docentenhandleiding 1

docentenhandleiding 1

2

Inhoud Voorwoord Project Apeldoorns Kanaal Lespakket Introductie project Vooronderzoek Bijzonderheden per vak Veldonderzoek Verwerking

5 6 9 12 14 15 16 17

Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3

Introductiequiz Docenten Antwoordkaart Leerlingenquiz Antwoorden introductiequiz

19 21 23

Colofon

25

3

4

Voorwoord In 1825 startten honderden kanaalgravers met het graven van het Apeldoorns Kanaal, zwaar werk dat ze met de hand uitvoerden. Het idee kwam van koning Willem I. Hij wilde door het schrale gebied vanaf Apeldoorn naar de IJssel bij Hattem een waterweg realiseren. Dat zou goed zijn voor de economie in deze regio. Honderdvijftig jaar lang vaarden schippers met hun vracht over het kanaal tot het in 1972 voor de beroepsvaart werd gesloten. Door de concurrentie met de weg en het spoor bleek vervoer over het water niet winstgevend genoeg. Inmiddels ligt het Apeldoorns Kanaal er al jaren werkeloos bij. Maar nog altijd vormt het kanaal een markante lijn in het veld. Een kanaal met een geschiedenis maar met volop mogelijkheden voor de toekomst. Op initiatief van Provincie Gelderland is deze website met dit lespakket ontwikkeld. De provincie wil leerlingen uit de onderbouw van het voortgezet onderwijs inzicht geven in de geschiedenis van het kanaal. Waarom werd het kanaal gegraven? Wat heeft het kanaal de bewoners van deze streek gebracht? En wat kan het kanaal in de toekomst voor dit gebied betekenen? Veel leerplezier gewenst!

5

Project Apeldoorns Kanaal Het project ' Het Apeldoorns Kanaal' versterkt de verbinding tussen vakkken door onderzoek binnen en buiten de school. Leerlingen werken met een complete en complexe leervraag: maak het Apeldoorns Kanaal betekenisvol voor omwoners en toeristen. Deze leervraag bevat verschillende onderdelen die de leerlingen onderzoeken: - Wat is de staat van het Apeldoorns Kanaal? - Wat is de betekenis van het kanaal tegenwoordig? - Wat was de betekenis van het kanaal? - Wat is de reden dat het kanaal is gegraven? - Wat zou een nieuwe functie voor het kanaal kunnen zijn? Om deze verschillende deelvragen te kunnen beantwoorden, onderzoeken de leerlingen per vak de bijbehorende theorie en oefenen ze de vaardigheden. Het meest voor de hand liggend is dit voor de vakken geschiedenis, aardrijkskunde en Nederlands. De geschiedenis van het kanaal wordt onderzocht, functies van het kanaal benoemd en (interview)vragen opgesteld. Er worden bronnen onderzocht en gewerkt. Maar ook een vak als economie (onderzoek of het kanaal rendabel is voor scheepvaart), biologie (onderzoek de ecologische mogelijkheden), beeldende vorming (wat is de schoonheid van het kanaal en de omliggende gebieden?) en de talen (wat is aantrekkelijk voor een toerist en hoe vertaal je dat?) komen aan bod.

Het onderzoek Door middel van personages uit het verleden onderzoeken de leerlingen met behulp van werkbladen de geschiedenis waarbij de verschillende vakken aan bod komen. Ook worden de verschillende leerstijlen binnen de groep bediend. Zo kun je niet alleen lezen, maar ook oplossingen zoeken door te tekenen, fotograferen en digitale bewerkingen toepassen op de site. Je rekent, mag zelf oplossingen bedenken, leest kaarten en schrijft een verhaal. Je werkt samen in groepjes, je doet veldonderzoek voor biologie en je mag zelf een manier bedenken om je materiaal te verwerken. De leerlingen worden uitgedaagd, geprikkeld en gestimuleerd om eigen keuzes te maken binnen een rijke leeromgeving.

Eigen inbreng docent Het project bestaat uit drie hoofddelen: 1. Het onderzoek via de site door middel van bronnen en werkbladen 2. Het veldonderzoek bij het Apeldoorns kanaal 3. Het verwerken van het gevonden materiaal in de school Bij onderdeel 2 en 3 kan de docent ook nog eigen leerstof uit de methode inbrengen in het project. Het hele project is gekoppeld aan het curriculum voor de bijbehorende vakken uit leerjaar 2 voor vmbo, havo en vwo. Het veldonderzoek bestaat uit een circuit waarbinnen de leerlingen een aantal onderdelen doorlopen. - de inrichting met (historische) werken van het Apeldoorns Kanaal, - de biologische omgeving van het kanaal, - de toeristische en esthetische waarde van het kanaal. De docent kan er voor kiezen om meer onderdelen toe te voegen aan het veldonderzoek. Het circuit is zo opgezet dat de leerlingen in subgroepen werken aan opdrachten van

6

maximaal 30 tot 45 minuten. Zij kunnen op deze manier intensief met de opdracht bezig zijn en hebben meer kans om bijvoorbeeld bij het interview van de sluiswachter meer vragen te kunnen stellen.

