1 Waarom zijn niet alle dieren tam?

1 Waarom zijn niet alle dieren tam? Over huisdieren. “Wat lig je daar zo gek te doen, domme hond!” lacht Frederik. Puk ligt op zijn rug met zijn achterpootjes gestrekt en met zijn voorpootjes mooi voor de borst. Hij kijkt Frederik met vragende oogjes aan.

“Zo toont hij dat jij de baas bent, Frederik”, zegt papa.

“Kijk nu maar eens naar Mitsu, die trekt zich van ons helemaal niets aan. Een kat onderwerpt zich niet zomaar aan de mens. Wij mogen van haar genieten maar zij bepaalt wanneer.” Papa opent de deur voor Mitsu die heen en weer staat te draaien om aan te tonen dat ze buiten wil. “Ziezo, die zien we niet meer terug

voor ze honger heeft.”

4 Grasspriet 17 – Geschiedenis

“Onze meester heeft verteld dat Puk afstamt van wolven. Dit waren de allereerste dieren die gedomesticeerd werden door de mens”, weet Frederik.

“Gedomesticeerd? Wat gebruik jij dure woorden, zeg”, antwoordt papa. Frederik geeft uitleg: “Dat komt van het Latijnse woord ‘domus’ wat ‘huis’ betekent. Het duidt op het tam maken van wilde dieren zodat ze als huis-dier gebruikt kunnen worden.”

“Waarom wou men die wolven eigenlijk tam maken?” wil papa weten.

Niet alle dieren zijn geschikt als huisdier. Frederik verbaast zich erover dat papa dit niet weet: “Ze gebruikten de tamme wolven om op

jacht mee te gaan. Die wolven wisten natuurlijk veel beter waar muizen en konijnen verstopt zaten. Wat later ging men ze ook gebruiken als waakhond of zelfs als trekhond.” Frederik heeft goed opgelet tijdens de les, want hij is niet meer te stoppen: “De prehisto-

rische mensen haalden waarschijnlijk de kleine wolfjes uit het nest om ze te temmen. Agressieve huiswolven moesten ze niet hebben, enkel de vriendelijkste werden behouden.” “Je weet er duidelijk veel over, maar weet je ook wanneer die eerste domesticatie van dieren gebeurde?” vraagt papa. Frederik schudt van nee. “Op het einde van de laatste ijstijd, zo’n 10.000 jaar geleden, begint de mens zelf te zorgen voor zijn voedselproductie door aan landbouw te doen. Gedaan met zwerven en jagen! Tegelijkertijd maakt hij wilde dieren tam omdat ze melk, vlees, huiden of zelfs kracht leveren. Allemaal nuttige zaken voor de mens.” “Waarschijnlijk moet dat allemaal niet zo makkelijk geweest zijn”, mijmert Frederik. “Hoe maak je in godsnaam wilde dieren tam?” “Niet alle dieren zijn geschikt als huisdier. Meestal gaat het over

