Hoe& Waarom Voeding, leefstijl en kanker Preventie
inhoud Wat is kanker?
2
Doelstelling
Wat veroorzaakt of voorkomt kanker?
4
De Stichting Wereld Kanker Onderzoek Fonds (WCRF NL) helpt mensen bij het maken van keuzes die het risico op kanker verlagen.
Hoe voeding en leefstijl het risico op kanker beïnvloeden 6
Missie • Het financieren van wetenschappelijk onderzoek naar de relatie tussen voeding, leefwijze, gewicht, lichaamsbeweging en het risico op kanker • Conclusies laten trekken uit al het beschikbare wetenschappelijke bewijs over kankerpreventie door deskundigen • Het geven van voorlichting over kankerpreventie
Gezonde keuzes: hoe kunt u uzelf beschermen?
8
Verklarende woordenlijst
14
Aanbevelingen ter preventie van kanker
16
Over het Wereld Kanker Onderzoek Fonds
17
Internationaal netwerk Stichting Wereld Kanker Onderzoek Fonds (WCRF NL) maakt deel uit van het internationale World Cancer Research Fund (WCRF) netwerk. De overige organisaties in dit netwerk zijn: • The American Institute for Cancer Research (AICR) • World Cancer Research Fund UK (WCRF UK) • World Cancer Research Fund Hong Kong (WCRF HK) • Fonds Mondial de Recherche contre le Cancer (WCRF FR)
Woorden die in rood gemarkeerd zijn vindt u terug in de verklarende woordenlijst achterin deze brochure.
1
Vormen van kanker
Wat is kanker? Veel mensen denken dat kanker een kwestie is van ‘foute’ genen of gewoon pech. Dat is niet helemaal juist. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt namelijk dat ook keuzes die we elke dag maken in onze voeding en leefstijl van invloed zijn op het risico op kanker. Door niet te roken, een gezond voedingspatroon aan te houden en voldoende te bewegen, kunnen we het risico op kanker verlagen. Hiermee kunt u vandaag al beginnen. Kanker is een ziekte van en in lichaamscellen. Die cellen vormen de bouwstenen van het lichaam. Het gedrag en de levensduur ervan worden bepaald door de informatie in de genen (DNA). In de kern van iedere cel in het lichaam zit namelijk genetisch materiaal dat van ouder op kind wordt doorgegeven. Kanker is een verzamelnaam voor ruim honderd ziekten die bepaalde organen of weefsels in het lichaam aantasten. Kanker begint altijd in een enkele cel en elke vorm van kanker ontwikkelt zich als de genetische informatie in een cel op de een of andere manier beschadigd raakt. De cel muteert dan tot een abnormale cel.
2
Hoe wordt een cel een kankercel? Ons lichaam bevat verschillende soorten cellen die zich allemaal op dezelfde manier gedragen. Er worden voortdurend nieuwe cellen aangemaakt om oude, beschadigde en afgestorven cellen te vervangen. Daarbij regelen de genen het proces van groeien, delen en sterven. Met miljoenen celdelingen per dag kan er altijd wel iets misgaan: een cel kan zich bijvoorbeeld in een ongeremd tempo gaan delen. Zo’n groep cellen vormt dan een knobbel of een zwelling, een zogenaamde tumor.
Er zijn ruim honderd verschillende vormen van kanker die in verschillende organen, weefsels en delen van het lichaam kunnen ontstaan. Alle kankers hebben één gemeenschappelijk kenmerk, namelijk een ongeremde deling van cellen. Er zijn ruwweg vier typen kanker te onderscheiden, carcinomen, leukemie, lymfomen en sarcomen. Carcinomen Carcinomen, kwaadaardige tumoren, ontstaan in het dekweefsel van organen, bijvoorbeeld in de darm. Carcinomen zijn de meest voorkomende kankervormen, zij vormen 85% van alle kankergevallen. Een speciaal soort carcinoom is het adenocarcinoom. Deze tumor ontstaat in weefsels van klieren, waardoor bijvoorbeeld borstkanker ontstaat. Leukemie en lymfomen Leukemie is een bloedkanker waarbij witte bloedcellen zich ongeremd gaan vermenigvuldigen en in het bloed circuleren. Lymfomen zijn kwaadaardige tumoren in onder andere de lymfeklieren. Hieronder vallen o.a het hodgkin en het nonhodgkin lymfoom. In ongeveer 7% van de kankergevallen betreft het leukemie of een lymfoom. Sarcomen Sarcomen zijn tumoren in steun- of bindweefsel. Deze vorm van kanker is zeldzaam en komt maar in 1% van alle gevallen van kanker voor. Dan is er nog een restgroep van 7% waaronder kankervormen vallen als hersentumoren.