Koppeling binnen- buitenopdrachten Alle opdrachten brengen samen meer inzicht in het belang van het Apeldoorns Kanaal. De uitwerkingen van de opdrachten kunnen op verschillende manieren verwerkt worden. Zo is er in het pakket een evaluatieformulier opgenomen. Bij elk vak kan de leerling aangeven wat hij/zij geleerd heeft en wat er ontdekt is. Ook is het mogelijk om via de vakken techniek/natuurkunde een brug te bouwen voor het Apeldoorns Kanaal. Maar het meest voor de hand liggend is dat de leerlingen hun gevonden bronnen plaatsen op de site van www. lespakketapeldoornskanaal.nl / bronnen / kaarten.

Les 1 De voorbereidende les met de werkkaarten gelden als onderzoek waarbij de docent de antwoorden van de werkkaarten kan bespreken met de leerlingen. Dit kan het best als onderzoeksconclusies samengevat worden. - Wat heb je bij dit (deel)onderzoek ontdekt over het persoon van de werkkaart? - Wat is de relatie van deze persoon met het Apeldoorns kanaal? - Hoe waren de levensomstandigheden van die tijd? Deze vragen kunnen bij alle werkkaarten als reflectie op de opdrachten gesteld worden.

Les 2 Bij het veldonderzoek bekijken de leerlingen hoe de staat van het Apeldoorns Kanaal met de (historische) werken zoals bruggen en sluisen nu is. Wat werkt er nog? Hoe ziet de biotoop eruit? Wat is de schoonheid van het kanaal? Wat zijn uitdagingen? De verwerking van deze informatie kunnen de leerlingen vastleggen op foto's en/of tekeningen, werkbladen en in de vorm van verslagen. Het beeldmateriaal kan geupload worden in www.lespakketapeldoornskanaal.nl / bronnen / kaarten op de juiste plek langs het kanaal. Zo kunnen andere leerlingen, maar ook docenten en ouders zien wat de leerlingen hebben ontdekt bij het veldwerk. Ook kan het beeldmateriaal (tekeningen en foto's) bewerkt worden via een fotoshopprogramma. Dan geven de leerlingen via hun bewerking aan wat zij vinden van het Apeldoorns Kanaal. Of welke toekomst zij zien voor het kanaal. Op de website kunnen ook (afbeeldingen van) teksten ingevoerd worden zodat er bij een sluis of brug een uitspraak van een historiscus of van een vrijwilliger van het Apeldoorns Kanaal kan worden ingevoerd. Of een gedicht over het kanaal.

Les 3 De verwerking van het onderzoek en van het veldwerk komen samen in deze les. De leerlingen kunnen een verhaal schrijven, een toeristische folder schrijven, een nieuw plan voor verkeer en vervoer bedenken, een brug bouwen, een nieuw natuurgebied bedenken, een schilderij maken. Het is afhankelijk van de tijd en de vakken hoe de verwerking plaats vindt. De uitwerkingen worden op de website geplaatst: dit is de toekomst van het Apeldoorns Kanaal voor de kleinkinderen van de historische personages uit les 1. Het is aan de (vak)docent hoe hij/zij met de verwerking omgaat.

Presentatie De leerlingen presenteren hun werk via www.lespakketapeldoornskanaal.nl.aan de andere leerlingen. Maar het is ook mogelijk om een werkstuk analoog te presenteren, hun gedichten voor te lezen of hun (gefilmde) interview af te spelen. Een mooie manier om dit 7

alles af te sluiten is door middel van een markt. Alle leerlingen presenteren hun werk in subgroepen via een laptop of via hun werkstuk. Het project Apeldoorns Kanaal is een project dat voor 2 vmbo-groepen ontwikkeld is. Daarnaast is het heel goed mogelijk om het pakket aan te bieden aan 2 havo/vwo. Daarbij bekijkt de docent voor zijn/haar vakgebied wat de eisen zijn die er aan de uitwerking gesteld kunnen worden.

Projectcoördinator Het project Apeldoorns Kanaal 'verdient' een projectcoördinator. Er zijn voorafgaand aan het project een aantal taken die vroegtijdig uitgevoerd moeten worden om het project tot een succes te maken. Raadpleeg het document Projectcoördinator voor een stappenplan en taakomschrijving.

