IN DE KIJKER
De Belg en zijn financiële toestand na zijn pensionering
Dolce vita W
ij schrijven al jaren dat het voor velen onder u interessant kan zijn om voor een appeltje voor de dorst te zorgen tegen dat u met pensioen gaat door op individuele basis voor een aanvullend pensioen te sparen via een formule die belastingvoordeel oplevert. Elk jaar komen we daarop terug zodat u kunt nagaan of u nog goed zit qua product én qua beleggingsformule. Dit jaar vormt daar geen uitzondering op. Alleen zien we het nu grootser: we koppelen er de resultaten aan vast van een enquête die we in het najaar van 2007 hebben uitgevoerd. Omdat de ervaring van andere consumenten leerrijk kan zijn. We peilden aan de hand van een kleine 80 vragen naar wat de Belg van zijn fi nanciële toe-
stand verwacht als hij eenmaal met pensioen zal zijn. Heeft de gemiddelde Belg bv. een idee van hoeveel hij als gepensioneerde per maand zal opstrijken? Is "pensioen" voor hem synoniem met "dolce vita"? Vindt hij het nodig om zijn pensionering fi nancieel voor te bereiden? Bij wie gaat hij daarvoor te rade? Zet hij zelf geregeld geld opzij of heeft zijn werkgever voor een groepsverzekering gezorgd? Dat alles hebben we gestroomlijnd binnen de logica van wat in de wandeling "de vier pijlers" wordt genoemd. Vergelijk hoe u er zelf over denkt met wat onze respondenten antwoordden en de commentaar die wij geven. Wie weet zult u besluiten dat het nuttig is om uw strategie wat bij te sturen.
HET PENSIOEN IN BELGIË: VIER PIJLERS de eerste pijler het wettelijke pensioen, betaald door de Staat aan zowel werknemers, zelfstandigen als ambtenaren (weliswaar volgens andere regels)
de tweede pijler het aanvullende pensioen dat sommige werkgevers aan hun werknemers aanbieden
de derde pijler het aanvullende pensioen waar de consument zelf voor zorgt en waarvoor hij op belastingvoordeel kan rekenen
de vierde pijler de traditionele formules waarmee de consument voor later spaart, zonder dat hij op belastingvoordeel kan rekenen
8 BUDGET&RECHT november /december 2008 – nr. 201
ONZE ENQUÊTE De enquête vond plaats in het najaar van 2007. We voerden ze uit bij enerzijds een algemene doorsnede van de bevolking bestaande uit personen tussen 25 en 74 jaar, en anderzijds een groep van personen die de pensioengerechtigde leeftijd al hadden bereikt (65-74 jaar). We namen dat initiatief samen met drie andere Europese consumentenorganisaties, meer bepaald uit Italië, Portugal en Spanje. Voor de vier landen samen liepen meer dan 9 200 antwoorden binnen op de vragenlijst. De antwoorden voor ons land waren goed voor een representatief staal van bijna 1 500 personen tussen 25 en 74 jaar, en nog eens een goede 550 onder de pensioengerechtigden.
of de broekriem aanhalen?
) Vier op de tien Belgen
vrezen onvoldoende te hebben met hun wettelijke pensioen om fatsoenlijk te leven. ) Van de Belgen die in de privésector
werken, krijgt nog altijd ruim de helft geen aanvullend pensioen via de werkgever. ) Bijna zeven op de tien werkende
Belgen bereiden hun pensionering financieel voor.
BUDGET&RECHT oktober/november 2008 – nr. 201 9
De Belg en zijn financiële toestand na zijn pensionering
HET WETTELIJKE PENSIOEN Het wettelijke pensioen ligt vrij gevoelig. Er wordt geregeld over aan de alarmbel getrokken.
Voor een alleenstaande loontrekkende man kan het feit dat hij vanaf 62 tot 65 voortwerkt, een pensioenbonus opleveren tot € 220 bruto per maand. Daarnaast zal hij méér wettelijk pensioen trekken doordat zijn loopbaan drie jaar langer is, wat per maand nog eens maximaal € 156 bruto extra kan betekenen (gegevens op 1/9/2008).
> Het wettelijke pensioen is een belangrijke verworvenheid van onze sociale zekerheid. De sociale bijdragen die u tijdens uw beroepsloopbaan betaalt, dienen niet om later uw eigen pensioen uit te keren: uw geld wordt gebruikt voor wie op dit moment met pensioen is.