Sommige tumoren zijn goedaardig (benigne). Dat betekent dat ze niet door weefsels heengroeien en zich niet verspreiden door het lichaam. Deze tumoren zijn in principe niet schadelijk. Wel kan de tumor op omliggende weefsels of organen drukken, waardoor het gezwel verwijderd moet worden.
Een lang proces
Kwaadaardige (maligne) tumoren, ook wel carcinomen genoemd, zijn wel schadelijk voor het lichaam. Het genetische materiaal in de cellen is zodanig aangetast dat de cellen zich afwijkend gaan gedragen. Zij kunnen weefsels en organen binnendringen en gezonde cellen beschadigen. Soms ook zaaien beschadigde cellen van de tumor zich verder uit door het lichaam. Dit proces staat bekend als metastase.
Zo’n ontwikkelingsproces kan jaren of zelfs tientallen jaren duren. Daarom is kanker een ziekte die zich meestal pas op latere leeftijd openbaart. Wel blijkt dat we er zelf wat aan kunnen doen om het risico op kanker te verlagen.
Kanker ontstaat niet van de ene op de andere dag. Er gaat een lang en ingewikkeld proces aan vooraf, waar veel veranderingen voor nodig zijn.
3
voeding & leefstijl
Voeding en leefstijl zijn de belangrijkste katalysatoren voor het krijgen van kanker. Roken zorgt bijvoorbeeld al voor 90% van alle gevallen van longkanker en voor 20% van álle gevallen van kanker. De verklaring: tabak is carcinogeen (kankerverwekkend) en extra schadelijk in combinatie met alcohol. Door roken ontstaan er zogenaamde vrije radicalen. Deze moleculen zijn in het lichaam het bijproduct van normale celactiviteit. Als er veel vrije radicalen worden gemaakt, kunnen deze normale cellen beschadigen. Ook blootstelling aan chemicaliën en zonlicht kunnen de aanmaak van vrije radicalen bevorderen.
wat veroorzaakt of voorkomt kanker? Kanker is een complexe ziekte. Het is niet mogelijk om één factor als de hoofdoorzaak voor het krijgen van deze ziekte aan te wijzen. Want er spelen verschillende factoren een rol bij het ontwikkelen van kanker, zoals de hormoonhuishouding, het voedingspatroon, de leefstijl, genetische aanleg, ontstekingen en infecties (inflammatie). Tussen deze factoren bestaat een wisselwerking die het risico op kanker kan verlagen of verhogen. Een voorbeeld hiervan is het feit dat voeding en lichaamsgewicht de hormoonbalans en infecties in het lichaam beïnvloeden, twee risicofactoren die de kans op kanker kunnen verhogen.
Bij kanker gaat het altijd om beschadigingen in het genetische materiaal van een lichaamscel waardoor er ongeremde celdelingen plaatsvinden. Slechts een klein deel van de kankervormen wordt veroorzaakt door erfelijke, ‘afwijkende’ genen. Of iemand kanker krijgt, wordt veel meer bepaald door leefstijl. Roken, voeding en lichaamsbeweging blijken volgens onderzoek veel meer van invloed op het krijgen van kanker. Dit is goed nieuws, want het betekent dat we er zelf iets aan kunnen doen om het risico op kanker te verlagen. De keuze die we iedere dag maken in wat we eten en drinken en hoeveel we bewegen, bepaalt de mate van bescherming tegen kanker. Van de prille jeugd tot op hoge leeftijd.
erfelijkheid: genetische afwijkingen
Slechts in vijf tot tien procent van de kankergevallen spelen erfelijke afwijkende genen een rol. Zo zijn er bepaalde genen ontdekt die borst- of dikke darmkanker kunnen veroorzaken. Maar deze genen zijn zeldzaam. Als deze kankersoorten in uw familie voorkomen en u maakt zich zorgen of het een erfelijkheidskwestie is, kunt u dit het beste met uw huisarts bespreken.
Slechts in 5 tot 10 % van de kankergevallen spelen erfelijke afwijkende genen een rol.
Mensen met dergelijke ‘afwijkende’ genen zijn weliswaar gevoeliger voor bepaalde kankersoorten, maar hoeven de ziekte niet automatisch te krijgen. Het betekent wel dat deze mensen een hoger risico hebben op het ontwikkelen van kanker. Wat uw risico op kanker op dit moment ook is, u kunt zelf stappen nemen om uw eigen risico te verlagen.
