3. Verschillen tussen groep 2 en 3 Verschillen in aanbod en tijd. Verbindingen bij lezen en spellen

Combinatiegroep 2/3 Een combinatiegroep 2/3 is voor een leerkracht niet alleen een heel bijzondere uitdaging, het is vaak ook een opgave om het programma van deze groepen zó op elkaar af te stemmen dat het onderwijs in beide groepen optimaal gegeven kan worden. Dat laatste zal zeker niet gemakkelijk zijn. Vooral in de eerste helft van het schooljaar vraagt groep 3 veel aandacht wat betreft instructie. Dat zal moeten worden afgestemd op het eveneens intensieve programma van groep 2. Hoewel wij geen voorstander zijn van een combinatie met groep 3, weten we dat scholen

Susan van der Linden

vaak gedwongen zijn om groepen samen te voegen. Wij zijn ons ervan bewust dat leerkrachten in een combinatie met groep 3 vele hobbels tegenkomen, maar weten ook dat er kansen liggen. In dit artikel geven we adviezen voor een goede afstemming. We belichten verschillende aspecten, vooral vanuit het perspectief van kansen. Het maken van verbindingen en een goed klassenmanagement vormen hierbij de kern.

Verschillen tussen groep 2 en 3

groep 3 vaak aangeboden via een methode. De instructie

Verschillen in aanbod en tijd

wordt vooral klassikaal ingeroosterd, waarna differentiatie

Als we het aanbod van groep 2 en 3 naast elkaar zetten,

volgt gedurende de les.

zien we verschil in leerstof (leerlijn en/of methode) en

In groep 2 wordt vaker gewerkt vanuit projecten, waarin

leertijd. Verschillende methoden kunnen weliswaar op

activiteiten worden gepland die gerelateerd zijn aan de

elkaar aansluiten, maar ze hebben toch een eigen pro-

doelen binnen een ontwikkelingsgebied. Er wordt niet

gramma en leerlijn. Soms verschillen de thema’s. Het zoe-

specifiek gewerkt aan een afgebakend onderdeel van een

ken naar verbindingen in dat aanbod maakt het verschil

leerlijn, maar kinderen krijgen opdrachten die gericht zijn

kleiner.

op verder liggende doelen in een ontwikkelingsgebied.

Het tweede verschil is de leertijd. Groep 2 heeft vaak meer

Zo wordt bij de overgang naar groep 3 verondersteld dat

tijd voor taal en daarnaast is er meer speeltijd in het roos-

de auditieve vaardigheden op peil zijn en dat kinderen

ter. We zien een kans in het benutten van die verschillen.

al enkele letters kennen. Welke letters is niet belangrijk,

In het vervolg van dit artikel worden beide keuzes duide-

terwijl een methode als Veilig leren lezen juist in groep 3

lijk.

kortetermijndoelen stelt en die in een secuur opgebouwde leerlijn aanbiedt. Dat maakt het bieden van een specifieke

Balans in aandacht

instructie aan groep 3 op gezette tijden noodzakelijk. Bin-

Bij een combinatiegroep zal de leerkracht keuzes moe-

nen een aanbod van groep 3 kan echter worden gezocht

ten maken in het geven van aandacht aan een van de

naar herkenbare doelen voor groep 2. Kinderen hoeven

twee groepen. Dat kan alleen als de andere groep dan

dan niet naast elkaar verschillend les te krijgen, maar

zelfstandig kan werken met uitgestelde aandacht van de

leren met elkaar en van elkaar waar dat kan. In de combi-

leerkracht. Dat zal zeker voor een jonge groep 2-leerling

natie 2/3 zoeken we naar dit soort verbindingen.

moeilijk zijn. Een ijzersterk klassenmanagement met routines en een goed opgebouwde balans tussen zelfstandig

Verbindingen bij lezen en spellen

werken en instructie zijn basisvoorwaarden voor een goe-

Met verbindingen bedoelen we dat in het aanbod van de

de combinatiegroep.

ene groep aansluiting gevonden kan worden op de doelen van de andere groep. Bij het plannen van activiteiten zijn

Inhoud naast elkaar of met elkaar

de doelen van beide groepen het uitgangspunt.