8

Lespakket Doelgroep Vakken Aantal lesuren

2 vmbo / havo-vwo GES, AK, EC, DU, ENG, NE, TE, TECH, NAT - 2* lessen per vak van 50 minuten waarvan een voorbereidende les en een verwerkingsles - een veldonderzoek bij het Apeldoorns Kanaal

Doelstellingen Leerlingen: - krijgen inzicht in de betekenis van het kanaal voor de bewoners in het gebied. - kunnen een ontwerp maken voor herbestemming van het Apeldoorns Kanaal. - kijken anders naar hun omgeving. De bekende omgeving krijgt een nieuwe betekenis.

Subdoelen Leerlingen kunnen: - historische kaarten lezen en daarop geologische gegevens aanwijzen/aangeven; - (historische) geologische kaartgegevens koppelen aan werken en wonen; - historische bronnen lezen en interpreteren; - gevonden gegevens omzetten in rekenmodellen; - zelf digitale bronnen verwerven en plaatsen op www.lespakketapeldoornskanaal.nl / Bronnen / Kaarten. Zie bij bronnen / video de instructiefilm over hoe dit werkt; - een aansprekende enthousiasmerende tekst schrijven met ten minste vier eigen afbeeldingen en twee gevonden afbeeldingen.

Omschrijving project Het project is vakoverstijgend en leerlingen werken met een complexe en complete taak: Maak het Apeldoorns Kanaal betekenisvol voor omwoners en toeristen. Bij de betekenisvolle opdracht onderzoeken leerlingen het verleden van het gebied rond het Apeldoorns Kanaal met behulp van kaarten. Zij zoeken naar een antwoord op de vraag: wat was de betekenis voor de omwonenden van het kanaal in de 19de eeuw en welke betekenis zouden ze (de leerlingen) het kanaal in de toekomst willen geven? Het onderzoek vindt plaats in de lessen, elk op het gebied van het desbetreffende vak. Per vak worden vakspecifieke doelstellingen aangegeven. Het onderzoek vindt plaats aan de hand van een deelvraag rond personages: een persoon uit de 19e eeuw en een persoon uit de huidige tijd.

Inhoud Het project bestaat uit vier fases: 1. Een algehele introductie voor alle leerlingen die meedoen aan het project. 2. Een voorbereiding waarbij de leerlingen in groepen op zoek gaan naar het verleden van het gebied en het kanaal bij de vakken aardrijkskunde, geschiedenis, economie, Engels, Duits, Nederlands, tekenen, natuur & techniek. 3. Een veldonderzoek bij het kanaal waarbij het gebied wordt geanalyseerd en vastgelegd. 4. Een verwerkingsles waarbij de leerlingen waarbij de leerlingen in de huid kruipen van een achter, achter, achterkleinkind van een personage uit de periode 1840-1900. Vanuit die rol geven zij aan het kanaal een nieuwe betekenis voor de toekomst * Voor de vakken Nederlands en Duits kan ook een lesuur ingepland worden

9

In de eerste les onderzoeken de leerlingen per vak in groepjes van twee leerlingen een personage uit de periode 1840 - 1900: Geschiedenis Economie Aardrijkskunde Talen Tekenen Natuur en Techniek Engels/Duits Biologie

1840-1900 dagloner (kanaalgraver) schipper fabrieksdirecteur schipperskind boerenschilder alle bewoners langs het kanaal aardbeienplukster boer

2013 ecologisch ingenieur vrachtwagenchauffeur directeur toeristisch medewerker webdesigner huidige bewoners docent bioloog

Bij ieder vak(gebied) onderzoeken de leerlingen het leven van de personages met betrekking tot het Apeldoorns Kanaal. Bij elke persoon zijn er bronnen in de vorm van (historische) kaarten en archiefmateriaal als statistieken en foto’s die de leerlingen onderzoeken. Het tweede deel van de les is gekoppeld aan het vak; daar wordt het onderwerp en de persoon uitgewerkt in een opdracht die gerelateerd is aan de stof uit de methode van het vak.

Bronnen

Kaarten

De bronnen van de site www.lespakketapeldoornskanaal.nl: - Kaartmateriaal - Historische teksten - Historische foto’s - (Historisch) videomateriaal

Teksten

Video

Afbeeldingen

Op de webstie staan de bronnen aangegeven door bovenstaand symbool. Leerlingen zijn ‘gewend’ dat dit icoon direct doorklikt naar de bijbehorende bron. Op deze site wordt de leerling geprikkeld (en getraind) om zelf de desbetreffende bron uit de bronnenbank te selecteren. Het icoon is dus niet actief.

