DIT IS EEN BIJLAGE BIJ DAGBLAD DE TELEGRAAF. DE INHOUD VAN DEZE BIJLAGE VALT NIET ONDER DE HOOFDREDACTIONELE VERANTWOORDELIJKHEID

DIT IS EEN BIJLAGE BIJ DAGBLAD DE TELEGRAAF. DE INHOUD VAN DEZE BIJLAGE VALT NIET ONDER DE HOOFDREDACTIONELE VERANTWOORDELIJKHEID.

ICT Ontwikkelingen bieden de zorg vele voordelen

Telecardiologie Hartpatiënt heeft baat bij moderne ICD-systemen

Operaties Kortere behandelingen met hetzelfde resultaat

INNOVATIE IN DE ZORG

Nr. 1 / februari 2010

5

MEER RUIMTE VOOR HET INDIVIDU

FOTO: SANDER KWAKERNAAK

TIPS

“We willen mensen zo lang mogelijk gezond houden. Innovatie is daarom gewenst”, zegt Jos Werner, o.a. lid van de commissie van VWS. DNA Beter afgestemd medicijngebruik door uitlezen genenprofiel

17 m a a r t 2 0 10

Revalidatie Zwitserland goede plek om luchtwegen tot rust te brengen

d e Ve r e e n i g i n g t e N i j m e g e n

2 · februari 2010

Challenges de uitdaging Voor hoogwaardige zorg is innovatie nodig. Luc Knaven, woordvoerder van FHI, Nederlandse brancheorganisatie voor Medische Technologie, legt uit waarom dit zo belangrijk is.

Wij raden aan Esther Vergeer Vijfvoudig paralympisch kampioen rolstoeltennis

‘Innovaties dienen het welzijn van de patiënt’

D

e kosten van zorg lopen door de vergrijzing steeds meer op. Daarnaast ontstaat er een groot tekort aan personeel. Door slim te investeren in medische technologie en ICT kunnen we een belangrijk deel van deze problemen oplossen. In tegenstelling tot een jaar of zes geleden is het nu bijvoorbeeld mogelijk om met CT-scanners ook de werking van het hart in beweging en tijd te zien. Dat maakt het onderzoek eenvoudiger en minder belastend voor de patiënt.Een ander voorbeeld is de ultrasound scanner, waarmee echo’s worden gemaakt. Tien jaar geleden werd deze maar in een paar disciplines gebruikt, zoals gynaecologie, radiologie en cardiologie.Tal van innovaties hebben ervoor gezorgd dat we ze nu bij vrijwel elk specialisme kunnen inzetten.

Duidelijk doel

Door innovatie van techniek zijn we steeds meer in staat om behandelingen individueel op de patiënt af te stemmen. Door heel precies te diagnosticeren, te meten en te monitoren kunnen we in toenemende

mate een op de patiënt toegesneden behandelprogramma maken. Het is steeds meer mogelijk om maatwerk te leveren, ook thuis. Wat dat betreft is telemonitoring een erg interessante en innovatieve ontwikkeling. Bij bijvoorbeeld nieuwe pacemakers kan een arts op afstand gegevens uitlezen. Zo hoeven patiënten minder vaak voor medische check ups naar het ziekenhuis. Ook groeien de ontwikkeling van apparatuur en die van geneesmiddelen steeds meer naar elkaar toe. Een voorbeeld daarvan zijn Drug Eluting Stents (DES). Vernauwingen van de kransslagaders worden steeds minder behandeld met klassieke openhartchirurgie, maar via een buisje dat via de lies of de arm wordt ingebracht. Met een klein ballonnetje maakt de chirurg de vernauwing open en plaatst hij een metalen veertje (stent) dat voorkomt dat de kransslagader weer dichtklapt.Om te voorkomen dat er opnieuw vernauwing optreedt, worden deze stents steeds vaker voorzien van een specifiek geneesmiddel. Ten onrechte ziet men innovaties in de medische wereld vaak als kostenpost. Van de 65 tot 70 miljard die we jaarlijks uitgeven aan zorg in Ne-

Luc Knaven Woordvoerder van FHI, Nederlandse brancheorganisatie voor Medische Technologie

“Als patiënten door de inzet van medische technologie beter en sneller geholpen worden, zijn ze weer eerder terug in het arbeidsproces.”

derland, gaat maar 1,7 procent naar medische apparatuur. En dat terwijl we met innovaties vaak juist geld besparen. Met nieuwe innovaties behalen we belangrijke efficiencybesparingen in het ziekenhuis, maar besparingen kunnen ook doorwerken buiten het ziekenhuis. Als patiënten door de inzet van medische technologie beter en sneller geholpen worden, zijn ze weer eerder terug in het arbeidsproces. Dat levert geld op. Bij de beoordeling van innovaties zou men dan ook meer naar de opbrengsten in de hele keten moeten kijken.

Toepassing

Aan ontwikkelingen geen gebrek in Nederland. Alleen qua toepassing lopen we achter. Het duurt erg lang voordat nieuwe medische technologie toegepast wordt. Dat is vaak een bureaucratisch geheel. Het is belangrijk om te zorgen voor een goede voedingsbodem. Innoveren is belangrijk en het doel is duidelijk: innovaties dienen het welzijn van de patiënt. Een diagnose is sneller te stellen, ziektes zijn beter te behandelen en nieuwe innovaties brengen steeds vaker met zich mee dat onderzoeken of operaties veel minder belastend zijn voor de patiënt.

Pagina 16

“Zonder rolstoel kan ik me niet voortbewegen. Ik heb een rolstoel nodig, zowel voor het dagelijkse leven als tijdens het sporten. Waar anderen ook op spelen, ik weet wat ik heb en ik heb vertrouwen in mijn materiaal.”

We make our readers succeed! innovatie in de zorg eerste editie, februari 2010 Country Manager: Kristiina Kansen Editorial Manager: Birte van Ouwerkerk Business Development Manager: Marc Reineman Sub-editors: Amber van Delft Colin Wilson Project Manager: Stéphanie Haarsma Telefoon: 020-7077010 E-mail: [email protected] Gedistribueerd met : De Telegraaf, februari 2010 Drukkerij: Wegener NieuwsDruk Mediaplanet contact informatie: Telefoon: 020-7077000 Fax: 020-7077099 E-mail: [email protected] Dit is een bijlage bij dagblad De Telegraaf. De inhoud van deze bijlage valt niet onder de hoofdredactionele verantwoordelijkheid

Mediaplanet ontwikkelt hoogwaardige bijlagen die zich richten op een specifiek thema en de daarbij behorende doelgroep. Zo brengen wij lezer en adverteerder dichter bij elkaar.

http://www.zorg-en-ict.nl/innovatie 30 maart t/m 1 april 2010 Jaarbeurs Utrecht

Equip Medikey BV presenteert haar nieuwe logo G VIA OEGAN innovatie T S I T l/ GRA n-ict.n .zorg-e www

http://

Op de hoogte zijn van de laatste ontwikkelingen over ICT in de zorg?

DSSH-Congres • Domotica Paviljoen • Netwerkterras • IHE-Paviljoen • zo’n 160 exposanten • XML-Congres • Praktijktheaters Mediapartners:

Zilveren Sponsors:

Voor informatie over de nieuwe ruggenprik bezoek onze website www.equip.nl

ALTIJD EXTrA VOOrDELIG!

De missie van het Estella Kinderfonds zieke kinderen helpen Zieke kinderen helpen, met name in ontwikkelingslanden. Deze uiterst kwetsbare bevolkingsgroep willen wij met onze steun meer kans geven om te leven en te overleven. Door een open oog en oor te hebben voor de dringend noodzakelijke behoeften van zieke kinderen, kunnen wij hen vanuit onze krachtige positie helpen. Op hun beurt kunnen deze kinderen in hun omgeving bijdragen aan een betere samenleving. Wij garanderen: • professionele en zakelijke aanpak • maximale bijdrage aan het doel • minimale overheadkosten • transparantie voor alle betrokkenen; donateurs, ontvangers en organisatoren. Een van de projecten:

Wat heeft het kinderleukemiecentrum van Yogyakarta op korte termijn nodig? Nieuwbouw van een kliniek met 40 bedden. Op dit moment worden kinderen met kanker verpleegd tussen andere kinderen met infectie ziekten. Het risico dat kinderen met chemotherapie lopen om door een infectie te overlijden is in Indonesië groot. Verder loopt de behandeling soms vertraging op omdat de kinderkliniek vol is. En dat is heel schadelijk voor de behandelings resultaten. Een nieuwe kliniek is dringend nodig om kinderen met kanker verantwoord te kunnen verplegen. Voor nieuwbouw is Euro 300,000 nodig, waarvan het Estellafonds Euro 165,000 voor haar rekening wil nemen. De nieuwbouw vordert intussen gestaag. De opening is voorzien in maart 2010.

www.estellafonds.nl

DIABETES VOORDEEL DIABETES VOORDEEL DIABETES VOORDEEL DIABETES VOORDEEL Alle teststrips €29,95 LifeScan OneTouch Ultra LifeScan OneTouch GlucoTouch LifeScan OneTouch Vita Accu-Chek Sensor Comfort Accu-Chek Compact Accu-Chek Aviva FreeStyle Freestyle Lite Precision Xtra Plus Bayer Ascensia Autodisc Bayer Ascensia Elite Bayer Ascensia Contour Menarini Glucocard Memory Menarini X-sensor

...en natuurlijk ook lancetten, pennaalden, infuussets, etc met de hoogste kortingen! Cinnulin PF kaneelcapsules 120 stuks €22,50 rechtstreekse verrekening mogelijk met meerdere zorgverzekeraars!

www.diabetesvoordeel.nl

Giften zijn welkom op bankrekeningnummer: 59.48.24.168 t.n.v. Stichting Estella Fonds te Ermelo.Het Estella Fonds heeft het CBF en ANBI keurmerk

Tel. 070 - 325 77 15

(advertorial)

ʻWe denken vanuit het perspectief van de patiëntʼ ʻNiet op de wachtlijst voor een MRI-scan, wel in één dag een complete diagnose en een behandelplan.ʼ Bij Mediferia, polikliniek voor bewegingsklachten in Amersfoort, wordt iedereen snel geholpen. ʻWe zijn een ʻanderhalve lijn zorgaanbiederʼ. Dat wil zeggen: we combineren de zorg uit de eerste lijn met de diagnostiek uit de tweedelijnszorg,ʼ vertelt directeur Frank van Ham. ʻIn onze multidisciplinaire polikliniek werken manueel therapeuten nauw samen met radiologen, orthopedische en neurologische specialisten. Daarbij beschikken we over hoogwaardige MRI-scans.ʼ Voor het MRI-onderzoek wordt bij Mediferia gebruik gemaakt van de Open-MRI. Van Ham: ʻMensen hoeven bij ons niet in een tunneltje te liggen. De OpenMRI bestaat uit twee schijven waar mensen ʻvrijʼ tussen liggen. Dat kan een uitkomst bieden voor mensen die claustrofobisch of zwaarlijvig zijn.ʼ In de polikliniek kunnen patiënten zonder wachttijden terecht voor poliklinische spreekuren en voor losse MRI onderzoeken. ʻWij kunnen zo efficiënt zijn omdat we de zorg anders hebben ingericht,ʼ meent Van Ham. ʻDaardoor zijn we in staat een complete diagnose en behandelplan te leveren in één dag. We zijn geen op zich zelfstaande zorgaanbieder. Al onze specialisten zijn tevens werkzaam in ziekenhuizen. De diagnosebehandelingcombinatie (DBC) is precies hetzelfde als in een ziekenhuis, maar de maatschappelijke kosten zijn lager. Iemand kan sneller in het arbeidsproces terugkeren als er sneller een diagnose en behandelplan ligt. Bij ons kan de patiënt de route in één keer doorlopen. Mocht een operatie noodzakelijk zijn, dan bemiddelen wij snelle toegang tot één van de ziekenhuizen en klinieken waarmee wij samenwerken. We denken vanuit het perspectief van de patiënt en niet vanuit de agenda van een afdeling.ʼ Dr. Jelle de Kruijk is neuroloog in de Tergooiziekenhuizen. Daarnaast is hij een van de medisch specialisten van Mediferia. ʻWe zien over het algemeen mensen die pijn hebben en zich zorgen maken. Ze weten niet wat ze wel en niet kunnen doen. Er wordt vaak een diag-

nose gesteld die geen ernstige gevolgen heeft voor de toekomst, maar waarbij de pijn en onzekerheid wel een grote impact op het dagelijks leven heeft. Het wordt als prettig ervaren als die onzekerheid snel wordt weggenomen.ʼ De Kruijk vindt het belangrijk dat de polikliniek een normale lijn heeft met reguliere ziekenhuizen. ʻAls uit het onderzoek blijkt dat er bijvoorbeeld iets kwaadaardigs in het spel is, moet iemand snel in de reguliere zorg terecht komen. Bij een geïsoleerd centrum kan die keten worden afgekapt.ʼ Een leuke afwisseling, noemt De Kruijk zijn werkzaamheden voor de polikliniek. ʻDe samenwerking met de manueeltherapeuten kan heel waardevol zijn. Zeker voor klachten waarvan blijkt dat het niet een neurologische aandoening betreft. De manueel therapeut van de polikliniek richt zich vooral op goede adviezen over oefentherapie. Maar hij fungeert niet alleen als therapeut maar ook als casemanager en begeleidt patiënten op de onderzoeksdag van het begin tot het eind. De manueel therapeut doet het eerste onderzoek en brengt de klacht goed in kaart. Daarnaast is dezelfde therapeut als casemanager aanwezig bij vervolgonderzoeken en tijdens het consult bij de orthopeed of neuroloog. ʻDe casemanager zorgt ervoor dat de diagnose en het behandelplan duidelijk aan de patiënt worden uitgelegd,ʼ vertelt coördinator spreekuren, Martine Jörg. ʻOok neemt de casemanager werk uit handen van de specialisten, zoals administratieve taken of het regelen van een telefonische overdracht. Op die manier kunnen we de medische specialisten in een kortere tijd beter inzetten.ʼ

Voor meer informatie kunt u onze website bezoeken op: www.mediferia.nl

4 · februari 2010

nieuws

Health Valley: wereldwijd kennisgebied in Oost-Nederland

■■Vraag: Wat is het meest kansrijke gebied van Nederland in de medisch-technologische sector? ■■Antwoord: In Oost-Nederland ontstaat een unieke regio van bedrijven en kennisinstellingen.

Rond universiteiten bevindt zich doorgaans een grote variëteit aan ondernemende kennisinstellingen en innovatieve bedrijvigheid. In het geval van de Radboud Universiteit in Nijmegen zijn dat met name instellingen die zich richten op gezondheidszorg. Met een prachtig klimaat voor ondernemers, zeker in de kenniseconomie die Nederland zo graag wil zijn. Maar het ‘vermarkten’ van ideeën, kennis en nieuwe producten is makkelijker gezegd dan gedaan. Om dit te bewerkstelligen ontstond in 2004 Health Valley, een initiatief van meerdere partijen om in OostNederland de regio te ontwikkelen en een omgeving te creëren waarin bedrijven en instellingen innovatief en met succes kunnen werken.

Aanjager van innovatie

“Op het gebied van medische technologie en de ontwikkeling van geneeskunde is dit het meest kansrijke gebied van Nederland. In samenwerking met de universiteiten van Wageningen en Twente en de bedrijven daar, en hopelijk straks ook Eindhoven, komt er een kennisregio

“Het middenen kleinbedrijf heeft ons erg nodig. Innovatie zit niet alleen bij grote bedrijven.” tot stand die wereldwijd zijn gelijke niet kent”, zegt Jos Werner, voorzitter van Health Valley. “Wageningen is de Food Valley, De Universiteit van Twente de Technology Valley en met de Health Valley in Nijmegen jagen we samen de innovatie aan.” Met de kennis uit de Radboud Universiteit en het Universitair Medisch Centrum gaat Health Valley de markt op en koppelt deze aan bedrijven die de ideeën kunnen omzetten naar producten die te vermarkten zijn. ‘Van kennis naar cash’, noemt Werner het. Er liggen grote mogelijkheden voor de medische en zorgsector. “We hebben te maken met een vergrijzende bevolking en een toenemend aantal chronisch zieken. We willen mensen zo lang mogelijk gezond houden. Innovatie is daarom gewenst.” Health Valley zet nu stappen om de kennis in de regio, zoals nanotechnologie en moleculaire biologie, te verbinden met bedrijven die daarin actief zijn.