4
Daarnaast worden bepaalde stoffen in het voedsel in verband gebracht met het veroorzaken van kanker. Een voorbeeld hiervan is nitriet dat in bewerkt vlees voorkomt. Daarentegen bevatten groente en fruit weer stoffen zoals antioxidanten die juist beschermen tegen de schadelijke effecten van vrije radicalen. Antioxidanten kunnen schade aan cellen beperken en zelfs repareren. Verder zien meer wetenschappers in dat ook de hoeveelheid voedsel die we dagelijks naar binnenwerken invloed heeft op het ontstaan van kanker. Na roken is overgewicht namelijk de belangrijkste oorzaak voor het ontwikkelen van kanker. En ook deze factor kunnen we zelf in de hand houden. Met een gezond voedingspatroon, voldoende beweging en door te streven naar een gezond gewicht, kunnen we het risico op kanker met een derde verlagen. De keuzes die we hierin iedere dag maken, vergroten de kans op een langer en gezonder leven.
Omgevingsfactoren
In ons leefmilieu zijn er bepaalde stoffen die kankerverwekkend zijn. Zo kunnen bepaalde industriële chemicaliën, het overmatig blootstellen aan zonlicht en röntgenstraling en sommige medicijnen het DNA beschadigen waardoor het normale celgedrag wijzigt. Voor bepaalde groepen mensen vormen deze omgevingsfactoren een extra risico. Het gaat dan bijvoorbeeld om mensen die voor hun werk regelmatig zijn blootgesteld aan schadelijke stoffen.
infectieziekten
Tenslotte zijn er infectieziekten die het risico op bepaalde vormen van kanker verhogen. Een voorbeeld hiervan is het Humaan Papilloma Virus (HPV), een infectie waarvan bekend is dat het baarmoederhalskanker kan veroorzaken. Verder wordt de bacterie helicobacter pylori in verband gebracht met het ontstaan van maagkanker.
5
Voeding, lichaamsbeweging en gewicht spelen een belangrijke rol bij de preventie van kanker. Hoe meer uw leefstijl uit antikankerfactoren en hoe minder uit pro-kankerfactoren bestaat, hoe beter u beschermd bent tegen kanker. Pro-kankerfactoren • Obesitas/ overgewicht
• Onvoldoende lichaamsbeweging Het schema op de pagina hiernaast laat zien hoe voeding en leefstijl het risico op kanker kunnen verlagen. Pro-kankerfactoren kunnen het risico op kanker verhogen of het kankerproces versnellen. Anti-kankerfactoren kunnen het risico op kanker verlagen of het kankerproces vertragen. Een leefstijl van jongs af aan met zoveel mogelijk antikankerfactoren, verkleint de kans op kanker.
6
• Overmatig alcoholgebruik
• Hoge consumptie van vezels en peulvruchten • Lage consumptie van rood en bewerkt vlees • Voldoende lichaamsbeweging • Geen of matig alcoholgebruik
jaren
Kanker is helaas nooit helemaal te voorkomen, maar het is nooit te laat om stappen te nemen om uw risico op kanker te verlagen. Niet (meer) roken, een gezond voedingspatroon, voldoende beweging en een gezond gewicht verkleinen het risico op kanker met een derde.
• Lage consumptie van vezels en peulvruchten
cel
20
De ontwikkeling van kanker is een lang proces en de verandering van een normale cel in een kankercel kan jaren duren. Als het DNA van lichaamscellen beschadigd raakt en er kankercellen ontstaan, verdringen deze op den duur de gezonde cellen.
• Hoge consumptie van rood en bewerkt vlees
• Voedingspatroon met veel groente en fruit gezonde
tijd: 10 tot
hoe kunnen voeding en leefstijl het risico op kanker beïnvloeden?
• Voedingspatroon met weinig groente en fruit
Anti-kankerfactoren
• Borstvoeding gehad en/of borstvoeding gegeven
• Hoge consumptie van zout en gezouten voedsel
Eventuele
Gezonde cel
kankercel
7
lichaamsbeweging Lichaamsbeweging, in welke vorm ook, verlaagt het risico op onder meer dikke darmkanker en waarschijnlijk ook op borstkanker na de menopauze en baarmoeder(hals)kanker. Hiervoor zijn verschillende verklaringen te geven.
gezonde keuzes:
hoe kunt u uzelf elke dag beschermen?
produceren vetcellen, zo blijkt uit onderzoek, voornamelijk oestrogeen. Hoe meer vetcellen, hoe meer oestrogeen er wordt geproduceerd. En een teveel hiervan kan bijvoorbeeld borstkanker na de menopauze veroorzaken.