Levende bronnen Bij de veldopdracht kunt u experts inschakelen die vragen van leerlingen kunnen beantwoorden bij de sluis. Ruim voor aanvang van het project kunt u contact opnemen met de volgende instellingen en personen: Waterschap Vallei en Veluwe: Coby Nagelhout, medewerker educatie 06 - 21 23 72 84 Steenbokstraat 10 | Apeldoorn 10

Postbus 4142 | 7320 AC Apeldoorn 055-527 29 11 Voor historische achtergrondinformatie van het Apeldoorns Kanaal en de sluis: Stichting Apeldoorns Kanaal De Heer Scholten [email protected] 0545-472477

Andere bronnen - Informatie van websites als www.entoen.nu, www.apeldoornskanaal.com, www.mijngelderland.nl, beeldbank.cultureelerfgoed en www.waterxplorelab.nl/nme - Inhoudelijke informatie uit de betreffende methode van het vak In de algemene introductie maken de leerlingen kennis met het kanaal met behulp van de video van In Gelderland. Daarna testen de leerlingen hun kennis over het kanaal met een quiz. Het zoeken naar het antwoord op de vraag: Wat was de betekenis voor de omwonenden van het kanaal in de 19de eeuw en welke betekenis wil de leerling het kanaal in de toekomst geven? komt iedere les terug en wordt per vak uitgediept.

De werkkaarten De werkkaart gaat per vak uit van een personage uit de periode 1840-1900. Bijvoorbeeld een dagloner bij de werkkaart Geschiedenis. De opdrachten kunnen de leerlingen maken door gebruik te maken van de bronnen. Deze bronnen zijn te vinden op www.lespakketapeldoornskanaal.nl. Er zijn vier soorten bronnen. Deze worden aangeduid met deze symbolen:

Kaarten

Teksten

Video

Afbeeldingen

De antwoorden zijn niet eenduidig: de leerlingen geven een omschrijving, een beeld, een bewering. Ze toetsen hun ‘antwoorden’ aan het eind van de les. Aan het eind van de eerste les hebben de leerlingen een beeld van de betekenis van het kanaal voor de omwonenden in de 19de eeuw. Deel 2 wordt ingevuld in de derde les. De gegevens uit les 1 (digitaal onderzoek) en les 2 (veldonderzoek) worden gekoppeld aan een verwerkingsopdracht. De hoofdvraag: hoe wordt het Apeldoorns Kanaal betekenisvol voor omwoners en toeristen? wordt beantwoord door bijvoorbeeld het bouwen van een brug voor de vrachtwagenchauffeur, het natuurlijker maken van de oevers en en landerijen door de ecologisch ingenieur, wat dan weer ‘goed’ is voor de toeristisch medewerker, de docent en de bioloog. Al deze personen zijn nakomelingen van de bewoners rond het kanaal in de 19e eeuw. De oplossingen, ontwerpen en verwachtingen plaatsen de leerlingen op www.lespakketapeldoornskanaal.nl / Bronnen / Kaarten. Zie ook bij Bronnen / Video de instructiefilm over het plaatsen van eigen informatie op de website.

11

Introductie project Plaats Benodigdheden Voorbereiding Tijd

aula van de school beamer en internetverbinding, potloden, pennen, bijlage 1, een quizkaart (bijlage 2), voor iedere leerling 1 kopieren quizkaarten; klaarzetten www.lespakketapeldoornskanaal.nl en daarin bij Bronnen / Video / In Gelderland; en Kaarten / 1850 en Hybride; klaarzetten stoelen (één voor iedere leerling); docenten op strategische plekken laten zitten zodat leerlingen direct hun vragen kunnen stellen. 30 tot 45 minuten

De leerlingen krijgen een algemene introductie van het project in de aula van de school. De insteek van deze algemene introductie is dat alle leerlingen: - weten waar het project over gaat; - inzicht hebben in het vakoverstijgende principe van het project; - inzicht krijgen in de werking van de site www.lespakketapeldoornskanaal.nl; - geënthousiasmeerd raken van het project; - met elkaar aan de praat raken over het project.

Onderdelen 03 min 05:25 min 15 min 05 min

1.

Introductie Video In Gelderland Quiz Uitleg project

Introductie

5 minuten

In Gelderland De leerlingen zitten in de aula en de coördinator van het project vraagt hun aandacht voor het volgende. In de film die zij te zien krijgen spreekt wethouder Herman van der Stege van Heerde over het Apeldoorns Kanaal. Het Apeldoorns Kanaal wordt weer bevaarbaar. Willen jullie meedenken over de nieuwe invulling voor het Apeldoorns Kanaal? Hoe kunnen jullie ervoor zorgen dat het Apeldoorns kanaal weer betekenis krijgt voor dit gebied? Hoe kunnen de ‘parels’ zichtbaarder worden? En, wat zijn die parels?

