Personalia
Prof. dr. Arnoud Arntz is hoogleraar Klinische Psychologie en Experimentele Psychopathologie bij de capaciteitsgroep Clinical Psychological Science, Universiteit Maastricht. Hij werkt ook als klinisch psycholoog/psychotherapeut bij de Riagg Maastricht. Drs. Niek B. Berndes is als klinisch psycholoog/psychotherapeut verbonden aan Max Ernst GGZ, een landelijke instelling voor ambulante GGZ. Hij is werkzaam op de vestiging Rotterdam. Prof. dr. Claudi L. H. Bockting is als adjunct hoogleraar werkzaam bij de afdeling Klinische Psychologie, Rijksuniversiteit Groningen. Daarnaast is zij werkzaam als klinisch psycholoog (BIG)/gedragstherapeut bij GGZ Centraal in Almere. Prof. dr. Susan M. Bögels is hoogleraar Orthopedagogiek aan de Universiteit van Amsterdam (UvA). Ze is psychotherapeut, gespecialiseerd in CGT bij volwassenen, kinderen en gezinnen. Prof. dr. Caroline Braet, klinisch psycholoog/gedragstherapeut, is als hoogleraar verbonden aan de Universiteit Gent, vakgroep Ontwikkelings-, Persoonlijkheids- en Sociale Psychologie. Zij verricht onderzoek naar de ontwikkeling van psychopathologie bij kinderen. Daarnaast is zij consulent, coördinator en supervisor bij het Universitair Psychologisch Centrum Kind & Adolescent te Gent. Drs. Eva Broomans is promovenda aan de Open Universiteit op het onderwerp De effectiviteit van internettherapie bij vrouwen met seksuele problemen. Zij is werkzaam als psycholoog/seksuoloog Nederlandse Vereniging voor Seksuologie (NVVS) bij Virenze Internettherapie (www.virenze-internettherapie.nl). Drs. Hermien J. Elgersma, klinisch psycholoog, psychotherapeut en supervisor cognitieve gedragstherapie, is werkzaam bij Accare, Centrum voor Eetstoornissen, Smilde (Drenthe) en is tevens verbonden aan de basiseenheid Klinische Psychologie van de Rijksuniversiteit Groningen. Prof. dr. Iris Engelhard is klinisch psycholoog en is als hoogleraar academisering van de GGZ verbonden aan Klinische en Gezondheidspsychologie, Universiteit Utrecht, en Altrecht. Daarnaast werkt zij als cognitief gedragstherapeut bij het Academisch Angstcentrum Altrecht. Prof. dr. Mark van der Gaag is klinisch psycholoog en psychotherapeut. Hij is op dit moment Hoofd Psychoseonderzoek van Parnassia in Den Haag en
S. M. Bögels, P. van Oppen (Red.), Cognitieve therapie: theorie en praktijk, DOI 10.1007/978-90-313-8310-8, © 2011 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media
546
Cognitieve therapie: theorie en praktijk
hoogleraar Klinische Psychologie verbonden aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Drs. Annette Heffels is als klinisch psycholoog/psychotherapeut verbonden aan de Praktijk voor Directieve Psychotherapie (PDP) in Meerssen (L). Zij is opleider en supervisor voor de Vereniging voor Gedragstherapie en Cognitieve therapie (VGCT) en voor de Nederlandse Vereniging voor Relatie- en Gezinstherapie (NVRG). Prof. dr. Anita Jansen is hoogleraar Experimentele Klinische Psychologie aan de Universiteit Maastricht, capaciteitsgroep Clinical Psychological Science. Ze doet samen met haar onderzoeksteam spannend experimenteel onderzoek naar eetstoornissen, verslavingen en obesitas. Dr. Mirjam Kampman is klinisch psycholoog en gedragstherapeut. Zij is werkzaam als onderzoeker, programmaleider angst en behandelaar bij Overwaal, Centrum voor Angststoornissen (onderdeel van Pro Persona) te Nijmegen/Lent. Prof. dr. Merel Kindt is hoogleraar Experimentele Klinische Psychologie aan de UvA en doet onderzoek naar neurobiologische mechanismen waarmee angst kan worden teruggedrongen. Prof. dr. Jacques. J. D. M. van Lankveld, psycholoog/psychotherapeut/seksuoloog NVVS, is werkzaam als hoogleraar klinische psychologie bij de Faculteit Psychologie van de Open Universiteit. Dr. Sandra