De keuzes in voeding en leefstijl die we iedere dag maken, hebben veel invloed op onze gezondheid en op het risico op kanker en andere chronische ziekten. We geven een aantal voorbeelden van voeding- en leefstijlfactoren waarmee u het risico op kanker kunt verlagen.
lichaamsvet/vetweefsel
Het bewijs dat overgewicht en obesitas het risico op kanker vergroten, is sterker dan ooit. Teveel vetweefsel verhoogt het risico op kankersoorten als maag-, slokdarm-, lever-, nier-, baarmoeder- en borstkanker (na de menopauze). Er zijn hier verschillende oorzaken voor. Vet, met name als het rond de taille zit, stimuleert het lichaam om hormonen als oestrogeen, androgeen en bepaalde groeihormonen te produceren. Een hoge concentratie van deze hormonen kan het kankerproces versnellen. Na de menopauze 8
Daarnaast is vastgesteld dat veertig procent van de cellen in vetweefsel bepaalde chemische verbindingen produceert die het risico op kanker verhogen. Deze verbindingen zorgen namelijk voor een continue staat van infectie in het lichaam waardoor uiteindelijk lichaamscellen beschadigd raken en kunnen uitgroeien tot kankercellen. Bij mensen met obesitas komen dergelijke chronische ontstekingen veel voor. Het advies is daarom te streven naar een slank postuur, maar ondergewicht te vermijden. Een gezond gewicht bereikt u met een voedingspatroon dat bestaat uit weinig calorierijke (cake, chocolade, koek) en veel caloriearme voeding als groente, fruit, peulvruchten en volkorenproducten. Drankjes met veel suiker en fastfood kunt u daarbij beter vermijden. Behalve een gezond voedingspatroon is het belangrijk iedere dag te bewegen.
Lichamelijke inspanning verbetert het immuunsysteem waardoor het lichaam beter beschermd is tegen ziekten. Bovendien blijven mensen die regelmatig bewegen, ook beter op gewicht. Daarnaast zorgt lichaamsbeweging ervoor dat de insulineresistentie verlaagt en de hormoonspiegel op een gezond peil blijft. Dit laatste is belangrijk omdat hoge concentraties van bepaalde hormonen (oestrogeen) het risico op kanker kunnen verhogen. Nog een belangrijke reden om aan lichaamsbeweging te doen, is dat het zorgt voor een goede spijsvertering, waardoor voedsel sneller wordt verteerd. Tijdens het verteringsproces kunnen er namelijk schadelijke stoffen in de darm ontstaan. Hoe sneller de vertering dus plaatsvindt, hoe minder kans dergelijke schadelijke stoffen krijgen om schade aan de cellen in de darmwand te veroorzaken. Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds adviseert iedere dag minimaal 30 minuten aan lichaamsbeweging te doen. Dat kan al door bijvoorbeeld iedere dag een stevige wandeling te maken. Als de conditie verbetert, is het aan te raden iedere dag een inspanning van minimaal
60 minuten te doen, of 30 minuten zeer intensief te bewegen. Hoe actiever u leeft, hoe beter het is. Onthoudt dat iedere minuut lichaamsbeweging per dag beter is dan helemaal geen beweging.
volkorenproducten en peulvruchten Een gezond voedingspatroon kan het risico op kanker verlagen. Zo’n patroon bestaat uit voedingsproducten die zo min mogelijk bewerkt zijn, zoals volkorenbrood, zilvervliesrijst en peulvruchten als bonen en linzen. Volkorenproducten zitten namelijk boordevol goede voedingsstoffen en vezels. Die voedingsstoffen en vezels ontbreken bij geraffineerde producten zoals witte rijst en wit brood. Ook peulvruchten bevatten vezels en bovendien fytochemicaliën. Wie veel vezels eet, heeft aanmerkelijk minder kans op het krijgen van dikke darmkanker. Dat blijkt uit wetenschappelijk onderzoek. Vezels verbeteren de darmwerking waardoor voedsel sneller wordt verteerd. Daardoor worden cellen in de darmwand korter blootgesteld aan de schadelijke verteringsstoffen. Nog een reden waarom vezels beschermen tegen kanker is dat vezels niet in de maag, maar pas in de darm door bacteriën verteerd worden. Goede bacteriën kunnen de ongeremde deling van kankercellen vertragen. Daarbij bevatten volkorenproducten en peulvruchten ook nog eens weinig vet. Hierdoor zorgen ze langer voor een voldaan gevoel waardoor we minder snel trek krijgen in een tussendoortje. Zo helpen deze voedingsmiddelen een gezond gewicht te houden.