2.

Video

5:25 minuten

Stel de leerlingen een kijkvraag: wat gaat er met het Apeldoorns Kanaal gebeuren? De wethouder van Heerde en de voorzitter van het Waterschap laten het Apeldoorns Kanaal zien. Er gaat heel wat veranderen. Na de video zegt de coördinator dat de wethouder van Heerde gevraagd heeft of de leerlingen mee willen denken over de toekomst van het Apeldoorns Kanaal. Het kanaal moet niet alleen aantrekkelijk worden voor pleziervaart maar ook voor jongeren en zeker voor omwonenden. De leerlingen kunnen deze week plannen maken voor het kanaal. Daarvoor doen zij eerst een quiz. 12

3.

Quiz

15 minuten

1850

Hybride

Na de video pakken de leerlingen de quizkaart en een potlood. De docent opent www.lespakketapeldoornskanaal.nl, klikt op Bronnen, gaat dan naar Kaarten en kiest in het linkervak voor kaart 1850. In het rechtervak kiest u voor kaart Hybride. U stelt de vragen en de leerlingen strepen het antwoord aan waarvan zij denken dat het goed is. U beweegt met de cursor in de kaarten zodat de leerlingen zien hoe het systeem werkt.

4.

Uitleg project

5 minuten

U vertelt de leerlingen dat zij in een aantal lessen zelf met deze kaarten gaan werken. Dat zij onderzoek doen naar het verleden van het Apeldoorns Kanaal. Waarom is dat kanaal eigenlijk gegraven? En waarom is het van belang dat dit kanaal blijft bestaan en een nieuwe functie krijgt? In deze kaarten kunnen de leerlingen straks ook beelden toevoegen. Op de vastgestelde datum gaan de leerlingen naar het kanaal toe. De leerlingen maken foto’s en filmopnames, en bewerken het materiaal. Alle voorstellen die de leerlingen maken plaatsen ze op deze kaarten. Zo kan iedereen zien wat de leerlingen hebben ontworpen voor het Apeldoorns Kanaal. Jongeren geven op deze manier een nieuwe betekenis aan het kanaal. De leerlingen nemen hun quizblad mee naar de eerste les.

13

Vooronderzoek Plaats Benodigdheden Werken met website Werken met andere websites Voorbereiding

lokaal met computers beamer en internetverbinding geschiedenis en aardrijkskunde, talen, natuur en techniek tekenen, economie quizvragen klaarleggen; op www.lespakketapeldoornskanaal.nl bij Bronnen / Kaarten: 1850 en Hybride openen; kopiëren werkbladen: voor iedere leerling 1

Onderdelen 10 min 05 min 20 min 05 min

antwoorden quiz uitleg bronnenonderzoek en werkblad werken aan het werkblad bespreken eerste uitwerking

Antwoorden quiz

10 minuten

Als introductie op elke les worden de kaarten vanuit de algemene instructie klaargezet. De docent heeft de vragen van de quiz bij de hand. De antwoorden op de vragen worden door middel van de antwoordkaarten beoordeeld.

Uitleg bronnenonderzoek

05 minuten

Aan de hand van de werkbladen worden de bronnen door middel van het digitale schoolbord uitgelegd. Waar kun je de bronnen op de site vinden? Hoe sla je ze op? Wat kun je met de bronnen doen?

Werkblad

20 minuten

De leerlingen werken in tweetallen aan een computer. Ze vullen wel zelf een werkblad in.

Bespreken uitwerking

05 minuten

U bespreekt de uitwerking. Waar zaten er problemen? Waar kwamen de leerlingen niet uit? Wat hebben ze ontdekt over het kanaal?

14

Bijzonderheden per vak Lesmateriaal

Op de werkopdrachtbladen is te zien wat de leerlingen gaan doen. Er zijn werkbladen voor de vakken geschiedenis, aardrijkskunde, economie, biologie, Nederlands, Engels, Duits, techniek, tekenen, natuurkunde. Deze zijn op de website onder de knop Lesmateriaal te vinden.