Mulkens, klinisch psycholoog/psychotherapeut, is universitair docent bij de Faculteit der Psychologie en Neurowetenschappen, capaciteitsgroep Clinical Psychological Science, Universiteit Maastricht en behandelaar bij de Riagg Maastricht. Dr. Maaike H. Nauta, GZ-psycholoog/gedragstherapeut VGCT, werkt als universitair docent bij de afdeling Klinische Psychologie van de Rijksuniversiteit Groningen en tevens in de zorglijn angst- en stemmingsstoornissen van het Universitair Centrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie van Accare in Groningen. Dr. Patricia van Oppen, GZ-psycholoog, is als universitair hoofddocent verbonden aan de afdeling Psychiatrie van het VUmc en is als cognitief gedragstherapeut verbonden aan de afdeling angst en dwangstoornissen van GGZingeest/VUmc. Dr. Filip Raes is klinisch psycholoog, cognitief-gedragstherapeut, en universitair docent aan het Departement Psychologie van de KULeuven. In zijn onderzoek houdt hij zich in het bijzonder bezig met de studie van cognitieve kwetsbaarheidsfactoren bij stemmingsstoornissen en de studie van klinische interventies gericht op het remediëren van deze kwetsbaarheden. Dr. Michel Reinders is klinisch psycholoog en gedragstherapeut. Hij werkt op de Polikliniek Psychosomatiek van GGZ ingeest/VUmc te Amsterdam (Osdorp) als afdelingsmanager behandelzaken. Drs. Mirjam S. van Rijsoort, GZ-psycholoog/pychotherapeut, is werkzaam als psychotherapeut bij Mentaal Beter Almere. Drs. Willemijn D. Scholten is als psychotherapeut, supervisor cognitieve gedragstherapie en promovendus werkzaam bij de afdeling angst en dwangstoornissen van GGZ inGeest/VUmc.
Personalia
Drs. Henny A. D. Visser is werkzaam bij GGzCentraal als psychotherapeut, cognitief gedragstherapeut op de polikliniek Angst & Dwang. Zij is bezig met een promotieonderzoek naar de effectiviteit van een nieuwe behandeling voor de Obsessieve Compulsieve stoornis en naar chroniciteit bij OCS. Prof. dr. Sako Visser, klinisch psycholoog/psychotherapeut, is hoogleraar gezondheidszorgpsychologie aan de UvA en hoofdopleider van de postacademische opleiding tot GZ-psycholoog. Daarnaast is hij werkzaam als psychotherapeut en hoofd zorgprogramma somatoforme stoornissen bij de GGZ-instelling Pro Persona. Dr. Marisol J. Voncken is werkzaam als universitair docent bij het departement Clinical Psychological Science van de faculteit Psychology and Neuroscience aan de Maastricht University. Ze werkt daarnaast als cognitief gedragstherapeut VGCT bij de RIAGG Maastricht.
547
Register
A
B
aandacht –, selectief/(attentional) bias
8, 19, 21, 22, 169, 323,
339, 375, 431, 440 –, training/oefening
11, 403
–, voor seksuele prikkels
396, 407, 414
–, zelfgericht abstract redeneren advocaat van de duivel afkeer van seks afleiding agenda agorafobie zonder paniek alternatieve interpretatie/gedachte 406 ambigue informatie ambivalente houding angst
201 488 336 392 498 33, 539 191 37, 41, 43, 72, 81,
–, om te blozen, trillen of zweten
197, 219
18, 199, 451 310
–, voor afwijzing vanwege lichamelijke symptomen
219
–, voor de sociale gevolgen van een paniekaanval 183 –, voor lichamelijke catastrofe
176
–, voor pijn 399, 411 angststoornis bij kinderen/jongeren 451 anorexia nervosa (AN) 358, 360, 380, 381, 383 anxiety sensitivity 235 assimilatie 292 assumptie –, algemeen/disfunctioneel –, basaal –, conditioneel
59, 61, 62, 89, 152 60, 62, 428, 442, 488 60, 62
–, instrumenteel 60 automatische gedachten, bewijs voor/tegen 40, 54, 56, 328, 333, 338