9
deze vrije radicalen zelf aan en deze kunnen het DNA beschadigen.
groente en fruit Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat groente en fruit waarschijnlijk beschermen tegen kanker in de mond, keelholte, strottenhoofd, slokdarm, maag, longen, alvleesklier en prostaat. Hiervoor zijn verschillende verklaringen te geven. Groente en fruit bevatten weinig calorieën (caloriearm). Daarnaast bevatten ze veel vitaminen, mineralen, voedingsvezels en fytochemicaliën die goed zijn voor het immuunsysteem en de spijsvertering. Groente en fruit zijn dus een goede keuze wanneer u op gewicht wilt blijven, en helpen uw lichaam van binnen gezond te houden. Een gevarieerde keuze uit groente en fruit is het beste recept voor uw gezondheid. Neem daarom groente en fruit uit elke kleurgroep (rood, groen, oranje, geel, paars en wit). Elke kleur groente en fruit bevat namelijk andere vitaminen en mineralen die wel allemaal een beschermend effect hebben tegen ziekten waaronder kanker. Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds adviseert per dag tenminste vijf porties groente en fruit te eten. Antioxidanten en vitaminen Selenium, vitamine C en E en carotenoïden zijn stoffen in groente en fruit die als antioxidant werken. Antioxidanten helpen het lichaam zich te beschermen tegen de schadelijke effecten van vrije radicalen. Het lichaam maakt
Door bijvoorbeeld veel tomaten, peulvruchten (erwten), groene bladgroenten (spinazie), citrusvruchten en bessen te eten, kunt u ervoor zorgen dat vrije radicalen zo min mogelijk schade kunnen veroorzaken. In onder meer spinazie en erwten zit bovendien foliumzuur, dat er voor zorgt dat de structuur van de lichaamscellen gezond blijft. Fytochemicaliën Fytochemicaliën zijn biologisch actieve stoffen die de ontwikkeling van kanker kunnen afremmen of voorkomen. Plantaardige voedingsmiddelen bevatten wel 100.000 verschillende fytochemicaliën. Een voorbeeld is de stof glucosamine die in koolsoorten (kruisbloemigen) voorkomt, zoals bloemkool en broccoli. Deze stof voorkomt dat kankerverwekkende stoffen actief worden. Look, zoals ui, knoflook en prei, bevat weer andere fytochemicaliën die kankercellen stimuleren zichzelf te vernietigen. Sommige fytochemicaliën werken als antioxidant of ontstekingsremmer waardoor ze bescherming bieden tegen de schade van vrije radicalen.
Rood en bewerkt vlees U kunt uw risico op dikke darmkanker verlagen door per week niet meer dan 500 gram (gewicht na bereiding) rood vlees te eten. Rood vlees (rund-, varkens-, en lamsvlees) bevat de stof heem, een ijzerrijke stof die de productie van N-nitrosobestanddelen kan bevorderen. Hiervan is bekend dat ze het DNA in de cellen kunnen beschadigen. Teveel ijzer kan tevens de aanmaak van vrije radicalen bevorderen en zo schade veroorzaken aan de wand van de dikke darm. U kunt nog best een stukje rood vlees bij de maaltijd eten. Maar leg de nadruk in uw maaltijd op plantaardige voeding als groente, fruit en vezelrijke producten.
Bewerkt vlees verwijst naar vleesproducten die zijn gerookt, gezouten of op een andere manier zijn geconserveerd door toevoeging van conserveringsmiddelen als nitriet. Voorbeelden zijn ham, salami en worst. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat zelfs de consumptie van kleine hoeveelheden bewerkt vlees het risico op dikke darmkanker kan verhogen. Als nitriet het lichaam binnenkomt, kunnen er kankerverwekkende N-nitrosobestanddelen gevormd worden. Om uzelf optimaal tegen kanker te beschermen kunt u beter geen bewerkt vlees eten. Goede alternatieven voor ham, salami en worst zijn vis, gevogelte, eieren en peulvruchten.
dikke darmkanker
Dikke darmkanker komt in Nederland veel voor. Bij vrouwen is het na borstkanker en longkanker de meest voorkomende kankersoort. Bij mannen is het na prostaatkanker en longkanker de meestvoorkomende kankersoort. Dikke darmkanker is een vorm van kanker waar we zelf het meest aan kunnen doen om het te voorkomen. Wetenschappers zijn het erover eens dat dit komt doordat voeding en leefstijl een grote rol spelen bij het ontstaan van dikke darmkanker. Gezonde keuzes in uw voeding en leefstijl zijn dus van groot belang om uw risico op dikke darmkanker te verlagen. Overgewicht en obesitas verhogen de kans op dikke darmkanker aanzienlijk. Met name teveel buikvet is een belangrijke risicofactor. De consumptie van rood en bewerkt vlees en alcohol (bij mannen) verhoogt het risico nog eens. Het goede nieuws is dat u zelf invloed heeft op bovenstaande leefstijlfactoren.