> In ons land ligt de wettelijke pensioenleeftijd algemeen op 65 jaar, althans vanaf 1/1/2009. De 5 jaar die vrouwen vroeger minder hoefden te werken, werd sinds 1997 stapsgewijs afgebouwd. Alleen specifieke categorieën kunnen eerder met pensioen, bv. zeevarenden. – In de praktijk blijven in ons land slechts bitter weinig mensen tot hun 65e aan de slag. In onze enquête gold dat voor amper iets meer dan 10 % van de gepensioneerden. De gemiddelde leeftijd waarop de Belgen Bijna 60 % van de Belgen heeft waren gestopt met werken, was geen idee van wat hij later 59. Op de vraag op welke leeftijd aan pensioen zal opstrijken. men idealiter met pensioen wilde gaan, bleek die 59 jaar trouwens het gemiddelde! Wellicht zal dat voor velen evenwel een illusie zijn aangezien de overheid de vergrijzing van de bevolking en het alsmaar slinkende aantal personen die bijdragen betalen, wil aanpakken. Maar ondertussen is wel een mentaliteit gegroeid waarin vervroegd met pensioen gaan of al dan niet vrijwillig voor brugpensioen kiezen bijna als vanzelfsprekend wordt beschouwd. Van de ondervraagde gepen-
HOEVEEL STREKEN ONZE GEPENSIONEERDEN NETTO PER MAAND OP AAN WETTELIJK PENSIOEN? (bij de groep respondenten van 65-74 jaar) gemiddeld bedrag per inkomenscategorie
€ 1 000 € 822
minder dan € 500
stan dige
meer dan € 1 500
6%
19 %
tussen € 500 en € 750
9%
z el f
arbe ider
€ 1 140
amb tena ar bed priv iende é se c to r
€ 1 572
tussen € 1 251 en € 1 500
25 %
15 %
26 %
tussen € 1 001 en € 1 250 10 BUDGET&RECHT november /december 2008 – nr. 201
tussen € 751 en € 1 000
sioneerden had maar liefst 56 % niet gewacht tot wat voor hen de wettelijke pensioenleeftijd was! Met als belangrijkste reden dat ze van het leven wilden profiteren vóór het te laat was (35 %). Gezondheidsproblemen kwamen slechts op de tweede plaats. – Met het Generatiepact probeert de Belgische overheid nochtans o.a. om oudere werknemers zo lang mogelijk aan het werk te houden. Loontrekkenden en zelfstandigen die na hun 62e of na een beroepsloopbaan van 44 jaar nog aan de slag blijven, krijgen een "pensioenbonus", d.i. een extraatje voor de dagen die ze effectief nog hebben gewerkt. Hoewel die maatregel al van 2005 dateert, wees de enquête uit dat 75 % van de ondervraagden er niet van op de hoogte was. > Nog meer verontrustend is dat lang niet iedereen beseft dat men zelfs op zijn 65e niet per se recht heeft op een volledig pensioen. Dat is alleen weggelegd voor wie een beroepsloopbaan van 45 jaar achter de rug heeft. Slechts 25 % van de Belgen wist dat, terwijl zowat 35 % meende dat 40 jaar volstond (wat voor vrouwen het geval was tot in 1997) en 10 % had het over 30 jaar. Sommigen zitten echt wel op een roze wolk ... Het bedrag zelf van het wettelijke pensioen, daar had bijna 60 % van alle ondervraagden totaal geen idee van. Tot daar aan toe voor jonge mensen, maar toch niet voor de 55-64-jarigen, van wie bijna 30 % "ik weet het niet" moest antwoorden. Wie als loontrekkende of zelfstandige heeft gewerkt, moet op zijn 55 in principe trouwens automatisch een pensioenraming hebben gekregen van de pensioeninstantie. Ook bestaat de mogelijkheid om uw toekomstig pensioen zelf online te becijferen: zie blz. 16. De gepensioneerden verklaarden dat het bedrag dat ze bij hun pensionering opstreken, gemiddeld neerkwam op 62 % van hun laatste loon. Maar er zijn grote verschillen al naargelang het pensioenstelsel: gemiddeld 72 % voor ambtenaren, 56 % voor bedienden uit de privésector en slechts 32 % voor zelfstandigen. Van de gepensioneerden gaf ook 40 % toe dat het uiteindelijke bedrag hen onaangenaam had verrast, ze hadden méér verwacht. Niet onbelangrijk is dat bepaalde veranderingen in de beroepsloopbaan het pensioenbedrag verminderen dat men later zal opstrijken. Dat geldt bv. voor wie van een voltijdse op een deeltijdse baan overstapt of voor sommige formules van tijdskrediet kiest. Wie echter werkloos, arbeidsongeschikt of ziek is, hoeft niets te vrezen: die periodes worden gelijkgesteld met gewerkte periodes. Ook de jaren van brugpensionering tellen mee in de berekening van het pensioen. Welnu, 60 tot 70 % van de Belgen bleek de fi nanciële impact van die aspecten amper te kennen!
HET AANVULLENDE PENSIOEN VIA DE WERKGEVER Er kan zeker nog werk worden gemaakt van meer doorzichtigheid.
> Werkgevers zijn niet verplicht om hun werknemers collectief een pensioenplan voor een aanvullend pensioen aan te bieden. Degenen die het doen, hebben in de praktijk de keuze uit twee systemen. Veruit het meest verspreide is dat wat men in de wandeling de "groepsverzekering" noemt, d.i. een collectief contract voor een levensverzekering bij een verzekeringsmaatschappij. Daarnaast zijn er "pensioenfondsen" die specifiek voor een bepaald bedrijf of een bepaalde bedrijfssector worden opgericht (niet te verwarren met de "pensioenspaarfondsen", de belegging op individuele basis mét belastingvoordeel waar we het verder over zullen hebben). Bij de gepensioneerden uit onze enquête bleek evenwel slechts 30 % zo'n extraatje te hebben genoten. Maar dat cijfer zal de komende jaren stijgen: bijna 50 % van de Belgen die in de privésector werkten, gaf aan dat hun werkgever een pensioenplan aanbood, en meestal ging het om een groepsverzekering (79 %). Voor 40 % van alle pensioenplannen via de werkgever stort alleen de werkgever een premie. In 16 % van de gevallen draagt de werknemer vrijwillig zelf ook een steentje bij, terwijl 37 % daartoe verplicht is op grond van een overeenkomst binnen het bedrijf. > Een aantal jaren geleden is een nieuwe regeling van kracht geworden waardoor werknemers met een pensioenplan beter moeten worden geïnformeerd. Volgens onze enquête is die doelstelling in de praktijk nog niet volledig bereikt. Meer dan 40 % van de betrokkenen zei onvoldoende geïnformeerd te zijn over het rendement van hun contract (zowel wat het vorig jaar effectief had opgebracht als het rendement verwacht voor de toekomst en het gewaarborgde minimumrendement). Over het bedrag dat zou worden uitgekeerd op grond van het pensioenplan en de premie die de werkgever ervoor stort heerst gelukkig wel veel meer duidelijkheid: 78 % zei goed of zelfs zeer goed op de hoogte te zijn. De verplichting om de werknemers jaarlijks een fiche te bezorgen heeft klaarblijkelijk iets opgeleverd.