bedreigende informatie 10, 11, 12 behandelcontract 324 bekkenbodemhypertonie 399 beperkend type/niet-purgerend type (van eetstoornis) 358 bewijs voor/tegen automatische gedachten 40, 54, 56, 328, 333, 338 bibliotherapie 418 biofeedback 400, 498 bipolaire stoornis 124 BMI, zie body mass index BN, zie bulimia nervosa body mass index (BMI) 358, 359, 374, 375 bulimia nervosa (BN) 358, 360, 382 C casusconceptualisatie 530, 532 chronischevermoeidheidssyndroom (CVS) 342 cognitieve leertherapie 532 cognitieve psychologie 4, 5, 24 cognitieve relatie-interventie 512 cognitieve techniek 453, 455, 499 cognitieve triade 6, 88 cognitieve vermijdingshypothese 15 cognitive bias modification 23 cognitive processing therapy 293 coïtusstop/-uitstel 404, 411 collaborative empiricism 35, 525, 526 communicatietraining 403 compensatiegedrag (voor eten) 361, 373, 386 competentie 152 conceptually-driven processing 291 concretiseren 527 conditionerende ervaring 78
S. M. Bögels, P. van Oppen (Red.), Cognitieve therapie: theorie en praktijk, DOI 10.1007/978-90-313-8310-8, © 2011 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media
550
controlebehoefte copingmodel copingstrategie correspondence training
Cognitieve therapie: theorie en praktijk
153 344 361, 430, 437, 472, 495 497
D dagboekformulier/gedachtedagboek 38, 52, 94, 100, 144, 146, 267, 295, 327, 368, 401, 460, 475 data-driven processing 291 decatastroferen 149 delirium 425 denkfout/redeneerfout 6, 7, 8, 88, 159, 300, 301, 302, 304, 323, 332, 339 depressie 87 –, cognitief model –, effectstudie –, rationale –, registratie –, thema
88, 91 115 93, 99
–, rationale
363
–, registratie
368
–, thema
368
–, valkuil
380
EFT, zie emotionally focused therapy egocentrisme 488 ejaculatio praecox/te snelle zaadlozing 391, 414 emotie, werken met 74 emotieregulatie 21 emotionally focused therapy (EFT) 75 emotioneel redeneren/emotional reasoning 159, 305, 439, 452 erectiestoornis 391, 393, 395, 401, 403, 416, 418 ergste van het ergste 40, 43, 70 experimentformulier 44 exposure in vivo 47, 189, 215, 400, 494 externaliserende stoornis bij kinderen/jongeren 459
94, 100, 102, 113 101, 104, 110
–, valkuil 112 depressief realisme 453 dialoog 517 dichotoom/zwart-wit denken 331, 334, 346 dieetmanagement 361 dissociatieve stoornis 425 distancing/afstand nemen 72, 213, 490, 527, 528 downward arrow/neerwaartse-pijltechniek 43 droomattitude 237, 243, 251 dubbele standaard 278, 304 dwanggedachte 261, 266, 267 dwanghandeling 261, 263, 475, 491 dwangstoornis –, cognitief model
264
–, effectstudie
284
F feedback
–, over eetbui
–, algemeen –, depressie
–, thema
267
–, dwangstoornis
360 382
543 103 270, 274, 279, 282, 283 362, 371, 379
–, kinderen en jongeren
480
–, paniekstoornis
180, 184
–, posttraumatische stressstoornis
299, 307
–, psychotische stoornis
427, 441
–, sociale-angststoornis –, somatisatiestoornis
–, effectstudie
375 219
–, eetstoornis
–, seksuele stoornis
–, cognitief model
362, 370
–, over uiterlijk en gewicht gedachten lezen gedragsexperiment
267
498
527, 539 156, 183 456 400
G gedachte
–, registratie
–, bij kinderen/jongeren
213
–, vragen flashcard Fozzy’s vier-berenplan fysiotherapie
264
498
212
–, video
266
E eetbui eetstoornis
399, 412
–, van anderen
–, rationale
284 346 391, 394, 398, 399,
212, 220, 221
–, tactiel
–, Inference Based Approach (IBA)
–, valkuil dysmorfofobie dyspareunie/seksuele pijnstoornis 403, 411, 416, 418
34
–, objectief
409 215, 219 330, 333, 338, 339, 348
gegeneraliseerde angststoornis –, cognitief model
139
Register
551
–, effectstudie
159
–, rationale
143
–, registratie
146
–, thema
157
–, valkuil
157
geheugen –, autobiografisch –, model –, selectief geleide ontdekking genitale opwinding geruststelling gespreksvaardigheid gevaarschema gevaarschema/gevaaropvatting gevolgenmodel gezinstherapie/-interventies G-training
14 290 12 525, 532, 542 397, 399, 412 284, 324, 337 526 6, 140 234, 245 324 495, 498 439
H hallucinatie –, algemeen –, auditief/stemmen horen
436 426, 428
–, bevel
437
–, reuk
426