11
borstvoeding Waarschijnlijk wist u al dat borstvoeding veel voordelen heeft voor de baby. Er is nu ook wetenschappelijk aangetoond dat borstvoeding geven bovendien gunstig is voor de moeder. Hierdoor verlaagt zij namelijk haar risico op borstkanker.
zout
Alcohol
Zout en met zout bewerkt voedsel kunnen het risico op maagkanker verhogen. Onderzoek in laboratoria heeft uitgewezen dat een hoge consumptie van zout het weefsel van de maagwand kan beschadigen. Deze beschadigde cellen kunnen kanker veroorzaken. Daarnaast leidt overmatig zoutgebruik tot een verhoogde bloeddruk en zo op een grotere kans op hart- en vaatziekten.
Om kanker te voorkomen kunt u het beste geen alcohol drinken. Wetenschappelijk onderzoek heeft namelijk uitgewezen dat alcohol een verhoogde kans geeft op kanker in de mond, keelholte, aan strottenhoofd en slokdarm, evenals op borstkanker bij vrouwen en darmkanker bij mannen.
Het advies is per dag niet meer dan 6 gram zout te gebruiken (ongeveer een theelepel). In Nederland krijgen de meeste mensen zo’n 9 en 12 gram per dag aan zout binnen. 70 tot 80% van het zout dat we consumeren, zit in bewerkte voedingsproducten als brood, kaas en kant-en-klaarproducten als soepen, sauzen, fastfood en pizza’s. Het is daarom beter te kiezen voor onbewerkte en verse producten, zodat u zelf kunt bepalen of en hoeveel zout u er aan toevoegt.
Er wordt nog veel onderzoek gedaan naar het verband tussen alcohol en kanker. Een van de theorieën daarbij is dat alcohol het DNA direct beschadigt. Een andere gedachte is dat alcohol de productie van vrije radicalen en het hormoon oestrogeen stimuleert. Beiden verhogen het risico op kanker. Het risico op aan alcohol gerelateerde vormen van kanker wordt groter als u ook rookt. Ondanks het advies geen alcohol te drinken, heeft onderzoek aangetoond dat kleine hoeveelheden alcohol de kans op hart- en vaatziekten kunnen verlagen. De voordelen wegen alleen op tegen de nadelen bij mensen met een verhoogd risico op hartaandoeningen. Dit zijn mannen boven de veertig en vrouwen na de menopauze. Drinkt u alcohol beperk het aantal glazen alcohol per dag dan tot 2 voor mannen en 1 voor vrouwen.
12
Borstvoeding vermindert het niveau van bepaalde aan kanker gerelateerde hormonen in het lichaam van de moeder. Ook zet borstvoeding een mechanisme in werking waardoor het lichaam na het voeden beschadigde cellen in de borst afstoot. Hierdoor verkleint de kans op borstkanker op latere leeftijd. Kinderen die borstvoeding hebben gehad, zijn mogelijk beter beschermd tegen overgewicht en obesitas. Deze kinderen krijgen op latere leeftijd minder calorieën binnen dan kinderen die geen borstvoeding hebben gehad. Dit is een belangrijk gegeven, aangezien dikke kinderen vaak hun hele leven lang last houden van hun overgewicht.
borstkanker
Borstkanker komt in Nederland veel voor. Samen met longkanker is het de meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen. Gelukkig sterven er de laatste jaren minder vrouwen aan borstkanker. Dit komt mede door het landelijk bevolkingsonderzoek naar borstkanker. Het risico op het krijgen op borstkanker kunt u beïnvloeden door gezond te eten en te leven. In veel gevallen van borstkanker spelen hormonen een rol. Dit geldt voor vrouwen die in of na de menopauze zitten en teveel vetweefsel hebben rond de taille, en voor vrouwen die weinig bewegen, veel alcohol drinken en geen borstvoeding hebben gegeven. Deze vrouwen hebben meestal een hogere hormoonspiegel van bepaalde hormonen. Daarbij is vooral de oestrogeenspiegel een risicofactor. Een hoge concentratie oestrogeen kan het risico op kanker verhogen, omdat dit met name na de menopauze, de cellen in de borst kan beschadigen wat kan leiden tot het ontstaan van borstkanker. Verlaag uw risico op borstkanker door een gezond gewicht te houden, voldoende te bewegen en zo min mogelijk en liever nog geen alcohol te drinken Als u net een baby heeft of moeder wordt, probeer dan minimaal zes maanden borstvoeding te geven. 13
verklarende woordenlijst Androgeen Mannelijke geslachtshormonen die de groei en ontwikkeling van spierorganen stimuleren. Testosteron is een voorbeeld van een androgeen. Antioxidanten Stoffen die de lichaamscellen en het DNA beschermen tegen de schadelijke effecten van vrije radicalen.