MEER INFO ▶ Toelichting bij het jaarlijkse overzicht van uw groepsverzekering of pensioenfonds: B&R 182 van september/oktober 2005.
WE VROEGEN ONZE RESPONDENTEN MET EEN PENSIOENPLAN: BETAALT U ER ZELF VOOR MEE? neen, mijn werkgever betaalt alles ja, omdat ik moet ja, vrijwillig ik weet het niet
40,30 % 37,10 % 16,30 % 6,30 %
Algemeen bekeken oordeelde toch 67 % van alle respondenten dat het nuttig zou zijn om betere informatie te krijgen. Leesbaarder bv., want amper iets meer dan 50 % omschreef de ontvangen informatie als "vrij begrijpelijk". Wat de frequentie van de informatie betreft (jaarlijks), die bleek voor 60 % te volstaan. > Noteer dat ook zelfstandigen, die dus hun eigen werkgever zijn, vrij voor een aanvullend pensioen kunnen sparen, iets wat volgens de enquête 73 % van de personen in kwestie ook deed. Uiteraard betalen zij sowieso als enige een premie, maar ze kunnen die premie fiscaal wel in mindering brengen van hun beroepsinkomsten.
Het moet doorzichtiger! Over bepaalde aspecten van het pensioenplan gesloten door de werkgever krijgen de werknemers nog altijd niet automatisch informatie: – welk deel van de premie effectief naar de vorming van het kapitaal gaat en welk deel naar de makelaar, de verzekeraar en overlijdens- of andere dekkingen; – het reële rendement (dat stemt niet altijd overeen met wat de verzekeraar als rendement opgeeft in het beheersverslag); – alle extraatjes die de werkgever krijgt en die niet naar de werknemers terugvloeien maar in een (financierings)fonds in handen
van de werkgever worden gestort, ten koste van het eindkapitaal of de premie dus. Volgens ons hebben de werknemers recht op die informatie aangezien de premies voor een pensioenplan als uitgesteld loon moeten worden beschouwd. Pas als er totale doorzichtigheid is over de kosten en het rendement, is een efficiënte vergelijking mogelijk en kan de werknemer ook vergelijken met de resultaten van onze jaarlijkse studies van individuele levensverzekeringen. Die vergelijking kan van nut zijn bij eventuele onderhandelingen voor betere voorwaarden.
BUDGET&RECHT november /december 2008 – nr. 201 11
De Belg en zijn financiële toestand na zijn pensionering
EIGEN INSPANNINGEN SAMEN MET DE FISCUS De troef is dat u voor een appeltje voor de dorst tegen uw pensioen kunt zorgen en tegelijkertijd belasting kunt besparen. Maar staar u niet blind op dat belastingvoordeel.
Van alle respondenten in onze enquête vreesde 43 % (ruim) onvoldoende te hebben met het pensioen dat hij verwachtte, om fatsoenlijk te leven. Weg dus het idee van dolce vita! Daarom is het maar beter om voorzienig te zijn. En wat blijkt? Dat bijna 67 % van de werkende Belgen nu al spaart tegen dat hij met pensioen zal zijn. Daarmee ligt dat cijfer beduidend hoger dan in de andere landen waar dezelfde enquête werd uitgevoerd (minder dan 40 %). Daar komt nog 19 % bij die beweert te overwegen om in de komende jaren voor zijn pensioen te zullen sparen. Gemiddeld begint de Belg daar op 34 jaar mee.
Wees niet naïef: de info die een bankier/verzekeraar geeft over beleggingsformules, is gekleurd.
> Erg populair om te sparen voor later zijn de beleggingsformules waar belastingvoordeel aan is gekoppeld en waar wij in dit tijdschrift elk jaar aandacht aan besteden. Van alle Belgen die zegden zelf voor een aanvullend pensioen te zorgen, bleek zowat 86 % dat langs de fiscaal bevoordeelde weg te doen. Opvallend is dat de
leeftijdscategorie 25-34 jaar daarin het meest vertegenwoordigd was (93 %): de jongere consumenten zijn duidelijk erg gevoelig voor het fiscale argument. Die beleggingsformules blijken dus, mede door de gerichte marketing van de banken, vooral naar het einde van het jaar toe, duidelijk een schot in de roos. En 70 % van de Belgen die waren ingestapt, zegde gewoonlijk het wettelijke maximumbedrag te besteden. > De hamvraag is of de Belgen dat op de juiste manier aanpakken, of ze zich de juiste vragen stellen. Ten dele slechts. In de enquête bleek het belastingvoordeel voor 76 % van de respondenten namelijk het doorslaggevende keuzecriterium. Voor ons zijn het risico verbonden aan de formule (daar zijn verschillende gradaties in mogelijk) en de leeftijd veel belangrijker. Zoals bij elke belegging eigenlijk. Helaas stipte slechts een kleine 62 % het risico en 46 % de leeftijd als zeer belangrijk aan. Het ging voor ons bv. tegen alle logica in dat de gemiddelde leeftijd waarop de Belg met een pensioenspaarfonds begon, hoger lag dan die waarop hij een contract voor een pensioenspaarverzekering sloot (37 jaar tegenover 34 jaar), die per defi nitie nochtans minder risicovol is. Om te weten hoe u uw leeftijd en uw ingesteldheid tegenover risico optimaal kunt combineren verwijzen we naar blz. 14-15.