In groep 3 wordt uitgegaan van leerstofaanbod volgens

Sommige doelen van groep 3 zijn herkenbaar voor groep

een methodisch opgestelde leerlijn. Lessen voor vakge-

2. Waar voor groep 3 het woordje ‘moet’ staat, zie je voor

bieden als lezen, rekenen, spellen en schrijven worden in

groep 2 vaak nog het begrip ‘mag’. Zaken waar groep 2

Veilig leren lezen æ Digiregie Artikelen æ © Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg æ blad 1 van 6

aan snuffelt, zijn gerichte doelen voor groep 3. We geven

Het kind van groep 3 leest het verhaal voor. Samen praten

enkele voorbeelden.

ze over wat ze gelezen en gehoord hebben. Kan de leerling van groep 2 het verhaaltje navertellen?

Fonemisch bewustzijn Kinderen in groep 2 oriënteren zich op letters en klanken in woorden. Voor groep 3 is het doel om een specifieke letter te leren en er woorden mee te lezen. Kinderen in groep 2 experimenteren, kinderen in groep 3 moeten doelgericht gaan oefenen. De doelen liggen in elkaars verlengde.

Klanken ontdekken in woorden Tijdens de overstap naar de zoekwoorden mag de leerling van groep 2 afhaken. Hij hoeft immers niet op basis van reeds opgebouwde letterkennis woorden te zoeken die hij kan lezen en maken. Maar hij kan wel op zoek gaan naar woorden waarin die klank voorkomt. Of hij kan in een

foto: Sjef Meeus

klanksorteerspel (zoals Raad je woord) woordjes sorteren met die klank. Het maken van een lettermuur of letter-

Verbindingen in thema en woordenschat

poster van die klank en die letter is eveneens een prima

Ankerverhalen In de kim-versie van Veilig leren lezen is het heel goed

vervolgactiviteit.

mogelijk om de integratielessen van het ankerverhaal en

Je eigen klikklakboekje

woordenschat en thema met de hele combinatiegroep te

Kinderen van groep 2 kunnen, net als kinderen van

doen. De ankerverhalen uit Veilig leren lezen worden elk

groep 3, een eigen klikklakboekje hebben. Het boekje van

jaar voorgelezen; aan groep 3 vanwege de directe relatie

de groep 2-kinderen zal niet zo snel groeien als dat van de

met de integratielessen van de methode, aan groep 2

leerlingen in groep 3, maar er zal zeker sprake zijn van een

vanwege het aanbod van verhalen en woordenschat. Voor

persoonlijke opbouw van letterkennis. Dankzij een per-

groep 2 is het steeds een nieuw verhaal. De kinderen van

soonlijk klikklakboekje kan dit leiden tot het verkennen

groep 3 horen het verhaal voor de tweede keer, maar dit

en maken van nieuwe woorden, ook door een leerling van

is geen enkel probleem. Vaak vinden kinderen herhaald

groep 2.

voorlezen juist leuk. Met het thema en het ankerverhaal geeft u aan beide groe-

Woorden maken

pen een passend woordenschatpakket.

In een lees-schrijfhoek gaan kinderen die al wat letters kennen en daarmee woorden willen maken, met stempels

Een thematafel heeft altijd herkenning voor alle niveaus.

en los lettermateriaal aan de slag. Kinderen van groep 2 hebben meestal nog niet de vaardigheid om de letter correct te schrijven. Magnetische letterdozen en stempeldozen zijn daarom zeer geschikt voor het produceren van woorden. Niet het zelf maken, maar het naleggen van woorden is een zinvolle activiteit. Dat kan bijvoorbeeld met eenvoudige woorden binnen een thema.

Groep 3 leest voor aan groep 2 Bij vrij lezen of het oefenen van een leestekst kan een kind van groep 3 een stukje voorlezen aan een kind van groep 2. U geeft daarbij de opdracht aan het kind van groep 2 om met behulp van de illustraties het verhaal te voorspellen.


foto: Renate Reitler

Thema Veilig leren lezen

Invalshoeken

Kern start: Jij en ik

de wereld om je heen / kennismaken

Kern 1: Beestenboel

huis-dierentuin-boerderijdieren of dieren uit een ei of niet.

