Hoe leren dieren en trainers en waarom?
Door: Simon Prins
Gepubliceerd in: Hondenmanieren nummer 9 2008"
!
Tijdens een workshop provocatief coachen ging er een vrouw op de lege stoel naast de coach zitten. De coach keek haar langdurig aan en verbrak de stilte met de vraag: “Wat is jou probleem?” “Ik ben te dik” antwoordde zij aarzelend en de coach riep opgewekt “Fantastisch!” waarop ik en mijn overige studiegenoten met enige schroom de gezette vrouw aankeken. Het werd opnieuw stil in de zaal. Ditmaal verbrak de vrouw de stilte en zei “Ik ben bang dat ik over een paar jaar niet meer in deze stoel pas omdat de armleuningen dan in de weg zitten” “Dat is toch prachtig” riep de coach vol enthousiasme en keek met een grote glimlach deze vrouw aan. Hij vervolgde met; “Dan kan jij eindelijk zo’n mooie stoel kopen, je kent ze wel. Op de achterkant van die tv gidsen zie je vaak de advertenties staan. Zo’n ligstoel met afstandsbediening. Je gaat er in liggen, je kan alles bedienen en je hoeft zelf niet meer te bewegen. Geweldig. Je hoeft alleen je kaken nog op en neer te bewegen, fantastisch”. En dit ging zo nog wel even door. Op afstand keken wij met open mond naar dit gebeuren. De coach die heel provocatief zijn cliënt onderhanden nam. Als een komiek was hij intensief met haar bezig waarbij hij kleineerde, provoceerde zelfs shockeerde om haar uiteindelijk te brengen naar de plaats waar zij niet wilde zijn. Om haar te laten zeggen wat ze niet wilde zeggen, wat nu daadwerkelijk haar probleem was. En dit was iets heel anders dan haar overgewicht en het deed haar geweldig pijn. !
!
Na afloop van deze sessie verklaarde de coach zijn handelen en de stappen die hij ondernam. Het had hem zichtbaar veel energie gekost en hij genoot helemaal niet van het provoceren. Maar zijn sessie was geslaagd. Zijn cliënt had zelf verteld waar haar pijn zat, wat haar probleem daadwerkelijk was. Als provocatief coach geef je een cliënt in een dergelijke sessie geen serieuze adviezen. Je werkt hard voor de cliënt want juist die is hier het belangrijkste. Jij als coach bent totaal ondergeschikt en je bent alleen maar bezig met het trechteren van de informatie die je krijgt, het doordringen naar de kern van het probleem van je cliënt! Je moet er zijn voor je cliënt en een leerproces opstarten.!
!
Deze workshop bracht me plotseling terug in de tijd, zo’n 15 jaar geleden. Ik zag mijzelf staan, ik was aan het trainen met mijn hond. Ik wilde surveillance hond geleider worden. Ik liep naar mijn trainer, mijn coach, en riep aarzelend: “Mijn hond luistert niet naar mij”. Hij keek me aan en riep “Prachtig, dan hebben we een goede hond voor je gekocht. Een keiharde politiehond” Ik keek hem verbaasd aan en voelde me ook wel trots met zo’n goede hond. Vervolgens zei ik tegen hem; “Maar als ik hem een commando geef dan voert hij dit niet uit”. “Geweldig”, riep mijn coach enthousiast. Ik keek hem vertwijfeld aan en zei; “Maar als ik hem corrigeer dan luistert hij nog niet en begint lelijk naar mij te grommen”. “Dat is toch geweldig” riep mijn trainer blij! “Harder corrigeren jongen, zie maar
Hoe leren dieren en trainers en waarom? | Simon Prins | Hondenmanieren september 2008 | Pagina 1
dat je baas over de hond wordt” was zijn advies en daar stond ik dan. Ik nam zijn adviezen wel serieus en corrigeerde de hond harder en harder. Want hij bedoelde dit ook serieus. Ik kreeg steeds meer goed bedoelde en ongevraagde adviezen en correctie methoden werden harder en gemener. De hond paste zijn gedrag uiteindelijk wel aan maar ook niet meer dan dat. Ik leerde een hond te controleren en was verre van trainen. Ik boekte zeker successen maar vond het toch niet leuk. Maar mijn echte vraag “Hoe leren dieren en waarom” heb ik mijn trainer en coach nooit gesteld.!