WE VROEGEN ONZE RESPONDENTEN: WELKE ZIJN DE BELANGRIJKSTE REDENEN WAAROM U NIET OVERWEEGT/OVERWOOG OM TEGEN UW PENSIOEN TE SPAREN? ik heb/had niet genoeg geld om voor mijn pensioen te sparen
41,60 %
ik beschouw(de) mijn wettelijk pensioen als toereikend
20 %
ik heb/had andere uitgaven waaraan ik voorrang geef/gaf
14,70 %
ik heb daar nooit aan gedacht
6,60 %
mijn werkgever betaalt/betaalde reeds voor een aanvullend pensioen
4,60 %
Bijna 86 % van de werkende Belgen spaart al voor zijn pensioen of overweegt dat te doen. 12 BUDGET&RECHT november /december 2008 – nr. 201
> We waren enigszins teleurgesteld vast te stellen dat de belangrijkste bron waar de Belgen informatie zochten over beleggingen met belastingvoordeel, de bankier of de verzekeraar was: 73 % wendde zich in de eerste plaats tot die tussenpersoon, en nog eens 20 % in tweede instantie. Uiteraard zal een bankier/verzekeraar met veel plezier informatie geven. Maar laten we niet naïef zijn: het kan toch niet anders of zijn informatie is gekleurd, gefocust op de producten die hij zelf verkoopt … > Vindt de Belg dat hij voldoende geïnformeerd is over de verschillende producten die op de markt zijn om met belastingvoordeel te sparen voor later en over de praktische kant van de zaak? Volgens de enquête is het antwoord genuanceerd. Qua informatie over het belastingvoordeel zelf hoorden we weinig klachten: 82 % van de Belgen die meededen aan een beleggingsformule met belastingvoordeel, oordeelde daarover goed tot zeer goed op de hoogte te zijn. Wat het maximumbedrag betreft dat men aan zo'n formule mag besteden en het marktaanbod, dat beweerde respectievelijk 86 % en 80 % goed tot zeer goed te kennen. Maar als we meer in detail gingen, was het plaatje minder rooskleurig. Van alle Belgen die ervoor kozen te sparen voor een individueel aanvullend pensioen met belastingvoordeel en die dus persoonlijk betrokken waren, moest meer dan 30 % toegeven weinig of helemaal niets te weten over het rendement dat ze van hun belegging mochten verwachten, het kapitaal waarop ze mochten tippen of zelfs of een minimumrendement was gegarandeerd of niet. Zowat 37 % kon geen duidelijke lijn trekken in de kosten of kon er zelfs totaal niets over zeggen. En over de eventuele risico's, een nochtans essentieel aspect, vond 40 % zich onvoldoende geïnformeerd. Wij kunnen dan ook niet anders dan besluiten dat de informatie die wij essentieel vinden voor wie wil beleggen, of dat nu voor een aanvullend pensioen met belastingvoordeel is of voor iets anders, veel te onvolledig is. En zeggen dat een tussenpersoon verplicht is om u, vóór u de knoop doorhakt over een beleggingsformule, allerlei informatie te bezorgen opdat u met kennis van zaken zou kunnen kiezen. Voor pensioenspaarfondsen bestaan er bv. prospectussen en periodieke verslagen en voor levensverzekeringen is er bv. de financiële informatiefiche. Aarzel nooit om die documenten desnoods zelf op te vragen en neem de moeite om ze door te nemen. Ook de eindbelasting bleek in onze enquête bij heel wat respondenten die beschikten over een
PERCENTAGE RESPONDENTEN DAT ZICH ONVOLDOENDE GEÏNFORMEERD ACHTTE OVER BEPAALDE ASPECTEN VAN INDIVIDUEEL SPAREN MET BELASTINGVOORDEEL de mogelijkheden om van het ene product op het andere over te stappen
57,30 %
de boete in geval van opvraging van het geld vóór de wettelijke pensioenleeftijd
51,30 % 45,10 %
de eindbelasting de eventuele risico's de kosten
39,50 % 37 %
individueel spaarplan met belastingvoordeel, in grote duisternis gehuld. Zo wist 45 % van hen niets of bijna niets over de belasting die de fiscus later zou inhouden, en 51 % was totaal onwetend over de boetes die men riskeert door het geld vroegtijdig op te vragen. Of het mogelijk is het kapitaal van de ene beleggingsformule met belastingvoordeel naar een andere over te brengen, bleek voor 57 % een compleet raadsel. Niet echt Prospectussen, periodieke verslagen verwonderlijk, want in de praktijk is en financiële informatiefiches het lang niet makkelijk om daar correct over te worden geïnformeerd door de zijn interessant leesvoer, met erg pertinente informatie. bankier/verzekeraar. Als abonnee van dit tijdschrift bent u bevoorrecht want u vindt hier niet alleen volledig onafhankelijke informatie over de verschillende beleggingsformules voor een aanvullend pensioen met belastingvoordeel die op de markt zijn, bovendien hebben wij een strategie uitgestippeld waarmee u zonder al te veel risico's het onderste uit de kan kunt halen (zie blz. 14-15).