Kern 2: Dag en nacht

dagritme met maaltijden en activiteiten of klok en datum.

Kern 3: Hoe voel jij je?

ziek zijn/gezond zijn en lichaamsschema

Kern 4: Waar woon jij?

begrippen in en om het huis, woonvormen, hoe wonen mensen in een dorp, in een stad? hoe wonen dieren?

Kern 5: Mag dat wel?

lief / stout of verboden te-regels, hoe ga je met elkaar om? (Sinterklaas)

Kern 6: Verhalen in je buik

je eigen verhaal/winterverhalen, kerstverhaal, rijmpjes

Kern 7: Spannend!

wat vind jij eng of spannend?

Kern 8: Wat kan jij?

talenten, hobby’s

Kern 9: Hoe kan dat?

techniek

Kern 10: Kijk eens om je heen

natuur, je eigen omgeving

Kern 11: Wat bewaar jij?

verzamelen, kunst, musea

Kern afsluiting: Een wereld vol boeken

vakantieplannen, vakantieverhalen, terugkijken op afgelopen schooljaar, activiteiten einde schooljaar

Overlap en samensmelting van lijsten is zeker denkbaar.

basis, het andere jaar boerderijdieren, dierentuindieren of

Voor groep 3 is het een herhaling, voor groep 2 mag selec-

dieren die uit een ei komen.

tief worden omgegaan met de activiteiten in de integratie-

Werken binnen hetzelfde thema biedt mogelijkheden voor

lessen.

het gezamenlijk verkennen van woorden op de thematafel

Het is wel zinvol om het thema dat geïntroduceerd wordt

en de themamuur. U betrekt enkele woorden in het aanbod

door het ankerverhaal om het jaar te benaderen vanuit

van fonemisch bewustzijn van beide groepen. Daarnaast

een andere invalshoek. In het schema hierboven geven we

draagt groep 2 bij in het aanleveren van tekeningen tijdens

varianten voor de verhalen van groep 3. Op pagina 4 staat

de creatieve schrijfactiviteiten in de lessen woordenschat.

een overzicht waarin de relatie met Schatkist-thema’s

Afhankelijk van wat beide groepen kennen en kunnen, wordt

wordt gevonden.

erbij getekend, gestempeld of geschreven. Daardoor kan woordenschat voor beide groepen tegelijker-

Thema groep 2 leidend?

tijd worden ingeroosterd. Het woordenaanbod is in principe

Misschien is niet het thema van Veilig leren lezen uit-

voor beide groepen geschikt, maar binnen het aanbod kunt u

gangspunt voor projecten, maar juist het programma van

een selectie maken voor groep 2 en groep 3.

groep 2. U kunt er dan voor kiezen om het ankerverhaal te

Elk tweede jaar worden woorden van het eerste jaar herhaald

laten voor wat het is en groep 3 mee te nemen in de activi-

en vindt uitbreiding plaats, eventueel vanuit de andere in-

teiten van groep 2, maar met hoger gestelde doelen.

valshoek bij het thema.

Als thema’s elkaar aanvullen, kunt u ze samenvoegen tot één overkoepelend thema. Bijvoorbeeld het thema

Op pagina 4 ziet u enkele voorbeelden van ankers uit

‘Dieren’ van Schatkist met het thema ‘Dieren’ van kern 1

Schatkist in combinatie met Veilig leren lezen en mogelijke

van Veilig leren lezen. Het ene jaar kiest u diersoorten als

gezamenlijke onderwerpen.


Anker Schatkist

Anker Veilig leren lezen

Onderwerpen

Een nieuw schooljaar

kern start: Jij en ik

Kennismaking, regels, elkaar helpen

kern 2: Dag en nacht

Dagritme, tijd

kern 1: Beestenboel

Dieren verzorgen, dieren van ver, gevoelens voor dieren


Dag- en nachtdieren, winterslaap

kern 4: Waar woon jij?

