sportregels een onzorgvuldigheid uitmaakt.316 Er wordt van een beroepsvoetballer niet verwacht dat hij onder alle omstandigheden de spelregels naleeft. Men neemt aan dat een normaal voorzichtig en redelijk speler in sommige omstandigheden de specifieke spelregels kan overtreden, zonder dat hij daardoor zijn kenmerk “normaal voorzichtig en redelijk” zou verliezen.317 Zelfs een opzettelijke overtreding van de spelregels maakt niet noodzakelijk onzorgvuldig gedrag uit.318 Een treffend voorbeeld aangaande dit aspect die in de voetballerij veel voorkomt, is de duwfout. Het duwen van een tegenspeler maakt een schending van de spelregels uit319 en gebeurt bovendien opzettelijk. De duwfout is dus inherent aan de voetbalsport en bij de beoordeling of een dergelijke handeling ook een fout is in de zin van artikel 1382 BW betekent, zal rekening gehouden moeten worden met de concrete feitelijke omstandigheden. Wat in dit kader bijvoorbeeld een rol kan spelen is de gebruikte kracht. Een normaal voorzichtig en redelijk voetballer weet zich te bedwingen en zal derhalve slechts de kracht aanwenden die voldoende is om het vooropgestelde sportieve doel te bereiken. 320 Er bestaan verschillende soorten spelregels, elk met een ander doeleinde. De categorie spelregels die voor de rechter een rol kan spelen in zijn aansprakelijkheidsbeoordeling is deze die tot doel heeft om het gedrag van de spelers te bepalen met het oog op de veiligheid van de andere spelers op het veld.321 Zo is het verboden om een tackle langs achter uit te voeren of, nog erger, een sliding met de twee voeten vooruit. Dit verbod is er omdat dergelijke tackles aanzienlijke schade kunnen teweeg brengen. De vereiste van de voorzienbaarheid van de schade duikt hier dan op. De kans is zeer reëel dat wanneer een voetballer deze verbodsregel schendt, zijn handeling zal gekwalificeerd worden als een gemeenrechtelijke fout, zonder dat er evenwel aanleiding bestaat om de overtreding van een “veiligheidsregel” enkel hierom als een burgerrechtelijke fout te beschouwen.322 In de praktijk vinden we met betrekking tot dit soort spelregels een arrest van het Hof van Beroep te Brussel waarin de raadsheren van oordeel waren dat een speler aansprakelijk gesteld kan worden wanneer hij de
F. HENDRICKX, Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport. Een juridisch overzicht., 60. Rb. Tongeren 6 oktober 1994, TBBR 1995, 253. 315 S. SONCK, “Wangedrag bij sportbeoefening en burgerlijke aansprakelijkheid”, Support 2010, n°2, 16. 316 Rb. Brussel 3 maart 2003, Sport & Recht 2002-03, 768. 317 Cass. 16 juni 1969, Arr. Cass. 1969, 1026. 318 Q. DE RAEDT, “Het foutbegrip bij sportbeoefenaars: amateurs vs. professionelen” (noot onder Brussel 20 maart 2010), 178. 319 Enkel een schouderduw is toegestaan conform de spelregels. 320 Rb. Hasselt 6 oktober 1994, RW 1996-97, 58. 321 Q. DE RAEDT, “Het foutbegrip bij sportbeoefenaars: amateurs vs. professionelen” (noot onder Brussel 20 maart 2010), 180. 322 S. SONCK, “Voetbalsport: fouten, gele kaarten en burgerrechtelijke aansprakelijkheid, of voetbalwangedrag in het licht van de artikelen 1382 e.v.” (noot onder Brussel 30 juni 1986), 1614. 313 314
63
spelregels miskent die “tot doel hebben om de veiligheid van de spelers te waarborgen” of wanneer hij zich niet gedraagt als een normaal zorgvuldig en voorzichtige speler.323 Er bestaat in de rechtspraak een minderheidsopvatting die doet uitschijnen dat een overtreding van een spelregel automatisch een aansprakelijkheid met zich mee brengt. Of er wordt gesteld dat een dergelijke overtreding een alternatief is voor de civielrechtelijke zorgvuldigheidsnorm. Het Hof van Beroep te Luik legde bijvoorbeeld de nadruk op het feit dat de spelregels er net zijn opdat ongelukken vermeden zouden worden.324 Een vrederechter te Sint-Jans-Molenbeek ging nog een stap verder door te stellen dat de gele kaart een sanctie is voor “een ernstige overtreding van het spelreglement” en indien niet wordt aangetoond dat de gele kaart onterecht werd gegeven door de “deskundige” scheidsrechter, men volgens de vrederechter redelijkerwijze mag aannemen dat de beklaagde speler niet handelde zoals dat van een voetbalspeler mag worden verwacht.325 Deze zienswijze geeft de spelregels een bewijswaarde van de burgerrechtelijke fout die haar niet toekomt. Een gele kaart kan bijvoorbeeld ook gegeven worden omwille van eerdere kleine spelfouten, die op zichzelf niet per se een burgerrechtelijke fout uitmaken,326 of om het garanderen van het ordelijk verder verloop van het spel.327 Zoals hierboven aangehaald moet men een onderscheid maken tussen spelregels die de veiligheid van spelers waarborgen en al de resterende spelregels. Bovendien kan een arbiter zich bijvoorbeeld laten leiden door externe factoren, zoals de ernst van de blessure, bij het sanctioneren met een kaart (zie infra het hoofdstuk “Bewijsmiddelen”). Om al deze redenen ben ik het oneens met deze minderheidsopvatting. In elke zaak dient een in concreto- beoordeling plaats te vinden. Soms gebeurt het ook dat een door de sportbond opgelegde sanctie als bijkomend bewijs van de aanwezigheid van een fout wordt aanzien.328 Zolang het optreden van de voetbalbond niet als determinerend element wordt beschouwd is er geen enkel bezwaar tegen een dergelijke opvatting. De basisregel blijft dat de loutere schending van een sportieve spelregel niet het automatische gevolg heeft dat de zorgvuldigheidsnorm is miskend. De schending van een spelregel kan wel een belangrijke rol spelen bij de bepaling hoe een normaal voorzichtig en redelijk voetballer in dezelfde omstandigheden zou hebben gehandeld.329
Brussel 30 juni 1986, RW 1986-87, 1610 Luik 13 oktober 1983, De Verz. 1983, 667. (in casu over tennis) 325 Vred. Sint-Jans-Molenbeek 3 oktober 1989, T.Vred. 1991, 218. 326 S. SONCK, “Voetbalsport: fouten, gele kaarten en burgerrechtelijke aansprakelijkheid, of voetbalwangedrag in het licht van artikelen 1382 e.v.” (noot onder Brussel 30 juni 1986), 1616-1617. 327 Antwerpen 25 juni 1993, RW 1993-94, 302. 328 Vred. Hasselt 31 maart 1993, in C. COOMANS, F. HENDRICKX, J. MAESCHALCK en P. PAQUAY, Sportrechtspraak (weergave) Brugge, Die Keure, 2006, 346. 329 Rb. Gent 18 februari 2000, TGR 2000, 105. 323 324
64
§4 INHERENTE RISICO’S VAN HET VOETBAL & HET JURIDISCH CONCEPT ‘RISICOAANVAARDING’ A]
Begrip “risicoaanvaarding”
De voetbalsport houdt zekere risico’s in die als inherent worden beschouwd. Bij de bepaling van de aansprakelijkheid van een speler voor de veroorzaakte verwondingen bij een tegenspeler tijdens een wedstrijd, worden de daden van die eerste “beoordeeld op grond van de beoefende sport”. 330 Daarmee wordt m.i. bedoeld dat de rechter rekening dient te houden met de specifieke omstandigheden die een wedstrijdgegeven onderscheiden van het dagelijks maatschappelijk verkeer (zie supra subtitel “Concrete omstandigheden” ). Het beoefenen van de voetbalsport en deelnemen aan wedstrijden impliceren noodzakelijk de mogelijkheid van lichamelijke contacten bij het betwisten van de bal, met het gevaar dat er verwondingen worden opgelopen. Zo moet een voetballer er van uit gaan dat hij bij een sliding tackle ten val kan komen, bij een balbetwisting een schouderduw kan krijgen of bij een kopduel mogelijk tussen verschillende spelers gekneld kan raken of pijnlijk ten val kan komen. 331 Er wordt dus rekening gehouden met de risico’s die inherent zijn aan het voetbalspel. Dat is niet te vermijden en het is mogelijk dat dergelijk fysiek contact in bepaalde situaties pijnlijke blessures met zich meebrengt. Dat is een reëel risico van de voetbalsport dat iedere speler moet beseffen. Vaak duikt in deze context de term “risicoaanvaarding” op. De draagwijdte en betekenis van dat begrip worden echter niet altijd op uniforme wijze toegepast.332 Het is dan ook nodig om na te gaan wat onder deze term begrepen moet worden, om het te kunnen toepassen op de voetbalsector en na te gaan of theorie van de risicoaanvaarding zinvol te gebruiken is in de voetballerij. In het gewone taalgebruik verwijst het begrip risicoaanvaarding naar de feitelijke blootstelling aan risico’s die een mogelijk kans op schade inhouden. WILMS omschrijft risicoaanvaarding als volgt: “iemand die zich vrijwillig in een gevaarlijke situatie begeeft, en als gevolg hiervan schade ondervindt, moet geacht worden stilzwijgend de risico’s hiervan te hebben aanvaard, zodat hij moet instaan voor de gevolgen”. In dat kader is het nemen van een risico slechts foutief in zoverre het gaat om een “abnormaal” of “uitzonderlijk” risico.333 De juridische betekenis van de term in het kader van de sportbeoefening dekt echter een andere draagwijdte en stelt dat “het slachtoffer, uitdrukkelijk of stilzwijgend, afziet van de volledige verantwoordelijkheid te willen inroepen hoofdens de dader van het schadeverwekkend feit onder motivering dat hij ieder normaal en voorzienbaar risico inherent aan de sportbeoefening heeft geaccepteerd.” 334 De benamingen “abnormaal” of “uitzonderlijk” worden hier niet gehanteerd (zie infra).
Rb. Brussel 3 maart 2003, Sport & Recht 2002-03, 768. S. SONCK, “Wangedrag bij sportbeoefening en burgerlijke aansprakelijkheid”, 17. 332 M. ADAMS en M. VAN HOECKE, “Enkele rechtstheoretische en civielrechtelijke bedenkingen bij voetbal en aansprakelijkheid” (noot onder Gent 6 februari 1992), 576. 333 W. WILMS, “Risico-aanvaarding”, R.W. 1980-81, 1498-1500. (hierna verkort W. WILMS, “Risico-aanvaarding”) 334 J. MAESSCHALCK, “Aansprakelijkheid op de sportvelden”, in Werkgroep Sportrecht in Beweging (ed.), Handboek voor sportrecht, Brugge, Die Keure, 1995, 175. 330 331
65
Het juridische begrip blijkt meerduidig te zijn. Er kunnen onder de rechtsgeleerden twee visies worden onderscheiden omtrent de invulling van het concept van de risicoaanvaarding. 335 De minderheidsvisie bepaalt dat er een zelfstandige figuur van de risicoaanvaarding bestaat die de onrechtmatigheid van een bepaalde gedraging kan doen verdwijnen. De meerderheidsvisie ziet de risicoaanvaarding als loutere fictie waarvoor geen plaats is in ons rechtstelsel omdat we al het concept “fout van het slachtoffer” kennen. B]
Doorlichting strekkingen
De zelfstandige figuur van de risicoaanvaarding bestaat niet naar Belgisch recht. 336 Eerst zal die minderheidsvisie toch worden doorgelicht. Nadien zal stilgestaan worden bij het concept van de risicoaanvaarding als een feitelijk beoordelingselement. (i) RISICOAANVAARDING ALS ZELFSTANDIG JURIDISCH CONCEPT
Risicoaanvaarding is als zelfstandig concept –naar Belgisch recht – een fictieve constructie. Het effect ervan wordt geacht te liggen in de omstandigheid dat de risicoaanvaarding de onzorgvuldigheid van een gedraging en de daarmee samenhangende aansprakelijkheid kan opheffen. Daaruit volgt dat het slechts kan worden aangevoerd nadat er reeds een onrechtmatige gedraging in de vorm van een schending van de zorgvuldigheidsnorm heeft plaatsgevonden. Anders kan de onzorgvuldigheid niet worden opgegeven. 337 Er dient met andere woorden een “tweestappenredenering” gevolgd te worden: eerst wordt nagegaan of er sprake is van onrechtmatig gedrag en als dit het geval is, moet onderzocht worden of deze onrechtmatigheid moet worden geacht niet te bestaan vanwege de risicoaanvaarding, die in deze visie een rechtvaardigingsgrond uitmaakt.338 Dit beperkt toepassingsgebied van het concept is problematisch, aangezien in de toepassing van de risicoaanvaarding op een dergelijke manier een fundamentele ongelijkheid schuilt: het kan slechts worden toegepast ten voordele van de aangesproken partij.339 De positie van het slachtoffer wordt in deze visie, indien de risicoaanvaarding wordt aanvaardt, erg verzwakt in de zin dat iedere vorm van actie wordt ontnomen. Concreet wil dit zeggen dat het slachtoffer de gedeelde aansprakelijkheid in deze strekking niet zou kunnen inroepen en zelf moet instaan voor de geleden schade. Het is dus uitsluitend de aangesproken partij die voordeel haalt uit deze visie: indien geoordeeld wordt dat er in zijn hoofde sprake was van een onzorgvuldige gedraging, dan kan de aangesprokene zich beroepen op de “eigen fout’ van het slachtoffer, die uit de aanvaarding van het risico bestaat, waardoor hij volledig bevrijd wordt van enige aansprakelijkheid gezien de risicoaanvaarding zijn eigen onzorgvuldig gedrag opheft.
M. ADAMS en M. VAN HOECKE, “Enkele rechtstheoretische en civielrechtelijke bedenkingen bij voetbal en aansprakelijkheid” (noot onder Gent 6 februari 1992), 576. 336 F. HENDRICKX, Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport. Een juridisch overzicht., 61. 337 M. ADAMS, “Is risicoaanvaarding een zelfstandig juridisch concept?” (noot onder Antwerpen 25 juni 1993), RW 1993-94, 304. (hierna verkort M. ADAMS, “Is risicoaanvaarding een zelfstandig juridisch concept?” (noot onder Antwerpen 25 juni 1993)) 338 M. ADAMS en M. VAN HOECKE, “Enkele rechtstheoretische en civielrechtelijke bedenkingen bij voetbal en aansprakelijkheid” (noot onder Gent 6 februari 1992), 576. 339 M. ADAMS, “Is risicoaanvaarding een zelfstandig juridisch concept?” (noot onder Antwerpen 25 juni 1993), 304. 335
66
Dit is een visie die mijns inziens geen enkele ondersteuning verdient: het slachtoffer wordt hier tot twee maal toe benadeeld, terwijl de aangesprokene volledig vrijuit kan gaan. De eigen fout van de getroffene moet zeker in rekening worden gebracht in de aansprakelijkheidsbeoordeling, maar de rechter dient dan wel rekening te houden met de bijdrage van de respectievelijke fouten van het slachtoffer en de aangesprokene in het ontstaan van de schade om zo eventueel te besluiten tot een gedeelde aansprakelijkheid. Er bestaat geen rechtvaardiging om de foutieve gedraging van de aangesproken partij, enkel en alleen omwille van het feit dat het slachtoffer ook een fout heeft begaan, volledig teniet te doen. Zeker niet als bijdrage van de fout van eerstgenoemde partij zwaarder doorweegt op het ontstaan van de schade dan die van het slachtoffer. Indien de foutieve gedraging van het slachtoffer bewezen wordt, dan betekent dit dat beide partijen in de fout gaan en dienen ze bijgevolg samen in te staan voor de veroorzaakte schade. Daarom verdient deze minderheidsopvatting m.i. geen verdediging. (ii) RISICOAANVAARDING ALS FEITELIJK BEOORDELINGSELEMENT
In deze meerderheidsvisie wordt de figuur van de risicoaanvaarding minder eng ingekleed. Het kan alleen worden weerhouden als fout van het slachtoffer. Daaruit volgt dat risicoaanvaarding hoogstens een argument kan vormen om het slachtoffer zelf medeaansprakelijk te stellen indien aangetoond kan worden dat het nemen van bijzondere risico op zichzelf een fout uitmaakt in de zin van artikel 1382 BW. 340 Concreet wil dit zeggen dat risicoaanvaarding de rol speelt van een feitelijk beoordelingselement, in functie van een eventuele aansprakelijkheid van het slachtoffer.341 In deze opvatting kan risicoaanvaarding nooit tot gevolg hebben dat iets dat onrechtmatig was rechtmatig wordt.342 Het valt toe te juichen dat de meerderheid opteert voor deze zienswijze van het concept van de risicoaanvaarding. De aanwezigheid van een fout vanwege het slachtoffer in de zin van artikel 1382 BW mag hem enerzijds niet integraal benadelen in de zin dat hij volledig zelf moet instaan voor de geleden schade, zoals het geval is bij de minderheidsvisie, maar mag hem anderzijds ook niet bevoordelen in de zin dat hij ondanks zijn fout een volledige schadevergoeding kan genieten. Het is namelijk goed mogelijk dat het slachtoffer zichzelf door een bepaalde gedraging heeft blootgesteld aan een onverantwoord risico. Het nemen van die extreme risico’s kan gekwalificeerd worden als een foutieve gedraging in de zin van artikel 1382 BW. In tegenstelling tot de minderheidsopvatting doet de fout van het slachtoffer de aansprakelijkheid van de aangesproken dader niet teniet, maar laat de ruimte open voor de rechter om eventueel te besluiten tot een verdeling van de aansprakelijkheid. Men zal in deze opvatting de aansprakelijkheid dan moeten verdelen op basis van de ernst van de fout van respectievelijk de dader en het slachtoffer. De feitelijke omstandigheden zullen hier belangrijk zijn.
M. ADAMS en M. VAN HOECKE, “Enkele rechtstheoretische en civielrechtelijke bedenkingen bij voetbal en aansprakelijkheid” (noot onder Gent 6 februari 1992), 576. 341 F. HENDRICKX, Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport. Een juridisch overzicht., 62. 342 R. DE CORTE, Overzicht van het Burgerlijk recht, Mechelen, Kluwer, 2003, 568. (hierna verkort R. DE CORTE, Overzicht van het Burgerlijk recht) 340
67
Men kan zich hier echter afvragen of de figuur van de risicoaanvaarding in de voetbalsport, ook in deze minder enge vorm, enige meerwaarde biedt aan het foutcriterium van artikel 1382 BW. Deze bedenking zal hieronder nader besproken worden. C]
Risicoaanvaarding in de voetbalcontext: een overbodig concept
De meerderheidsvisie luidt dat het concept van de risicoaanvaarding enkel kan worden weerhouden als fout van het slachtoffer. In beginsel bestaat in dat kader deze fout uit het nemen van “bijzonder groot, abnormaal of excessief is en niet behoort tot de gewone risico’s die door eenieder dagelijks worden genomen”.343 Het genomen risico moet een buitensporig karakter vertonen om als burgerrechtelijke foutieve gedraging aanzien te worden.344 Het gaat dus om een beoordeling vanuit de houding van het slachtoffer. In onze samenleving is het louter beoefenen van de voetbalsport echter geen daad die niet gesteld zou worden door een normaal voorzichtig en redelijk persoon.345 Ook in de rechtspraak werd bevestigd dat het louter deelnemen aan een voetbalspel geen abnormaal risico inhoudt. 346 Het voetbalveld opstappen is met andere woorden geen onzorgvuldige gedraging (in hoofde van het slachtoffer) in de zin van artikel 1382 BW. In dat verband bestaat er dus geen enkele reden om de figuur van de risicoaanvaarding op te werpen. Risicoaanvaarding bij sportbeoefening wordt als volgt ingevuld: “sportbeoefenaars nemen met kennis van het aan de sportbeoefening verbonden en derhalve voorzienbare schaderisico deel aan die sportbeoefening en moeten derhalve zelf de schade dragen wanneer het risico zich verwezenlijkt”. 347 Uit deze omschrijving kan geenszins een burgerrechtelijke fout vanwege het slachtoffer gepuurd worden, terwijl de meerderheid net stelt dat de theorie van de risicoaanvaarding enkel kan worden weerhouden als fout van het slachtoffer. De vraag die hier dus gesteld kan worden is of de rechtsfiguur van de risicoaanvaarding in het voetbal überhaupt iets toevoegt aan het burgerlijk foutcriterium van artikel 1382 BW bij de beoordeling van het gedrag van de aangesproken speler. De rechtsfiguur van de risicoaanvaarding kan misschien wel voorhanden zijn in het kader van bepaalde specifieke spelsituaties, maar komt in essentie eigenlijk neer op een omschrijving van het foutvereiste, aangezien iedere individu die zich blootstelt aan een risico die een normaal zorgvuldig mens in dezelfde omstandigheden zou vermijden, in principe een burgerrechtelijke fout begaat. 348 Dat zijn dan niet de ‘gewone’ risico’s, maar de risico’s die als “abnormaal” of “uitzonderlijk” omschreven kunnen worden (zie infra). Globaal gezien kan het concept van de risicoaanvaarding in de voetbalsport als overbodig gezien worden. Het voegt namelijk niets toe aan de toepassing van artikel 1382 BW die met zich meebrengt dat het
H. NEIRYNCK, “Het strafrecht tussen de krijtlijnen”, (noot onder Cass. 9 januari 1996), A.J.T. 1996-97, 426. (hierna verkort H. NEIRYNCK, “Het strafrecht tussen de krijtlijnen”, (noot onder Cass. 9 januari 1996)) 344 W. WILMS, “Risico-aanvaarding”, 1501. 345 S. SONCK, “Voetbalsport: fouten, gele kaarten en burgerrechtelijke aansprakelijkheid, of voetbalwangedrag in het licht van de artikelen 1382 e.v.” (noot onder Brussel 30 juni 1986), 1615. 346 Vred. Sint-Jans-Molenbeek 3 oktober 1989, T.Vred. 1991, 217. 347 L. CORNELIS en I. CLAEYS, “Sport en aansprakelijkheid – Een stand van zaken”, 594. 348 S. SONCK, “Voetbalsport: fouten, gele kaarten en burgerrechtelijke aansprakelijkheid, of voetbalwangedrag in het licht van de artikelen 1382 e.v.” (noot onder Brussel 30 juni 1986), 1615. 343
68
slachtoffer dient aan te tonen dat er sprake is van een foutieve gedraging vanwege de tegenspeler om een schadevergoeding te kunnen bekomen. De aanvaarding van de inherente risico’s doet hier niet ter zake. Graag wil ik nogmaals de rol van de feitelijk omstandigheden in het kader van de zorgvuldigheidsnorm benadrukken. Om te bepalen of een gedraging foutief is, dient rekening gehouden te worden met de specifieke feitelijke omstandigheden. Daardoor is het mogelijk om eenzelfde gedraging op een verschillende wijze te beoordelen (zie supra). Zoals eerder aangehaald, vormt een voetbalwedstrijd een specifieke omstandigheid die te onderscheiden is van het maatschappelijk verkeer in de zin dat de risicograad en de foutdrempel hoger liggen. Er is met andere woorden een hogere gevaarsdrempel. 349 De eerder besproken duwfout of een sliding tackle zal in die zin in beginsel niet aanzien worden als een foutieve gedraging. De al dan niet aanvaarding van de spelers van de hogere risico’s die inherent zijn aan het voetbal speelt hier dus eigenlijk geen rol. Die risico’s vormen gewoon een kenmerk van de concrete feitelijke omstandigheid die een voetbalwedstrijd is. De rechter dient gewoon rekening te houden met de omstandigheid om uit te maken of er sprake is van een burgerrechtelijke foutieve gedraging, waardoor er eigenlijk een normale toepassing is van de zorgvuldigheidsnormtheorie. Mijns inziens moet men dus een gepleegde actie op het voetbalveld bekijken vanuit het standpunt van de aangesprokene en niet vanuit deze van de getroffene. Bij de beoordeling of de handeling van een speler aanleiding kan geven tot aansprakelijkheid moeten de rechters niet redeneren dat het slachtoffer bepaalde risico’s heeft aanvaard en bijgevolg de aansprakelijkheid niet kan inroepen, maar soeverein bepalen of een dergelijk gedraging vanwege de aangesproken speler in de specifieke feitelijke omstandigheid van de voetbalsport als foutief in de burgerlijke zin kan worden aangemerkt. Aan de basis van het verschil in beoordeling van eenzelfde gedraging in het maatschappelijk verkeer ligt de omstandigheid aan de basis en niet de risicoaanvaarding van de speler. Deze zienswijze wordt ook gesteund door SONCK. Hij stelt dat er geen beroep hoeft gedaan te worden op de theorie van de risicoaanvaarding om te stellen dat inherente voetbalhandelingen, als “het duwen met de schouder, het uitvoeren van een sliding tackle, het hard op doel schieten enz., geen foutieve gedragingen in de burgerlijke zin hoeven te zijn, ondanks het feit dat ze schade (i.e. blessures) kunnen veroorzaken bij andere voetballers”.350 Dit zijn stuk voor stuk handelingen die eigen zijn aan een voetbalwedstrijd en het is derhalve mogelijk dat dergelijke gedragingen niet als foutief worden aangemerkt, terwijl eenzelfde actie in het maatschappelijk verkeer wel een fout ex art.1382 uitmaakt. Ook ADAMS sluit zich aan bij deze visie en pleit er dan ook voor om het gebruik van de risicoterminologie uit het juridisch taalgebruik te weren. 351 Er bestaan stellingen die jammerlijk beweren dat de zorgvuldigheidsnorm minder streng wordt toegepast met betrekking tot sporters aangezien ze niet aansprakelijk gesteld kunnen worden voor een banale,
N. GEELHAND en P. VERBEECK, “Risico-aanvaarding, een nieuwe uitsluitingsgrond van extra-contractuele aansprakelijkheid?, RW 1981-82, 1938. 350 S. SONCK, “Voetbalsport: fouten, gele kaarten en burgerrechtelijke aansprakelijkheid, of voetbalwangedrag in het licht van de artikelen 1382 e.v.” (noot onder Brussel 30 juni 1986), 1615. 351 M. ADAMS, “Is risicoaanvaarding een zelfstandig juridisch concept?” (noot onder Antwerpen 25 juni 1993), 305. 349
69
doodgewone of alledaagse fout. 352 Een dergelijke opvatting kan onterecht doen uitschijnen dat een speler slechts een aansprakelijkheidsveroordeling kan riskeren indien er sprake is van een “zware of opzettelijke” fout. Deze bewering verdient geen steun, aangezien het feit dat dergelijke gedragingen niet als foutief worden aangemerkt (en de foutdrempel dus hoger ligt) niet ligt in de zogezegde minder strenge toepassing van de zorgvuldigheidsnorm, die in beginsel voor iedereen dezelfde is, maar wel in de concrete omstandigheid die de sport nu eenmaal is. D]
Onnodige toepassing van de figuur van de risicoaanvaarding in de voetbalrechtspraak
In de Belgische rechtspraak wordt het figuur van risicoaanvaarding als feitelijk beoordelingselement vaak opgeworpen, terwijl dat overbodig is. Onder deze tussentitel zal geïllustreerd worden hoe men in de rechtspraak soms verwijst naar de theorie van de risicoaanvaarding of de zogezegde minderstrenge invulling van de zorgvuldigheidsnorm bij sportbeoefenaars, terwijl men in feite gewoon het foutcriterium in de zin van artikel 1382 BW toepast, rekening houdend met de specifieke feitelijke omstandigheden van het voetbalspel. Cassatie oordeelde bijvoorbeeld dat de spelers uiteraard de risico’s van het voetbalspel moeten dragen, maar die aanvaarding “slechts binnen de grenzen van de sportregels” speelt. 353 Wederom kan gesteld worden dat deze aanvaarding er niet toe doet. Of de gedraging van de tegenspeler al dan niet aanleiding zal geven tot aansprakelijk, zal afhangen van het gegeven of een normaal zorgvuldig en omzichtig voetballer in dezelfde (spel)situatie ook een dergelijke handeling zou doen. Tevens zijn de spelregels allerminst determinerend bij de beoordeling van een burgerrechtelijke fout (zie supra). In een andere zaak haalde het Hof van beroep te Brussel aan dat de rechtspraak minder geneigd is om schadeverwekkende handelingen die tijdens een wedstrijd plaatsgrijpen als onrechtmatig te beschouwen omdat “de zorgvuldigheidsplicht van de spelers minder belangrijk is dan in het algemeen verkeer”.354 Deze uitdrukking is ongeoorloofd. De zorgvuldigheidsplicht is voor elke burger dezelfde en is in geen geval kleiner voor de sportbeoefenaar.355 Wel kan een handeling in de context van het voetbal niet als foutief worden aanzien, terwijl eenzelfde handeling in het maatschappelijk verkeer wel een foutieve gedraging uitmaakt in de zin van artikel 1382 BW. De oorzaak daarvan ligt echter in de verschillende feitelijke situaties (zie supra). De raadsheren stellen verder dat “de aanvaarding van het risico die wezenlijk verbonden is aan de sport (door het slachtoffer) niet impliceert dat die deelnemer alle nadelige gevolgen van de sportbeoefening moet dragen en in geen geval verhaal zou hebben voor mogelijke slagen of kwetsuren”.356 Er wordt gesteld dat een voetbalspeler “gevaarlijk spel” niet moet aanvaarden. In dit arrest werd de visie van WINANTS357 geuit dat “de speler de risico’s heeft kunnen evalueren en aanvaarden door het zich baseren op de spelers, waardoor de niet-naleving van deze regels een ander en groter risico schept dan waarmee wordt S. SONCK, “Voetbalsport: fouten, gele kaarten en burgerrechtelijke aansprakelijkheid, of voetbalwangedrag in het licht van de artikelen 1382 e.v.” (noot onder Brussel 30 juni 1986), 1615. 353 Cass. 9 januari 1996, Arr. Cass. 1996, nr.19, 33. 354 Brussel 30 juni 1986, RW 1986-87, 1611. 355 S. SONCK, “Wangedrag bij sportbeoefening en burgerlijke aansprakelijkheid”, 16. 356 Brussel 30 juni 1986, RW 1986-87, 1611. 357 A. WINANTS, “Sport en strafrecht” (noot onder Antwerpen 4 december 1981), RW 1982-83, 2556. 352
70
ingestemd.” Naast het gegeven dat in casu nogmaals een te grote waarde gehecht werd aan de spelregels in de aansprakelijkheidsleer (zie supra), hoefde ook in dit arrest de risicoaanvaarding niet gehanteerd te worden in de aansprakelijkheidsbeoordeling door de rechter. In casu ging het om een sliding tackle die “op een overdreven onvoorzichtige of onhandige manier” was toegepast. Het is de wijze van uitvoering van de, in beginsel toegelaten, tackle die de reden is waarom de pleger van de tackle aansprakelijk gesteld kan worden en niet omdat een dergelijke tackle niet onder de door het slachtoffer aanvaarde risico’s van het voetbalspel valt. Het is positief dat de rechters een slachtoffervriendelijke houding aannemen in de zin dat ze stellen dat een slachtoffer agressieve, onzorgvuldig uitgevoerde tackles niet heeft aanvaard en de plegers van dergelijke handelingen niet vrijuit laat gaan, maar moeten beseffen dat ze diezelfde houding kunnen behouden zonder enig beroep te moeten doen op de figuur van de risicoaanvaarding. Men hoeft enkel de zorgvuldigheidsnorm toe te passen: een agressieve, onzorgvuldig uitgevoerde handeling (tackle) zou een normaal voorzichtig en redelijke voetballer mijden, waardoor deze handeling een fout uitmaakt in de zin van artikel 1382 BW en de dader op die manier aansprakelijk gesteld kan worden. Het regelmatig in aanmerking nemen van de theorie van de risicoaanvaarding in de voetbalsport moet ophouden. Deze materie kan afgesloten worden met een goede tip die CORNELIS en CLAEYS in dat kader hebben voor de raadsheren: “In de plaats van vast te stellen dat het slachtoffer het risico van de geleden schade geenszins heeft aanvaard, zouden de hoven en rechtbanken, teneinde aan de verwarring een einde te maken, derhalve dienen te beslissen dat de aansprakelijkheidsregels door een zgn. aanvaarding van het risico niet kunnen worden beïnvloed, te meer die aanvaarding geen rechtvaardigingsgrond is, waardoor de fout van de aangesprokene zou worden uitgesloten.” 358
358
L. CORNELIS en I. CLAEYS, “Sport en aansprakelijkheid – Een stand van zaken”, 594.
71
§5 FOUT VAN HET SLACHTOFFER Een speler die een blessure oploopt waarvoor een tegenspeler aansprakelijk is, kan ook zelf in de fout zijn gegaan. De auteur van een tackle tracht soms te wijzen op de fout van het slachtoffer in een poging om zijn aansprakelijkheid volledig te ontlopen. Die fout sluit echter niet uit dat de beklaagde zich schuldig maakte aan een gebrek van voorzichtigheid of voorzorg, die in causaal verband met de lichamelijke schade staat. 359 Het bestaan van een eventuele fout van het slachtoffer kan wel het gevolg hebben dat de rechter besluit dat er sprake is van een gedeelde aansprakelijkheid, wanneer die fout eveneens causaal verband met de opgelopen schade vertoont. De rechter zal hierbij de verdeling baseren op de bijdrage van ieders fout op het ontstaan van de schade.360 De geblesseerde speler zal in die hypothese een deel van de opgelopen schade zelf moeten vergoeden.361 Indien de aangesproken speler echter een opzettelijke fout beging, dan kan hij zich niet beroepen op de onopzettelijke fout van de benadeelde. De opzettelijke fout verbreekt als het ware het causaal verband tussen de schade en de niet-opzettelijke fout.362 Onder opzet dient “de bedoeling om schade te berokkenen” begrepen te worden.363 Zoals later zal blijken, is dit bewijs m.b.t. een gedraging in de voetballerij zeer moeilijk te leveren (zie infra). In de voetbalsport zou het criterium van de fout van het slachtoffer bijvoorbeeld kunnen oprijzen wanneer een aanvaller bij een scoringspoging te hevig in duel gaat met een doelman, terwijl die laatste van zijn kant te onbesuisd in de voeten van de aanvaller duikt. Dit is echter een feitenkwestie. Zo was er een zaak waarin de aansprakelijke speler een dergelijk argument opwierp, maar waarbij de rechter van oordeel was dat de gedraging waarbij “een doelman bij een aanval van een tegenstrever voor zijn doel in de richting van de voeten van deze tegenstander duikt in een poging om de bal te stoppen, een handeling uitmaakt die elke normale doelman tijdens een voetbalwedstrijd zou doen”. Het feit dat de doelman bij een dergelijke poging de bal niet pakt of tegenhoudt, verandert niets aan dit oordeel. 364 De aangesproken speler kan uitzonderlijk wel ontsnappen aan zijn persoonlijke aansprakelijkheid in de zin van art.1382 BW wanneer de fout van het slachtoffer voor de hem een volkomen onvoorzienbare en onoverkomelijke gebeurtenis vormt, onafhankelijk van zijn wil. In dat geval kan die fout door de beklaagde als een rechtvaardigingsgrond worden ingeroepen,365 want de vereiste van de voorzienbaarheid van de schade (zie supra) is hier dan niet aanwezig, waardoor er in feite geen sprake kan zijn van een foutieve gedraging in de zin van artikel 1382 BW. In het kader van de voetbalsport werd hiervan echter geen voorbeeld in de rechtspraak aangetroffen.
