> Docentenhandleiding 2011 Mogelijk gaat u met uw leerlingen naar de 2011 tentoonstelling van World Press Photo. Met het werkboek, genaamd ‘Mijn Album’, kunnen de leerlingen op de tentoonstelling zelfstandig aan de slag. Of u nadien de vragen nakijkt is aan u, de vragen zijn zo geformuleerd dat discussie onderling tijdens het kijken naar de foto’s gestimuleerd wordt. Door het maken van de vragen leren de leerlingen onder meer wat nieuws is, leren ze wat persfotografie is, en wat persvrijheid betekent. Om u te ondersteunen bij een mogelijke voor- en/of nabespreking, en het beantwoorden van vragen op de tentoonstelling zelf, vindt u hier meer informatie over persfotografie, nieuws, de winnende foto en de organisatie World Press Photo.
Kijk & Klik > Docentenhandleiding Kijkwijzer Voortgezet Onderwijs 13 t/m 16 jaar
1
> wat is nieuws?
Nieuws is een gebeurtenis of situatie die: > 1 Afwijkt van de normale situatie > 2 Nog niet of nauwelijks bekend is, die nieuw is > 3 Belangrijk is voor de lezer of kijker > 4 Voelt alsof het dichtbij gebeurd is (in afstand) > 5 Gaat over een actueel thema > 6 Grote gevolgen heeft > 7 Emotie en spanning teweeg brengt bij de lezer of kijker Een beknopte omschrijving van ‘nieuws’ is lastig te geven. Wat voor de een nieuws is, is voor de ander helemaal niet belangrijk. Het nieuws van de dag in Buenos Aires is misschien helemaal geen nieuws in Peking. Omdat er in de wereld voortdurend zoveel gebeurt, kunnen de media onmogelijk alles naar buiten brengen. Daarom hanteren redacties en persbureaus bovenstaande richtlijnen om een snelle selectie in het nieuws te kunnen maken. Een bericht wordt bijvoorbeeld eerder als nieuws bestempeld als het een spannende of totaal nieuwe gebeurtenis betreft of over belangrijke of beroemde mensen gaat.
Soms zijn die richtlijnen voor nieuws zelfs heel specifiek. Branden halen het bij sommige media bijvoorbeeld alleen als er een schade van minstens een miljoen dollar is en verkeersongelukken pas als er doden bij vallen of veel gewonden. De lezer zelf, en dus het medium, is ook een belangrijke factor bij het bepalen van wat nieuws is. Het Financiële Dagblad heeft lezers die bovenmatig geïnteresseerd zijn in economie, en zal daardoor gebeurtenissen in de financiële sector en het bedrijfsleven belangrijker achten dan andere gebeurtenissen. Het Dagblad van het Noorden zal weer groots berichten over het wel of niet doorgaan van een nieuwe spoorlijn naar Leeuwarden of Groningen, omdat dat van belang is voor zijn lezers. In de les voor de leerlingen is onderstaande verduidelijking bij het ‘nieuwslijstje’ opgenomen. > Bij 1: als er gewone dingen gebeuren, is het geen nieuws. Als een belangrijk iemand ziek wordt is dat nieuws omdat hij altijd gezond was (en misschien ook wel vanwege 6 en 7). Als er een hittegolf komt is dat nieuws omdat het normaal niet zo heet is. > Bij 2: iets kan ook nieuws zijn als het al wel lang zo is, maar nog bijna niemand het wist. Als er een nieuwe
planeet ontdekt wordt, of een opgraving wordt gedaan, of bekend wordt dat de president een geheime relatie heeft. > Bij 3: Voor lezers van een financiële krant zijn financiën belangrijk, voor een lezer van een provinciale krant is het nieuws uit de provincie belangrijk. > Bij 4: Hoe dichterbij iets gebeurt, hoe belangrijker we het vinden. Een lugubere regel is: 1 dode dichtbij vinden we net zo belangrijk als 1000 doden een stuk verderop. Voor Brazilianen is nieuws over de Braziliaanse politiek belangrijker dan voor Russen. Russen willen het nieuws lezen over hun eigen politiek. > Bij 5: Als heel veel mensen zich zorgen maken over klimaatverandering, is alles wat daarmee te maken heeft nieuws. Als de werkloosheid stijgt, hebben verhalen die daarmee te maken hebben nieuwswaarde. > Bij 6: Als veel mensen last of plezier van hebben van de gebeurtenis, is het nieuws. Als een fabriek sluit, verliezen veel mensen hun baan. Als er een nieuwe snelweg komt, moeten mensen verhuizen en komen mensen sneller op hun werk. Als er een olieramp gebeurt heeft dat grote gevolgen voor het milieu. > Bij 7: Als de lezer of kijker de hand voor de mond slaat en zegt ‘oh!’, en het wil door vertellen.