Waar en hoe wonen dieren?

kern 1: Beestenboel

Dieren in het bos


Tijd, de seizoenen, binnen of buiten

kern 4: Waar woon jij?

Welke dieren wonen in het bos?

kern 1: Beestenboel

Informatie over dieren zoeken in boeken, verhalen over dieren


Boeken over tijd, verhalen over tijd

kern 3: Hoe voel jij je?

Gevoelens bij verhalen/boeken

kern 5: Mag dat wel?

Hoe ga je met elkaar om, als vriendjes? Wat is vriendschap?

kern 6: Verhalen in je buik

Verhaal schrijven/bedenken

kern 7: Spannend!

Gevoelens

kern 8: Wat kan jij?

Talenten, hobby’s van de kinderen

Feest in december

kern 5: Mag dat wel?

Lief/stout zijn (Sinterklaas)

Een nieuw jaar


Kerstverhaal/kerstverhalen/Sinterklaasgedichten

kern 7: Spannend!

Sinterklaas

Winter


Winterverhalen

Lente

kern 9: Hoe kan dat?

Groeien en bloeien

kern 10: Kijk eens om je heen

Veranderingen in de natuur


Passen en meten


Je eigen plek, verhuizen

kern 11: Wat bewaar jij?

Een museum/huis inrichten


Je eigen verhaal


Techniek (proefjes doen met water)


Leven rond het water

Familie

kern 7: Spannend!

Familie, logeren, brief naar papa en mama

Buiten spelen


Bouwen


Huizen in de wijk, bouwen, kleine beestjes, verkeersborden


Verzamelen


Zon en schaduw


Seizoen, zon en schaduw


Uitstapjes maken, kamperen, speurtocht

kern afsluiting: Een wereld vol boeken

Vakantieplannen


Wat hebben we geleerd? Wat neem je mee naar volgend jaar?

kern afsluiting: Een wereld vol boeken

Vakantieplannen, afscheid nemen

Dieren

Herfst

Boeken

Vriendjes

De wereld rond

Vertel ’t maar

Zomer

Eropuit

Einde schooljaar


Klassenmanagement Het zoeken naar verbindingen is één aspect dat het wer-

drachten. Een ideaal materiaal daarbij is een planbord.

ken in een combinatiegroep ondersteunt. Een tweede en

æ Registratielijsten waarop kinderen zien wat hun taken

zeker zo belangrijk aspect is het klassenmanagement.

zijn en waarop ze de gemaakte taken kunnen afstrepen,

Hoe krijgt u het in de groep zo georganiseerd dat u recht

helpen ook.

doet aan voldoende instructietijd en aandacht voor beide groepen? Juist de organisatie van een combinatiegroep

Gezamenlijke of gescheiden instructie

zorgt soms voor hoofdbrekens. Extra handen in de klas

Het is een goede zaak om kinderen van de ene groep de

zijn bijna een must in een combinatiegroep. Toch zijn er

keuze te geven of ze willen deelnemen aan de instructie

meer mogelijkheden om een combinatie 2/3 goed te laten

aan de andere groep. Door naast de basisinstructiekringen

functioneren.

ook te werken met kleinere instructiekringen, krijgen de

æ De leerlingen van groep 2 kunnen op sommige momen-

zwakke leerlingen van groep 2 en 3 een verlengde instruc-

ten aansluiten bij groep 1, bijvoorbeeld met buitenspeel-

tie of een interventie op hiaten in hun eigen ontwikkeling.

tijden.

Vaak zie je in een combinatiegroep 2/3 dat groep 3 ook

æ Ondersteuning vanuit de kleutergroep 1 kan soms inge-

instructie krijgt in de tijd dat groep 2 speeltijd op het roos-

zet worden voor het bewaken van een goede, zelfstandi-

ter heeft staan. De kinderen van groep 2 gaan dan onder

ge werksfeer in groep 3 terwijl de groepsleerkracht zich

supervisie van een collega-leerkracht buiten spelen.

richt op instructie aan groep 2. Zoek daarom oplossin-

Op sommige scholen zie je ook dat door inzet van een

gen niet alleen binnen de groep, maar ook bij collega-

ondersteuner of andere leerkracht de kinderen van groep 3

groepen en ondersteuners.

korte tijd in kleinere groepjes instructie krijgen, vaak in

æ Zorg er altijd voor dat kinderen zelfstandig kunnen werken en bekend zijn met de routines van materialen en op-

een andere ruimte, waarna ze terugkomen in de klas om daar hun zelfstandige taak af te maken.