kuddedieren. Binnen zo’n kudde bestaat er een rangorde en is er een leider. Daardoor kan de mens makkelijk de rol van de leider overnemen. Verder zijn het enkel dieren die volgzaam van aard zijn die men als huisdier wil; een tijger hoort dus niet in dat rijtje. Die is ook niet geschikt om in gevangenschap te leven. En probeer maar eens voor eten te zorgen voor zo’n tijger. Nee, dan zijn een moeflon, een everzwijn of een hoen wel heel wat makkelijker te domesticeren. Maar het gebeurde zeker niet van de ene op de andere dag.” “Onze meester zegt wel dat huisdieren, voor de dingen die ze aan de mensen geven, iets in de plaats krijgen.” vult Frederik aan. “Leg dat eens uit?” vraagt papa. “Wel, ze krijgen elke dag voedsel terwijl ze er anders moeten naar zoeken. Ze krijgen ook bescherming tegen grote roofdieren. En als ze ziek worden doet de mens zijn best om ze terug gezond te krijgen.” “Klopt,” zegt papa, “maar er zitten toch wel enkele nadelen aan deze wisselwerking. Vele huisdieren hebben hun instincten laten varen en houden het geen week meer uit in de vrije natuur. Doordat veel dieren samen leven op een beperkte ruimte kunnen ziektes zich veel sneller verspreiden. Dan heb je ook nog dierenziektes die overgaan op de mens. Iedereen kent wel lintwormen, vogelpest of hondsdolheid. Ook het voortdurend kruisen van rassen bracht problemen met zich mee. Zo heb je rassen met zwakke poten, terwijl andere onmogelijk nog op een natuurlijke manier kunnen bevallen. Gelukkig is Puk een straathond en heeft die niet om de haverklap ontstekingen in dikke huidplooien of heup- en ademhalingsproblemen, die sommige hondenrassen wel hebben. Maar, moet jij niet met Puk gaan wandelen? In ruil daarvoor schenkt hij je waarschijnlijk zijn onvoorwaardelijke trouw en een boel vrolijk gekwispel!”


1. Zeg eens... In de tekst lezen we:

“Waarom wilde men die wolven eigenlijk tam maken?” wil papa weten. Antwoord met je eigen woorden.

2. Huisdier of niet? Welke huisdieren heb jij? En je klasgenoten? Vul de woordspin aan.

Zijn dit huisdieren volgens jou? Ja? > kleur het vakje groen Neen? > kleur het vakje rood Weet niet? >oranje

varken

hagedis

konijn

slang

zwarte weduwe

wandelende chinchilla eekhoorn tak

kanarie

witte muis

cavia

3. Domesticeren: ja of nee? In de tekst lees je een aantal voordelen van domesticeren voor de mens en voor het dier. Plaats deze in de kolom. Welke nadelen ondervinden mens en dier hiervan? Mens Voordelen

Dier Voordelen

Nadelen

Nadelen

Lijkt de mens of het dier het best geholpen met de domesticatie? Waarom?


goudvis

4. Wanneer en waar gebeurde de domesticatie? Uit archeologische opgravingen kan men achterhalen welke dieren wanneer werden gedomesticeerd. Door onderzoek van botten die men vindt in nederzettingen van prehistorische mensen, kunnen wetenschappers ongeveer bepalen welke dieren samenleefden met mensen. Soms gebeurde er gelijktijdig een zelfde domesticatie in twee verschillende gebieden. Hieronder vind je een lijst van de eerst gevonden bewijzen van domesticatie. Deze lijst wijzigt nog voortdurend, want men vindt nog altijd nieuwe nederzettingen die soms nog oudere periodes aangeven dan nu bekend. Opdrachten:

1. Vul het nut van die dieren voor de mens in. 2. Duid de domesticatie van de dieren aan op de eeuwenband. 3. Duid met een cijfer aan op de wereldkaart waar dit gebeurde.

1. GRIJZE WOLF 16 000 v C Europa, Rusland (Eurazië) nut:

2. VARKEN 9 000 v C China, Oost-Turkije nut:

3. SCHAAP 8 500 v C Noorden van Irak nut:

-16.000

-15.000

-14.000

-13.000

-12.000

-11.000

-10.000

-9.000

4. GEIT 8 000 v C Zagrosgebergte tussen Irak en Iran nut:

-8.000

-7.000

-6.000

-5.000

-4.000

5. RENDIER 7 500 v C Siberië nut:

6. RUND 6 500 v C Noord-Afrika nut:

7. LAMA 5 500 v C Peru nut:

-3.000

-2.000

-1.000

8. KIP 5 000 v C India nut:

9. PAARD 4 500 v C Mongolië en Zuid Russische steppen (grens Rusland en Oekraïne) nut:

0

10. KALKOEN 100 Mexico nut:

1.000

2.000


5. Getemde zoo? Bespreek welk dier kan worden gedomesticeerd en welk dier niet. - MIJN GEDACHT Dier

ja

nee

-WERKELIJKHEID – ja

olifant neushoorn slang vleermuis giraf zeehond luipaard wasbeer dolfijn uil TIP: Controleer je antwoorden door een e-mail te sturen naar de zoo.