ibid, 576. Cass. 4 februari 2008, Pas. 2008, I, 329. 361 ibid, 584. 362 H. BOCKEN en I. BOONE, Inleiding tot het schadevergoedingsrecht, 86-87. 363 Cass. 6 november 2007, RW 2007-08, 1716. 364 Rb. Gent 18 februari 2000 TGR 2000, 105. 365 Cass. 14 januari 1974, Arr. Cass. 1974, 532. 359 360
72
§6 SLIDING TACKLE Een vaak voorkomende oorzaak van blessures is de ‘sliding tackle’. In principe maakt de tackle een beweging uit die inherent is aan het voetbal en in beginsel toegestaan is volgens de spelregels. Het is een aanvaarde en erkende balveroveringstechniek in de voetballerij. Een speler in de slachtofferrol dient in te zien dat het risico op een blessure door de tackle inherent is aan een voetbalwedstrijd als feitelijke omstandigheid, hoe zwaar de opgelopen verwondingen ook zijn. Reeds vroeg in de jaren ’80 besliste het Hof van Beroep van Antwerpen dat “het beoefenen van de voetbalsport en het betwisten van wedstrijden noodzakelijk de mogelijkheid van lichamelijke contacten bij het betwisten van de bal impliceert, waarbij het gevaar bestaat dat er kwetsuren opgelopen worden”.366 Daaruit mag men geenszins afleiden dat een tackle in het voetbal in alle omstandigheden geen onzorgvuldige gedraging uitmaakt.367 De rechters dienen na te gaan of de uitgevoerde tackle niet gekwalificeerd kan worden als een gedraging die gekenmerkt is door flagrante onvoorzichtigheid, onhandigheid
of
gebrek
aan
voorzorg. 368
Met
andere
woorden:
de
uitvoering
van
deze
balveroveringstechniek moet getoetst worden aan het criterium van het gedrag van de normaal voorzichtig en vooruitziend voetballer.369 De timing, uitvoering en de intensiteit van een tackle zijn belangrijke aspecten in de beoordeling of een tackle al dan niet de aansprakelijkheid met zich meebrengt. In beginsel betekent een laattijdig uitgevoerde sliding tackle een schending van bovenstaand foutcriterium. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer de bal zich reeds achter een speler bevindt op het moment hij de tackle wil aanvatten. 370 Men gaat hierbij na of de bal al dan niet bespeelbaar was. Wat een normaal voorzichtig en vooruitziend voetballer wel is toegestaan – en dus niet als laattijdig wordt beschouwd – is om te tackelen op het moment de opponent de bal wou trappen.371 Indien een speler met andere woorden een tackle aanvangt op het moment dat zijn opponent nog in het bezit is van de bal, maar dat niet meer het geval is wanneer de ingreep beëindigd werd, dan zal de gepleegde handeling niet als laattijdig aanzien worden.372 Het zou echter te gemakkelijk zijn om te verkondigen dat elk tijdig uitgevoerde tackle nooit een fout kan uitmaken. Er moet namelijk gekeken worden naar de uitvoering van die speltechniek. Globaal gezien mag men stellen dat de uitvoering van een sliding tackle met een ongehoord geweld (i.c. met een ongewone, ongelooflijke overdreven kracht) een burgerrechtelijke fout uitmaakt in de zin van art. 1382 B.W. De ontstentenis aan opzettelijkheid is dienaangaande irrelevant. 373 Zo maakt een voetbalspeler die met de twee voeten vooruit tackelt, zich niet immuun tegen een burgerrechtelijke aansprakelijkheidsveroordeling.374 Ook
Antwerpen 4 december 1981, RW 1382-83, 2554. Gent 22 november 2002, NJW 2002-03, 93. 368 Rb. Gent 23 januari 1989, TBBR 1990, 86. 369 Luik 11 april 1995, RGAR 1997, 12710. 370 Gent 22 november 2002, NJW 2002-03, 93. 371 Rb. Brussel 3 maart 2003, Sport & Recht 2002-03, 768. 372 Gent 12 oktober 1990, RW 1993-94, 51. 373 Luik 11 april 1995, RGAR 1997, 12710. 374 Gent 22 november 2002, NJW 2002-03, 93 en Gent 12 oktober 1990, RW 1993-94, 51. 366 367
73
een sliding met het gestrekt been vooruit, waarbij het schoeisel net onder de knie van de tegenspeler terechtkomt, maakt een foutieve gedraging uit ex artikel 1382 BW.375 Vaak wordt ook gekeken of men de bal of de man speelde. 376 Men oordeelt dat er een schending is van de zorgvuldigheidsnorm indien de tegenstander eerder wordt geraakt dan de bal. 377 De beoordeling van een gepleegde tackle zal dus vooral een feitenkwestie uitmaken, rekening houdend met de concrete omstandigheden. Een voetballer moet beseffen dat hij slechts als een normaal voorzichtig en redelijk sporter zal beschouwd worden indien hij slechts de kracht aanwendt die, onder de omstandigheden, nodig maar voldoende is om het sportieve doel te bereiken. Hij zal bijgevolg burgerrechtelijk (en strafrechtelijk) aansprakelijk gesteld kunnen worden indien een grotere kracht ontwikkeld werd dan vereist voor het bereiken van dat doel. 378 De besproken gelaakte wijzen van uitvoering gaan de grenzen van een normaal voetbalspel te buiten en in die gevallen worden de normale risico’s op fysiek letsels, die samenhangen met het aan de voetbalsport eigen fenomeen van lichamelijke confrontaties bij het betwisten van de bal, overstijgt.379
Antwerpen 22 maart 2006, RW 2009-2010, 879. Rb. Brussel 3 maart 2003, Sport & Recht 2002-03, 768. 377 ibid, 769. 378 Cass. 8 november 1976, Arr. Cass. 1977, 274. 379 J. DE HENDT en S. VERHELST, “De aanpak van strafrechtelijke problemen in de sport door private organisaties: de Koninklijk Belgische Voetbalbond als casestudy”, NC 2012, 30. 375 376
74
§7 RISICOAANSPRAKELIJKHEID VAN DE CLUB-AANSTELLER & BEPERKING PERSOONLIJKE AANSPRAKELIJKHEID VAN EEN VOETBALLER-WERKNEMER A]
De club als aansteller van de speler (artikel 1384 lid 3 BW)
Beroepsvoetballers worden gekwalificeerd als werknemers van de club. Die club moet als werkgever, i.c. als aansteller, rekening houden met de risicoaansprakelijkheid voor de schade die aangestelden aan derden veroorzaken. Dit ligt vervat in artikel 1384, derde lid van het Burgerlijk Wetboek. Een sportclub ontsnapt niet aan deze aansprakelijkheidsgrond.380 Aangestelden zijn degenen die in ondergeschikt verband werk uitvoeren voor een ander.381 De verhouding van ondergeschiktheid bestaat zodra die andere persoon, i.c. de aansteller, zijn gezag en toezicht op de daden van de aangestelde in feite kan uitoefenen.382 Feitelijke ondergeschiktheid volstaat om als aangestelde gekwalificeerd te worden, ook al wordt het werk onbezoldigd en buiten contract om verricht. Het begrip dekt dus een veel ruimere lading dan dat van een werknemer, die een juridische band van ondergeschiktheid impliceert. Men mag dus duidelijk stellen dat alle werknemers, en dus ook beroepsvoetballers, aangestelden zijn. Aanstellers zijn zij die voor eigen rekening, in feite gezag en toezicht, op de daden van de aangestelden kunnen uitoefenen.383 De feitelijke gezagsverhouding en niet de juridische band van ondergeschiktheid tussen een werknemer en werkgever is doorslaggevend. Het bestaan van een juridische verhouding tussen een werknemer en een werkgever gebonden door een arbeidsovereenkomst valt namelijk niet noodzakelijk samen met de feitelijke gezagsverhouding. Daarom mag men uit het bestaan van een arbeidsovereenkomst niet automatisch afleiden dat de werkgever steeds handelt als aangestelde van zijn werkgever.384 In de voetbalwereld worden bijvoorbeeld regelmatig spelers verhuurd door de ene voetbalclub aan de andere. Het is de hurende club die dan in feite het effectieve, actuele gezag van leiding en toezicht op de aangestelde speler uitoefent en op die manier conform bovengenoemd artikel burgerlijk aansprakelijk gesteld kan worden. De feitelijke situatie is dus van essentieel belang. De aansteller is in principe enkel aansprakelijk voor fouten door de aangestelde begaan in de bediening waartoe hij gebezigd werd. Men moet dit zeer ruim interpreteren in de zin dat het schadegeval, zoals het zich in concreto voordeed, niet zou hebben plaatsgehad zonder de tewerkstelling. Er moet met andere woorden dus een causaal verband bestaan tussen de fout en de tewerkstelling. In de context van het voetbal is het voetbalveld de natuurlijke werkplaats van een voetballer en kan elke onrechtmatige daad op dat veld gezien worden als een fout begaan in de bediening waartoe de speler gebezigd werd. De aansteller beschikt, conform artikel 1384, derde lid BW niet over de mogelijkheid om tegenbewijs te leveren geen fout te hebben begaan. De bijzondere aansprakelijkheid door voornoemd artikel ten laste legt van de aansteller is gebaseerd op een absoluut vermoeden van fout in hoofde van de aansteller. Een C. COOMANS, J. MAESSCHALCK en S. VAN MULDERS, Sportrecht in beweging, 92. H. BOCKEN en I. BOONE, Inleiding tot het schadevergoedingsrecht, 179. 382 Cass. 3 januari 2002, Arr. Cass., nr.2, 9. 383 Cass. 22 januari 2007 (3de kamer), Arr. Cass., nr.35, 136. 384 Cass. 3 januari 2002, Arr. Cass., nr.2, 9. 380 381
75
tegenbewijs dat deze laatste geen fout geeft begaan, doet zijn aansprakelijkheid dus niet verdwijnen. Het gaat in dit geval om een risicoaansprakelijkheid.385 De club kan enkel ontsnappen aan haar aansprakelijkheid indien het bewijs levert dat de schade niet veroorzaakt werd door een fout van haar speler tijdens en naar aanleiding van de bediening.386 Bij een overtreding tijdens een match (of training) zal dit dus nogal moeilijk zijn. In de praktijk probeerde een ploeg uit Vierde Nationale de opgelopen schade te verhalen op de speler én op de bestuursleden van zijn voetbalclub. Op dit niveau werd echter gesteld dat er geen aanwezigheid was van de noodzakelijke gezagsverhouding tussen de speler en de club voor de toepassing van artikel 1384, lid 3 BW.387 In
het
professionele
eersteklassevoetbal
vinden
we
ook
een
toepassingsgeval
van
deze
aansprakelijkheidsgrond. In de zaak-Lozano, die verder uitgebreid besproken zal worden, trachtte slachtoffer Lozano de club van beklaagde Desloover, SV Waregem, op grond van artikel 1384 van het Burgerlijk Wetboek aan te spreken voor de opgelopen schade veroorzaakt door zijn speler. De Gentse beroepsrechter gaf Luzano gelijk aangezien het niet betwist werd dat speler Desloover verbonden was door een arbeidsovereenkomst met zijn club en de fout begaan werd tijdens de uitoefening van zijn beroepsactiviteit (i.c. tijdens een wedstrijd in clubverband).388 B]
Beperking persoonlijke aansprakelijkheid speler-werknemer: artikel 18 Arbeidsovereenkomstenwet
In beginsel kan een geblesseerde speler zich als slachtoffer voor de vergoeding van zijn schade zowel richten tot de club van de aansprakelijke speler (aansteller) als tot de speler zelf.389 In dat kader moet echter een belangrijke nuance gemaakt worden die vervat ligt in artikel 18 van de Arbeidsovereenkomstenwet: “Ingeval de werknemer bij de uitvoering van zijn overeenkomst de werkgever of derden schade berokkent, is hij enkel aansprakelijk voor zijn bedrog en zijn zware schuld. Voor lichte schuld is hij enkel aansprakelijk als die bij hem eerder gewoonlijk dan toevallig voorkomt”. Enkel de voetballer die door een arbeidsovereenkomst verbonden zijn met hun club kunnen op deze beperking van de persoonlijke aansprakelijkheid beroep doen. Amateurspelers kunnen er zich met andere woorden niet op beroepen. De speler-werknemer zal in het geval van een foutieve gedraging op het voetbalveld dus enkel t.o.v. derden, i.c. de geblesseerde speler en diens club, (en t.o.v. zijn eigen club-werkgever) aansprakelijk gesteld kunnen worden indien er sprake is van een opzettelijke fout, zware fout of gebruikelijke lichte fout. 390 Voor de schade die het gevolg is van een gewone fout is de werknemer niet persoonlijk aansprakelijk. De begrippen opzet en zware fouten worden echter niet nader gepreciseerd in de wettekst. Cassatie stelt dat er sprake is van opzet indien men bewust een handeling stelt met het doel schade te veroorzaken.391 Bij de vaststelling van de aanwezigheid van een zware fout speelt het bewustzijn van de verweerder van de R. DE CORTE, Overzicht van het Burgerlijk recht, 568. H. BOCKEN en I. BOONE, Inleiding tot het schadevergoedingsrecht, 183. 387 Brussel 30 juni 1986, RW 1986-87, 1610. 388 Gent 6 februari 1992, RW 1992-93, 574. 389 R. DE CORTE, Overzicht van het Burgerlijk recht, 573. 390 H. BOCKEN en I. BOONE, Inleiding tot het schadevergoedingsrecht, 117. 391 Cass. 6 november 2002, JT 2003, 310. 385 386
76
waarschijnlijkheid van de schade (voorzienbare schade, zie supra) een essentiële rol. Het feit dat een fout strafrechtelijk gesanctioneerd is, betekent niet dat er automatisch sprake is van een zware fout. 392 Indien de geblesseerde speler zijn vraag om vergoeding richt tot de aansteller, dan is het gewone stelsel van toepassing, wat wil zeggen dat de club aansprakelijk is voor elke fout, zelfs de lichtste (zie supra).393 Artikel 18 Arbeidsovereenkomstenwet heeft geen invloed op de risicoaansprakelijkheid van de aansteller op grond van artikel 1384, derde lid BW. Indien aan de toepasselijke voorwaarden is voldaan, kan het slachtoffer de club aanspreken, zelfs al kan de betrokken speler niet persoonlijk aansprakelijk gesteld worden. Ook voor de werkgever-club vormt artikel 18 Arbeidsovereenkomstenwet een belangrijke nuance. In beginsel kan de club als aansteller regres uitoefenen tegen zijn speler. Door voornoemd artikel kan de club die o.b.v. artikel 1384, derde lid BW een schadevergoeding diende te betalen aan de geblesseerde speler, als werkgever van de aansprakelijke speler, echter enkel overgaan tot het terugvorderen van het door hem uitbetaalde bedrag in de drie hierboven opgesomde gevallen.394
Pol. Hasselt 9 maart 1979, RW 1979-80, 51. R. DE CORTE, Overzicht van het Burgerlijk recht, 574. 394 M. ABOUDI, “Sportongevallen en sociale zekerheid”, 1540. 392 393
77
§8 VOETBALRECHTSPRAAK In dit stuk zullen een aantal vonnissen en arresten besproken worden waarin de rechters moesten oordelen over de aansprakelijkheid van een voetballer. Die bespreking zal duidelijk maken dat het een feitenkwestie betreft waarin de rechter autonoom oordeelt op basis van de specifieke omstandigheden van een voorval. Men moet deze rechtspraak echter kritisch analyseren, want sommige rechters besluiten soms dat er sprake is van een onzorgvuldige gedraging in hoofde van een voetbalspeler in de zin van artikel 1382 BW zonder dat daar evenwel een gepaste motivering achter schuilt en in die zin te streng zijn. De voetbalsport dient toegejuicht te worden omwille van de positieve rol in de maatschappij, zoals lichaamsbeweging, sociaal contact bij spelers en supporters, ontspanning, broodwinning, enz. Men moet, zoals hiervoor al meermaals benadrukt, inzien dat fysiek contact eigen is aan de specifieke omstandigheid die een voetbalwedstrijd is. In sommige gevallen is het zeker verdedigbaar om tot aansprakelijkheid te besluiten indien er onzorgvuldig gedrag met de beoefening van het voetbalspel gemoeid is, maar men mag niet doen uitschijnen dat men voor elke uitgevoerde tackle een aansprakelijkheidsveroordeling moet vrezen, zonder dat er effectief sprake is van een onzorgvuldige gedraging die een normaal zorgvuldig voetballer in dezelfde situatie geplaatst zou nalaten. Indien er bovendien te weinig bewijzen voorhanden zijn die de onzorgvuldigheid van een handeling aantonen (bv. bij wedstrijden in lagere afdelingen waar er geen televisiebeelden beschikbaar zijn, de scheidsrechter niet in de ideale positie stond om een objectief oordeel te vellen (bv. 40 meter van de plaats van het schadegeval) en de aanwezige supporters en spelers een subjectieve visie hebben naargelang de ploeg waarvoor ze supporteren/spelen), dient de rechter van een aansprakelijkheidsveroordeling af te zien. A]
Brussel 30 juni 1986395
Een sliding tackle veroorzaakte een dubbele beenbreuk bij een voetbalspeler tijdens een wedstrijd in Vierde Nationale. Het betrof een zware ingreep waarvoor de speler in kwestie door een scheidsrechter bestraft werd met een gele kaart, terwijl het slachtoffer ruim vijf maand volledig arbeidsongeschikt was. Dat maakt natuurlijk de schade uit, die in principe geen criterium mag zijn bij de beoordeling of er al dan niet sprake is van een burgerrechtelijk foutieve gedraging (zie supra). In beroep werd de speler aansprakelijk geacht voor de schade geleden door het slachtoffer. Het Hof van Beroep te Brussel hanteerde twee criteria om de aansprakelijkheid vast te stellen: ten eerste moet de speler zich houden aan de specifieke regels die tot doel hebben de veiligheid van de spelers te waarborgen en ten tweede moet men zich te allen tijde gedragen als een normaal zorgvuldig en voorzichtig voetbalspeler in dezelfde omstandigheden. Het ontbreken van een van die twee elementen kan een aansprakelijkheidsveroordeling tot gevolg hebben voor de betrokkene. Het hof stelde dat de in beginsel toegelaten tackle op een onvoorzichtige en onhandige manier is toegepast. De meerderheid van aanwezige getuigen verklaarde dat de dader hetzij het slachtoffer heeft gespeeld en niet de bal, hetzij de fout opzettelijk gepleegd heeft omdat de bal niet meer bespeeld kon worden. De supporters van de eigen club van de 395
Brussel 30 juni 1986, RW 1986-87, 1612.
78
aangesproken speler zouden volgens een getuige eveneens hebben verklaard dat de die speler niet aan zijn proefstuk toe was en dat zij beschaamd waren. De rechter moet echter zeer kritisch omgaan met verklaringen van getuigen die de gedaante aannemen van spelers en/of supporters. Deze bemerking zal echter onder hoofdstuk 4 “Bewijsmiddelen” nader besproken worden. Indien het effectief zo was dat de bal niet meer bespeeld kon worden, omdat de bal niet meer te veroveren was door de grote afstand, mag een rechter terecht besluiten dat er sprake is van een handeling die een normaal zorgvuldig en omzichtig voetballer niet zou begaan en dus foutief is. De situatie die een veroordeling rechtvaardigt, is deze waarin de bal niet meer bespeelbaar was. Indien de bal echter wel bespeelbaar is, moet men voorzichtiger zijn (zie infra Zaak-Lozano). Het beroepshof hanteerde in deze zaak de theorie van de risicoaanvaarding, waarbij de aanvaarding van het risico, die wezenlijk aan het voetbal verbonden is, in hun opvatting niet impliceert dat de deelnemer alle nadelige gevolgen van de sportbeoefening moet dragen en op geen enkele manier verhaal zou kunnen uitoefen tegen de veroorzaker van de opgelopen slagen en blessures. De impliciete aanvaarding zou geen toestemming voor het ondergaan van gevaarlijk spel inhouden. In casu werd de aangesproken speler daarom aansprakelijk gesteld. Ik herhaal dat de raadsheren tot de zelfde conclusie konden komen zonder gebruik te maken van de figuur van de risicoaanvaarding. Op basis van de zorgvuldigheidsnorm impliceert “gevaarlijk spel” een gedraging die een normaal zorgvuldig en omstandig voetballer niet zou doen waardoor het een burgerrechtelijke fout in de zin van artikel 1382 BW (zie supra voor de uiteenzetting van deze persoonlijke visie). B]
Vred. Sint-Jans-Molenbeek 3 oktober 1989396
Tijdens een juniorenwedstrijd tussen RWDM en Stade Leuven geraakte een minderjarige doelwachter geblesseerd (met een noodzakelijke vervanging tot gevolg) door een minderjarige tegenspeler. Bij de interceptie van de bal kreeg het slachtoffer een trap van zijn opponent. Een belangrijk element in deze zaak was het feit dat de getroffen doelman op de grond lag en de bal reeds vasthield. De aangesproken tegenspeler werd in casu door de arbiter gestraft met een gele kaart. De rechter achtte het bewezen dat de doelman de bal reeds vasthield. Dat bewijs haalde hij uit de opgelopen verwondingen van het slachtoffer. De trap zou grotendeels opgevangen zijn met de rechterarm, maar het slachtoffer werd ook aan het hoofd geraakt. In deze zaak werd beslist om de tegenspeler aansprakelijk te stellen. Mijns inziens is dit een te strenge beslissing die door de rechter niet op de gepaste wijze en niet op basis van de besproken wettelijke vereiste criteria gemotiveerd werd. De rechter gaf hier een te grote bewijswaarde aan de toepasselijke spelregels en het oordeel van de scheidsrechter. Hij stelde dat de gegeven gele kaart “een tuchtsanctie is die volgt op een ernstige overtreding van het spelreglement”. Dat betekende voor de rechter dat de tegenspeler “niet handelde als zoals van een voetbalspeler mag worden verwacht” en derhalve een fout uitmaakt in de zin
396
Vred. Sint-Jans-Molenbeek 3 oktober 1989, T.Vred. 1991, 217.
79
van artikel 1382 BW. Om aan de aansprakelijkheid te ontsnappen diende de aangesprokene te bewijzen dat de “deskundige” scheidsrechter zich vergist had. Ten eerste is, zoals hierboven al aangehaald, deze stelling niet waterdicht, aangezien om allerlei andere redenen een gele kaart kan gegeven worden. Het is bijvoorbeeld goed mogelijk dat de gele kaart gegeven werd door de opeenstapeling van eerder gemaakte fouten in de wedstrijd door die speler of zelfs in het algemeen door zijn ploegmaats. Bovendien impliceert in de regel een bestraffing met een gele kaart niet dat er automatisch een foutieve gedraging is in de zin van artikel 1382 BW (zie supra). In casu stelde de rechter een gedraging die bestraft wordt met een gele kaart (zelfs geen rode!) zomaar gelijk met een burgerrechtelijke fout. Ten tweede werd hier zomaar beslist om de bewijslast om te keren in die zin dat de aangesproken tegenspeler moest bewijzen dat de arbiter zich heeft vergist, terwijl het normaal het slachtoffer is, die de aansprakelijkheidsvordering instelt, zowel de handeling als het onrechtmatig karakter ervan dient te bewijzen. In de aansprakelijkheidsleer is het slachtoffer (geblesseerde speler) die aanspraak maakt op vergoeding gehouden het bewijs te leveren van de fout van de dader (samen met de schade en het causaal verband).397 De rechter haalt hier op geen enkele wijze aan dat de tegenspeler zich anders heeft gedragen dan een normaal voorzichtige en omzichtige voetballer in zijn situatie zou doen. De vraag is hier of een normaal voorzichtige voetballer in een gelijkaardige situatie zou afzien om de bal alsnog te spelen. Nergens wordt namelijk bepaald en bewijs geleverd dat de doelman de bal klemvast in zijn handen had. Er zijn genoeg voorbeelden van spelsituaties waarbij de doelman de bal tracht vast te pakken, maar waarbij hij de bal niet klemvast had waardoor de aanvaller alsnog tegen de bal kan schoppen om te scoren. In beginsel zou elke zorgvuldige voetballer een dergelijke scoringskans proberen te benutten op voorwaarde dat hij uiteraard geen overdreven brute kracht gebruikt bij een dergelijke ingreep. Bij een dergelijke actie is het best mogelijk dat de tegenspeler bij het scoren de keeper raakt waardoor hij identieke verwondingen als hierboven beschreven oploopt, maar dat gegeven zou ondergebracht moeten worden onder de inherente risico’s die eigen zijn aan de specifieke omstandigheid van een voetbalwedstrijd. De feitelijke omstandigheden zijn in dit kader zeer belangrijk. Het kan best zijn dat in werkelijkheid de doelman de bal klemvast had (of dat er een abnormaal brute kracht mee gemoeid was) waardoor een tackle op dat moment onzorgvuldig zou zijn, maar dan moet dit ook afdoende bewezen worden vooraleer over te gaan tot een aansprakelijkheidsveroordeling van de tegenspeler. C]
Rb. Gent 18 februari 2000398
In dit vonnis nam de doelman wederom de hoedanigheid in van het slachtoffer. Tijdens een spelfase rukte een speler met de bal naar het doel van de keeper. Deze laatste trachtte een doelpunt te vermijden door in de richting van de voeten van de tegenspeler te duiken. Uit het scheidsrechterverslag kon niet worden afgeleid 397 398
R. DE CORTE, Overzicht van het Burgerlijk recht, 583. Rb. Gent 18 februari 2000 TGR 2000, 105.
80
dat de doelman doelbewust naar de voeten van de tegenspeler dook en niet in de richting van de bal. In dit geval zou deze handeling een spelfout uitmaken; maar daarvan maakte de scheidsrechter geen gewag. De bal is op het ogenblik dat de doelman de bal trachtte te stoppen nog los en beide spelers botsten tegen elkaar. De scheidsrechter bestrafte de aanvullende speler met een gele kaart omdat hij van oordeel was dat hij te hevig doorging en een aanvallende spelfout maakte. De rechter ging soeverein na dat of het litigieuze gedrag al dan niet strookt met het gedrag van een normaal voorzichtig en redelijk voetballer. In casu stelde hij vast dat in beginsel uit de loutere schending van een spelregel niet kan afgeleid worden dat de algemene zorgvuldigheidsnorm is miskend. De raadsheer was wel de mening toegedaan dat een schending van een spelregel van belang is “wanneer het erop aankomt te bepalen hoe een normaal voorzichtig en redelijk sportbeoefenaar, in dezelfde omstandigheden geplaatst, zou hebben gehandeld”. In tegenstelling tot bovenstaand besproken arrest, waarbij de rechter oordeelde dat een gele kaart een tuchtsanctie is die volgt op een ernstige overtreding van het spelreglement,399 ging de rechter in casu na waarom de scheidsrechter een gele kaart heeft getrokken. De reden daarvoor lag in het gegeven dat de tegenspeler “een erg hevige aanval uitvoerde”. De rechtbank was van oordeel dat een normaal zorgvuldig en voorzichtig voetballer minder hevig zou hebben gereageerd en derhalve de doelman niet zou hebben geraakt en er bijgevolg een schending was van de zorgvuldigheidsnorm. Aangezien de aangesproken tegenspeler in casu niet ontkende dat er een hevig contact was, kon de rechter met meer zekerheid het oordeel van de scheidsrechter volgen. Anders zou de rechter moeten nagaan of de rechter zich niet heeft laten leiden door de ernstige gevolgen. De rechter stelde dat “van een geoefend sportbeoefenaar kan worden gesteld dat hij zijn kracht kan bedwingen naargelang de concrete omstandigheden”. Die bewering mag niet te eng geïnterpreteerd worden in de zin dat een hevige tackle door een niet-geoefende sporter geen burgerrechtelijke fout uitmaakt. Zoals hierboven reeds besproken, dient een speler die niet in staat is om de grenzen (van zijn kracht) in te schatten (door bijvoorbeeld zijn gebrek aan ervaring) af te zien van de gedraging indien de schade die zijn handeling kan teweegbrengen voorzienbaar is. Wanneer een niet-geoefende speler met andere woorden een gelijkaardige hevige tackle uitvoert, zal hij alsnog aansprakelijk gesteld kunnen worden o.b.v. artikel 1382 BW (zie supra “Amateur vs. Professioneel” ). De aangesproken speler trachtte nog op te werpen dat de keeper zelf een burgerrechtelijke fout had begaan, maar de rechter was de mening toegedaan dat de handeling van de doelman, die in de voeten van de opponent dook om de bal te veroveren, rijmt met wat elke normale keeper in een dergelijke situatie zou doen. De keeper heeft de zorgvuldigheidsnorm in casu dus niet geschonden. In dat oordeel kan ik de rechter volledig volgen.