!
Dat die vraag mij toen zo bezig hield ontdekte ik pas later. Wat natuurlijk raar is was het feit dat ik als jonge politieagent dieren ging trainen zonder te weten wat trainen inhield. Stel je voor dat je in een auto stapt terwijl je helemaal niet weet wat verkeersregels zijn, je dit ook niet hoeft te leren, je hebt geen enkel verstand van techniek, brandstof, waarschuwingssignalen of begrippen als timing. Leren auto rijden wordt dan wel extra ingewikkeld. En als je dan toch gewoon in een auto stapt kan dit zelfs gevaarlijk zijn. Ook ik werd in die tijd flink gebeten door mijn eigen politiesurveillance hond. !
!
Een theoretische kennis van wat je gaat doen, wat er van je wordt verwacht en wat je kan verwachten is ook dan heel belangrijk. Maar een goede theoretische voorbereiding alleen is onvoldoende. In de periode dat ik het tennisspel onder de knie probeerde te krijgen heb ik heel veel boeken gelezen, veel video-instructies bekeken en regelmatig wedstrijden bezocht. Maar echt leren tennissen leerde ik pas door heel veel ballen te slaan. Uren op de oefenbanen te staan en het opnemen tegen een muur, een ballenkanon, een tennisleraar en heel veel verschillende trainingspartners. Dit oefenen, het volgen van autorijlessen, leidt tot het conditioneren van bepaalde gedragingen zoals het blindelings kunnen vinden van je rempedaal, het kunnen schakelen op gehoor, het direct reageren op (alarm) signalen en het steeds verder vooruit kijken in het verkeer. !
!
De trainer indertijd verbood mij te werken met voedsel- of speelbeloningen. Immers het belonen van een politiehond mocht alleen, en bij grote uitzondering, met het verbale commando; “braaf”. En veel beloningen had zo’n hond ook niet nodig, immers het was een politiehond, een diensthond. Het was dus gewoon werk voor de hond, geen spel. En als de hond niet wilde werken dan was er maar 1 maatregel en dat was corrigeren. En juist die maatregel was mij als politieagent niet vreemd want dat maakte een groot deel uit van mijn dagelijkse werkzaamheden, ook buiten het trainingsveld als ik niet met honden aan het werk was. !
!
Het was een collega hondengeleider ergens uit Noord Holland die mij introduceerde in het positief versterken van gedrag. Het gebruik van speeltjes en spelbeloningen waren heel normaal in zijn club en ik zag direct de voordelen hiervan. Ik introduceerde dergelijke technieken binnen onze club echter ik liep tegen een muur van ongeloof en verzet. Ik experimenteerde er op los en voor het eerst voelde ik mij geen dompteur meer maar kwam ik in aanraking met het daadwerkelijk trainen van een dier. De relatie met mijn diensthond werd
Hoe leren dieren en trainers en waarom? | Simon Prins | Hondenmanieren september 2008 | Pagina 2
heel anders, in het werk werd hij veel handelbaarder en de operationele successen namen in hoeveelheid enorm toe. Wij werden echte maatjes! !
!
Niet veel later kreeg ik een baan aangeboden bij een andere politiedienst en werd mij een uitdagende vraag gesteld. “Kan jij honden op afstand besturen?”. Natuurlijk wist ik dat honden op afstand bestuurbaar waren. Immers ik had genoeg jachthonden en schapenhonden aan het werk gezien. Maar of ik dat kon en hoe ik dat moest doen wist ik niet. Ik vroeg om voldoende voorbereidingstijd en nam de uitdaging aan. Alleen ontbrak het mij aan een coach. Inmiddels was ik wel zover dat ik mijzelf de pijnlijke vragen wel kon stellen zodat ik de provocatieve coach niet nodig had. Maar ik had wel zeker behoefte aan een goede coach die wist in welk (training) veld ik mij ging begeven en die ervaren was in dit gebied. !
!