15

Veldonderzoek Bij het veldonderzoek kijken de leerlingen hoe het er met het Apeldoorns Kanaal voor staat. Zij onderzoeken door welke verandering(en) het Apeldoorns Kanaal betekenis krijgt voor de omwoners. Het veldonderzoek kent een aantal deelopdrachten die verdeeld worden over groepen. Bij elke opdrach 0t zijn docenten aanwezig die de groepjes ondersteuning bieden. Tip: Neem contact op met Waterschap Vallei en Veluwe en/of Stichting Apeldoorns Kanaal. De expert kan vragen beantwoorden over de sluis. Iedere opdracht duurt ongeveer 20 tot 30 minuten. De leerlingen worden in groepjes van drie verdeeld en zij blijven bij alle opdrachten samen. Bij een klas van 30 leerlingen zijn er steeds 9-12 leerlingen op een plek in 3 à 4 groepjes. U kunt de opdrachten samenvoegen: Plek 1 (fotogenieke plaats): Plek 2 (plaats met steiger): Plek 3 (bij sluis of brug):

Beeldend/talen: foto’s maken en tekenen Biologie: water en waterdiertjes onderzoek Natuurkunde/techniek: interview sluiswachter en sluishuisje tekenen

Na een half uur wisselen de groepen. De hele buitenopdracht duurt dan 90 minuten. U spreekt met de andere collega’s af wanneer de wissel plaatsvindt.

Benodigdheden Instructiekaarten (gelamineerd): bij iedere activiteit Beeldend/talen Tekenpapier Potloden Kleurpotloden Onderleggers of ezels Fotocamera Fotocamera in de telefoon Natuurkunde/techniek Ruitjespapier Meetlint Potlood Biologie loeppotje zoekkaart planten zoekkaart dieren potloden stok of lat plastic fles

bakje schepnet emmer touw bakje emmer

meetlint

meetlint thermometer schepnet

16

Verwerking Bij de verwerking van het materiaal geven de leerlingen aan waarom zij het Apeldoorns Kanaal van belang vinden. Zij doen die door in de huid te kruipen van een achter, achter, achterkleinkind van een personage uit de periode 1840-1900. Vanuit die rol zoeken zij naar een nieuwe betekenis voor het kanaal in de toekomst. Ze hebben het Apeldoorns Kanaal onderzocht en die gegevens of bewerkte gegevens laden ze op de juiste plek in www.lespakketapeldoornskanaal.nl. Kijk voor het uploaden van de antwoorden naar de instructievideo via Bronnen / Video / Instructievideo Kaart.cc. Kaart.cc zelf vindt u onder Bronnen / Kaarten. Wat is het belang van het Apeldoorns kanaal voor de moderne mens? Wat kunnen de leerlingen bedenken dat van waarde is van het Apeldoorns Kanaal? Hoe kunnen zij dat zichtbaar maken op de kaart?

Enkele voorbeelden De achter-achter-achterkleinzoon van de kanaalgraver is nu ecologisch ingenieur. Wat is de waarde van het kanaal voor hem? De leerling kan de gegevens van de biologietest in het kanaal laten zien op de kaart. De schipper vervoerde zijn vracht over het Apeldoorns Kanaal. Zijn achter-achterachterkleinzoon is nu vrachtwagenchauffeur. Hoe zou hij gemak kunnen hebben van het Apeldoorns Kanaal? Denk aan files en ongelukken op de A50. Geschiedenis Economie Aardrijkskunde Nederlands Tekenen Natuur en Techniek Engels/Duits Biologie

1840-1900 dagloner (kanaalgraver) schipper fabrieksdirecteur schipperskind boerenschilder alle bewoners langs het kanaal aardbeienplukster boer

2013 ecologisch ingenieur vrachtwagenchauffeur directeur toeristisch medewerker webdesigner huidige bewoners docent bioloog

Bij de verwerkingslessen werken de groepjes in de vaklessen de verschillende onderdelen uit. Eerst zullen alle leerlingen hun materiaal moeten bewerken om het daarna te kunnen inladen in www.lespakketapeldoornskanaal.nl / Bronnen / Kaarten / Kaart.cc. Bij elk vak wordt er gekeken hoe het leven van de nakomeling eruit ziet. Wat voor mogelijkheden hebben de leerlingen bij het Apeldoorns Kanaal gezien en wat kan dat betekenen voor de nakomelingen? Geschiedenis dagloner (kanaalgraver) ecologisch ingenieur Hoe zal het Apeldoorns Kanaal er over 100 jaar uitzien? Wat is er dan gebeurd met het dagelijks leven van de mensen in de streek en wat heeft de ecologische ingenieur daar aan bijgedragen? Economie schipper vrachtwagenchauffeur Wat voor vervoer gaat er over het Apeldoorns Kanaal? Is dat gunstig voor de nakomeling van 17