Economisch niet verantwoord Wanneer een consument die al een spaarpot heeft opgebouwd via een pensioenspaarfonds, op een pensioenspaarverzekering wil overstappen omdat die minder risicovol is, raden wij aan om het bijeengespaarde geld onaangeroerd te laten en gewoon niet verder in dat fonds te storten. Als hij het geld toch zou overhevelen, zou hij immers fiscaal zwaar worden bestraft: al naargelang de datum van de stortingen en de leeftijd
van de persoon bij de overheveling kan de belastingrekening uiteindelijk tussen 23 en 33 % hoger liggen. Die bestraffing geldt alleen voor wie van het ene stelsel naar het andere overstapt, niet voor wie gewoon van categorie van fonds verandert. Dat druist tegen elke economische logica in. Wij vinden dat een belemmering voor wie als een goede huisvader een beleggingsstrategie wil opbouwen.
BUDGET&RECHT november /december 2008 – nr. 201 13
De Belg en zijn financiële toestand na zijn pensionering SPAREN VOOR LATER MET EEN FISCAAL RUGGENSTEUNTJE U kunt drie wegen uit
Het maximumbedrag dat voor 2008 in aanmerking komt voor belastingvoordeel: – voor een pensioenspaarfonds: € 830 per persoon; – voor een pensioenspaarverzekering: € 830 per persoon; – voor een "gewone levensverzekering": € 149,40 + 6 % van de beroepsinkomsten, met een absoluut maximum van € 1 990 per persoon.
> Er zijn drie formules waarmee u individueel voor een aanvullend pensioen kunt sparen met de steun van de fiscus. ➊ Pensioenspaarfonds: u belegt dan onrechtstreeks in aandelen en obligaties. Er bestaan drie categorieën van dergelijke fondsen, al naargelang de samenstelling van de portefeuille. De dynamische fondsen focussen vooral op aandelen: die vormen meestal tot twee derden of drie vierden van de portefeuille. Defensieve fondsen besteden twee derden tot drie vierden van hun portefeuille aan obligaties en cash. Neutrale pensioenspaarfondsen ten slotte mikken fiftyfifty op aandelen en obligaties. Met een pensioenspaarfonds zijn noch de inleg noch het rendement gewaarborgd. Maar dat risico wordt op lange termijn gecompenseerd door het vooruitzicht op een hoger rendement dan voor een risicoloze belegging. ➋ Pensioenspaarverzekering: het gaat om een levensverzekering waarmee u, anders dan met een pensioenspaarfonds, in principe zeker bent dat uw inleg onaangeroerd zal blijven én dat u een minimumrendement zult opstrijken, waardoor deze formule veiliger is dan de vorige. Daarnaast kunt u een winstdeelneming opstrijken, maar die is niet gewaarborgd en hangt af van de financiële
resultaten van de verzekeraar en van het bedrag dat hij onder de verzekerden wil verdelen (sommige verzekeraars zijn genereuzer dan andere). Op lange termijn zult u er normaliter een minder hoog rendement aan overhouden dan aan een pensioenspaarfonds. ➌ "Gewone levensverzekering": dat is uiteraard ook een levensverzekeringscontract. Vaak gebruikt men trouwens dezelfde contracten als voor pensioenspaarverzekeringen, maar de fiscale regels zijn lichtjes verschillend. Zo hangt het maximumbedrag dat recht geeft op belastingvoordeel, af van de beroepsinkomsten. Let wel: als u al belastingvoordeel geniet voor de terugbetaling van een hypotheeklening of voor een ander levensverzekeringscontract met belastingvoordeel, kunt u niet (ten volle) profiteren van het voordeel dat aan deze belegging is gekoppeld. > U mag combineren. Zo mag u in hetzelfde jaar tegelijk beleggen in een "gewone levensverzekering" én in een pensioenspaarformule (fonds of verzekering). Maar in de loop van eenzelfde jaar moet u kiezen voor één enkel pensioenspaarfonds of één enkele pensioenspaarverzekering. Niets belet u om elk jaar van formule te veranderen.
Welke is de optimale strategie? Wij hebben voor u uitgezocht welke formule het meest geschikt is, al naargelang uw leeftijd en dus uw beleggingshorizon. Let wel: voor deze strategie gaan we ervan uit dat u reeds over het kapitaal van uw aanvullend pensioen wilt beschikken als u 60 jaar wordt. Denkt u tot uw 65e te wachten, dan mag u iets langer storten in een pensioenspaarfonds alvorens op een pensioenspaarverzekering over te stappen.
onvermijdelijk korter wordt, opteert u nu het best voor een fonds met een neutrale strategie. Verkoop wat u eerder in een dynamisch fonds belegde, evenwel niet want zo'n operatie is fiscaal nefast. Breng het geld gewoon over naar het neutrale fonds waarin u nu gaat beleggen. Meestal kan dat zonder dat u kosten moet betalen. Let wel: doe dat niet overhaast; het is dus oké als de beurs net in goeden doen is, maar wacht liever wat af als de beurs een zwarte periode kent.