6. Gedomesticeerde…insecten? Niet enkel zoogdieren werden gedomesticeerd. Het was al gauw duidelijk dat bijen iets in petto hadden voor de mens. Bijen leveren vooral honing maar dat niet alleen. Zet het juiste bijenproduct naast de passende uitleg: A. Werd door de Egyptenaren al gebruikt bij het balsemen van de doden omwille van zijn ontsmettende werking. Stradivarius (°1644 – 1737) lijmde er zijn violen mee.

bijenwas

propolis

B. De goden op de Olympus dronken deze ‘godendrank’ waardoor ze onsterfelijk werden. Karel De Grote beval elk landgoed een producent van dit goedje te hebben. C. De Egyptenaren en later ook de Grieken gebruikten dit product om hun schrijftafels mee voor te bereiden. In de middeleeuwen werd het vooral gebruikt voor de aanmaak van kaarsen.

honing

mede


D. Pas in het midden van de 16de eeuw, na de grote ontdekkingsreizen, zou er rietsuiker worden ingevoerd vanuit overzeese gebieden. Tot dan is dit bijenproduct zowat het enige zoetmiddel op de markt. Farao Ramses II betaalt er zelfs zijn ambtenaren mee. De Griekse geneesheer Hippocrates beschrijft het als een krachtig geneesmiddel.

nee

7. Praten zonder woorden Uit de tekst leer je heel wat over de lichaamstaal van de hond en de kat. Vul de tabel verder aan. Lichaamstaal

Betekenis

Puk ligt op zijn rug met zijn achterpootjes gestrekt en met zijn voorpootjes mooi voor de borst. Hij kijkt Frederik met vragende oogjes aan…

Papa opent de deur voor Mitsu die heen en weer staat te draaien.

Mijn huisdier:

8. Niet zomaar een kudde! Verbind de meest sprekende woorden…

sprinkhanen bijen

gemzen

een roedel een kudde een school honden een horde

een meute

wolven

een zwerm een leger

schapen Deze dieren leven steeds in groep. Dit zijn vissen

dieren.

Sommige dieren leven nooit in groep, ze leven steeds alleen. Dit zijn dieren.


9. Internet domesticatie Neen, we gaan niet proberen het internet tam te maken. Maar als je op www.museumkennis.nl doorklikt naar het onderdeel domesticatie kan je mits wat zoekwerk ook het antwoord op volgende vraag vinden. Welke vijf eigenschappen maken dieren geschikt voor domesticatie? 1. 2. 3. 4. 5.

10. Dierenspreekwoorden en hun familie Welke spreekwoorden vind je terug in onderstaande tekening? Noteer ook de naam van het mannelijk, het vrouwelijk en het jong van dit dier? 1. Een afwachtende houding aannemen. =