> wat is persfotografie? Persfoto’s zijn de foto’s die worden gemaakt door fotojournalisten, volgens de journalistieke codes. Een persfoto laat de werkelijkheid zien, er mag niets aan de foto zijn gemanipuleerd. Een persfotograaf registreert slechts, en onderscheidt zich daarmee van kunst- en reclamefotografen. Een uitzondering hierop vormt het portret. Bij een portret mag de fotograaf wel ingrijpen op de situatie en de geportretteerde neerzetten zoals hij of zij wil. Een persfoto deelt de toestand van de wereld met de kijker, maakt de kijker deelgenoot van de gebeurtenis. Voor veel persfotografen die werken in moeilijke omstandigheden, oorlogsgebieden, hongersnoden, natuurrampen, is hun motivatie: de wereld laten weten wat er gebeurt. Want misschien kan de wereld er dan iets aan doen. Een persfoto laat bijna altijd nieuws zien. Als het niet gaat om ‘hard nieuws’, iets opzienbarends dat recent gebeurd is en waar bijna niemand nog van weet of iets van heeft gezien, heeft de foto waarschijnlijk een onderwerp dat nog bij weinig mensen bekend
2
3
is (de serie van de jongerengevangenis in Sierra Leone is een goed voorbeeld). Dat kan een toestand zijn die misschien al wel lang aan de gang is, maar die bij de lezer of kijker van het medium nog niet of nauwelijks bekend is. Ook kan het zijn dat de foto een onderwerp waar iedereen al bekend mee is op een nieuwe manier laat zien (de serie over de zwanen bijvoorbeeld).
> verantwoordelijkheid persfotograaf Het is de verantwoordelijkheid van de persfotograaf om foto’s te maken en te kiezen die een realistische weergave zijn van het verhaal, zoals ook een schrijvende journalist dat moet doen. Zoals een schrijvende journalist beide kanten van een conflict hoort te beschrijven, moet ook een fotojournalist laten zien er meerdere kanten zijn. Die verantwoordelijkheid neemt toe naarmate er minder (foto)journalisten op locatie zijn. Hij of zij is dan de enige die de wereld moet vertellen wat er gebeurt en de kijker of lezer moet erop kunnen vertrouwen dat de journalist niet partijdig is en hem volledig informeert.
Een fotojournalist moet zelf dus ook steeds kritisch zijn. Want net zoals u liever mooi op de foto staat dan lelijk, wil iedereen dat. En wil iedereen slechte dingen verborgen houden. Of juist anderen zwart maken door leugens te verspreiden. Het gebeurt dat mensen een dramatische toneelspel opvoeren voor fotojournalisten in de hoop dat het in de krant komt en de tegenpartij zo wordt zwart gemaakt. Dan laat de foto niet de werkelijkheid zien, maar een leugen. Het is de verantwoordelijkheid van de persfotograaf om aan te voelen of iets wat hij fotografeert echt is of niet. Daarom moet een persfotograaf zich verdiepen in het gebied waar hij of zij werkt, in de situatie en de mensen.
Zo kan de overheid in de gaten houden in welke zaken ze hun neus steken. Soms worden persfotografen het land weer uitgestuurd, soms worden ze gevangen gezet. Het komt ook voor dat een journalist of een persfotograaf vermoord wordt, omdat ze dingen op het spoor zijn die andere mensen liever verborgen houden. Persvrijheid houdt in dat journalisten en persfotografen verslag kunnen doen van alle belangrijke gebeurtenissen zonder dat ze daarin belemmerd worden, zonder dat ze gevangen worden genomen of vermoord.
> persvrijheid
Het komt regelmatig voor dat een regime of een organisatie niet wil dat er journalisten en persfotografen komen om vast te leggen wat er gebeurt. Vaak zijn ze bang dat er dingen bekend worden waar andere mensen boos over worden, die zich vervolgens met het land of de organisatie gaan bemoeien. In sommige landen moeten persfotografen zich registreren als ze er naar binnen gaan.