de schipper? Heeft hij iets aan de veranderingen die de leerlingen bedenken? Hoe zien die vervoersmiddelen eruit? Aardrijkskunde fabrieksdirecteur directeur Wat voor ‘industrie’ is er in de toekomst rond het Apeldoorns Kanaal? Is dat alleen werk in de vorm van arbeid met machines en producten of is het ook een andere vorm van industrie? En welke bestaande gebouwen worden daarvoor gebruikt? Nederlands schipperskind toeristisch medewerker Welke verhalen worden er in de toekomst over het Apeldoorns Kanaal verteld? Welke mensen komen er op het Apeldoorns Kanaal af? Alleen mensen uit de streek of ook van verder weg? Tekenen boerenschilder webdesigner Hoe wordt het Apeldoorns Kanaal gepromoot? Wat voor reclame wordt er gemaakt en hoe worden de toekomstige beelden bewerkt? Duits/Engels aardbeienplukster docent Wat willen docenten overdragen van het verleden? Wat is van belang om door te geven aan toekomstige generaties? Biologie boer bioloog Wat leeft er in en om het Apeldoorns Kanaal? Hoe kunnen die leefomstandigheden voor flora en fauna verbeterd worden? Natuurkunde/techniek Wat heeft het Apeldoorns Kanaal de mensen van 1825 gebracht? Wat brengt het kanaal de toekomstige bewoners langs het kanaal? Presentatie en eindevaluatie U kunt de verwerking ook in vakclusters laten doen: Voor de vakken techniek-economie-aardrijkskunde en natuurkunde laat u de leerlingen een brug bouwen over het Apeldoorns Kanaal. Deze brug wordt naderhand gefotografeerd en in www.lespakketapeldoornskanaal.nl ingevoerd op de juiste plek. Zie voor een verwerkingsopdracht de bronnen. Voor Nederlands-geschiedenis-aardrijkskunde ontwerpen de leerlingen een nieuwe ‘wereld’ of leefgemeenschap om en rond het Apeldoorns kanaal. Voor Nederlands, beelden en biologie manipuleren leerlingen foto’s en tekeningen en schrijven verhalen. Voor de talen maken de leerlingen een toeristische folder. De personages en voorstellen worden gepresenteerd aan de andere leerlingen van de school door middel van een presentatie van de geüploade voorstellen op www.lespakketapeldoornskanaal.nl / Bronnen / Kaarten. De presentaties vinden plaats op de digitale schoolborden die in iedere klas hangen. De (andere) leerlingen (uit andere jaarlagen) krijgen een evaluatieformulier waarmee zij een beoordeling geven aan de presentatie en het idee.

18

Bijlage 1

Introductie

De quiz vanuit de docent

Kijk op www.lespakketapeldoornskanaal.nl, klik op Bronnen / Kaarten en kies ‘1850’ aan de linkerkant en kaart ‘Hybride’ (satellietkaart met plaatsnamen) aan de rechterkant.

1850

Hybride

Docent: Je ziet hier twee kaarten. Vraag 1 De rechterkaart is: 0 een satellietkaart 0 een hoogtekaart 0 een historische kaart Docent: Vraag 2 0 0 0

De linkerkaart is: een satellietkaart een hoogtekaart een historische kaart

Docent: Vraag 3 0 0

De kaarten geven hetzelfde gebied aan in dezelfde tijd. ja nee

Docent: Vraag 4 0 0 0

Vergelijk de natuurgebieden op beide kaarten. Wat is waar? Er is nu meer bosbouw dan in het verleden. Er is nu meer heidegrond dan in het verleden. Er is nu meer water dan in het verleden.

Docent: Vraag 5 0 0 0

Wat is de meest opvallende verandering in het natuurgebied? De loop van de IJssel De snelweg De huizenbouw

Typ de plaatsnaam van de plaats van de school in. Docent: Vraag 6 0 0 0

Hier zie je onze woonplaats/plaats van de school. Bekijk het Apeldoorns Kanaal. Wat valt je op? Het Apeldoorns kanaal is tegenwoordig veel breder dan vroeger. Het Apeldoorns kanaal is tegenwoordig helemaal hetzelfde als vroeger. Het Apeldoorns kanaal is uit het landschap verdwenen.

Laat zien hoe je de kaart kunt verschuiven en laat de loop van het Apeldoorns Kanaal zien.

19

Docent: Vraag 7 0 0 0 Docent: Vraag 8 0 0 0

Dit is het Apeldoorns Kanaal van boven naar beneden. Wat is waar? Een stuk van de A50 loopt precies langs het kanaal. Het kanaal mondt uit in het IJsselmeer. Het kanaal loopt kaarsrecht door het landschap. Waarom is het Apeldoorns Kanaal meer dan twee eeuwen geleden aangelegd, denk jij? Voor de pleziervaart, want op de IJssel was het te druk. Voor de waterstand, want anders liepen de uiterwaarden onder water. Voor sneller vervoer van handel van boeren en fabrieken.