2. Van diegenen die dreigen heeft men zelden iets te vrezen. =

3. Iets zeer vanzelfsprekends. =

4. Die moeilijke zaak tot een goed einde brengen. =

5. Zich misrekend hebben. =


1. Welk dier is het? Organisatie: Verdeel de klas in 2 groepen. Elke leerling mag om beurt een kaartje nemen waarop een diersoort staat. Hij/zij krijgt 10 seconden de tijd om dit dier uit te beelden (enkel uitbeelden zonder interactie! Dit vraagt veel zelfdiscipline van zowel de uitbeelder als de groep die het probeert te raden). De groep waar hij/zij deel van uitmaakt krijgt het eerst de kans om te antwoorden ( slechts 1 antwoord geven). Is dit juist, dan levert dit 5 punten op voor de groep. Is het fout, dan krijgt de andere groep de kans om te antwoorden en 5 punten te verdienen. Is het dier door geen van beide groepen geraden dan krijgt dezelfde leerling nogmaals 10 seconden om het dier uit te beelden maar nu slechts voor 4 punten. Is het nog niet gelukt dan opnieuw voor 3 punten, vervolgens voor 2 of uiteindelijk voor 1 punt. Er kan een extra punt verdiend worden als ze kunnen zeggen of het een wild dier of een tam dier is. Wordt er tegen één van de regels ‘gezondigd’ (bvb. De 10 seconden niet afwachten om te antwoorden of meer dan 1 antwoord geven) dan gaan de punten vanzelfsprekend naar de tegenpartij. De groep die het eerst 50 punten haalt, is gewonnen (kan aangepast worden naargelang het aantal leerlingen). Mogelijke diersoorten: hond, kat, wolf, vos, gorilla, beer, tijger, leeuw, varken, koe, konijn, haas, mol, hert, paard, ezel, giraf, olifant, hamster, cavia, kip, eend, duif, neushoorn, kameel, nijlpaard, slang, dolfijn, schildpad, vleermuis, uil, fazant, rat, muis, enz. (kan eveneens aangepast worden aan het niveau van de klasgroep)

2. Dieren tekenen is helemaal niet zo moeilijk Teken stap voor stap mee en binnen een mum van tijd staat je dier op papier.

3. Handleiding voor dierentemmers Iedereen kent wel het verhaal van het bordje melk om een wilde kat tam te krijgen. Bij andere dieren gaat dit niet zo makkelijk en moet je heel wat vindingrijker zijn om het dier te kunnen temmen. Er zijn ook al heel wat films verschenen (vb. De paardenfluisteraar, Gorilla’s in de mist) die aantonen dat de mens er toch kan in slagen om ogenschijnlijk wilde dieren te laten gehoorzamen. Gebruik je fantasie eens en probeer een handleiding te schrijven voor het temmen van onderstaande dieren. beer – tijger – wolf Het kan nog leuker worden wanneer je dit eens uitprobeert in de klas. Het komt er dan wel op aan om iemand te vinden die het wilde dier goed nabootst.


5. Dieren vouwen

4. Planten domesticeren Wil je nog meer weten over domesticeren, op de website www.museumkennis.nl doorklikken naar het onderdeel domesticatie en je vindt heel wat informatie die onmiddellijk in de klas bruikbaar is. Een aantal mogelijke opdrachten: - Zoek de twee meest gebruikte definities voor domesticatie. Wat is het verschil tussen de twee definities? - Wat is het doel van domesticatie? - Wat wordt bedoeld met domesticatie van planten? Bij welke van de twee definities kan je domesticatie van planten plaatsen? Zoek een aantal planten uit ons land die gedomesticeerd werden. Weet je ook waarom men planten domesticeert? - Domesticatie verloopt meestal in twee stappen. Welke? Kan je voorbeelden uit je eigen omgeving vinden? - Wat is dedomesticatie? Waarom is dedomesticatie bij heel wat huisdieren niet meer mogelijk? Wanneer is het wel mogelijk? Waarom zullen planten makkelijker weer verwilderen dan dieren? Geef enkele voorbeelden van dieren die verwilderd geraakt zijn.

Origami is een kunstvorm, afkomstig van Japan, om uit papier allerlei figuurtjes te vouwen. Zin om zelf te proberen? Hier heb je een paar diertjes. Benieuwd of het lukt…

Een zwaan

Een olifant

Een vis

Een muis

6. Scoubidou-dieren Ook zin om zo’n paard te maken? Of een varken? Of een slang? Of een muis? Of een olifant? Surf dan naar www.yoarra.nl


1 Waarom zijn niet alle dieren tam?

Recommend Documents