“De eerste twee jaar, de opstartfase, waren nog niet zo vruchtbaar. Daarna begon het netwerk zijn vruchten af te werpen. We zijn erg gesteund door de Provincie en het Ministerie van Economische Zaken met hun programma ‘Pieken in de Delta’ voor de ontsluiting van kennis van de universiteit en bedrijven.”

Projecten

Op dit moment zijn er veertig lopende projecten waaraan Health Valley zijn bijdrage levert, zoals nanoverstuivers voor astmapatiënten, robotarmen, electronische informatieondersteuning voor autisten, een chip die bloedwaarden meet en nieuwe operatietechnieken. Nog eens zestig voorstellen zijn in behandeling. “Een heleboel mensen die iets uitvinden zijn vaak niet zelf ook de ondernemer die het op de markt kan brengen.Daarom brengen wij ze gericht bij elkaar. Het midden- en kleinbedrijf bijvoorbeeld, heeft ons erg nodig. Innovatie zit niet alleen bij grote bedrijven.” De totale omzet van Health Valley is nu ruim 80 miljoen euro. “We zijn echt gaan draaien”, zegt Werner. “Maar we willen naar de toekomst toe nog groter worden. Met name richting Eindhoven, met de Technische Universiteit en een bedrijf als Philips en bijvoorbeeld in Oss met Merck, Sharp & Dohme (Organon, red.) zien we grote kansen. Beide bedrijven hebben een enorm ontwikkelingspotentieel. We kunnen dan een agglomeratie, een kenniscluster vormen die uniek is in de wereld.”

Indes

samenwerkingsverbanden Verschillende succesvolle samenwerkingsverbanden zijn opgezet met behulp van Health Valley. Vooruitstrevende medische technologie waarvan de verwachtingen hooggespannen zijn: ■■ Nanoverstuivers: Nano-onderszoekers van de Universiteit Twente zijn in contact gekomen met het Universiteit Medisch Centrum Radboud (UMCR) en een geneesmiddelenproducent. Zij werken samen aan een nanoverstuiver die vele malen effectiever is dan de bestaande verstuivers. ■■ Robotarm: Een kunstarm die

reageert op prikkels van zenuwuiteinden en hersenactiviteit. Science-fiction? Absoluut niet. De ontwikkeling komt uit het hersenonderzoek en nu maken verschillende partijen de mogelijkheden om een robotarm te prikkelen met deze signalen. ■■ Bloedwaardenchip: Een miniscuul apparaatje dat in het lichaam zit. Het is aangesloten op het bloed en meet waarden. Deze kan het ook doorsturen, waardoor er straks sprake is van een 24-uurs-monitoring van functies. Zeer interessant voor bijvoorbeeld diabetici. Het is zelfs mogelijk om de chip in aansluiting te brengen met een insuline-infuus.

Een bedrijf dat nu al profiteert van het bestaande kenniscluster is het Twentse Indes, een ontwikkelingsbedrijf in de medische sector.“Health Valley helpt ons in de regio door ondersteuning en het aangaan van verbanden met andere partijen”, zegt directeur Henk Janssen. “Wij zijn heel actief bezig met het active assistive devices, apparaten die ik altijd vergelijk met een elektrische fiets. Een stukje menskracht en hulp van een elektromotor. Het afgelopen jaar hebben we een tillift met elektronische sensoren op de markt gebracht en we zijn nu bezig met een rolstoel die deze technologie gebruikt. Het is fijn als je ontwikkeling vanuit een medisch inzicht sturing heeft. We zijn op zoek naar een onderscheidend product en een regionale focus waarin we een technologische focus opbouwen. Health Valley neemt ons daarin veel werk uit handen.”

!

Meer informatie: www.health-valley.nl koos plegt [email protected]

‘Patiënten zijn ■■Vraag: Hoe kunnen digitale poli’s juist voor meer menselijkheid zorgen bij zorginstellingen? ■■Antwoord: Omdat patiënten zelf de resultaten al hebben gezien, is er ruimte voor meer persoonlijke gesprekken.

casus Het Universitair Medisch Centrum St Radboud in Nijmegen ondergaat een grootscheepse organisatieverandering. Onderdeel daarvan zijn de zogenoemde reshape-activiteiten, waarover het ziekenhuis op 17 maart samen met Health Valley een congres houdt. Het alomvattende idee erachter: mét de patiënt en rondom de patiënt. “Wij willen de patiënt heel nadrukkelijk deel van het behandel-

team laten worden”, zegt professor Melvin Samsom, lid van de Raad van Bestuur van het UMC St Radboud. Daarmee komt het ziekenhuis tegemoet aan de wens van veel patiënten. “We deden het helemaal niet goed; de zorg hield te weinig rekening met wat de patiënt belangrijk vindt”, zegt Samsoms collega professor Jan Kremer. “Er klonk een schreeuw om betrokkenheid.” Die hebben de patiënten gekregen. Samsom: “We betrekken hen meer en meer bij het diagnosticeren en het uiteindelijke behandelproces. Dat komt de kwaliteit van de zorgverlening ten goede.”

Verbetering kwaliteit

De interpretatie van de patiënt van de klachten, diagnose en resultaten helpt de zorgverlenerbij bij zijn werk.

FEBRUARI 2010 · 5

1 TIP

WEES BETROKKEN

KORT BERICHT AANPAK

Zorgnetwerk helpt Parkinsonpatiënten Parkinson is een complexe ziekte die veel neurologische systemen aantast. En dat gaat dan om essentiele zaken die juist belangrijk zijn voor de menswaardigheid. Volgens neuroloog prof. dr. Bas Bloem helpt ketenzorg de kwaliteit van het leven van de patiënt te optimaliseren. Parkinson is complex omdat het een progressieve ziekte is die hele grote delen van de hersenen aantast. “Het tast essentiële zaken voor de menswaardigheid aan”, legt Bloem uit. “Iedereen kent het trillen en de stijfheid die de ziekte kenmerkt, maar patiënten met Parkinson krijgen ook moeite met slapen, plassen en hun ontlasting. Zelfs de seksualiteit kan een probleem worden.”

Multidisciplinair

Naast medicatie en operaties in de hersenen is de multidisciplinaire aanpak een vorm om patiënten met Parkinson te behandelen. “Het grootste probleem was echter dat er geen richtlijnen waren voor welke zorgaanbieder wat doet. Als een patiënt verwezen werd, kwam hij terecht bij iemand die niet echt wist wat Parkinson is. Het gevolg was dat geen enkele zorgaanbieder voldoende over Parkinson wist en geen patiënt echt efficiënt geholpen kon worden. Bovendien was de onderlinge communicatie tussen de disciplines een groot probleem.”

Keten

DOEL Voorzitter Jos Werner: “We zijn op zoek naar een onderscheidend product en een regionale focus waarin we een technologische focus opbouwen.” FOTO’S: SANDER KWAKERNAAK

de motor van de innovatie’ Melvin Samsom Lid van de Raad van Bestuur van het UMC St Radboud

keling van zorg 2.0, wat staat voor een nieuwe verhouding tussen zorgverlener en patiënt. Deze verhouding vloeit voort uit de mogelijkheden van internet en het toenemende zelfbewustzijn van de patiënt.

Zorg 2.0 Jan Kremer Lid van de Raad van Bestuur van het UMC St Radboud

“In combinatie met een intensievere communicatie tussen arts en patiënt verbetert dit de kwaliteit van de zorgverlening”,zegt Samsom.Het UMC St Radboud loopt voorop in de ontwik-

Digitale poli’s zijn hét bewijs van de werking van zorg 2.0. In 2003 startte het toenmalige Radboud Ziekenhuis al met een digitale IVF-poli. Inmiddels zijn al diverse andere poli’s gereed en online, terwijl verschillende andere poli’s in de startblokken staan. Het medisch centrum begint met tien digitale poli’s, waarna het aantal langzaam wordt uitgebreid. Op deze digitale poli’s vinden patiënten algemene informatie, kunnen zij hun eigen medisch dossier inzien en

kunnen zij communiceren. Niet alleen met het ziekenhuis, maar ook onderling, door middel van een forum en chatmogelijkheden.

Menselijkheid terug

De IVF-poli werkt heel goed. 95 procent van de patiënten maakt er gebruik van. “Patiënten zijn de motor van de innovatie”, zegt Kremer. Angst voor het onpersoonlijk worden van de zorg is ongegrond, weet de professor. Sterker nog: “Je ziet de menselijkheid ermee terugkomen. Omdat de patiënten de uitslagen al van internet hebben gehaald, kunnen ze met de dokter tot diepere gesprekken komen.” Andere voorbeelden van zorg 2.0 zijn het Parkinson-netwerk, een intensieve samenwerking tussen Par-

kinson-neurologen, de patiëntenvereniging en een aantal andere zorgverleners, en videoconferencing, waarbij de patiënt en de huisarts samen met een specialist praten. De ondersteuning door ICT in het Radboud komt de kwaliteit van de dienstverlening ten goede. Denk behalve aan de digitale poli’s ook aan het elektronisch voorschrijven van medicijnen.Dat maakt de zorginstelling efficiënter en doelmatiger,onder meer doordat vervolgstappen sneller op elkaar worden afgestemd. De kosten per behandeling dalen. Een welkome zaak, zeker in het licht van de vergrijzing en de alsmaar toenemende zorgvraag.

Voor die problemen is er een zorgnetwerk opgezet, het ParkinsonNet. “Per regio hebben we een groepje fysiotherapeuten, ergotherapeuten en logopedisten opgeleid volgens recent door ons ontwikkelde richtlijnen. Wij hebben deze experts vervolgens zichtbaar gemaakt, met behulp van folders en internet. Dat levert gerichte verwijzingen op en daarmee krijgen bijvoorbeeld fysiotherapeuten in plaats van drie, maar liefst tien patiënten. Daardoor stijgt de expertise en de kwaliteit van de zorg. Een goede communicatie is mogelijk door middel van ICT, maar ook door landelijke symposia te organiseren waar de zorgaanbieders elkaar daadwerkelijk ontmoeten.” Er zijn inmiddels ruim 60 regionale ParkinsonNet netwerken die samen zo’n 80 procent van Nederland bestrijken.

Kostenbesparing

Opvallend is ook de besparing in kosten. “Dat was nooit de bedoeling van onze aanpak, maar het viel wel heel erg op. De kosten namen per patiënt met maar liefst 1400 euro per jaar af.Er zijn minder opnames voor revalidatie nodig en minder patiënten kiezen voor een dure thuiszorg.” MARION VAN HOOREN

DENNIS MENSINK [email protected]

[email protected]

NIEUWE FRISSE GLUCOSE TABLETTEN

RESHAPE 2010

Nu krij g bij a baar l le apo the ken ver

INJECTIE 2.0 VOOR DE ZORG

WOENSDAG 17 MAART VAN 8.30 TOT 17.00 UUR

GlucoTabs bevat 4 gram snelwerkende glucose per tablet. Door het handige meeneembuisje heeft u altijd 10 verse tabletten bij de hand.

CONCERTGEBOUW DE VEREENIGING, NIJMEGEN

Voor navulling is er natuurlijk de navulpot met 50 tabletten

“Zorgprofessionals

GlucoTabs.

ontdekken de kracht van de patiënt: de patiënt centraal is geen kreet voor de www.glucotabs.nl

toekomst maar de werkelijkheid.”

ld ge

zi

-n

50 39

15

2,

46

51 12

r. 1

www.glucotabs.nl

SPREKERS ¬ Valerie Frissen (Erasmus Universiteit Rotterdam) de sociale gevolgen van eHealth ¬ Melvin Samsom (UMC St Radboud) - digitale poli’s en digitale patiëntomgevingen van het UMC St Radboud ¬ Lucien Engelen (UMC St Radboud) - eHealth in perspectief: What’s next?

WAARDEBON WAARDEBON WAARDEBON WAARDEBON

2-

20

10

G

ee

m

-1

Lever deze waardebon in bij uw apotheek en ontvang bij aankoop van een navulpot GlucoTabs (50 tabletten) een meeneembuisje (10 tabletten) twv €1,75 gratis.

ig

t/m

ZorgTotaal

31

Gedistribueerd door

ne

R

em

bu

AT I

is

S

je

57

Verkrijgbaar in het handige meeneembuisje en de navulpot

Op 17 maart 2010 vindt de derde editie van REshape plaats. Hét congres voor patiëntenverenigingen, zorgprofessionals en zorgverzekeraars om kennis op te doen en delen over zorg 2.0, eHealth, het verhogen van de actieve deelname van de patiënt, zorg en internet. REshape is een initiatief van het UMC St Radboud dat de wereld van de zorg en eHealth bijeen brengt.

VOLG RESHAPE Via www.twitter.com/reshape of www.twitter.com/umcn. Zoek 17 maart op #reshape2010 en u blijft op de hoogte. Inschrijven (vóór 15 maart) op

www.reshape2010.nl

Gedistribueerd door ZorgTotaal

(advertorial) drs. j.h. (josephine) colijn algemeen directeur akkermans van elten

‘Met hart en ziel besturen is niet zonder risico’

Bestuurders kwetsBaar voor aansprakelijkheidsclaiMs Als bestuurder van een BV, NV, stichting of vereniging zet u zich met hart en ziel in. Maar weet u dat uw eigen portemonnee ook deel van de inzet kan worden? Steeds vaker worden bestuurders persoonlijk aansprakelijk gesteld voor fouten. Van zichzelf, én van hun medebestuurders. in principe worden bij een Bv, nv, stichting en vereniging bij problemen niet de bestuurders, maar de rechtspersonen aansprakelijk gesteld. toch kan de aansprakelijkheid bij bestuursfouten ook bij de bestuurders zelf terecht komen. ‘Mensen die worden benaderd voor een bestuursfunctie storten zich daar negen van de tien keer vol overgave op’, zegt josephine colijn, algemeen directeur bij akkermans van elten. ‘Maar in hun enthousiasme realiseren ze zich niet dat ze in sommige gevallen ook met hun privévermogen aansprakelijk kunnen zijn.’

