Kenmerkende verschillen tussen stromingen picturalisme (1860-‐1870) en naturalisme (1870-‐1885)
Bovenstaande portretten van Julia Margareth Cameron en Mathew Brady tonen de verschillen in manier van werken. Cameron stamt uit de periode van het picturalisme en Brady is naturalist. Het portret van Cameron is gefotografeerd als een schilderij met een onscherp of wazig beeld. Brady, of zijn medewerker Gardner, daarentegen biedt een zeer realistisch beeld van de 16e president van Amerika Abraham Lincoln .
Hoewel de stromingen in de fotografie allemaal interessant zijn om toe te lichten heb ik ervoor gekozen om aan de hand van foto’s kenmerkende verschillende tussen picturalisme en naturalisme te behandelen. Picturalisme en naturalisme In de eerste decennia van de 19e eeuw is, geheel in stijl met de romantische gedachte, een aantal mensen geboeid geraakt door het principe dat de natuur zelf afbeeldingen kon maken door de inwerking van licht op bepaalde materialen. Hoewel Jeacques-‐Louis Mandé Daguerre ons de daguerreotypie schonk en William Henry Talbot de kalotypie, ontwikkelde Joseph Nicéphore Niépce het principe letterlijk en slaagde hij er in 1827 de allereerste foto te maken. Daarna wordt de fotografische techniek verder ontwikkeld. Na vele experimenten is de fotografie meerderjarig geworden en kent zij vele genres en stromingen. Al snel blijkt de band tussen fotografen en schilders dubieus. De artistieke waarde van de foto’s geldt als vrijwel nihil. Het is een techniek en geen kunst volgens velen. Maar de fotografie – en dan met name de portretfotografie werd snel populair. Fotografen waren niet alleen beroepshalve serieuze concurrenten van portretschilders, ook in artistieke zin staken zij collega’s in de beeldende kunst naar de kroon. Picturalisme is een van de vroegste stromingen binnen de fotografie dat enigszins verwant is aan impressionisme. De zogeheten picturalisten gebruikten fotografie als een artistiek medium. Het ging hen om het oproepen van een artistieke weergave, niet om het louter registreren. Toen al werden foto’s gemanipuleerd door te werken met beperkte scherpte diepte, selectieve focus en een gebruik van licht en schaduw om een sfeer te creëren. Belangrijke pioniers waren: Henry Peach Robinson, Julia Margaret Cameron, Oscar Rejlander, waarvan Robinson wordt beschouwd als een belangrijke grondlegger van het pictorialisme. Direct hierna ontstond de stroming: naturalisme. Ook wel gedefinieerd als een bijna fotografisch schilderij dat verwant is aan het realisme van de late 19e eeuw. Mede onder invloed van de literatuur deed het rechtlijnig denken zijn intrede. Liever je eigen medium trouw blijven dan je als kunstenaar gedragen. Belangrijke pioniers waren Alexander Gardner, William Henry Jackson, T O’Sullivan,
1
Felice Beato, Francis Fritsch, George Washington Wilson, Peter Henry Emerson, Freres Bisson, Mathew Brady, Eadweard Muybridge. In mijn vergelijkingen beperk ik me tot Gardner, Emerson en Muybridge. Vergelijkingen tussen foto’s van Robinson en Brady
Robinson -‐ Zomeravond Brady -‐ Beelden van de burgeroorlog
Henry Peach Robinson (1830-‐1901) maakte een natuuropname in de stijl van impressionisten, terwijl Mathew Brady (1822-‐1896) zijn vertrouwde, modieuze studio verlaat en naar het slagveld van de burgeroorlog in Amerika vertrekt (1861). In een huifkar, die dienst deed als donkere kamer, werd verslag gedaan van het oorlogsgeweld. Troosteloze slagvelden en steden, dode en gewonde soldaten en gruwelijke terechtstellingen van oorlogsmisdadigers. Brady is naast Amerika’s beste portretfotograaf ook de grondlegger van de fotojournalistiek. Kenmerkend verschil tussen beide foto’s is dat ‘Zomeravond’ van Robinson schilderachtig aandoet in de stijl van impressionisme en de foto van Brady van journalistiek belang is en grote nieuwswaarde heeft. Vergelijkingen tussen foto’s van Cameron en Brady