Het was een vrije woensdagmiddag, ergens in 1996, welke mij in het Dolfinarium deed belanden. Terwijl ik eerder als kind had genoten van de shows keek ik nu als trainer naar de gedragingen van de dieren en de trainers. Met verbazing en bewondering keek ik naar de jonge trainers die met een grote glimlach en zonder zichtbare moeite een prachtige show lieten zien. Individuele onderdelen maar ook groepsonderdelen en een wonderlijk samenspel tussen mens en dier. Dichtbij maar ook op afstand, onder water, buiten zicht en dit alles zonder dwang en in ruil voor beloningen. !
!
Foto: Toinny Lukken
!
Gefascineerd door wat ik zag en ervoer stond ik de volgende dag wederom aan de poort van het Dolfinarium met een grote taart en de vraag of ik iemand van de trainers kon spreken. Waarschijnlijk geholpen door de taart, knorrende magen en mijn timing (koffietijd!) werd ik voorgesteld aan Toinny Lukken. Een zeer ervaren trainster welke, verrast door al mijn vragen, mij meenam op een ontdekkingsreis inzake het positief versterken van gedrag.
Uren hebben wij die dag gepraat en daarna groeide dit contact uit tot een hechte vriendschap waarbij het positief versterken van gedrag en het operant conditioneren de gespreksonderwerpen waren. (Toinny introduceerde mij bij zeer interessante mensen en gaf mij boeken waarvan ik nog nooit had gehoord. Dit alles maakte mij enorm nieuwsgierig). !
!
In de eerste plaats wilde ik alles van het operant conditioneren weten en deed ik research naar de bron, professor Skinner. In de tweede plaats wilde ik weten of dit operant conditioneren de techniek was om ook honden op afstand bestuurbaar te maken. En gaandeweg dit research stelde ik mij de vraag of operant conditioneren toepasbaar zou zijn op de traditionele politie diensthond?!
Hoe leren dieren en trainers en waarom? | Simon Prins | Hondenmanieren september 2008 | Pagina 3
! Helaas was professor Skinner enkele jaren hiervoor overleden. Nadat ik veel van zijn werk had gelezen kon ik hem geen vragen meer stellen. Maar ik ontmoette een van zijn voormalige studenten! !
!
Marian Bailey heeft mijn eerste 40 emails niet beantwoord. Uiteindelijk pakte ik de telefoon en belde haar op. Ik kreeg haar man aan de telefoon, Bob Bailey en vertelde hem waarom ik belde. Bob moest lachen. Samen met Marian had hij over mij gesproken en hun oordeel was simpel en helder. Zij wilde niet met politiehonden trainers werken gelet op hun harde trainingsmethodieken. “Wij willen alleen met mensen werken die naar instructies willen en kunnen luisteren en die zich kunnen en willen aanpassen aan het dier” was het antwoord waarop de verbinding verbroken werd. Ik bleef volhouden en uiteindelijk stemde Marian en Bob in met een ontmoeting. Niet zo maar een ontmoeting. Als ik zo graag wilde leren moest ik hun maar bezoeken en deelnemen aan hun “chicken training camp”. Zo vloog ik ergens in 1997 richting Amerika om kippen te gaan trainen. Ik weet nog dat ik in het vliegtuig tegen iemand zei dat ik voor zaken naar Amerika moest want ik vond ook zelf het onderwerp te gek voor woorden. Wie kon ik dit nu serieus uitleggen? !
!
De ontmoeting met Bob en Marian Bailey was heel bijzonder. Twee gepensioneerde mensen met een enorme staat van dienst. Meer dan 120 verschillende diersoorten getraind en gepassioneerd van trainen. ! Operant conditioneren wel te verstaan. Ook het trainen met kippen werd heel snel zeer serieus. De cursus richtte zich geheel op het operant conditioneren en kippen werden daarvoor als levend oefenmodel gebruikt. Mijn opdracht was simpel. Ik moest leren sneller, sterker en slimmer te zijn dan de kip en dat bleek helemaal niet makkelijk te zijn. En er was ook nog een simpele regel. !
! !