‘aansprakelijkheid bestuurders neemt nog steeds toe’ risicobeheersing het assurantieadviesbureau akkermans van elten heeft een ruime expertise

ontwikkeld op het gebied van bestuurdersaansprakelijkheid. het bedrijf is één van de grotere spelers in de verzekeringsmarkt voor (zorg)instellingen en lifesciences. naast het verzekeren van medische- en beroepsaansprakelijkheid bouwde het bureau veel ervaring met aansprakelijkheidsverzekeringen voor bestuurders op. akkermans van elten brengt de risico’s voor bestuurders van zorginstellingen, bedrijven, stichtingen en verenigingen in kaart en biedt oplossingen om die risico’s te beheersen. tom ikink van akkermans van elten vertelt: ‘veel bestuurders, commissarissen en toezichthouders ontbreekt het aan “awareness“ op dit vlak. Ze beseffen dat ze aansprakelijk gesteld kunnen worden als ze zèlf fouten maken. Maar dat “collegiaal bestuur“ betekent dat ze ook persoonlijk aangesproken kunnen worden door een misser van een collega, daar zijn maar weinig bestuurders van op de hoogte.’ verwijtbare fouten het Burgerlijk wetboek (artikel 2:9) legt vast dat een bestuurder persoonlijk aansprakelijk is wanneer die geen ‘behoorlijk bestuur’ voert. hij maakt dan ‘verwijtbare fouten’. het normale ondernemersrisico valt hier niet onder. de aansprakelijkheid treft

‘aantoonbare verwijten, dáár draait het om bij bestuurdersaansprakelijkheid’ de bestuurder ook niet als hij naar behoren functioneerde. josephine colijn: ‘de bestuurder heeft echter een groot probleem wanneer bewezen kan worden dat een bestuurder bijvoorbeeld, toen hij een deal sloot, redelijkerwijs al had kunnen of moeten weten dat de Bv niet aan de verplichtingen kon voldoen, waardoor een crediteur naderhand naar de centen kan fluiten’. een ander voorbeeld is het maken van verkeerde fiscale inschattingen. Als bestuurder probeert u zulke fouten te voorkomen. Bij verantwoordelijkheid hoort echter altijd een risico. niet voor niets bieden instellingen steeds vaker de bestuurdersaansprakelijkheidsverzekering aan als aantrekkelijke secundaire arbeidsvoorwaarde voor potentiële bestuurders. Bent u zelf bestuurder en wilt u weten hoe het met úw aansprakelijkheid is gesteld? de professionals van akkermans van elten kunnen u er alles over vertellen. kijk voor meer informatie op www.akkermansvanelten.nl

(advertorial)

Hoe Twente de nano-wereld verovert Een pleister die aanvoelt als een stukje schuurpapier om een vaccin toe te dienen, een vruchtbaarheidschip waarmee mannen thuis de kwaliteit van hun sperma kunnen meten of een mobiel apparaat dat binnen enkele minuten kan detecteren of iemand besmet is met een virus. Het is slechts een handjevol voorbeelden van producten die ontwikkeld kunnen worden dankzij de unieke kennis en infrastructuur van MESA+. Het onderzoeksinstituut op het gebied van nanotechnologie van de Universiteit Twente timmert hard aan de weg. ‘Het mooie van MESA+ is dat er een goed model is gecreëerd voor de overgang van wetenschap naar nieuwe producten,’ vertelt hoogleraar prof. dr. ir. Albert van den Berg. Met 500 mensen is MESA+ een van ‘s werelds grootste nanotechnologie instituten. MESA+ combineert excellent internationaal wetenschappelijk onderzoek en unieke onderzoeksfaciliteiten met een omgeving waar start-up bedrijven zich kunnen ontwikkelen. ‘Als wetenschappers doen wij het eerste onderzoek. Daarna gaan de bevindingen naar de ondernemer terwijl wij als adviseurs betrokken blijven. Uiteindelijk moeten ze volledig zelfstandig opereren.’ Van den Berg geniet bekendheid vanwege zijn werk aan het lab-on-achip concept: minilaboratoria die in hun geheel op een chip passen. Tevens stond hij aan de wieg van meerdere spin-off bedrijven van MESA+. Een daarvan is Medimate, dat chips maakt die het lithiumgehalte in het bloed van manisch-depressieve patiënten meten. Dure hobby ‘Veel van de spin-off bedrijven worden opgestart door afgestudeerden en promovendi,’ vertelt Miriam Luizink, technisch-commercieel directeur van MESA+. ‘Zij hebben hun vakgebied goed leren kennen en weten dat ze een reële kans maken om een mooi product te ontwikkelen. Maar nano is een dure hobby waar dure apparatuur voor nodig is. Een startende ondernemer heeft de middelen niet om te investeren. Bij ons kunnen ze gebruik maken van de faciliteiten.’ De bedrijven die zijn gestart via MESA+ gaan steeds meer eigen producten leveren voor een internationale markt. Luizink: ‘Wij willen dat deze bedrijven hun productievolume kunnen vergroten. Zo kunnen we een nieuwe industrie creëren en naast het onderzoek ook de productiekant realiseren.’ High Tech Factory De Universiteit Twente en MESA+ starten daarom dit jaar met de ‘High Tech Factory’. In deze productiefaciliteit gelegen op het Kennispark Twente kunnen bedrijven ruimte huren, faciliteiten delen, gebruik maken van cleanrooms en zelfs aanspraak maken op een apparatuurfonds. Op die manier kunnen ze ook apparatuur aanschaffen die ze nodig hebben om volume te produceren, productie-apparatuur die het onderzoekslaboratorium NanoLab niet biedt. Luizink: ‘We krijgen op dit vlak steun van de provinciale overheid. Overijssel moet hét gebied worden als het gaat om nano, ook op productiegebied. Dat creëert werkgelegenheid in de regio, maar zonder support van de overheid kunnen we dat niet bereiken.’ Revolutie in de zorg Een van de bedrijven die in High Tech Factory alvast voorbereidingen treft voor het opschalen naar miljoenenproductie is het eerdergenoemde Medimate. Samen met partners heeft het bedrijf het product inmiddels zover ontwikkeld dat het klaar is voor marktintroductie. In samenwerking met het Trimbos Instituut gaan zo’n honderd patiënten het product testen en elk uit één druppel bloed bepalen of de concentratie van het medicijn lithium in hun bloed op het gewenste niveau is. En dat binnen drie minuten, waar en wanneer ze dat willen. Van den Berg: ‘De lab-on-a-chip gaat een revolutie in de zorg ontketenen. Door het verleggen van de meting van het klinisch lab naar het point of care hoeft de patiënt niet langer naar het ziekenhuis voor bloedonderzoek. Hopelijk kunnen we zo in de nabije toekomst meer waarden meten, zoals het kaliumof natriumgehalte. Dat zal voor nierpatiënten interessant zijn. Het gebruiksgemak zal toenemen: ik zie voor me dat een medical inclick unit straks via de mobiele telefoon de uitslag van de meting gaat doorgeven.’

Vruchtbaarheidschip De vruchtbaarheidschip die in staat is nauwkeurig het aantal zaadcellen te tellen in sperma, is een andere interessante, eveneens door de Stichting Technische Wetenschappen (STW) gefinancierde ontwikkeling waar Van den Berg als onderzoeker bij betrokken is. Het is een belangrijke stap op weg naar een compact apparaatje waarmee een betrouwbare ‘pre-scan’ kan worden uitgevoerd van de mannelijke vruchtbaarheid. Van den Berg: ‘In de praktijk is de drempel voor mannen vaak hoog om in het ziekenhuis hun sperma te laten testen. Bovendien moet de test meerdere keren worden gedaan voor een betrouwbare uitslag. De chip die we hebben ontwikkeld telt binnen tien tot vijftien seconden hoeveel zaadcellen het sperma bevat. Momenteel onderzoeken we hoe we via de chip binnen dezelfde tijd ook de beweeglijkheid en de vorm van het sperma kunnen bepalen.’ Virusdetector Ostendum, tevens een spin-off van MESA+, werkt aan het ontwikkelen van een goedkope biosensor chip. Met dit product kan op locatie worden vastgesteld of een bepaald virus aanwezig is of niet. ‘Het is een mooi voorbeeld van hoe verschillende onderzoeken worden gecombineerd en tot een nieuw product leiden,’ vertelt prof. dr. Vinod Subramaniam. ‘De onderzoeksresultaten hebben hoge waarderingen ontvangen in de internationale pers. Het is prachtig om te zien dat dit nu tot een product wordt ontwikkeld.’ Doorbraak Dankzij nanotechnologie vinden er op dit moment grote doorbraken plaats in diverse onderzoeken. Onder andere in het onderzoek naar het ontstaan van ziektes als Parkinson waar Subramaniam bij betrokken is. ‘Er wordt al 150 jaar onderzoek naar gedaan, maar de laatste jaren hebben we pas echt vooruitgang geboekt. We weten dat de ziekte ontstaat door een bepaald eiwit dat zich ‘verkeerd gaat stapelen’. De opgestapelde nanodraadjes in het eiwit maken fouten. De structuur van die nanodraadjes zijn echter acht a tien nanometer breed. Dat is zo ontzettend klein dat het niet met een normale microscoop te zien is. Dat moeten we echt met verschillende nanotools en technieken onderzoeken. Uit onderzoek is gebleken dat de nanodeeltjes in het tussenstadium van het eiwit schadelijker zijn dan de nanodraadjes van het eiwit zelf. Nu dat bekend is, weten we dat voor het ontwikkelen van een medicijn het tussenstadium van het eiwit het doel moet zijn en niet het eindstadium. Dat is echt revolutionair.’

Open dag op zaterdag 17 april Nanotechnologie krijgt een nieuwe dimensie. In september opent MESA+ haar nieuwe NanoLab. Een laboratorium met high-tech faciliteiten die de nieuwe standaard in nanotechnologie gaat bepalen. Jij kan bijdragen aan deze bijzondere missie, als bachelor student in Technische Natuurkunde, Scheikundige Technologie, Elektrotechniek of Advanced Technology, als master student Nanotechnology of als promovendus in de Twente Graduate School. Dave Blank, scientific director MESA+, en Albert van den Berg vertellen je tijdens de open dag alles over hun fascinatie voor nanotechnologie. Kijk voor meer informatie op: www.mesaplus.utwente.nl/open_day

Medspray Medspray ontwikkelt en produceert, met behulp van micro nano technologie, verstuiverkopjes voor medicijn-inhalers. De eerste inhalers met Medspray technologie komen in 2012 op de markt. De vele miljoenen spray nozzle units worden vanaf dat moment in Twente in de High Tech Factory geassembleerd. Medspray ontwikkelt momenteel met IMS uit Almelo de machines hiervoor. De huidige meest verkochte inhalers (kleine spuitbusjes) leveren slechts 10% van het medicijn af in de long. De rest komt in de mond en keel terecht. De Medspray inhalers maken een vrijwel monodisperse spray, (alle druppeltjes medicijn zijn even groot). Daardoor komt veel meer medicijn op de juiste plaats, in de long aan. Er blijft minder in mond en keel achter. Hierdoor ondervindt de patient minder last van bijwerkingen. Daarnaast maken de Medspray inhalers geen gebruik van drijfgas (broeikas-effect).

Nanomi In High Tech Factory onderzoekt en ontwikkelt Nanomi, met partner Encapson uit Nijmegen, procestechnologie voor het maken van microdeeltjes. De microdeeltjes bestaan uit een mengsel van een medicijn en een bioafbreekbaar polymeer en lossen na injectie langzaam op. Hierdoor wordt het medicijn over een langere periode, weken tot maanden, gelijkmatig afgegeven. Patiënten profiteren hiervan omdat dagelijkse injecties niet meer nodig zullen zijn. Door de gepatenteerde Nanomi technologie kunnen de deeltjes heel klein en allemaal gelijk worden geproduceerd zodat de benodigde injectienaalden veel dunner zijn dan nu gangbaar. Hierdoor zijn injecties minder pijnlijk en blijven uiteindelijk meer patiënten trouw aan hun therapie. Zonder High Tech Factory zou deze ontwikkeling niet mogelijk zijn geweest.

Digitalisering in zorg werkt Hodes Medische Speciaalzaken en automatiseringsbedrijf GMT Systems hebben hun diepgaande branchekennis gebundeld om het zorgproces digitaal te verbeteren voor alle betrokken partijen in de branche.

Met PAL4 heeft u zorg en welzijn altijd binnen handbereik

Hodes Medische Speciaalzaken is een vooruitstrevende leverancier in de zorg op het gebied van stoma-, wond- en continentiezorg. Samen met automatiseerder GMT Systems is een digitaal beveiligd portaal ontwikkeld voor professionals dat op elk gewenst moment inzicht biedt in onder meer zorgdossiers van cliënten. Zorgprofessionals kunnen gegevens opvragen, toevoegen en producten bestellen. Deze bestellingen komen via Hodes rechtstreeks in de achterliggende softwareapplicatie MICOS van GMT terecht waar de order uitgevoerd wordt. Door de ingebouwde COV check worden ook de gegevens uit het verzekeraarsportaal ontsloten. De nieuwste ontwikkeling is dat ook cliënten zelf online bestellingen kunnen doen op basis van het persoonlijk productassortiment dat vastgelegd is in MICOS. Deze eenvoudige technologie en de krachtige en innovatieve toepassing van het elektronisch portaal dragen in de praktijk bij aan het minimaliseren van fouten en het sterk terugdringen van administratieve handelingen, doorlooptijden en kosten.

Uw persoonlijke ontmoetingsplaats voor zorg, welzijn en contact PAL4 brengt de buitenwereld naar binnen door (beeld) contact met familie, vrienden en zorgverleners. U speelt een spelletje, ontmoet andere senioren bij activiteiten in de wijk of raadpleegt de zorg als dat nodig is. Met PAL4 woont u langer, plezierig en veilig zelfstandig thuis.

Kijk voor meer informatie op www.pal4familiepakket.nl

Hodes heeft contracten met alle zorgverzekeraars voor het leveren van medische hulpmiddelen. Door jarenlange ervaring beschikt Hodes over een eigen kenniscentrum voor trainingen en scholingen op maat.

Bespaar op uw telefoonkosten! PAL4 Familiepakket incl. PAL4 diensten al vanaf

¤14

Meer info: www.hodes.nl

,95

GMT kan door haar lange ervaring binnen het zorgsegment bogen op diepgaande branchekennis. Kennis die tot uiting komt in de innovatieve en professionele software oplossing MICOS. Deze geïntegreerde oplossing wordt o.a. in de sectoren revalidatiehulpmiddelen, medisch speciaalzaken, orthopedie en homecare dagelijks gebruikt. Meer info: www.gmt-systems.nl

p/mnd*

* vraag naar de voorwaarden

(advertorial)

AED-Alert: Een sms redt levens! rukt na een 112-melding niet alleen de ambulance uit, maar worden automatisch ook burgers per sms ingeseind die binnen een straal van een kilometer of minder wonen. Zij zijn meestal sneller ter plekke dan de ambulance die gemiddeld 10 tot 12 minuten nodig heeft om ter plaatse te komen. Het systeem dat deze zogeheten burgerhulpverlening mogelijk maakt heet AED-Alert. Op de website www.aed-alert.nl kunnen mensen zich opgeven om te reanimeren én defibrilleren. Van vrijwilligers wordt wel verwacht dat ze een reanimatiecertificaat hebben, bijvoorbeeld verkregen via een EHBO-cursus. Als de 112 meldkamer een melding binnenkrijgt van een slachtoffer met een hartstilstand, gaat AED-Alert aan het werk. Het systeem zoekt in een straal van 1000 meter rondom de postcode en huisnummer van de plaats van het slachtoffer naar ingeschreven burgerhulpverleners. Wekelijks worden in ons land ruim 300 mensen buiten het ziekenhuis getroffen door een plotselinge hartstilstand. In ongeveer 80% van de gevallen gebeurt dat thuis en 20% vindt plaats op straat, in het openbaar vervoer, op het werk of op het sportveld. Als tijdens een hartstilstand niet direct wordt ingegrepen staat één ding vast: het slachtoffer overlijdt. Snelle reanimatie in combinatie met het gebruik van een Automatische Externe Defibrillator (AED) vergroot het overlevingspercentage aanzienlijk. Een AED is een apparaat waarmee een elektrische schok aan het hart kan worden toegediend,

indien er sprake is van een levensbedreigende hartritmestoornis. Met de komst van de AED is het voor omstanders mogelijk snel en adequaat te reageren bij een plotselinge hartstilstand. Nog voordat de ambulance ter plaatse is kan men al beginnen met reanimeren en defibrilleren. De overlevingskans van slachtoffers van een hartstilstand kan dan worden verhoogd naar ruim 50 tot 70 procent. Om niets aan het toeval over te laten worden in steeds meer regio’s ook burgers in de buurt gealarmeerd om te komen reanimeren en defibrilleren. In 11 van de 24 meldkamers in Nederland

Het systeem kan twee soorten berichten uitsturen: • Een reanimatiebericht aan deelnemers om direct naar het slachtoffer te gaan en te starten met reanimatie • Een defibrillatiebericht aan deelnemers om eerst een AED op te halen en vervolgens naar het slachtoffer te gaan en te starten met hulpverlening Op deze wijze wordt voorkomen dat er onnodig tijdverlies optreedt doordat er bijvoorbeeld pas door de aanwezigen bij het slachtoffer wordt besloten dat de AED gehaald moet worden. Ook kan het voorkomen dat er helemaal geen AED

wordt gehaald omdat men niet van het bestaan afweet. Door de scheiding aan te brengen tussen mensen die kunnen reanimeren en mensen die kunnen defibrilleren wordt nodeloos tijdverlies voorkomen. Het systeem sluit naadloos aan op het 6-minuten concept van de Nederlandse Hartstichting. Meer informatie hierover kunt u vinden op www.6minuten.nl Het alarmeringssysteem AED-Alert is al gekoppeld aan de meldkamers van Alkmaar, Apeldoorn, Arnhem, Den Bosch, Den Haag, Eindhoven, Hengelo, Maastricht, Nijmegen, Tilburg en Venlo. Op www.aed-alert.nl staan kaartjes van de verzorgingsgebieden van deze meldkamers. Ook kunt u uw postcode invoeren om direct te zien of AEDAlert in uw woon-/werkgebied actief is. In Twente, waar AED Alert in maart 2008 als proefproject startte, doen inmiddels meer dan 5.000 mensen mee. Tot heden hebben vrijwilligers na een AED-Alert al meer dan 200 slachtoffers gedefibrilleerd, die al weer hartritme hadden toen de ambulance arriveerde. Momenteel is het aantal slachtoffers dat levend het ziekenhuis haalt na een hartstilstand gestegen van ongeveer 5% naar 25%. Met AED-Alert wordt een slachtoffer derhalve snelle en adequate hulp geboden waardoor de kans op overleven toeneemt.