Tot ongeveer 45 jaar
> Als u over voldoende geld beschikt, mag u naast uw belegging in een pensioenspaarfonds ook beginnen te beleggen in een "gewone levensverzekering".
Wij raden u aan om te opteren voor een pensioenspaarfonds, en meer bepaald een fonds met een dynamische beleggingsstrategie, dus met veel aandelen in portefeuille. Aandelen bieden immers de beste rendementsperspectieven op lange termijn. Tussen 45 en 50 jaar
> Het blijft interessant om te beleggen in een pensioenspaarfonds, maar omdat uw beleggingshorizon
35 jaar
40 jaar
45 jaar
50 jaar
55 jaar
60 jaar
pensioenspaarfonds pensioenspaarfonds pensioenspaarverzekering pensioenspaarverzekering "gewone levensverzekering" "gewone levensverzekering"
14 BUDGET&RECHT november /december 2008 – nr. 201
Tussen 50 en 60 jaar
> Koersschommelingen zijn op dat ogenblik nog moeilijk te verzoenen met uw beleggingshorizon. Om op veilig te spelen stopt u beter met stortingen in een pensioenspaarfonds. Let wel: om fiscale redenen verkoopt u de deelbewijzen die u al in uw bezit hebt, beter niet. Maar het kan wel aangewezen zijn om het opgebouwde kapitaal over te hevelen naar een defensief pensioenspaarfonds (dat houdt minder risico's in). Voor nieuwe stortingen is een pensioenspaarverzekering te verkiezen boven een fonds. > Daarnaast kunt u geld blijven storten in een "gewone levensverzekering" of er een nieuwe sluiten (liefst vóór uw 55e).
Beste Koop > Voor een pensioenspaarfonds Bij de bepaling van onze Beste Koop gaan we af op het resultaat dat de fondsen behalen, niet louter in termen van effectief rendement maar ook rekening houdend met het risico dat daarvoor werd genomen. Daarnaast bekijken we of er enige regelmaat in de resultaten zit. Uiteraard hebben de pensioenspaarfondsen ook onder de recente beursmalaise geleden. Als we de toestand van eind augustus 2008 nemen, blijken de meeste over de laatste 12 maanden meer dan 10 % in waarde te zijn gezakt. Toch is dat geen reden voor paniek. Een pensioenspaarfonds raden wij namelijk alleen aan voor mensen met een lange beleggingshorizon, en bij een langetermijnbelegging compenseren goede en slechte jaren elkaar. Als we kijken naar het rendement over de laatste 5 jaar, blijken heel wat pensioenspaarfondsen gemiddeld trouwens nog aan een jaarlijks rendement van bijna 10% te komen. – Dynamische beleggingsstrategie Die categorie van fondsen heeft gezien het grote percentage aandelen in portefeuille rake klappen gekregen door de beursmalaise. Maar vergeet niet dat precies die fondsen op lange termijn de beste vooruitzichten hebben. De rendementen van de diverse dynamische fondsen zijn dichter bij elkaar komen te liggen dan voorheen het geval was. Daarom adviseren wij niet langer alleen Argenta Pensioenspaarfonds (Argenta), maar ook Record Top Pension Fund (ABN Amro), Star Fund (ING, Dexia Bank), Hermes Pensioenfonds (Bank J. Van Breda, Bank Delen), Metropolitan-Rentastro Growth (Fintro), Pricos (KBC Bank, Centea) en Inter-Beurs-HermesPensioenfonds (Dierickx, Leys & Co). – Neutrale beleggingsstrategie Een dergelijk fonds is op zich interessant voor wie iets minder risico wil dan met een dynamisch fonds. Er zijn er slechts twee op de markt: Fortis B Pension Fund Balanced (Fortis Bank) en Metropolitan-Rentastro
Balanced (Fintro). Ze worden op identiek dezelfde manier beheerd en zijn allebei koopwaardig. – Defensieve beleggingsstrategie Op lange termijn moet u van deze fondsen geen even sterke prestaties verwachten als van de dynamische fondsen. Maar daar staat tegenover dat ze minder gevoelig zijn voor turbulentie op de beurzen, en dat is een grote troef als uw pensioenleeftijd nadert. Er zijn er vier op de markt: Dexia Pension Fund Defensive (Dexia Bank), Fortis B Pension Fund Stability (Fortis Bank), Metropolitan-Rentastro Stability (Fintro) en Pricos Defensive (KBC Bank, Centea). Ze zijn alle vier koopwaardig. Noteer dat wij defensieve fondsen in onze optimale strategie vooral aanbevelen om u een fiscale afstraffing te besparen (cf. het kaderstuk op blz. 13). Het betreft een ogenblik waarop wij u liever volledig uit de fondsenbelegging zouden laten stappen en al het opgebouwde geld in een risicoloze belegging laten onderbrengen (een verzekering), maar fiscaal is het aangeraden om binnen het stelsel van de fondsen te blijven. > Voor een pensioenspaarverzekering of een "gewone levensverzekering" Bij de bepaling van onze Beste Koop gaan we onder meer af op het totale jaarlijkse rendement in het verleden, de kosten, de voorwaarden om winstdeelneming te krijgen, en de mogelijkheid om de totale waarde van het contract na te rekenen. In dat opzicht: – hebben wij voor een "gewone levensverzekering" een voorkeur voor het contract 786 (Integrale). Wie de mogelijkheid wil openhouden om een zogenoemd voorschot op polis te nemen, is beter af met First Fiscaal (Ethias); – is First Pensioensparen (Ethias) de Beste Koop voor een pensioenspaarverzekering.