–, tactiel helikopterview/metapositie hiërarchie hindsight bias hoge eisen hopeloosheid hot cognitions huiswerk –, algemeen –, probleem hulpvraag hyperventilatie hyperventilatie provocatietest hypervigilantie hypochondrie/health anxiety I imaginatie inactiviteit informatie geven informatie verzamelen –, algemeen –, interview/enquête
426 444 189 299, 301, 305 103, 200 6, 15 73, 74 543 102, 113, 114, 225 490 170, 177, 178 177, 188, 333 200 321
62, 74, 80, 188, 223, 517 102 526 338 64, 221, 482
informatieverwerking 4, 6, 7, 8, 21, 23, 24, 139, 291 intelligentie 489 interactieangst 197 interpersoonlijke problemen 489 interpersoonlijke psychotherapie (ITP) 116 interpersoonlijke vaardigheid 534, 541 interpretatie –, bias
19
–, selectieve 19 interview/enquête introceptieve stimuli 330 intrusie 262, 266, 267, 284, 291, 295 intrusie/intrusieve gedachte 24 intrusieve herinneringen 291, 295 ITP, zie interpersoonlijke psychotherapie J jeugdervaring/kinderlijke ervaring judotechniek jumping to conclusions K kansberekening/kansschatting kinderen –, agressief –, angstig –, depressief –, hyperactief/ADHD
79, 378 114, 324, 348 431
68, 149, 271, 477 451, 456, 462, 497 451, 457, 467, 494 452, 459, 470, 495 496
–, impulsief
462
–, met eetstoornis
498
–, met externaliserende stoornis
459
–, met psychosomatische klachten
498
–, overgewicht kinderen en jongeren
453
–, effectstudie
494
–, klachtgerichte toepassing
463
–, valkuil 487 kosten-batenanalyse/twee-kolommentechniek 41, 69, 280 L lage zelfwaardering leefregel leertherapie, cognitieve lichamelijk onderzoek lichamelijke catastrofe lichamelijke klachten, onbegrepen Lifechart Methode
377, 442 93 532 393 176 340 127
552
Cognitieve therapie: theorie en praktijk
lijden/dood lijnen limited parenting logisch consistent
335 363, 373 509, 516, 517 43
M masturbatieoefening 413, 418 medische interventies bij seksuele problemen 417 meerdimensionaal evalueren 65, 72, 105, 153, 217, 281, 377, 474, 488 metacognitie –, over intrusie
267, 292
–, over piekeren moreel redeneren motivatie
141, 150 488
–, algemeen
491
–, seksueel multipele causatie
413 302
N neerwaartse-pijltechniek/vertical arrow 62, 70, 93, 97 negatieve symptomen 435, 445 neutraliseren 263 non-directieve therapie 494, 495 O omgaan met (on)zekerheid 336 onbegrepen lichamelijke klachten 340 onderschatting van eigen mogelijkheden 139, 144, 150 ontremmende gedachte (over eten) 362, 370 onzekerheid 336 operante interventies 496 opwinding –, genitaal
397, 399, 412
–, subjectief 396 opwindingsstoornis 394, 403 orgasmestoornis 391, 413 overdracht 76 overgewaardeerde ideeën met betrekking tot uiterlijk en gewicht 360 overschatting –, van consequenties –, van gevaar
262, 271 6, 139, 144, 149, 262, 271, 306
–, van rampen –, van verantwoordelijkheid P paniekaanval paniekcirkel
262, 271, 332, 339 263, 276, 301
167, 168, 171 169, 171
paniekstoornis –, cognitief model
168
–, rationale
171
–, registratie
174
–, thema
189
–, valkuil partnerrelatietherapie
186 505
–, cognitief
508
–, effectstudie –, emotionally focused (EFT)
520 509, 512, 519
–, interview
510
–, leertheoretisch
507
–, observatie
511
–, registratie
511
–, schema focused (SFT) 508, 509, 512, 514, 517 perfectionisme 110, 113, 140, 152, 157, 279, 342, 346, 361, 377, 534 performance demand 396, 397, 404 persoonlijkheidsstoornis 76 pijnmanagementprogramma 346 pijnstoornis 344, 350 plezierige activiteit 99, 100 positief dagboek 238 positief logboek 217 posttraumatische stressstoornis –, cognitief model –, effectstudie
290 311
–, rationale
293
–, registratie
294
–, thema
295
–, valkuil 310 prevalentie/incidentie 87, 139, 168, 191, 261, 358, 359, 392, 426 preventieve cognitieve therapie bij angst –, cognitief model
234
–, effectstudie
254
–, rationale
238
–, registratie
241
–, thema
245