FEBRUARI 2010 · 9

2 TIP

NIEUWS

ONTDEK DE VOORDELEN VAN ICT-INNOVATIES

ONTWIKKELINGEN

Onderzoek naar behandeling van darmkanker Systematische samenwerkingsverbanden moeten, naar buitenlands voorbeeld, de Nederlandse geneeskunde verder helpen. Te beginnen met een overkoepelende registratie van medische uitkomsten.

DIGITAAL DOSSIER Volgens dermatoloog Piet Burger zitten er vele voordelen aan een digitaal dossier. Je kunt er niet alleen kosten mee besparen, het resulteert ook in snellere consults.

Enorm potentieel in zorg-ICT ■ Vraag: Hoe staat het met de ontwikkeling van ICT in de zorg? ■ Antwoord: De Nederlandse patiënt merkt nog veel te weinig van ICT-innovaties. Met geld van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport is er de laatste jaren veel geïnvesteerd in verschillende innovaties. Het KSYOS TeleMedisch Centrum bijvoorbeeld, een virtuele zorginstelling waarin artsen en specialisten onderling overleg kunnen plegen.Een toepassing die inmiddels al goed was voor een besparing van zo’n 10 miljoen euro. Piet Burger,dermatoloog en tussen 1999 en 2007 als ondervoorzitter van de Orde van Medisch Specialisten betrokken bij het ICT-beleid in de zorg ziet onder meer in zijn eigen vakgebied de voordelen. “Ruim 60 procent van de doorverwijzingen naar

de specialist-dermatoloog is op deze manier niet nodig.”

Digitaal dossier

De specialist staat aan het einde in de keten en heeft het duurste tarief. Het helpen van patiënten in de eerste lijn – de huisarts – brengt aanzienlijke voordelen met zich mee in de vorm van besparingen in snellere consults. Toch merkt de patiënt nog veel te weinig van ICT-innovaties, zegt Burger. “In de Verenigde Staten krijgen patiënten in steeds meer ziekenhuizen toegang tot hun digitale dossier en hebben ze de mogelijkheid om digitaal met specialisten te communiceren. In Nederland slurpt ICT inmiddels een enorm deel op van het zorgbudget, maar de patiënt heeft geen toegang tot zijn dossier en kan nog niet eens e-mailen met de dokter.Hoe kan dat? Mijn kinderen kijken voordat

ze naar school gaan of er lessen uitvallen, maar in de zorg zijn dit soort voorzieningen er nog lang niet.”

Privacy

Juridische en ethische bezwaren vormen enkele barrières voor een

WAAROM ICT? ■ De tijd wordt nul. ‘Real-time’ informatie, altijd actueel en zonder vertraging. ■ Meer veiligheid. Volledige informatie voor iedereen en eenvoudiger een second opinion. ■ Kostenbesparend. De huisarts kan patiënten goedkoper helpen door virtueel overleg met de specialist. ■ Een hogere efficiency. Artsen en specialisten kunnen meer patiënten helpen.

verregaande implementatie van ICT. Digitale gegevens mogen nooit op straat komen te liggen, terwijl je met digitale gegevens toch een groter risico loopt dan met grote stapels papieren dossiers. “Ik zag in de VS een samenwerkingsband tussen twee grote ziekenhuizen. Men let daar sterk op protocollen en er is daarom een systeem met chips – RFID – waarbij de artsen en verpleegkundigen altijd en overal met behulp van GPS te vinden zijn om bijvoorbeeld een handtekening te zetten. Dat leeft daar enorm, maar er kleeft ook een ethische kwestie aan. Wat bijvoorbeeld als de dokter met de verpleegster in de bezemkast zit? Je hebt het toch ook over privacy.” KOOS PLEGT [email protected]

‘Innovatie in de ICT bespaart kosten’ “Innovatie kan kosten besparen.” Dat zegt Adjiedj Bakas, Trendwatcher van het Jaar 2009. Volgens Bakas zijn het vooral de innovaties in de ICT die ervoor gaan zorgen dat er steeds minder personeel nodig is. Dat er minder reistijd is voor de doktoren, dat de efficiency sterk omhoog gaat en de hoge kosten zullen dalen.

ADJIEDJ BAKAS Trendwatcher van het Jaar 2009 FOTO: AVI GOODALL

Op de vraag of de zorg innovatief is, zegt Bakas: “Ja en nee. We maken te veel kosten,die moeten omlaag en dat kan stukken beter.” Hoe dat dan gerealiseerd moet worden? “Lagere kosten zullen vooral uit de innoverende ICT komen. Er is nu een ontwikkeling gaande in e-consult. Er zijn al apparaten die op basis van de stand van het lichaam kunnen meten hoe lang iemand te leven heeft. Stel dat iemand nog maar een jaar te leven heeft,

waarom zou je daar dan nog een ton aan medicijnen in steken?”

Robots

Een andere ontwikkeling is het opereren op afstand. “In de toekomst hoeft een gespecialiseerde arts niet meer over te vliegen om een operatie uit te voeren. Een arts kan vanuit India een patiënt in Nederland opereren door middel van een robot.Dat is veel goedkoper dan dat een arts overvliegt voor

een operatie. Bovendien kan een operatiekamer dan 24 uur per dag open blijven, omdat je dan met verschillende tijdzones te maken hebt.”

Op 27 en 28 april zullen de onderzoekers de landelijke resultaten van de chirurgische behandeling van darmkanker over 2009 presenteren tijdens een congres in de Olof’s Kapel in Amsterdam in aanwezigheid van minister Klink. “Er was al langer behoefte aan een goed inzicht in de uitkomst van medische zorg”, zeggen dr. EricHans Eddes en prof. dr. Rob Tollenaar namens de Dutch Surgical Colorectal Audit (www.dsca.nl). Een stichting die door de chirurgische beroepsvereniging is opgericht. “Je moet naar het hele proces kijken, op de zorgzwaarte letten, de gegevens op volledigheid controleren en voor toeval corrigeren. En dat afstemmen met ziekenhuizen, zorgverzekeraars en patiëntenverenigingen”, sommen Eddes en Tollenaar enkele uitdagingen op. Inmiddels doen alle ziekenhuizen in Nederland mee aan de registratie voor darmkanker en hebben de chirurgen met de DSCA een blauwdruk voor andere medische audits gemaakt.

Kwaliteitsverbeterend

Ziekenhuizen hoeven niet bang te zijn voor kritische uitkomsten van het onderzoek. “We geven iedereen zijn eigen resultaten terug met een benchmark. Niet jaren later, zoals andere instanties, maar direct online en gespiegeld aan de landelijke resultaten. Zo zie je snel waar je uit de pas loopt en kun je bijsturen. In het buitenland heeft dit sterk kwaliteitsverbeterend gewerkt, met aantoonbaar succes in Scandinavië en Groot-Brittannië.” Daarnaast moet het syteem van ‘medical auditing’ leiden tot een aanzienlijke besparing. In absolute cijfers is dat nog moeilijk te meten, maar ook dat is in het buitenland reeds aangetoond. “Daarover discussiëren we met de Nederlandse Zorgverzekeraars en de Nederlandse Zorgautoriteit. We willen een structurele financiering rondkrijgen. Daarin moet meespelen dat ook andere medische specialisten gebruik kunnen maken van dit systeem.” Het ‘auditen’ moet een continu proces zijn, zo vinden ze. “Het is een verantwoordelijkheid van de beroepsgroep om verder te blijven ontwikkelen.” KOOS PLEGT

Termijn

[email protected]

Volgens Bakas zijn de innovaties al in volle gang, al denkt hij dat veel mensen in de zorg het nog niet inzien. “Dat is menselijk, er zijn altijd mensen die het liefst nog dertig jaar zo doorgaan. Maar we gaan toch wel innoveren. Zodra het werk in de zorg echt goedkoper moet, omdat het geld op is, dan zul je zien wat een geweldige ontwikkeling de IT doormaakt.” MARION VAN HOOREN [email protected]

10 · FEBRUARI 2010

nieuws

Het geheim van DNA lezen ■■Vraag: Wat betekent de ontwikkeling van het lezen van het genenprofiel voor de toekomst van de rol van de farmaceutische industrie? ■■Antwoord: Er zal een evolutie plaatsvinden van klassieke farmacie naar biofarmacie.

De ontwikkeling van het lezen van het genenprofiel is gestart door het feit dat de wetenschap steeds meer leert over het DNA van de mens. Dr. Peter Bertens legt uit hoe hard de ontwikkeling hierin is gegaan. “Twintig jaar geleden konden we slechts enkele eigenschappen verklaren uit het DNA. In 2000 werd voor het eerst de hele menselijke DNA volgorde gerapporteerd: het resultaat van een dertienjarig wetenschappelijk project. Tegenwoordig kunnen we dat in twee weken en we verwachten dat we het over een paar jaar in een dag kunnen. Daarbij weten we steeds meer wat een DNA-code betekent. Wat je ook ziet, is welke delen actief of inactief zijn.Als iemand een tumor heeft,zijn bijvoorbeeld andere delen actief dan bij een gezond iemand. Maar daarnaast zijn we steeds meer bezig met het kijken naar eiwitpatronen, deze verschillen tussen zieke en gezonde mensen. Dit kan steeds specifieker.”

Ontwikkeling

Bertens legt uit hoe het lezen van DNA in zijn werk gaat. “Het is een cyclus dat zich afspeelt in het laboratorium. Een stukje weefsel dat van een patiënt is afgenomen gaat in een machine. Door middel van chemische reacties wordt het DNA geïsoleerd. Daarna wordt het DNA met enzymen afgebroken tot kleine stukjes en worden de individuele stukken via de

Dr. Peter Bertens Senior beleidsadviseur innovatie en levenswetenschappen bij Nefarma

“Tegenwoordig testen artsen veel uitgebreider voordat een patiënt iets krijgt voorgeschreven.” computer gelezen. Uiteindelijk krijg je een soort kassabon met alle data. De laatste vijftien jaar is dit heel erg ontwikkeld.”

Allesbepalende diagnostiek

Volgens Bertens heeft deze ontwikkeling veel invloed op de rol van de farmaceutische industrie. “Vijftien jaar geleden kreeg iedereen met een bepaalde ziekte in feite dezelfde pilletjes van de dokter. De verbeterde diagnostiek is allesbepalend. Tegenwoordig testen artsen veel uitgebreider voordat een patiënt iets krijgt voorgeschreven. Vroeger werd borstkanker bijvoorbeeld gezien als één

geheel, tegenwoordig kijkt de arts eerst welk type het is.” Dat kan allemaal dankzij het specifieke uitlezen van het genenprofiel, weet Bertens. “Na het aflezen daarvan wordt bepaald welk geneesmiddel het beste bij die individuele patiënt werkt. Dit leidt tot een effectiever, gerichter en ook goedkoper gebruik van geneesmiddelen.” Bertens geeft als voorbeeld borstkanker. Niet iedereen krijgt meer dezelfde behandeling, omdat niet iedere vorm van borstkanker hetzelfde is.De diagnostische test wijst uit welk type het betreft en daar wordt - indien mogelijk - een passende behandeling op toegepast.

Biotech in opkomst

Er is duidelijk een verschuiving naar de biotechnologie volgens Bertens. “De klassieke geneesmiddelen werden vooral via chemie gemaakt. De laatste tien jaar zijn biotechnologische producten in opkomst, zoals antilichamen. Biotechnologische producten worden in levende organismen als bacteriën gemaakt en lijken sterk op stoffen die de mens zelf ook maakt. Het is een evolutie. Er zijn veel ontwikkelingen gaande die de rol van de farmacie veranderen. Denk bijvoorbeeld aan de opkomst van gekweekte menselijke cellen bij de behandeling van brandwonden. Ook zien we dat naast de grote bedrijven ook veel kleine biotechbedrijven producten ontwikkelen, met kennis vanuit de universiteiten.” Kortom: de farmaceutische wereld staat aan de vooravond van ingrijpende veranderingen. Veranderingen waar we allemaal van profiteren. marion van hooren [email protected]

individuele behandeling Dankzij het specifiek uitlezen van het genenprofiel kan een behandeling veel beter op de patiënt worden afgestemd. foto: dra_schwartz/istockphoto

(advertorial)

Medisch specialisten zien het licht

Lichttherapie goed alternatief voor medicijnen C hronobiologie staat sterk in de schijnwerpers. De oorsprong van veel gezondheidsklachten kunnen worden herleid naar een verstoring van het bioritme. De toepassing van lichttherapie wordt bij steeds meer indicaties erkent als een volwaardige behandeloptie.

Het bioritme of wel de circadiane klok stuurt een groot aantal lichaamsfuncties aan zoals de lichaamstemperatuur, eetlust, stemming en het slaap-waakritme. De biologische klok loopt normaliter gelijk aan de natuurlijke 24-uursklok. Aan de hand van externe signalen zal de biologische klok het lichaam vertellen dat het tijd is om wakker te worden, energiek en actief te zijn en weer naar bed te gaan. Een van de meest krachtige signalen waar de biologische klok op reageert is ‘licht’ en ‘geen licht’. Als de biologische klok moeite heeft deze signalen te verwerken of te ontvangen raakt de lichaamsklok ontregeld en doen zich lichamelijke en psychische klachten voor. Andere oorzaken die het bioritme kunnen ontregelen zijn leeftijd, levensfase, nachtdiensten, trauma, chronische ziekten en aandoeningen. Indicaties lichttherapie Lichttherapie maakt onderdeel uit van diverse Nederlandse

behandelrichtlijnen. Het geniet veel bekendheid bij winterdepressie, maar wordt ook succesvol ingezet bij chronobiologische slaapstoornissen, nacht- en ploegendiensten, jetlag, burnout, boulimie, depressie (unipolair, pre- en postnataal), Alzheimer, Parkinson, ADHD, menopauze en PMS. (zie www.doehetlichtaan.nl voor de wetenschappelijke onderbouwing). Lichttherapie was eerst een typische behandeloptie voor huisartsen en psychiaters. Inmiddels heeft lichttherapie ook sterk de aandacht van internisten en gynaecologen. Compacte lichttherapielamp Naast de sterk toegenomen bewijskracht bij een breed aantal indicaties heeft de toepassing van lichttherapie een grote vlucht genomen dankzij de komst van een handzame lichttherapielamp, de Litebook Elite. Deze medische LED-lamp met geïntegreerde accu wordt zelfs aangeboden met een 60-dagen-tevredenheidsgarantie. Recent is er zelfs een lichttherapiebril geïntroduceerd waarbij men de volledige bewegingsvrijheid behoudt. Kijk voor meer informatie over lichttherapie op www.goodlite.nl of bel 020-4869181.

FEBRUARI 2010 · 11 TIP

3 HEB VERTROUWEN IN DE FARMACIE

Farmacie biedt nog lange tijd mogelijkheden De farmaceutische industrie heeft nog een lange toekomst voor zich. Dat denkt Ton Rijnders, nauw betrokken bij het Topinstituut Pharma en wetenschapper op het gebied van het ontwikkelen van medicijnen.

CASUS Topinstituut Pharma werd onlangs door de evaluatiecommissie onder leiding van Cees Veerman bestempeld als ‘zeer goed initiatief’. “Farmaceutische bedrijven en universitaire onderzoeksinstituten werken nauw met elkaar samen aan de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen. Onderzoeken vinden voornamelijk plaats in de laboratoria van de deelnemende universiteiten en bedrijven.We proberen op meer effectieve manieren nieuwe geneesmiddelen te ontwikkelen”,legt Rijnders uit.“Het instituut is nu ruim twee jaar draaiende.”

Trends

Volgens Rijnders heeft de farmaceutische industrie een lange toekomst. “Omdat bij lange na niet alle oplossingen zijn gevonden. Zo zijn er een aantal trends in de industrie.We zien dat patiënten een steeds specifiekere diagnose krijgen, en dus ook een steeds specifiekere behandeling en medicatie nodig hebben”, legt hij uit. “Dit is een ontwikkeling die duideTon Rijnders Wetenschapper

lijk gaande is, het steeds meer doelgroepgericht te werk gaan. Een andere trend die duidelijk gaande is, is dat de aandacht voor uitsluitend de Westerse wereld verschuift. In de toekomst kijkt de industrie ook buiten Europa en de Verenigde Staten.”