De fiscus geeft en neemt
Als u het kapitaal nog vóór uw 60e wilt opstrijken, zult u er zwaarder op worden belast én zult u het in uw aangifte moeten opnemen.
> Elke storting geeft recht op een belastingvermindering waarmee de fiscus u 30 tot 40 % van het belegde bedrag teruggeeft, al naargelang uw beroepsinkomsten (iets meer als we rekening houden met de gemeentelijke opcentiemen). > Maar de fiscus neemt daar wel een deel van terug. Hij belast het uiteindelijke kapitaal, in principe op uw 60e verjaardag, namelijk tegen 10 % (16,5 % op kapitaal dat is opgebouwd met stortingen vóór 1993). Bij een pensioenspaarfonds gaat hij daarvoor uit van het belegde bedrag berekend tegen een vooraf bepaald rendement, bij een levensverzekering van het effectief verzekerde bedrag zonder de winstdeelnemingen. Als die belasting eenmaal is betaald, kunt u nog tot uw 64e in een fonds of een pensioenspaarverzekering beleggen en zelfs nog langer in een gewone levensverzekering (in dat geval moet dat wel contractueel zijn vastgelegd), en ondertussen dus
de belastingvermindering blijven opstrijken. Om fiscale redenen is het in principe aangewezen om tot uw 60e te wachten alvorens een deel van uw kapitaal op te vragen, anders wordt u, behoudens enkele uitzonderingen, met een veel zwaardere belasting bestraft. BUDGET&RECHT november /december 2008 – nr. 201 15
De Belg en zijn financiële toestand na zijn pensionering
ANDERE SPAARINSPANNINGEN Van de meer traditionele spaarvormen is de spaarrekening op lange termijn niet de meest rendabele formule.
71 % van de Belgen denkt dat het wettelijke pensioenstelsel de komende 10 jaar ingrijpend zal veranderen. Op welk vlak? 1. optrekken van de wettelijke pensioenleeftijd (67 %) 2. niet meer mogelijk om vervroegd met pensioen te gaan (43 %) 3. verlagen van het bedrag van het wettelijke pensioen (36 %) 4. versmelten van de pensioenstelsels of op z'n minst minder verschillen dan nu (32 %)
Wie mét belastingvoordeel wil sparen voor later, kan daar slechts een beperkt bedrag voor uittrekken. Maar er zijn ook andere manieren om voor een appeltje voor de dorst te zorgen tegen dat u met pensioen gaat, zonder ruggensteuntje van de fiscus. In die gevallen hebt u de handen vrij.
> In onze enquête bleken de twee succesrijkste formules van "de andere spaarinspanningen" de eigen woning te zijn en de spaarrekening: resp. 53 % en 45 % beschouwde dat als de beste voorbereiding voor het pensioen. – De baksteen in de maag is nog altijd reëel: 77 % van de respondenten was eigenaar van hun woning. En ze zijn verknocht aan die woning, ze zullen ze nog niet snel opgeven: nog geen 10 % verklaarde zich bereid om zijn woning na zijn pensionering te verkopen en een andere te huren, of op lijfrente te verkopen of enkele kamers aan studenten te verhuren. Amper iets méér Belgen zou het zien zitten om hun huidige woning te verkopen en elders een goedkopere te kopen. – De spaarrekening heeft haar succes wellicht te danken aan het risicoloze karakter. Maar Van de werkende Belgen het is zeer de vraag of die belegging de vond 55 % dat het bedrag dat beste oplossing is voor wie voor later wil ze tegen hun pensioen sparen, zeker voor wie nog veel jaren te gaan heeft. Het feit dat het maximum voor sparen, eigenlijk hoger zou de basisrente afgelopen zomer naar 4,25 % moeten liggen. werd opgetrokken (voor de formule zonder roerende voorheffi ng wel te verstaan), verandert daar niets aan. – Daarnaast vindt de Belg blijkbaar zijn heil in obligaties en kasbons (15 %) en levensverzekeringen met kapitaalbescherming (26 %).
> U bent voor de traditionele spaar- en beleggingsproducten inderdaad niet aan een maximumbedrag gebonden. Alleen heeft iedereen sowieso slechts beperkte middelen. Vandaar dat het van belang is om een formule of een strategie te zoeken die aangepast is aan de persoon en die toch een zo hoog mogelijk rendement opbrengt. Rode draad daarbij moet zijn dat hoe meer u de pensioenleeftijd nadert, hoe meer u op veilig moet spelen met uw beleggingen. Alleen zijn het net niet de veiligste beleggingen die op lange termijn het meest opbrengen … Een gedeeltelijke belegging in aandelen kan zeker interessant zijn: u aanvaardt enig risico (nl. dat uw belegd vermogen tijdelijk in waarde kan verminderen), maar zolang u het geld meerdere jaren onaangeroerd zult kunnen laten, mag men nog altijd spreken van een goedehuisvaderbelegging. De praktijk wijst echter uit dat de Belgen die stap niet makkelijk zetten. Ze staan zowel huiverig tegenover een rechtstreekse aankoop op de beurs als tegenover een onrechtstreekse belegging via een fonds dat aandelen in portefeuille heeft en dat nochtans in handen is van specialisten die thuis zijn in de wereld van beleggingen. In onze enquête bleek slechts 17 % van de Belgen het aan te durven aandelen te kopen om te sparen voor later. Maar wie op jonge leeftijd het onderste uit de kan wil halen met het geld dat hij opzijzet tegen dat hij met pensioen gaat, zal toch verder moeten kijken. Alleen als het angstzweet u blijft uitbreken, houdt u het beter op minder risicovolle beleggingsformules.