399
Vred. Sint-Jans-Molenbeek 3 oktober 1989, T.Vred. 1991, 217.
81
D]
Rb. Brussel 3 maart 2003400
Dit is een geval waar de rechtbank de veroorzaker van de verwondingen door een gepleegde sliding tackle vrijsprak van enige aansprakelijkheid. In dit vonnis hield de rechtbank in zijn aansprakelijkheidsbeoordeling rekening met de kracht waarmee de tackle is uitgevoerd om de tegenspeler vrij te spreken van enige aansprakelijkheid. De feiten zijn allerminst uniek. Een speler brak tijdens een voetbalwedstrijd (op 15 december 1992) zijn rechterbeen. Het ging zo ver dat hij gehospitaliseerd werd wegens de opgelopen dubbele beenbreuk. De oorzaak was – zoals zo vaak – te vinden in de sliding tackle. Gezien de toelaatbaarheid van deze speltechniek diende men na te gaan wat de specifieke omstandigheden waren om al dan niet te besluiten tot aansprakelijkheid. Op de ongevalsaangifte, die 6 dagen later werd ingevuld door een correspondent van de club, gaf men op vraag van de oorzaak “contact (tackle) door tegenstrever” als antwoord. Een klein artikeltje in de lokale krant had het dan weer over een “stevige tackle”, maar de trainer van het slachtoffer beoordeelde die tackle als “regelmatig”. Het slachtoffer zelf wou zijn opponent echter aansprakelijk stellen op grond van een fout ex artikel 1382 van het Burgerlijk wetboek om de opgelopen schade vergoed te zien. De rechtbank was van mening dat noch uit de ongevalsaangifte, noch uit het krantenartikeltje een objectieve en getailleerde weergave van de concrete omstandigheden gehaald worden. Het scheidsrechterverslag was in casu niet beschikbaar zodat de rechtbank zich niet kon baseren op het oordeel van de arbiter. De enige resterende mogelijkheid was om als rechter voort te gaan op de door de partijen beschreven weergave van de feiten, waarover de partijen het vrij eens zijn met elkaar. Op het slachtoffer na uiteraard. Het slachtoffer liet het na om te specifiëren of de trap, die zijn been brak, op de man of op de bal was, terwijl de beschuldigde speler duidelijk betwiste dat hij trapte tegen het been van eerstgenoemde. De steller van de vordering probeerde zichzelf te corrigeren door te stellen dat het ging om een “tackle met blokkage van de bal”. Laat het evenwel duidelijk zijn dat dit de geblesseerde speler geen centimeter zou vooruithelpen gezien een tackle nu eenmaal dient om de bal te blokkeren. Ook de tegenspeler stelde dat hij de bal blokkeerde op het moment dat zijn opponent de bal wilde schoppen. Deze laatste zinsnede is zeer belangrijk. Uit die verklaringen mocht de rechtbank dus afleiden dat die tackle niet laattijdig is uitgevoerd. Het is een speler toegestaan te tackelen op het moment dat zijn tegenstander de bal wou schoppen, zoals eerder al aangehaald. Aangezien de bal geblokkeerd werd, kon men ook afleiden dat de bal werd gespeeld en niet de man. Er werd ook geen enkel bewijs gevonden dat er sprake was van overdreven kracht of een uitvoering van de tackle op ongewoon heftige wijze. Dit alles deed de rechter besluiten op de tegenspeler niet aansprakelijk te stellen. E]
Rb. Tongeren 6 oktober 1994401
De feiten waren de volgende: een vrijstaande speler ontving na een spelvertraging de bal (geen duel), waarop hij temporiseerde en de bal wegtrapte. Een tegenspeler trapte hem vervolgens echter hard op het nog
400 401
Rb. Brussel 3 maart 2003, Sport & Recht 2002-03, nr.68, 766. Rb. Tongeren 6 oktober 1994, TBBR 1995, 253.
82
gestrekte been waardoor hij, ondanks de gedragen beenbeschermer, een dubbelde beenbreuk opliep. Deze actie bracht de aansprakelijkheid mee van de dader. Een belangrijk onderscheid met het eerder besproken vonnis ligt in het moment waarop de tegenspeler het slachtoffer tackelde. In casu was de bal al weggeschopt op het ogenblik dat de tegenspeler het slachtoffer aantrapte, waardoor de tackle als laattijdig gekwalificeerd werd. De rechter oordeelde dat er derhalve geen sprake kon zijn van een balbetwisting. Het is echter belangrijk om goed te stipuleren wanneer hij de tackle inzette. Als de tackle namelijk ingezet werd op het moment dat de tegenspeler nog de bal had, maar de botsing later gebeurde, is er in beginsel geen sprake van laattijdigheid. Daarnaast was de wijze waarop de tackle uitgevoerd werd onzorgvuldig. De aangesproken speler gebruikte een ongewone heftigheid bij zijn sliding. Uit de feitelijke gegevens bleek ook dat de tegenspeler met de onderkant van de voet, van boven naar onder, de trap uitdeelde. Dat is geen manier waarop een zorgvuldige speler een bal zal trachten te veroveren. Die twee elementen deden de rechter besluiten dat er sprake was van een foutieve gedraging die een normaal behoedzaam speler, geplaatst in dezelfde omstandigheden, niet zou hebben begaan. Bovendien oordeelde de rechter dat de schade redelijkerwijze voorzienbaar was. De raadsheer steunde zich ook op het feit dat de aangesproken speler een voetbalregel die tot doel heeft de veiligheid van de voetballers te waarborgen flagrant heeft overtreden. Dit oordeel kan alleen maar beaamd worden. De rechter gaf hier geen te grote waarde aan de schending van een spelregel (hij noemde ze “indicatief”) en maakte een onderscheid tussen spelregels die de veiligheid trachten waar te borgen en de andere, eerder speltechnische, regels. F]
Rb. Brussel 5 oktober 1990402
In een wedstrijd tussen twee ploegen van vierde provinciale werd een spits het slachtoffer van een wilde ingreep van de keeper. Die laatste ging in het doelgebied “schuin afglijdend met heel zijn gewicht, in een arm- en schoudergreep, het linkerbeen van zijn tegenspeler blokkeren”. De rechtbank oordeelde dat de doelman niet meer in staat was om de bal te grijpen en op die manier enkel getracht heeft om de naar het doel oprukkende speler “uit te schakelen”. Deze actie van de doelwachter werd bijgevolg beschreven als een “niet op normale wijze deelnemen aan het voetbalspel”. De rechtbank stelde dat “zowel uit de beschrijving van de daad als uit de gevolgen blijkt dat verweerder een daad gesteld heeft die niets te maken heeft met het normaal voetbalspelen”. Het blokkeren van een been in arm- en schoudergreep met als gevolg dat het slachtoffer voor de rest van zijn leven als kreupele door het leven moet gaan, behoort volgens de rechter niet tot de inherente risico’s van een voetbalsport. Het gegeven dat de keeper op dergelijke bovenbeschreven wijze naar de bal ging, is een eerste belangrijk element in de aansprakelijkheidsbeoordeling. Hierboven werd reeds gesteld dat een gedraging waarbij “een doelman bij een aanval van een tegenstrever voor zijn doel in de richting van de voeten van deze tegenstander duikt in een poging om de bal te stoppen” niet foutief is in burgerrechtelijke zin (evenmin als
Rb. Brussel 5 oktober 1990 in C. COOMANS, J. MAESSCHALCK en S. VAN MULDERS, Sportrecht in beweging (weergave), Brugge, Die Keure, 1992, 85. 402
83
de bal niet tegengehouden wordt) aangezien elke normale doelman dat zou doen (zie supra).403 In beginsel is een dergelijke handeling door een doelman dus toegestaan en zou een opgelopen blessure door de aanvallende speler inherent zijn aan de voetbalsport. Men moet echter ook kijken naar de wijze waarop deze handeling uitgevoerd werd. Het trachten tegenhouden van een bal door met heel het gewicht het been van een tegenspeler in arm- en schoudergreep te blokkeren, is geen handeling die een normaal zorgvuldig en omzichtig doelman, geplaatst in dezelfde specifieke omstandigheden zou doen. Een dergelijke wijze van uitvoering kan agressief genoemd worden. Een tweede belangrijk element is wederom het tijdstip van uitvoering. In de eerdere keeperszaak404 was het de aanvaller die op doel afliep en was de bal met andere woorden tegen te houden. In deze zaak was er geen mogelijkheid meer om de bal af te pakken, waardoor een normaal zorgvuldige doelman zou afzien van een tackle, ook als dit zou betekenen dat er een doelpunt gescoord werd. In dergelijke situatie wordt namelijk overduidelijk de man in plaats van de bal gespeeld, wat in beginsel een foutieve gedraging is in de zin van artikel 1382 BW (zie supra). G]
Rb. Leuven 19 september 1989405
In deze zaak werd er een elleboogstoot toegebracht aan een tegenspeler. Deze laatste hield daar een kaakbeenbreuk aan over met schade aan de tanden en het rechteroor. Bij het nagaan van de feiten spraken de getuigen elkaar tegen. De scheidsrechter verklaarde echter dat de uitdeler van de stoot geen enkele (spel)fout heeft begaan. Er was in deze zaak dus geen enkel bewijs die aantoont dat er sprake was van een foutieve gedraging, waardoor er geen aansprakelijkheid werd vastgesteld. H]
Rb. Hasselt 5 oktober 1989406
Een beet hoort nooit thuis op het voetbalveld en kan bijgevolg niet als kenmerk van de specifieke feitelijke omstandigheid van het voetbalspel aanzien worden. In casu beet een speler in de neus van zijn tegenstander. Hij werd logischerwijze aansprakelijk gesteld voor de geleden schade. De beklaagde probeerde zich nog te verdedigen door te stellen dat er geen sprake was van een beet, maar toevallig met zijn geopende mond op de neus van de tegenstander viel. Ondanks de originaliteit werd hij daarin niet gevolgd door de rechter. Het medisch had het over een “mensenbeet”. In de volgende te bespreken zaken gebeurde de eis tot schadevergoeding door het slachtoffer via een burgerlijke partijstelling in strafzakken. De aansprakelijkheidsgrond in dit kader is het toebrengen van (on)opzettelijke slagen en verwondingen.
Rb. Gent 18 februari 2000 TGR 2000, 105. ibid, 105. 405 Rb. Leuven 19 september 1989 in C. COOMANS, F. HENDRICKX, J. MAESCHALCK en P. PAQUAY, Sportrechtspraak (weergave) Brugge, Die Keure, 2006, 346. 406 Rb. Hasselt 5 oktober 1989 in C. COOMANS, F. HENDRICKX, J. MAESCHALCK en P. PAQUAY, Sportrechtspraak (weergave) Brugge, Die Keure, 2006, 346. 403 404
84
I]
Cass. 16 juni 1969407
Het vaak voorkomende luchtduel speelde de hoofdrol in dit arrest. Cassatie nam hier een zeer voetbalvriendelijke houding aan en sprak de beklaagde vrij van enige aansprakelijkheid, terwijl het slachtoffer de strengste veroordeling wou voor zijn tegenspeler, nl. het toebrengen van opzettelijke slagen en verwondingen. Op die manier voegde cassatie zich bij het oordeel van de beroepsrechter 408. De feiten waren eenvoudig: tijdens een voetbalwedstrijd werd gebruik gemaakt van een schouderduw om de bal te ontfutselen tijdens een luchtduel en daarbij viel het slachtoffer op de grond met letsels als gevolg. Het slachtoffer was van oordeel dat het intentioneel bestanddeel van het misdrijf opzettelijke slagen en verwondingen aanwezig was omdat de gewraakte handeling “gesteld is om een voordeel te bekomen, erin bestaande de bal aan hem te ontnemen”. Het Hof van beroep was de mening toegedaan dat het slachtoffer, nadat hij met de verdachte naar de bal was gesprongen en zodoende met hem in contact was gekomen, is neergevalle en letsels heeft opgelopen toen hij op de grond raakte. Men achtte het ook niet bewezen dat de tegenspeler in die spelfase het slachtoffer een schop zou toegediend hebben. Het Hof was voor oordeel dat er zelfs geen sprake was van enige onzorgvuldige gedraging in het kader van artikel 1382 BW, door te stellen dat ook het mildere misdrijf onopzettelijke slagen en verwondingen niet van toepassing was op de feiten. Deze beslissing werd beargumenteerd door te bepalen dat “een duwfout bij een voetbalwedstrijd niet als een fout in de zin van artikelen 418-420 Sw. (en dus ook niet in de zin van art.1382 BW) kan worden aangezien, omdat zij niet moedwillig is”. Het Hof stelde dat die artikelen iets anders omvatten, nl. “alle vormen van onvoorzichtigheid, vanaf het ogenblik dat de schadelijke gevolgen ervan kunnen of moeten worden voorzien en de sportbeoefenaar die de regels van het spel niet naleeft een onvoorzichtigheid begaat die niet wegvalt omdat zij gedekt is door de normale risico’s welke de deelnemers van het spel op zich nemen.” Hier maakte Cassatie weer melding van de figuur van de risicoaanvaarding, terwijl men simpelweg kan stellen dat een duwfout inherent is aan de feitelijke omstandigheid van een voetbalwedstrijd. Cassatie ging nog een stap verder door te oordelen dat zelfs “wanneer de bewuste handeling, formeel beschouwd, een inbreuk uitmaakt op de spelregels, zij nochtans niet indruist tegen de regels van een voorzichtige gedraging van mens tot mens, doch slechts een voorval is dat tijdens een match, volgens de scheidsrechter, veelvuldig voorkomt en tot de normale risico’s behoort welke inherent zijn aan het beoefenen van voetbalsport”. Dat oordeel kan niet tegengesproken worden. Van een normaal voorzichtige voetballer wordt niet verwacht dat hij niet in duel gaat en daarbij mogelijk een spelfout kan veroorzaken. Dat is namelijk inherent aan het voetbalspel en is geen gedraging die als burgerrechtelijk foutief – in de context van een wedstrijd – kan worden beschouwd.
407 408
Cass. 16 juni 1969, Arr. Cass. 1969, 1026. Gent 16 december 1968, RGAR 1970, nr.8358.
85
J]
Hof van Beroep Antwerpen 25 oktober 2000409 (Zaak-LUMUANGANU)
Deze zaak is erg opmerkelijk aangezien in eerste aanleg de zwaarste veroordeling werd uitgesproken, nl. die van het toebrengen van opzettelijke slagen en verwondingen, terwijl in beroep de speler geen burgerrechtelijk foutieve gedraging ten laste gelegd werd in de zin van artikel 1382 BBW. De feiten zijn de volgende: tijdens een voetbalwedstrijd op 13 april 1997 in tweede provinciale tussen de thuisploeg Sporting Tisselt en de bezoekende ploeg SK Rapid Leest liep voetbalspeler De Vos van de thuisploeg achter een verloren bal aan ter hoogte van het hoekschopgebied op zijn speelhelft. Aanvaller Jean Lumuanganu rook een mogelijke doelkans en liep op De Vos toe om de bal te veroveren. Toen de thuisspeler echter de bal naar voor wou trappen, had de spits al aangezet en plantte hij, ietwat ongelukkig zijn rechtervoet in het rechter onderbeen van eerstgenoemde. Het verdict was erg zwaar want De Vos liep een kuit- en scheenbeenbreuk op, waardoor hij meer dan één seizoen langs de zijlijn moest toekijken. Als sportieve sanctie kreeg Lumuaganu, naast een rode kaart, drie wedstrijden schorsing voorgeschoteld, maar De Vos spande toch een proces aan tegen zijn dader. De Correctionele Rechtbank te Mechelen 410 was de mening toegedaan dat Lumuanganu zich schuldig maakte aan opzettelijke slagen en verwondingen. Tegen dat vonnis werd verzet ingesteld en dat draaide goed uit voor Lumuanganu aangezien de feiten geherkwalificeerd werden als een daad van onopzettelijke slagen en verwondingen en door de identiteit met de fout in de zin van artikel 1382 BW kon slachtoffer De Vos aanspraak maken op een schadevergoeding, in casu 314.040 BEF met interesten. Lumuanganu nam daar echter geen vrede mee en ging in beroep. Ook deze stap legde hem geen windeieren aangezien hij door het Hof van Beroep te Antwerpen definitief werd vrijgesproken van enig onzorgvuldig gedrag. Het Hof besliste dat “niet is aangetoond dat beklaagde is tekort gekomen aan de algemene zorgvuldigheidsverplichting die rust op de deelnemers aan soortgelijke wedstrijden, geplaatst in dezelfde feitelijke omstandigheden als deze van de litigieuze wedstrijd.” Ondanks het feit een inbreuk gepleegd werd op de spelregels oordeelde het Hof dat “niet is aangetoond dat de beklaagde bij de bewuste spelfase blijk gaf van een onaanvaardbaar verlies aan zelfbeheersing, noch dat hij op exorbitante wijze zou afgeweken zijn van de normale regels van het voetbalspel”. Die actie maakte volgens de rechters dan ook geen enkele foutieve gedraging uit in burgerrechtelijke zin en men oordeelde dat het contact die de blessure veroorzaakte eerder te wijten is aan een “ongelukkige en onvoorzienbare samenloop van omstandigheden”. De
kwestieuze
handeling
(tackle)
vormde
volgens
het
beroepshof
“een
voorval
dat
tijdens
voetbalwedstrijden niet zelden voorkomt en tot aan het beoefenen van de voetbalsport inherente normale risico’s behoort”. Men achtte bijgevolg de schuld van de beklaagde aan de hem ten laste gelegde feiten niet bewezen. Dit oordeel van de rechter is toe te juichen. Het moment van de uitvoering van de tackle is in deze zaak van essentieel belang. Het wordt in deze zaak niet betwist dat de aangesproken speler, Lumuanganu, de tackle inzette precies om het moment dat opponent De Vos een verre bal trapte. De sliding kan in casu dus niet als 409 410
Antwerpen 25 oktober 2000, Sport & Recht 2000, 322-324. Corr. Mechelen 14 september 1998, onuitg.
86
laattijdig aanzien worden. Er wordt ook geen melding maakt dat deze balveroveringstechniek met een overdreven brute kracht zou zijn uitgevoerd, waardoor het ondanks de tijdigheid alsnog als onzorgvuldig kan worden beschouwd. Wat in dat arrest aan te prijzen is, is het feit dat de rechter zich niet onnodig liet beïnvloeden door het optreden van de scheidsrechter en de gegeven rode kaart. In casu waren de supporters, nadat de feiten zich hadden voorgedaan, het terrein spontaan en massaal opgelopen om Lumuanganu te vatten, waardoor het Hof van mening was dat de uitsluiting van de speler in deze context (grotendeels) gevoed kon zijn door de bedoeling om de wedstrijd in de hand te houden en door de ernst van de verwondingen van speler De Vos. K]
Hof van Beroep Gent 12 oktober 1990411
In dit arrest van het Hof van Beroep te Gent is de motivering erg opvallend. De elementen vuur en dynamiek van het voetbalspel werden gebruikt om een pleger van een onzorgvuldig uitgevoerde tackle, zonder de bedoeling om te blesseren, niet burgerrechtelijk aansprakelijk te stellen. Dit is des te opmerkelijker aangezien de beoordeelde tackle in wezen geen onzorgvuldige gedraging in de zin van artikel 1382 BW uitmaakte. Tijdens een juniorenwedstrijd brak een voetballer (Johan) zijn rechteronderbeen na een contact met een tegenspeler (Luc). Johan wou vervolgens op grond van artikel 1382 BW een schadevergoeding bekomen. Het Hof deed een beroep op het scheidsrechtersverslag die het volgende vermelde: “Speler Luc werd uitgesloten op de 80 min. Hij gaf bezoeker Johan een schop op zijn been op het ogenblik dat de bal niet meer bespeelbaar was”. Later werd de scheidsrechter verhoord en hij had het over een “te late tackling”. Het was volgens de arbiter “geen opzettelijke fout, maar wel een heel brutale fout”. Toen verklaarde de scheidsrechter echter dat “toen het contact zich voordeed, de bal nog in de omgeving was”. De rechter deed, met de nodige “omzichtigheid” ook beroep op twee verklaringen van aanwezige getuigen, aangezien hun versie tamelijk overeenkwam met de door de scheidsrechter gegeven versie. Een supporter van de club van het slachtoffer verklaarde dat speler Johan werd neergehaald en “de bal op dat moment niet meer bij hem was”. De tegenspeler had volgens hem wel “de bedoeling de bal van Johan af te nemen, doch op het moment dat hij Johan neerhaalde deze reeds weg was”. Daaruit kan afgeleid worden dat de tackle niet laattijdig werd ingezet want de getuige spreekt hier enkel van het moment waarop de speler neergehaald werd. Bovendien verklaarde hij, en dit als supporter van de opponent, dat speler Luc de bedoeling had om de bal te spelen. Een bestuurslid van de club van de aangesproken tegenspeler, die als tweede getuige werd aangevoerd, verklaarde dat “de tackling naar de bal was, echter wat te laat waardoor de tegenspeler ten gronde viel en bleef liggen”. Daarbovenop verkondigde hij dat de scheidsrechter pas een rode kaart getrokken heeft na het zien van de ernstige toegebrachte verwondingen. Deze getuige beaamde wel dat de tackle naar de bal “wat te laat” was. 411
Gent 12 oktober 1990, RW 1993-94, 50.
87
Uit deze verklaringen werd door het Hof “met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid” aangenomen dat (i) speler Luc op zijn opponent een harde tackle heeft uitgevoerd, dat (ii) op het ogenblik hij zijn beweging aanving, de bal nog in het bezit was van slachtoffer Johan, hetgeen echter niet meer zo was toen hij deze ingreep beëindigde en dat (iii) Luc zijn opponent niet opzettelijk verwondde. Het Hof van Beroep te Gent omschreef tackelen als “een opzettelijke handeling, die in de voetbalsport is toegelaten op voorwaarde dat de bal gespeeld wordt en niet met beide voeten vooruit wordt getackeld”. Deze onrechtmatige uitvoering van de tackle werd niet bewezen geacht. Om te besluiten dat een tackle een fout uitmaakt in de zin van artikel 1382 BW gaat het Hof na of de fout “opzettelijk gebeurde” en dus m.a.w. bewezen is dat de “speler niet de bedoeling had de bal te spelen, doch wel zijn tegenstrever te verwonden.” In deze gevallen stelt het Hof met zekerheid vast dat er sprake is van een burgerrechtelijke foutieve gedraging. Met betrekking tot een tackle die op een onvoorzichtige of onhandige manier is uitgevoerd, neemt het Hof echter een opmerkelijk milde houding in. Er werd gesteld dat de dader in dat geval “kan aansprakelijk gesteld worden, hoewel er rekening zal gehouden worden met de wedijver onder de protagonisten”. De beroepsrechter concretiseerde zijn standpunt door te stellen dat “de foutieve tackling werd uitgevoerd in het vuur en in de dynamiek van het spel en dat de verkeerde afloop ervan niet als een fout in de zin van art.1382 BW kan worden toegerekend aan Luc”. Mijns inziens is dat een zeer gewaagde en tegelijkertijd gevaarlijke uitspraak. Het mag duidelijk zijn dat naar mijn mening speler Luc geen onzorgvuldige gedraging stelde in de zin van artikel 1382 BW. De motivering hiervoor ligt in het feit dat de bal nog bespeelbaar was (waardoor de tackle niet laattijdig werd ingezet) en er geen enkel objectief gewag wordt gemaakt van een overdreven brutaliteit bij de uitvoering. De scheidsrechter omschreef de fout wel als “brutaal”, maar, zoals het Hof terecht opmerkte, liet hij na om de brutaliteit van de ingreep te omschrijven. Zoals de hierboven aangehaalde getuige al opmerkte, valt niet uit te sluiten dat de scheidsrechter bij het doen van die uitspraak (en het geven van de rode kaart) zich meer heeft laten leiden door de ernstige gevolgen van de ingreep dan door de ingreep zelf Een blessure behoort tot de normale risico’s die inherent zijn aan de beoefening van de voetbalsport. In wezen treed ik de rechter dus bij in zijn eindoordeel, namelijk dat er geen sprake is van een burgerrechtelijk foutieve gedraging. De gegeven motivering voor die beslissing vind ik echter erg link. Het “vuur en dynamiek van het voetbalspel” als rechtvaardigingsgrond gebruiken bij een tackle die op een onzorgvuldige manier wordt uitgevoerd, zoals het Hof hier stelt, is erg gevaarlijk, want de rechter geeft op die manier een vrijgeleide tot bruut spel. Indien de beroepsrechter dit element reeds in een juniorenwedstrijd een rol laat spelen bij de onzorgvuldigheidsbeoordeling van een gedraging, dan kan dit element a fortiori aangesproken worden als rechtvaardigingsgrond door een speler bij een onzorgvuldig gevoerde tackle tijdens een derbywedstrijd of wedstrijd op het hoogste niveau waarbij de supporters talrijk aanwezig zijn die de ploeg vurig aanmoedigen, de sportieve en financiële belangen erg groot kunnen zijn en waarbij de gemoederen niet zelden hoog kunnen oplaaien.
88
Men moet zich houden aan het criterium van de algemene zorgvuldigheidsnorm waarbij een betwiste handeling zal getoetst worden aan de gedraging van een normaal zorgvuldig en behoedzaam voetballer in dezelfde omstandigheden. Van een dergelijke speler kan niet aanvaard worden dat hij “in het vuur en dynamiek van het spel” een onzorgvuldige tackle uitvoert, maar zal worden verwacht dat hij zich kan intomen. L]
De zaak-LOZANO
Ik sluit af met de zeer bekende en ophefmakende voetbalzaak van Juan Lozano tegen Yvan Desloover. De feiten vonden plaats op 11 april 1987 tijdens een wedstrijd in eerste nationale tussen RSC Anderlecht en SV Waregem. De bijna 32-jarige Anderlecht-speler Lozano joeg door op Waregem-speler Desloover die bij het afschermen van de bal Lozano echter vol op het scheenbeen aantrapte. Het verdict was zwaar: Lozano hield er een dubbele open beenbreuk aan over. De dader werd bestraft met een rode kaart en werd vier wedstrijden geschorst. Voor Lozano, die in de herfst van zijn carrière zat, betekende het een abrupt einde aan zijn carrière op het hoogste niveau. Wegens de ernst van de blessure diende Lozano een klacht in met burgerlijke partijstelling tegen Desloover en zijn club SV Waregem. Lozano wilde dat tegenspeler Desloover strafrechtelijk veroordeeld werd voor het toebrengen van opzettelijke slagen en verwondingen. De correctionele rechtbank te Kortrijk412 sprak Desloover echter vrij en besloot dat er in casu geen sprake was van een dergelijk misdrijf. Er was naar die rechters mening een ontstentenis van het moreel bestanddeel van het ten laste gelegde misdrijf ‘opzettelijke slagen en verwondingen’. Lozano kon zich daar niet in vinden en stelde beroep in bij het Hof van Beroep te Gent. 413 De zaak werd geherkwalificeerd als een geval van “onopzettelijke slagen en verwondingen” in de plaats van opzettelijke omdat men stelde dat “het opzet vereist bij artikel 392 e.v. van het Strafwetboek” niet bewezen is en dan “niet kan worden afgeleid dat beklaagde Desloover in de bewuste spelfase van de voetbalwedstrijd het oogmerk had de tegenstrever Lozano te raken, aan te randen.” Wat burgerrechtelijk echter van belang was, was het feit dat een veroordeling wegens onopzettelijke slagen en verwondingen van tegenspeler Desloover inhield dat deze laatste onzorgvuldig heeft gehandeld in de zin van artikel 1382 BW en bijgevolg een schadevergoeding gevorderd kon worden. De Gentse beroepsrechter raadpleegde het scheidsrechterblad die het volgende vermelde: “Een speler van Waregem geeft een voorzet aan speler Desloover. Deze voorzet blijkt te kort. Speler Lozano tracht deze bal te bemachtigen. Vaststellend dat hij te laat bij de val zal zijn, gaat speler Desloover met de linkervoet over de bal heen en trapt op het been van zijn tegenspeler. Het was voor mij duidelijk dat speler Desloover de bal niet speelde doch duidelijk de tegenspeler wou beletten de bal te spelen. Dat de gevolgen zo erg zouden zijn, kon niemand voorspellen. Speler Lozano werd afgevoerd.” Tijdens het verhoor nuanceerde de arbiter het woord “trapt” in die zin dat het gezien moet worden als “het neerkomen op het been van de tegenspeler”.
412 413
Rb. Kortrijk (11de kamer) 18 juni 1990, Sportrechtspraak 2012, 167. Gent 6 februari 1992, RW 1992-93, 570.
89
Dat er mogelijk kwaad opzet mee gemoeid zou zijn werd zowel door de scheidsrechter als door de lijnrechter ontkend. Om dit kracht bij te zetten werd gesteld dat “de bal binnen spelbereik” was. Het Hof van Beroep te Gent ging eerst in op de vraag of er sprake was van enige opzettelijkheid. Daarbij herhaalde het Hof de criteria om te besluiten of men al dan niet te maken heeft met het toebrengen van opzettelijke slagen en verwondingen. Het opzet bestaat erin de wil te hebben om andermans persoon aan te randen. Men hoeft niet de bepaalde wil te hebben de uit de slagen en verwondingen voortgevloeide nadeel te berokkenen of het oogmerk te hebben om te schaden. Het is dan ook de bevoegdheid van de feitenrechter om op grond van de beoordelingselementen die het onderzoek opleverde te oordelen of een slag/trap al dan niet opzettelijk is toegebracht. Daarop oordeelde het Hof dat uit de gegevens van het strafdossier, met inbegrip van het scheidsrechterverslag en videobeelden, niet kon worden afgeleid dat beklaagde Desloover in de bewuste spelfase het oogmerk had tegenstrever Lozano te raken. Daardoor kon niet besloten worden tot kwalificatie van de tackle als een geval van opzettelijke slagen en verwondingen in de zin van het Strafwetboek. A fortiori was er dan ook geen sprake van een opzettelijke handeling in de zin van artikel 8 WLVO (zie infra). Nadien boog het Hof zich over de vraag of er sprake was van het toebrengen van onopzettelijke slagen en verwondingen. Het Hof herhaalde dat het gebrek aan voorzichtigheid en voorzorg alle vormen van de fout omvat, ongeacht de lichtheid ervan. Er dient natuurlijk wel een oorzakelijk verband te bestaan tussen enerzijds de slagen en verwondingen en anderzijds het als fout ingeroepen gebrek aan voorzichtigheid en voorzorg. Er werd ook de belangrijke bemerking gemaakt dat bij de bepaling of een speler aansprakelijk is voor de verwondingen die opgelopen werden door de tegenspeler tijdens een wedstrijd de gestelde daden moeten beoordeeld worden “op grond van de specifiek beoefende sport”, in casu het voetbal. Er moet rekening gehouden worden met de inherente risico’s van de sport. Dit sluit volgens het Hof echter de plicht van de deelnemer niet uit om “zowel de algemene regels van voorzichtigheid als die van de sport die hij beoefent in acht te nemen”. Deze materie werd hierboven reeds uitvoerig besproken. Het Hof van Beroep te Gent oordeelde dat beklaagde Desloover door zijn actie de zorgvuldigheidsnorm in het voetbalspel (ondanks de hogere risicograad vergeleken met het gewoon maatschappelijk verkeer) niet heeft nageleefd. Het Hof stelde dat Desloover zowel de toepasselijke spelregels als de zorgvuldigheidsnorm ernstig had overtreden. Er werd in casu ook rekening gehouden met de eigen mogelijkheden van de speler en het feit dat hij als professionele voetballer de toegepaste technieken beter moet gewaar is dan een vrijetijdsvoetballer. Desloover werd bijgevolg strafrechtelijk veroordeeld wegens toebrengen van onopzettelijke slagen en verwondingen. Dit betekende ook een bewijs dat de handeling burgerrechtelijk foutief was in de zin van artikel 1382 BW, op basis waarvan een schadevergoeding kon bekomen worden. De uitspraak van het Hof van Beroep te Gent betekende echter niet het einde van die zaak, gezien er tegen dit arrest een Cassatieberoep werd ingesteld met een vernietiging van het arrest, om procedurele redenen, tot gevolg. De zaak werd dan verwezen naar het Hof van Beroep te Antwerpen die tot een tegengestelde conclusie kwam vergeleken met het Gentse beroepshof. Er werd door het Hof in Antwerpen geoordeeld dat de
90
beklaagde Desloover de zorgvuldigheidsnorm, rekening houdende met de concrete omstandigheden waarin de bewuste spelfase zich voordeed, niet heeft overtreden. Men interpreteerde het neerkomen van het linkerbeen van de beklaagde op het steunbeen van burgerlijke partij Lozano als een “ongelukkige en onvoorzienbare samenloop van omstandigheden die deel uitmaken van de normale risico’s die inherent zijn aan de beoefening van de beoefende sporttak”.414 Op die manier werd Yvan Desloover vrijgesproken van enige handeling die een normaal zorgvuldige voetballer in dezelfde omstandigheden niet zou stellen. Ondanks de zware gevolgen gaat Desloover mijns inziens terecht vrijuit. Op de beelden is vrij duidelijk te zien dat de pass iets te zacht was en de Waregem-speler alsnog de bal in de ploeg probeerde te houden door met zijn lichaam de bal af te schermen. Dat is in beginsel toegestaan in het voetbal en een blessure die veroorzaakt werd in een dergelijke spelsituatie kan gecatalogeerd worden onder de inherente risico’s van de voetbalsport. Een normaal zorgvuldig speler zou deze techniek ook toepassen in een dergelijke spelsituatie.