Evolutie

De echte evolutie zullen we over een jaar of acht pas echt gaan zien, denkt Rijnders. “Het gaat in stapjes. Wat we nu zien, is dat veel bedrijven zich richten op vaccins, dat is het beste medicijn dat er is. En in de toekomst zullen we daar profijt van hebben. Dat gaat geleidelijk. Maar het is hoe dan ook niet de revolutie die men verwachtte. Het is niet zo dat ineens een hele grote groep mensen genezen kan worden met één medicijn. Het is wel een evolutie, die nog jaren door zal zetten.” Ook met de biotechnologie is dat volgens Rijnders zo.“De biotechnologie is nogal gehyped, maar ook deze industrie zal niet de revolutie zijn, het is eveneens een evolutie. Het maakt behoorlijk veel mogelijk, maar niet om een paar miljoen mensen in een klap te genezen.”

Toekomst

Rijnders geeft aan dat er nu al een enorme ontwikkeling is bij kanker. “Deze ontwikkeling betekent niet dat iemand ineens genezen is. Maar iemand die vroeger zou worden opgegeven, is nu behandelbaar. Datzelfde zien we bij aids.Was aids eerst een dodelijke ziekte,nu is het een chronische ziekte. Dat zijn verschuivingen die we gaan zien.” MARION VAN HOOREN

KORT BERICHT

BEHANDELING

Doorbraken in geneesmiddelen Was aids vroeger een dodelijke ziekte, nu is het een chronische ziekte. Bij kanker zien we dat ook: iemand die vroeger werd opgegeven, is nu behandelbaar. Deze verschuivingen zijn te danken aan de ontwikkeling van geneesmiddelen. Twintig jaar geleden konden we slechts enkele eigenschappen verklaren uit het DNA. In 2000 werd voor het eerst het hele DNA bekeken en daarmee kan een specifieke diagnose worden gesteld. Door de verbeterde diagnostiek is een patiënt veel specifieker te behandelen, wat effectiever, gerichter en bovendien goedkoper is. Iemand met aids had geen overlevingskansen. Tegenwoordig is de ziekte nog steeds niet te genezen, maar gaat men er niet meer dood aan. Het is verschoven van een dodelijke ziekte naar een chronische ziekte. Dankzij veel onderzoek en de ontwikkeling van geneesmiddelen zijn veel vormen van kanker te behandelen. Iemand die een paar jaar geleden zou zijn opgegeven, is tegenwoordig behandelbaar.

[email protected]

www.comfortable.nl

12 · FEBRUARI 2010

INSPIRATIE FOTOTIP

SCHILLEN EN SNIJDEN Schil komkommers, aubergines en courgettes met een kaasschaaf of schilmesje en snij champignons met een eiersnijder.

UITETEN Vraag in een restaurant naar een ronde tafel zodat je iedereen gemakkelijk aan kunt kijken zonder je hoofd te draaien.

ETEN EN DRINKEN Gebruik aangepast bestek, verdikt, verlengd of gebogen. Gebruik kopjes met een groot oor of geen oor.

KOKEN Laat het vlees bij de slager alvast in kleine stukjes snijden. Een vergiet op pootjes staat altijd stevig.

DOUCHEN Een warme badkamer geeft een ontspannen gevoel. Plaats voldoende wandbeugels zodat je je goed op kunt trekken.

TIPS EN TRUCS

Er zijn tegenwoordig verschillende hulpmiddelen op de markt die het mogelijk maken langer zelfstandig te kunnen blijven wonen. Door verschillende innovaties kunnen hulpmiddelen voorkomen dat klachten erger worden. De aanschaf van hulpmiddelen is voor de een vanzelfsprekend,voor de ander is het een grote stap. Je ziekte wordt definitief en bovendien zichtbaar voor de buitenwereld. Ervaring leert echter dat het gemak van hulpmiddelen vaak ruimschoots opweegt tegen mogelijke bezwaren.

TOILETEREN Een te lage toiletpot geeft vaak ongemak en pijn. Er zijn hoge toiletpotten, maar er zijn ook toiletverhogers te koop.

SLAPEN Steun bij het overeind komen niet op je polsen, maar op de vingertoppen. Een hoger bed kan prettig zijn. Dat kan een seniorenbed zijn, maar je kunt ook klossen onder de poten van je bed plaatsen.

POST ONTVANGEN Maak een brievenvanger zodat je niet hoeft te bukken om de post van de deurmat te halen.

Hoofdsponsor NRR congres 2 juni 2010

Een AED redt levens, thuis en op het werk Heartsine Samaritan 300P, veelzijdig en overal inzetbaar De Samaritan PAD is een van de meest verkochte AED’s ter wereld. Veilig, betrouwbaar en eenvoudig door iedereen te bedienen. Mail naar [email protected] voor meer informatie of stuur onderstaande bon in. Bellen mag natuurlijk ook: (050) 311 60 85 Verkoopprijs vanaf h 1149,- ex. btw Huurprijs per maand vanaf h 29,95 incl. btw

the investment that can change your life

www.heartsine.nl

Stuur mij vrijblijvend informatie over de aanschaf van de Samaritan PAD Bedrijfsnaam

Contactpersoon

Adres

Postcode/Plaats

Telefoon

Stuur deze bon naar Defibrion BV, Antwoordnummer 364, 9700 VB Groningen. Of fax deze bon naar (050) 311 70 79.



FOTO: FRANCK-BOSTON/ISTOCKPHOTO

Hulpmiddelen in- en rondom het huis

FEBRUARI 2010 · 13

DESKUNDIG ADVIES Terwijl we vroeger nog pacemakers kenden op een rijdend karretje, zijn moderne ICD’s zo ver ontwikkeld dat zelfs op afstand gegevens als bloeddruk en gewicht af te lezen zijn. Volgens dr. Boersma van het St. Antonius Ziekenhuis in Nieuwegein heeft de patiënt veel baat bij deze recente ontwikkelingen.

VRAAG & ANTWOORD Herman IJsseldijk Gebruiker homemonitoring

Telecardiologie voelt veilig

V

Probleem

oor hartpatiënten is er veel veranderd de afgelopen eeuw. Maar met name de laatste jaren. In 1932 bouwde men de eerste uitwendige pacemaker, die nog op een rijdend karretje stond. In 1958 werd de eerste implanteerbare hartpacemaker ontwikkeld. De laatste jaren is telecardiologie op gang gekomen. Patienten met een pacemaker hebben een soort ontvang- en verzendapparaat op hun nachtkastje staan. Dit apparaat maakt contact door middel van radiogolven met de pacemaker. Een standaard uitleesprogramma leest alle gegevens en stuurt deze vervolgens naar een centrale server ergens in Europa. Dit systeem stuurt dagelijks of wekelijks gegevens naar de server.

Moderne ICD-systemen werken met een soort ontvanger, een klein apparaatje dat thuis bij de ICD-drager wordt geplaatst. Via de antenne communiceert het apparaatje volledig draadloos met de ICD, waarna relevante gegevens veilig worden verstuurd en ter beschikking komen van de cardioloog. De verzending van gegevens is heel betrouwbaar.Als die metingen buiten de normale waardes zitten, verzendt de server een sms of email aan het ziekenhuis. Vroeger gaf een ICD alleen signalen af als waarschuwing, zoals een piepje.Dat zorgt nog wel eens voor problemen,omdat sommige patiënten dit zachte geluid niet altijd horen. Een andere groep patiënten heeft hartfalen doordat de hartspier niet gelijktijdig samentrekt en daardoor te weinig bloed rondpompt. Sinds een aantal jaren bestaan er pacemakers en ICD’s die ervoor zorgen dat het hart weer synchroon samentrekt, Cardiale Resynchronisatie Therapie (CRT). Dit zijn de meest geavanceerde apparaten. Deze slaan ook veel gegevens op over hoe het met de patient gaat. Gegevens die de arts weer kan gebruiken om de behandeling te optimaliseren.

ICD

Telecardiologie passen we met name steeds meer toe bij de implanteerbare cardioverter-defibrillator (ICD). De ICD heeft dezelfde functies als een pacemaker, maar is ook een inwendige defibrillator en kan het hart dus een schok geven als er levensbedreigende ritmestoornissen optreden. Een ICD wordt met name geïmplanteerd bij mensen met een slechte hartspierfunctie. Er zijn verschillende pacemakers en ICD’s op de markt. De apparaten hebben ongeveer dezelfde basisfunctie en bijna allemaal de mogelijkheid tot een thuismonitor.

CONTROLE

“Doordat de hartfalenspecialist over meer gegevens beschikt, kan hij eventuele problemen vroegtijdig herkennen.”

Minder controles

Veranderingen

Door telecardiologie is er veel veranderd.Voor veel mensen is het een aanwinst omdat er sneller afwijkingen geconstateerd kunnen worden,die anders alleen bij een halfjaarlijkse controle zouden worden gezien. Dat geeft ze een veilig gevoel.

Doordat de cardioloog of hartfalenverpleegkundige met behulp van telecardiologie nu op afstand gewicht, bloeddruk en hartritme in de gaten houdt, kan hij een eventuele achteruitgang van de patiënt zeer snel detecteren – nog voor de patiënt naar de eerste harthulp gaat. Tegenwoordig is het overigens ook mogelijk een bloeddrukmonitor en een speciale weegschaal aan te sluiten. Het beschreven apparaatje kan deze informatie eventueel naar een hartfalencardioloog of hartfalenverpleegkundige sturen. Doordat hij over meer gegevens beschikt, kan hij eventuele problemen vroegtijdig herkennen.

Dr. L. V. A. Boersma Cardioloog in het St. Antonius Ziekenhuis te Nieuwegein

Met dit alles proberen we het aantal controles in het ziekenhuis terug te brengen. Het verschilt per individu, maar in bepaalde gevallen tot enkele ziekenhuisbezoeken per jaar.Ook is het mogelijk ziekhuisopnames voor hartfalen te voorkomen doordat tijdig de medicatie aangepast kan worden. De patiëntenzorg gaat er dus op vooruit, terwijl ook de kosten voor de behandeling van hartfalen kunnen afnemen. Honderden patiënten hebben inmiddels een ontvanger op het nachtkastje staan. Met name patiënten met een ICD, omdat deze meer impact heeft op het leven van de patiënt. Toch hebben veel patiënten er nog geen tot hun beschikking omdat ze nog niet allemaal een PM of ICD hebben met al deze technische verbeteringen. In de komende jaren zal dit echter de nieuwe standaard worden.

LATITUDE

®

■ Hoe lang heeft u al een pacemaker met home-monitoring? “De pacemaker is dertien maanden geleden geïmplanteerd,nadat ik een hartritmestoornis had. Ik werd met de ambulance naar het ziekenhuis vervoerd en daar heb ik op de Intensive Care 24 uur aan de monitor gelegen. Gezien mijn medische achtergrond was het risico op een fataal hartritmestoornis te groot. Daarom hebben ze een ICD geïmplanteerd.” ■ Merkt u iets van de ICD? “De eerste maanden had ik veel last van plotselinge felle steken in de borststreek Ook kreeg ik ernstige klachten van boezemfibrilleren. Het leek alsof mijn lichaam er heel erg aan moest wennen.In mei kreeg ik een cardioversie,dat is een electroshock die het hart weer naar een normaal ritme brengt. Nu heb ik er vrijwel geen last meer van.” ■ Heeft u vertrouwen in het apparaat? “Ja, het is mijn grote vriend geworden. Ik neem de ontvanger overal mee naartoe, ook op vakantie. Vroeger durfde ik niet alleen ver te lopen. Nu met dit apparaat voel ik me zo vertrouwd dat ik weer alleen het bos in durf met mijn hond.Ik heb het gevoel of er continu op me gelet wordt en dat geeft veel zelfvertrouwen.” ■ Is hij al eens afgegaan? “Er is gelukkig geen defribrilatie geweest. De ICD is al enkele keren uitgelezen. Je krijgt dan een tabel waar precies op staat wanneer de ICD prikkels geeft om het ritme te normaliseren.”

Innovatieve patiëntenzorg voor ICD-dragers

Patient Management System

om to do mo d e

re

Fre

Een toewijding aan innovatie maakt meer mogelijk.

www.bostonscientific-international.com

Het LATITUDE® Patient Management System biedt een veilige en gebruiksvriendelijke manier van telecardiologie, eventueel met controle van gewicht en bloeddruk, voor patiënten met een TELIGEN® ICD of COGNIS® biventriculaire ICD (CRT-D) van Boston Scientific.

Copyright © 2010 by Boston Scientific Corporation or its affiliates. All rights reserved.

Bemer 3000 helpt niet alléén de doorbloeding te verbeteren! Is het niet fijn van uw arts te horen “U bent een medisch wonder?!”

Tot 4 miljard haarvaten worden extra doorbloed. Vaak een goede hulp bij chronische ziekten en tegen griep en verkoudheid.

vóór inschakeling

3 minuten ná activering van

Enkele van de ca. 1000 gebruikers melden ons spontaan: Mevr. J.G.S. diabetes -“Maar wij zijn ervan overtuigd, als wij de mat niet gebruikt zouden hebben, het been geamputeerd had moeten worden.“ Mevr. T.K. maculadegeneratie - „Ik had eerst 60/60 zicht en het is nu 80/100, iedere oogarts kan je vertellen dat er niets aan te doen is.“ Fam. ten H. diabetes: „sinds jaren niet zulke goede bloedwaarden“ Hr. N.P. diabetes - „....zowel bij mij als bij mijn vrouw tot normale hoogten zijn teruggebracht. De Bemer behandeling heeft zeker succes, zodat wij ook minder medicijnen kunnen gebruiken“. Hr. B.v.V. energie-tekort „......energieker en fitter. Vooral C. die na enige jaren van energietekort weer begint te bruisen“ Mevr. A.B. altijd moe „De intense vermoeidheid is zo goed als weg, heb mijn nordic stokken weer uit de kast gehaald“. Hr.P.K. „bij mij werkt het geweldig, ik ben al van mijn carpal tunnelsyndroom af“ Hr.F.Z. 83 jarige man met oedeem-been, „na enige dagen resultaat met Bemer!“. Mevr A.K. „de geplande longtransplantatie van mijn man is dankzij o.a. de Bemer afgesteld“ Mevr. J.M.de H. sarcoidose - „heb sarcoidose sinds 15 jaar...kan weer dopjes opendraaien en betrapte mijzelf erop dat ik huppelend de trap opliep“ Mevr. T.R. M.S.- „aan de hand van de foto‘s zei de dokter, dat ik wel in een rolstoel zou moeten zitten, echter, ik loop, rijd paard en werk halve dagen...“

Ton heeft 40 jaar in het voortgezet onderwijs voor de klas gestaan en is sinds 5 jaar gepensioneerd. “Ik heb nu veel vrije tijd om samen met Annemie te fietsen, met de kleinkinderen te voetballen of te volleyen. En het is fijn dat je dat als opa nog allemaal kunt volgen.” Ton vertelt verder dat hij in zijn vrije tijd een verwoed jager, beter gezegd een wildbeheerder, is. “Samen met mijn trouwe hond Bayko op jacht, maar alleen als dat noodzakelijk is. Het beheren van reewild is mijn grote passie.” Ton heeft in zijn leven veel tijd aan voetbal besteed. Tot zijn 57ste was hij aktief op het veld, eerst als speler en later als trainer. Hij heeft nog enkele jaren betaald voetbal gespeeld bij VVV-Venlo. „Maar dan komt op 57 jarige leeftijd het moment dat je hoofd nog heel veel wil, maar het lichaam dat niet meer kan. Ik moest gas terug nemen. Minder lopen, minder fietsen, minder voetballen….” Ik heb in het revalidatiecentrum St. Maartenskliniek in Nijmegen opnieuw leren lopen en met steun van vooral Annemie en de kinderen en met veel doorzettingsvermogen is me dat behoorlijk gelukt. Alles wat ik vroeger deed, doe ik nu nog, maar allemaal wat minder. Het gevolg hiervan is onder andere dat diverse verenigingen aan de deur kloppen voor een bestuursfunctie. Op die manier blijf ik toch in kontakt met de gemeenschap.”

www.ossur.nl

In de Duits sprekende landen is de Bemer reeds lang bekend en meer dan100.000 x verkocht, (daaronder zijn ca. 6000 artsen/therapeuten en 300 ziekenhuizen), in Nederland bijna 1000 x en dat altijd na een proeftijd van 3 maanden. Pas na 3 maanden beslist u of de Bemer ook bij u de verwachte werking geeft. De voorwaarden sturen wij u graag.