HOEVEEL GELD SPAREN/SPAARDEN ONZE RESPONDENTEN GEMIDDELD ZELF OM HUN PENSIOEN VOOR TE BEREIDEN? individueel, mét of zonder belastingvoordeel
minder dan € 50 per maand
11,70 % 9,60 % 43 % 31,80 %
tussen € 50 en € 100 per maand
Op onze website www.test-aankoop.be helpen wij u onder "Bereken zelf" ("Geld & Verzekeringen") om u voor te bereiden tegen dat u met pensioen gaat:
tussen € 101 en € 200 per maand
tussen € 201 en € 300 per maand
– U kunt berekenen welk kapitaal of aanvullend maandinkomen u zichzelf later kunt bezorgen als u nu spaart. – U kunt becijferen hoeveel u maandelijks moet sparen als u later over een bepaald kapitaal of een bepaald aanvullend maandinkomen wilt beschikken. – U vindt er ook een rechtstreekse link naar www.kenuwpensioen.be, de website waar u een raming kunt maken van uw toekomstig pensioen. 16 BUDGET&RECHT november /december 2008 – nr. 201
14,20 % 17,90 % 9,10 % 8,90 %
meer dan € 300 per maand
15,40 % 16,30 %
ik heb er geen idee van
6,60 % 15,60 %
nu bij de werkenden
vroeger bij de gepensioneerden
ANDERS GAAN LEVEN NA UW PENSIONERING? Waarvoor onze respondenten na hun pensionering in zekere mate moesten inleveren
Waar onze respondenten het woord "pensionering" spontaan het meest mee associeerden
dagelijkse boodschappen
kleding
auto
hobby's en sociale activiteiten
het kalmer aan doen, minder stress
47 %
70 %
44 % 42 %
60 %
40 %
huishoudtoestellen
voeding
tijd doorbrengen met gezin, vrienden
61 %
39 %
59 %
34 %
49 %
tijd voor zichzelf
hobby, sport, tuinieren, doe-het-zelven
tijd om te reizen
33 %
reizen huisvesting
25 %
25 %
medische verzorging en geneesmiddelen
Een gewaarschuwd consument ... ▶ Beslis niet te snel om met pensioen te gaan. Als u geen 45 jaar hebt gewerkt, betekent elk jaar dat u minder hebt gewerkt, een iets kleiner bedrag aan pensioen. Het kalenderjaar waarin u met pensioen gaat, telt sowieso niet mee in de berekening van uw pensioen. U kunt eventueel proberen om uw werkgever te overtuigen om u tot het einde van dat kalenderjaar in dienst te houden. Of u kunt overwegen om de pensioendienst te vragen om uw pensioen niet meteen bij uw pensionering te laten ingaan maar pas op 1 januari van het volgende jaar. Let wel: aangezien u in dat geval in de tussentijd geen pensioen trekt, moet u goed voor en tegen afwegen. ▶ Als uw werkgever een pensioenplan aanbiedt, vraag hem dan (zelf of via de personeelsafvaardiging binnen uw bedrijf) naar het "pensioenreglement", d.i. het document waarin de afspraken vastliggen, en naar het jaarlijkse beheersverslag, waar u informatie moet vinden over o.m. de wijze van financiering, de beleggingsstrategie, het rendement van de beleggingen en de kostenstructuur. Zie erop toe dat het pensioenplan zo goed mogelijk opbrengt, ook al stort u zelf geen premie (vergelijk met het contract 786 van Integrale; zie blz. 27). Informeer ook of er
niet verschillende contracten bestaan binnen het bedrijf, en zo ja, dring aan opdat ook u de beste formule zou genieten. ▶ Maak gebruik van het belastingvoordeel dat u met bepaalde beleggingen kunt genieten. Maar stap niet in de eerste de beste formule: volg zo veel mogelijk de optimale strategie die wij voor uw profiel (volgens uw leeftijd en risico-ingesteldheid) aanbevelen. ▶ Een spaarrekening is niet de meest rendabele manier om voor later te sparen. Zolang u nog vele jaren van de pensioenleeftijd verwijderd bent, is het geen probleem om te aanvaarden dat de waarde van een belegging schommelt. Daarom mag u zeker een deel van uw vermogen in aandelen beleggen. ▶ Vergeet niet dat uw geld met de tijd in waarde zakt door de inflatie. Over 20 jaar zult u met € 100 niet meer evenveel kunnen kopen als nu. In de rekenbladen op onze website waarmee u een en ander kunt becijferen als u nu spaart voor later (zie blz. 16), kunt u daar rekening mee houden, kwestie van onaangename verrassingen te voorkomen. ▲ N. Claeys, Y. Evenepoel, F. Kowalsky, E. Minne, C. Rossini en N. Vanhee
BUDGET&RECHT november /december 2008 – nr. 201 17