Hoe leren dieren en trainers en waarom? | Simon Prins | Hondenmanieren september 2008 | Pagina 4
Ik mocht de dieren niet aanraken, niet slaan, niet schoppen, geen gebruik maken van prikkettingen en ook het gebruik van een stroomhalsband was niet toegestaan. Ik moest wel trainen. En ik leerde wat trainen was. Niets meer en niets minder dan het veranderen van gedrag. Jezelf aanpassen aan het gedrag van het dier en niet andersom. Gebruik maken van technieken omschreven binnen het operant conditioneren. En als ik straf gebruikte…. dan was dat alleen voor mijzelf. Straffen moest ik mijzelf als ik mij niet goed had voorbereid, mijn timing niet goed was, ik mijn data niet volgde, ik te snel of te langzaam ging in het maken van stappen in de training of als ik geen controle had over mijn emoties. “Bang your head against the wall” riepen Bob en Marian dan in koor. En na drie keer gaat je voorhoofd zo’n pijn doen dat je echt je trainingstap gaat veranderen! !
!
Terug in Nederland kostte het mij moeite om de geleerde lessen in de praktijk te brengen. Immers ikzelf was als trainer jaren lang geconditioneerd in het corrigerend optreden als dingen mis gingen of mis dreigde te gaan. Als mijn ogen een ongewenste gedraging waarnamen reageerde mijn spieren al en voor ik het wist had mijn hond een klap of een schop te incasseren. “Bang your head against the wall” echode het dan in mijn hoofd en kwaad werd ik op mijzelf. !
!
Ik had in ieder geval mijn coach ontmoet, Bob Bailey. Na het overlijden van Marian is ons contact alleen nog maar steviger geworden en geregeld zien wij elkaar. Als provocatieve coach wist Bob mij wel te raken met zijn opmerkingen. !
!
Zeker als ik hem mailde, belde of zelfs opzocht om hem te vertellen dat een operationele politiehond zich toch echt laat afleiden! Een konijn of andere sterke afleidingen deden ook mijn dieren afleiden en brachten mij soms tot wanhoop. En als ik Bob om raad vroeg riep hij provocerend dat ik moest terug grijpen op geweld om al deze tekortkomingen van het dier te niet te doen of kon het ook zijn dat ik mijn werk als trainer niet goed had gedaan? Was ik niet te snel gegaan? Onvoldoende voorbereidingen getroffen? Had ik mijn data wel gevolgd en had ik mijn emoties nog onder controle? Was ik wel in een prikkelarme omgeving begonnen? Had ik het dier voldoende geconditioneerd? Opnieuw had ik dagen na een dergelijk contact pijn in mijn hoofd! !
!
Hoe leren dieren en trainers en waarom? | Simon Prins | Hondenmanieren september 2008 | Pagina 5
Vele jaren later raakte ik het geconditioneerde corrigerend optreden pas kwijt. Ik leerde genieten van de fouten van een dier en paste razendsnel trainingsplannen aan. Verzamelde veel data en “ sloeg heel veel ballen op de tennisbaan”. Ik bleef lezen, dvd’s en trainingen bekijken en ontmoette tal van interessante personen. Maar vooral het zelf blijven trainen leerde mij operant conditioneren. !
!
Boven op zolder heb ik nog een doos staan met allemaal spullen uit de periode van “The Dark Side” zoals Bob alias Yoda vaak grapt over de harde methodieken in de trainingswereld. Ik ben ooit een keer in de Gevangenpoort in Den Haag geweest en de inhoud van mijn doos zou daar nog wel in een vitrine passen. De prikkettingen, de teflon buis, de stroomband, de lange lijnen liggen nu onder een dikke laag stof in een oude doos op een donkere zolder. Zoals de van moord verdachte man zelfs vele jaren na zijn daad toch nog een relikwie van slachtoffer in huis blijkt te bewaren. !
! Ik heb een bijzondere switch kunnen maken. Als ‘trainer’ vanuit The Dark Side naar het operant conditioneren van dieren. Echter die switch bracht mij ‘naar de plek’ waar ik niet wilde zijn. Realiserende dat ik toen niet wist hoe dieren leren en waarom. Realiserende dat ik wel actief was als ‘trainer’. En realiserende dat ik mijzelf van technieken bediende die in het daglicht, buiten the Dark Side, als ongewenst betiteld zouden worden. Het maken van die switch kostte naast de pijn heel veel tijd en energie. Maar het heeft mij, en zeker de dieren, zo veel opgeleverd. Tijdens the Dark Side was ik bezig met het controleren van dieren en hun gedragingen. Nu train ik dieren, nu ben ik bezig met het veranderen van gedrag. !