Persvrijheid is goed uit te leggen met het verhaal achter bovenstaande iconische foto. In 1989 reisde fotograaf Charlie Cole naar China om verslag te doen van de studentendemonstraties voor democratische hervormingen. De demonstraties werden bloedig neergeslagen door het leger. Cole maakte de beroemde foto van een jongeman die op het plein van de Hemelse Vrede (Tiananmen)
4 tegenover een rij van tanks van het Volksbevrijdingsleger staat. China was in die tijd een heel gesloten land. Het nieuws dat wel naar buiten kwam, was grotendeels afkomstig van de regerende communistische partij. Deze foto veranderde dat.
De foto toonde de wereld de onvrede van het Chinese volk met de situatie in hun land. Cole maakte de foto vanuit een hotelkamer die uitkeek over het plein. Later stormden agenten van de Chinese geheime dienst de kamer binnen en namen Cole’s filmrollen en paspoort in beslag. Cole had het filmpje met de foto’s van de jongen voor de tanks echter in een plastic kokertje in de stortbak van het toilet weten te verstoppen. Hij verstuurde het later naar het persbureau AP en het Amerikaanse tijdschrift Newsweek. Tijdens de opstanden in het MiddenOosten in het voorjaar van 2011 werd het journalisten op sommige plekken moeilijk gemaakt om te werken. Onder hen was een van de winnaars van dit jaar. Marco di Lauro won een prijs met zijn foto van het vlees van gestorven vee in het door droogte geteisterde Niger, de foto is ook op de tentoonstelling te zien. Dit jaar was Di Lauro in Jemen om daar de opstand tegen het regime te verslaan. Net als een paar andere
5
(foto)journalisten werd hij opgepakt, een paar dagen vastgehouden en het land uitgezet.
> kritisch kijken
Media plaatsen foto’s om nieuws te verduidelijken en als bewijs dat iets echt is gebeurd. Maar ze doen het ook om aandacht te trekken of emoties op te roepen. Persfoto’s moeten ons (een deel van) de werkelijkheid tonen. Kranten of tijdschriften moeten er daarom op kunnen vertrouwen dat de foto die zij plaatsen een waarheidsgetrouw beeld van de gebeurtenis schetst. Een journalistiek medium ontleent zijn bestaansrecht tenslotte aan de geloofwaardigheid van het nieuws dat het brengt. Nieuwsmedia maken steeds vaker gebruik van amateurfoto’s bij het brengen van nieuws. Tenslotte hebben steeds meer mensen een camera op zak via hun mobiele telefoon. Getuigen kunnen zo gebeurtenissen meteen vastleggen, vaak nog voordat een fotojournalist ter plekke kan zijn. Persbureaus als Associated Press (AP) en Reuters hebben daarom deals met amateurfotowebsites als iStockphoto of Flickr. Het gebruik van amateurbeelden brengt wel risico’s met zich
mee. Hoe weet een krant of nieuwssite dat de beelden betrouwbaar zijn? Misschien heeft iemand de foto wel in scene gezet om iemand anders zwart te maken. De herkomst van de foto’s moet daarom goed worden gecheckt door de redactie. En zelf moet je ook kritisch kijken: waar zie ik deze foto? Is dat een betrouwbaar medium? Zou deze foto het hele verhaal vertellen, of slechts een deel van het verhaal? Daarom is het ook goed om niet alleen de foto te bekijken, maar om ook goed het onderschrift en het stuk erbij te lezen.
> world press photo
World Press Photo is een onafhankelijke non-profitorganisatie die in 1955 in Nederland is opgericht. Haar belangrijkste doelstelling is om internationaal het werk van professionele persfotografen te steunen en te bevorderen. In de loop van de jaren is World Press Photo uitgegroeid tot een onafhankelijk platform voor fotojournalistiek en de vrije uitwisseling van informatie. Om haar doelstellingen te realiseren organiseert World Press Photo jaarlijks de grootste, meest prestigieuze fotowedstrijd voor persfotografen. Dit jaar hebben 5.691 fotografen uit 125 verschillende landen 108.059
foto’s voorgedragen. Ze werden beoordeeld door een onafhankelijke internationale jury die bestond uit erkende professionals op het gebied van persfotografie. De bekroonde foto’s zijn bijeengebracht in deze reizende expositie, die jaarlijks op ruim 100 locaties in 45 landen door ongeveer 2,5 miljoen mensen wordt bezocht. Het jaarboek waarin alle bekroonde inzendingen worden gepubliceerd, verschijnt jaarlijks in zes talen. Behalve het organiseren van het uitgebreide expositieprogramma houdt World Press Photo ook nauwgezet de ontwikkelingen in de fotojournalistiek bij. In de activiteiten van de organisatie spelen ook educatieve projecten een belangrijke rol. In ontwikkelingslanden worden seminars en workshops georganiseerd, die toegankelijk zijn voor individuele fotografen, fotoagenten en beeldredacteuren. In Nederland wordt de jaarlijkse Joop Swart Masterclass gehouden, die speciaal bestemd is voor getalenteerde fotografen aan het begin van hun carrière. Ze krijgen praktische instructies en professioneel advies van vooraanstaande beroepsfotografen. Op de website van World Press Photo, www.worldpressphoto.org, kunt u alle winnende verhalen in hun totaliteit
vinden, samen met de informatie over fotografen en interviews die met enkele winnaars zijn opgenomen. Bekroonde inzendingen die zijn gewijd aan multimedia-producties, kunnen hier ook worden bekeken, alsook verdere informatie over de organisatie en haar activiteiten.