414
Antwerpen 25 juni 1993, RW 1993-94, 302.
91
HOOFDSTUK 3:
TUSSENKOMST AANSPRAKELIJKHEIDSVERZEKERAAR: OPZET OF NIET?
§1 ALGEMEEN De schade die een voetbalspeler kan oplopen, kan zeer ernstig zijn en omvat veel schadeposten, waardoor de schadevergoeding die gevorderd wordt door de geblesseerde speler hoog kan uitvallen (zie supra). Het is goed mogelijk dat de aansprakelijk gestelde voetballer niet over toereikende financiële middelen beschikt om
de
(volledige)
schade
te
vergoeden.
Indien
deze
laatste
echter
gedekt
is
door
een
aansprakelijkheidsverzekering, moet het slachtoffer niet vrezen dat de schade niet effectief vergoed zal worden langs de gemeenrechtelijke weg. Een aansprakelijkheidsverzekering dekt het vermogen van de verzekerde (i.c. de aansprakelijk gestelde speler) tegen de aantastingen die het bedreigen ingevolge van aansprakelijkheden die hij zou kunnen oplopen.415 De verzekering geeft de benadeelde voetballer een eigen recht tegen de verzekeraar. 416 Bij verwezenlijking van het gedekte risico (i.c. de burgerlijke aansprakelijkheidsveroordeling van de verzekerde tegenspeler waardoor een aansprakelijkheidsschuld ontstaat) zal de geblesseerde voetballer vergoed worden voor zijn opgelopen schade door de aansprakelijkheidsverzekeraar, zolang deze het dekkingsplafond niet overschrijdt. De aansprakelijkheidsverzekeringen die onbeperkte aansprakelijkheden dekken (i.c. de burgerlijke aansprakelijkheid o.b.v. art.1382 BW) bieden namelijk niet steeds onbeperkte waarborgen. 417 In principe kan men op basis van artikel 1382 BW een schadevergoeding bekomen indien men bewijst dat er een foutieve gedraging is die in causaal verband staat met de opgelopen schade. In dat kader maakt het niet uit of die fout hetzij opzettelijk hetzij te wijten is aan een verwijtbare onzorgvuldigheid. Indien een geblesseerde speler zijn schadevergoeding echter door de aansprakelijkheidsverzekeraar betaald wil zien, moet hij rekening houden met het feit dat de verzekeraar niet verplicht is om dekking te geven indien het schadegeval opzettelijk is veroorzaakt.418 In dat kader is het dus wel belangrijk om op te maken wanneer een foutieve gedraging op het veld als “opzettelijk” wordt aanzien.
M. FONTAINE, Verzekeringsrecht, Gent, Larcier, 2011, 480. (hierna verkort M. FONTAINE, Verzekeringsrecht) Artikel 86 van de Wet van 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst, BS 20 augustus 1992. (hierna verkort WLVO) 417 M. FONTAINE, Verzekeringsrecht, 482. 418 Artikel 8, eerste lid WLVO. 415 416
92
§2 OPZETTELIJK SCHADEGEVAL IN DE ZIN VAN ARTIKEL 8 WLVO A]
Begrip “opzet”
Het artikel 8 van de Wet van 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst (hierna verkort WLVO) bepaalt het volgende: “Niettegenstaande enig andersluidend beding, kan de verzekeraar niet verplicht worden dekking te geven aan hem die het schadegeval opzettelijk heeft veroorzaakt.” Deze wettelijke bepaling wordt beschouwd als een regel van openbare orde. 419 In beginsel dekt de verzekeraar daarentegen wel de schade die veroorzaakt is door de schuld, zelfs de grove schuld, van de verzekeringsnemer (i.c. de aansprakelijk gestelde voetballer). De verzekeraar heeft echter de mogelijkheid om gevallen van grove fout uit te sluiten, op voorwaarde dat ze op uitdrukkelijke en beperkende wijze in de overeenkomst zijn bepaald. Het sluiten van een aansprakelijkheidsverzekering die voetballers dekt voor de opgelopen aansprakelijkheid op het voetbalveld is niet wettelijk verplicht. Bij recreanten zit die dekking meestal verweven in de verzekering BA privéleven (de familiale verzekering). In dit kader kan wel aangehaald worden dat om als sportfederatie erkend te worden door de Vlaamse regering (in het kader van haar subsidiëringsbeleid) er voldaan moet worden aan bepaalde minimumvoorwaarden. Zo bepaalt het Vlaams decreet van 13 juli 2001 houdende de regeling van de erkenning en subsidiëring van de Vlaamse sportfederaties, de koepelorganisaties en de organisaties voor de sportieve vrijetijdsbesteding420 in artikel 5 de volgende voorwaarde: “de burgerrechtelijke aansprakelijkheid van de sportfederatie, haar bestuurders, haar personeel en haar aangestelden, bedoeld in de artikelen 1382 tot en met 1386 van het Burgerlijk Wetboek, door een verzekering laten dekken”.421 Ook de Belgische voetbalbond heeft een aansprakelijkheidsverzekering afgesloten. 422 Gezien dat echter niet alle voetballers aangesloten zijn bij een erkende sportfederatie, zal daar niet verder op ingegaan worden Een opzettelijke fout is in de zin van artikel 87, §2 WLVO een feit die aan het schadegeval voorafgaat, waardoor het kan tegengeworpen worden aan de benadeelde in het kader van een niet-verplichte verzekering.423 Het is dus essentieel om uit te maken wanneer er sprake is van enige “opzettelijkheid”. Indien de aansprakelijkheidsverzekeraar op basis daarvan niet tussenkomt en de aansprakelijke tegenspeler niet vermogend is, dan is de kans groot dat de geblesseerde speler zijn toegekende schadevergoeding niet in handen zal krijgen en hij bijgevolg enkel kan rekenen op wettelijke tussenkomsten die niet de integrale schade vergoeden (zie supra). Wat als een opzettelijk schadegeval moet worden gekwalificeerd, was niet altijd eenduidig. Aanvankelijk vulde het Hof van Cassatie dit begrip zeer ruim in, door te stellen dat een schadegeval intentioneel is wanneer de verzekerde zich “vrijwillig en bewust” zo gedraagt dat aan een andere schade wordt M. FONTAINE, Verzekeringsrecht, 350. Decreet van 13 juli 2001 houdende de regeling van de erkenning en subsidiëring van de Vlaamse sportfederaties, de koepelorganisatie en de organisaties voor de sportieve vrijetijdsbesteding, BS 14 september 2001. 421 Zie betreffende de minimumvoorwaarden: Besluit van 5 december 2008 van de Vlaamse Regering tot vaststelling van de erkenning en subsidiëring van de Vlaamse sportfederaties, de koepelorganisatie en de organisaties voor de sportieve vrijetijdsbesteding. 422 Artikel 151 en 2101 van het Bondsreglement. 423 Cass. 18 november 2011, Arr. Cass. 2011, nr.626, 2350. 419 420
93
toegebracht die “redelijkerwijze voorzienbaar is”, zonder dat het vereist is dat de verzekerde die bedoeling had de schade toe te brengen die zich heeft voorgedaan.424 Deze zeer open invulling sluit verbazend dicht aan bij de invulling van (onopzettelijk) onzorgvuldig gedrag. Ze verwijst namelijk naar foutief gedrag dat een voorzienbare schade kan veroorzaken, zonder in te houden dat de wil moet bestaan om schade te veroorzaken. Dit concept werd dan ook sterk bekritiseerd. 425 Het Hof van Cassatie herpakte zich door een opzettelijk schadegeval enger te definiëren: “Een schadegeval is opzettelijk veroorzaakt, in de betekenis van artikel 8, eerste lid, wet landverzekeringsovereenkomst, wanneer de verzekerde vrijwillig en bewust schade heeft toegebracht; voor de toepassing van die bepaling is niet vereist dat de verzekerde de bedoeling had de schade te veroorzaken zoals zij heeft voorgedaan.”426 Om als verzekeraar niet te hoeven betalen, moet de verzekerde dus de bedoeling hebben gehad om schade toe te brengen, zonder dat hij echter de specifiek veroorzaakte schade heeft gewild. De wil om het risico op schade te scheppen, volstaat bijgevolg niet om de verzekeraar van dekking te bevrijden. Het is noodzakelijk dat de schade gewild was. Dit is een determinerende voorwaarde om de gedraging in de zin van artikel 8 WLVO als opzettelijk te beschouwen. Het is daarentegen niet vereist dat de aard of de omvang van het schadegeval als dusdanig door de pleger beoogd was. Deze invulling verdient wel de nodige verdediging omdat het voor een erg duidelijke grens zorgt tussen een opzettelijke handeling en een globaal burgerrechtelijk foutieve handeling in de zin van artikel 1382 BW: bij de eerste gedraging moet de schade gewild zijn, terwijl bij de tweede de schade voorzienbaar moet zijn. B]
Toepassing in het voetbal: oude vs. nieuwe invulling
De noodzakelijkheid van de nieuwe invulling van het begrip opzet zal aangetoond worden aan de hand van een voetbalarrest van het Hof van Beroep te Antwerpen van 22 maart 2006. 427 (i) FEITEN
In een voetbalwedstrijd tussen thuisploeg Blauw-Wit Bree en Standaard Gerdingen in vierde provinciale voerde een Bree-speler een zeer brutale tackle uit met het gestrekt been vooruit. De gevolgen waren zwaar: het slachtoffer, speler van Standaard Gerdingen, liep een dubbelde scheenbeenbreuk en een kuitbeenbreuk op. Deze verwondingen brachten met zich mee dat de getackelde speler tijdelijk arbeidsongeschikt was. Voor de rechtbank van eerste aanleg vorderde de getroffene samen met zijn echtgenote de veroordeling van zijn tegenspeler tot een schadevergoeding op grond van artikel 1382 BW. De burgerrechtelijk aansprakelijke speler besliste daarop vrijwaring uit te brengen op zijn gezinsaansprakelijkheidsverzekeraar. Deze laatste heeft zijn gehoudenheid echter betwist wegens “het opzettelijk karakter van de fout van de verzekerde, minstens wegens het bestaan van een geweldpleging”. De rechtbank van eerste aanleg veroordeelde de pleger van de tackle tot een schadevergoeding en achtte daarbovenop het opzettelijk karakter van de fout van de tegenspeler bewezen. Dit betekende dat de Cass. 5 december 2000, De Verz. 2001, 256. M. FONTAINE, Verzekeringsrecht, Larcier, 2011, 300. 426 Cass. 24 april 2009, TBH 2010, 256. 427 Antwerpen 22 maart 2006, RW 2009-2010, 879. 424 425
94
aansprakelijkheidsverzekeraar in het gelijk werd gesteld en niet moest tussenkomen. In eerste aanleg sprak de rechter van een “abnormaal brutale spelactie”. De aansprakelijk gestelde voetballer kon zich echter niet vinden in dit oordeel en stelde hoger beroep in bij het Hof van Beroep te Antwerpen tegen het vonnis van de rechtbank van eerste aanleg. Het slachtoffer en zijn echtgenote wilden echter dat het hoger beroep van eerstgenoemde ongegrond verklaard werd en vroegen tevens dat hun eis tegen de verzekeraar gegrond zou worden bevonden. Het slachtoffer en zijn echtgenote waren van oordeel dat de tegenspeler buitencontractueel aansprakelijk gesteld moest worden aangezien hij de in beginsel toegelaten tackle foutief heeft uitgevoerd doordat hij met gestrekt been net onder de knie van het slachtoffer terechtkwam. Hij zou niet de bal, maar de man hebben willen spelen. Volgens het slachtoffer had de tegenspeler enkel oog voor de man en zou slechts beoogd hebben om hem als opponent onderuit te halen, wat een schending is van de algemene zorgvuldigheidsnorm. De aangesproken voetballer voerde echter aan dat hij in de betwiste spelfase een sliding uitvoerde om de bal te bemachtigen en zo de aanval van de tegenpartij af te breken. Dit is een zeer belangrijke bepaling in het kader van het opzetvereiste in de zin van artikel 8 WLVO, maar dat zal verder nader besproken worden. Bij die sliding zou hij ongelukkig met het been van zijn opponent in aanraking zijn gekomen, omdat deze zijn been op het laatste ogenblik nog voor de bal plaatste. (ii) BURGERRECHTELIJKE FOUT IN DE ZIN VAN ART.1382 BW
Het Hof van Beroep te Antwerpen baseerde haar oordeel in casu hoofdzakelijk op de verklaringen van de scheidsrechter. Hij was namelijk ooggetuige van de betwiste spelfase en er zou “geen enkele aanwijzing zijn dat hij niet onafhankelijk zou staan tegenover de betrokkenen”. Bovendien werd hij beschreven als “kenner van het voetbalspel en bedreven in het beoordelen van de fouten”. In het wedstrijdverslag stond genoteerd dat de tegenspeler recht naar het slachtoffer toeliep en “zijn volledige onderlichaam met gestrekt been” naar de speler van de uitploeg toewierp. Daarbij raakte hij het slachtoffer onder zijn knie. De aangesproken speler sprak die feiten niet tegen maar stelde dat hij “zeker niet de opzet had de speler of iemand anders te verwonden”. Uit de ernstige verwondingen kon duidelijk blijken dat de dader met veel kracht tegen het been van het slachtoffer is gebotst. De beroepsrechter was van oordeel dat de principieel toegelaten tackle op een dergelijke manier werd uitgevoerd dat het een foutieve gedraging uitmaakt in de zin van artikel 1382 BW. De elementen die het Hof daarvoor naar voor bracht, waren de “volle kracht” (i.e. de snelheid en gewicht van de speler) die gebruikt werd en het feit dat de tackle gebeurde “met gestrekt been vooruit, waarbij de noppen van de zool van zijn schoeisel terechtkomen juist onder de knie” van het slachtoffer. Een normaal voorzichtig en behoedzaam voetballer zou, in dezelfde omstandigheden geplaatst, deze actie niet op dezelfde wijze als de aangesproken voetballer uitvoeren.
95
In deze redenering kan de rechter alleen maar gevolgd worden. Hiervoor werd al aangehaald dat het uitvoeren van tackle met een grotere kracht dan nodig om het sportieve doel te bereiken een foutieve gedraging uitmaakt in de zin van artikel 1382 BW. 428 A fortiori geeft de combinatie van de volle kracht en het gestrekte been zeker aanleiding om de gedraging als burgerrechtelijk foutief te beschouwen. Zoals uit volgend hoofdstuk zal blijken, valt het niet uit te sluiten dat de scheidsrechter zich laat beïnvloeden door de ernst van de gevolgen (i.c. blessures) en in casu gaf de arbiter slechts na een tiental minuten een rode kaart aan de tegenspeler. De pleger van de sliding haalde aan dat de rode kaart enkel tot doel had om de gemoederen te bedaren. De rechter oordeelde echter dat dit niets afdoet aan het feit dat zijn gedraging, zoals hiervoor beschreven, een burgerrechtelijke fout uitmaakte. In tegenstelling tot bij sommige andere arresten werd er geen ongeoorloofde bewijswaarde toegekend aan de bestraffing met een rode kaart. De rechter focuste zich op de litigieuze daad zelf en niet (enkel) op de gevolgen. Het gegeven dat de arbiter slechts na een zekere duur de rode kaart gaf, getuigde volgens de rechter net van een goede spelleiding. Hij bekommerde zich namelijk eerst om de toestand van de verwonde speler vooraleer over te gaan tot het sanctioneren van de dader. Over het feit dat de speler zich schuldig maakte aan een onzorgvuldige gedraging in de zin van artikel 1382 BW bestaat geen twijfel. (iii) OPZETVEREISTE IN DE ZIN VAN ARTIKEL 8 WLVO & HET VERVAL VAN VERZEKERINGSWAARBORG
Oude cassatie-invulling Ten tijde van dit arrest werd een schadegeval als opzettelijk aanzien in de zin van artikel 8 WLVO “wanneer de verzekerde wetens en willens een daad stelt of zich ervan onthoudt en zijn risicodragende handelwijze een redelijkerwijze voorzienbare schade aan een derde veroorzaakt”. De omstandigheid dat de dader de schade, de aard of de omvang ervan niet heeft gewild doet niets af aan het opzet. Het volstaat met andere woorden dat de schade is veroorzaakt. Vooraleer ingegaan zal worden op de nieuwe invulling, zal eerst nagegaan worden of bovenstaande feiten onder deze oude definitie ondergebracht kunnen worden, zoals de aansprakelijkheidsverzekeraar naar voor bracht en de rechter van eerste aanleg beaamde. In casu moest dus beoordeeld worden of bovenstaand beschreven robuuste tackle als een opzettelijk schadegeval aanzien kan worden in de zin van artikel 8 WLVO waardoor de aansprakelijkheidsverzekeraar vrijgesteld kon worden van enige vergoedingsplicht. Men kon met zekerheid stellen dat de aangesproken voetbalspeler deze foutieve actie in volle bewustzijn en met kennis van zaken heeft uitgevoerd. De dader zelf heeft dat ook nooit ontkend: hij verklaarde dat hij een “sliding uitvoerde om de bal te bemachtigen” om zo de “aanval van de tegenpartij af te breken”(zie supra). Het Hof oordeelde dat hij als voetballer een dergelijke actie kende en m.a.w. zeer goed wist wat hij deed, “zodat aan te nemen is dat hij ook wist dat, wanneer hij de bal zou missen, hij misschien de tegenspeler onderuit zou halen”. Dit zou bijgevolg ondergebracht kunnen worden onder de “redelijkerwijze voorzienbare schade” in de bovenstaande enge invulling van het opzetvereiste. 428
Rb. Hasselt 6 oktober 1994, RW 1996-97, 58.
96
Nadien nam de beroepsrechter een merkwaardige wending door te stellen dat “het niet vaststaat dat de aangesproken speler ook de bedoeling had de in aanmerking te nemen daad te stellen, m.a.w. dat hij met zijn gestrekt been met zijn schoeisel wilde terechtkomen op het been onder de knie van de tegenspeler.” Het Hof stelde dat het “wel is aangetoond dat hij zijn actie op drieste wijze uitvoerde, dat hij de bal niet speelde en dat hij redelijkerwijze kon voorzien dat zou kunnen gebeuren wat in werkelijkheid gebeurd is”, maar dit alles niet het bewijs impliceerde dat hij “ook wilde wat is gebeurd”. De beweerde opzettelijke daad achtte het Hof niet bewezen. Het valt vanuit het standpunt van het slachtoffer in principe toe te juichen dat de rechter streng optreedt om een schadegeval als opzettelijk te beschouwen, maar de redenering dient dan wel aan te sluiten bij de invulling van het opzetbegrip. Volgens de oude definitie, die toen gold, moest een daad wetens en willens gesteld zijn en de schade redelijkerwijze voorzienbaar zijn. Het feit dat de dader de schade niet heeft gewild, was in deze visie van geen belang. Zoals hierboven reeds werd aangehaald, volstond het dat de schade is veroorzaakt. In casu viel niet te ontkennen dat de tegenspeler bewust de tackle inzette en dat de veroorzaakte schade, bij een dergelijke uitvoering van de tackle, voorzienbaar was. Het feit dat het Hof stelt dat er geen bewijs voorhanden is dat de speler “ook wilde wat is gebeurd” is hier uiterst irrelevant en zou toen geen rol in de opzetbeoordeling hebben mogen spelen. De nieuwe invulling van het Hof van Cassatie wordt hier gebruikt, terwijl ze nog niet van toepassing was. Volgens de oude benadering diende de handeling van de aansprakelijk gestelde voetbalspeler strikt genomen wel aanzien worden als opzettelijk in de zin van artikel 8 WLVO. Dit laatste kan echter genuanceerd worden: indien de rechter aanneemt dat de speler effectief enkel de bal wou spelen, maar door een ongelukkig samenloop van omstandigheden de man eerder raakte dan de bal, zou er geen opzet zijn. Een belangrijk element in dit kader is de bespeelbaarheid van de bal. Indien de bal in het bereik van de inzetter van de tackle was, waardoor de kans reëel was dat hij de bal kon veroveren, dan kan aangenomen worden dat de speler enkel de bedoeling had om de bal te spelen. Indien de bal echter buiten bereik was van de speler, maar hij op dat moment alsnog een tackle inzette om bijvoorbeeld een aanval af te breken, dan is er wel opzet mee gemoeid, ook al had hij niet de intentie om enige schade toe te brengen. Dat laatste speelde namelijk geen rol onder de oude invulling. In het wedstrijdverslag stond vermeld dat de getackelde voetballer de bal aan de voet had. Dit brengt in beginsel met zich mee dat de bal in het bereik was van de tegenspeler en dus bespeelbaar was. De beroepsrechter was van oordeel dat “het niet vaststond dat de aangesproken speler de bedoeling had om met zijn gestrekt been met zijn schoeisel onder wilde terechtkomen op het been onder de knie van de tegenspeler”. Met andere woorden wil dit zeggen dat volgens de beroepsrechter niet bewezen kon worden dat de aansprakelijk gestelde speler niet de bedoeling had om de bal te spelen. Het is en blijft natuurlijk een feitenkwestie, maar dat oordeel kan op eventuele kritiek botsen. De aansprakelijk gestelde speler plantte zijn studs namelijk onder de knie van het slachtoffer, ver weg van de buurt van de bal. Men kan dus moeilijk aannemen dat een dergelijke tackle nog altijd de bal wou spelen, die zich toch een stuk lager bevond (i.c. aan de voet). In casu zou men dus kunnen stellen dat bewust de man en niet de bal gespeeld werd. Zoals
97
aangehaald blijft het echter een feitenkwestie, want de rechter zou ook kunnen aannemen dat de inzetter van de tackle effectief enkel de bal wou spelen, maar door een gebrek aan techniek met zijn voet een stuk hoger belande dan bedoeld is. Laat het echter wel duidelijk zijn dat een gebrek aan techniek een speler in beginsel nooit kan bevrijden van burgerlijk aansprakelijk (zie supra), maar kan eventueel wel een rol spelen in de beoordeling of er sprake is van eventuele opzet. In de hypothese dat de tackle, hoewel even driest, op de hoogte van de voeten uitgevoerd werd, kan wel met meer zekerheid worden aangenomen dat de speler de bal wou spelen. Wegens de overdreven kracht en het gestrekte been zou de tackle nog steeds als een burgerlijk foutieve gedraging beschouwd kunnen worden, maar zou het bewijs van opzet veel moeilijker te leveren zijn. In dat geval kan de rechtbank met een grotere stelligheid aannemen dat het niet vaststaat dat de aansprakelijk gestelde speler de bedoeling had om met zijn gestrekt been op het been van het slachtoffer (en niet op de bal) terecht te komen. Bijgevolg zou men terughoudend moeten zijn om een dergelijke actie als opzettelijk te kwalificeren. Nieuwe cassatie-invulling De nieuwe en engere invulling van het opzetbegrip door cassatie biedt in dat opzicht een welgekomen helderheid. De verzekerde moet conform de nieuwe cassatieomschrijving “vrijwillig en bewust schade hebben willen toebrengen”, zonder dat het vereist is dat de verzekerde ook de specifieke schade, zoals het zich heeft voorgedaan, heeft willen veroorzaken.429 In casu verklaarde de aangesproken voetballer dat hij niet de opzet had om het slachtoffer of iemand anders te verwonden. Indien het tegendeel van deze verklaring niet bewezen kon worden, zou de gedraging van de aansprakelijk gestelde tegenspeler niet als opzettelijk in de zin van artikel 8 WLVO aanzien kunnen worden, waardoor de aansprakelijkheidsverzekeraar gewoon dient tussen te komen. Dit is zowel voor het slachtoffer als voor de aansprakelijke speler een veel betere invulling die m.i. dient verdedigd te worden, maar daarover later meer. Concluderend kunnen we in dit kader drie grote soorten burgerrechtelijk foutieve tackles onderscheiden: (i) een tackle terwijl de bal bespeelbaar was (i.c. in de buurt van de pleger van de sliding), maar die fout o.b.v. art.1382 BW uitmaakt door de wijze van uitvoering (overdreven kracht, met de twee voeten vooruit, met gestrekt been, enz.), (ii) een bewuste tackle op de man, aangezien de bal niet meer bespeelbaar was, met als doel om een doelpunt te vermijden of een aanval af te breken, maar zonder de bedoeling om de tegenspeler te blesseren (hoewel dit wel het gevolg is) en (iii) een tackle op de man met de bedoeling om de opponent te verwonden. De eerste soort tackle zal zowel onder de oude als nieuwe invulling van de opzetvereiste in de zin van artikel 8 WLVO niet als een opzettelijke handeling beschouwd worden. De tweede zal onder de minst recente invulling wel als opzettelijk beschouwd worden omdat de daad (een tackle op de man) wetens en willens gepleegd is (nl. om een doelpunt te vermijden of een aanval af te breken) en de schade aan de derde (de opgelopen blessures van de opponent) redelijkerwijze voorzienbaar was bij het plegen van een tackle op het lichaam van de andere. Onder de nieuwe cassatie-invulling zal dit soort tackle echter niet als opzettelijke handeling beschouwd kunnen worden, aangezien het enige doel eruit bestond de aanval af te breken en niet 429
Cass. 24 april 2009, TBH 2010, 256.
98
om schade toe te brengen. Tenslotte zal een aanval op de persoon van de tegenspeler met de bedoeling om de tegenspeler te kwetsen onder beide invullingen als opzettelijk in de zin van artikel 8 WLVO aanzien worden.
Dit
bewijs
zal,
a
fortiori
in
het
voetbal,
aansprakelijkheidsverzekeraar.
99
zeer
moeilijk
te
leveren
zijn
door
de
§3 OPZETTELIJK SLAGEN EN VERWONDINGEN =/= OPZETTELIJKHEID IN DE ZIN VAN ARTIKEL 8 WLVO Een pleger van een tackle wordt soms strafrechtelijk veroordeeld wegens het toebrengen van opzettelijke slagen en verwondingen. Het is echter belangrijk om na te gaan of de invulling van de opzettelijkheid die een tussenkomst van de aansprakelijkheidsverzekeraar uitsluit op grond van de bovenstaande recente invulling door cassatie dezelfde is als deze die gehanteerd wordt om iemand strafrechtelijk te kunnen veroordelen voor het toebrengen van opzettelijke slagen en verwondingen. Indien
het
begrip
“opzettelijkheid”
in
beide
contexten
anders
ingevuld
wordt,
kan
een
aansprakelijkheidsverzekeraar geen dekking weigeren enkel en alleen op basis van een strafrechtelijke veroordeling van een burgerrechtelijk aansprakelijke speler wegens opzettelijke slagen en verwondingen. Onder deze tussentitel zal derhalve nagegaan worden of de opzettelijkheid in de zin van de strafwet dezelfde is als die van artikel 8 WLVO. A]
“Opzettelijkheid” in de zin van de strafrechtelijke slagen en verwondingen
Omtrent de opzetvereiste voor het misdrijf opzettelijke slagen en verwondingen, bedoelt de strafwet met “opzettelijk” het volgende: “het toebrengen van letsel met het oogmerk om een bepaald persoon of een persoon die zal worden aangetroffen of ontmoet, aan te randen, ook al was de oogmerk afhankelijk van enige omstandigheid of van enige voorwaarde en zelfs al heeft de dader zich vergist omtrent de persoon die het slachtoffer van de aanranding is geworden.”430 Het oogmerk om de persoon van een ander aan te randen is in deze context van determinerend belang. Bij het toebrengen van opzettelijke slagen en verwondingen moet het oogmerk aanwezig zijn om de fysieke integriteit van de tegenspeler aan te tasten, welke de motieven ook mogen zijn. 431 Het opzet in deze context betreft een algemene opzet en bestaat “zodra de aanranding van het slachtoffer gewild is en niet tot stand komt door loutere onachtzaamheid of toeval”. 432 In het strafkader volstaat het dus dat de voetballer wetens en willens de persoon van zijn opponent heeft aangerand om de betwiste handeling als opzettelijk te kwalificeren. Bijgevolg is een bijzonder opzet in deze strafrechtelijke context niet vereist om veroordeeld te kunnen worden wegens het toebrengen van opzettelijke slagen en verwondingen. Men moet in dit kader niet het oogmerk hebben om te schaden om de handeling als een netgenoemd misdrijf te kunnen kwalificeren. Het enige wat in dit strafrechtelijk kader van belang is, is de intentie om de lichamelijke integriteit van het slachtoffer aan te tasten, zelfs al was het niet de initiële bedoeling om hen daarmee schade toe te brengen.433 B] Verschil in invulling Dat laatste is dus een zeer belangrijk verschil met de huidige invulling van het begrip “opzet” in de zin van artikel 8 WLVO, waarbij het wel noodzakelijk geacht wordt dat de betrokkene de bedoeling had om schade
Artikel 392 van het Strafwetboek. Brussel 8 juni 1977, JT 1977, 587. 432 H. NEIRYNCK, “Het strafrecht tussen de krijtlijnen”, (noot onder Cass. 9 januari 1996), 425. 433 F. HENDRICKX, Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport. Een juridisch overzicht., 47. 430 431
100
toe te brengen.434 De drempel om een gedraging als opzettelijk te beschouwen, ligt in het verzekeringsrecht bijgevolg een stuk hoger. Een speler kan zodoende strafrechtelijk veroordeeld worden voor opzettelijke slagen en verwondingen zonder dat de aansprakelijkheidsverzekeraar daar automatisch de bevrijding om dekking te verlenen mag uit afleiden. Het loont derhalve de moeite om na te gaan in welke gevallen de strafrechter een voetbalspeler veroordeelde wegens het toebrengen van opzettelijke slagen en verwondingen en te bepalen of deze strafrechtelijk opzettelijke gedraging ook in de zin van artikel 8 WLVO in aanmerking komt om als opzettelijke handeling te worden beschouwd.
434
Cass. 24 april 2009, TBH 2010, 256.