–, valkuil preventieve cognitieve therapie bij depressie
251
–, cognitief model
234
–, effectstudie
252
–, rationale
237
–, registratie
239
–, thema
243
–, valkuil 250 probleemoplossend denken/strategie/vaardigheid 361, 431, 455, 462
Register
553
proximale factoren 303 psycho-educatie 94, 126, 361, 432, 436 psychofarmacon 115, 160, 194 psychologie, cognitieve 5, 24 psychosomatische klacht bij kinderen en jongeren 498 psychotherapie, interpersoonlijke (ITP) 116 psychotische stoornis –, cognitief model
428
–, rationale
433
–, registratie
435
–, thema
435
–, valkuil purgerend type (van eetstoornis) R rapid cycling rationele therapie (RET) rechtbankmethode recidive –, angststoornis
443 358
123 32, 88, 285 73 232
–, depressieve stoornis registratieformulier rehabilitatie relatie-interventie, cognitieve relatieprobleem relatietherapie rescripting responspreventie restklachten/restvermijding RET, zie rationele therapie rollenspel
231 94, 146 432 512 413 117 517 330, 338 235, 241
seksuele fantasie
394, 401, 413
–, training seksuele stoornis
403, 408
–, cognitief model
397
–, effectstudie
418
–, rationale
401
–, registratie
401
–, valkuil selectieve interpretatie self-disclosure sensate focus-oefening SFT, zie schema focused therapy slaapdeprivatie sociale fobie sociale vaardigheidstraining sociale-angststoornis
416 17, 22, 23 529 403, 413, 415, 416 436 197 205, 497
–, cognitief model
198
–, effectstudie
225
–, rationale
205
–, registratie
206
–, thema
207
–, valkuil sociale-vaardigheidstraining socratisch vragen SOLK, zie somatisch onverklaarde lichamelijke klachten somatisch onverklaarde lichamelijke klachten (SOLK) somatoforme stoornis –, behandelcontract
224 418 527
340 324
–, cognitief model
341
–, effectstudie
349 326
–, algemeen
72
–, rationale
–, historisch
80
–, registratie
326
–, thema
347
–, rolomkering rouwen ruminatie S samenvatten schema –, algemeen
72, 225 111 21
528 4, 5, 7, 20, 24, 31, 89, 140, 152, 453
–, therapeut 534 schema van de therapeut 534 schizofrenie 425, 429, 431, 435, 436, 442, 444 schrijfopdracht 294 seks, afkeer van 392
–, valkuil spectatoring stel dat… stop-start-oefening stressmanagement strijd aangaan Stroop-paradigma structureren suïcide/suïcidepoging supervisie synthetiseren systeemtherapie
348 396 42, 55 414 349 284, 325, 333 8 528, 540 436, 437 532 528 507
554
Cognitieve therapie: theorie en praktijk
T taakconcentratietraining (TCT) 209 taarttechniek/taartdiagram 69, 108, 277, 303, 333, 377 TCT, zie taakconcentratietraining tegenoverdracht 532 terugval/relapse 82, 88, 117 terugvalpreventie 232, 444 terugvalpreventieplan 236, 239 therapeutische relatie/werkrelatie 76, 224, 433, 444, 509 transdiagnostiek 360 trauma 78, 192, 223, 289, 290, 294, 295, 309 traumaverwerking 290 U uitdaagtechniek –, historische toets
249
–, zoeken van bewijsmateriaal
249
verlieservaring vermijding –, agorafobisch
167
–, experiëntieel
170
–, interoceptief
170
–, situationeel
169
–, van de sessie
186
–, van gedragsexperimenten
189
–, van het expliciteren van gedachten vermijdingsgedrag verminderd seksueel verlangen verstoord lichaamsbeeld verstoorde-herstelhypothese vrijen, pijn bij W waanachtig idee waanstoornis –, algemeen
V vaginisme 400, 416 veiligheidsgedrag/safety behaviour 168, 169, 172, 202, 204, 214, 299, 322, 347 verantwoordelijkheid/schuld 61, 69, 107, 263, 276, 292, 299, 301, 304, 310, 342, 345 verboden voedsel 371 verhoogd zelfbewustzijn/verhoogde self-focus 201, 207, 396, 407 verlies van vertrouwen 289, 307
61, 109
–, paranoïde wereldbeeld werkblad witte beer-experiment
187 202 391, 398, 413 358 13 391, 394, 397
428 430 431, 444 140, 152 127 141, 151, 269
Z zelfcontroletechniek/zelfregulatie 361, 460, 462, 490 zelfwaardering, lage 377, 442 zich zorgen maken/piekeren/worry 137, 140, 144, 150