Cameron -‐ Sir John Frederick William Herschel
Brady – Edgar Allen Poe
Julia Margareth Cameron (1815-‐1879) stond er om bekend dat zij haar modellen modelleerde naar personages uit werken van Shakespeare en uit de bijbel. Hier heeft zij de beroemde wiskundige en astronoom Herschel in eenzelfde pose gezet als een van Rembrandts Bijbelse figuren. De gezichtsuitdrukking van de 75-‐jarige man toont nieuwsgierigheid, vermoeidheid en levenservaring. Hoewel Mathew Brady het meest bekend is om zijn foto’s over de burgeroorlog en het 2
portret van Lincoln, was hij ook een zeer succesvol in het fotograferen van beroemdheden. Zijn foto’s werden massaal afgedrukt. Toen enkele jaren na de dood van de dichter Edgar Allan Poe de vraag naar diens foto toenam, heeft Brady zijn foto geproduceerd en vanuit zijn studio verkocht. Het is echter onzeker of Poe en Brady elkaar hebben ontmoet maar Brady heeft vaak verteld dat deze foto in 1845 in New York door hem is genomen. Maar vergeleken met het Cornwell daguerreotypie is het zonder meer duidelijk dat Brady’s foto slechts een omgekeerde en gewijzigde kopie van een eerdere foto is. Hoewel beide foto’s in opdracht zijn gemaakt is het kenmerkend verschil buiten de twee stijlen, dat de foto van Sir John Frederick Herschel een van de eerste opnames is die dankzij de nieuwe techniek buiten een studio gemaakt kon worden en een ‘ bijbels’ figuur oplevert en de realistische foto van Edgar Allen Poe een kopie van een eerdere foto is. Het reproductieproces had zijn intrede gedaan en er kon geld mee worden verdiend. Vergelijkingen tussen foto’s van Cameron en Emerson
Cameron – Kiss of peace Emerson – Ydille
Cameron staat bekend als een van de pioniers in de fotografie die gezien kan worden als een 19e eeuwse versie van Annie Leibovitz. Door haar contacten met haar buurman Tennyson heeft zij interessante mensen voor haar lens gekregen. Ook het werk van tijdgenoot Rejlander heeft invloed op haar werk gehad. De foto ‘ Kiss of peace’ biedt een religieus beeld waarin Elizabeth de maagd Maria kust, gebaseerd op het Bijbelverhaal van Lucas 1 vers 36. Volgens Cameron behoort deze foto tot een van haar mooiste. Kenmerkend verschil tussen beide foto’s, een vredeskus en een idylle, is dat Cameron een spirituele foto in de sfeer van Raphael gemaakt heeft, waarbij de achtergrond nauwelijks van belang is . Peter Henry Emerson (1856-‐1936) vond de natuur rijk genoeg. In zijn natuurstudies was volop ruimte voor een eigen poëtische visie, door de keuze van de compositie, techniek en symboliek. Het grote scala aan grijstinten, vooral in de wolkenpartijen, in zijn platinadrukken en heliogravures benadrukte de rijkdom aan nuances en tonen in de natuur. Vergelijkingen tussen foto’s van Robinson en Gardner
3
Robinson – Een praatje langs de weg
Gardner - The home of a Rebel