101
§4 VOETBALRECHTSPRAAK: OPZETTELIJKE SLAGEN EN VERWONDINGEN Het mag duidelijk zijn dat de beoordeling of men al dan niet te maken heeft met een geval van opzettelijke slagen en verwondingen een feitenkwestie is. De rechter zal geval per geval de feiten beoordelen en volledig soeverein435 oordelen of er sprake is van opzet in strafrechtelijke zin. In de sportwereld krijgen rechters vaak voetballers voor zich. De feiten gaan dan vooral over het ruwe voetbalspel dat er soms op de voetbalvelden te zien is met ernstige kwetsuren als gevolg. In de praktijk is het vaak niet vanzelfsprekend om bewijs te leveren van een misdadig opzet in hoofde van de voetballer die verantwoordelijk is voor de opgelopen blessures. De rechter heeft dus de bevoegdheid om geval per geval, rekening houdend met de omstandigheden, soeverein te oordelen of het element opzet aanwezig is. In de strafzaken waarin men het opzet van de slagen en verwonding bewezen acht, zal nagegaan worden of de aanwezige opzet ook van die aard is om de aansprakelijkheidsverzekeraar van tussenkomst te bevrijden. A]
Hof van Cassatie 9 februari 1996436
Dit betrof een zaak tussen een aanvaller en een doelman. De spits kon met een schijnbeweging de keeper voorbij dribbelen om het leer nadien in het open doel te trappen. De doelwachter was hoe dan ook gevloerd aangezien de bal buiten zijn bereik was en elke poging tot balrecuperatie bijgevolg enkel de speler kon raken. Ondanks de onmogelijkheid om nog de bal te spelen, zette de keeper alsnog een tackle in. Getuigen verklaarden met grootste stelligheid dat de doelwachter “de naderende aanvaller opzettelijk onderuit heeft getrapt met de kennelijke bedoeling hem te raken en hem dus te kwetsen”. De opening dat hij eventueel nog de bal heeft willen spelen, werd dichtgemetseld. De verdachte zelf erkende dat hij een “zware fout” had begaan, maar er geenszins sprake was van opzet omdat volgens hem het morele bestanddeel ontbrak. De bewering dat hij de “bedoeling had om de spits te kwetsen”, kon volgens hem niet hard gemaakt worden. De keeper haalde ook aan dat het plegen van een fout inherent is aan de voetbalsport en de gevolgen vallen onder de door de spelers aanvaarde risico. Het Hof van Beroep oordeelde dat het om een opzettelijke aanranding van de fysieke integriteit van een medespeler ging, die ook in het voetbalreglement beteugeld wordt. De afgekeurde gedraging maakte volgens het Hof een spelfout uit die de grenzen van de inherente risico’s echter in ruime mate overschreed. Het “inzicht van de keeper om de persoon van het slachtoffer aan te randen en te kwetsen” werd bewezen geacht. De doelwachter nam geen genoegen met dit oordeel en diende een voorziening in cassatie in. Het Hof van Cassatie sloot zich echter aan bij de beroepsrechter en was van oordeel dat het Hof van Beroep wettig kon afleiden dat het in concreto ging op een opzettelijke daad …
435 436
Cass. 8 november 1976, Arr. Cass. 1976, 275. Cass. 9 januari 1996, AJT 1996-97, 424. Arr. Cass. 1996, nr.19, 33.
102
Zoals hierboven al aangehaald is de loutere wil om iemand aan te randen genoeg om tot opzet in strafrechtelijke zin te besluiten. In casu had de doelman misschien enkel de intentie om het doelpunt te vermijden en besloot hij daarom om de aanvaller (de man) te tackelen, wat de enig overgebleven mogelijkheid was gezien de bal buiten bereik was. De loutere bedoeling om een doelpunt te vermijden (en niet de aanvaller te kwetsen) neemt dus niet weg dat hij wetens en willens de aanvaller heeft aangerand, ondanks.437 Deze strafrechtelijke veroordeling wijst echter niet dat de handeling ook in de zin van artikel 8 WLVO als opzettelijk te beschouwen is. Ondanks de bewering van de getuigen blijkt uit niets dat de keeper de bedoeling had om zijn opponent schade toe te brengen. Het is aannemelijk dat hij deze tackle enkel raadpleegde om een doelpunt tegen te houden, zonder de tegenspeler te willen blesseren. Het feit dat de zware verwondingen een redelijkerwijze voorzienbaar gevolg zijn van een dergelijke sliding volstaat conform de recentste cassatie-invulling van het opzetbegrip in verzekeringscontext niet. Bijgevolg zou de aansprakelijkheidsverzekeraar moeten tussenkomen in het geval de agressor zich verzekerd had. B]
Correctionele rechtbank Verviers 3 februari 1951438
Op stilstaande fases is er veel duw- en trekwerk tussen de spelers. De spelers van de aanvallende ploeg willen zich graag loskoppelen om te scoren, terwijl de verdedigende tegenspelers er alles aan doen om dat te beletten. Regelmatig moet de scheidsrechter tussenkomen om de gemoederen te bedaren. In deze zaak bracht een speler zijn tegenspeler een slag toe toen zij beiden wachtten op de bal die uit een hoekschop moest aankomen. Het duw- en trekwerk ontaarde hier dus in een rake klap. De rechter omschreef het als volgt: “Un joueur a volontairement et sans provocation porté un coup destiné à le débarrasser momentanément d’un adversaire trop gênant”. In casu was er geen bal in de buurt, aangezien de corner nog moest genomen worden. Men kon dus aannemen dat de man gespeeld werd. De rechter kan dus gevolgd worden in zijn oordeel dat deze handeling gekwalificeerd was als een geval van opzettelijke slagen en verwondingen. De aangesproken speler had in deze context namelijk de wil om de fysische integriteit persoon van zijn opponent aan te tasten. Het is belangrijk om de feitelijke omstandigheden bij een dergelijke stoot na te gaan. Het feit dat de slag in een stilstaande fase in uitgedeeld is determinerend om van opzet te kunnen spreken. Indien de handeling is toegebracht in volle actie, kan het namelijk onbewust zijn. Een voetballer is zich in volle actie niet altijd even bewust van de mogelijke overtredingen die hij begaat. Het is bijvoorbeeld goed mogelijk dat bij het trachten koppen naar doel hij onbewust zijn tegenstander een elleboogstoot geeft bij het springen. Vaak kan dit geenszins als opzettelijk aanzien worden. Of dat men zich bij het loskoppelen onopzettelijk een tegenspeler raakt. De speler in deze zaak beschreef zijn slag als ” involontairement”. De feitelijke omstandigheden zullen in dat opzicht van groot belang zijn. Een klap toedienen aan een tegenstander met als doel zich van hem te ontdoen, is in strafrechtelijke zin als opzettelijk te beschouwen. De vraag rijst op of een dergelijke slag ook in de context van het 437 438
H. NEIRYNCK, “Het strafrecht tussen de krijtlijnen”, (noot onder Cass. 9 januari 1996), 425. Cass. 9 januari 1996, AJT 1996-97, 424. Arr. Cass. 1996, nr.19, 33.
103
verzekeringsrecht als opzettelijk gekwalificeerd kan worden. Men moet zich afvragen of de aangesproken speler met zijn slag de intentie had om zijn opponent schade toe te brengen. De meeste voetballers zullen aanvoeren dat ze enkel de bedoeling hadden om zich los te koppelen van hun tegenstander. In casu verdedigde de aangesproken speler zich door te verklaren dat hij “a eu l’intention de le donner et soutient qu’en s’efforçant d’occuper la position qui lui semblait la meilleure”. De wil om schade toe te brengen aan de opponent zal door de aansprakelijkheidsverzekeraar ook in dit geval moeilijk te leveren zijn. C]
Hof van Beroep Luik 22 april 1981439
Een speler werd achterwaarts aangevallen door een tegenspeler wanneer de bal niet meer in zijn bezit was. De aanval was dermate hevig, dat een dubbele beenbreuk werd veroorzaakt op een hoogte waar de bal zich niet kon bevinden (i.c. hoog op het scheenbeen). Het beroepshof te Luik had het over “l’intention d’agresser le jouer ” Determinerend voor het oordeel van het Hof van Beroep te Luik, om de tackle te kwalificeren als een daad van opzettelijke slagen en verwondingen, was het feit dat de bal niet meer in het bezit was van het slachtoffer. De toegebrachte tackle raakte de speler ook op een plaats waar volgens alle getuigen de bal zich volgens de spelfase niet meer kon bevinden. De raadsheren waren bijgevolg van oordeel dat de tegenspeler met een dergelijke aanval de bedoeling had om de persoon van het slachtoffer aan te randen: hij wou de man spelen en niet de bal. Of er ook voldaan is aan de opzetvereiste in artikel 8 WLVO, maakt een feitenkwestie uit waarbij de concretere omstandigheden een belangrijke rol spelen. Indien de tackle gebeurde om de aanval af te breken, zonder bedoeling te blesseren, zal het opzetvereiste niet bewezen geacht worden. In het geval het motief van de dader echter door wraak doordrongen was, kan een verder onderscheid gemaakt worden. Enerzijds kan de speler enkel de bedoeling hebben om te laten merken dat hij niet over zich heen laat lopen en anderzijds kan hij ook de bedoeling hebben om de speler te verwonden. Dat laatste zal erg moeilijk te bewijzen zijn door de aansprakelijkheidsverzekeraar. D]
De rechtbank van eerste aanleg te Antwerpen 17 januari 1994440
Een speler gaf een krachtige vuistslag op het hoofd van een tegenspeler. Gezien er op het ogenblik van de handeling geen enkel doelgevaar was, beschouwde de rechter van eerste aanleg te Antwerpen dat er sprake was van opzettelijke slagen en verwondingen in strafrechtelijke zin. Wederom zullen de omstandigheden een grote rol spelen bij de bepaling of er ook sprake is van opzet in de zin van artikel 8 WLVO. Dit hoeft in deze context niet noodzakelijk het geval te zijn. Het is goed mogelijk dat het slachtoffer de aangesproken speler een hele wedstrijd lang zat uit te dagen en hij daarop een slag uitdeelde. De slag is in elk geval gewild, maar niet noodzakelijk de schade (zie infra).
Luik 22 april 1981, Rèv.Dr.Pén. 1983, 215 Rb. Antwerpen 17 januari 1994, in C. COOMANS, F. HENDRICKX, J. MAESCHALCK en P. PAQUAY, Sportrechtspraak (weergave) Brugge, Die Keure, 2006, 346. 439 440
104
§5 VOETBALCONTEXT Men mag stellen dat het bijzonder moeilijk zal zijn om in het kader van artikel 8 WLVO opzettelijkheid van een voetbalgedraging te bewijzen. De aansprakelijkheidsverzekeraar zal derhalve in de meeste gevallen het slachtoffer moeten vergoeden. De noodzakelijkheid van een fout om een doelpunt te voorkomen, geeft in het strafrechtelijk kader geen vrijgeleide aan een speler om ongestoord onrechtmatige tackles (op de man) uit te delen. Met andere woorden: opzettelijke overtredingen van de spelregels waarbij niet de bal, maar de man wordt gespeeld, kunnen aanleiding geven tot een strafrechtelijke veroordeling wegens opzettelijke slagen en verwondingen, zelfs al was het doel (i.c. een doelpunt vermijden) nobel. 441 Er kan dan namelijk niet betwist worden dat de pleger van die noodzakelijke fout zijn tegenstander te lijf gaat met het doel hem met een rake schop of duw ongevaarlijk te maken. Het oogmerk om de tegenspeler aan te randen in de zin van art.392 Sw. is hier dan aanwezig (zie supra). Het feit dat de pleger de tackle enkel de bedoeling had om zijn opponent het scoren te beletten en geenszins wenste dat zijn tegenspeler ernstige gekwetst zou worden, doet niets af aan de kwalificatie van een gebeurtenis als een opzettelijk schadegeval in strafrechtelijke context. In de context van het verzekeringsrecht speelt dat laatste aspect echter een zeer belangrijke en, voor de verzekerde, bevrijdende rol. Een speler die een doelpunt wou vermijden en daarom zijn tegenspeler heeft aangerand, heeft in principe niet de wil om schade toe te brengen. De enige wil die hij had, bestond eruit om een doelpunt vermijden. De toegebrachte schade is in die zin niet meer dan jammerlijk (en eventueel voorzienbaar) gevolg, geen wil. De besproken recente invulling door Cassatie van het begrip “opzettelijkheid” in de zin van artikel 8 WLVO is vrij eng en zal in de voetbalcontext door de verzekeraar nauwelijks bewezen kunnen worden. Het is positief dat het slachtoffer in de meeste gevallen een vergoeding gaat kunnen bekomen van de aansprakelijkheidsverzekeraar. Een speler moet normaal niet kunnen rekenen op een dergelijke verzekering, aangezien een dergelijke verzekering niet wettelijk verplicht is. Het is vanuit het standpunt van de geblesseerde speler echter vrij pijnlijk dat hij niet vergoed wordt door de verzekeraar (en dus moet vrezen voor de financiële onmacht van de aansprakelijke speler) indien hij opzettelijk verwond wordt, terwijl hij wel kan rekenen op de tussenkomst van de aansprakelijkheidsverzekeraar indien het schadegeval niet opzettelijk was. Algemeen ben ik van mening dat er een betere oplossing gezocht moet worden en in dat opzicht zou het aan te raden zijn om de aansprakelijkheidsverzekeraar te verplichten de benadeelde in alle situaties te vergoeden, ongeacht de onopzettelijkheid van de litigieuze handeling en ondanks het gebrek aan wettelijke verplichting van deze verzekering. De verzekeraar moet, in geval van opzettelijkheid, wel de kans krijgen om verhaal uit te oefenen op zijn verzekerde. In die zin zou de opzettelijkheid niet meer aan de benadeelde
441
H. NEIRYNCK, “Het strafrecht tussen de krijtlijnen”, (noot onder Cass. 9 januari 1996), 425.
105
mogen
worden
tegengeworpen,
net
zoals
het
geval
is
bij
een
verplichte
burgerrechtelijke
aansprakelijkheidsverzekering. Tot die oplossing er komt ben ik in het verzekeringskader voorstander van een uiterst enge invulling van de “vereiste om vrijwillig en bewust schade toe te brengen”. Recapitulerend kan conform de nieuwe invulling van het opzetbegrip gesteld worden dat een handeling die opzettelijk veroorzaakt is, waarbij de schade redelijkerwijze voorzienbaar was, doch niet gewild, de aansprakelijkheidsverzekeraar niet vrijstelt om tussen te komen. In de eerste plaats kan in de voetballerij verwezen worden naar een speler die bewust zijn tegenspeler onderuithaalt, waarbij de bal niet meer bespeelbaar, met de bedoeling om een opgezette aanval af te breken. De pleger van de tackle zal in deze context altijd beweren dat hij enkel een doelpunt wou voorkomen en geenszins de bedoeling had op zijn tegenspeler schade toe te brengen. Daardoor is er geen bewijs van opzet ex artikel 8 WLVO. In de voetbalsport gebeurt het soms dat een speler zijn tegenstander buiten elke spelsituatie om een slag of schop toedient. Het valt buiten kijf dat er dan sprake is van een onzorgvuldige gedraging in de zin van artikel 1382 BW en ook het opzetvereiste in het strafkader is voldaan, aangezien een dergelijke slag de bedoeling inhoudt om de persoon van de ander aan te randen. De vraag is of men in een dergelijk geval ook resoluut mag oordelen dat de agressieveling schade wou toebrengen en er dus sprake is van een opzettelijke handeling in de zin van artikel 8 WLVO. De aangesproken speler kan bijvoorbeeld aanhalen dat hij zich enkel wou afschudden van zijn tegenspeler of dat hij uitgedaagd werd, zichzelf jammerlijk genoeg niet kon beheersen (om gelijk welke reden) en daarom een slag toediende. De slag is in een dergelijke context zeer bewust gegeven, de schade een te verwachten gevolg, maar het bewijs dat hij schade wou toebrengen, kan hier niet uit afgeleid worden. De aansprakelijkheidsverzekeraar kan trachten te bewijzen dat zijn verzekerde (de aangesproken voetballer) bij een dergelijke slag effectief de schade gewild heeft door bijvoorbeeld aan te tonen dat de speler daardoor van zijn tegenstander verlost is voor de rest van de wedstrijd. Een tegenspeler die geschaad is, zal dan namelijk minder scherp kunnen spelen of gewisseld moeten worden. Het is de feitenrechter die dan zal moeten oordelen of er enkel sprake was van een impulsieve reactie wegens het uitdagen van het slachtoffer of de gedraging gesteld werd met de bedoeling om de speler te schaden zodat hij niet meer (op dezelfde manier) kon doorspelen. De invulling waarvoor ik opteer is zeer eng, maar toont eveneens, zoals ik hiervoor al bepleitte, de noodzakelijkheid aan om de opzettelijkheid van een niet-verplichte aansprakelijkheidsverzekering niet tegen te werpen aan het slachtoffer. Het is namelijk niet verdedigbaar om te stellen dat het slachtoffer eigenlijk moet
hopen
dat
de
toegebrachte
slag
niet
opzettelijk
was
om
een
vergoeding
van
de
aansprakelijkheidsverzekeraar te bekomen. Er is m.i. geen rechtvaardiging voor het verschil in behandeling tussen een slachtoffer van een slag door een tegenspeler die de schade niet gewild heeft en het slachtoffer van een slag van een tegenspeler die de schade wel gewild heeft. De enige variabele tussen hen bevindt zich bij de aangesproken speler en daarom zou het slachtoffer zelf daar niet op mogen afgerekend worden. De
106
aansprakelijkheidsverzekeraar dient naar mijn mening, ter compensatie van de tussenkomst, gewoon een recht op verhaal te krijgen tegen zijn verzekerde.
107
HOOFDSTUK 4: BEWIJSMIDDELEN De rechter heeft een ruime beoordelingsbevoegdheid en oordeelt soeverein. Geval per geval moet de raadsheer nagaan of de voetballer zich bezondigd heeft aan een fout die de burgerlijke aansprakelijkheid met zich meebrengt. Bij die beoordeling kan de rechter in kwestie een beroep doen op verschillende toegestane bewijsmiddelen.442 In beginsel komen alle bewijsmiddelen in aanmerking om de fout, de schade en het causaal verband te bewijzen aangezien deze aspecten rechtsfeiten uitmaken.443 Met dien verstande evenwel dat de bewijzen regelmatig ingewonnen moeten zijn, m.a.w. in overeenstemming met de wettelijke voorschriften, de algemene beginselen en met mogelijkheid tot tegenspraak.444 De bewijsmiddelen die in dit hoofdstuk besproken zullen worden, hebben geen wettelijke bewijswaarde, waardoor de waarde van het geleverd bewijs in de praktijk zal afhangen van de mate waarin het aangewend bewijsmiddel de rechter kan overtuigen van het bestaan van het rechtsfeit. 445 §1 VERKLARINGEN VAN DE SCHEIDSRECHTER De belangrijkste getuige in de voetbalsport met betrekking tot ongevallen en aansprakelijkheden is de scheidsrechter. Hij heeft de taak om een wedstrijd in goede banen te leiden door ook fouten op te merken en eventueel, conform de sportieve regels, te bestraffen met een gele of rode kaart. Na elke geleide wedstrijd krijgt hij ook de opdracht om een scheidsrechterverslag op te maken dat de bijzondere voorvallen en incidenten dient te vermelden. 446 Rechters kunnen hun oordeel dan staven op de verklaringen van de arbiter of zijn vermeldingen in het scheidsrechterverslag.447 Van een spelleider wordt namelijk de nodige objectiviteit verwacht. Het Hof van Beroep te Brussel beschrijft de arbiter als “de meest onpartijdige getuige”448 en stelt dat de verklaring van de spelleider als “objectief” beschouwd mag worden.449 Sommige raadsheren gaan zelfs verder in de ophemeling van de positie van de scheidsrechter door hem tot een “deskundige” te bombarderen.450 Men ziet niet direct in waarom de scheidsrechter het risico zou nemen een niet-waarheidsgetrouwe en partijdige verklaring te geven, aangezien hij toch onderworpen is aan deontologische en menselijke regels van objectiviteit en rechtvaardigheid.451 De scheidsrechter wordt naar voor gebracht als “een kenner van het voetbalspel en bedreven in het beoordelen van spelfouten’. 452 Bij de burgerrechtelijke aansprakelijkheidsbeoordeling doet de rechter er echter goed aan om de vaststellingen, handelingen en verklaringen van de scheidsrechter zelf nauwkeurig na te kijken met een F. HENDRICKX, Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport. Een juridisch overzicht., 76. L. CORNELIS en I. CLAEYS, “Sport en aansprakelijkheid – Een stand van zaken”, 583. 444 Gent 6 februari 1992, RW 1992-93, 572. 445 L. CORNELIS, Algemene theorie van de verbintenis, Antwerpen, Intersentia, 2000, 218. 446 F. HENDRICKX, Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport. Een juridisch overzicht., 76. 447 Gent 12 oktober 1990, RW 1993-94, 50 448 Brussel 30 juni 1986, RW 1986-87, 1610. 449 Brussel 1 juni 1988, RW 1989-90, 1402.. 450 Vred. Sint-Jans-Molenbeek 3 oktober 1989, T.Vred. 1991, 217. 451 Rb. Leuven 19 september 1989 in F. HENDRICKX, Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport. Een juridisch overzicht. (verkort), 77. 452 Antwerpen 22 maart 2006, RW 2009-2010, 879. 442 443
108
kritische blik. Sommige arbiters laten zich namelijk leiden de gevolgen van een ingreep in hun aanvoelen en beoordeling van een bepaalde spelfase. Zo stelde het Hof van Beroep te Gent eens vast dat een scheidsrechter wel gewag maakte van een brutale fout, maar naliet de brutaliteit van de actie nader te beschrijven. Hij had het enkel over een “te late tackling zonder opzettelijke fout”. Men kon daaruit niet eenduidig concluderen dat de scheidsrechter zich bij de beoordeling van de brutaliteit de invloed van de ernstige gevolgen geen grotere rol heeft laten spelen dan de ernst van de ingreep op zich, die bij de aansprakelijkheidsbeoordeling van enig belang is. 453 Ook in de hiervoor besproken zaak Lumuanganu454 (zie supra) merkte het Hof op dat de scheidsrechter Lumuanganu pas met rode kaart bestrafte nadat hij slachtoffer De Vos zag blijven liggen en de ernstige verwondingen gewaar werd. In die andere beruchte zaak-Lozano verklaarde de grensrechter, die daar dus ervaring mee heeft, dat het al dan niet geven van een rode kaart “beïnvloed kan worden door de gevolgen, nl. als de speler al dan niet verder kan spelen”.455 Als lijnrechters uit de praktijk dergelijke zaken al toegeven, moet de rechter extra alert zijn en niet blind het oordeel van de rechter volgen. Dat was ook duidelijk te zien op de beelden. In deze zaak kon men zich niet van de indruk ontdoen dat de arbiter zich in belangrijke mate heeft laten leiden door de zware gevolgen van de tackle. In de praktijk probeert de dader van dienst voor de rechter vaak op te werpen dat er weinig of zelfs geen waarde mag gehecht worden aan de sanctionering door en/of verklaringen van de scheidsrechter omdat hij zich zou hebben laten leiden door de toegebrachte verwondingen en niet door de gedraging op zich. Zo probeerde een tackelende speler eens op te werpen dat hij pas een tiental minuten een rode kaart kreeg, maar het Hof zag dit laat optreden eerder als een “goede spelleiding” door zich eerst te bekommeren om de gezondheid van de verwonde speler.456 Bovendien bleek uit de feiten de gegeven kaart terecht. Het is ook mogelijk dat de scheidsrechter enkel een kaart trekt om de gemoederen te bedaren,457 wat eigenlijk niet de functie is van de ter beschikking gestelde spelkaarten. In een voetbalzaak op lager niveau werd de vaststelling gemaakt dat de scheidsrechter voor een spelfase geen fout gefloten heeft, maar prompt overging tot het trekken van een gele kaart doordat de teamgenoten van het slachtoffer bij het zien van de verwondingen opgehitst geraakten. Men kon in casu niet uitsluiten dat de arbiter met zijn actie vooral trachtte om de gemoederen te bedaren en het eigenlijk geen spelfout vond van de tegenspeler.458 Het is eveneens niet ondenkbaar dat de arbiter op het bewuste moment zelf niet in staat was om de fase perfect te beoordelen en bijgevolg noch een gele noch een rode kaart gaf, terwijl objectief gezien wel blijkt dat er een ernstige ingreep aan de hand was die de rechter dan op basis van zijn eigen bevindingen mag veroordelen.459 De rechter oordeelde in een zaak dat het niet geven van een kaart niet relevant is omdat een scheidsrechter niet alles kan zien en “door de tactiek van de ploeg, namelijk snelle uitvallen langs de spitsen, de arbiter nog op de andere kant van het spel was op het ogenblik van de feiten”. Men werpt ook dikwijls op Gent 12 oktober 1990, RW 1993-94, 50. Antwerpen 25 oktober 2000, Sport & Recht 2000, 322-324. 455 Gent 6 februari 1992, RW 1992-93, 571. 456 Antwerpen 22 maart 2006, RW 2009-2010, 879. 457 ibid, 879. 458 Brussel 20 maart 2010, TBBR 2012, 177. 459 Rb. Brussel 5 oktober 1990 in F. HENDRICKX, Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport. Een juridisch overzicht. (verkort), 78. 453 454
109
dat alles zich in enkele luttele seconden afspeelt en het bijzonder moeilijk is om de precieze spelfase te ontleden.460
§2 VERKLARINGEN VAN TOESCHOUWERS & MEDESPELERS Veel minder relevant als bewijsmiddel zijn de verklaringen van de supporters. Terwijl van een scheidsrechter objectiviteit verwacht mag worden, is dat allerminst het geval bij een supporter. Door de partijdigheid van de supporter is een subjectieve, eenzijdige of sterk gekleurde weergave van de gebeurtenissen niet onlogisch.461 De rechtspraak doet er dan ook goed aan uiterst voorzichtig om te gaan met deze verklaringen. Een uitsluiting van dit bewijsmiddel is er echter niet. Het Hof van Beroep te Gent heeft eens geoordeeld dat sommige gegeven verklaringen van supporters te gebruiken waren omdat ze tamelijk overeenkomen met de versie van de scheidsrechters en dus vrij objectief waren (zie supra).462 In de meeste gevallen zal men echter een zeer clubgekleurde weergave van de feiten aantreffen. Zo was er een zaak waarbij de supporters van de club van het slachtoffer het hadden over een opzettelijke fout, terwijl de supporters van de club van de dader het hielden op een banale onopzettelijke fout. 463 Toch bestaan er ook supporters die met de nodige objectiviteit een voetbalwedstrijd van hun geliefde team volgen en hun verklaring kan soms in het voordeel van het slachtoffer, spelend voor de tegenpartij, pleiten. Zo was er een zaak waarin supporters van de dader verklaarden dat hij niet aan zijn proefstuk toe was en voor de nodige schaamte zorgde.464 De rechter moet echter ook oppassen met dit soort verklaringen. Het is niet uit te sluiten dat de supporters de beklaagde speler graag uit de ploeg willen en bijgevolg in dit kader dergelijke uitspraken gedaan worden. Men moet voor ogen houden dat uiteindelijk de maatstaf van de normaal zorgvuldig en vooruitziende speler het zwaarst doorweegt om de aansprakelijkheid van een voetballer te beoordelen en niet de mening van een supporter.465 Bij veel tegenstrijdige verklaringen dient de rechter zich te onthouden van een aansprakelijkheidsveroordeling. Ook medespelers kunnen een bron van verklaringen zijn. Hier moet men wel nagaan of ze in alle vrijheid en spontaniteit zijn afgelegd. Het feit dat de verschillende verklaringen identiek zijn aan elkaar moet echter niet direct het gevolg hebben dat deze verklaringen uit het dossier dienen geweerd te worden. Het is namelijk mogelijk dat de verbalisanten dezelfde zinsneden gebruiken voor een identieke weergave van de feiten. Dit is zeker niet uit te sluiten indien de medespelers niet hebben aangedrongen op een woordelijke weergave van hun verklaringen. Bijkomend is het feit dat het gaat om medespelers geen garantie voor een subjectieve inkleuring van de feiten. P. GEUDENS, “Als voetballer aansprakelijk voor letselschade”, 706. Brussel 30 maart 2010, TBBR 2012, 176. 462 Gent 12 oktober 1990, RW 1993-94, 50. 463 Brussel 1 juni 1988, RW 1989-90, 1401. 464 Brussel 30 juni 1986, RW 1986-87, 1610. 465 F. HENDRICKX, Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport. Een juridisch overzicht., 79. 460 461
110
§3 VIDEOBEELDEN Door de populariteit van de voetbalsport staan er elke wedstrijd in eerste (en tweede) klasse een pak kwaliteitscamera’s aan de zijlijn die elke minuscule beweging vastleggen. Hoe hoger het niveau, hoe meer camera’s. Dit kan een groot voordeel betekening voor de beoordeling van de aansprakelijkheid van een speler. In de sportcontext bestaat er in principe geen weigering op gebruik te maken van videobeelden in burgerlijke zaken. De rechter zal echter soeverein uitmaken welke bewijswaarde het beeldmateriaal geniet.466 Het is immers niet uitgesloten dat er gebruik werd gemaakt van kunstgrepen. Men moet ook inzien dat de video een loutere eenzijdige momentopname kan zijn die slechts een betrekkelijke en fragmentarische waarheid weergeeft.467 Het is dan essentieel voor de rechter om geval per geval na te gaan of de beelden wel op rechtmatige wijze verkregen zijn. Een bekende zaak waar men gebruik heeft gemaakt van TV-beelden is deze van Lozano tegen Desloover (zie supra). Het Hof van Beroep te Gent468 raadpleegde de opgenomen beelden van de VRT bij het beoordelen van de eventuele aansprakelijkheid van Desloover. Met behulp van die beelden wou het Hof zowel het materiële als het morele bestanddeel van de ten laste gelegde feiten trachten te achterhalen. Men zag de videobeelden namelijk als “een getrouwe weergave van de feiten” die kunnen dienen om de waarheid te achterhalen. De rechter heeft hierbij de bevoegdheid om soeverein te oordelen welke waarde hij toekent aan de beelden De aanbrenger van die bewijzen, vervolgende partij, verdachte of burgerlijke partij, speelt geen rol. De enige gestelde voorwaarde is dat de bewijzen rechtmatig moeten ingewonnen zijn. Dit is het geval indien de bewijsgaring gebeurt in overeenstemming met de wettelijke voorschriften, de beginselen van de strafrechtspleging en de algemene rechtsbeginselen. Bijkomend dienen die bewijzen ook onderworpen te zijn aan de tegenspraak van de verschillende partijen. Dit was in casu allemaal geen probleem. Het beeldmateriaal gaf in de zaak-Lozano een objectief beeld van de bewuste spelfase en opende de mogelijkheid voor de strafrechter om de verschillende verklaringen te toetsen aan die beelden. Niet alle beelden zijn echter van hoogstaande kwaliteit waarop alles duidelijk te zien is. De rechter zal desbetreffend soeverein uitmaken welke waarde hij toekent aan amateurbeelden die opgenomen werden door middel van een digitale camera of gsm.469 In het voetbal kan men in de hoogste afdelingen niet klagen over een gebrek aan televisiecamera’s, maar toch kan het voorvallen dat een lugubere stoot niet werd vastgesteld door een televisiecamera en aan het oog van de aanwezige scheidsrechters is ontsnapt, terwijl het door een toeschouwer met zijn gsm opgenomen werd. Vooral in lagere afdelingen, waar de wedstrijd niet op beeld vastgelegd wordt door professionele camera’s, kan zulk beeldmateriaal als bewijsmiddel naar voor komen.
F. HENDRICKX, Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport. Een juridisch overzicht., 79. S. PIEN, “Veroordeeld op basis van beeldmateriaal”, Sport & Recht 2006-07, 1311. (hierna verkort S. PIEN, “Veroordeeld op basis van beeldmateriaal”) 468 Gent 6 februari 1992, RW 1992-93, 570. 469 S. PIEN, “Veroordeeld op basis van beeldmateriaal”, 1311. 466 467
111
Beelden zijn m.i. het bewijsmiddel bij uitstek, nog meer dan verklaringen van de scheidsrechter, omdat ze de mogelijkheid bieden om een spelfase als rechter zelf te analyseren. Een scheidsrechter is namelijk geen machine en het mag niet verbazen dat hij niet alles kan zien. Op die manier kan een niet bestrafte tackle alsnog leiden tot een burgerrechtelijke veroordeling. Videobeelden bieden echter ook de mogelijkheid om een speler vrij te spreken van enige onzorgvuldige gedraging indien de verklaringen van de scheidsrechter en toeschouwers erg beïnvloed werden door de zware gevolgen (zie supra), terwijl uit de beelden blijkt dat de gedraging op zich niet foutief is ex artikel 1382 BW.