!
Operant conditioneren is wetmatig. Dat betekent dat ik het kan bestuderen, kan leren, kan gebruiken en kan doceren. Trainen is niet meer gebaseerd op ondefinieerbare begrippen als “gevoel”. Ik hoef mij ook niet meer te verschuilen achter “Maar zo doen we dat altijd” . !
!
Hoe leren dieren en trainers en waarom? | Simon Prins | Hondenmanieren september 2008 | Pagina 6
In tegenstelling tot de periode uit The Dark Side richt ik mij tegenwoordig op het scheppen van een veilige leeromgeving voor mijn dieren. Starten in een prikkelarme omgeving en het langzaam opvoeren van de hoeveelheid prikkels en afleidingen. Het proces van leren is voor een dier en voor een kind grotendeels hetzelfde. In ieder geval kunnen we vaststellen dat het proces van leren geen krachtige correcties nodig heeft. Sterker nog, deze zullen het leerproces zelfs schade toebrengen. !
!
Mijn zoon Rick (6) gaat met veel plezier naar school. Als hij thuis komt met een blauwe plek op zijn arm dan is hij gevallen op het schoolplein tijdens het skelteren of ravotten met zijn vrienden. Hij is op school door zijn juffrouw nog nooit geslagen of geschopt. Hij wordt in de klas niet voorzien van een prikketting en een lange lijn en ik heb ook nog nooit een stroomhalsband in de klas zien liggen. Toch is er een leerproces aan de gang en biedt de juffrouw en de hele school mijn zoon een veilige leeromgeving. Hij leert dat zijn gedrag de omgeving kan beïnvloeden. Hij generaliseert dat het positief afronden van leeropdrachten in de nieuwe groep 3 ook beloningen zal opleveren zoals hij in groep 1 en 2 mocht ervaren. Hij blijft nieuwsgierig en interactie voeren met zijn omgeving!!
!
Maar ook op school, net als thuis, heeft hij zich aan regels te houden. En het overtreden van die regels kan een correctie opleveren. Want daarin is het operant conditioneren ook heel duidelijk. Je kan gedrag doen afnemen maar zelfs doen toenemen door gebruik van correcties. Ik heb heel wat discussies gevoerd met mensen die versneld operant conditioneren willen doorvoeren binnen hun ‘club’ maar niet uit vraagstukken kunnen komen als het wel of niet gebruiken van correcties. !
!
Ook ik gebruik soms correcties. Ik doe dat zeer selectief, gepland en heel duidelijk. Een proces van leren kan niet zonder correctie als we realiseren dat onze dieren of kinderen als zelfstandige individuen interactief zullen zijn met hun ‘operationele’ omgeving. Er zullen namelijk momenten zijn dat onze dieren of kinderen de regels overtreden. En als je dan je data kan raadplegen, je trainingsopbouw heel duidelijk is en de spelregels voor mens en dier duidelijk zijn kan het ook binnen het operant conditioneren heel normaal zijn dat er een correctie volgt op een bepaalde actie. !
!
Ook mijn 3e vraag heb ik inmiddels beantwoord. Samen met Iwan, een agressieve voormalig surveillance hond won ik een internationale wedstrijd in Duitsland. Iwan leerde dat hij met zijn gedrag zijn omgeving kon beïnvloeden. En hij leerde dit zonder krachtige correcties. ! ! Professor Skinner, fysioloog Pavlov en psycholoog Thorndike leerden ons dat dieren 24x7 leren. De dieren zijn 24 uur per dag, 7 dagen in de week bezig met het beïnvloeden van hun omgeving middels hun gedrag. Nu de trainers nog! ! ! ! ! ! !
Simon Prins
Hoe leren dieren en trainers en waarom? | Simon Prins | Hondenmanieren september 2008 | Pagina 7