De foto ‘ Een praatje langs de weg’ van Robinson waarin drie vrouwen in een door bomen afgesloten wereld zijn afgebeeld, lijken op een toevallige ontmoeting. Het idyllische tafereel is, zoals bekend geworden uit een handboek over fotografie, is allesbehalve spontaan tot stand gekomen. “Ik probeerde eerst met twee figuren rechts en de brandnetels aan de linkerkant evenwicht te krijgen maar door een derde figuur in het beeld te plaatsen bereikte ik pas het evenwicht waarnaar ik zocht” aldus Robinson. Over ‘The home of a Rebel’ van Alexander Gardner (1821-‐1882), die nog een poosje in dienst van Brady is geweest, wordt gezegd dat hij zeker op een van zijn foto’s die hij tijdens de burgeroorlog heeft gemaakt beeldmanipulatie toepaste door het dode lichaam van een soldaat en een wapen te verplaatsen om zo een dramatischer geheel te krijgen. Kenmerkend verschil: de foto ‘Een praatje langs de weg’ van Robinson is geënsceneerd en lijkt schilderachtig en de foto van Gardner is gemanipuleerd vanwege het dramatische effect en heeft nieuwswaarde. Vergelijkingen tussen foto’s van Rejland en Emerson
Rejlander – Two paths of life
Emerson – A misty morning at Norwich
De quasi morbide compositiefoto – bestaande uit wel 30 negatieven -‐ van Oscar G. Rejlander (1813-‐1875), ‘Two paths of life’ , werd aanvankelijk geweigerd op een tentoonstelling vanwege het vele bloot. Later is de foto gekocht door koningin Victoria. Zoals veel van zijn collega picturalisten werden zijn foto’s vaak onscherp afgedrukt, waardoor een sfeervoller beeld ontstond en men zo probeerde het landleven te romantiseren. Het geheel is duidelijk geënsceneerd. Dit in tegenstelling tot de foto van Emerson (1856-‐1936). Zijn werk is sterk beïnvloed door de naturalistische schilderkunst. De foto ‘Een mistige ochtend in Norwich’ levert een sfeervol natuurgetrouw beeld op. Hij experimenteerde met scherp, onscherp, wazig, diepte en het uitbeelden van atmosfeer. In die zin wordt hij ook wel gezien als een belangrijke voorloper van de tweede periode van het picturalisme en een der eersten die de fotografie beschouwden als een kunstvorm. Zijn werk vertoont veel verwantschap met 4
dat van zijn land-‐ en tijdgenoot Francis Meadow Sutcliffe. Boeken van zijn hand worden nog steeds gezien als baanbrekend in de landschapsfotografie. Kenmerkende verschillen zijn: de ene foto is duidelijk in scene gezet om een schilderachtig beeld te krijgen en de andere foto is een natuurgetrouw beeld. Vergelijkingen tussen foto’s van Robinson en Muybridge
Eadward Muybridge Robinson is waarschijnlijk geïnspireerd door Shakespeare Midzomernacht 2e act bij het maken van deze foto. We zien een jong dienst meisje in een bos tussen bloeiende struiken staan. Een hand aan haar hoofd en de ander uitgestrekt naar voren. Het geheel is duidelijk geregisseerd en doet idyllisch aan. De spannende foto van Eadward Muybridge (1830-‐1904) is in opdracht gemaakt met als doel te achterhalen of een paard in galop helemaal van de grond komt. Via een ingewikkelde proefopstelling met een tiental snelle fototoestellen en een paard genaamd Sallie Gardner vond hij het antwoord: ja! Het was alleen anders dan men tot dan toe een paard had afgebeeld. Muybridge was de eerste die foto's maakte waarbij de belichtingstijd maar een fractie van een seconde duurde. Tot dan toe was de belichtingstijd niet korter dan een paar seconden. Zo kon hij dus onbewogen foto's maken van het paard. Hij was ook de eerste die een mechanische snelwerkende sluiter gebruikt. Kenmerkend verschil tussen beide fotografen is een totaal andere manier van werken. Terwijl Robinson een vrij conventioneel beeld heeft gemaakt , is Muybridge erin geslaagd iets nieuws in de fotografie te introduceren. Henry Peach Robinson A Maiden Meditation Fancy Free
5