112
HOOFDSTUK 5: AANSPRAKELIJKHEID VOOR ONVEILIGE SPORTVELDEN §1 ALGEMEEN Een blessure op het voetbalveld wordt niet altijd veroorzaakt door een tegenspeler. Soms is een onveilig sportveld de boosdoener. Er wordt van een normaal voorzichtig en redelijke inrichter van sportbeoefening en sportwedstrijden verwacht dat hij, in functie van de feitelijke omstandigheden, de nodige veiligheidsmaatregelen treft, waarvan de afwezigheid lichamelijke schade voor deelnemers – en bij uitbreiding voor toeschouwers en derden – voorzienbaar maakt.470 De ontstentenis van de naleving van deze verplichting, kan een inbreuk op de artikelen 418-420 Sw. (onopzettelijke slagen en verwondingen) uitmaken. Een dergelijke veroordeling zou de deur openzetten voor de geblesseerde voetballer om op grond van artikel 1382 BW een schadevergoeding te bekomen. In dit hoofdstuk zal aan de hand van een aantal vonnissen nagegaan worden hoe en op welke gronden geblesseerde spelers de inrichter aansprakelijk stellen voor de opgelopen schade. §2 VOETBALRECHTSPRAAK A]
Antwerpen 1 februari 1995471
In deze zaak viel een speler achterover met zijn hoofd op een betonnen paal van de afsluiting achter één van de doelen. Dat betonnen paal bevond zich op het ogenblik van de feiten op 2,80 meter achter de doellijn en dus eigenlijk binnen de “neutrale zone” van 3 meter voorzien in het Bondsreglement.472 De gewonde speler stelde een vordering in tegen zijn club op basis van artikel 1384, eerste lid en op artikel 1382 BW. Het Hof besliste dat de club van het slachtoffer als huurder van het voetbalterrein gekwalificeerd moet worden als “bewaarder van de zaak”. Daarna haalde het beroepshof het reglement van de Koninklijke Belgische Voetbalbond boven dat het volgende stelde: “Het speelveld moet omheind zijn met een doeltreffende afrastering van minstens één meter hoog, geplaatst op minstens 3 meter afstand van de uiterste grenslijn van het eigenlijk speelveld. De aldus bekomen strook van 3 meter breedte, wordt neutrale zone genoemd.” 473 Het reglement bepaalde ook dat “geen enkele hindernis zich op minder dan drie meter van de buitenlijnen van het terrein mag bevinden ”474 Het “niet beantwoorden aan deze voorwaarden leidt ertoe dat het veld ongeschikt is”.475 Daarop besloot het Hof dat er derhalve sprake is van een “gebrek van de zaak, aangezien in casu de afrastering op 2,80 meter stond en het terrein aldus een abnormaal kenmerk vertoonde waardoor het ongeschikt werd voor normaal gebruik en schade aan derden kon berokkenen“. Het beroepshof stelde, in navolging van de geblesseerde speler, dat het verbod om hindernissen op minder dan 3 meter van de grenslijnen te plaatsen beantwoordt aan een veiligheidsnoodzaak. Dit laatste is een zeer L. CORNELIS en I. CLAEYS, “Sport en aansprakelijkheid – Een stand van zaken”, 576. Antwerpen 1 februari 1995, RW 1996-97, 1256. 472 Artikel 1211 in het huidig Bondsreglement. 473 Artikel 1211 in het huidig Bondsreglement. 474 Artikel 1206 in het huidig Bondsreglement. 475 Artikel 1427 in het huidig Bondsreglement. 470 471
113
belangrijke aanvulling, want een overtreding van het Bondsreglement volstaat niet om te besluiten dat er sprake is van een gebrek in de zaak.476 GEUENS omschrijft het sportreglement als “indicatief”. Eigenlijk kan gesteld worden dat dergelijke veiligheidsregels vergelijkbaar zijn met de eerder besproken spelregels die de bedoeling hebben om de veiligheid van de spelers te waarborgen: bij overtredingen van dit soort specifieke bepalingen is de kans reëel dat de handeling ook naar gemeenrecht als foutief wordt gekwalificeerd. Het Hof oordeelde terecht dat er sprake was van een gebrekkige zaak, maar moet zich hoeden om dit enkel te argumenteren op basis van een schending van het toepasselijk bondsreglement. In casu was de fout vanwege de club derhalve bewezen, staat de schade vast en is het oorzakelijk verband tussen beide ook aangetoond gelet op het feit dat de paal het ongeval veroorzaakte. De club kon dus op basis van artikel 1384, eerste lid BW, aansprakelijk gesteld worden. Daarnaast maakte de club zich, volgens het beroepshof, ook schuldig aan een schending van artikel 1382 BW aangezien de club perfect op de hoogte werd gesteld van de niet-conformiteit van het terrein met de reglementering van de voetbalbond. Na deze verwittiging alsnog een wedstrijd laten spelen op dit terrein, zonder maatregelen te treffen of zonder de scheidsrechter te verwittigen, die de match kon verdagen, is geen gedraging die een normaal voorzichtig en redelijk inrichter van een sportwedstrijd zou doen. Een voetbalclub moet beseffen dat een niet-conformiteit van het veld met de reglementen van de voetbalbond in sommige gevallen ook kunnen leiden tot burgerrechtelijke aansprakelijkheid wegens een gebrekkige zaak op basis van artikel 1384, eerste lid BW. Men doet er dus goed aan om de veiligheidsvoorschriften nauwkeurig na te leven. In de eerste plaats voor de veiligheid van de spelers en in de tweede plaats om aansprakelijkheid te ontlopen. Een geblesseerde speler dient zich bewust te zijn van het feit dat dergelijke gemeenrechtelijke vorderingen niet mogelijk zijn indien hij, zoals in de volgende besproken zaak, werknemer is van de club. Dan geldt de civielrechtelijke immuniteit, zodat enkel in de uitzonderingsgevallen een burgerrechtelijke vordering tegen de club-werkgever kan ingesteld worden (zie supra). B]
Rb. Tongeren 8 december 2000477
Dit vonnis betreft een speler van KSK Tongeren die tijdens een thuiswedstrijd geblesseerd raakte door na een tackle van een tegenstander terecht te komen op de betonnen boord van de sintelbaan die het grasveld op ongeveer twee meter omringende. Als gevolg van deze onzachte aanraking moest hij één maand zien te overleven met een gipsverband aan zijn been. Daarna duurde het nog een tijdje vooraleer hij zijn voetbalactiviteiten kon hernemen. In tegenstelling tot de vorige zaak, was de gewonde speler hier een werknemer van zijn club. Door de kwalificatie
als
arbeidsongeval
kon
het
slachtoffer
een
vergoeding
genieten
van
de
arbeidsongevallenverzekeraar van zijn club, maar daarmee was niet al de opgelopen schade vergoed (zie
P. GEUENS, “Aansprakelijkheid voor “onveilige” sportvelden. Immuniteit voor de club-werkgever voor schadegevallen”, Sport & Recht 2000-01, 447. 477 Rb. Tongeren 8 december 2000, Sport & Recht 2000-01, nr.47, 443-447. 476
114
supra). Zijn manager, die ook zijn vader was, wou graag ook een vergoeding bekomen voor verlies van profcarrière en de speler zelf maakte ook aanspraak om een morele schadevergoeding. Om dit te verwerven werd een proces ingesteld tegen de eigenaar van het terrein, de stad Tongeren, en de gebruiker-huurder, de club. Tijdens een plaatsopneming stelde de rechter persoonlijk vast dat het voetbalveld werd gescheiden van de sintelbaan, die een tiental centimeter lager gelegen was dan het maaiveld van het voetbalveld, door een betonnen opstaande, en langs de bovenzijde afgeronde, boord van ongeveer 4 centimeter breed. De eisende partijen (i.c. de geblesseerde speler en vader) waren van mening dat de aanwezigheid van die betonnen boord te beschouwen is als een gebrek dat het voetbalveld ongeschikt maakt voor zijn normaal gebruik. Men verwees ook naar de dwingende voorschriften van de voetbalbond die bepaalt dat er tussen de kleedkamers en speelveld ten minste drie meter vrije ruimte moet zijn. 478 Op die manier achtten ze de stad en club aansprakelijk ex artikel 1384, eerste lid BW. Beide eisers meenden tevens dat er sprake was van een tekortkoming aan de zorgvuldigheidsplicht ex artikel 1382 BW door het onveilig voetbalveld ter beschikking te stellen van de spelers. De stad Tongeren en de club wezen echter elke verantwoordelijkheid van zich af en de club haalde aan dat de speler, die zijn werknemer is, lastens de club geen schadevergoeding kon bekomen door de civielrechtelijke immuniteit krachtens artikel 46 van de Arbeidsongevallenwet. Daarbovenop stelde de club dat er geen fout bewezen is in de zin van artikel 1382 BW en het voetbalveld niet gebrekkig was ex artikel 1384 BW. De Stad Tongeren sloot zich daar in essentie bij aan. De rechter beaamde het gegeven dat de speler zijn club niet gemeenrechtelijk kon aanspreken wegens de civielrechtelijke immuniteit. Verder was de raadsheer van mening dat het veld niet behept was met enig gebrek dat van aard was om tot een aansprakelijkheidsveroordeling over te gaan. Ten eerste oordeelde de rechtbank dat de reglementen van de voetbalbond niet overtreden zijn aangezien de betonnen boord niet als verboden hindernis aanzien kan worden. De betonnen boord bevond zich ook niet in staat van verval en maakte geen deel uit van het eigenlijk speelveld. Het vormde enkel een scheiding met de ernaast liggende piste. De rechter was van oordeel dat er in casu “geen enkel element voorhanden was om aan te nemen dat het voetbalveld een afwijkend of abnormaal kenmerk vertoont en dus gebrekkig is of niet geschikt zou zijn voor het gebruik waartoe het bestemd is”. De vordering was dus ongegrond op basis van artikel 1384 BW. Ten tweede was de rechter de mening toegedaan dat het slachtoffer in het kader van artikel 1382 BW niet heeft bewezen dat de beweerde schadeverwekker “in zijn handelen, gelet op de concrete omstandigheden, niet de zorgvuldigheid aan de dag heeft gelegd die in het maatschappelijk verkeer van hem kan worden verwacht“. Op het oordeel van het Hof in deze zaak is niets aan te merken.
478
Artikel 1206 Bondsreglement.
115
C]
Rb. Leuven 1 december 2004479
Een andere zaak had betrekking op een jonge voetbalspeler die pijnlijke derdegraads chemische brandwonden opliep na een slide over de witte krijtlijnen van het voetbalveld. Oorzaak van de schade was een stof, afkomstig van de lijnen, die door de tackle in zijn kousen kwam. De vraag rees of een speler zijn schade kan verhalen op de exploitant van het sportterrein wanneer een gebrek schade berokkent. De Leuvense rechtbank antwoordde affirmatief en stelde de club aansprakelijk die de kalk aanwendde als belijningsproduct. In eerste instantie probeerde de club een ongevalsaangifte te doen bij de toenmalige KBVB Federaal Solidariteitsfonds (FSF). Sportongevallen tijdens wedstrijden in de schoot van de voetbalbond werden immers vergoed uit het patrimonium dat door de FSF wordt beheerd. Men noteerde in die aangifte dat de speler was gevallen en gegleden is over een witte (kalk)lijn. De club verdedigde zich door te verkondigen dat men voor de belijning gebruik maakte van een product dat door de voetbalbond sinds vele jaren is aanvaard. Het was echter zo dat er vroeger gebruik werd gemaakt van kalk en het goed mogelijk was dat er nog een restant kalk in de bodem zat. Hoe dan ook vergoedde het FSF de loutere medische uitgaven van de speler aan de voetbalclub. In het FSF-reglement werd namelijk geen melding gemaakt van andere vergoedingen, zoals esthetische chirurgie. De voetbalclub diende op zijn beurt de medische kosten aan de speler terug te betalen. Medische expertise wees echter uit dat de club naar alle waarschijnlijkheid zuivere ongebluste kalk had aangebracht op het veld. De Rechtbank van Eerste Aanleg te Leuven was de mening toegedaan dat er genoeg overeenstemmende en gewichtige vermoedens aanwezig waren om aan te nemen dat de sportclub met kalk had gewerkt of dat er op zijn minst nog voldoende kalk aanwezig was op het terrein. De KBVB werd dus vrijgesproken van enige tekortkoming en zag de gedane financiële tussenkomsten aan de voetbalclub terugbetaald. Moest die stof echter effectief erkend zijn door de KBVB en de club gewoon de richtlijnen volgde, dan zou de KBVB aansprakelijk blijven. Dat is dus niet uitgesloten.
479
Rb. Leuven 1 december 2004, Sport & Recht 2004-05, nr.90, 1091-1092.
116
DEEL III: SPECIFIEKE VERZEKERING VOOR EEN VOETBALLER Ter afsluiting zal onder deze titel ingegaan worden op een aantal specifieke, doch niet-verplichte, sportverzekeringen die voetballer persoonlijk of de club in het voordeel van zijn voetballers kan afsluiten. Op die manier kan in geval van blessure, waarvoor geen aansprakelijke partij aanwezig is, bovenop de wettelijke uitkeringen alsnog een hogere vergoeding bekomen worden. In wat volgt zal eerst de verzekering lichamelijke ongevallen in het privéleven besproken worden, om erna stil te staan bij de groepsverzekering en zal worden afgesloten met de bespreking suppletieve waarborgen die voor een (beroeps)voetballer van belang kunnen zijn.
HOOFDSTUK 1:
VERZEKERING LICHAMELIJKE ONGEVALLEN IN HET PRIVÉLEVEN
Een verzekering lichamelijke ongevallen is voor vrijetijdsvoetballers noodzakelijk gezien zij niet kunnen terugvallen op de arbeidsongevallenverzekeraar. Het mag duidelijk zijn dat een speler niet voor elk opgelopen verwonding zijn tegenspeler, die de veroorzaker is van de tackle, burgerrechtelijk kan aanspraken om een schadevergoeding te bekomen voor de opgelopen schade. Onder Titel 1 “Professioneel vs. Amateur (sportongevallen op het voetbalveld)” werd reeds uitvoerig besproken welke wettelijke vergoedingen een vrijetijdsvoetballer kan bekomen. Een sportverzekering lichamelijke ongevallen in het privéleven heeft het voordeel om als amateur een bijkomende dekking te genieten. Voetballen kan zowel als in vrije tijd gebeuren als in competitieverband. Een vrijetijdsspeler is niet gebonden aan een sportclub, terwijl competitiespeler wel verbonden is aan een sportfederatie. Als een voetballer aangesloten is bij een ‘klassieke’ sportclub is hij in principe verzekerd. Onder klassieke sportclub moet men een sportclub verstaan die het betalen van lidgeld oplegt voor het beoefenen van een sport binnen de club. 480 Een deel van het opgehoeste lidgeld wordt gebruikt voor het betalen van een verzekeringspremie. De sportfederaties is er dus mee gelast een verzekeringspolis af te sluiten voor rekening van haar clubs en de aangesloten leden. De Koninklijk Belgische voetbalbond sloot een dergelijke verzekering waarbij elk aangesloten lid een begunstigde is.481 In dit hoofdstuk zal deze verzekering in dit kader besproken worden. Niets sluit echter uit dat vrijetijdsvoetballers die niet aangesloten zijn bij de voetbalbond persoonlijk een verzekering lichamelijke ongevallen in het privéleven afsluiten. Het is in dat geval essentieel om de polis goed te doornemen om na te gaan wat al dan niet gedekt wordt. Ter benadrukking wordt hier nogmaals gesteld dat een dergelijke verzekering niet bedoeld is voor de voetballers die met een club verbonden zijn door een arbeidsovereenkomst aangezien zij kunnen rekenen op de tussenkomst van de arbeidsongevallenverzekeraar (zie supra).
TOLTRIP NV, “Sporten al dan niet in clubverband. De gevaren van het sporten zonder verzekering”, Sport & Recht 2005-06, 1104. (hierna verkort TOLTRIP NV, “Sporten al dan niet in clubverband. De gevaren van het sporten zonder verzekering”) 481 Artikelen 2101-2132 en bijlage 4 aan het Bondsreglement. 480
117
Het is belangrijk te beseffen dat bij een dergelijke verzekering een lichamelijk ongeval in de polis omschreven wordt als een “plotse gebeurtenis, waarvan de oorzaak vreemd is aan het organisme van het slachtoffer en die een lichamelijk letsel of de dood veroorzaakt” gedefinieerd wordt.482 Daaruit mag men afleiden dat de verzekeraar in principe niet verplicht is om op te treden wanneer de oorzaak van een lichamelijk letsel niet extern is, tenzij daar in de polis van afgeweken wordt.483 In geval van een uitsluiting zal de speler enkel beroep kunnen doen op het ziekenfonds. De gedekte ongevallen kunnen zich voordoen op het terrein, in de zaal of plaats van de organisatie, in de neutrale zone, in de kleedkamers of op de weg tussen de kleedkamers en het veld. Bijkomend is ook een ongeval dat zich voortdoet op de kortste weg van de woonplaats naar de plaats van de organisatie (en omgekeerd) verzekerd, behalve indien het vervoermiddel een motorfiets of een bromfiets met meer dan 50 cc is.484 Een dergelijke verzekering dekt verschillende waarborgen en de basisdekking is eigenlijk vrij ruim te noemen: er is een terugbetaling van de behandelingskosten die niet gedekt worden door het ziekenfonds, een vergoeding voor de eventuele loon- en winstderving, een kapitaal in geval van overlijden en een dagvergoeding bij blijvende invaliditeit ten belope van de verzekerde forfaitaire dagsom. 485 De opgesomde waarborgen kunnen gemakkelijk uitgebreid worden aangezien de spelers de mogelijkheid hebben om een uitbreiding te vragen tegen betaling van een bijpremie. Het is aan te raden om een individuele ongevallenverzekering af te sluiten die fungeert als een soort “parapluverzekering”, maar daarover verder meer. 486 Voetbal kan ook puur recreatief uitgeoefend worden in een sporttempel, zonder enige verbondenheid met een sportclub of -federatie. Onder sporttempels moeten instellingen verstaan worden die het beoefenen van sporten op vrije basis toelaten, m.a.w. zonder betaling van enig lidgeld.487 De enige prijs die betaald moet worden is een huurgeld voor het terrein waarop gespeeld wordt. Voor die prijs krijg je enkel het terrein voor een bepaalde periode te uwer beschikking, maar zijn de vrijetijdsvoetballers niet verzekerd via de sportfederatie aangezien zij niet tussenkomen in de betaling van de verzekeringspremie zoals de aangesloten competitiesportleden. Het is in deze context dan ook ten zeerste aan te raden een verzekering af te sluiten op privéinitiatief.
Artikel 8 Bijlage 4 aan het Bondsreglement. Zie betreffende de aanvaarde en niet aanvaarde gevolgen van een sportongeval artikel 2107 van het Bondsreglement en artikel 7, 8 en 13 bijlage 4 aan het Bondsreglement. 484 Artikel 2108 Bondsreglement. 485 Zie voor de tegemoetkomingsmodaliteiten artikelen 2116-2120 van het Bondsreglement. 486 TOLTRIP NV, “Sporten al dan niet in clubverband. De gevaren van het sporten zonder verzekering”, 1104-1105. 487 ibid, 1104. 482 483
118
HOOFDSTUK 2:
GROEPSVERZEKERING
Een groepsverzekering is een verzekering die de werkgever (voetbalclub) afsluit ten voordele van zijn werknemers (voetballers). De garanties die worden voorzien in een groepsverzekering kunnen verschillen naargelang het afgesloten contract. In principe voorzien ze in de uitbetaling van een kapitaal in geval van overlijden van de begunstigde voetballer. Men kan het dan zien als een soort levensverzekering. Er wordt echter ook voorzien dat op basis van een dergelijke verzekering een uitbetaling van een kapitaal plaatsvindt in geval van het voetbalpensioen. In principe ligt de leeftijd daarvoor op 35 jaar, maar die verzekeraar komt ook tussen indien de speler ernstig geblesseerd wordt en op een vroegere leeftijd dient te stoppen met voetballen op het hoogste niveau. Dat aanvullend pensioen wordt dan toegevoegd aan het wettelijk voorziene pensioen. Een dergelijke verzekering kan ook een toekenning van uitkeringen betekenen in geval van werkonbekwaamheid. Het is niet verboden om deze formules te combineren.488 De werkgever is de verzekeringsnemer en gehouden tot betaling van de premies. Onder bepaalde voorwaarden kan men wel voorzien dat aanvullende betalingen worden uitgevoerd door de werknemervoetballer zelf. Een dergelijke verzekering maakt in principe een extralegaal voordeel uit voor de werknemer, behorende tot de bezoldiging van de voetbalspeler. Daarom moet men goed voor ogen houden dat het verboden is voor de werkgever om zijn aandeel in de premie in mindering te brengen van het brutoloon van zijn speler.489 De werkgeversbijdrage voor de groepsverzekering wordt dan ook niet meegerekend voor de bepaling van de minimumlonen van een betaalde sportbeoefenaar.490
X. DEWAIDE en L. DELMOTTE, “De Zaak Sels: de interpretatie van groepsverzekeringen”, Sport & Recht 2006-07, 1302. ibid, 1302. 490 Artikel 7, §2 Collectieve Arbeidsovereenkomst van 2 juli 2013. 488 489
119
HOOFDSTUK 3:
SUPPLETIEVE WAARBORGEN TEN VOORDELE VAN PROFESSIONELE VOETBALLERS
§1 PARAPLUVERZEKERING Zoals eerder besproken dekt de verplichte arbeidsongevallenverzekeraar niet alle geleden schade en komt hij niet tussen bij privéongevallen. Voor een voetballer is het in dat geval welkom dat zijn club een alternatieve verzekering sluit die de resterende schade vergoedt. In dit hoofdstuk zal ter afsluiting besproken worden welke verzekeringen een voetballer (of zijn club) kunnen afsluiten ter dekking van ongevallen die niet noodzakelijk op het veld gebeuren, maar een grote impact kunnen hebben op de speler. De clubs worden allereerst aangeraden om, binnen de wettelijke grenzen, een zo goedkoop mogelijke arbeidsongevallenverzekering af te sluiten door de langst mogelijke carens wachttermijn aan te vragen, nl. zes maanden. Op die manier is het premiebedrag heel laag. Dankzij die premievermindering is het mogelijk om te investeren in de zogenaamde “parapluverzekering”, dat een groot deel van de euvels van de verplichte arbeidsongevallenverzekering zal opvangen.491 Voetbalclubs doen er goed aan om een dergelijke verzekering af te sluiten indien ze een volledige dekking wensen voor hun spelers.492 Die parapluverzekering kent een zeer uitgebreide dekking: zowel ongevallen en ziekten worden gedekt. Onder het begrip ongevallen moet men in deze context zowel de privé- als arbeidsongevallen begrijpen. De carens wachttermijn wordt bij deze verzekering het best beperkt tot dertig dagen en uiteraard moet een blessure opgelopen bij de nationale ploeg gedekt worden. De clubs die spelers tewerkstellen die onder de Wet Betaalde Sportbeoefenaars vallen, worden zelfs verplicht om hun verzekering uit te breiden tot ongevallen die gebeuren bij de nationale ploeg (zie supra).493 Op die manier heeft ook de nationale ploeg er baat bij aangezien hij als werkgever niet meer verplicht is een verzekering af te sluiten voor zijn spelers.494 Het is ook aan te raden dat de dekking wereldwijd is en dat de verzekering ook ongevallen in het privéleven dekt. Concluderend kan men dus stellen dat een dergelijke verzekering alle mogelijke risico’s die een voetballer kan oplopen, dekt. Men moet er uiteraard wel op toezien dat de premie binnen het budget past. Meestal zal de premie aanzienlijk zijn, waardoor de clubs niet zo snel geneigd zullen zijn om een dergelijke verzekering af te sluiten. Het plafond van de dekking zal in relatie staan met het werkelijke loon van de professionele voetballer, alsook met de duur van het contract van de sporter. Zoals reeds aangehaald komt de verplichte arbeidsongevallenverzekeraar in principe gedurende de eerste zes maanden niet tussen en zijn voetbalclubs die voetballers tewerkstellen die onder het toepassingsgebied van de Wet Betaalde Sportbeoefenaars vallen, op basis van een collectieve arbeidsovereenkomst, verplicht om gedurende zes maanden het contractueel gewaarborgde maandloon van spelers die geblesseerd zijn
TOLTRIP NV, “De verplichte arbeidsongevallenverzekering voor betaalde sportbeoefenaars”, 996. R. PIRLOT, “Arbeidsongevallenverzekeringen = niet voldoende!!!”, 1220. 493 Artikel 22 Collectieve Arbeidsovereenkomst 2 juli 2013. 494 R. PIRLOT, “Arbeidsongevallenverzekeringen = niet voldoende!!!”, 1220. 491 492
120
verder uit te betalen in geval van een arbeidsongeval.495 Een voetbalclub zou passief kunnen blijven en hopen dat er niet te veel geblesseerden zullen zijn tijdens het seizoen. Het spreekt echter voor zich dat deze benadering niet uiterst professioneel is, aangezien de club in dat geval geen enkel zicht heeft op de totale kost van de balanspost ‘loon geblesseerde spelers’ en op die manier voor onaangename financiële verassingen kan komen te staan.496 Dat risico wordt beter overgedragen op een parapluverzekeraar tegen een haalbare premie. Een dergelijke parapluverzekering kan de voetbalclubs veel geld uit besparen. Het financieel risico ligt dan namelijk bij die verzekeraar en de voetbalclubs kunnen de verschuldigde premie netjes in hun budget passen. Het gevaar dat men als club plots een aanzienlijke som moet betalen waar geen rekening mee gehouden werd, verdwijnt hierdoor. Alleen de verzekeringspremie is effectief te betalen en op die manier kan de club perfect zijn uitgaven beheren. De onzekerheid wordt geruild voor de zekerheid. Zo kan het budget nog meer als een goede huisvader onderhouden worden en kan men preciezer te werk gaan dan in de hypothese dat men de onbekende factoren dient in te schatten, zoals het aantal gekwetste spelers op een seizoen, hoelang de werkonbekwaamheid zou duren, hoeveel budget dient vrijgemaakt te worden voor een eventuele vervanger, enz. Op sportief vlak betekent een parapludekking ook een bonus. De clubs kunnen dankzij een dergelijke verzekering namelijk betere spelers aantrekken door hen gerust te stellen dat zij gedurende de volledige duur van het getekende contract hun contractueel basisloon met daarbovenop de wedstrijdpremies zullen ontvangen, zelfs al hebben ze te maken met enig ongeval of ziekte waardoor ze een tijd niet op het veld aanwezig kunnen zijn.497
Artikel 20 Collectieve Arbeidsovereenkomst van 2 juli 2013. R. PIRLOT, “Sport en ‘specifieke’ verzekeringen... een absolute noodzaak!”, Sport & Recht 2009, 1518. (hierna verkort R. PIRLOT, “Sport en ‘specifieke’ verzekeringen... een absolute noodzaak!”) 497 R. PIRLOT, “Arbeidsongevallenverzekeringen = niet voldoende!!!”, 1220. 495 496
121
§2 VERZEKERING TEGEN ONGEVALLEN IN DE VRIJE TIJD Actieve beroepsvoetballers genieten over het algemeen een behoorlijk inkomen, waardoor ze zich een bepaalde levensstandaard kunnen toemeten. Een ongeval tijdens het verlof kan echter het einde betekenen van hun carrière, of nog erger, het einde van hun leven. Zoals hierboven reeds aangehaald kan in deze context de arbeidsongevallenverzekeraar niet tussenkomen aangezien de invaliditeit niet veroorzaakt werd tijdens de beroepsactiviteit, in concreto voetbal. De voetbalclub had ook geen gezag op de voetbalspelers op het ogenblik van een dergelijk ongeval op reis. 498 Een professionele sporter wiens blessures hem zo abrupt beletten om hun activiteit van beroepsvoetballer nog verder uitoefenen, kent, zeker op financieel vlak, een moeilijke periode. Derhalve kan het nuttig zijn om als voetballer een individuele verzekering af te sluiten die ongevallen opgelopen in de vrije tijd dekt. Er bestaan in dat kader een aantal waarborgen die beroepsvoetballers kunnen onderschrijven. A]
Waarborg “overlijden (door een ongeval of ziekte)”
Een professionele voetballer die plots overlijdt, zal zijn familieleden, naast morele pijn, een financiële kater bezorgen. Om dit te vermijden, is er, naast de groepsverzekering, de waarborg “overlijden door een ongeval”. Bij een plots overlijden of binnen een termijn van één jaar ingevolge het gewaarborgd ongeval, wordt een vooraf vastgelegd kapitaal aan de begunstigden, i.e. kinderen en echtgenote, uitgekeerd.499 Op die manier dienen de begunstigden zich geen zorgen te maken over hun financiële toekomst. Een treffend voorbeeld dat hier kan gegeven worden, is deze van wijlen François Sterchele. Een autoongeval na een nachtje stappen, zonder aansprakelijkheid van derden, betekende het einde van zijn leven.500 Een emotioneel, maar evenzeer financieel erg pijnlijk moment voor zijn familie. Een bijkomende specifieke verzekering ter dekking van dit overlijdensrisico zou de financiële pijn in dergelijke gevallen aanzienlijk kunnen verzachten. Een dergelijke dekking kan zowel onderschreven worden door de speler als door de voetbalclub. De speler heeft er belang bij dit te doen ten gunste van zijn erfgenamen, teneinde zijn naaste familie (echtgenote, kinderen) in de toekomst een financieel comfort te kunnen blijven bieden.501 Voor een relatief beperkte premie kan hij zich dekken tegen alle oorzaken van overlijden en een blijvende werkonbekwaamheid waardoor hij niet meer professioneel zou kunnen voetballen. Het belang voor de club van een dergelijke verzekering heeft dan weer te maken met de transferwaarde van een speler. Dat is namelijk de kapitaal van de club en ze doet er goed aan om zich te verzekeren tegen “verlies van transferwaarde”.502
TOLTRIP NV, “Vloedgolven en topsport… Een kwestie van verzekering!!!”, Sport & Recht 2004-05, 1009. (hierna verkort TOLTRIP NV, “Vloedgolven en topsport… Een kwestie van verzekering!!!”) 499 TOLTRIP NV, “Vloedgolven en topsport… Een kwestie van verzekering!!!”, 1010. 500 X, “François Sterchele komt om bij ongeluk”, http://www.sporza.be/cm/sporza/archief/2.1143/voetbal/eersteklasse/Club_Brugge/Sterchele_rip/080508_Francois_Sterchele_over leden (consultatie 22 april 2014) 501 R. PIRLOT, “François Sterchele: een drama”, Sport & Recht 2007-08, 1449. 502 ibid, 1449. 498
122
Een essentieel element van een dergelijke polis dat vooraf zeker geanalyseerd moet worden, is de draagwijdte van de dekking bij overlijden.503 Bij overlijden van de verzekerde wordt een vooraf bepaald kapitaal uitgekeerd aan de rechthebbenden, in essentie de echtgenote, kinderen, ouders, … die werden opgenomen in de polis. Het is belangrijk om bij een dergelijke verzekering in een zo breed mogelijke dekking te voorzien, nl. dat alle oorzaken van overlijden gedekt zijn: zowel ten gevolge van een ongeval als ten gevolge van een ziekte. Op die manier worden latere polemieken betreffende de oorzaak van het overlijden vermeden waardoor men een uitbetaling ziet wegglippen. De meeste betwistingen tussen een verzekeringsmaatschappij en haar verzekerde gaan namelijk over de kwalificatie van het schadegeval.504 Een dekking overlijden gaat meestal gepaard met een dekking ‘einde loopbaan’, wat concreet betekent dat de verzekerde voetballer te maken krijgt met een blijvende werkonbekwaamheid. B]
Waarborg “volledige permanente professionele gebrekkigheid ten gevolge van ongeval of ziekte”
(= blijvende werkonbekwaamheid) De waarborg van de blijvende werkonbekwaamheid is in principe de belangrijkste van allemaal. Een blijvende werkonbekwaamheid mag vrij ruim omschreven worden: het betreft elke gebrekkigheid ten gevolge van een gewaarborgd ongeval of ziekte die, volgens een deskundige, een blijvende onbekwaamheid veroorzaakt voor de verzekerde om zijn activiteit van voetbalspeler uit te oefenen in 1 ste, 2de of 3de klasse en onder gelijk welke vorm een vergoeding te ontvangen als tegenprestatie als voetbalspeler. Als dit bewezen wordt, zal zijn onbekwaamheid aanleiding geven tot de uitbetaling van het vooraf vastgelegd kapitaal505 aan de beroepssporter. De net beschreven voorwaarden en bepalingen kunnen wel verschillen per verzekeringspolis. Bepaalde verzekeringspolissen maken melding van het feit dat de graad van de blijvende ongeschiktheid wordt vastgelegd overeenkomstig het officieel Belgisch invaliditeitsbarema en dit volgens de waargenomen letsels en zonder rekening te houden met het beroep of de activiteiten van de verzekerde.506 Dat is algemeen genomen een zeer belangrijke bepaling, maar a fortiori in het geval van een beroepsvoetballer. Voetballen op topniveau kent een zekere specificiteit vergeleken met andere beroepen. Reeds een relatief beperkte graad van arbeidsongeschiktheid kan namelijk het einde van een profcarrière betekenen. Indien echter wordt opgeworpen dat hij conform het Belgisch invaliditeitsbarema geen aanspraak maakt om te vallen onder het statuut van blijvende arbeidsongeschiktheid, dan kan dat een zware dobber zijn voor de desbetreffende speler. Een dergelijke clausule is dus geenszins gepast of optimaal te noemen in de topsportcontext. Het is dus geen overdreven luxe om de polis met de nodige aandacht door te nemen. C]
Waarborg “dagvergoedingen”
De waarborg dagvergoedingen beschermt je tegen het risico van de tijdelijke arbeidsonbekwaamheid. Beroepsvoetballers die ten gevolge van een gewaarborgd ongeval of ziekte een tijdelijke onbekwaamheid ondergaan met een onderbreking van hun professionele activiteit, ontvangen van deze verzekeraar een R. PIRLOT, “Sport en ‘specifieke’ verzekeringen... een absolute noodzaak!”, 1518. ibid, 1519. 505 TOLTRIP NV, “Vloedgolven en topsport… Een kwestie van verzekering!!!”, 1010. 506 R. PIRLOT, “Sport en ‘specifieke’ verzekeringen... een absolute noodzaak!”, Sport & Recht 2009, 1519. 503 504
123
dagvergoeding.507 Deze vergoeding wordt verkregen vanaf de dag volgend op de carens wachttermijn die voorzien is in het verzekeringscontract. In de meeste gevallen bedraagt de minimum carenstermijn dertig dagen. Men kan de uitbetaling van de dagvergoedingen genieten tot op de dag van hun genezing of consolidatie of tot de datum van hun werkhervatting. Er dient echter wel rekening gehouden te worden met het aantal dagen vermeldt in het verzekeringscontract, nl. 365 dagen of 730 dagen vermindert met de carenstermijn.508 Het door de voetballer gekozen bedrag van de dagvergoeding moet overeenstemmen met zijn werkelijk loonverlies. D]
Waarborg “wedstrijdpremies”
Ook de waarborg wedstrijdpremies bevindt zich in het kader van de tijdelijke werkonbekwaamheid. Wedstrijdpremies kunnen een aanzienlijke rol spelen in de verloning van een voetballer. Beroepsvoetballers die ten gevolge van een gewaarborgd ongeval of ziekte getroffen
zijn door een tijdelijke
arbeidsongeschiktheid kunnen die wedstrijdpremies laten dekken.509 Gebruikelijk krijgen enkel de vijftien spelers op het wedstrijdblad een premie in functie van het resultaat. Doordat gekwetste voetballers daar niet voor in aanmerking komen, zien ze ook de wedstrijdpremies door de neus geboord indien men niet verzekerd is. Door deze waarborg zal de verzekeringsmaatschappij een bedrag uitkeren die in functie van het resultaat van de ploeg. Dat bedrag valt echter iets lager uit dan de premie per punt om de speler te motiveren snel terug fit te geraken om te kunnen spelen. Ook bij deze verzekering is er een carens wachttermijn voorzien van dertig dagen. Een dergelijk waarborg zorgt er ook voor dat de getroffen voetballer nauw betrokken blijft bij het voetbalgebeuren.