Fytochemicaliën Bioactieve stoffen afkomstig uit planten. Deze stoffen kunnen de ontwikkeling van kanker remmen.
Insuline Door de alvleesklier afgescheiden stof die het suikergehalte in het bloed verlaagt. Als geneesmiddel voor suikerziekte toegepast.
Genen Gecodeerde boodschappen in een lange DNA-sliert die verantwoordelijk zijn voor de productie en functie van lichaamscellen.
Insulineresistentie Conditie die optreedt bij een verminderde werking van insuline in het bloed. Dit kan leiden tot diabetes type-2 (suikerziekte). Ook kan het het risico op sommige vormen van kanker verhogen.
Glucosamine Bioactieve stof die voorkomt in broccoli, kool en andere groenten van kruisbloemigen/ koolsoorten. Deze stof kan de productie van kankercellen voorkomen.
Benigne (goedaardig) Niet schadelijk, niet kwaadaardig. Carcinogeen Kankerverwekkende stof of straling. Meestal gebruikt voor het beschrijven van verbindingen die het DNA beschadigen. Calorierijk/caloriearm Het aantal kilocalorieën dat een voedingsproduct per 100 gram bevat. Voeding met meer dan 225-275 kcal per 100 gram is calorierijk. Dekweefsel Dekweefsel is gelegen aan het lichaamsoppervlak (de opperhuid) en het vormt de binnenbekleding van holle organen, bijvoorbeeld spijsverteringskanaal, luchtwegen en bloedvaten. DNA Desoxyribo Nuclei Acid (desoxyribonucleïnezuur). Moleculaire verbinding die de basis vormt van genen en chromosomen. Bevat genetische informatie en zit opgeslagen in iedere lichaamscel.
14
Groeihormonen Hormonen, stoffen, in het lichaam die de groei van lichaamscellen stimuleren. Ook al zijn groeifactoren onmisbaar in het lichaam, zij kunnen de ontwikkeling van kanker versnellen. Heem IJzerrijke stof in bloed en in (rood) vlees, zoals rund-, varkens- en lamsvlees. Helicobacter pylori Een bacterie die voorkomt in het slijmvlies van de maag. Kan het risico op maagkanker vergroten. HPV Humaan Papillomavirus. Speelt een belangrijke rol bij het ontstaan van baarmoederhalskanker. Inflammatie (ontstekingen, infecties) Plaatselijke afweerreactie van het lichaam op een beschadiging in het weefsel. Acute inflammatie kan ervoor zorgen dat er geen infectie optreedt. Chronische inflammatie kan het DNA beschadigen en zo een omgeving creëren waarin kankercellen kunnen groeien.
Kruisbloemigen/koolsoorten Koolsoorten behoren tot de brassicafamilie. Voorbeelden zijn groene kool, bloemkool, broccoli en spruiten. Deze groente bevat glucosamine, een stof die tegen kanker kan beschermen. Lichaamscellen De bouwstenen van het menselijk lichaam en in het algemeen van levende organismen. Look Ui, knoflook, prei en bieslook behoren tot het plantengeslacht look (Allium). Ze bevatten actieve stoffen die ons tegen kanker kunnen beschermen. Maligne (kwaadaardig) Een schadelijke tumor. Metastase Proces waarbij kanker zich uitzaait naar andere lichaamsdelen.
Nitriet Een conserveringsmiddel in vlees. Deze stof remt de groei van bacteriën waardoor een product langer houdbaar is. Het lichaam kan nitriet omzetten in de kankerverwekkende N-nitrosobestanddelen. N-nitrosobestanddelen Worden gevormd tijdens een proces dat N-nitrosylatie heet. Als er nitriet het lichaam binnenkomt, vindt dit proces meestal plaats in de maag. De bestanddelen zijn kankerverwekkend. Oestrogeen Vrouwelijk geslachtshormoon dat een belangrijke rol speelt bij de ontwikkeling van de vrouwelijke geslachtskenmerken. Een hoge concentratie kan bepaalde vormen van kanker, zoals borstkanker, veroorzaken. Tumor Een weefselmassa die is gevormd door nieuwe, ongeremde groei van cellen. Een tumor kan goedaardig of kwaadaardig zijn. Een kwaadaardige tumor is meestal een vorm van kanker. Vrije radicalen Moleculen die het lichaam aanmaakt als bijproduct van normale cellen. Bij een hoge productie kunnen ze het proces in gang zetten waardoor kanker zich ontwikkelt.