Informatie: bel svp. 0314-66 85 92 of mail: [email protected] Een korte film van de werking in het lichaam ziet u op www.bemer3000.nl Bemer Nederland bv. Postbus 136, 7040 AC ´s Heerenberg

de Bemer3000 therapie

Ton van Elst (70) is ruim 40 jaar getrouwd met Annemie en samen hebben ze drie kinderen en negen kleinkinderen. In 1997 werd een kwaadaardig gezwel in zijn linker onderbeen ontdekt. In het Radboud ziekenhuis te Nijmegen hebben Ton, Annemie en de doktoren toen samen in goed overleg besloten voor een bovenbeenamputatie.

Bemer helpt niet alleen de doorbloeding te verbeteren en de bloedstroom te versnellen (belangrijk voor het afvoeren van de afvalstoffen), maar kan ook de werking van de witte bloedcellen activeren. Het is niet alléén het hart dat het bloed transporteert... ook het vasomotie-gebeuren. Dat is de pompbeweging van de vaten. Het Bemer-signaal is het enig bekende, dat ook de vasomotie stimuleert. Bemer3000 is in ca. 100 landen gepatenteerd.

In de afgelopen jaren heeft Ton onder deskundige leiding diverse knieën mogen uitproberen. Steeds ontdekte hij vooruitgang in techniek, maar ook in loopactiviteit en loopvermogen. Het afgelopen half jaar loopt Ton met de nieuwste uitvoering van RHEO KNEE®. Wanneer Ton vertelt over zijn ervaringen met deze bionische knie, komt duidelijk naar voren dat hij mobieler is dan voorheen. Ton: „Ik kan nu nog gemakkelijker fietsen, ik voel minder weerstand en het is met deze knie veel veiliger op-en afstappen, vooral op onverwachte momenten. Ik kan ook langere afstanden lopen doordat de knie blijkbaar minder energie vraagt. Ik kan spelen met de kleinkinderen zonder bang te zijn om te vallen, ik kan bewegen in kleine ruimtes (kamer, keuken) zonder dat de knie op slot slaat en ik kan trappen op- en trappen aflopen.” Zelfs hellingen zijn geen enkel probleem meer voor Ton. „Voor mijn hobby als jager en als hondenliefhebber loop ik vaak op ongelijk terrein. Het is dan van groot belang dat de knie zich onmiddellijk aanpast aan de ondergrond waarop ik loop.” Over het gebruik van de knie kan Ton kort zijn: „Alle vorige knieën bepaalden wat ik moest doen. RHEO KNEE doet wat ik wil. De mensen uit mijn omgeving zien dat ik mooier loop, het ziet er natuurlijker uit. Het is sowieso een gebruiksvriendelijke knie, die denk ik voor veel mensen geschikt is.”

Ton van Elst uit Meerlo

8 Minuten liggen of zitten op de Bemer-mat kan de doorbloeding tot in 4 miljard haarvaten verbeteren en dat met zuurstofrijker bloed. Ook als aanvulling op hetgeen uw arts u voorschrijft, een goede extra hulp voor het stimuleren van de „zelfgenezing“. De Bemer activeert de cellen, verbetert de stofwisseling en geeft méér energie en méér weerstand. Bij ca. 10% van de mensen geeft de Bemer helaas niet het verwachte resultaat.

februari 2010 · 15

nieuws

Dát is pas innovatief! ■■Vraag: Wat zijn nu eigenlijk echt innovatieve operaties? ■■Antwoord: Relatief kleine ingrepen die uitgebreide operaties vervangen. Zoals de traanbuisinterventie in het Tsjongerschans Ziekenhuis in Heerenveen. Of de aortaklepinterventie in het St. Antonius Ziekenhuis in Nieuwegein.

gebruikelijke operatie onder narcose. Met vrijwel gelijke resultaten.” Jaarlijks dottert Janssen tussen de 100 en de 150 patiënten met een vernauwde traanbuis.

Aortaklepvervanging

De traanbuisinterventie is volgens radioloog Fred Janssen van het het Tsjongerschans Ziekenhuis te omschrijven als het dotteren van de traanbuis. Om uit te leggen wat de traanbuis moet doen vertelt hij het volgende: “Het oog houdt zichzelf vochtig door traanvocht.Het gebruikte traanvocht wordt afgevoerd door een buisje,dat van de binnenooghoek naar de neus loopt. Bij sommige patiënten werkt het niet goed en zij hebben dus traanogen. De afvoerbuis zit verstopt of is vernauwd. Hier kan een patiënt mee geboren zijn, of het ontwikkelt zich in de loop van het leven. We zien vooral dat het bij dames tussen de 50 en 60 jaar optreedt.”

Radiologie

Doorgaans wordt bij deze aandoening een operatie gedaan aan de traanbuis, hetzij via de huid in de ooghoek, hetzij via de neusholte. “Dit gaat dwars door het neusbeen heen. Het is zeker een goede methode, ook op langere termijn.” Bij 80 tot 85 procent is de operatie succesvol. Maar er zijn ook mensen die geen operatie willen en niet onder narcose. “Voor die groep is een methode ontwikkeld waarbij niet geopereerd hoeft te worden – interventie radiologie. “In 1992 ben ik begonnen met de ingreep.” Via de dottermethode verwijdt Janssen het afvoerkanaaltje van het oogvocht. “De behandeling - onder lokale verdoving - duurt gemiddeld een kwartier. Dat is aanzienlijk korter dan met de tot nu toe

kleine ingrepen. Door innovatieve ontwikkelingen zijn er behandelingen mogelijk die korter duren, zonder narcose en met vrijwel gelijke resultaten. foto: VILevi /istockphoto

Zorg in Nederland ■■ In 2008 waren er 1,6 miljoen ziekenhuisopnames in Nederlandse ziekenhuizen ■■ Er worden meer ouderen opgenomen dan jongeren. Verder maken ziekenhuizen geen onderscheid tussen bevolkingsgroepen of leeftijd van patiënten. ■■ De gemiddelde opnameduur was in 2008 5,7 dagen. In 2004 was dat nog 6,6 dagen. ■■ In het brancherapport van de NVZ staat dat de gemiddelde wachtlijst voor alle behandelingen in 2008 ongeveer gelijk was aan 2007. Overigens is het heel las-

tig om een ‘gemiddelde’ wachttijd per aandoening aan te geven. De wachttijd verschilt namelijk per aandoening en per ziekenhuis. Ziekenhuizen geven op hun website actuele informatie over wachttijden. ■■ In zijn algemeenheid kan worden gesteld dat wachtlijsten voor operaties aan liesbreuken, spataderen en staar de afgelopen jaren zijn verkort. Dat komt mede door het feit dat deze operaties in de vrije markt worden uitgevoerd. Hierdoor dalen de prijzen van de operaties en slinken de wachtlijsten.

Zodra patiënten met een vernauwde aortaklep klachten krijgen, daalt hun levensverwachting hetzelfde als bij iemand met kanker. Dat is de reden dat ook patiënten van 90 jaar een operatie hieraan ondergaan, omdat het levensverlengend is. “Maar met een hoge leeftijd, stijgt ook het risico van de operatie”, legt Jurriën ten Berg van het St Antoniusziekenhuis in Nieuwegein uit.Maar voor die mensen is er de percutane aortaklepvervanging. “Een percutane aortaklepvervanging is een behandelingstechniek waarbij ‘percutaan’ – dat wil zeggen via de huid – de aortaklep vervangen wordt”, vertelt Ten Berg. Dit is anders dan een klepvervanging door middel van een hartklepoperatie. “Daarbij wordt de gehele borstkas geopend en vervolgens ook het hart. Hierbij is de patiënt volledig onder narcose en ligt hij/zij aan het hartlongapparaat. Bij een percutane benadering vindt de gehele klepvervanging plaats via de liesslagader.”

Vervangen

Via de liesslagader brengt de hartspecialist een ballon in ter hoogte van de vernauwde aortaklep.“Deze wordt dan opgeblazen,waarbij de klep opzij wordt geduwd en er plaats komt voor de nieuwe klep”,legt Ten Berg uit.“De klepprothese die opgevouwen zit in een catheter wordt dan opgevoerd tot op de plek van de oude klep. De prothese bestaat uit metaal dat krimpt bij koude en ontplooit bij warmte.Deze ontplooit als de hartspecialist het omhulsel dat eromheen zit er langzaam aftrekt.”

vooruitgang

In de toekomst meer richten op de patiënt Medici zijn altijd bezig met vooruitgang en verbetering. Dat zegt Willem van der Ham van de Orde van Medisch Specialisten. “En dat blijft altijd zo doorgaan. Medisch specialisten richten zich daarvoor steeds meer op de individuele patiënt.” Het is in de toekomst belangrijk om meer patiëntgericht te werken, zo vertelt Van der Ham. “Dat wil zeggen dat we een beperkte, kleine behandeling uitvoeren als dat mogelijk is. Maar dat we ook een maximale behandeling kunnen geven als dat nodig is.Als bijvoorbeeld een 80-jarige patiënt een tumor in de darmen heeft, is het beter om een lokale exisie van de tumor te doen in combinatie met radiotherapie, dan een uitgebreide operatie met radiotherapie en chemotherapie. Hier zijn we mee bezig en er worden studies naar gedaan over hoe we een dergelijke patiënt kunnen helpen met een beperkte ingreep.” De zogenoemde percutane hartklepvervanging is hier ook een voorbeeld van.

Herschikken

Van der Ham verwacht ook dat we te maken krijgen met een herschikking in het ziekenhuislandschap. Dat uit zich in concentratie van behandelingen. “Dat betekent dat bepaalde ingrepen alleen in één ziekenhuis worden uitgevoerd”, vertelt Van der Ham. “Het gaat dan om een ingewikkelde ingreep met veel behandelaars die niet vaak voorkomt. Door dat te concentreren naar één plek, is het mogelijk om er een team van mensen op te zetten, dat in staat is 24 uur per dag alle complicaties te behandelen.” dennis mensink

marion van hooren

[email protected]

[email protected]

dagbesteding, revalidatie en sport. Relweg 51 … 1949 EC Wijk aan Zee … www.heliomare.nl

Heliomare revalidatie heliomare onderwijs revalidatie wonen arbeidsintegratie dagbesteding sport Relweg 51 … 1949 EC Wijk aan Zee … www.heliomare.nl Relweg 51 … 1949 EC Wijk aan Zee … www.heliomare.nl

Zelf koffie zetten… Even naar de supermarkt… Met de auto naar je werk… Samen buiten spelen… Lekker sporten… Het kan allemaal wanneer je zelfstandig en onafhankelijk bent. Vrijheden die je pas echt leert waarderen op de dag dat er een kink in de kabel komt door een ongeluk of een ziekte. De wereld kan van de ene op de andere dag plotseling veranderen. Het lichaam kent opeens meer beperkingen en minder zelfstandigheid wat de toekomst onzeker maakt. Heliomare revalidatie biedt mensen – kinderen, jongeren en volwassenen– met een beperking als gevolg van een ongeluk, een ziekte of een aangeboren aandoening, gespecialiseerde zorg en een breed scala aan voorzieningen, om die zelfstandigheid zo veel mogelijk, en ook zo snel mogelijk, terug te winnen. Heliomare revalidatie biedt in de kliniek en poliklinisch naast de reguliere revalidatiebehandelingen ook gespecialiseerde programma’s zoals: • Behandelingen op het gebied van niet-aangeboren hersenletsel; hersenletsel • ontstaan na een ongeluk of beroerte. • Behandeling van mensen met een amputatie of dwarslaesie. • Behandelingen in het leren omgaan met chronische pijn, fibromyalgie. • Specifieke programma’s voor mensen met rugklachten. • De behandeling van jongere kinderen op de vroegbehandeling. • De combinatie van onderwijs en revalidatie voor schoolkinderen. • Sport tijdens en na de revalidatie. Met een doorverwijzing van huisarts of specialist, wordt in overleg met de patiënt en revalidatiearts een behandelplan opgesteld. De ondersteuning aan patiënten leveren wij op het gebied van revalidatie, onderwijs, sport, wonen, dagbesteding en arbeidsintegratie. Heliomare onderwijs revalidatie wonen arbeidsintegratie dagbesteding sport.

Voor meer informatie: bel met T. (0251) 28 88 88 of kijk op www.heliomare.nl.

de advocaten en notarissen van hekkelman hebben ruime ervaring met het ondersteunen van investeringsmaatschappijen, de bescherming van intellectueel eigendom, de advisering bij start-ups en het vermarkten van innovatieve producten en kennis. hierdoor zijn wij goed in staat innovatieve bedrijven en instellingen in de (private) zorgsector te begeleiden bij het verwezenlijken van hun ambities. nationaal en internationaal. onze werkwijze is snel en pragmatisch, met een focus op de (commerciële) kansen. uiteraard zonder de noodzakelijke juridische zorgvuldigheid uit het oog te verliezen. hekkelman advocaten & notarissen is een full service kantoor met specialisten op de meest uiteenlopende rechtsgebieden

voor meer informatie neemt u contact op met mr. judith schröder of mr. ir. mattie de koning werkzaam binnen de praktijkgroepen zorg en innovaties. telefoonnummer (024) 3 828 393

www.hekkelman.nl

16 · FEBRUARI 2010 TIP

INSPIRATIE

GOED VOOR DE DAG MET DE JUISTE STOEL ■ Vraag: Wat is het belang van goed materiaal voor een topsporter? ■ Antwoord: Goed materiaal is een van dé voorwaarden om topsport te kunnen bedrijven. Vijfvoudig paralympisch kampioen Esther Vergeer - al sinds 2000 de onafgebroken nummer één van de wereld - kan erover meepraten. “Bij topsport gaat het om details.”

Zowel op als buiten de tennisbaan is Esther Vergeer afhankelijk van haar materiaal. “Zonder rolstoel kan ik me sowieso niet voortbewegen. Ik heb een rolstoel nodig, zowel voor het dagelijkse leven als tijdens het sporten.” De sportstoel waarin Vergeer al zo lang de rolstoeltenniswereld domineert, wijkt op belangrijke punten af van een huis-, tuin- en keukenstoel. Een combinatie van aluminium en titanium zorgt voor een optimale verdeling tussen gewicht en stevigheid. Door de schuine wielen kan Esther in elke stand een bal slaan zonder uit balans te raken en is ze wendbaar op de tennisbaan.

Hoger is beter

Na een dwarsleasie op jonge leeftijd kwam ze al snel in contact met diverse rolstoelsporten.Aanvankelijk blonk Vergeer uit in het rolstoelbasketbal (met het Nederlandse team werd ze in 1997 Europees kampioen), maar daarna gaf ze haar tennisambities voor-

rang. Anno 2010 ziet een sportstoel er anders uit dan aan het begin van haar carrière. “Je ziet een trend. Vroeger zat je heel laag bij de grond, in een soort wig waarbij je knieën hoger zaten dan je heupen.Het idee daarbij was dat een lagere zitpositie goed was voor je bewegingssnelheid. Er is sindsdien veel onderzoek naar gedaan en eigenlijk is nu juist het tegendeel bewezen.Ook is het materiaal nu veel lichter dan destijds.” Vergeer zoekt voortdurend naar verbeteringen in haar materiaal. Hiervoor heeft ze rechtstreeks contact met de fabrikant van haar sportstoel. “Ik kan mijn eigen zegje doen en de fabrikant staat open voor mijn voorkeuren. Ik weet inmiddels ook veel beter wat ik wil. Er zijn vooral kleine dingetjes die anders moeten en zo voor mij prettig zijn. Zo zet ik mijn voeten graag vast met toeclips. Die zet de fabrikant er speciaal op voor mij. Overigens zijn er nu meer speelsters die ze gebruiken.”