TOLTRIP NV, “Vloedgolven en topsport… Een kwestie van verzekering!!!”, 1010. ibid, 1011. 509 ibid, 1011. 507 508
124
BESLUIT Algemeen mag ik concluderen dat het voetbal een groot maatschappelijk belang heeft. Het is een amuserende en in essentie gezonde aangelegenheid met een sterke sociale functie. In dit kader was het echter belangrijk om ook de nodige aandacht te schenken aan de inherente risico’s voor de betrokken voetballers. In dit eindwerk werd getracht weer te geven welke bescherming een voetballer kan genieten in geval van blessure tijdens de sportbeoefening op het voetbalveld. Het is namelijk belangrijk om als verantwoordelijke sporter te weten aan welke risico’s men zich blootstelt en welke rechten men kan laten gelden bij het voordoen van dergelijke risico’s. Zoals uitvoerig besproken, is er aangaande de wettelijke tussenkomsten in geval van blessure een groot onderscheid tussen enerzijds de amateurvoetballer, die niet gebonden is door enig arbeidsovereenkomst in het kader van de voetbalbeoefening, en anderzijds de beroepsvoetballer, die als werknemer wordt beschouwd van zijn club. De regeling bij een professionele voetbalspeler, in de vorm van de arbeidsongevallenverzekering, verdient lof. Het is positief dat een voetballer weet dat hij (financieel) wordt opgevangen. Zeker de voetballers die vallen onder het toepassingsgebied van de Wet Betaalde Sportbeoefenaars hebben in beginsel niet te klagen. Mits de voorgestelde aanpassing (om het absoluut cijfer van de bijpassing te veranderen in een percentage) is die regeling toe te juichen. De situatie van vrijetijdsvoetballers is, zoals hierboven uiteengezet, echter voor verbetering vatbaar. Men moet altijd in het achterhoofd houden dat sporten in essentie gezond is. Dat dient dus aangemoedigd te worden en men moet derhalve beletten dat vrijetijdssporters door een gebrek aan bescherming in geval van blessure afhaken of in financiële moeilijkheden terechtkomen. Dat een amateurvoetballer niet kan opgevangen worden door de arbeidsongevallenverzekeraar – zoals beroepsvoetballers – is een evidentie, maar het bestaande grote verschil in bescherming tussen beide categorieën spelers is dat veel minder. De wettelijke arbeidsongeschiktheidsregeling is een mooi vangnet, maar de aanwezigheid van de sportexceptie met betrekking tot het domein van de loonwaarborg is laakbaar. De gehanteerde criteria zijn niet van die aard dat ze de uitsluiting rechtvaardigen en zorgen bovendien voor willekeur in de bescherming van amateurvoetballers. Ik pleit dan ook om - in navolging van het domein van de ziekteverzekering – de sportexceptie ook in dit kader af te schaffen. Deze stelling verdedig ik nog altijd vanuit de visie dat sporten gezond is en niet dient afgeremd te worden door dergelijke mechanismen. Verder mag het duidelijk zijn dat de voetbalwereld niet immuun is voor de gemeenrechtelijke aansprakelijkheidsregeling. Een voetballer heeft het recht om naar de rechtbank te stappen en de zorgvuldigheidsnorm die gehanteerd wordt in de voetballerij is in beginsel dezelfde als deze die toegepast wordt in het gewone maatschappelijk verkeer. Er is echter een belangrijk aspect dat de voetballer en de rechter goed onder ogen moeten houden, nl. de specifieke feitelijke omstandigheden van een voetbalwedstrijd die ervoor kunnen zorgen dat een gedraging niet als foutief in burgerrechtelijke zin wordt aanzien terwijl eenzelfde handeling in het dagelijks maatschappelijk verkeer wel een schending zou
125
betekenen van de zorgvuldigheidsnorm. Bij de beoordeling van een voetbalgedraging dient de rechter dit variabel element dus goed onder ogen te houden. Fysiek contact behoort tot de essentie van de voetbalsport. Er mag derhalve geen klimaat gecreëerd worden dat elke tackle of elke charge aanleiding kan geven tot een aansprakelijkheidsveroordeling. Rechters moeten enkel overgaan tot een dergelijke veroordeling indien het objectief vaststaat dat er een schending is van de zorgvuldigheidsnorm. Elke vorm van twijfel dient ervoor te zorgen dat de rechter afziet van een veroordeling. Zoals in de bespreking herhaaldelijk aangehaald, dient een normaal zorgvuldig en redelijk voetballer het fysiek contact allerminst te schuwen. Het referentiegedrag is zeer ruim. Er wordt in beginsel niet verwacht dat een zorgvuldige voetballer zijn voet terugtrekt. Het is niet zo dat omwille van het feit dat er een blessure is veroorzaakt, dat de handeling die daarvoor de oorzaak was per definitie burgerrechtelijk foutief was. Niet zelden zullen opgelopen blessures niet meer zijn dan een gevolg van een toevallige samenloop van omstandigheden. Rechters dienen goed waakzaam te zijn om te vermijden dat ze post factum-kennis van het verloop van de gebeurtenissen na het aangeklaagd gedrag gebruiken. Daarom dient de rechter ook goed op te passen met verklaringen van de in beginsel objectieve en te vertrouwen scheidsrechters. Zij laten zich – vanuit menselijk oogpunt – zich wel soms leiden door de ernst van de blessure in hun bestraffing. In zaken waar de verklaring van de scheidsrechter, wegens het gebrek aan beelden, het belangrijkste bewijsmiddel is, dient de rechter alert te zijn. Des te meer bij verklaringen van supporters en medespelers, aangezien het te verwachten is dat hun verkondigingen niet zelden clubgekleurd zullen zijn. De specifieke feitelijke omstandigheden van een voetbalwedstrijd spelen een determinerende rol. Naar mijn mening is het (door rechters) regelmatig gehanteerde concept ‘risicoaanvaarding’ in de voetbalsport overbodig. Het beoefenen van de voetbalsport en participeren aan matchen impliceren noodzakelijk de mogelijkheid van lichamelijke contacten bij het betwisten van de bal, met het gevaar dat er blessures worden opgelopen. In de rechtspraak en de rechtsleer wordt dan vaak opgeworpen dat voetballers door het deelnemen
aan
wedstrijden
deze
risico’s
aanvaarden
en
bijgevolg
afzien
van
de
volledige
verantwoordelijkheid te willen inroepen in hoofde van de dader van het schadeverwekkend feit. Het concept van de risicoaanvaarding in de Belgische rechtsorde kan echter enkel worden weerhouden als fout van het slachtoffer ex art.1382, i.c. de geblesseerde speler, om als rechter tot medeaansprakelijkheid te kunnen besluiten. De fout van het slachtoffer bestaat in dit kader uit het nemen van onverantwoorde risico’s die een normaal voorzichtig en redelijk persoon in dezelfde situatie, wegens het buitensporig karakter ervan, niet zou nemen. Het mag echter duidelijk zijn dat nergens kan worden opgeworpen dat het spelen van wedstrijd een abnormaal en extreem risico inhoudt. Mijns inziens moeten de bevoegde raadsheren een gewraakte actie op het voetbalveld enkel beoordelen vanuit het standpunt van de aangesproken voetballer en niet vanuit deze van de getroffene. De oorzaak waarom veel voetbalgedragingen, die blessures veroorzaken, niet als burgerrechtelijk foutief worden aanzien in de zin van artikel 1382 BW ligt niet in het gegeven dat spelers inherente risico’s zouden aanvaard
126
hebben, maar wel in het feit dat dergelijke handelingen (en de daarmee samenhangende kans op het veroorzaken van blessures) eigen zijn aan de specifieke feitelijke omstandigheid van de voetbalsport. Deze zienswijze wordt ook gesteund door SONCK, CORNELIS en CLAEYS. In dat opzicht biedt de figuur van de risicoaanvaarding in de voetbalsport dus geen enkele meerwaarde aan het foutcriterium van artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek. Het zou m.i. lovend zijn indien de rechters dit concept in hun aansprakelijkheidsbeoordeling achterwege laten en enkel wijzen op de concrete omstandigheden, gekenmerkt door de hogere foutdrempel, als rechtvaardiging van hun beslissing tot nietveroordeling van de aangesproken voetballer. Concluderend mag dus gesteld worden dat de rechter gewoon de normale toepassing van de zorgvuldigheidsnorm dient te hanteren. Verder ben ik de mening toegedaan dat het onderscheid tussen amateur- en professionele voetballers – die soms door beroepshoven wordt gemaakt – in resultaat, op een miniem aantal uitzonderingen na, irrelevant is. Er wordt gesteld dat een beroepsvoetballer beter de grenzen van zijn eigen mogelijkheden en dat van de toegepaste technieken kent dan een amateurvoetballer. Ik ga er in principe mee akkoord dat het gedrag van een professionele voetballer, die over een grote deskundigheid in de voetbalsport beschikt, in een aansprakelijkheidsbeoordeling dient te worden getoetst aan het gedrag van een gelijkaardige beroepsvoetballer,
met
dezelfde
bekwaamheid
als
de
aangesprokene,
in
identieke
sportieve
omstandigheden. Deze in concreto-beoordeling vormt m.i. een gerechtvaardigde uitzondering op het basisprincipe van de in abstracto-beoordeling. Dit mag echter geen vrijgeleide bieden aan de minder getalenteerde amateurvoetballers. Men mag niet verkondigen dat het een amateur, wegens zijn gebrek aan techniek en mindere talent, per definitie wel toegestaan is om zich schuldig te maken aan een onzorgvuldig uitgevoerde tackle. Het tegendeel is waar: een amateur moet desgevallend extra waakzaam en voorzichtig zijn bij het stellen van een ‘gevaarlijke’ voetbaltechniek. De bonus pater familias stemt zijn gedrag af op zijn lichamelijke beperkingen. Waar een beroepsvoetballer zich moet hoeden voor voetbalgedragingen die in strijd zijn met de zorgvuldigheidsnorm omdat van hem wordt verwacht dat hij de draagwijdte van de toegepaste technieken kent, dient ook een amateur van diezelfde handelingen af te zien om de reden dat hij wegens zijn gebrek aan techniek of niet-beseffen van de eigen mogelijkheden extra voorzichtig moet zijn. Er mag m.i. dus bij uitzondering een beoordeling in concreto toegepast worden door de rechters, maar het resultaat blijft meestal gelijk. Vanuit dat oogpunt is het op zich irrelevant of men een beroepsvoetballer of een amateursfeer is. Het mag duidelijk zijn dat de aanduiding van de precieze fout in het kader van artikel 1382 BW in de voetbalcontext niet zo eenvoudig te leveren is. Voetballers dienen dus goed na te denken en zich niet blindstaren
op
de
mogelijke
integrale
vergoeding
van
de
schade.
Wie
ten
onrechte
een
aansprakelijkheidsprocedure aanspant, moet naast de al geleden schade ook nog eens opdraaien voor de gerechtskosten. Daarnaast moet hij ook rekening houden met het feit dat een jarenlange aanslepende procedure moreel zwaar kan doorwegen: voor hem en zijn familie, maar ook voor de aangesproken speler. Het verdient de voorkeur om de voetbalzaken zo veel als mogelijk uit de gerechtszalen te houden, zonder daarmee te willen zeggen dat een voetballer moet afzien van zijn wettelijke rechten.
127
In het kader van de tussenkomst van de aansprakelijkheidsverzekering dient de recente enge invulling door het Hof van Cassatie van het opzetbegrip, in de zin dat het toebrengen van schade gewild moet zijn, voluit gesteund te worden. Gezien een opzettelijke fout een feit uitmaakt dat het schadegeval voorafgaat en bijgevolg kan tegengeworpen worden in geval van een niet-verplichte aansprakelijkheidsverzekering, speelt de invulling ervan een grote rol in de al dan niet uitbetaling van een vergoeding door de verzekeraar aan de getroffen speler. Door de enge invulling zullen veel geblesseerde voetballers alsnog vergoed worden, omdat de bewijsmogelijkheid van de aansprakelijkheidsverzekeraar dermate bemoeilijkt is. Ik opteer zelfs om een stap verder te gaan en het opzet, in navolging van de verplichte aansprakelijkheidsverzekeringen, nooit tegenwerpbaar te maken aan de benadeelde. In die zin ben ik voorstander om de verzekeraar te verplichten in alle situaties tussen te komen. Ter compensatie dient de verzekeraar dan wel het recht op verhaal te bekomen op zijn verzekerde. Mijns inziens dient de getroffene namelijk niet op te draaien voor een gegeven waar hij zelf geen enkel invloed op kan uitoefenen. Om de inherente risico’s van het voetbalspel op te vangen, is het aan te raden om te investeren in (bijkomende) verzekeringen. De afgesloten verzekeringen van de voetbalbond is in die zin toe te juichen, maar ook voetballers die niet aangesloten zijn bij een federatie dienen dat ernstig in overweging te nemen. Het wettelijk verplicht stellen van bijkomende verzekeringen hoeft niet per se, maar men doet er goed aan om al de actieve voetballers te responsabiliseren. Hoe beter de bescherming, hoe minder zorgen voor de gevolgen. De basisvisie met betrekking tot de voetbalsport moet de nadruk leggen op het positief karakter ervan. Het is toe te juichen dat voetbal in correlatie staat met gezondheid, amusement en een grote sociale meerwaarde heeft. Dit hoort zo te blijven. Jong en oud komen er mee in aanraking. De inherente risico’s die eraan verbonden zijn, moeten de voetballer doen stilstaan bij zijn rechten om zich zo goed mogelijk te beschermen, maar mogen hem allerminst afschrikken. Uiteindelijk is voetbal een maatschappelijk fenomeen die veel mensen samenbrengt en de grote waarde ervan dient gekoesterd te worden.
128
BIBLIOGRAFIE RECHTSLEER
ABOUDI, M., “Sportongevallen en sociale zekerheid”, Sport & Recht 2009, 1538-1543.
AMEYE, B. en KERREMANS, J., Sociaal en fiscaal statuut van de sportbeoefenaar. Mechelen, Kluwer, 2009, 186 p.
ADAMS, M. en VAN HOECKE, M., “Enkele rechtstheoretische en civielrechtelijke bedenkingen bij 'voetbal en aansprakelijkheid” (noot onder Gent 6 februari 1992), RW 1992-93, afl.8, 574-579.
ADAMS, M., "Is risico-aanvaarding een zelfstandig juridisch concept?" (noot onder Antwerpen 25 juni 1993), RW 1993-94, 304-305.
BOCKEN,
H.
en
BOONE,
I.,
Inleiding
tot
het
schadevergoedingsrecht.
Buitencontractuele
aansprakelijkheidsrecht en andere schadevergoedingsstelsels, Brugge, die Keure, 2011, 284.
BOONE, I., Cursus aansprakelijkheidsrecht (onuitg.)
CHARLES, R., “Le sport et le droit pénal”, RDP 1952-53, 852-869.
COOMANS, C., HENDRICKX, F., MAESCHALK, J., PACQUAY, P., Sportrechtspraak, Brugge, Die Keure, 2006, 511 p.
COOMANS, C., MAESCHALK, J., VAN MULDERS, S., Sportrecht in beweging, Brugge, Die Keure, 1992, 134 p.
CORNELIS, L., “Sport en aansprakelijkheid”, in A. DE BECKER (ed.), Sport en recht, Antwerpen, Kluwer, 1986, 19-65.
CORNELIS, L., Algemene theorie van de verbintenis, Antwerpen, Intersentia, 2000, xxxii+997 p.
CORNELIS, L. en CLAEYS, I., “Sport en aansprakelijkheid - Een stand van zaken”, TBBR 2003, afl. 8, 568596.
DE CORTE, R., Overzicht van het Burgerlijk recht, Mechelen, Kluwer, 2003, xviii+653 p.
DE HERDT, J. en VERHELST, S., “De aanpak van strafrechtelijke problemen in de sport door private organisaties: de Koninklijke Belgische Voetbalbond als casestudy”, NC 2012, afl. 1, 19-39. 129
DE RAEDT, Q., “Het foutbegrip bij sportbeoefenaars: amateurs vs. professionelen”, TBBR 2012, afl. 4, 177182
DE STAERCKE, J., “Informeel voetballen in de vrije tijd. Wie het potje breekt, potje betaalt?”, Sport & Recht 2003, afl. 69, 782-785.
DE TAVERNIER, P., “Rechter tackelt arbiter: wel geel maar geen fout”, Juristenkrant 2002, afl. 53, 7.
DEWAIDE, X. en DELMOTTE, L., “De Zaak Sels: de interpretatie van groepsverzekeringen”, Sport & Recht 2006-07, 1302-1304.
DIRIX, E., Het begrip schade, Antwerpen, Kluwer, 1984, 150 p.
FONTAINE, M., Verzekeringsrecht, Gent, Larcier, 2011, 698 p.
GEELHAND, N., “Sport en aansprakelijkheid, Aktuele tendensen in de rechtspraak”, Jura Falc. 1981-82, 569-593.
GEELHAND, N. en VERBEECK, P., “Risico-aanvaarding, een nieuwe uitsluitingsgrond van extracontractuele aansprakelijkheid?, RW 1981-82, 1921-1954.
GELDHOF, W., “Hof van Beroep tackelt doelman”, Juristenkrant 2003, afl. 62, 1 en 16.
GEUENS, P., “Aansprakelijkheid voor 'onveilige' sportvelden. Immuniteit voor de club-werkgever voor schadegevallen”, Sport & Recht 2001, afl. 47, 443-447.
GEUDENS, P., “Als voetballer aansprakelijk voor letselschade”, Sport & Recht 2002-03, 702-706.
GEUENS, P., “Voortaan wel mutualiteitstussenkomsten voor de amateursporter”, Sport & Recht 2002-03, 754-755. HENDRICKX, F., “Het ondergeschikt verdband – Overzicht van rechtspraak 1990-1998”, TSR 1999, 5110.
HENDRICKX, F., Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport: een juridisch overzicht, Kortrijk-Heule, UGA,2004, 90 p. HENDRICKX, F. en BETSCH, N., Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport: een juridisch overzicht, KortrijkHeule, UGA, 2010, 95 p.
130
JANSSENS, W., “Zelfstandigen scoren zelden tenzij… own-goals, Kijk Uit 1996, afl.2, 14-15.
LIETAERT, B., “Als sport nutteloos is” (noot onder Arbrb. Tongeren 6 maart 2006), RABG 2006, afl. 13-14, 1051-1059.
MAESCHALCK, J., VERMEERSCH, A. en DE SAEDELEER, K., Sportrecht, Brugge, die Keure 2013, 309 p.
MAESCHALCK, J., “Aansprakelijkheid op de sportvelden”, in Werkgroep Sportrecht in Beweging (ed.), Handboek voor sportrecht, Brugge, Die Keure, 1995, 170-194.
NEIRYNCK, H., “Het strafrecht tussen de krijtlijnen” (noot onder Cass. 9 januari 1996), A.J.T. 1996-97, 425426.
PIEN, S., “Veroordeeld op basis van beeldmateriaal”, Sport & Recht 2006-07, 1310-1311.
PIRLOT, R., “Arbeidsongevallenverzekeringen = niet voldoende!!!”, Sport & Recht 2005-06, 1219-1220.
PIRLOT, R., “Sport en ‘specifieke’ verzekeringen... een absolute noodzaak!”, Sport & Recht 2009, 15181520. PIRLOT, R., “François Sterchele: een drama”, Sport & Recht 2007-08, 1449. QUISTHOUDT, J., “De uitsluiting van de prestatie toegekend door de ZIV-wetgeving”, J.T.T. 1984, 357-360.
SILANCE, L., Les sports et le droit, Brussel, De Boeck Université, 1998, 540 p.
SIMOENS, D., “Sportbeoefening en sociale zekerheid”, in Werkgroep Sportrecht in Beweging (ed.), Handboek voor sportrecht, Brugge, die Keure, 1995, 360 p.
SONCK,
S.,
“Voetbalsport:
fouten,
gele
kaarten
en
burgerrechtelijke
aansprakelijkheid,
of
voetbalwangedrag in het licht van de artikelen 1382 e.v. B.W” (noot onder Brussel 30 juni 1986), RW 1986-87, 1612-1618.
SONCK, S., “Wangedrag bij sportbeoefening en burgerlijke aansprakelijkheid”, Support 2010, n°2, 14-19. SONCK, S. “Sport en geweld: rode kaart of rechtbank?”, Support 2011, n°2, 16-18 TOLTRIP NV, “De verplichte arbeidsongevallenverzekering voor betaalde sportbeoefenaars”, Sport & Recht 2004-05, 995-996.
131
TOLTRIP NV, “Sporten al dan niet in clubverband. De gevaren van het sporten zonder verzekering”, Sport & Recht 2005-06, 1104-1105.
TOLTRIP NV, “Vloedgolven en topsport… Een kwestie van verzekering!!!”, Sport & Recht 2004-05, 10091011. TOLTRIP SPECFIC INSURANCE N.V., “Sport + verzekeringen + sociaal recht: een soep?”, Sport & Recht 200405, 1089-1090.
VANDENBERGHE, H., “[Inbreuk op de zorgvuldigheidsnorm] De Appreciatie - 'In Abstracto' – Algemeen”, TPR 2010, afl. 4, 1861-1915.
VAN EECKHOUTTE, W. Handboek Belgisch Socialezekerheidsrecht, UGENT, 2013, 506 p.
VANSWEEVELT, T. en WEYTS, B., Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 935 p.
VAN VYNCKT, A., “De werkgever van voetbalspelers die geen betaalde sportbeoefenaars zijn, maar wel verbonden zijn door een arbeidsovereenkomst, moet een arbeidsongevallenverzekering afsluiten”, T.Verz. 2008, afl. 3, 290-291.
WILMS, W., “Risico-aanvaarding”, R.W. 1980-81, 1498-1506.
WINANTS, A., "Sport en strafrecht" (noot onder Antwerpen 4 december 1981), RW 1982-1983, 2554-2559.
X, “Betaalt het ziekenfonds voor een sportongeval?”, http://ondernemingsdatabank.indicator.be/riziv___ereloon/betaalt_het_ziekenfonds_voor_een_sporto ngeval_/VLTAAWAR_EU201502/47/search?&t=90&k=603
132
WETGEVING
Burgerlijk Wetboek, BS 3 september 1807.
Strafwetboek, BS 9 juni 1867.
Wet van 12 april 1965 betreffende de bescherming van het loon der werknemers, BS 30 april 1965.
Wet van 27 juni 1969 tot herziening van de besluitwet van 28 december 1944 betreffende de maatschappelijke zekerheid der arbeiders, BS 25 juli 1969.
Arbeidsongevallenwet van 10 april 1971, BS 24 april 1971.
Wet van 3 maart 1977 betreffende de toepassing van de sociale zekerheidswetgeving op de beroepsvoetbalspelers, BS 17 maart 1977.
Wet van 24 februari 1978 betreffende de arbeidsovereenkomst voor betaalde sportbeoefenaars
Wet van 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten,
Wet van 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst, BS 20 augustus 1992. (hierna verkort WLVO)
Wet betreffende de verplichte verzekering voor geneeskundige verzorging en uitkeringen gecoördineerd op 14 juli 1994, BS 27 augustus 1994.
Programmawet van 24 december 2002, BS 31 december 2002.
Wet van 15 mei 2007 tot verbetering van het sociaal statuut van de betaalde sportbeoefenaar, BS 30 augustus 2007.
Wet van 26 december 2013 betreffende de invoering van een eenheidsstatuut tussen arbeiders en bedienden inzake de opzeggingstermijnen en de carenzdag en de begeleide maatregelen, BS 31 december 2014.
Decreet van 24 juli 1996 tot vaststelling van het statuut van de niet-professionele sportbeoefenaar, BS 12 september 1996.
133
Koninklijk Besluit nr. 38 van 27 juli 1967 houdende inrichting van het sociaal statuut der zelfstandigen, BS 29 juli 1967. (hierna verkort: KB Sociaal Statuut der Zelfstandigen)
Koninklijk Besluit van 28 november 1969 tot uitvoering van de wet van 27 juni 1969 tot herziening van de besluitwet van 28 december 1944 betreffende de maatschappelijke zekerheid der arbeiders, BS 5 december 1969.
Koninklijk Besluit van 20 juli 1971 houdende instelling van een uitkeringsverzekering en een moederschapsverzekering ten voordele van de zelfstandigen en van de meewerkende echtgenoten, BS 7 augustus 1971.
Koninklijk Besluit van 10 augustus 1987 houdende vaststelling van de bijzondere regelen in verband met de toepassing van de arbeidsongevallenwet van 10 april 1971 op de sportbeoefenaars, BS 26 augustus 1987.
Decreet van 13 juli 2001 houdende de regeling van de erkenning en subsidiëring van de Vlaamse sportfederaties, de koepelorganisatie en de organisaties voor de sportieve vrijetijdsbesteding, BS 14 september 2001.
Koninklijk Besluit van 12 maart 2003 tot vaststelling van de wijze en van de termijn van aangifte van een arbeidsongeval, BS 2 april 2003
Besluit van 5 december 2008 van de Vlaamse Regering tot vaststelling van de erkenning en subsidiëring van de Vlaamse sportfederaties, de koepelorganisatie en de organisaties voor de sportieve vrijetijdsbesteding.
Koninklijk besluit van 15 juni 2010 waarbij algemeen verbindend wordt verklaard de collectieve arbeidsovereenkomst van 16 juni 2009, gesloten binnen het Nationaal Paritair Comité voor de sport, betreffende de arbeidsvoorwaarden voor de betaalde voetballer, BS 27 augustus 2010.
Koninklijk besluit van 21 mei 2013 tot vaststelling van het minimumbedrag van het loon dat men moet genieten om als een betaalde sportbeoefenaar te worden beschouwd, BS 30 mei 2013.
Koninklijk Besluit van 25 juli 2013 betreffende de indexering van de loongrenzen bedoeld bij artikel 39, eerste en tweede lid, van de arbeidsongevallenwet van 10 april 1971, BS 25 juli 2013.
Koninklijk Besluit van 22 januari 2014 betreffende de indexering van de loongrenzen bedoeld bij artikel 39, eerste en tweede lid, van de arbeidsongevallenwet van 10 april 1971, BS 22 januari 2014.
134
Collectieve Arbeidsovereenkomst (N.A.R.) nr.12bis van 26 februari 1979 tot aanpassing van de collectieve arbeidsovereenkomst nr.12 van 28 juni 1973 betreffende het toekennen van een gewaarborgd maandloon aan de werklieden in geval van arbeidsongeschiktheid ingevolge ziekte, ongeval van gemeen recht, arbeidsongeval of beroepsziekte, aan de wet van 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten, BS 24 april 1979.
Collectieve Arbeidsovereenkomst (N.A.R.) nr.13bis van 26 februari 1979 tot aanpassing van de collectieve arbeidsovereenkomst nr.13 van 28 juni 1973 betreffende het toekennen van een gewaarborgd maandloon aan sommige bedienden in geval van arbeidsongeschiktheid ingevolge ziekte, ongeval van gemeen recht, arbeidsongeval of beroepsziekte, aan de wet van 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten, BS 24 april 1979.
Collectieve Arbeidsovereenkomst van 2 juli 2013.