Zoem in op een stuk van het Apeldoorns Kanaal waar bruggen en sluizen te zien zijn. Docent: Bekijk de historische kaart goed. Vraag 9 Staan de bruggen tegenwoordig nog op dezelfde plaats? 0 ja 0 nee Docent: Vraag 10 0 0

Staan de sluizen nog op dezelfde plaats? ja nee

Zoom in op plaats. Docent: Vraag 11 Wat is nog hetzelfde als vroeger? Kruis aan wat waar is: 0 de begraafplaats 0 de plek van het station 0 de loop van het spoor 0 de watertjes 0 de oude stadswal/muur 0 de loop van de hoofdwegen door de plaats Docent: Vraag 12 0 ja 0 nee

Heb je vandaag iets nieuws gezien?

20

Bijlage 2

Antwoordkaart

Antwoord 1 0 een satellietkaart 0 een hoogtekaart 0 een historische kaart Antwoord 2 0 een satellietkaart 0 een hoogtekaart 0 een historische kaart Antwoord 3 0 ja 0 nee Antwoord 4 Wat is waar? 0 Er is nu meer bosbouw dan in het verleden. 0 Er is nu meer heidegrond dan in het verleden. 0 Er is nu meer water dan in het verleden. Antwoord 5 0 De loop van de IJssel 0 De snelweg 0 De huizenbouw Antwoord 6 0 Het Apeldoorns kanaal is tegenwoordig veel breder dan vroeger. 0 Het Apeldoorns kanaal is tegenwoordig helemaal hetzelfde als vroeger. 0 Het Apeldoorns kanaal is uit het landschap verdwenen. Antwoord 7 0 Een stuk van de A50 loopt precies langs het kanaal. 0 Het kanaal mondt uit in het IJsselmeer. 0 Het kanaal loopt kaarsrecht door het landschap. Antwoord 8 0 Voor de pleziervaart, want op de IJssel was het te druk. 0 Voor de waterstand, want anders liepen de uiterwaarden onder water. 0 Voor sneller vervoer van handel van boeren en fabrieken. Antwoord 9 0 ja 0 nee Antwoord 10 0 ja 0 nee 21

leerlingenquiz

Antwoord 11 0 de begraafplaats 0 de plek van het station 0 de loop van het spoor 0 de watertjes 0 de oude stadswal/muur 0 de loop van de hoofdwegen door de plaats Antwoord 12 0 ja 0 nee Neem dit blad mee naar je eerste les. Daar bespreken jullie de antwoorden.

22

Bijlage 3

Antwoorden introductiequiz

Antwoord 1 een satellietkaart 0 een hoogtekaart 0 een historische kaart Antwoord 2 0 een satellietkaart 0 een hoogtekaart 0 een historische kaart Antwoord 3 0 ja 0 nee Antwoord 4 0 Er is nu meer bosbouw dan in het verleden. 0 Er is nu meer heidegrond dan in het verleden. 0 Er is nu meer water dan in het verleden. Antwoord 5 0 De loop van de IJssel 0 De snelweg 0 De huizenbouw Antwoord 6 0 Het Apeldoorns kanaal is tegenwoordig veel breder dan vroeger. 0 Het Apeldoorns kanaal is tegenwoordig helemaal hetzelfde als vroeger. 0 Het Apeldoorns kanaal is uit het landschap verdwenen. Antwoord 7 0 Een stuk van de A50 loopt precies langs het kanaal. 0 Het kanaal mondt uit in het IJsselmeer. 0 Het kanaal loopt kaarsrecht door het landschap. Antwoord 8 0 Voor de pleziervaart, want op de IJssel was het te druk. 0 Voor de waterstand, want anders liepen de uiterwaarden onder water. 0 Voor sneller vervoer van handel van boeren en fabrieken. Antwoord 9 0 ja 0 nee Antwoord 10 0 ja 0 nee Antwoord 11 0 de begraafplaats 0 0 de loop van het spoor 0 0 de oude stadswal/muur 0 Antwoord 12 Eigen antwoord

23

de plek van het station de watertjes de loop van de hoofdwegen door de plaats

24

Colofon Opdrachtgever: Hans Takke, Projectleider Veluwekroon, Programma Gelderse Gebiedsontwikkeling, Provincie Gelderland

Projectleiding: Ben Bregman (EDU-ART)

Ontwikkeling lesmateriaal Moniek Warmer

Research en vormgeving lesmateriaal Elsebeth Hoeven

Website ab-c media

Pilotschool Christelijk College De Noordgouw, locatie Hattem

Bronnen Het Apeldoorns Kanaal, Jan Vedder, ISBN: 90 5345 179 x www.apeldoornskanaal.com www.berghuizer.nl www.geldersarchief.nl www.gelderlandinbeeld.nl

Met dank aan Stichting Apeldoorns Kanaal Omroep Gelderland Waterschap Vallei Veluwe Pieter van Eijsden, Christelijk College De Noordgouw, locatie Hattem Stichting Berghuizer Erfgoed

25

26