Londen 2012

De tennisster speelt al jarenlang in hetzelfde type stoel, maar dat wil niet zeggen dat ze haar ultieme afstelling bereikt heeft.Vergeer kijkt al vooruit naar de Paralympische Spelen van 2012 in Londen, waar ze in het tennistoernooi tot in de puntjes voorbereid voor de dag wil komen. Het zoeken naar het juiste materiaal en de juiste afstelling zijn daarom van groot belang. Heeft Vergeer dan een betere stoel

4 BEREIK DE TOP MET AMBITIE EN DOORZETTINGSVERMOGEN

dan haar concurrenten? “De andere speelsters gebruiken ongeveer hetzelfde materiaal.Ik chargeer het misschien een beetje, maar het is ongeveer als met auto’s.Welke verschillen er ook zijn, ze hebben allemaal vier wielen en een chassis. Waar anderen ook op spelen, ik weet wat ik heb en ik heb vertrouwen in mijn materiaal. Voor mij is dit de beste stoel.”

E-hockey

Marcel van den Muysenberg is een allround speler van het Nederlands E-hockey. E-hockey is een echte teamsport waarbij Marcel compleet afhankelijk is van zijn elektrische rolstoel. Het Midwheel concept geeft Marcel een hele kleine draaicirkel, terwijl zijn rolstoel enorm agressief kan rijden. Deze combinatie is uniek en wordt mogelijk gemaakt doordat het besturingssysteem, ook wel de boordcomputer, geladen is met een speciaal soort sportprogramma. Uiteraard helpt het dat zijn rolstoel enorm star is en dus heel efficiënt. Marcel wordt gezien als de snelste en de meeste wendbare van zijn team. Zo te horen moet een E-hockeyrolstoel wel een stootje kunnen verdragen? “Dat klopt. De jaren dat ik mijn elektrische rolstoel heb, is deze als uiterst betrouwbaar gebleken. Dit is ook nodig aangezien er veel persoonlijk contact is bij deze sport.” KOOS PLEGT [email protected]

MATERIAAL Dankzij een goed afgestelde rolstoel is Esther Vergeer wendbaar op de tennisbaan en blijft ze in balans.

Lucille Werner is een van de weinige televisiepresentatrices met een lichamelijke beperking. Ze inspireert mensen om ondanks een handicap hun dromen na te jagen, en ze zet zich actief in om de beeldvorming over mensen met een beperking te verbeteren. Geen wonder dat het Revalidatiefonds haar vroeg om ambassadeur te worden. Een kort interview met deze bevlogen wervelwind. Lucille, we kunnen iedere avond in Lingo zien dat je niet gemakkelijk loopt. Hoe komt dat? “Bij mijn geboorte heb ik een beschadiging opgelopen aan het deel van mijn hersenen dat mijn benen aanstuurt. Dat heet een Cerebrale Parese. Vroeger kon ik nog veel moeilijker lopen, maar door mede jarenlange revalidatie gaat het nu stukken beter. Ik heb heel veel geluk gehad, want niet iedereen met een Cerebrale Parese ontwikkelt zich positief. Daarom ben ik zo blij met het onderzoek Learn 2 Move.” Kun je kort uitleggen wat Learn 2 Move inhoudt? “Ja, dat onderzoek ken ik via het Revalidatiefonds, waar ik ambassadeur van ben. Er wordt gekeken naar de ontwikkeling van verschillende kinderen met een Cerebrale Parese: hoe komt het dat het ene kind een terugval krijgt terwijl het andere kind wel leert lopen? Welke behandelmethode is het beste bij welk type beschadiging? Als dat bekend wordt, kunnen misschien wel alle kinderen met een Cerebrale Parese leren lopen!”

rekeningnummer 953

Welke innovaties financiert het Revalidatiefonds nog meer? “Een fantastisch middel dat momenteel ontwikkeld wordt voor mensen die blind zijn, is de I-Cane: een blindenstok met moderne technieken zoals GPS. En voor wie een gedeeltelijke dwarslaesie heeft, of moet herstellen van een beroerte, is er de Lokomat. Deze looptrainingsrobot vergroot de kans dat zij opnieuw kunnen staan of zelfs lopen. Waar het op neerkomt, is dat er heel veel mogelijk is, maar dat alles geld kost. Daarom ben ik er trots op dat het Revalidatiefonds zoveel mogelijk innovaties helpt te financieren.”

februari 2010 · 17

Grootse plannen voor de toekomst ondanks reuma

vraag & antwoord

Toen Olivier Robertson nog maar anderhalf jaar oud was, kwamen artsen erachter dat hij een vorm van reuma heeft. Inmiddels is hij dertien jaar oud en heeft hij al een heupprothese. Waar hij best blij mee is, want nu heeft hij er geen pijn meer aan. Half maart wacht hem de volgende heupoperatie. Zolang als Olivier het zich kan herinneren heeft hij reuma. “Toen ik anderhalf was, werd ik ineens erg ziek en had ik hoge koorts. Daarbij kreeg ik ook pijn in mijn gewrichten, vooral in mijn handen en mijn nek. In het ziekenhuis hebben ze me onderzocht en kwamen ze erachter dat ik reuma had.” Sindsdien heeft hij aan veel gewrichten pijn. “Ik heb vaak last van mijn polsen, die kan ik niet helemaal buigen en strekken. Ook heb ik reuma gehad in mijn knie,dan was mijn knie heel erg opgezwollen. Maar ook mijn enkels doen zeer als ik een stuk heb gelopen.” Olivier blijft het positief bekijken. “Er zijn ook heel veel momenten geweest dat ik geen pijn had hoor.”

Prothese

In augustus 2009 heeft Olivier een kunstheup gekregen.“Door de reuma was het kraakbeen tussen de kom en de kop van mijn heupgewricht helemaal verdwenen. Daardoor is de kop tegen de kom gaan wrijven en die is daardoor versleten. Ook was er een heel gedeelte bot weg. Ik heb daarom ook nog bot gehad van de botbank, dat is tegen het andere bot aangeplakt als het ware.” In maart krijgt Olivier ook een prothese in zijn andere heup. “Ik zie er niet heel erg tegenop. Bij de vorige operatie is het ook goed gegaan en aan die heup heb ik nu geen pijn meer. Ik weet nu wat ik kan verwachten.”

Revalideren

Olivier kijkt met een goed gevoel terug op de revalidatieperiode. “Ik ging (advertorial)

Op de foto: Mart (15), Richard Tanke (manager TTC) en Sandra te Winkel (revalidatiearts)

Wii-project TTC Op maandag 15 februari is bij Revalidatie Medisch Centrum Groot Klimmendaal in Arnhem de aftrap gegeven voor een baanbrekend Wii-project dat de doorbraak betekent binnen de mogelijkheden van thuisbehandeling. Het is een gezamenlijk project van Groot Klimmendaal, het Technology Trial Centre (TTC), Engine Software Doetinchem en de Faculteit Kunst, Media & Technologie in Hilversum, onderdeel van de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht (HKU).

De Wii-spelcomputer wordt al gebruikt binnen de revalidatiezorg. Aan de hand van spellen, zoals tennissen en skiën, krijgen precies die aspecten, die relevant zijn voor de revalidant aandacht, bijvoorbeeld motoriek, evenwicht en cognitie. Door het spelelement doet de revalidant niet keer op keer dezelfde oefenbeweging, maar een spel, waarbij hij ʻtoevalligʼ de bewegingen maakt die het revalidatieproces bevorderen. Het gebruik van de Wii binnen de revalidatie laat zien dat revalideren ook ʻleukʼ gemaakt kan worden. Deze spellen zijn echter niet speciaal ontwikkeld voor gebruik binnen de revalidatie. Het Wii-project gaat daarom een stapje verder en ontwikkelt een nieuwe Wii-gamelijn speciaal voor de revalidatie. De spellen bevatten revalidatieoefeningen die in een game-structuur worden aangeboden. De inhoud van de games wordt in overleg met artsen en behandelaars van Groot Klimmendaal bepaald. Als eerste komt er een gamelijn speciaal voor kinderen in de leeftijd van ongeveer 4 tot 12 jaar met Developmental Coordination Disorder (DCD) Het huidige gebruik van de Wii binnen de revalidatie houdt voor de revalidant op zodra de behandeling stopt. Het project van het TCC gaat echter een

Peter de Koning Revalidatiearts

prothese. Na het plaatsen van een kunstheup brak er voor de dertienjarige Olivier een zware revalidatieperiode aan. Nu heeft hij er gelukkig geen pijn meer aan. 

vier dagen in de week een uur naar een speciaal revalidatiecentrum.Daar kreeg ik fysiotherapie, waarvan twee keer in de week in het zwembad. De therapie was soms wel heel zwaar,dat hing af van het programma, dat iedere keer varieerde. Soms moest ik spieren aanspannen waar ik geen kracht in had, doordat die nu verkort waren. Dat was wel heel zwaar. Maar nu heb ik er geen pijn meer aan,dus het is wel goed geweest om het te doen.”

Acteur

Ondanks de reuma is Olivier erg ambitieus, in de toekomst wil hij graag acteur worden. “Dat is iets wat ik het liefst wil,omdat ik graag toneel speel. In de huid kruipen van iemand anders vind ik leuk.” marion van hooren

■■ Wat is er speciaal aan kinderrevalidatie? “Het gaat altijd om een kind waarvan de algemene ontwikkeling niet als vanzelf gaat. Dat kan verschillende oorzaken hebben. Het grootste verschil met andere medisch specialisten is dat de ouders bij een revalidatiearts komen om een prognose te horen – wat kunnen ze verwachten. We werken met een team van mensen: een fysiotherapeut, een logopedist, een psycholoog en een maatschappelijk werker. Zij werken onder leiding van de revalidatiearts, die ook de medische kant behartigt.” ■■ Hoe ervaren kinderen het? “Wij proberen ervoor te zorgen dat de setting aangenaam is, zodat een kind denkt: ‘Het lijkt wel spelen’. Dat is in feite ook wel zo, maar de therapeut stuurt het kind daarin. Bij jongere kinderen gebeurt dat in een spelsituatie en bij kinderen die op school zitten in een lessituatie. Kinderen die op een reguliere school zitten, komen een keer in de week voor een bepaald probleem. Bij een andere groep zijn de therapie en onderwijs door het hele traject verweven.”

[email protected]

Heliomare Heliomare

stap verder: er wordt aan de revalidant tijdens de behandeling een Wii mee naar huis gegeven, waardoor de Wii een plaats krijgt binnen de thuisbehandeling. Thuis gaat de revalidant verder met oefenen, volgens het programma dat de revalidatiearts en het behandelteam hebben opgesteld en zoals hij de spellen in het revalidatiecentrum heeft geleerd. De Wii is via een internetverbinding verbonden met Groot Klimmendaal. De revalidant slaat tijdens het oefenen zijn vorderingen op. De arts kan vanuit het revalidatiecentrum inloggen en zo de vorderingen van de revalidant bijhouden. Hij kan andere games inschakelen en ingrijpen als dat nodig, als bijvoorbeeld bewegingen niet goed worden uitgevoerd. Het is een vorm van telezorg, thuisrevalidatie met daarbij het zogenoemde telecoaching. De revalidant komt uiteraard ook nog op spreekuur bij de arts. Een aantal ziektekostenverzekeraars heeft al enthousiast gereageerd op het project, omdat de revalidant een deel van de revalidatiebehandeling thuis kan ondergaan. De behandelduur in het revalidatiecentrum wordt op die manier verkort, wat kostenbesparend werkt. De vorderingen van het project zijn te volgen op www.grootklimmendaal.nl

Opnieuw zelfstandig en onafhankelijk... Heliomare ondersteunt kinderen, jongeren en volwassenen met een beperking bij wonen, arbeidsintegratie, onderwijs, dagbesteding, revalidatie en sport. Relweg 51 • 1949 EC Wijk aan Zee • www.heliomare.nl

heliomare onderwijs revalidatie wonen arbeidsintegratie dagbesteding sport Relweg 51 • 1949 EC Wijk aan Zee • www.heliomare.nl Relweg 51 • 1949 EC Wijk aan Zee • www.heliomare.nl

18 · februari 2010

nieuws vraag & antwoord Lous Rijssenbeek Longarts Nederlands Astmacentrum Davos (NAD)

■■ Is het goede effect van behandeling in het NAD wetenschappelijk bewezen? “Opname in het NAD heeft een aantoonbaar gunstig effect op patiënten met moeilijk behandelbaar astma. Onder meer een onderzoek uit 2001 laat zien dat kinderen die behandeld zijn in het NAD een beduidende verbetering vertonen van de luchtweggevoeligheid en de longfunctie. Bij deze studie zijn de in Davos behandelde kinderen vergeleken met een controlegroep in Nederland. Momenteel wordt in samenwerking met professor Bel, longarts in het AMC, onderzoek gedaan naar de verschillende klinische beelden van ernstig astma en het effect van de behandeling in Davos. De voorlopige resultaten wijzen op een duidelijke verbetering in de toestand van de patiënten met astma.” ■■ Hoe kan een astmapatiënt, terug in Nederland, zijn goede gezondheid behouden? “Onterecht wordt vaak gedacht dat het astma toeneemt zodra patiënten weer terug in Nederland zijn. Patiënten zijn na hun behandeling in het NAD sterker: ze hebben meer weerstand en zijn daardoor minder gevoelig voor prikkelende stoffen. Daarnaast wordt vanaf de eerste dag de patiënten geleerd beter met hun aandoening en de medicatie om te gaan. Ten slotte zijn de patiënten in een veel betere lichamelijke en vaak ook psychische conditie. Dit alles betekent dat de ernst van het astma aanzienlijk wordt teruggebracht en patiënten vaak lange tijd klachtenvrij blijven.”

Astma tot rust in Davos ■■Vraag: Hoe belangrijk zijn omgevingsfactoren voor ernstige astmapatiënten? ■■Antwoord: Verschillende omgevingsfactoren kunnen leiden tot uiting van de ziekte. Onderzoek heeft aangetoond dat vermindering van allerlei belastende omgevingsfactoren, zoals huisstofmijten en luchtverontreiniging,leidt tot een verbetering van de astmapatiënt.In het hooggebergte van Davos, Zwitserland, waar het Nederlands Astmacentrum (NAD) is gevestigd, zijn die belastende omgevingsfactoren niet of nauwelijks aanwezig. Het is daarom een uitstekende plek voor zowel volwassenen als kinderen om een behandeling te ondergaan.

Behandelmogelijkheden

Astma is een chronische ontsteking van de luchtwegen. “Als de luchtwegen in contact komen met allergische of andere prikkelende stoffen vindt een vernauwing plaats”, legt Lous Rijssenbeek-Nouwens uit, longarts in het NAD.“Dit veroorzaakt kortademigheid en hoesten. Het is een complexe ziekte die veel invloed heeft op de kwaliteit van leven van de patiënt.” Astma is bij de meeste mensen goed te behandelen. Volgens de farmaceutische industrie is astma daarom geen probleem meer. “Dit is voor 95 procent waar, maar de overige 5 procent van de patiënten heeft een ernstige vorm van astma en deze mensen zijn uit het blikveld geraakt”, betreurt Geert Mensing, locatiemanager van het NAD. “Er is pas sinds een jaar of tien serieuze aandacht voor deze ernstige vorm. Er zijn nog altijd geen of nauwelijks goede behandelmogelijkheden.” Rijssenbeek vult aan: “De behandelingen die er zijn hebben veel en ernstige bijwerkingen. Denk bijvoorbeeld aan prednison. Dit medicijn kan bij langdurig gebruik onder andere broze botten en hart- en vaatziekten veroor-

specialistische zorg. Het Nederlands Astmacentrum in Davos is het kleinste Nederlandse ziekenhuis. 

feiten ■■ Astma heeft veel te maken met omgevingsfactoren: het is een ontsteking van de luchtwegen die veroorzaakt wordt door contact met allerlei prikkelende stoffen in de lucht. ■■ Davos ligt op bijna 1600 meter in de Zwitserse bergen. Omdat de luchtdruk hier laag is verdampt vocht snel. De lucht in Davos is

daarom droog. ■■ Ook kent Davos bijna geen luchtverontreiniging. De typische ligging van het dal zorgt ervoor dat de wind het dal continu schoon waait. ■■ Door de prikkelarme omgeving in Davos komen de luchtwegen van astmapatiënten tot rust en verminderen de klachten. Dit

verbetert de kwaliteit van leven. ■■ Tijdens behandeling in Davos kan het gebruik van medicijnen zoals Prednison sterk worden teruggebracht of zelfs helemaal worden gestopt. ■■ Davos is daarmee een unieke behandellocatie voor patiënten met ernstig astma.

zaken.” Een behandeling in het NAD is er daarom mede op gericht om het gebruik van prednison af te bouwen. “Alle patiënten die bij ons worden opgenomen gebruiken dagelijks of regelmatig prednison, maar na afloop van de behandeling zijn deze mensen helemaal of bijna helemaal van dit medicijn af”, aldus Rijssenbeek.

terlijk en figuurlijk een veilige plek voor astmapatiënten. “Wij zijn in deze kleine organisatie voortdurend met specialistische zorg bezig”, vertelt Mensing. “Iedere patiënt krijgt een behandeling op maat,waarbij hij ondermeer leert om optimaal met de ziekte om te gaan en de conditie op te bouwen.” De hypoallergene omgeving van Davos speelt bij de behandeling een uiterst belangrijke rol. De lucht in het hooggebergte is droog, waardoor huisstofmijt niet kan overleven en dus geen prikkels meer oplevert. Ook andere prikkels zoals pollen, grassen en schimmels komen

hier niet tot nauwelijks voor.Rijssenbeek: “Dit alles heeft een positief effect op de conditie van de luchtwegen. Daarmee zijn de voorwaarden geschapen voor een succesvolle behandeling van de patiënt met ernstig astma.” Mensing voegt daar aan toe: “Als patiënten teruggaan naar Nederland weten ze zorgvuldig om te gaan met omgevingsfactoren en hoe de ziekte beheersbaar te houden, zodat ze ook in Nederland een betere kwaliteit van leven behouden.”