Mutatie Een verandering van het erfelijk materiaal (DNA) van een cel. Mutaties kunnen door ouders aan kinderen worden doorgegeven en dus al vanaf de geboorte aanwezig zijn. Ze kunnen ook op latere leeftijd ontstaan.
15
Aanbevelingen ter preventie van kanker 1 Streef naar een slank postuur maar vermijd ondergewicht. 2 Neem iedere dag minimaal een halfuur lichaamsbeweging. 3 Vermijd dranken met suiker. Beperk de consumptie van calorierijk voedsel (met name van bewerkt voedsel met veel toegevoegde suikers, met weinig vezels en veel vet). 4 Kies voor veel groenten, fruit, volkorenproducten en peulvruchten en varieer zo veel mogelijk. 5 Beperk de consumptie van rood vlees (zoals rund-, varkens- en lamsvlees) en vermijd het eten van bewerkt vlees. 6 Als u al alcohol drinkt, beperk het aantal glazen alcohol per dag dan tot 2 voor mannen en 1 voor vrouwen. 7 Beperk de consumptie van zout voedsel en met zout (natrium) bewerkt voedsel. 8 Vertrouw niet op voedingssupplementen om u tegen kanker te beschermen.
Over het Wereld Kanker Onderzoek Fonds Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds is de enige stichting in Nederland die is gespecialiseerd in kankerpreventie door gezonde voeding en leefstijl. De stichting heeft als doel mensen bewust te maken van het feit dat het risico op kanker met een derde verlaagd kan worden door gezonde voeding, voldoende lichaamsbeweging en een gezond gewicht. De informatie in deze brochure is gebaseerd op het tweede wetenschappelijke rapport over kankerpreventie van het World Cancer Research Fund netwerk: Food, Nutrition, Physical Activity and the Prevention of Cancer: a Global Perspective (2007). Het rapport, gepubliceerd door het WCRF netwerk, is een analyse van tienduizenden onderzoeken op het gebied van kankerpreventie. Hiermee is het de grootste analyse op dit gebied dat ooit is uitgevoerd. De voorlichtings- en wetenschappelijke programma’s van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds worden gefinancierd door giften van particulieren. De stichting ontvangt geen overheidsgelden en is geheel zelfstandig. Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds is in het bezit van het CBF Keurmerk voor verantwoorde fondsenwerving en -besteding. De informatie van Stichting Wereld Kanker Onderzoek Fonds (WCRF NL) over een gezonde eet- en leefstijl richt zich op de Nederlandse bevolking in het algemeen en is niet bedoeld als advies voor personen die op doktersvoorschrift en dieet volgen of speciale behoeften hebben op het gebied van voeding en beweging. Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds geeft geen medisch advies; schakel hiervoor uw arts in.
Aanbevelingen voor specifieke groepen 9 Geef baby’s de eerste zes maanden uitsluitend borstvoeding. Dat is het beste voor moeder en baby. Geef daarna aanvullende vloeibare en vaste voeding. 10 Als u kanker heeft gehad en de behandeling is beëindigd, volg dan de aanbevelingen voor de preventie van kanker op.
En natuurlijk … niet roken.
16
17
De aanbevelingen om kanker te voorkomen zijn door het Wereld Kanker Onderzoek Fonds in drie richtlijnen samengevat.
w
en lev
lang n
aar een
gez on d cht wi ge
Str ee fu
Richtlijnen ter preventie van kanker
GEWICHT
KANKER PREVENTIE LICHAAMSbeweging aa
Voeding
elke dag weeg mi Be nim
dsel, beperk het voe ewerkt vle ete ig n es rd mijd b a v a er v n
an
oorname Kies v l rood ijk pl v le a n es t e
inuten
l3
0m
Als u de juiste keuzes maakt ten aanzien van voeding, lichaamsbeweging en gewicht, kunt u uw risico op kanker verlagen. • Kies voornamelijk plantaardig voedsel, beperk de consumptie van van rood vlees en vermijd het eten van bewerkt vlees • Beweeg elke dag minimaal 30 minuten • Streef uw leven lang naar een gezond gewicht En natuurlijk ... niet roken
Stichting Wereld Kanker Onderzoek Fonds maakt deel uit van het internationale World Cancer Research Fund (WCRF) netwerk. Stichting Wereld Kanker Onderzoek Fonds (WCRF NL) Leidseplein 33-2 hoog Postbus 15444, 1001 MK Amsterdam Tel: 020 344 95 95
Website: www.wcrf.nl Email:
[email protected] Registratienummer K.V.K. Amsterdam 41213794
Geef kanker geen kans © 2008 Wereld Kanker Onderzoek Fonds / WHE S12 HW