Een voorbeeld van een rooster in groep 2/3 8.30 - 9.00 uur

gezamenlijke kring, thema- en taalactiviteiten (keuze uit woordenschatactiviteiten, anker, activiteiten woordenschatles)

9.00 - 9.30 uur

buitenspelen groep 2 Instructie groep 3 verlengde instructie/zelfstandig werken groep 3 (basisles)

9.30 - 9.50 uur

vervolgopdrachten groep 3 instructieactiviteiten groep 2

9.50 - 10.15 uur

fruit eten (voorlezen)/buiten spelen

10.15 - 11.00 uur

gezamenlijke werkles waarbinnen schrijfles aan groep 3 kleine instructiekring voor groep 2 (ondersteuning)

11.00 - 12.00 uur rekenen groep 3 kleine instructiekring groep 2 (ondersteuning) 12.00 - 13.15 uur middagpauze 13.15 - 13.45 uur

integratieles anker/woordenschat bij integratieles lezen: vrij lezen groep 2 of werken aan software

13.45 - 15.00 uur circuit creatieve vakken/gymles


Om te voorkomen dat de leerkracht die geen instructie

eerste weken van een schooljaar vooral in het aanleren

geeft aan groep 3 wezenlijke observaties in het leerproces

van die regels en routines in beide jaargroepen, zoals:

mist, is het raadzaam de instructie en begeleiding af te

æ Gebruik van een planbord.

wisselen. Registratielijsten, werklijsten en contractwerk

æ De routines van maatjeswerk en groepswerk.

zijn vaak hulpmiddelen om de aansluiting van instructie

æ Wat doe je als je iets niet weet?

en werken in de stamgroep te bevorderen.

æ Hoe en waar vind je de materialen die je nodig hebt? æ Hoe registreer je wat je hebt gedaan?

Regels en routines

æ Hoe kun je zien wat je allemaal kunt of moet doen?

Regels en routines zijn essentieel voor het slagen van het

æ Wanneer mag je de leerkracht wel of niet iets vragen?

klassenmanagement in een combinatiegroep. Elke leer-

æ Wat mag je wel en niet tijdens zelfstandig werken?

kracht bepaalt zelf welke regels gelden. Bij duobanen is afstemming van die regels noodzakelijk. Investeer in de

Eerder starten met Veilig leren lezen? De verleiding bestaat dat u met snelle leerlingen van groep 2 methodisch gaat werken met Veilig leren lezen. Dat raden we echter af. Een vroegtijdige start verstoort namelijk de opbouw in groep 3. Het is geen goede zaak als een leerkracht in groep 3 met twee verschillende niveaus moet beginnen die anders zijn dan de niveaus zon en maan. Kinderen die door de activiteiten in groep 2 een beginnend leesniveau opbouwen, vinden uitstekend een uitdaging in opdrachten met de magnetische letterdoos en hun eigen klikklakboekje. Bied de kinderen een rijk aanbod van klank-lettermateriaal voor groep 2 aan. Laat bij een zich werkelijk snel ontwikkelend leesproces in groep 2 de kinderen zo nu en dan werken met basismaterialen van groep 3 zoals Veilig gespeld en het meelezen van de samenleespagina’s. Bij een duidelijke leesontwikkeling is er een mogelijkheid om het kind te laten meedoen met groep 3, maar dat kan alleen als een eventueel zon-niveau als start in groep 3 zich duidelijk aftekent.

foto: Mirjam Faessen


3. Verschillen tussen groep 2 en 3 Verschillen in aanbod en tijd. Verbindingen bij lezen en spellen

Recommend Documents