Optimale omstandigheden

Jaarlijks worden 150 Nederlandse patiënten met ernstig astma in het NAD behandeld, met een gemiddelde duur van twaalf weken. Volgens de locatiemanager is het NAD let-

kristel hurenkamp [email protected]

Samen werken aan uw kwaliteit van leven

De Vereniging Nederland – Davos (VND) is een patiëntenvereniging voor mensen met moeilijk behandelbaar astma die baat hebben bij hooggebergtebehandeling.

Behandelcentrum Heideheuvel, het Nederlands Astmacentrum Davos en Revalidatiecentrum De Trappenberg, behoren tot één organisatie. Deze behandelcentra ondersteunen kinderen, jongeren en volwassenen met lichamelijke en /of cognitieve beperkingen. Doel is hen een zo groot mogelijke kans te bieden op een optimale ontwikkeling met behoud van hun eigen verantwoordelijkheid.

Al tientallen jaren zet de vereniging zich in voor de toegankelijkheid, de kwaliteit en de continuïteit van de behandeling van de Nederlandse patiënten in de Astmakliniek in Davos. De VND werkt met enthousiaste vrijwilligers, vaak ex-patiënten die de heilzame werking van behandeling in het Nederlandse Astmacentrum Davos aan den lijve hebben ondervonden. Samen met het bestuur, dat eveneens uit vrijwilligers bestaat, is de VND verantwoordelijk voor een breed scala aan activiteiten.

De ondersteuning kan plaatsvinden door diagnostiek, behandeling, voorlichting, en/of advies ‘op maat’. Er is in alle centra een interdisciplinaire werkwijze (alle behandelaars werken heel nauw met elkaar samen en stemmen alle activiteiten op elkaar af) en er wordt zoveel mogelijk probleem- en resultaatgericht gewerkt. Dit alles gebaseerd op de vraag van de patiënt en zijn/haar ouders/verzorgers of partner. Voor alle patiënten is het algemene behandeldoel een zo volwaardig mogelijke deelname aan de maatschappij. Daarom is er tijdens de behandeling van de aandoening bijvoorbeeld ook aandacht voor onderwijs, arbeid, sport, tijdsbesteding en zelfstandig wonen.

Naast de substantiële financiële ondersteuning die de vereniging jaarlijks biedt aan het Astmacentrum Davos behartigt de VND de belangen van: • Individuele patiënten die te maken krijgen met een opname in Davos; • De belangen van astmapatiënten in het algemeen.

Wij verwelkomen u graag in De Trappenberg, Behandelcentrum Heideheuvel en het Nederlands Astmacentrum Davos!

www.nederland-davos.nl

De VND is een vereniging vóór en dóór patiënten die is uitgegroeid tot een belangrijke gesprekspartner op het gebied van moeilijk behandelbaar astma.

FEBRUARI 2010 · 19

NIEUWS

5 TIP

Hoe leer je leven met een hartaandoening?

STEL REËLE GRENZEN

■ Vraag: Hoe kun je goed leren leven met een hartaandoening? ■ Antwoord: Het is enerzijds zaak om zoveel mogelijk de resterende hartcapaciteit goed te benutten en anderzijds voor een deel accepteren dat er dingen zijn die je niet meer kunt. Henk van Exel Cardioloog in het Rijnlands Revalidatie Centrum te Leiden

BEGELEIDING. De impact na een hartincident is groot. Hartrevalidatie helpt patiënten FOTO: ISTOCKPHOTO weer positief en in gezonde conditie in het leven te staan.

Hartrevalidatie richt zich op het herstel van de kwaliteit van het leven. Patiënten leren hoe ze weer goed kunnen leren leven met een hartaandoening. Cardioloog Henk van Exel legt uit wat hartrevalidatie precies is. “Allereerst is het belangrijk om de patiënten in te delen in twee groepen. De ene groep heeft slechts een klein hartincident gehad, en daarbij werkt de pompfunctie van het hart nog goed. De andere groep heeft een fors hartincident gehad, en daarbij is de pompfunctie afgenomen.”

Impact

De eerste groep met een goede hartfunctie heeft ook veel aan hartrevalidatie volgens Van Exel. “Een hartincident heeft bij veel patiënten een grote impact. Wat we zien is dat een patiënt last krijgt van angsten bij inspanning, bij werkhervatting en het vertrouwen in de werking van het hart is afgenomen. Daarom is naast conditietraining, psychosociale begeleiding hard nodig, een multidis-

ciplinaire aanpak.” De revalidatie bij deze groep richt zich op de oude, goede toestand. “We doen conditietrainingen om de patiënten te laten zien dat het hart prima functioneert bij inspanning.” Daarnaast is preventie een belangrijk onderdeel van de revalidatie. Patiënten krijgen voorlichting over gezond eten, stoppen met roken en voldoende bewegen.

Grenzen

De groep met hartfalen, waarbij de pompfunctie minder is,volgt een ander traject.“Deze patiënten leren hoe ze verder moeten leven met een verminderde hartcapaciteit. Vaak doen zij minder dan dat ze kunnen en leven ze alleen in huis terwijl ze best een boodschapje kunnen doen en een wandeling kunnen maken.” Om

AANDACHTSPUNTEN ■ Belangrijk voor de patiënt zijn de fysieke trainingen, zoals fysiotherapie, waarbij conditietraining centraal staat. De hartslag is een belangrijk middel om de intensiteit van training te meten. ■ Er wordt een persoonlijke trainingszone bepaald, afhankelijk van het doel; het verbeteren van de conditie of het verbranden van vet. Inspanningen worden daarbij voortdurend gemeten en aangepast. ■ Patiënten maken gebruik van speciale apparaten, zoals de loopband, de roeimachine, de fiets en

HELP REUMA

BESTRIJDEN 7 - 13 MAART

COLLECTE

de stepmachine. De weerstand, de snelheid en de hellingshoek worden op de patiënt afgesteld. ■ De patiënt krijgt begeleiding van een diëtist, maar ook bij het stoppen met roken en bij werkhervatting. ■ Heel belangrijk voor de patiënt is begeleiding door maatschappelijk werk en door een individuele psycholoog. Zij helpen een patiënt om naar het halfvolle glas te kijken, in plaats van naar het halflege glas, zodat ze inzien wat ze nog wel kunnen.

reële grenzen te stellen,komt de patient eerst in een proces waaruit blijkt tot waar ze daadwerkelijk kunnen gaan. “Wij informeren eerst naar alle gegevens bij de arts.Dan doet elke patiënt een inspanningstest op de fiets. Wij kunnen uit die gegevens precies beoordelen tot waar het veilig is om het hart niet te overbelasten.” Maar ook bij deze groep is het niet alleen maar een kwestie van inspanning. “Het is voor een belangrijk deel acceptatie”, legt Van Exel uit. “Na een zwaar hartincident moet de patiënt veel inleveren en is hij beperkt in alles.Een psycholoog en maatschappelijk werker helpen patiënten weer te kijken naar wat ze wel kunnen. Ze laten hen inzien dat met de restcapaciteit van het hart vaak nog vele leuke (niet inspannende) zaken mogelijk zijn en ze bij lange na niet de meest beperkte personen zijn.”

Shocks

Nieuwe ontwikkelingen volgen volgens Van Exel de cardiologische ontwikkelingen. “Relatief nieuw in de cardiologie is de ICD, de interne defibrillator. Patiënten met een ICD hebben zoiets heftigs meegemaakt,soms een reanimatie en soms zwaar hartfalen, waardoor ze angstig zijn. Vooral patiënten die al eens een shock van het apparaat hebben gehad zijn bang voor een ritmestoornis. Zo’n schok is een heel ingrijpende gebeurtenis. Iemand die drie of vier shocks heeft gehad, is ook psychisch erg geraakt. Zij volgen een heel specifiek programma,waarbij zij eerst heel intens geïnformeerd worden en waarbij een psycholoog ze begeleid.” DENNIS MENSINK

TIPS Jan Snoek Parkinsonpatiënt

FOTO: IRENE VAN ROOIJEN

Jan Snoek is 62 jaar en heeft de ziekte van Parkinson. Voor Snoek is lopen een lastige opgave. Sinds twee jaar heeft hij een rollator. Waarom heeft hij daarvoor gekozen? Welke tips kan hij geven voor mensen die ook slecht te been zijn? Volgens Snoek is een rollator niet iets om je voor te schamen. “Waarom zou je? Ik ben juist trots dat ik hem heb,want ik heb er baat bij. Ik loop weer met plezier, ik sta rechtop en als ik met mensen praat, kan ik ze in de ogen kijken.” Hij begrijpt echter dat er eerst een omslagpunt moet zijn om dat in te zien. “Voor mij was dat het lopen achter de kinderwagen met mijn kleinkind. Ineens liep ik niet meer achteraan, maar voorop.” Een van de beste tips van Snoek is dat je niet moet bezuinigen op je zorgbehoefte. “Ik heb een dure rollator. Hiermee loop ik het normale tempo zonder te struikelen. Deze rollator heeft technische nieuwigheden en luchtbanden. Ik loop nu met veel plezier, want ik word niet gehinderd door obstakels in de weg.” Snoek laat zijn levensruimte heel bewust niet beperken tot de stoep. “Ik ga graag het bos in. Soms ga ik zelfs van het pad af. Dat moest ik laatst bekopen met een lekke band. Ook met de sneeuwval van de laatste tijd ondervind ik geen problemen.”

[email protected]

PROBLEMEN OF ONZEKERHEID BIJ HET LOPEN? Blijf mobiel met de allerbeste loophulpmiddelen DE FELLOW LICHTGEWICHT Zweeds design van de allerhoogste kwaliteit. Goedgekeurd en in verschillende modellen verkrijgbaar. Mede door de stand van de naar voren gerichte handgrepen neemt de gebruiker de correcte loophouding aan, waardoor overbelasting aan de nek, rug, armen en polsen wordt voorkomen.

TRIONIC SUPER WALKER

FELLOW

De Trionic Walker biedt de gebruiker heel veel steun tijdens het lopen in de stad, het bos, de bergen, op de golfbaan of op het strand. Met de Trionic bent u in staat trottoirranden en oneffen terrein te overwinnen. Gecombineerd met de met lucht gevulde banden zijn optimale rijprestaties gegarandeerd. De Trionic is in City, Mountain en zelfs in een Golf uitvoering leverbaar.

GRATIS UITPROBEREN Fellow-Roll is specialist op het gebied van loophulpmiddelen en levert uitsluitend veilige en goedgekeurde lichtgewicht rollators, afgestemd naar uw wensen. Fellow-Roll geeft advies aan huis en biedt u gratis een uitvoerige en persoonlijke demonstratie aan. Bel voor een vrijblijvende afspraak: 035 609 06 10

FELLOWROLL Mobility and Support

MediaPlanet 157x131 lxh.indd 1

Oostergracht 44, 3763 LZ Soest 035 6090610 [email protected] www.fellow-roll.com 15-02-2010 17:49:20

Het BOSE WAVE music system ®

Vrijblijvend testen

®

Een kamer gevuld met geluid. Niet met kabels. Gewoon aansluiten en genieten. Met het BOSE WAVE music system zijn er geen stapels componenten. Geen snoeren die in de knoop raken. Geen gedraai aan knoppen. De geavanceerde Bosetechnologieën in dit compacte systeem werken samen om de kamer te vullen met de bekende prestaties die Bose tot een van de meest gerespecteerde namen op het gebied van geluid heeft gemaakt. Zo schrijft Mark Prigg, technologiejournalist van de London Evening Standard: “Dit systeem onderscheidt zich door de perfecte geluidskwaliteit en de diepe, rijke bastonen die iedere ruimte kunnen vullen...” Het WAVE music system levert helder, realistisch geluid waarvan je zou denken dat alleen een veel grotere, complexe hifiset het kan produceren. ®

®

®

Hoe hebben we dit gedaan? Het komt allemaal neer op onze in de VS gepatenteerde technologie voor waveguide-luidsprekers. De compacte behuizing van het systeem is niet groter dan een schoenendoos en bevat uiterst geavanceerde akoestische technologie waardoor cd’s en radioprogramma’s altijd zuiver en levensecht klinken. Van de heldere hoge tonen tot de rijke, Dankzij de dubbele, tapse waveguide volle lage tonen. klinkt geluid vol en levendiger. Eén apparaat, één snoer, al het geluid. Een geluidssysteem koopt u om te luisteren naar muziek. Niet om uren bezig te zijn met de installatie of het aansluiten van kabels. Met het WAVE music system zult u vrijwel direct na het openen van de verpakking genieten van Bose geluidskwaliteit. AUDIO, het testmagazine voor onder andere hifi schrijft: “Het WAVE music system is het eerste compacte systeem dat voor volwassen hifi combinatie kan doorgaan...” ®

Zoveel manieren om ervan te genieten. Luister naar het WAVE music system in uw woonkamer, keuken, slaapkamer of waar u ook maar beter geluid wilt. Alles wat u nodig hebt, is ingebouwd: cd/mp3-cd-speler, AM/FM-tuner met RDS, klok en wekfunctie. U kunt deze allemaal bedienen met een handige, ultracompacte afstandsbediening. Sluit als u wilt een extra geluidsbron aan en hoor levensecht geluid vanaf uw tv of mp3-speler. Het systeem is verkrijgbaar in grafietgrijs, platinawit en titaniumzilver.

®

Geniet 14 dagen lang vrijblijvend van het WAVE music system. U kunt het WAVE music system natuurlijk alleen echt beoordelen in de unieke akoestiek van uw eigen huis. Probeer het 14 dagen thuis uit tijdens een vrijblijvende proefperiode, en als u daarna toch vindt dat dit systeem niks voor u is, komen we het gewoon weer ophalen. Dit kost u niets en u ontvangt het volledige aankoopbedrag terug, inclusief verzendkosten. ®

®

Grafietgrijs

Titaniumzilver

Platinawit

Alleen beschikbaar direct via Bose. Bel gratis naar:

✆ 0800 267 33 33 voor meer informatie. Referentienummer 0ATIZ9

Openingstijden: ma - vr: 09.00 - 20.00 uur / za - zo: 10.00 - 14.00 uur.

www.boseinfo.nl

®

*‘Risicoloos’ heeft alleen betrekking op de proefperiode van 14 dagen. ©2010 Bose Corporation. Alle rechten voorbehouden. Het speciale ontwerp van het WAVE music system is ook een geregistreerd handelsmerk van Bose Corporation in de V.S. en andere landen. Citaten zijn met toestemming gereproduceerd: Mark Prigg, London Evening Standard, 18/04/2005; AUDIO, 5/2005; Red dot best of the best 2005. Voor meer informatie over onze algemene verkoopsvoorwaarden, raadpleeg www.boseinfo.nl ®