> de winnende foto
World Press Photo of the Year is het portret dat de Zuid-Afrikaanse Jodi Bieber maakte van de jonge Afghaanse vrouw Bibi Aisha.
> het verhaal van Bibi Aisha De 18-jarige Bibi Aisha werd opzettelijk verminkt, omdat ze was weggelopen van haar echtelijke woning in de Afghaanse provincie Oeroezgan. Ze was op haar twaalfde met haar jongere zus aan de familie van een Talibaanstrijder afgestaan ter beslechting van een geschil volgens de stamgewoonten van de Pasjtoen. Eenmaal geslachtsrijp was ze aan hem uitgehuwelijkt. Omdat haar schoonfamilie haar mishandelde, keerde ze later naar haar ouderlijk huis terug. Op een nacht werd ze daar opgeëist door mannen die haar
6
7
wilden straffen. Ze voerden haar naar een plek in de bergen, waar ze haar op bevel van een Talibaancommandant tegen de grond drukten en de oren en neus afsneden. Volgens de lokale zeden verliest een man zijn gezicht als hij door zijn vrouw schande wordt aangedaan, en deze straf wordt dan ook als een gepaste vergelding gezien. Aisha werd achtergelaten, maar ze werd gered en overgebracht naar een opvanghuis van de hulporganisatie ‘Vrouwen voor Afghaanse Vrouwen’ in Kabul, waar ze werd behandeld en therapie kreeg. Ze is nu in Amerika voor hersteloperaties en verdere begeleiding.
> motivatie van de jury Dit zei de jury over de winnende foto: “Jodi Biebers indringende portret van Bibi Aisha biedt de combinatie van afschrikking en schoonheid. De kracht ervan ligt zowel in de waardigheid van het onderwerp als in de weloverwogen aanpak van de fotografe. Ze werpt niet alleen een licht op Aisha’s geval, maar ook op dat van alle andere vrouwen die worden bedreigd. De jury heeft dit beeld echter niet omwille van een politieke agenda gekozen, maar eenvoudig omdat ze vindt dat het fotografisch
een aansprekend beeld is en waarmaakt wat elke fotograaf nastreeft: de toeschouwer prikkelen om niet alleen over dit ene specifieke beeld na te denken, maar ook te verlangen naar meer informatie en meer inzicht.”
> verhaal achter de foto Jodi Bieber legt, in onderstaand interview met World Press Photo, zelf uit hoe ze de foto maakte. Kun je het verhaal achter de winnende foto beschrijven? “Ik ging in opdracht van het weekblad Time naar Afghanistan om een portret te maken van verschillende vrouwen. De journaliste Aryn Baker had hen al uitgezocht en geïnterviewd, en voor mij een afspraak gemaakt in het opvanghuis van ‘Vrouwen voor Afghaanse Vrouwen’ in Kabul, waar Aisha verbleef. Omdat Aryn me over haar had verteld, besloot ik het interview niet nog eens over te doen. Ik wilde Aisha het trauma besparen om haar ervaringen nog eens te moeten doorleven. Ze zat in een kamertje met slechts een kleed op de vloer en kussens tegen de wand. Ik had alleen mijn camera, een statief en een reflector bij me.