Bondsreglement
ARTIKELS
X, “François Sterchele komt om bij ongeluk”, http://www.sporza.be/cm/sporza/archief/2.1143/voetbal/eersteklasse/Club_Brugge/Sterchele_rip/ 080508_Francois_Sterchele_overleden (consultatie 22 april 2014)
BELGA, “’Pro League mag Standard niet uit de competitie zetten’”, http://www.nieuwsblad.be/sportwereld/cnt/dmf20140117_00933520 (consultatie 22 april 2014)
135
RECHTSPRAAK
Cass. 16 juni 1969, Arr. Cass. 1969, 1026. Cass. 6 november 1973, Arr. Cass. 1974, 270. Cass. 14 januari 1974, Arr. Cass. 1974, 532. Cass. 14 oktober 1975, Arr. Cass. 1976, 198. Cass. 18 november 1975, Arr. Cass. 1976, 351. Cass. 30 april 1976, Arr. Cass. 1976, 980. Cass. 8 november 1976, Arr. Cass. 1977, 274. Cass. 19 december 1977, Arr. Cass. 1978, 479. Cass. 19 april 1978, Arr. Cass. 1978, 949. Cass. 13 juni 1978, Arr. Cass. 1978, 1202. Cass. 21 oktober 1982, Arr. Cass. 1983, 277. Cass. 13 maart 1989, RW 1989-90, 46. Cass. 7 oktober 1991, Soc. Kron. 1992, 143. Cass. 9 januari 1996, Arr. Cass. 1996, nr.19, 33. Cass. 5 december 2000, De Verz. 2001, 256. Cass. 3 januari 2002, Arr. Cass., nr.2, 9. Cass. 6 november 2002, JT 2003, 310. Cass. 22 januari 2007 (3de kamer), Arr. Cass., nr.35, 136. Cass. 6 november 2007, RW 2007-08, 1716. Cass. 4 februari 2008, Pas. 2008, I, 329. Cass. 24 april 2009, TBH 2010, 256. Cass. 22 juni 2010, Arr. Cass. 2010, nr.447, 1892-1893. Cass. 4 oktober 2010, RGAR 19 2011, 1486.
136
Cass. 18 november 2011, Arr. Cass. 2011, nr.626, 2350.
Antwerpen 4 december 1981, RW 1382-83, 2553. Antwerpen 25 juni 1993, RW 1993-94, 302. Antwerpen 1 februari 1995, RW 1996-97, 1256. Antwerpen 25 oktober 2000, Sport & Recht 2000, 322-324. Antwerpen 22 maart 2006, RW 2009-2010, 879.
Brussel 8 juni 1977, JT 1977, 587. Brussel 1 juni 1988, RW 1989-90, 1401. Brussel 20 maart 2010, TBBR 2012, 177. Brussel 30 juni 1986, RW 1986-87, 1610. Brussel 30 maart 2010, TBBR 2012, 176.
Gent 16 december 1968, RGAR 1970, nr.8358. Gent 12 oktober 1990, RW 1993-94, 50 Gent 6 februari 1992, R.W. 1992-93, 570 Gent 22 november 2002, NJW 2002-03, 93.
Luik 22 april 1981, Rèv.Dr.Pén. 1983, 215 Luik 13 oktober 1983, De Verz. 1983, 667. Luik 29 oktober 1990, RGAR 1993, 12214. Luik 11 april 1995, RGAR 1997, 12710.
Arbh. Antwerpen 10 december 1974; Infbl. RIZIV 1975, 122. Arbrb. Kortrijk 6 september 1977, TSR 1977, 387.
137
Arbh. Bergen 5 mei 1978, JTT 1978, 347. Arbh. Brussel 25 oktober 1984, J.T.T. 1985, 395. Arbh. Gent 8 november 1984, J.T.T. 1985, 270. Arbh. Antwerpen 18 mei 1990, Inf. RIZIV 1990, 446 Arbh. Luik 12 januari 1993, J.T.T. 1993, 244. Arbh. Bergen 22 maart 1995, Inf. RIZIV 1995, 420. Arbh. Luik 18 oktober 1999, Soc. Kron. 2000, 286. Arbh. Gent 8 april 2002, Soc. Kron. 2003, 27. Arbrb. Tongeren 6 maart 2006, RABG 2006, afl. 13-14, 1043.
Corr. Mechelen 14 september 1998, onuitg. Pol. Hasselt 9 maart 1979, RW 1979-80, 51.
Rb. Gent 23 januari 1989, TBBR 1990, 86. Rb. Leuven 19 september 1989 in C. COOMANS, F. HENDRICKX, J. MAESCHALCK en P. PAQUAY, Sportrechtspraak (weergave) Brugge, Die Keure, 2006, 346. Rb. Leuven 19 september 1989 in F. HENDRICKX, Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport. Een juridisch overzicht. (verkort), 77. Rb. Hasselt 5 oktober 1989 in C. COOMANS, F. HENDRICKX, J. MAESCHALCK en P. PAQUAY, Sportrechtspraak (weergave) Brugge, Die Keure, 2006, 346. Rb. Kortrijk (11de kamer) 18 juni 1990, Sportrechtspraak 2012, 167. Rb. Brussel 5 oktober 1990 in C. COOMANS, J. MAESSCHALCK en S. VAN MULDERS, Sportrecht in beweging (weergave), Brugge, Die Keure, 1992, 85. Rb. Brussel 5 oktober 1990 in F. HENDRICKX, Ongevallen en aansprakelijkheid in de sport. Een juridisch overzicht. (verkort), 78. Rb. Antwerpen 17 januari 1994, in C. COOMANS, F. HENDRICKX, J. MAESCHALCK en P. PAQUAY, Sportrechtspraak (weergave) Brugge, Die Keure, 2006, 346.
138
Rb. Hasselt 6 oktober 1994, RW 1996-97, 58. Rb. Tongeren 6 oktober 1994, TBBR 1995, 253. Rb. Gent 18 februari 2000 TGR 2000, 105. Rb. Tongeren 8 december 2000, Sport & Recht 2000-01, nr.47, 443-447. Rb. Brussel 3 maart 2003, Sport & Recht 2002-03, nr.68, 766. Rb. Leuven 1 december 2004, Sport & Recht 2004-05, nr.90, 1091-1092.
Vred. Sint-Jans-Molenbeek 3 oktober 1989, T.Vred. 1991, 217. Vred. Hasselt 31 maart 1993, in C. COOMANS, F. HENDRICKX, J. MAESCHALCK en P. PAQUAY, Sportrechtspraak (weergave) Brugge, Die Keure, 2006, 346. Vred. Mechelen 17 september 2003, Sport & Recht 2003, nr.69, 782.
139
BIJLAGEN Als bijlage worden twee afgenomen interviews bijgevoegd met actoren die in de voetbalwereld actief zijn en die als praktijkmensen hun persoonlijke, subjectieve visie konden verkondigen omtrent aansprakelijkheid en verzekering in de voetballerij. In het eerste interview kreeg Colin Coosemans, de beloftevolle doelman bij Waasland Beveren, het woord. Daarna kregen dhr. Christian Theus (Insurance Manager) & dhr. Pieter Vanden Brande (Legal Advisor) van de Koninklijke Belgische voetbalbond de mogelijkheid om hun persoonlijke mening te verkondigen.
BIJLAGE I:
INTERVIEW MET BEROEPSVOETBALLER COLIN COOSEMANS (doelman
Tijdstip:
vrijdag 25 april 2014 van 14u tot 15u15.
1.
bij Waasland-Beveren)
Hoe sta je tegenover de inherente risico’s van het voetbal (die mogelijk zware blessures veroorzaken, zoals de sliding tackle)?
“Voetbal is en blijft een contactsport. Je wordt dus altijd blootgesteld aan risico’s, maar dat mag niet afschrikken want het is ook al vaak gebeurd dat sporters die niet aan contactsport doen zware blessures oplopen. Door het feit dat het een contactsport is, zijn er meer duels die blessures kunnen veroorzaken, maar ik denk dat de meest zware blessures die een voetballer oploopt buiten enig contact plaatsvinden, denk maar aan Christian Benteke of Ronald Vargas. Er zijn redelijk wat spelers die hun knie verdraaien of pijnlijk ten val komen en op die manier hun carrière in gevaar komt. Ik geloof dat 80-90% van de spelers bijvoorbeeld tackelt om de bal te spelen. Er zijn weinig spelers die bewust de opponent willen verwonden. Het gebeurt echter wel eens dat in het geval een speler een paar harde tackles geïncasseerd heeft hij zijn opponent even wil ‘terugpakken’ of op zijn plaats zetten, maar dat is nooit met de bedoeling om te blesseren. Ik geloof in de fair play van de voetballers, maar ik ben er mij van bewust dat er uitzonderingsgevallen zijn.”
2.
Wat vind je van het concept “risicoaanvaarding”?
“Ik vind het niet kunnen om te zeggen: ‘je stapt het veld op en dan moet je jouw plan maar trekken; er zijn nu eenmaal risico’s en je moet er mee kunnen leven’. Bijvoorbeeld een vuistslag, een kopstoot of een bewust gegeven elleboogstoot: dat zijn zaken die niet behoren tot de specifieke omstandigheden van het voetbal. Je breekt uw neus of oogkas, dat staat buiten de spelregels. Om dan te zeggen: ‘het is op een voetbalveld gebeurd…’, nee, dat kan niet. Als dergelijke zaken op straat gebeuren, wordt dat ook afgekeurd, dus men moet niet anders beslissing omdat de handeling nu eenmaal op een voetbalveld plaatsvindt. In dat geval verdient dus ook een voetballer de bescherming door de rechtbank. Anders oordelen, kan voor mij niet, want dergelijke gedragingen hebben niets te maken met het voetbalspel: het is pure agressie.” “Met betrekking tot de net genoemde gedragingen zou ik naar de rechtbank stappen en zeker indien de gevolgen voor mij verlies van inkomsten meebrengen. Het is absurd indien ik zou moeten opdraaien voor een daad van een ander op
140
het voetbalveld dat niets met voetbal te maken heeft. Als iemand mij op straat vuistslag geeft, ga ik ook naar de rechtbank en op het voetbalveld is dat niet anders”
3.
In welke gevallen zou jij, los van bovengenoemde gedragingen, zeker naar de rechtbank stappen? In hoeverre speelt de ernst van de opgelopen blessure voor jou een rol?
“In principe zou ik niet naar de rechtbank stappen indien iemand mij door een tackle blesseert. Indien de uitgevoerde tackle onzorgvuldig is, dan zou ik het enkel in de ergste gevallen overwegen. De zwaarte van mijn blessure zal eigenlijk bepalen welke stappen ik zal ondernemen. Je mag dus gerust zeggen dat de ernst van de gevolgen een zeer grote rol gaan spelen bij mij. Als ik 1 week buiten strijd zou zijn door een tackle, dan zou ik zeker niet bij de rechter aankloppen, maar indien ik daarentegen 1 of 1,5 jaar buiten strijd zou zijn, dan zou ik zeker een schadevergoeding vorderen. Ik mag niet de dupe worden van een gedraging van iemand anders.”
4.
In hoeverre is het opzettelijk karakter determinerend? Hoe voel jij aan of een voetbalhandeling al dan niet opzettelijk is? Zou je dan ook een ploegmaat voor de rechter dagen?
“Indien een ploegmaat bij op training een vuistslag of kopstoot zou geven, zou ik zeker niet aarzelen om naar de rechtbank te gaan. Bij een tackle is het echter moeilijk uit te maken of het opzettelijk is. Opzet leid ik meestal af uit de fases vooraf aan de gebeurtenis. Als ik iemand tackel en die tackelt mij binnen de 2 minuten terug, dan weet ik dat het opzettelijk was Als een training gemoedelijk verloopt, de speler goed gezind was, er geen enkel incident is gebeurd en op dat moment volgt een tackle, dan zou ik daar niet te zwaar aan tillen. Indien een speler echter ‘vies’ toekomt op de club, tijdens de training wordt getackeld waarop hij zich boos maakt en net daarna zelf een harde tackle inzet, dan weet ik dat het met opzet was. Voor mij is de geschiedenis voor de schadeverwekkende actie, en meer bepaald de minuten ervoor, van groot belang. In het geval Ruytinx-Carcela was Ruytinx bijvoorbeeld gefrustreerd en opgefokt. Om dan zo’n tackle in te zetten, dan is er opzet in het spel. Hij wou wraak nemen. Ik ben er echter wel van overtuigd dat hij allerminst de bedoeling had om Carcela jaren te blesseren. Maar een voetballer weet wel dat een dergelijke tackle zware schade kan veroorzaken.”
5.
Heeft de zaak-Witsel, die grote media-aandacht genoot, iets veranderd bij de voetballers?
Wasilewski had voor die match Witsel hard aangepakt, zijn studs stonden in Witsels rug. Ik denk dus dat Witsel door dat verleden met Wasilewski de intentie had om hem terug te pakken, maar zonder de bedoeling zijn benen te breken. Het was een soort revanche. Hij wist natuurlijk wel dat hij hem kon blesseren. Sindsdien zijn er meer richtlijnen (voor de scheidsrechters), maar eigenlijk is er weinig veranderd. Ik vind persoonlijk dat de bestraffing met willekeur gebeurt: voor eenzelfde daad wordt niet telkens dezelfde schorsing gegeven. Voetballers weten ook dat ze in beroep altijd strafvermindering krijgen, terwijl ik vind dat er strenger moet worden opgetreden.”
141
6.
Speelt de gegeven schorsing van de tegenspeler die onzorgvuldig optrad een rol bij het in overweging nemen om burgerrechtelijk op te treden?
“Ja, toch wel. Als ik vrede kan nemen met de duur van schorsing, dan zou ik niet zo snel naar de rechtbank gaan, ook al zou ik aanspraak kunnen maken op een schadevergoeding. Indien ik vind dat een speler de juiste straf geeft gekregen voor zijn daad, dan is het voor mij in eerste instantie voldoende. Het rechtvaardigheidsgevoel speelt hier een grote rol bij mij. Natuurlijk zal de duur van de opgelopen blessure weer belangrijk zijn: indien ik zeer lang geblesseerd ben door een onzorgvuldig uitgevoerde tackle, dan zou ik toch naar de rechtbank stappen om mijn schade te laten vergoeden.”
7.
Vind je dat iemand zijn gebrek aan techniek als excuus mag gebruiken voor een zware tackle? Want beroepsvoetballers worden geacht over een relatief grote deskundigheid te beschikken aangaande de voetbaltechnieken of minstens de limieten van hun eigen mogelijkheden te kennen.
“In principe is dat voor mij geen excuus, maar ik maak wel één uitzondering: indien een speler nog nooit heeft getackeld, dan zou vergevingsgezinder zijn. Ik denk bijvoorbeeld aan een aanvaller die daarvoor nog nooit echt getackeld heeft en er eigenlijk geen ervaring mee heeft. Als hij mij zou dan onopzettelijk zou blesseren, dan vind ik dat wel een verzachtende omstandigheid, ook in eerste klasse. Een profvoetballer wordt wel geacht om de technieken te beheersen, maar dat is in de praktijk niet altijd zo. Ik maak geen uitzondering voor aanvallers in het algemeen, maar wel voor de eerste keer. Indien een voetballer al 10 jaar speelt en geen antecedenten had, dan zou ik bij zijn eerste zware tackle milder optreden.”
8.
Recapitulerend: in welke gevallen zou je in de hoedanigheid van slachtoffer zeker burgerrechtelijk optreden?
“Ik zou naar de rechtbank stappen indien ik langdurig gekwetst ben en in het geval mijn carrière ernstig geschaad is, waardoor ik bijvoorbeeld niet meer naar een betere ploeg kan gaan. Indien de schadeverwekkende handeling een grote impact heeft om mijn loon, premies, edm. dan zou ik niet twijfelen op een schadevergoeding te vorderen. Ook speelt de duur van de schorsing van de speler die mijn blessure heeft veroorzaakt een grote rol. Tenslotte zal het opzettelijk karakter ook determinerend zijn: indien ik een groot vermoeden heb dat de handeling opzettelijk gebeurde om mij te kwetsen, dan zou ik zeker een aansprakelijkheidsvordering instellen. Indien het echter meer uit onvoorzichtigheid was, dan kan het zijn dat ik daar soepel op zal reageren. Het zal dus vooral afhangen van hoe ik het op dat moment aanvoel. Ik vind dat de gezondheid van de speler primeert op het teambelang. Indien een speler een goal kan maken, maar waarbij de kans dat hij de keeper blesseert groot is, dan zou ik altijd kiezen voor de gezondheid van de speler.“
142
9.
Je bent al redelijk ervaren op het hoogste niveau: in hoeverre worden zware tackles bewust ingezet? Beseft de modale voetballer in eerste klasse de gevolgen van zijn handelingen? Waarom zijn er nog zoveel tackles met de twee voeten vooruit te zien op de velden?
“Een modale voetballer is zeker bewust van zijn handelen, maar tackelt nooit met de bedoeling om een tegenspeler zwaar te blesseren. Soms ga ik ook hard naar de bal en als ik dan zie dat ik die andere speler geblesseerd heb, dan vraag ik mij achteraf dikwijls af wat ik nu weer heb gedaan. Voetballers beseffen dus vaak pas achteraf hoe hard een tackle wel was. Bij het inzetten van de tackle zelf, besef je eigenlijk niet echt dat je iemand kan kwetsen. Dat besef komt meestal later. Theoretisch weet je dat je door op een bepaalde manier te tackelen een speler ernstig kan blesseren, maar indien men de vraag zou stellen of een speler daar aan dacht op het ogenblik dat hij de tackle uitvoerde, dan zouden de meeste voetballers ontkennen. Sommige tackles, zoals de vliegende, gaan echter over de grens van het toelaatbare en elke voetballer die een dergelijke tackle doet, beseft dat hoe zwaar die tackle is. Het feit dat er nog zo veel tackles met beide voeten vooruit zijn, heeft te maken met de intelligentie van de spelers. Meestal zijn het niet de meest verstandige spelers die op die manier een tackle uitvoeren. Ik ben ervan overtuigd dat de speler die een zo’n tackle doet ofwel zot is ofwel niet extreem intelligent is om te beseffen dat dat niet hoort.”
10. Jij bent doelman: hoe sta je tegenover het feit dat (sommige) keepers met de voet vooruit uitkomen? Met andere woorden: mag dat altijd gekwalificeerd worden als een onzorgvuldige gedraging? “Ik vind het zelf niet toelaatbaar. Als keeper weet je perfect dat de kans groot is dat je daarmee iemand kan kwetsen. Er moet nog altijd een zeker respect zijn voor de andere spelers. Ik durf met 100% zekerheid te stellen dat een keeper die zo naar een bal gaat, weet dat de kans groot is dat hij de speler in de buurt kan ‘kwetsen’. Daarmee wil ik echter niet gezegd hebben dat ze ook de intentie hebben om opponent te kwetsen, maar je weet op voorhand maar al te goed dat je zo als keeper de tegenspeler kan blesseren.”
11. Voelen voetballers dat ze immuun zijn voor enige aansprakelijkheid? “Ik denk dat wel. Niet dat ze denken: ‘ik ga iemand blesseren en er gaat mij niets gebeuren’, maar ik denk dat 80% van de voetballers gewoonweg niet beseft dat ze aansprakelijk gesteld kunnen worden. Het feit dat Carcela onlangs gedreigd heeft met een burgerrechtelijke procedure heeft wel een belletje doen rinkelen bij sommige, maar veel denken dat het hen nooit zal overkomen.”
12. Wat is jouw mening over de bescherming van voetballers door de scheidsrechters en/of bondsinstanties? “We worden door de scheidsrechter beschermd in de zin dat hij iemand gaat bestraffen die een zware overtreding begaat, maar hij kan in beginsel niet voorkomen dat er een onzorgvuldige tackle plaatsvindt. Indien een arbiter tijdens de match echter streng optreedt, dan beseft een voetballer dat hij niet te veel over de schreef mag gaan omdat hij anders bestraft wordt. De ervaren scheidsrechters houden de wedstrijd meestal kort en laten het niet escaleren. In het geval de
143
scheidsrechter de match niet in de hand heeft, ontstaan er veel discussies en gaan er zwaardere overtredingen gemaakt worden. Hoe strenger de scheidsrechter, hoe beter we ons als voetballer beschermd voelen. Algemeen ben ik voor van mening dat de straffen hoger moeten. Er wordt soms te mild opgetreden door de voetbalinstanties.”
13. Vind je het nodig om jezelf bijkomend persoonlijk te verzekeren of ben je tevreden met de aanwezige bescherming? “De vergoeding die ik als voetballer kan genieten op basis van de arbeidsongevallenregeling is natuurlijk een beperkt. Ik vind dat we meer beschermd mogen worden en ben van oordeel dat we meer bescherming verdienen vanuit de club uit. Ik weet dat als er ooit iets gebeurt, de club mij geen garantie kan bieden om voor de volledige duur van mijn contract mijn contractueel vastgelegd loon uit te betalen. “Persoonlijk ben ik niet extra verzekerd, maar ik zou het wel overwegen. Ik moet echter zeggen dat in België de lonen niet enorm hoog zijn. De premies zijn zeer duur en het is de kost niet waard voor hetgeen je uiteindelijk maar zult uitbetaald krijgen. Veel spelers denken dat ‘het’ (een ernstige blessure waardoor ze terug vallen op het ziekenfonds) niet met hen zal gebeuren. Het verschil tussen het wettelijk uitbetaalde en het werkelijk loon is wel groot, maar niet van die aard om de behoefte te voelen om mij extra te verzekeren. Ik zou dit pas doen indien ik een werkelijk loon heb van 500.000-600.000 euro per jaar. Ik ben momenteel gewoon verzekerd door de arbeidsongevallenverzekeraar en ik neem daar vrede mee”.
Bedankt.
144
BIJLAGE II:
INTERVIEW MET DHR. CHRISTIAN THEUS (INSURANCE MANAGER) & DHR. PIETER VANDEN BRANDE (LEGAL ADVISOR) VAN DE KONINKLIJK BELGISCHE VOETBALBOND.
Tijdstip: 1.
vrijdag 9 mei 2014 van 11u00 tot 12u00.
Hoe staat u tegenover de inherente risico’s van het voetbal (die mogelijk zware blessures veroorzaken)?
PVB: “Bij contactsporten bestaat altijd de mogelijkheid dat blessures veroorzaakt worden. Of een tackle al dan niet zorgvuldig wordt uitgevoerd, dient geval per geval beoordeeld te worden door de scheidsrechter en zijn mening dient gerespecteerd te worden. Wij als bondspersoneel kunnen ons niet uitspreken over het gegeven of een uitgevoerde tackle al dan niet gevaarlijk/onzorgvuldig was. Bovendien hoeft een blessure niet altijd het gevolg te zijn van een zware tackle. Blessures zijn inherent aan een contactport. Bij de beoordeling of een tackle al dan niet onzorgvuldig was, mag de ernst van de blessure natuurlijk niet in rekening worden gebracht.” CT: “Een speler weet dat contact inherent is aan het voetbal. Anders moet hij stoppen met voetbal en iets anders doen. Het principe moet nog altijd zijn dat ouders hun kinderen aanmoedigen om aan sport te doen, ook al is er een risico op blessure. Dat is beter dan de hele tijd voor de computer te zitten. Sporten is gezond voor een kind en een blessure kan daarbij gebeuren.”
2.
Een voetbalomgeving maakt natuurlijk een concrete omstandigheid uit die te onderscheiden is van het dagelijks maatschappelijk verkeer? Wat vindt u van het feit dat sommige spelers naar de rechtbank stappen om een schadevergoeding te bekomen?
CT: “Iedere speler heeft het recht om naar het gerecht te gaan, maar moet beseffen dat een procedure voor de rechtbank misschien 4-5-6 jaar kan duren en de getuigen van vandaag zijn misschien niet de getuigen van binnen 5 jaar. Iedereen kan zeggen ‘ik wil voor u getuigen’, maar binnen 4-5 jaar willen ze misschien niet meer omdat het voor de rechter is. Ik mag als bediende van de bond echter nooit zeggen dat het niet toegelaten is om naar het gerecht te gaan. Iedereen is vrij om een klacht in te dienen tegen iemand anders, maar de gevolgen van die klachten, jah… Slachtoffers moeten weten dat de aangesproken speler ook getuigen zal raadplegen en dan begint een discussie tussen getuigen… Het is dan aan de rechter om te beslissen. Naar mijn ervaring, na 30-40 jaar in het voetbal, is ruim 90% van de gevallen inherent aan het voetbal als contactsport. Misschien dat om de zoveel jaar 1 zaak een aansprakelijkheidsveroordeling tot gevolg heeft omdat er bijvoorbeeld sprake is van een vrijwillige trap en dan zijn de gevolgen voor die speler. Maar ik mag zeggen dat in 99% van de gevallen waarbij een breuk veroorzaakt is de aangeklaagde handeling aan het voetbal als contactsport inherent is. Als bond volgen wij altijd het oordeel van het gerecht. Er zijn eigenlijk twee mogelijkheden: een speler tackelt om de bal te spelen of hij tackelt zonder de bal te willen spelen. Dan moet de scheidsrechter of rechter daarover oordelen. We moedigen wel aan dat spelers hun gezond verstand gebruiken. Ik ga nooit zeggen tegen spelers dat ze niet naar de rechtbank mogen, maar ik waarschuw ze wel voor de gevolgen van hun klacht. Als bediende van de bond ga ik echter nooit zeggen: “jij mag geen klacht indienen.” Ik waarschuw een speler wel voor het gegeven dat er het mogelijk is dat er in een zaak misschien pas na 7-8-9 jaar een beslissing valt en dat hij de kosten van de advocaat zal moeten betalen
145
indien niet hij, maar de aangesproken speler de zaak wint. Die kapotte knie kost misschien 5000 euro, maar als hij uiteindelijk moet opdraaien voor de advocaatkosten en gerechtskosten… Conclusie van de zaak: een speler loopt door de sport op een dag zeker een blessure op, maar dan moet je niet direct naar de rechtbank willen gaan of niet sporten. En geloof mij: dat is het gezond verstand en de bond moet die filosofie uitvaardigen. Natuurlijk kunnen we naar Amerika kijken, waar iedereen voor alles en voor niets naar het gerecht gaat, maar die maatschappij is niet echt beter dan de onze.”
3.
Wat is uw mening m.b.t. de zaak-Witsel die veel media-aandacht genoot? En onlangs het geval-Ruytinx.
CT: “Het is zeer simpel. De ogen van Witsel waren gesloten. De tackle was daarom allerminst opzettelijk of vrijwillig. Bovendien was de bal bespeelbaar. In andere gevallen kan men oordelen dat er een manifeste onzorgvuldigheid is omdat de bal op 5 meter was, maar dat was hier niet het geval. Als de speler 2 seconden, zelfs niet, verder gaat met de bal, is Wasilewski nooit ‘gekwetst’, maar dat is voetbal. Voetbal is een contactsport; er is veel fysiek contact. Ook op training gebeurt het dat een speler soms te laat komt waardoor blessures worden veroorzaakt, dat is inherent. Het geval-Ruytinx is niet te vergelijken met het geval-Witsel. Bij Witsel vond ik het dus een gewoon voetbalcontact en zijn ogen waren gesloten. Bij Ruytinx lag de situatie anders: de bal was ongeveer 4 meter van de plaats van het voorval en hij keek enkel naar Carcela en niet naar de bal. Daarom is er opgetreden geweest. Dat is dus een volledige andere spelsituatie. Er werd ook een gele in plaats van een rode kaart getrokken. Het opzet kon in dat geval wel eens bewezen worden. Er zijn ook spelers die weten wat er in heel die wedstrijd is gezegd geweest. Als bond moeten we wel niet tussenkomen en bepalen of speler en club al dan niet naar de rechtbank mogen stappen. Dat is de verantwoordelijkheid van de speler en zijn club.”
4.
Verdedigt u de visie die m.b.t. amateurs rekening houdt met hun mindere techniek, vergeleken met beroepsvoetballers?
CT: “Hoe lager je gaat, hoe meer risico op een zwaar ongeval, want de spelers op dat niveau hebben noch de techniek, noch de training van een profvoetballer. Er is dus meer kans op een zwaar ongeval in het provinciale voetbal dan in eerste nationale. Ik wil ook nog iets zeggen over de zaak-Witsel. Heel België was daarmee bezig, maar Wasilewski kon als beroepsvoetballer wel rekenen op de arbeidsongevallenregeling aangezien het ongeval in zijn geval een werkongeval uitmaakte. Dat was zijn geluk. In lagere reeksen riskeert een speler daarentegen zijn werk te verliezen in geval van een zware blessure. De gevolgen voor amateurs zijn van tijd tot tijd dus veel dramatischer dan in eerste nationale.”
5.
Wat houdt een onzorgvuldige tackle voor u in? In welk geval zou u er kunnen inkomen dat de getroffen speler burgerrechtelijk optreedt?
CT: “Een tackle is voor mij onzorgvuldig op het ogenblik dat manifest duidelijk is dat de bal ver weg is en bijgevolg niet meer bespeelbaar is. Als de bal ver weg is, dan is een tackle onzorgvuldig, zo simpel is het. Als er dan spelers zijn die zeggen dat ze naar het gerecht gaan, dan kan ik daar inkomen. Daar heb ik dus geen probleem mee, maar ik heb wel een
146
probleem als er spelers naar het gerecht gaan voor het plezier om in gerecht te gaan tegen iemand anders. Zoals gezegd kan dat een kostelijk plaatje worden voor degene die een klacht indient en het kost ook veel geld aan de maatschappij. Op het ogenblik dat de bal op 1-2 meter nog kan bespeeld worden, dan moeten we niet te snel oordelen dat de tackle niet diende uitgevoerd te worden, integendeel. Dat zou een ongezonde situatie zijn. Het is dan een spel van advocaten.” Wat indien de bal nog bespeelbaar is, maar uitgevoerd werd met een abnormaal brute kracht? CT: “De speler moet het dan wel allemaal kunnen bewijzen natuurlijk.” En indien dat bewijs er is… CT: “Ik probeer de mensen altijd aan te raden niet naar gerecht te gaan en ik zal zeggen waarom: ten eerste worden de medische kosten veel vlugger terugbetaald via niet-gerechtelijke weg. Het belangrijkste blijft nog altijd dat de ‘gekwetste’ speler geneest; dat is de bedoeling. De rest is bijzaak. Te veel mensen denken van tijd tot tijd: ‘ik ga naar het gerecht om geld te verdienen’ en dat zou niet mogen. Ik ga akkoord dat op basis van de wettelijke regelingen geen vergoedingen kunnen bekomen worden voor de integrale schade, maar het mag duidelijk zijn dat een burgerrechtelijke procedure jarenlang kan aanslepen. Jaren! Dus je blijft dan jaren bezig met een zaak over een beenbreuk die misschien al vijf jaar genezen is. De speler blijft dan in dat ‘systeem’ en denkt de hele tijd aan zijn ‘kwetsuur’ gedurende die zaak omdat hij nu eenmaal klacht heeft ingediend tegen iemand. Allemaal goed en wel die procedures, maar de speler is er gedurende jaren van zijn leven mee bezig en dat is zeer vermoeiend.”
6.
Verdedigt u in het kader van de arbeidsongevallenregeling bij beroepsvoetballers die onder de Wet Betaalde Sportbeoefenaars vallen de visie om de bijpassing – die door de clubs moet gebeuren tussen de 7de tot 12de maand van de arbeidsongeschiktheid – te veranderen van een absoluut bedrag naar een percentage in functie van het contractueel vastgelegd loon zodat voetballers met een hoog loon een betere bescherming kunnen genieten?
PVB: “De cao legt natuurlijk enkel een bepaalde minimumverplichting op. De club is vrij meer te bieden voor zijn spelers. Uw voorstel om dat minimum aan te passen, is wel een goed idee.” CT: “Ja, dat is wel een mooi idee.”
7.
Moedigt u de clubs aan om een “paraplu-verzekering” af te sluiten? (verzekering die alle mogelijke risico’s van een voetballer dekt)
CT: “Dat is ook een mooie mogelijkheid, maar dat is zeer duur. Er zijn niet veel verzekeringen die voetbal op het niveau van 1ste -2de nationale willen dekken. Een voetballer moet niet de instelling hebben dat hij bij het oplopen van een blessure (waardoor hij arbeidsongeschikt wordt) alles wil terug hebben. Dat kan niet.”
147
8.
Moedigt u spelers aan om zich bijkomend te verzekeren?
CT: “Intelligente spelers nemen een bijkomende verzekering. Dat is natuurlijk wel zeer duur.“
9.
Conclusie: de basisvisie die iedereen zou moeten hanteren houdt in de voetbalsport fysiek contact inhoudt, niet steeds tot burgerrechtelijke aansprakelijkheidsvorderingen dient te leiden, maar voetbal – en sport in het algemeen – zeer gezond is en dient gewaardeerd te worden.
CT: “Inderdaad. De filosofie moet zijn dat je moet sporten omdat het gezond is.”
Bedankt.
148