Ik probeerde haar te laten ontspannen door over koetjes en kalfjes te praten, maar toen ik merkte dat dat niet opschoot, legde ik mijn camera een poosje weg. Tijdens het gesprek viel me op dat ze heel mooi was, maar ook heel bedeesd en bedroefd. Wat ze van haar innerlijk liet zien, was echter prachtig, en ik zei toen tegen haar: ‘Je bent echt heel mooi en dat wil ik graag vastleggen, jouw kracht en innerlijke schoonheid. Denk aan iets dat je blij maakt, iets dat je kracht geeft.’ Dat werd de foto. Ik had de blik in haar ogen, de manier waarop ze me aankeek, zelf niet kunnen creëren.” Welk thema snijdt de foto volgens jou aan? “Volgens mij gaat het 100 procent over geweld tegen vrouwen. Misschien werkt het omdat je Aisha eerst als vrouw ziet voordat je haar letsel opmerkt. Als ik haar op een kwetsbare of akelige manier had gefotografeerd, hadden mensen de pagina gewoon omgeslagen en niet gereageerd zoals ze nu doen. Ik denk dat ik deze foto twintig of zelfs tien jaar geleden niet had gemaakt, maar ik ben veranderd als fotograaf. Tegenwoordig geniet ik van de samenwerking met de persoon die ik fotografeer, als dat neerkomt op een gesprek zoals met Aisha, waarbij ik mezelf en mijn overtuigingen enigszins kan inbrengen zonder onzichtbaar te hoeven blijven.”
Hoe is je belangstelling voor fotografie ontstaan? “Dat ging niet vanzelf. In Zuid-Afrika werd je op school in een academische of een sportieve richting gestuurd. De creatieve kant kwam niet aan bod. Na mijn eindexamen vond ik direct werk in marketing – ik werkte overdag en studeerde ’s avonds. Ik had heel jong al een verantwoordelijke functie, maar toen besloot ik dat ik er een tijdje tussenuit moest en ik nam tien maanden vrij om door Turkije, Egypte en Europa te reizen. Mijn vader gaf me zijn oude camera mee en in plaats van een dagboek bij te houden maakte ik heel slechte foto’s. Maar de camera bleek me op het lijf geschreven. Eenmaal weer thuis werd ze voor mij het instrument om een Zuid-Afrika te verkennen dat ik nog niet had ervaren, een persoonlijke aanpak waarmee ik ons land echt leerde kennen.”
Hoe maakte je de overstap naar fotojournalistiek? “Na mijn terugkomst in Zuid-Afrika werkte ik in de reclame. Op een dag zag ik een folder van een fotoworkshop van Market Theatre in Johannesburg en ik dacht: Perfect! Overdag werken, en me na kantoortijd bezighouden met wat me echt boeit.
8
9
Begin jaren negentig maakte ZuidAfrika historisch een belangrijke tijd door. Ik ging vrijwel elk vrij moment naar townships en fotografeerde marsen en demonstraties. Ik legde mijn portfolio aan chef-fotografie Ken Oosterbroek van het dagblad The Star voor en hij bood me een stageplaats aan. Ik gaf een carrière in de reclame dus op voor een aanstelling van slechts drie maanden bij The Star. Op de derde dag stond ik op de voorpagina. Toen was er geen weg meer terug.” Wat inspireert je als fotografe? “Heel veel. De geschiedenis van mijn land; een momentopname daaruit; fragmenten uit mijn eigen leven. De motivatie achter mijn boeken verschilt per boek. Ik beweeg me nu vooral in de wereld van bladen en galeries. Mijn werk heeft een artistieke en een journalistieke kant, maar vooral ben ik een verhalenvertelster – zelfs uit een project als Real Beauty [foto’s van vrouwen die mooi zijn, maar niet per se op de gebruikelijke wijze] spreekt een bepaald bewustzijn. Het behandelt serieuze thema’s.”
10
Fotocredits: > Jodi Bieber Zuid-Afrika, Institute for Artist Management/ Goodman Gallery voor Time World Press Photo van het Jaar 2010 > Charlie Cole USA, Newsweek World Press Photo van het Jaar 1989 Colofon:
World Press Photo Jacob Obrechtstraat 26 1071 km Amsterdam Nederland Telefoon: +31 (0)20 676 60 96 Fax: +31 (0)20 676 44 71
[email protected] www.worldpressphoto.org
© 2011 World Press Photo Wijzigingen voorbehouden. Samenstelling & tekst: Liedewij Loorbach Ontwerp: Karen Drost Advies: Micaela Pereira en Kari Lundelin Mede tot stand gekomen met behulp van:
