DIT IS EEN BIJLAGE BIJ DAGBLAD DE TELEGRAAF. DE INHOUD VAN DEZE BIJLAGE VALT NIET ONDER DE HOOFDREDACTIONELE VERANTWOORDELIJKHEID

DIT IS EEN BIJLAGE BIJ DAGBLAD DE TELEGRAAF. DE INHOUD VAN DEZE BIJLAGE VALT NIET ONDER DE HOOFDREDACTIONELE VERANTWOORDELIJKHEID.

Geboekte winst Medici kunnen bijwerkingen steeds beter voorkomen

Jubileum Ondervoeding De hoogtepunten van Hoe pak je het aan 60 jaar kankerbestrijding en los je het op? Nr. 2 / november 2009

LEVEN MET KANKER

5 HOE DOE JE DAT?

FOTO: VIKAVALTER/ISTOCKPHOTO

TIPS

De impact van de ziekte blijft bestaan, maar de overlevingskans is gestegen. Therapie op maat Eigenschappen van tumor en patiënt specifieker behandeld

Europa Meer samenwerking nodig binnen de EU in de strijd tegen kanker

TOM VAN DER WAL

EuroFlorist, Uw bloemen bezorgd door de beste bloemisten Steun iemand in moeilijke tijden, Een bloemetje kan veel betekenen. Al 26 jaar is EuroFlorist Europa’s leidende bloemisten netwerk met 10.000 aangesloten bloemisten. EuroFlorist garandeerd de hoogste kwaliteit en service via de bij ons aangesloten bloemisten. Bloemen zeggen meer dan woorden. Bij ons is uw bloemengroet in goede handen. handen

www.euroflorist.nl

2 · november 2009

Challenges de uitdaging Bij de wereldberoemde wielrenner Lance Armstrong werd teelbalkanker geconstateerd. Lange tijd vocht hij tegen de ziekte, die zelfs was uitgezaaid naar zijn hersenen en longen.

Wij raden aan Wilma Meijers (55) Ex-borstkankerpatiënt

Pagina 18

Inspirerend voorbeeld

M

ijn moeder, een stel goede vrienden en ik hebben talloze uren gespendeerd aan het lezen over kanker en aan het stellen van vragen. Dat is heel belangrijk. Je moet voor jezelf opkomen en zeker zijn dat je de behandeling krijgt die de beste is voor jou. Ik zorgde voor een second opinion, wat nog wel eens lastig kan zijn. We zijn namelijk geneigd de doktoren blindelings te vertrouwen en hun advies niet in twijfel te trekken. De second opinion die ik kreeg was wel de juiste. Daarom moedig ik anderen aan er altijd om te vragen.En wellicht meerdere. Ik denk ook dat iemand met kanker steun moet zoeken bij vrienden en familie.Ik had een groep mensen om me heen die naar me luisterde, me aanmoedigde en die me eraan herinnerde dat ik niet alleen was.

Strijd

Tijdens mijn behandeling stelde mijn verpleegkundige me voor aan andere patiënten. Dat was erg goed. Het deed me toen pas de veelomvattendheid van kanker inzien. Op dat

moment waren er namelijk acht miljoen mensen met kanker. Ik werd boos en raakte steeds meer geïnteresseerd in het overwinnen van de ziekte. Niet alleen de mijne, maar ook de strijd tegen kanker in het algemeen. Ik wist dat ik deze ervaring moest gebruiken om anderen te helpen. En zo kwam ik op het idee voor mijn foundation, Livestrong. Tijdens de chemotherapie waren er wel dagen dat ik me voelde alsof ik niet uit bed kon komen. Maar ik wist dat elke dag dat ik niet zou opstaan een verloren dag zou zijn. Ik ben van nature een competitief persoon, dus wist ik dat ik diezelfde spirit moest gebruiken in mijn strijd tegen kanker. Ik kon de kanker niet laten winnen. Mijn wil om te leven was groter dan de ziekte.

een foto te laten maken. Ik was kaal, had geen wimpers en wenkbrauwen en mijn huid had de kleur van de onderkant van een duif. Ik keek in de lens en lachte. Die foto wilde ik hebben om me er als ik beter was aan te herinneren hoe ziek ik was geweest. Je houding is alles. Omgaan met kanker is ontzettend moeilijk, maar je mag nooit de hoop verliezen. Omring jezelf met familie en vrienden,stel de moeilijke vragen, vraag om second opinions en hou de hoop levend.

Doel

Herinnering

“Hoewel de chemo ervoor zorgde dat ik me ziek en moe voelde, verloor ik dus niet de wil om te leven. Middenin de behandeling verliep mijn rijbewijs. Ik had ‘m kunnen verlengen op het moment dat ik me beter had gevoeld en mijn haar weer wat was aangegroeid. Maar ik besloot dat niet te doen. Ik stond voor de camera om

Lance Armstrong Zevenvoudig winnaar Tour de France foto: elizabeth Kreutz

De diagnose kanker verandert een persoon voor altijd.Ik ben bijna heel mijn leven een competitieve sporter geweest, maar kanker plaatst de pijn en het lijden van de professionele wielersport en de Tour de France wel in perspectief. Geen bergrit in de Tour is ermee te vergelijken. Mijn ziekte gaf me een doel en veel om voor te leven. Het leven dat ik nu leef dank ik ook aan kanker. Ik waardeer mijn leven op een nieuwe en betere manier,omdat ik het geluk had de ziekte te overwinnen.Het stelt me in staat om iets terug te geven aan de mensen om me heen en zelfs aan de wereld,op een manier die ik zelf nooit had kunnen bedenken.

“Ik heb nu littekens in plaats van borsten. Mooi is het niet, maar ik ben meer dan die borst.”

We make our readers succeed! leven met kanker tweede editie, november 2009 Country Manager: Kristiina Kansen Editorial Manager: Birte van Ouwerkerk Business Development Manager: Jurgen Klooster Sub-editors: Amber van Delft Colin Wilson Project Manager: Jeffrey Faraco Telefoon: 020-7077015 E-mail: [email protected] Gedistribueerd met : De Telegraaf, november 2009 Drukkerij: Wegener NieuwsDruk Mediaplanet contact informatie: Telefoon: 020-7077000 Fax: 020-7077099 E-mail: [email protected]

Blijf niet rondlopen met uw vragen over kanker Bel de KWF Kanker Infolijn: 0800-022 66 22 (gratis)

Dit is een bijlage bij dagblad De Telegraaf. De inhoud van deze bijlage valt niet onder de hoofdredactionele verantwoordelijkheid.

Mediaplanet ontwikkelt hoogwaardige bijlagen die zich richten op een specifiek thema en de daarbij behorende doelgroep. Zo brengen wij lezer en adverteerder dichter bij elkaar.

1/3

Blijf niet rondlopen met uw vragen over kanker

266 x 131mm THIRD PAGE FULL WIDTH

Bel de KWF Kanker Infolijn: 0800-022 66 22 (gratis) Als u met kanker te maken krijgt, heeft u al genoeg zorgen. Blijf daarom niet rondlopen met vragen of onduidelijkheden over uw ziekte, maar bel ons. Wij helpen u graag verder.

Bevolkingsonderzoek: heel belangrijk! We kennen in ons land twee bevolkingsonderzoeken om te screenen op kanker: die voor baarmoederhalskanker en borstkanker. Doel is om de ziekten zo vroeg mogelijk op te sporen. Bevolkingsonderzoek kan dus van levensbelang zijn!

Bij het bevolkingsonderzoek naar borstkanker is de opkomst hoger dan 80 procent. Ongeveer 1.100.000 vrouwen krijgen jaarlijks een uitnodiging om mee te doen. Deelname is uiteraard vrijwillig, net als bij andere bevolkingsonderzoeken.

Het grootste belang van deze twee bevolkingsonderzoeken is vroege ontdekking van eventuele afwijkingen of de aanwezigheid van baarmoederhalsof borstkanker. ,,Hoe eerder bekend is dat iemand kanker heeft, hoe sneller ingegrepen kan worden. Dat is natuurlijk belangrijk voor degene om wie het gaat’’, zegt Annemieke Bartels. Zij is bestuurder van Bevolkingsonderzoek Midden-West en verantwoordelijk voor de organisatie van de genoemde onderzoeken in de provincies Noord-Holland, Flevoland en Utrecht.

Ieder jaar wordt in Nederland bij ongeveer 13 000 vrouwen borstkanker vastgesteld. Jaarlijks overlijden circa 3 500 vrouwen aan de gevolgen ervan. Bartels: ,,Het is belangrijk om elke twee jaar een borstfoto te laten maken. Hoe meer tijd er tussen twee onderzoeken zit, hoe minder goed de borstfoto’s vergelijkbaar zijn met een voorgaand onderzoek. Belangrijk is hierbij te realiseren dat er bij de screening geen diagnose wordt gesteld. Daarvoor is nader onderzoek nodig, waaruit ook kan blijken dat er niets aan de hand is. Andersom is een goede screeningsuitslag geen garantie dat er niets aan de hand is: bij klachten moet iemand altijd direct naar de huisarts gaan.’’ Vrouwen vragen wel eens waarom zij pas na hun vijftigste worden onderzocht op borstkanker. De reden hiervoor is dat de ziekte bij 75 procent van de vrouwen pas na die leeftijd voorkomt. Daarnaast is het maken van een borstfoto minder geschikt voor jongere vrouwen. Dit heeft ermee te maken dat in de borsten van jongere vrouwen meer klierweefsel zit. Hierdoor is kanker lastiger op te sporen. Dat maakt screening met een borstfoto minder zinvol.

Annemieke Bartels

Baarmoederhalskanker ,,Bij het bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker maakt de huisarts of de assistente een uitstrijkje. Dit gebeurt elke vijf jaar bij vrouwen vanaf hun dertigste tot en met hun zestigste jaar. Deze vorm van kanker groeit meestal traag. Je kunt met het onderzoek ook bepaalde voorstadia van baarmoederhalskanker vinden. Als je die goed behandelt, voorkom je dat baarmoederhalskanker ook daadwerkelijk ontstaat. Daarom is tijdige screening ontzettend belangrijk”, zegt Bartels. Zo’n 65 procent van de vrouwen geeft gehoor aan de uitnodiging voor het bevolkingsonderzoek. Dat kan beter, vindt Bartels. ,,Veel dertigers zijn zich onvoldoende bewust van de risico’s op baarmoederhalskanker. Toch komt deze vorm van kanker bij deze leeftijdsgroepen regelmatig voor. Daarom proberen we op allerlei manieren het bewustzijn te vergroten. Door een uitnodiging voor een uitstrijkje nogmaals te versturen bijvoorbeeld, binnen drie tot zes maanden. Ook geven we een magazine uit om de kennis te vergroten.” Baarmoederhalskanker komt per jaar bij 700 vrouwen voor. Uit onderzoek blijkt dat de helft van deze vrouwen niet heeft deelgenomen aan het bevolkingsonderzoek. En dat terwijl we soms wel eerder hadden kunnen ingrijpen.’’ Jaarlijks sterven ongeveer 200 vrouwen aan baarmoederhalskanker. Borstkanker ,,De screening op borstkanker gebeurt meestal in mobiele units die het hele land doorrijden. Het onderzoek naar borstkanker vindt elke twee jaar plaats bij vrouwen van 50 tot en met 75 jaar. Hiermee kunnen we eventuele kleine tumoren vinden. Die zijn dan vaak nog goed behandelbaar met een relatief kleine ingreep. En de kanker is dan meestal nog niet uitgezaaid. Meestal wordt de ziekte al opgespoord, terwijl een vrouw zelf nog geen knobbeltje heeft gevoeld. Screening kan de genezingskans vergroten doordat vrouwen tijdig naar het ziekenhuis worden verwezen.’’

Het beleid van de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport De overheid vindt het erg belangrijk dat mensen een weloverwogen keuze maken of ze meedoen aan een bevolkingsonderzoek. Elk bevolkingsonderzoek heeft namelijk zowel voor- als nadelen. Geen enkele test is 100 procent betrouwbaar en een uitslag die achteraf fout blijkt te zijn maakt mensen onnodig ongerust. Bij een bevolkingsonderzoek dat door de overheid wordt aangeboden en gefinancierd, wordt altijd heel goed gekeken of de voordelen wel opwegen tegen de risico’s. En hoe de nadelen zo klein mogelijk kunnen zijn. De voordelen worden bekeken voor de hele doelgroep. De overheid wil bijvoorbeeld weten hoeveel levens je kunt redden bij alle vrouwen die meedoen aan een bevolkingsonderzoek. Maar ook hoeveel vrouwen de test moeten ondergaan om van enkele vrouwen het leven te redden. Het aantal mensen dat wordt doorgestuurd voor nader onderzoek, zonder dat ze echt kanker hebben, moet zo klein mogelijk zijn. Voor de bevolkingsonderzoeken naar borst- en baarmoederhalskanker is uit wetenschappelijk onderzoek gebleken dat de voordelen groter zijn dan de nadelen. Voor prostaatkanker bijvoorbeeld geldt dat door screening zoveel mannen onnodig moeten worden behandeld dat een bevolkingsonderzoek op dit moment niet aan de orde is. Wel heeft de Gezondheidsraad net een advies uitgebracht over de mogelijke invoering van een bevolkingsonderzoek naar darmkanker. De regering zal hier binnenkort over besluiten.

4 · november 2009

inspiratie Vraag: Hoe kan kanker in de toekomst mogelijk effectiever worden bestreden? Antwoord: “Behandelmethoden worden steeds gerichter en dus steeds effectiever.”

Behandelmethoden kanker worden steeds effectiever expertise Hoe eerder kanker wordt ontdekt, hoe groter over het algemeen de kans op genezing zal zijn. Wanneer deze diagnose wordt gesteld, is het dus van belang zo snel mogelijk te beginnen met de juiste behandeling. Maar welke behandelmethoden zijn er eigenlijk en wanneer worden deze ingezet? De keuze voor een bepaalde behandelmethode, of combinatie van methoden, hangt af van een aantal factoren. Professor dr.Tjan-Heijnen legt uit dat een plaatselijke tumor in het algemeen operatief wordt verwijderd of, indien opereren niet mogelijk is, wordt behandeld door middel van bestraling.Eventueel wordt de behandeling dan aangevuld met systemische therapie (chemotherapie, immunotherapie en/of hormoontherapie). “Een tumor die zich daarentegen al verspreid heeft naar andere organen, zal veelal primair behandeld worden door middel van systemische therapie.” In principe wordt dus elke vorm van kanker behandeld door een van de klassieke methoden chirurgie, radiotherapie, chemotherapie en hormonale therapie, of een combinatie ervan.

Chirurgie

Wanneer er gekozen wordt om te opereren, wordt de tumor chirurgisch weggenomen. Om te voorkomen dat daarbij mogelijk nog tumorcellen in het lichaam achterblijven, wordt voor de zekerheid vaak ook een omliggend deel van het gezonde weefsel verwijderd. Nieuwe technieken, zoals bijvoorbeeld computergestuurd opereren en het gebruik van laser, maken het mogelijk om veel nauwkeuriger te opereren. Hierdoor kunnen tumoren worden verwijderd op plaatsen waar dat vroeger niet mogelijk was, zoals bijvoorbeeld in de hersenen,en treedt er veel minder schade op aan gezond weefsel.

Radiotherapie

Wanneer het operatief verwijderen van een tumor te gevaarlijk of onmogelijk is,kan er worden gekozen voor behandeling door middel van radioactieve bestraling.Bestraling heeft tot doel het in de groei remmen of volledig vernietigen van de kwaadaardige cellen.Met behulp van computers kan er veel gerichter bestraald worden dan vroeger. Hierdoor wordt de behandeling effectiever en wordt het gezonde weefsel minder aan de bestraling blootgesteld.

Profiel

Vivianne Tjan-Heijnen ■■ Leeftijd: 45 ■■ Beroep: Medisch oncoloog, hoogleraar in het Maastrichts Universitair Medisch Centrum. ■■ Overig: Voorzitter van het Nationaal Borstkanker Overleg Nederland.

Chemotherapie

Bij deze vorm van therapie worden er medicijnen toegediend die celdeling tegengaan. Deze hebben als doel de groei van de tumor te remmen, maar hebben ook effect op de deling van gezonde cellen, “waardoor er bijwerkingen kunnen optreden als tijdelijke haaruitval, slijmvliesirritatie, misselijkheid, braken en verminderde bloedaanmaak.”

Hormonale therapie

Wanneer een tumor hormoongevoelig is, houdt dit in dat de tumor voor zijn groei afhankelijk is van bepaalde lichaamseigen hormonen.Hormonale therapie richt zich op het beperken van de productie of de invloed van deze hormonen, waardoor kwaadaardige cellen zich niet verder ontwikkelen.

Targeted therapie

Het oncologisch onderzoek van prof. dr. V.C.G. Tjan-Heijnen (AZM) wordt onder meer gesubsidieerd door ZonMw, de Nederlandse Organisatie voor gezondheidsonderzoek en zorginnovatie.

Naast de klassieke behandelmethoden wordt er continu gezocht naar nieuwe methoden om kanker beter te kunnen bestrijden.Targeted therapie of immunotherapie is daar een goed voorbeeld van. Professor Tjan-Heijnen legt uit dat er de laatste jaren steeds meer medicijnen worden

ontwikkeld die zich richten op “specifieke aangrijppunten, die bij voorkeur alleen in tumorcellen aanwezig zijn en daardoor leiden tot hoge werkzaamheid.” Dit zijn zogenaamde slimme medicijnen die de groei van kankercellen kunnen blokkeren of deze zelfs kunnen vernietigen. Omdat deze medicijnen zo gericht werken, is het effect op gezonde cellen bovendien relatief klein. Targeted therapie wordt dan ook gezien als een doorbraak in de bestrijding van kanker. Volgens professor TjanHeijnen biedt dit “veel perspectief voor de komende jaren.” Kortom, naast het vernieuwen en verbeteren van de klassieke behandelmethoden, wordt er ook hard gewerkt aan het beter leren begrijpen van de kenmerken van verschillende vormen van kanker. “Want”,zegt Professor Tjan-Heijnen,“hoe beter we op de hoogte zijn van de werking van een kankercel, des te gerichter kunnen we de behandelmethoden maken en des te beter zullen we kanker kunnen bestrijden.” jorn van der ent [email protected]

ViVa! Zorggroep Leven met kanker, hoe gaat dat thuis? De specialistisch verpleegkundige oncologie van ViVa! Zorggroep is dé verpleegkundige die thuis ondersteuning biedt.

Een cliënt ( sinds 2005 bekend met borstkanker) ‘De oncologieverpleegkundige van ViVa! Zorggroep is voor mij en mijn gezin onontbeerlijk. Zij geeft zinvolle adviezen, opent deuren van hulpverlenende instanties en regelt hulpmiddelen zoals mijn rolstoel.’ Een oncologieverpleegkundige ‘Ik heb een prachtige uitdagende functie, geen dag is hetzelfde. Geen cliënt is hetzelfde. Ik mag cliënten (en naasten) ondersteunen in alle fasen van hun ziekzijn; ik geef advies over bijvoorbeeld de verschillende behandelingen, bijhorende bijwerkingen en bied een luisterend oor. Kwaliteit van zorg, professionaliteit, efficiëntie en het creëren van een zo veilig mogelijke omgeving voor de patiënt is voor mij van groot belang.’

Waaruit bestaat deze ondersteuning? • Rond de diagnose In deze fase van diagnose en behandeling is de schok van de diagnose groot. De interventies van de oncologieverpleegkundige zijn dan gericht op ondersteuning. Men komt daarmee vrij snel bij het eigen gevoel van strijdbaarheid; herstel heeft hierbij prioriteit. • Tijdens de medische behandelingen Mensen hebben in deze fase soms de begeleiding nodig om de chemokuur en/of bestraling en bijhorende bijwerkingen aan te kunnen. Ze hebben ook eventueel begeleiding nodig bij opnieuw structuur aanbrengen in hun veranderd leven. Dit geldt zeker voor mensen met angsten of onzekerheden. • Na afloop van de behandelingen Het komt voor dat de cliënt die zich meer terugtrekt in het spreekwoordelijke zwarte gat terechtkomt. Dan blijkt vaak dat de verwerking nog moet beginnen. Als behandeling geen optie meer is, dan kan de oncologieverpleeg-

kundige een begeleidende en praktische rol spelen in de palliatieve zorg en zingeving. De cliënt ontvangt de praktische en emotionele steun waar hij/zij na thuiskomst uit het ziekenhuis behoefte aan heeft. Behoud van de kwaliteit van leven staat hierbij centraal. Persoonlijke aandacht voor de cliënt staat bij ons voorop Bij ViVa! Zorggroep vindt u een breed pakket aan zorgdiensten. Zorg die is toegespitst op uw vraag en situatie. Zorg aan huis, wonen met zorg en allerlei producten en diensten op het gebied van gezond zijn en blijven. Respect, passie, kwaliteit en professionaliteit zijn de kenmerken van onze organisatie. Telefoon 088 99 580 00 www.vivazorggroep.nl

ViVa! Zorggroep Kwaliteit van leven

november 2009 · 5

4

meest voorkomende kankersoorten Jaarlijks worden er in Nederland zo’n 85.000 nieuwe gevallen van kanker ontdekt. In 2006 werd de diagnose gesteld bij 43.100 mannen en 40.200 vrouwen. Alle nieuwe gevallen worden geregistreerd door de Nederlandse Kankerregistratie (NKR)*.

Borstkanker De meest voorkomende vorm bij vrouwen is borstkanker (12.400 gevallen). Vaak wordt het vroegtijdig ontdekt. De kanker is dan nog niet uitgezaaid en behandeling leidt meestal tot genezing. In de afgelopen decennia zijn de overlevingskansen van deze patiënten fors gestegen.

1

Prostaatkanker Bij mannen komt prostaatkanker het meest voor (9.500). De overlevingskansen van patiënten met prostaatkanker zijn de afgelopen decennia aanzienlijk toegenomen.

2

Darmkanker Ook patiënten met darmkanker (11.200) genezen steeds vaker (ruim de helft),maar bij een aanzienlijk deel van de patiënten is genezing nog niet mogelijk doordat de ziekte zich pas laat openbaart.

3

Longkanker Longkanker (10.400) geeft bijna altijd laat klachten zodat genezing vaak niet meer mogelijk is. Vijf jaar na de diagnose is nog maar 13 procent van de patiënten in leven. Vroeger rookten meer mannen dan vrouwen. Daarom komt longkanker vaker voor bij mannen (6.700) dan bij vrouwen (3.700).

4

slimme medicijnen Volgens medisch oncoloog Vivianne Tjan-Heijnen wordt targeted therapie gezien als een doorbraak in de bestrijding van kanker.

*De NKR is een product van de Vereniging van Integrale Kankercentra

Stel, uw arts zegt:

VERTEL. STEUN. MAAK CONTACT.

“ U bent uitbehandeld U mag naar huis om te sterven ”

www.CMLearth.com CML Earth is een wereldwijd sociaal netwerk bedoeld om de CML gemeenschap met elkaar te verbinden.

Dan hoort u dat er in Duitsland of België levensverlengende behandelingen zijn, die daar wèl vergoed worden!

Nu ook in het Nederlands beschikbaar!

Maar onze zorgverzekeraars weigeren dat. En ú hebt geen zak met geld. Wordt u dan boos?

Wij wel!

Novartis Pharma B.V. | Postbus 241, 6800 LZ Arnhem | Tel. 026 - 37 82 100 | www.novartisoncology.nl

0709 GLI6591

www.tegenkanker.nl W.G. Plein 187•1054 SC Amsterdam•ING 207205•telefoon 020 530 49 33•[email protected]

6 · NOVEMBER 2009

NIEUWS INFORMATIE

Ontwikkelingen uitgediept In de toekomst kunnen specialisten zogezegd nog meer op de tumor inzoomen. Maar er zijn meer noviteiten te verwachten. Belangrijke ontwikkelingen spelen zich af op vele gebieden. Zoals de zogenaamde ‘moleculaire imaging’, waarbij met bepaalde afbeeldingsmethoden inzicht kan worden gekregen in processen op molecuulniveau in het kankerproces. Dit kan weer belangrijke informatie opleveren voor de behandeling. Daarnaast wordt er veel verwacht van ‘proteomics’. In het bloed bevinden zich duizenden eiwitten die informatie kunnen geven over ziekte en gezondheid. Zo kunnen bepaalde eiwitpatronen ons vroegtijdig op het spoor brengen van ziektes, dit geldt niet alleen voor kanker. Geavanceerde informatietechnologie gaat een heel belangrijke rol spelen om ziektespecifieke patronen te herkennen. Het ligt in de lijn der verwachting dat we via bepaalde eiwitpatronen het beginstadium van bijvoorbeeld dikke darmkanker opsporen. Nu zijn de technieken nog vrij grof, maar het is in ontwikkeling. Het genetisch profiel van de mens gaat belangrijk worden voor onder meer risico inschatting op het krijgen van ziektes en de verdraagbaarheid van medicijnen. In de komende jaren is dit onderwerp van onderzoek en zal hier naar verwachting nog vaker gebruik van worden gemaakt. Targetgerichte therapie wordt in de toekomst alleen nog maar specifieker. Men onderzoekt hoe de moedercel, de tumorstamcel, kan worden aangepakt. Nu is dat vaak niet mogelijk. MARJOLEIN STRAATMAN [email protected]

1 TIP

Persoonlijke aanpak wordt steeds specifieker

DE PATIËNT IS GEEN NUMMER

■ Vraag: Zijn er nieuwe ontwikkelingen in de behandeling van kanker? ■ Antwoord: Zeker. Artsen kijken tegenwoordig steeds meer naar de eigenschappen van tumoren. Het onderzoek naar en de diagnostiek en behandeling van verschillende kankervormen zijn volop in ontwikkeling. Ieder individu en ‘geval’ staan op zichzelf, dus is een persoonlijke aanpak belangrijk. In dit verband wordt er gesproken over persoonlijke zorg op maat. Professor en oncoloog Dirk Richel van het Amsterdams Medisch Centrum verstaat er het volgende onder: “Enerzijds kijken we steeds meer in vergelijking met voorheen naar de specifieke karakteristieken van een tumor, in plaats van naar de ziekte als geheel. Op die eigenschappen kunnen we vervolgens de behandeling afstemmen. De moleculaire biologie is belangrijk,want de ene tumor is de andere niet. Uiteraard spelen de (genetische) factoren van de patiënt ook een rol. Maar dat is niet nieuw. Een ander facet is dat we als gevolg hiervan steeds betere en meer efficiënte behandeltrajecten creëren. We werken met de zogenaamde targetgerichte therapie omdat we veel meer weten over de specifieke eigenschappen van tumoren.”

Behandelplannen

De behandelplannen worden specifieker. Er bestaan tegenwoordig allerhande technieken om het weefsel te beoordelen en om op basis daarvan de juiste geneesmiddelen te gebruiken.“De patiënt is geen nummer en de tumor ook niet.Onder persoonlijke zorg op maat kan ook worden

Targetgericht

EFFICIËNT. De karaktereigenschappen van een tumor worden steeds specifieker bekeken. Hierdoor ontstaat een persoonlijkere behandeling van de ziekte én van de FOTO: SAFERTIM/ISTOCKPHOTO patiënt.

verstaan dat je met de behandelingen rekening houdt met algemene eigenschappen van de patiënt zoals conditie en leeftijd Dit is echter niet nieuw en vormt al jaren de basis van de oncologische praktijk. Met che-

motherapie schiet je als een kanon op de kanker, nu zijn voor een aantal tumoren therapieën beschikbaar waarbij gericht op bepaalde tumorkarakteristieken wordt behandeld”, vertelt Richel.

FEITEN

Vergrijzing Elk jaar komen er in ons land 85.000 nieuwe gevallen van kanker bij. Vijftien jaar geleden was dat nog 65.000. Dit heeft voor een groot deel te maken met de veroudering, ofwel vergrijzing, van de bevolking.Hoewel de ziekte natuurlijk ook voorkomt onder jonge mensen, is kanker meestal gebonden aan een hogere leeftijd.

1

Dikke darm kanker Voor de toekomst staat het bevolkingsonderzoek naar dikke darmkanker op stapel.Alle Nederlanders vanaf 55 jaar zullen daar voor

2

worden opgeroepen. Deskundigen menen dat dit van het grootste belang is om via die weg dikke darmkanker in een vroeg stadium op te sporen, waardoor een grotere kans bestaat op genezende chirurgie.

Specialisatie Een belangrijk ontwikkeling binnen de chirurgie is de verregaande specialisatie en centralisatie. Complexe chirurgische ingrepen dienen in gespecialiseerde centra te worden uitgevoerd. Dit geldt onder meer voor slokdarm- en alvleesklierkanker. De chirurgie is onder meer verfijnder geworden.

3

Er wordt tegelijkertijd meer bekend over tumoreigenschappen, wat er op abnormale manier ontregeld is in de betreffende cellen en hoe dat het efficiëntst kan worden aangepakt. Targetgerichte geneesmiddelen zijn gericht op die ontregelingen. Richel: “Ze zijn veel specifieker dan chemo. Een voorbeeld is nierkanker waarvoor nu speciale medicatie bestaat. Probleem is alleen dat het vrij kostbaar is en vaak de nodige bijwerkingen heeft. In de kinderschoenen, maar zeker interessant, zijn ook de ontwikkelingen in de diagnostiek. Tumoren hebben zogezegd bepaalde eigenschappen, die we steeds beter kunnen markeren via bepaalde eiwitten die ze soms uitscheiden. Naar die eiwitpatronen wordt veel research verricht. Daarnaast gebruikt een tumor veel meer suiker dan normaal weefsel. Van deze eigenschap wordt gebruik gemaakt door radioactief gelabelde suikers in de bloedbaan te spuiten waarop de extra opname in kankerweefsel met een PET scan zichtbaar wordt gemaakt. Die manier is al redelijk ingeburgerd en niet nieuw. Een andere ontwikkeling is de MRI waarmee we de bloeddoorstroming van een tumor kunnen meten.Daardoor kunnen we de therapie beter monitoren. Bij sommige mensen komt kanker terug en is de ziekte niet meer te genezen. Indien van een kankerproces een soort chronische ziekte kan worden gemaakt, is voor veel patiënten al een belangrijke winst geboekt.’’

MARJOLEIN STRAATMAN [email protected]

(advertorial)

INNOVATIEF IN MEDICATIE De ontwikkelingen staan niet stil. Ook medicijnen werken steeds gerichter. Het bedrijf Merck Serono ontwikkelt medicatie voor mensen met kanker. En op een innovatieve manier. Veel medicijnen waren en zijn gericht op een hele populatie van mensen met een bepaalde vorm van kanker. Merck Serono richt zich hier juist niet op, maar streeft ernaar om medicijnen te ontwikkelen die voor een meer specifieke groep goed werken. ,,Probleem is namelijk dat van een grote groep patiënten een belangrijk deel helemaal geen baat heeft bij sommige soorten medicatie, maar juist last in verband met vervelende bijwerkingen. In die zin richten wij ons in het kader van Personalized Cancer Care (therapie op maat) meer op de eigenschappen van bepaalde kankersoorten en de patiënt. Zo ontstaan veel specifiekere geneesmiddelen waarmee we soms enorme winst behalen. Targetgerichte medicatie dus’’, vertelt Frank Schulz, productmanager oncologie bij de farmaceut.

Het doel van de geneesmiddelenfabrikant is eveneens dat kanker op termijn een chronische ziekte is die behandelbaar is. Het bedrijf boekte een interessant en gunstig resultaat met een medicijn dat wordt voorgeschreven voor mensen met darmkanker die is uitgezaaid naar de lever. Uit studies bleek dat tumoren in de lever als gevolg van de medicatie dermate in grootte afnamen, dat ze door middel van een chirurgische ingreep konden worden verwijderd.. Schulz: ,,Daarnaast kan het middel sinds kort bij onze doelgroep eerder worden gebruikt, in een zogenaamde eerste lijnsbehandeling, zonder eerst andere behandelingen te ondergaan. Dit wil zeggen dat sommige kankerpatiënten het geneesmiddel in een vroegere fase kunnen krijgen, waardoor de kans op genezing in sommige gevallen kan worden vergroot. Onderzoek laat zien dat de tumoren bij een

bepaalde groep verdwijnen of kleiner worden. Het geneesmiddel kan in die gevallen dus levensverlengend werken.’’ Ook de behandeling van andere kankersoorten is nog steeds onderwerp van studies binnen het bedrijf Merck Serono. ,,Binnen de farmaceutische wereld is het vernieuwend om je veel meer te richten op die patiënten die je denkt te kunnen helpen, in plaats van op de hele populatie. Hiermee help je de patiënt veel meer en gerichter’’, zegt Schulz. Merck is de oudste farmaceutische fabrikant ter wereld. Het kocht twee jaar geleden farmaceut Serono op. In die opzet wilde het zich meer en meer richten op oncologie. Sinds 2004 is het bedrijf dan ook actief in het ontwikkelen van medicatie daarvoor.

NOVEMBER 2009 · 7

DESKUNDIG ADVIES De ontwikkelingen in de medische wereld staan gelukkig nog lang niet stil. Verschillende vormen van kanker worden dankzij betere detectiemethoden en screening soms in een vroeg stadium ontdekt. Hierdoor kan bij een bepaalde groep mensen de ziekte eerder dan voorheen worden behandeld. En dat is natuurlijk al winst op zich.

KORT BERICHT

Diagnostiek bij kanker

Otto Visser Arts

r zijn verschillende methoden van screening; het onderzoeken van mensen met een bepaald risico op een bepaalde kankervorm. De groepen die je screent moeten specifiek zijn. Het is een vroege vorm van het detecteren van kanker”,vertelt John Plukker, hoogleraar chirurgische oncologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Een goed voorbeeld van screening is het Bevolkingsonderzoek op Borstkanker. Maar er zijn ook andere manieren van screening. Plukker: “Bij mensen met een mogelijke familiaire vorm van kanker in hun directe familie doen we, indien aannemelijk, genetisch onderzoek om te bezien of er een verhoogde kans is. We doen een anamnese en kijken hoe de familie in elkaar zit. Of er inderdaad een sterke belasting is, waarop eventueel DNAonderzoek volgt. Sommige kankersoorten hebben een sterke genetische eigenschap, zoals erfelijk dikke darmkanker. Sommige populaties hebben dus een extra risico waarop we extra onderzoek kunnen of moeten doen. Onder meer bij mensen binnen een bepaalde leeftijdsgroep. De toekomst van screening is dat we nog gerichter en specifieker te werk gaan en ons nog meer richten op echte risicogroepen. Screening is nodig om zo vroeg mogelijk kanker te detecteren. Maar je belast ook mensen,zowel psychisch

■ Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op kanker vergroten. Roken staat onbetwist op nummer 1. Daarnaast leveren alcohol (te veel drinken), bepaalde stoffen in onze voeding en overgewicht eveneens een verhoogd risico op de ziekte. De laatste factor zou te maken kunnen hebben met de hormoonhuishouding. Bepaalde hormonen hebben namelijk invloed op het ontstaan van kanker. “Andere factoren die een rol spelen, zijn te weinig bewegen en virussen of bacteriën. Het AIDS-virus bijvoorbeeld kan ook kanker veroorzaken en baarmoederhalskanker ontstaat eveneens door een virus. Daarnaast vergroten radioactieve straling en UV-stralen de kans op de ziekte. Erfelijkheid speelt in mindere mate een rol, maar kan meespelen in combinatie met andere factoren”, vertelt arts Otto Visser. ■ Zaak dus,om de risicofactoren zo veel mogelijk te beperken.Dat doen we door uiteraard zo gezond mogelijk te leven. Stoppen met roken, de drankinname beperken, gezond en gevarieerd eten, veel bewegen en zorgen dat we niet te dik worden. Visser: “Door te stoppen met tabak reduceer je de kans op het krijgen van kanker al ongeveer met een derde.Het is dus heel belangrijk om zo gezond mogelijk te leven.”

‘E

als lichamelijk met onderzoek, die de ziekte niet hebben. En de vraag blijft hoe we er ethisch mee omgaan. Verder is het onderzoek naar en het stellen van diagnoses van de ziekte in een vroeg stadium nog steeds in ontwikkeling. Er bestaan verschillende methoden om kanker op te sporen en vast te stellen.Zo kan bij onderzoek bij dikke darmkanker gekeken worden naar bloed in de ontlasting. Maar dit is niet specifiek genoeg. Bij een relatief hoog percentage wordt dit vastgesteld, maar is er nog geen sprake van darmkanker. Met een scopie kunnen we in een selecte populatie,bij familiaire belasting of gebaseerd op leeftijd boven de 55 jaar in de dikke darm kijken of de ziekte of een voorloper hiervan aanwezig is. Vaak is dit wel belastend voor de persoon in kwestie. Daarom wordt hiervoor ook wel eens een CT-scan gebruikt.Een andere methode is de microcapsule (een filmpje in tabletvorm) waarmee we eventuele kanker of voorstadia detecteren, al is die minder betrouwbaar. Zo zijn er dus verschillende manieren, allemaal met hun eigen nauwkeurigheid en gevoeligheid.”

SCREENING

“De toekomst van screening is dat we nog gerichter en specifieker te werk gaan en ons nog meer richten op echte risicogroepen.”

Toekomst

In de daadwerkelijke diagnose zijn er eveneens vele ontwikkelingen.Alles is erop gericht om kanker scherper en in een steeds vroeger stadium te vinden. Tegenwoordig blijft het nuttig gebruik te maken van signaalsymptomen, zoals bij mensen die roken en bloed ophoesten. “Dan gaan we gericht op de klachten onderzoek uitvoeren, het diagnostiseren,want je weet dat de kans op kanker bij bepaalde symptomen relatief groot is. In de toekomst zullen we gerichter kunnen zoeken en zal de screening nog nauwkeuriger moeten zijn om er vroeg bij te zijn.”

Nieuw

Interessant in onderzoek en detectie van kanker zijn de zogenaamde ‘tumormarkers’. Van bepaalde tumoren is bekend dat ze bepaalde eiwitvormen uitscheiden, waardoor het gemakkelijker is te bepalen of de ziekte zich in het lichaam bevindt. Dit is

echter niet bij alle tumorsoorten zo. “Soms kunnen we markers identificeren of kunnen we gebruik maken van de tumorstofwisseling door een merkstof toe te voegen,een soort vlag die vervolgens aangeeft of het eiwit aanwezig is. Nieuw in de ontwikkeling is het gebruik van het DNA van een tumor, bijvoorbeeld in de ontlasting bij darmkanker en via die weg de boosdoener ontdekken. Op termijn zullen we ook die manier gebruiken bij screening,maar het is nog geen bewezen vorm die op dit moment wordt gebruikt.Elke methode moet wel nuttig,veilig en betaalbaar zijn en bovendien zogezegd een echte ‘pakkans’ opleveren met zo min mogelijke overdiagnostiek’’,vertelt Plukker.

John Plukker Hoogleraar chirurgische oncologie aan de Rijksuniversiteit Groningen

HET ONCOLOGISCH ONDERZOEK VAN PROF. DR. J.TH.M. PLUKKER (UMCG) WORDT ONDER MEER GESUBSIDIEERD DOOR ZONMW, DE NEDERLANDSE ORGANISATIE VOOR GEZONDHEIDSONDERZOEK EN ZORGINNOVATIE.

RISICOFACTOREN

Het belang van gezond leven

(advertorial)

Sta je er alleen voor als je kanker hebt? Bij kankerpatiëntenorganisaties werken vrijwilligers die weten wat het is om kanker te hebben, of om kanker van dichtbij mee te maken. Uit eigen ervaring geven ze steun en praktische informatie. Dat helpt je om bijvoorbeeld een keuze te maken tussen verschillende behandelmogelijkheden. Het helpt je ook zo goed mogelijk om te gaan met gevolgen van ziekte en behandelingen. Zodat je verder kunt met je leven. 25 kankerpatiëntenorganisaties werken samen in de federatie NFK. Samen komen ze op voor de belangen van mensen met (ooit) kanker en hun naasten. Ze strijden ervoor dat werkzame maar vaak dure nieuwe medicijnen tegen kanker voor 100 procent vergoed worden, zodat ze beschikbaar zijn voor iedere patiënt die ze nodig heeft. Ze vragen aandacht voor de lange termijngevolgen van kanker, zoals chronische vermoeidheid. Ze vertellen ziekenhuizen, beleidsmakers en zorgverzekeraars wat goede zorg is volgens patiënten. Ze zorgen dat onderwerpen die patiënten belangrijk vinden aan bod komen in wetenschappelijk onderzoek. Meer weten over wat de kankerpatiëntenorganisaties voor je doen? Wil je lid worden van een kankerpatiëntenorganisatie of je als vrijwilliger sterk maken voor betere zorg en een goed leven met of na kanker? Kijk

op www.nfk.nl

Mij overkomt het niet, dacht ik. 1 op de 8 vrouwen krijgt in haar leven borstkanker. En ook 100 mannen per jaar. Overkomt het jou, dan sta je niet alleen. Zoek je betrouwbare informatie of tips over hoe anderen met borstkanker en de behandelingen omgaan? Wil je je eigen ervaring inzetten om de kwaliteit van de borstkankerzorg verder te verbeteren? Word lid van BorstkankerVereniging Nederland. Voor jezelf en de beste borstkankerzorg.

www.borstkanker.nl

Droge mond is een veelvoorkomende bijwerking bij kankertherapie Veel mensen die kankertherapie ondergaan, hebben last van een droge mond. De behandeling kan namelijk de speekselklieren beïnvloeden, die zich rond de kaken en onder de tong bevinden. De symptomen van droge mond kunnen zijn: constant droog gevoel in de mond, pijn of branderig gevoel in de mond en tong, problemen met spreken en slikken, gebarsten lippen, slechte adem en gaatjes. De biotène producten zijn ontwikkeld voor mensen met een droge mond. Ze bevatten het Drievoudige Enzymsysteem die helpen de mond in goede conditie te houden en bieden bescherming tegen een droge mond. Biotène voert in haar assortiment: tandpasta, mondspoeling, liquid en oral balance gel. En is verkrijgbaar bij uw apotheker of drogist.

voor droge mond

C90002

NOVEMBER 2009 · 9

2 TIP

NIEUWS

HOUD REKENING MET BIJWERKINGEN

VRAAG & ANTWOORD De heer C.L. (65) Heeft prostaatkanker gehad en heeft nog te maken met bijwerkingen.

■ Wanneer en hoe kwam u erachter dat u de ziekte had? “Ik kreeg in 1997 te maken met plasklachten, ik plaste wel erg vaak ’s nachts.Ik ging meteen naar de huisarts die een rectaal onderzoek afnam waarbij hij de prostaat bevoelde. Die was in orde. Maar uit het bloedonderzoek daarna bleek dat mijn PSA waarde te hoog was. Ik had geluk met een heel alerte huisarts die mij naar de uroloog verwees.Tot 2005 werden er steeds biopten genomen en was het goed. Maar in dat jaar werd er wel kanker geconstateerd.Dat was geen schok, ik zag het aankomen en heb me bovendien al vrij vroeg verdiept in de materie. Ik was er vrij nuchter onder. Ik dacht dat het allemaal niet veel zou voorstellen. Maar dat deed het dus wel.”

BIJWERKINGEN Hans Nortier, oncoloog in het Leids Universitair Medisch Centrum, is van mening dat er al enorme winst is geboekt. “Bijwerkingen kunnen we steeds beter voorkomen en uitsluiten.”

Na de behandeling ■ Vraag: Zijn er veel vervelende bijwerkingen van kankerbehandelingen? ■ Antwoord: Soms is er sprake van, maar gelukkig kunnen medici deze steeds beter voorkomen. De belangrijkste behandeling van kanker is vaak een chirurgische ingreep zoals het verwijderen van een tumor. Als dat slechts gedeeltelijk kan, is bestraling mogelijk. Maar ook chemotherapie of hormonale therapie. Het prettige is dat er steeds minder grote incisies nodig zijn, zo laat Hans Nortier weten. Hij is oncoloog in het Leids Universitair Medisch Centrum. “Winst is dat we bij borstkanker steeds vaker borstbesparende operaties uitvoeren. De chirurgie is eleganter, we opereren steeds minder de (hele) oksel. Positief punt is ook dat de bijwerkingen als gevolg van de behandelingen zijn afgenomen. In het geval van borstkanker kwam het voorheen veel vaker voor dat vrouwen na de behandeling een dikke arm kregen.”

Chemotherapie

Het grootste dilemma op het gebied van bijwerkingen is waarschijnlijk haaruitval na de chemotherapie. Voor patiënten is dat op zijn zachtst gezegd onprettig. Gelukkig is ook daarvoor voor een grote groep een oplossing. Veertig ziekenhuizen in ons land maken gebruik van zogenaamde koelkappen. Ze zijn vergelijkbaar met een soort strakke badmuts met een koelvloeistof die ervoor zorgt dat

het haar niet uitvalt. Nortier: “Denk daarnaast aan misselijkheid en braken. Heel vervelende bijwerkingen die tegenwoordig in 80 tot 90 procent van de gevallen kunnen worden voorkomen met medicatie. Als gevolg van chemotherapie kunnen bovendien de smaak en reukzin veranderen. Niettemin gaat dat meestal na een paar dagen weer over. En: de chemo wordt steeds beter gedoseerd zodat ernstige problemen zo min mogelijk optreden.”

Andere soorten

In het geval van longkanker zijn de technische mogelijkheden van bestraling (soms in combinatie met chemotherapie) verbeterd. Soms kan bestraling in plaats van een operatie worden uitgevoerd. De technieken zijn dus een stuk beter en ook be-

staan er nieuwe medicijnen.Bij buikchirurgie is er daarnaast veel minder sprake van grote littekens, laat Nortier weten. “Veel buikoperaties zijn zogenaamde kijkoperaties geworden, waardoor er nauwelijks littekens overblijven en ook geen hinderlijke littekenbreuken kunnen ontstaan. Dit betekent overigens niet dat alle problemen de wereld uit zijn. Je ziet bij endeldarmkanker bijvoorbeeld nog wel dat er na de behandeling gevolgen zijn voor het einde van de dikke darm. Dit resulteert bij een derde van de patiënten in incontinentie en het verminderen van de seksuele functie. Dat is natuurlijk lastig.” Tevens kunnen als gevolg van radiotherapie lichte verbrandingsverschijnselen ontstaan, die gelukkig vaak kunnen worden behandeld met een speciale crème. “Ook tumo-

FEITEN ■ Bij borstkanker kan in sommige gevallen na chemotherapie misselijkheid en braken ontstaan. Gelukkig is dit tegenwoordig vaak goed te verhelpen met medicatie. ■ Daarnaast treedt er bij een bepaalde groep haaruitval op, alhoewel dit in 80 tot 90 procent van de gevallen wordt voorkomen door speciale koelkappen. ■ De chirurgie is daarnaast verfijnder, waardoor er kleinere incisies nodig zijn. ■ Bovendien lukt het artsen steeds vaker dan vroeger om borstbesparende operaties uit te voeren.

■ Winst is ook dat in de behandeling van borstkanker minder vaak ingrepen nodig zijn aan de lymfeklieren in de oksel. ■ Veranderingen in de smaak en reukzin na chemotherapie treden nog wel eens op, maar zijn meestal gelukkig van tijdelijke aard. ■ Steeds vaker wordt voorkomen dat vrouwen na de behandeling een dikke arm krijgen, als gevolg van lymfoedeem. ■ Chemotherapie wordt steeds beter gedoseerd zodat ernstige problemen en bijwerkingen uitblijven.

ren van het hoofd-hals gebied worden tegenwoordig minder uitgebreid geopereerd en vaker bestraald , soms in combinatie met chemotherapie. Hierdoor kan het slijmvlies tijdelijk beschadigd raken en heeft een patient soms kunstmatige voeding nodig. Het slijmvlies in anus en darm raakt soms ook geïrriteerd als gevolg van de behandeling. Gelukkig kunnen we sommige bijwerkingen zoals gezegd wel steeds beter voorkomen.Vroeger kwam het bijvoorbeeld nog wel eens voor dat mensen chronische diarree kregen na bestraling van de onderbuik. Dat zien we tegenwoordig gelukkig minder vaak”, zegt Nortier.

Bijwerkingen

Ook de nieuwste soort medicijnen tegen kanker hebben bijwerkingen. Deze middelen werken anders dan de klassieke chemotherapie en hebben een gunstig effect bij bijvoorbeeld nierkanker. Zo kunnen huidreacties ontstaan die op acne lijken, hinderlijke afwijkingen van de huid, van de handpalmen en voetzolen, soms met prikkelingen en tintelingen en soms diarree. Het positieve is dat dit volgens Nortier steeds beter is te managen. Nortier: “Hoewel er dus soms bijwerkingen ontstaan,hebben we al enorme winst geboekt en kunnen we die steeds beter voorkomen en uitsluiten.”

MARJOLEIN STRAATMAN [email protected]

■ En toen? “Ik zou voor brachytherapie hebben gekozen,waarbij er radioactieve zaadjes in de prostaat worden geplaatst die van binnenuit bestralen.Ik heb aan verschillende urologen vervolgens advies gevraagd en heb uiteindelijk besloten om me te laten opereren. 90 procent van de mannen is binnen een half jaar weer continent. Bij mij was dat helaas niet zo en nu nog steeds niet. Ik draag geen luiers, maar wel een inlegkruisje. Dat was zeker in het begin erg vervelend.” ■ Zijn er verdere bijwerkingen? “Aan een erectie hoef je het eerste half jaar niet te denken, dat is normaal. Maar het kostte me ook wel twee jaar revalidatie om de erotiek weer op orde te krijgen. Het is niet meer zoals vroeger,maar ik ben natuurlijk wel 65. Ik weet niet hoe dit bij andere mannen van mijn leeftijd is.Hormonenkuren hebben als bijwerking libidoverlies, daar heb ik gelukkig geen last van. Wel zijn de orgasmen ‘droog’, wat ik aanvankelijk niet als nadeel zag, maar daar denk ik nu wel anders over. Het is minder ‘compleet’.” ■ Heeft u tips voor mensen met hetzelfde probleem? “Belangrijk in het verhaal is hoe je partner ermee omgaat.Mijn vrouw doet dat gelukkig uitstekend, ze is me echt enorm tot steun geweest. Een bekkenfysiotherapeut kan echt helpen spieren te ontdekken waarmee je je plas beter kunt afknijpen. En zoek de patiëntenvereniging op als je wilt praten met lotgenoten. Het kan helpen.”

10 · NOVEMBER 2009

TIP

NIEUWS

KANSEN OP OVERLEVING VERDUBBELD ■ Vraag: Wat is er bereikt in zestig jaar kankerbestrijding? ■ Antwoord: De overlevingskans is gestegen van 25 procent naar 55 procent (vijfjaarsoverleving) en voor sommige vormen van kanker is de overlevingskans zelfs nog beter geworden.

KWF Kankerbestrijding viert dit jaar haar zestigjarig jubileum. Toenmalig Koningin Wilhelmina besloot in 1949 om haar Nationaal Geschenk van omgerekend 1 miljoen euro ten goede te laten komen aan de bestrijding van kanker. Het overlevingspercentage bij kanker was destijds 25 procent. Van alle kankerpatiënten kwam 75 procent binnen vijf jaar te overlijden. In zestig jaar is dit percentage meer dan verdubbeld, naar 55 procent. Professor dr. Jaap Verweij, verbonden aan het Erasmus Medisch Centrum – Daniel den Hoed te Rotterdam, noemt nog een aantal belangrijke ontwikkelingen uit zestig jaar strijd tegen kanker.

Chirurgie

Tot in de 20e eeuw was opereren de enige manier om kanker te bestrijden. In de afgelopen zestig jaar is er op dit gebied enorme vooruitgang geboekt. Zo is de anesthesie steeds beter geworden, zijn er steeds complexere ingrepen mogelijk en zijn de complicaties die kunnen optreden bij een chirurgische ingreep enorm

verminderd. Een goed voorbeeld van ontwikkelingen op dit gebied zijn borstsparende operaties en borstreconstructie bij borstkanker.

Professor dr. Jaap Verweij Erasmus Medisch Centrum – Daniel den Hoed, Rotterdam

3 ONDERZOEK VERGROOT OVERLEVINGSKANSEN

MIJLPALEN IN DE

1904 Voor de eerste keer chemotherapie

1947 Voor het eerst wordt de chemo met succes toegepast

1949 Oprichting Koningin Wilhelmina Fonds Koningin Wilhelmina onderkent de noodzaak tot wetenschappelijk onderzoek naar kanker en stelt 2 miljoen gulden ter beschikking. De Nederlandse Kankerbestrijding / Koningin Wilhelmina Fonds wordt opgericht om het onderzoek te coördineren. In 2003 wordt de naam gewijzigd in KWF Kankerbestrijding.

Medicijn behandelingen

Uitzaaiingen betekende veertig jaar geleden dat er eigenlijk geen hoop op overleven was. “Tegenwoordig kunnen we door middel van chemotherapie zo’n zeven tot acht vormen van kanker vaak volledig genezen, zoals bijv.teelbalkanker en lymfeklierkanker.” Een recente ontwikkeling is het gebruik van imatinib, een tegen een moleculaire afwijking werkende stof, dat zeer effectief blijkt in de bestrijding van een vorm van leukemie.

Kwaliteit van leven

Er zijn niet alleen vorderingen gemaakt op het gebied van genezing. “Bij sommige vormen waar genezing nog niet altijd mogelijk is, zijn we in staat om de levensduur te verlengen en de kwaliteit van leven aanzienlijk te verbeteren”,zegt professor Verweij.

Zo lang er geen genezing mogelijk is, wordt getracht om van deze vormen van kanker een chronische ziekte te maken. Dat dit bij sommige vormen succesvol is, blijkt vreemd genoeg uit het feit dat “de statussen van patiënten in ziekenhuizen steeds dikker worden.” Een goed voorbeeld zijn sommige vormen van longkanker, waarbij patiënten nog niet eens zo heel lang geleden te horen kregen dat zij nog slechts vier tot zes maanden hadden te leven, terwijl voor diezelfde vormen van longkanker nu zo’n drie tot vier jaar staat. Hoewel kanker steeds vaker voorkomt en vandaag de dag zelfs doodsoorzaak nummer een is, is er de afgelopen zestig jaar dus een hoop vooruitgang geboekt en kan de ziekte steeds beter worden behandeld. Het verschilt per vorm van kanker, maar in veel gevallen lukt het om de ziekte te genezen of in ieder geval zoveel mogelijk tot een chronische ziekte te maken, met een steeds betere kwaliteit van leven. JORN VAN DER ENT

Uitstrijkje voor het opsporen van baarmoederhalskanker Door bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd wat baarmoederslijm af te nemen, kan baarmoederhalskanker in een vroeg stadium worden opgespoord.

1953 Bestraling blijkt niet alleen pijn te verzachten, maar ook kanker te genezen

Bestraling

Ook bestraling werd in de afgelopen zestig jaar ontwikkeld en is de laatste decennia steeds gerichter geworden volgens professor Verweij. “Vroeger bestraalden we een groot oppervlak, als het ware als zonlicht, maar tegenwoordig is het meer zoals een gerichte laserstraal, minder schadelijk en aanzienlijk effectiever.”

1950

1954 Ontdekking van het verband tussen roken en longkanker. De Britse epidemioloog en kankerspecialist Richard Doll was de eerste die het verband aantoonde tussen roken en longkanker.

1955 Relatie gevonden tussen testosteron en prostaatkanker en tussen oestrogeen en borstkanker

1955

1956

Eerste borstbesparende operatie

Mammografie (röntgenopname borsten) aanbevolen om borstkanker op te sporenren

1970

1972 Beenmergtransplantatie als kankertherapie Wetenschappers bedachten een fabuleuze oplossing voor de bestrijding van bloedkankers. Ze vervingen de niet goed functionerende stamcellen van de patient door stamcellen van een gezonde donor. De eigen stamcellen worden dan vernietigd door chemotherapie en antistoffen, waarna de arts nieuwe stamcellen toedient.

Eerste kankerverwekkende gen ontdekt

[email protected]

Prestigieuze prijs voor wetenschappers ■ In de Ridderzaal van het Binnenhof in Den Haag ontvangt een zestal uitzonderlijke wetenschappers op 24 november de Koningin Wilhelmina Onderzoeksprijs. Minister Plasterk van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap zal deze door KWF Kankerbestrijding gesubsidieerde prijzen uitreiken, in het bijzijn van Hare Majesteit Koningin Beatrix. Elk van deze onderzoekers ontvangt een persoonsgebonden subsidie van 2 miljoen euro, omdat zij zich hebben bewezen op elk hun eigen gebied van onderzoek naar kanker. Zij ontvangen deze prijs enerzijds om hun bijzondere onderzoek te kunnen voortzetten en anderzijds als erkenning van het baanbrekende werk dat zij tot nu toe verricht hebben. Onderzoek naar kanker is en blijft van verschrikkelijk groot belang.Hoe meer we weten over de verschillende vormen van kanker, hoe beter we ze in de (nabije) toekomst zullen kunnen bestrijden. Onderzoek maakt het mogelijk om bestaande behandelmethoden te verbeteren, om het effect van ingrijpende bijwerkingen zo veel mogelijk te kunnen beperken en om de kwaliteit van leven van kankerpatiënten aanzienlijk te verbeteren. Ook is onderzoek belangrijk bij het voorkomen van kanker, denk bijvoorbeeld aan ons eetpatroon. Om al deze redenen is het belangrijk dat er goed onderzoek wordt gedaan.

“fundamentele kennis vertaalt naar daadwerkelijke toepassing binnen de kankerbestrijding”. Deze aanvragen worden vervolgens beoordeeld door de Wetenschappelijke Raad van KWF Kankerbestrijding, in samenwerking met internationale experts op het gebied van kanker.

Een echte prijs

2 miljoen euro

De kosten van dergelijk onderzoek zijn echter hoog en om langdurig en goed onderzoek te kunnen doen is dan ook financiering nodig.Onderzoekers zijn daarvoor afhankelijk van subsidies. KWF Kankerbestrijding onderkent het belang van gedegen onderzoek en is naast de overheid de grootste financier van wetenschappelijk onderzoek naar kanker. Vandaar ook dat KWF Kankerbestrijding de KWOprijzen in het leven heeft geroepen, welke dit jaar zijn gekoppeld aan het haar zestigjarig bestaan. Met de persoonsgebonden prijs van 2 miljoen euro, worden onderzoekers in staat

RONALD PLASTERK. Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

gesteld om samen met hun team zo’n drie tot vier jaar grootschalig multidisciplinair onderzoek te doen.

Wie komt er in aanmerking?

Hoe komt een wetenschapper nu in

FOTO: OCW

aanmerking voor de grootste Nederlandse prijs in het wetenschappelijk kankeronderzoek? Zij kunnen een aanvraag voor subsidie indienen bij KWF Kankerbestrijding. Een belangrijk criterium is dat het onderzoek

Professor dr. Jaap Verweij is voorzitter van de Wetenschappelijke Raad van KWF Kankerbestrijding. Deze raad beslist samen met het bestuur van KWF Kankerbestrijding wie de prijs krijgt toegewezen. Verweij legt uit dat de KWO-prijs naast dat het een aanzienlijke subsidie betreft,ook met recht en rede een prijs mag worden genoemd. Toekenning van de prijs wordt namelijk gedaan om het enerzijds voor onderzoekers mogelijk te maken hun belangrijke werk voort te zetten, maar anderzijds ook ter erkenning van het baanbrekende werk dat reeds door hen verricht is. JORN VAN DER ENT [email protected]

november 2009 · 11

KANKERBESTRIJDING 1975 Nieuwe beeldvormende technieken Naast vormen van beeldtechnologie als MRI, PET en SPECT, hebben wetenschappers onlangs een vier dimensionale bestralingstoestel ontwikkeld dat nog nauwkeuriger kan bepalen waar de tumor zit.

1976 Uitstrijkje baarmoederhalskanker Sinds 1976 is er een georganiseerd bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker. Iedere vrouw tussen de 30 en 60 jaar kan zich laten onderzoeken door middel van een uitstrijkje.

1980

1985 Borstbesparende operatie met bestraling blijkt even effectief te zijn als borstamputatie

Bevolkingsonderzoek borstkanker Sinds de invoering van het bevolkingsonderzoek naar borstkanker, wordt 40% van het aantal borstkankertumoren vroegtijdig opgespoord.

Een van de wetenschappers die deze prestigieuze prijs in ontvangst mag nemen is professor dr. Hans Clevers, directeur van het Hubrecht Instituut en hoogleraar moleculaire genetica in het UMC te Utrecht. Hij ontvangt deze subsidie voor zijn onderzoek naar darmkanker; een van de meest voorkomende vormen van kanker.

Darmkanker

1994 Ontdekking borstkankergenen BRCA1, BRCA2 Bij ongeveer vijf tot vijftien procent van de vrouwen die worden getroffen door borstkanker, blijkt erfelijke aanleg een rol te spelen.

Op 24 november worden de Koningin Wilhelmina Onderzoeksprijzen (KWO) uitgereikt aan een zestal wetenschappers, die baanbrekend onderzoek doen naar kanker.

2006 Invoering voor het vaccin tegen baarmoederhalskanker Onderzoekers ontwikkelden een preventief vaccin tegen het virus dat baarmoederhalskanker kan veroorzaken. Dit vaccin is inmiddels (2009) opgenomen in het Rijksvaccinatieprogramma voor jonge meisjes tussen twaalf en zestien jaar.

2009 Overlevingskansen verdubbeld De afgelopen zestig jaar is de kans op genezing verdubbeld. Toch is er met het overlevingspercentage van 55 procent nog een lange weg te gaan.

Per jaar worden er zo’n 10.000 nieuwe gevallen van darmkanker geconstateerd. Het is van belang de ziekte vroegtijdig te ontdekken. Dit kan bijvoorbeeld door screening; een preventieve controle. Minister Klink beslist binnenkort over het invoeren van een bevolkingsonderzoek, waarbij wordt gescreend op darmkanker. Indien de ziekte namelijk vroegtijdig wordt geconstateerd is zij vaak effectief te behandelen, d.m.v. een operatie. Vaak in combinatie met chemotherapie en soms bestraling. Daarnaast, zo geeft professor Clevers aan, is het “om een geneesmiddel te vinden voor kanker, heel belangrijk om te kijken naar de manier waarop kanker ontstaat”. Om daar beter zicht op te krijgen richt professor Clevers zich in zijn onderzoek op zogenaamde stamcellen.

Stamcellen kleuren

Professor dr. Hans Clevers Diirecteur van het Hubrecht Instituut en hoogleraar moleculaire genetica in het UMC te Utrecht.

de cellen. In het geval van darmkanker gaat het om het gen APC dat defect raakt. Hierdoor gaan stamcellen zich sneller delen en blijven langer in leven.Bij gezonde stamcellen bestaat er een balans tussen het aantal nieuwe cellen dat ontstaat en het aantal bestaande cellen dat afsterft. In het geval van kankerstamcellen echter, komen er meer cellen bij dan dat er afsterven.Met als resultaat het ontstaan van een tumor, die in zijn groei geen rekening houdt met omliggend, gezond weefsel. Omdat stamcellen echter lastig zijn te onderscheiden van andere cellen, heeft Clevers een techniek ontwikkeld waarmee stamcellen in de darm kunnen worden gekleurd. Hierdoor zijn ze beter te herkennen en kunnen we veel beter bestuderen hoe darmkanker ontstaat. En dus beter op zoek naar een gericht medicijn. Vandaar ook dat Clevers de KWO prijs ontvangt voor zijn onderzoek dat een medicijn voor darmkanker hopelijk weer een stapje dichterbij brengt.

Kanker ontstaat wanneer er een mutatie optreedt in het DNA van gezon-

Het Keurmerk van de Zelfstandige Klinieken Nederland (ZKN) is de garantie dat u in vertrouwde en deskundige handen bent. Klinieken met dit keurmerk tonen voortdurend aan dat de medische zorg, de professionaliteit en organisatie op hoog niveau staan en dat deze minimaal voldoen aan de eisen die voor ziekenhuizen gelden.

• • • •

Geen wachttijden De uitslag is binnen 24 uur bij de huisarts Vergoed door alle ziektekostenverzekeraars Samenwerking met lokale ziekenhuizen

Naast prof. dr. Clevers krijgen ook de volgende vijf onderzoekers op 24 november de KWO-prijs uitgereikt:

Prof. Jelle Barentsz

Prof. Anton Berns

DC|SKOOP, gevestigd in Almere, Maastricht en Rotterdam, is gespecialiseerd in endoscopische behandelingen. Gastroscopie, sigmoïdoscopie en colonoscopie worden door zeer ervaren maagdarm-leverspecialisten uitgevoerd. DC|SKOOP biedt snelle en hoogwaardige endoscopische diagnostiek aan patiënten die zijn verwezen vanuit de eerstelijnszorg. Het gaat hierbij om verzekerde zorg in een patiëntvriendelijke omgeving. Door de samenwerking met lokale ziekenhuizen beschikt DC|SKOOP over een ruim netwerk van kennis en expertise.

DC|SKOOP staat voor:

winnaars

Voor het toepassen van driedimensionale MRI-technieken om prostaatkanker en eventuele uitzaaiingen beter zichtbaar te maken. Deze nieuwe methode is voor de patiënt minder belastend en kost minder.

casus

Eerste stamceltransplantatie Een behandeling die onder meer bij leukemiepatiënten effectief is.

1990

Twee miljoen voor onderzoek naar kanker

jorn van der ent

Krijgt de prijs voor het ontwikkelen van betere behandelmethoden voor borstvlies- en longkanker.Twee vormen van kanker waarbij het overlevingspercentage erg laag ligt. Aan de hand van onderzoek bij muizen wordt getracht te voorspellen welke tumoren reageren op welke behandelingen.

Prof. Daniël Peeper Ontvangt de KWO-prijs voor zijn onderzoek naar genen die betrokken zijn bij de ontwikkeling van een goedaardige moedervlek naar een melanoom. Hierdoor kan o.a.een beter onderscheid worden gemaakt tussen de twee.

Prof. Cock Van de Velde Voor zijn onderzoek naar borstkanker bij oudere vrouwen; een door de vergrijzing steeds groter probleem.Zo kunnen er specifiek voor deze doelgroep behandelrichtlijnen worden opgesteld.

Prof. Fred Falkenburg Houdt zich bezig met de verbetering van stamceltransplantatie bij leukemie en lymfklierkanker. Zieke stamcellen worden vernietigd en vervolgens worden stamcellen en afweercellen van een donor toegediend.

[email protected]

DC|SKOOP Almere Bartokweg 161 1311 ZX Almere 036-548 2160 [email protected] DC|SKOOP Maastricht Brouwersweg 100 6216 EG Maastricht 043-329 2000 [email protected] DC|SKOOP Rotterdam Vasteland 10 3011 BL Rotterdam 010-217 6900 [email protected]

12 · november 2009

deskundig advies

4

palliatieve zorg

Activiteiten Palliatieve zorg is een ontzettend breed begrip. Zo behelst het onder meer bungalows die beschikbaar zijn voor patiënten en hun familie om even op adem te komen tussen behandelingen door of erna, of voor een laatste vakantie. Ook activiteiten voor kinderen en volwassen op allerlei gebied kunnen onder palliatieve zorg vallen.

1

Goede zorg is belangrijk. Maar wie ernstig ziek is, kan vaak juist nog wel wat extra’s gebruiken wat niet altijd en overal vanzelfsprekend is. Voor die groep mensen bestaat palliatieve zorg. Hieronder valt alle zorg die erop is gericht patiënten met een ernstige ziekte een zo hoog mogelijke kwaliteit van leven te geven.

Een steuntje in de rug

‘W

Het varieert van de aankleding van ziekenhuizen en hospices met zaken die het de patiënt wat aangenamer maken tot grotere faciliteiten. Bij het eerste valt te denken aan dvd-spelers, laptops en andere elektronica aan het bed of in de kamer. Speciale comfortstoelen. Maar ook zaken die gericht zijn op lichaam en welzijn, zoals speciale huidkoelers voor mensen met chemotherapie, kapsalons, speciale sportscholen en sauna’s.

e zeggen wel eens ‘we proberen leven toe te voegen aan de dagen waar geen dagen kunnen worden toegevoegd aan het leven’. Het gaat om de levenskwaliteit van mensen met kanker die niet lang meer te leven hebben, maar ook om mensen die nog jaren hebben’’, vertelt Jacco Zanstra. Hij is bestuurslid en wedstrijdleider van de Roparun, die in 1992 is ontstaan. Bij deze estafetteloop, van Parijs naar Rotterdam, zijn wel 7000 mensen betrokken. De Roparun richt zich speciaal op palliatieve zorg voor kankerpatiënten en de opbrengst die al die vrijwilligers binnenhalen gaat naar palliatieve zorg.Vorig jaar werd er maar liefst 4,7 miljoen euro opgehaald.

Hospices

Palliatieve zorg

Persoonlijk gemak

2

Een langer bestaand voorbeeld van palliatieve zorg zijn de hospices waar mensen in hun laatste levensfase kunnen verblijven.

3

Inloophuizen Een ander voorbeeld zijn inloophuizen waar mensen terecht kunnen voor informatie over kanker, om te praten met iemand of voor cursussen en lotgenotencontact.

4

Palliatieve zorg is een breed begrip. Het behelst bungalows die beschikbaar zijn voor patiënten en hun familie om even op adem te komen tussen behandelingen door of erna, of voor een laatste vakantie. Daarnaast vinden we palliatieve zorg ook in ziekenhuizen. In de vorm van laptops aan bed waardoor patiënten contact houden met de buitenwereld. Speciale hoofdhuidkoelers vallen ook onder deze speciale zorg. De Roparun financiert deze dure apparaten die vergelijkbaar

zijn met strakke haarmaskers, die het haar als het ware bevriezen en bij veel mensen haaruitval na chemotherapie voorkomen. Inloophuizen vallen eveneens onder palliatieve zorg. Daar kunnen mensen terecht voor informatie over kanker, ze kunnen er praten met iemand, een cursus volgen of terecht voor contacten met lotgenoten.

kwaliteit van leven

Roparun Centrum

Hospices

“Voor kinderen organiseren we eens per jaar de speciale kinderdag. We gaan dan varen met zieke kinderen en hun familie. Een ander goed voorbeeld van deze bijzondere zorg is natuurlijk ook de hospices die al jaren bestaan. Daar kunnen mensen naartoe in hun laatste levensfase, als het niet meer mogelijk is om thuis te leven en een verblijf in het ziekenhuis niet noodzakelijk is. Ze zijn over het algemeen wat huiselijker en gemoedelijker en vaak is het ook mogelijk om er je eigen spullen mee te nemen. Bovendien is er meer speciale zorg. De familie kan er ook altijd terecht en dat maakt het een betere omgeving voor de laatste levensfase.Wij financieren onder meer de inrichting van die hospices, maar ook de aankleding in ziekenhuizen. Een tv, dvdspeler, maar ook zogenaamde comfortstoelen waardoor mensen niet de hele dag in bed hoeven te liggen. Het aankleden van gezinskamers, zonneschermen op het terras, je kunt het zo gek niet bedenken. Soms kleine dingen die juist een heel grote im-

pact kunnen hebben op mensen”, vertelt Zanstra.

Jacco Zanstra Bestuurslid en wedstrijdleider van de Roparun

“We proberen leven toe te voegen aan de dagen waar geen dagen kunnen worden toegevoegd aan het leven.”

Nieuw is het Roparun Centrum Rijnmond waarin heel veel faciliteiten onder een dak zullen worden aangeboden.Patiënten die uit het hele land moeten komen en worden behandeld in de Daniël den Hoedkiliniek kunnen er verblijven en er is een familiehuis waar de familie van een patiënt kan logeren. Het biedt verder een speciale kapsalon voor patiënten, maar ook een sportschool en sauna. Niet iedereen met de ziekte wil in de sauna zitten of sporten in gewone faciliteiten. In het centrum is er ook psychische zorg voor patiënten en hun familie. “In principe komen allerlei mensen in aanmerking voor palliatieve zorg. Het kan zijn dat ze terminaal zijn, maar dat hoeft niet per se. Het is niet zo dat je het op een speciale manier krijgt toegewezen, meestal loopt het via een organisatie of instelling die zorg aanbiedt zoals een ziekenhuis. Het verschilt natuurlijk per instelling welke opties je hebt en het ligt er ook aan wat je zorgverzekeraar vergoedt.” Roparun krijgt jaarlijks heel veel aanvragen binnen voor de financiering van voorzieningen. Die worden allemaal beoordeeld of ze voldoen aan de doelstelling. Palliatieve zorg kan dus zowel sociaal, psychisch als recreatief zijn, maar is vooral gericht op een stukje extra dat een ziekenhuis niet kan bieden. Een steuntje in de rug.

WAAROM EEN HUIDSCAN? zakelijk optimaal te behandelen en in conditie houden. Want ook hier geldt: Voorkomen is beter dan genezen!

Bussum - Het aantal mensen met huidproblemen neemt schrikbarend toe. Kijken we speciek naar huidkanker dan zien we dat het aantal patiënten met huidkanker de afgelopen jaren sterk is toegenomen en inmiddels de meest voorkomende vorm van kanker is. En uit onderzoek blijkt dat het aantal patiënten met huidkanker de komende jaren verder zal stijgen. Reden genoeg dus om serieus met uw huid om te gaan. Het Nationaal Huidcentrum wil u helpen om uw huid tijdig te analyseren en waar nood-

Wat houdt de HuidScan in? De dermatoloog beoordeelt uw huid op pigmentvlekken en/of moedervlekken waarna deze gescand worden met een elektronische dermatoscoop: de DermoGenius Ultra. Dit apparaat is speciaal ontwikkeld om gepigmenteerde huidafwijkingen in een vroeg stadium op te

sporen en te detecteren, vooral als het gaat om melanomen (een ernstige vorm van huidkanker). Naast het feit dat het systeem digitale opnames kan maken van dergelijke gepigmenteerde huidafwijkingen beschikt hetzelfde systeem ook over de zogenaamde “Molemap” techniek. Met deze techniek is het mogelijk om een overzichtsopname te maken van bijv. een hele rug of borst met gepigmenteerde laesies. Deze foto’s worden vervolgens digitaal opgeslagen in het systeem. Bij een volgende HuidScan zal de computer beide opnames met elkaar vergelijken en daarbij de verschillen aangeven. Het Nationaal Huidcentrum kent geen wachtlijsten. U kunt veelal binnen een week gezien en aansluitend behandeld worden. Daarnaast kunt

u online uw afspraken maken en uw gegevens beheren.

Huidziekten ■ Huidverbetering ■ HuidScan ■

Nationaal Huidcentrum, Olmenlaan 38 Bussum, tel. 035-6927000, www.nationaalhuidcentrum.nl

NOVEMBER 2009 · 13

NIEUWS

4 TIP

Huidkanker neemt epidemische vormen aan ZON MET MATE

■ Vraag: Hoe kan het dat het aantal gevallen van huidkanker zo sterk stijgt? ■ Antwoord: Het toenemende verblijf in de zon, verre vakanties in zonnige oorden, minder UVbescherming en het veelvuldig gebruik van de zonnebank zorgen steeds vaker en op steeds jongere leeftijd voor de diagnose huidkanker. Huidkanker is de meest voorkomende vorm van kanker in Nederland.Per jaar zien de huisartsen ongeveer 30.000 nieuwe gevallen van huidkanker; in 2015 zal dit richting de 40.000 gaan. Bij huidkanker denken de meeste mensen aan een melanoom, de meest agressieve vorm. Deze vorm betreft echter ‘maar’ 10 procent van de gevallen. De andere twee non-melanoma vormen, basaalcelcarcinoom en plaveiselcelcarcinoom, zijn samen goed voor de overige 90 procent van de diagnoses.Van het voorstadium van plaveiselcelcarcinoom, actinische keratose, komen zelfs 200.000 tot 400.000 nieuwe diagnoses per jaar voor. Non-melanoma huidkanker wordt vaak niet herkend door de consument en huisarts, waardoor het de kans krijgt om steeds verder te groeien.En dat terwijl herkennen en behandelen erger voorkomt.“De epidemie van huidkanker is al volop aan de gang en niet te stoppen, een vroege diagnose en behandeling door de huisarts kan een hoop ellende en drama voorkomen”,aldus Marc Nahuys, dermatoloog in het ziekenhuis Amstelland te Amstelveen.

Huid

De grootste bijdrage aan de huidkanker epidemie wordt geleverd door non-melanoma huidkanker Non-melanoma huidkanker is vooral te her-

Huidkanker in Nederland Aantal nieuwe patiënten per jaar

Vormen van huidkanker

36.800 30.000 75%

15%

10%

Meer dan 21.000 nieuwe gevallen per jaar

Meer dan 5.000 nieuwe gevallen per jaar

Meer dan 1.700 nieuwe gevallen per jaar

Basaalcel Carcinoom

Plaveiselcel Carcinoom

Dit kenmerkt zich vaak als een niet-genezend wondje in het gezicht of een plekje dat snel bloedt. Het geneest niet meer volledig en groeit langzaam.

Dit kenmerkt zich door een groeiende, korstachtige tumor, die vaak pijnlijk is bij aanraking.

20.800

Melanoom Dit kenmerkt zich over het algemeen door een verandering in een moedervlek: hij wordt donkerder, gaat jeuken, krijgt soms een rode rand of bloedt makkelijk.

kennen als ongewone afwijkingen op de huid, die voorheen niet aanwezig waren. Basaalcelcarcinoom openbaart zich vaak als een niet-genezend wondje in het gezicht, een glanzend bultje of een plekje dat niet meer weg gaat. Plaveiselcelcarcinoom komt vaak voor op lichaamsdelen die worden blootgesteld aan de zon, zoals de schedel, oorranden en handen. Het is een groeiende tumor,die vaak pijnlijk is bij aanraking en kan gaan zweren of bloeden. Plaveiselcelcarcinoom is een kwaadaardige vorm van huidkanker die uitzaait en agressief doorgroeit in de omgeving met lokale weefselschade tot gevolg. Daarnaast kan het verwijderen van plaveiselcelcarcinoom grote cosmetische gevolgen hebben.

2000

2009

2015

0

Het voorstadium hiervan, actinische keratose, wordt gekenmerkt door ruwe plekjes, bruin tot rood van kleur, vaak wat schilferend, en in veel gevallen kun je ze beter voelen dan zien.

Vakantie

“Onze poli’s zitten barstensvol”, vertelt Marc Nahuys.“Huidkanker komt met het toenemende verblijf in de zon, verre vakanties in zonnige oorden, minder UV-bescherming en het veelvuldig gebruik van de zonnebank steeds vaker voor en op steeds jongere leeftijd.Vroeger ging men in de zomervakantie een week naar Texel,nu gaat men drie weken naar Thailand. De verwachting is dat het aantal gevallen nog veel meer zal toenemen.

FEITEN ■ Huidkanker is de meest voorkomende vorm van kanker in de westerse wereld en het aantal gevallen zal de komende jaren alleen maar stijgen.

■ Huisartsen zien ongeveer 30.000 gevallen van huidkanker per jaar; in 2015 zullen dat ongeveer 40.000 gevallen zijn.

Want nog steeds zijn er vele mensen die zich niet bewust zijn van de schadelijke effecten van zon- of nagebootst zonlicht. Schade die uiteindelijk kan leiden tot deze basaalcelcarcinomen,plaveiselcelcarcinomen en melanomen”.

Behandeling

In de regel sturen huisartsen de patiënt bij elk vermoeden van huidkanker door naar de dermatoloog. Dit terwijl de huisarts het in een aantal gevallen eenvoudig zelf kan behandelen.Er zijn meerdere manieren om actinische keratose en deze vormen van huidkanker te behandelen. De meest eenvoudige manier is door middel van een crème, daarnaast kan er door middel van straling, chirurgie en bevriezing wat aan gedaan worden. Marc Nahuys: “Er ligt een verantwoordelijkheid bij de patiënt en bij de huisarts. Mensen moeten afwijkingen die in korte tijd ontstaan of veranderen,en dat wil zeggen: groter worden, van kleur veranderen, schilferen, jeuken of spontaan of makkelijk bloeden op de huid, in de gaten houden en bij de geringste twijfel hiermee naar de huisarts gaan. Heel vaak worden afwijkingen op de schedel en in het gezicht als een onschuldig eczeem gezien, terwijl er dan in vele gevallen sprake is van actinische keratose.Bij oudere mensen komt dit zeer vaak voor, je zou kunnen zeggen dat bij blanke mensen van boven de zeventig jaar actinische keratose, in meerdere of mindere mate, in 100 procent van de gevallen aanwezig is. Toch is het niet ongebruikelijk dat je bij mensen van rond de twintig jaar deze ‘zonschade’ al kunt aantonen.”

KORT BERICHT

UV-LICHT

Actinische keratose ■ Het voorstadium van plaveiselcelcarcinoom heet actinische keratose.Tot 20 procent van de gevallen van actinische keratose kan zich ontwikkelen tot de gevaarlijke vorm plaveiselcel carcinoom (dat zijn circa 5.000 nieuwe gevallen per jaar). Actinische keratose wordt gekenmerkt door ruwe plekjes, bruin tot rood van kleur, vaak wat schilferend, en in veel gevallen kun je ze beter voelen dan zien. Actinische keratose wordt veroorzaakt door de som van de hoeveelheid UV-licht die iemand gedurende zijn leven gekregen heeft,waarbij het niet alleen gaat om natuurlijk zonlicht; ook de zonnebank moet daarbij opgeteld worden.

De invloed van zon

■ Sommigen vragen zich af of de zon in Nederland wel vaak genoeg schijnt om van invloed te kunnen zijn op huidkanker.Het aantal zonuren in Nederland hangt natuurlijk af van de regio. Het meest in het Westen en op de Waddeneilanden: ongeveer 1.600/1.650 uren per jaar. Bovendien gaan Nederlanders steeds vaker en steeds verder op vakantie, in veel gevallen naar zonniger streken. De praktijk laat zien dat we er rekening mee moeten houden, immers het aantal patiënten met actinische keratose en plaveiselcelcarcinoom in ons land neemt sterk toe. Voor meer informatie kijk ook op www.huidkanker.nl

BRON: HUIDKANKER, DE SLUIPENDE EPIDEMIE, DR.

MARIE-JOSÉ VAN BENTUM [email protected]

KEES VAN GINKEL, DR. ALFRED SACHS, BOHN STAFLEU VAN LOGHUM, HOUTEN 2009

Herkent u huidkanker op tijd? Uw huisarts kan medicijnen voorschrijven om de voorstadia van huidkanker te behandelen.

Kijk voor meer informatie op: www.huidkanker.nl Aldara advertentie Huidkanker - Telegraaf 2.indd 1

30-10-2009 15:25:49

Nutricia heeft passie voor patiënten Nutricia is bij het Nederlandse publiek bekend van baby- en kindervoeding. Naast de zorg voor de kleinsten in de samenleving is minder bekend dat Nutricia ook geavanceerde medische voeding voor bijvoorbeeld kankerpatiënten maakt. Geavanceerde medische voeding die helpt om het leven van deze patiënten te veraangenamen. De goede en vertrouwde zorg van Nutricia staat ook hier hoog in het vaandel.

MEDISCHE VOEDING: FOCUS OP PATIËNTEN & WETENSCHAP Nutricia Advanced Medical Nutrition zet zich in om de beste voedingszorg aan patiënten te geven en de behandeling van het ziekteproces te ondersteunen. Hierdoor kan de kwaliteit van leven van vele patiënten duidelijk worden verbeterd. Bij gebruik van medische voeding wordt de voedingstoestand bij bijvoorbeeld diabetes, COPD en kanker verbetert. Dit heeft een positief effect op het herstel bij zowel ondervoeding als bij specifieke ziekten. Om dit te bereiken werkt Nutricia voortdurend aan verbetering van haar medische (drink)voeding. De samenstelling, hoeveelheden en uitleg worden volledig afgestemd op de behoefte en wens van patiënten. Nutricia maakt hierbij gebruik maken van de laatste wetenschappelijke inzichten en het gespecialiseerde onderzoekscentrum in Wageningen. MEDISCHE VOEDING BIJ KANKER Goede voeding is belangrijk voor het lichaam, zeker bij ziekte. Het levert energie en bevat belangrijke voedingsstoffen zoals eiwitten, vitaminen, mineralen en spoorelementen die

het lichaam nodig heeft om goed te kunnen functioneren. Kanker, en de behandeling van kanker leiden er vaak toe dat mensen hun eetlust verliezen, smaakveranderingen krijgen en soms onbedoeld veel gewicht verliezen. Goed eten is dan niet altijd vanzelfsprekend. Medische drinkvoeding kan dan uitkomst bieden: in een klein volume alle voedingsstoffen die een patiënt dagelijks extra nodig heeft. Nutridrink, de meest gebruikte medische drinkvoeding bij kanker, wordt al ruim 2 decennia aanbevolen door artsen en diëtisten. Het assortiment is doorlopend verbeterd: meer smaken, nieuwe producten op zowel melk-, sap- als yoghurtbasis en ten slotte producten met specifieke voedingsstoffen afgestemd op de behoeften en wensen van patiënten en medici. Het brede Nutridrink aanbod biedt ruime variatiemogelijkheden waardoor de gebruikers de voorgeschreven hoeveelheid drinkvoeding eenvoudig kunnen innemen. De voedingsstoffen zorgen voor een goede lichamelijke conditie en weerstand. Door een goede conditie en meer weerstand, kan de patiënt de behandeling beter doorstaan en voelt hij zich minder ziek.

BLIJVEN VERNIEUWEN De meest recente Nutridrink innovatie is Nutridrink Compact. De bevindingen van professor Jos Schols, verbonden aan de Universiteit van Maastricht, met dit product zijn zeer positief: “Ondanks de goede smaak van drinkvoeding en de wetenschap dat drinkvoeding belangrijk voor patiënten is, heeft een aantal patiënten toch moeite met de hoeveelheid voorgeschreven drinkvoeding. Dit is op zich niet vreemd, omdat patiënten veelal sneller een vol gevoel ervaren. Ik ben daarom gecharmeerd van Nutridrink Compact dat een kleine volume combineert met een hoge energie-inname. Het kleine volume kan de inname aanzienlijk verbeteren. Dankzij Nutridrink Compact kunnen patiënten ten volle profiteren van de voordelen van de medische drinkvoeding.” Nutricia medische drinkvoedingen kunnen worden vergoed door de zorgverzekeraar. Uw arts of diëtist weet hoe u die vergoeding kunt aanvragen. Bovendien kunt u bij hen of uw apotheek meer informatie krijgen over het assortiment van Nutricia medische voeding. Kijk ook voor meer informatie op www.nutriciamedischevoeding.nl.

NU IN DE WINKEL

DEZE MAAND IN PSYCHOLOGIE MAGAZINE

Kinderen met kanker ‘Ik dacht: ik krijg een pilletje en dan mag ik weer naar huis’ matijn (11)

EN VERDER

• Wie is de mooiste van Nederland? (nee, het is niet wie u denkt!) • Wat de wetenschap weet over schoonheid • Help, mijn ouders worden oud! • Feiten en fabels over gezond eten

WWW.PSYCHOLOGIEMAGAZINE.NL

ad_telegraaf_122009 1

04-11-2009 15:50:59

NOVEMBER 2009 · 15

DESKUNDIG ADVIES

4

Als gevolg van de ziekte en bijbehorende behandelingen, kan bij sommige patiënten met kanker ondervoeding ontstaan. Met allerlei kwalijke gevolgen van dien, zoals het verlies van spiermassa en de kans op infecties en complicaties. Gelukkig bestaan er verschillende manieren om dit probleem aan te pakken en op te lossen.

TIPS

Jacqueline Langius Diëtiste en voedingswetenschapper, verbonden aan het VU Medisch Centrum

Ondervoeding bij kanker

‘O

ndervoeding bij kanker is vaak een ingewikkeld proces. Er is vaak sprake van een verminderde eetlust en een groter verbruik van energie. Het lichaam gaat dan anders om met de reserves en spreekt de spiermassa aan, in plaats van de vetmassa,om voldoende energie te krijgen. Sommige mensen met kanker voelen zich zo ziek dat ze een verminderde eetlust hebben en door het verlies aan spiermassa gaat hun conditie achteruit en voelen ze zich continu moe en ellendig. Daardoor eten ze wederom minder. Het is dus eigenlijk een vicieuze cirkel van verminderd functioneren en dat geeft complicaties. Misselijkheid is een bekende bijwerking van de behandeling en kan er ook voor zorgen dat de eetlust weg raakt. Andere keren is ondervoeding een gevolg van beschadigingen van bijvoorbeeld het mondslijmvlies. Wanneer dat kapot is, is eten nu eenmaal geen feest. Het kan erg veel pijn doen. Bij chemokuren en radiotherapie zien we veel voedingsproblemen”, vertelt Hinke Kruizenga, projectleider vroege herkenning en behandeling van de Stuurgroep Ondervoeding.

Gevolgen

De gevolgen van ondervoeding zijn niet prettig. Zoals gezegd gaat het

ten koste van de spiermassa. Maar ook het genezen van wonden wordt afgeremd door ondervoeding. De afweer is minder waardoor patiënten vatbaarder zijn voor infecties en complicaties. “Een gevolg is dat ondervoede patiënten veel langer in het ziekenhuis liggen en afhankelijker zijn van (mantel)zorg. Ondervoeding is dus echt een complex geheel. Er moeten alarmbellen gaan rinkelen als er sprake is van recent onbedoeld gewichtsverlies of een te laag lichaamsgewicht. Het is zaak om het probleem tijdig te herkennen, hoewel het doorbreken van de spiraal uiterst lastig is. Er zijn snelle en eenvoudige screeningsinstrumenten beschikbaar, waaronder de net ontwikkelde SNAQ65+ voor toepassing bij ouderen in de eerstelijnszorg en thuiszorg. Tijdige herkenning is al het halve werk”, zegt Kruizenga.

VERDELING

“Kies liever voor zes kleine maaltijden per dag dan voor twee of drie grote. Grote porties kunnen weerzin opwekken. Het kan helpen om een kleiner bord te gebruiken.”

Voeding

Hierna is het een kwestie van doorverwijzing naar een diëtist. Die probeert alles op elkaar af te stemmen. Het zit ‘m niet alleen in het binnenkrijgen van genoeg calorieën en eiwitten. De misselijkheid en pijn die ondervoeding kan veroorzaken, is gelukkig vaak tegen te gaan met medicatie. Qua voedsel zijn er verschillende oplossingen. Energierijke voeding,drinkvoeding en sondevoeding. Kruizenga: “Eerst wordt er volle voeding gegeven, zoals volle melk, volle yoghurt en kwark zodat de patiënt

Hinke Kruizenga Projectleider vroege herkenning en behandeling van de Stuurgroep Ondervoeding

aansterkt. Het is dan verstandig om vaker en goed verdeeld over de dag wat te eten. Een begin dat voor een aantal mensen wel werkt. Het is ook belangrijk om niet te veel in een keer te willen eten. Kies liever voor zes kleine maaltijden per dag dan voor twee of drie grote. Grote porties kunnen weerzin opwekken. Het kan helpen om een kleiner bord te gebruiken. Het is namelijk prettiger om een klein bord leeg te eten dan maar een kwart van een groot bord. Veel mensen hebben als kind geleerd dat ze hun bord moeten leegeten want ‘het is toch zonde om eten weg te gooien’. Elke keer dat dit niet lukt,voelt dit als falen. Als patiënten meerdere kleine porties eten, voorkomen ze dat de maag steeds vol aanvoelt, waardoor tegenzin in eten ontstaat.” Wanneer dat niet werkt, is drinkvoeding die veel energie, eiwit en vitaminen en mineralen bevat een optie. Maar, voldoende eten kan in deze omstandigheden zogezegd een enorme klus zijn. Sondevoeding is grofweg hetzelfde als drinkvoeding, maar gaat via een slangetje via de neus naar de maag. Vervelend voor de patiënt, maar wel nodig omdat de gevolgen van ondervoeding zo ingrijpend zijn. “Gelukkig gaat de aanpak van ondervoeding steeds beter. Het is heel belangrijk om ondervoeding tijdig te herkennen. Ook de patiënt heeft hierin een rol. Weet dit: ziek zijn is topsport en onbedoeld gewichtsverlies is zeer ongewenst.”

Leefstijl Met voeding kunnen we het krijgen van kanker helpen voorkomen. “Een op de drie mensen krijgt kanker. Gelukkig kunnen we het risico beperken door gezond te eten en leven. Overgewicht speelt hierin een belangrijke rol.Een BMI tussen de 20 en 25 is gezond. Goede voeding en beweging helpen om het gewicht op peil te houden.’’

1

Voeding Er is wel een verband tussen voeding en kanker. Het is belangrijk om veel plantaardige en volkoren producten te gebruiken, niet te veel vlees te eten en niet te veel suiker binnen te krijgen.

2

Alcohol Alcohol is een risicofactor. Mannen beperken zich het best tot twee glazen drank per dag en vrouwen tot een. Het vergroot de kans op verschillende tumoren in het hoofdhalsgebied, slokdarm, maag en lever. Matigheid verdient aanbeveling.

3

Groente en fruit Bepaalde bestanddelen van groente en fruit kunnen ons beschermen tegen kanker. Zo hebben vitaminen, mineralen en antioxidanten in voeding gunstige invloeden. “Dat betekent niet dat je voedingssupplementen moet gaan slikken. Zij zijn geen vervanging van een gezonde uitgebalanceerde voeding.”

4

TWIJFELS OVER UW GEZONDHEID? EEN SNELLE DIAGNOSE OF EEN SECOND OPINION?

Prescan ® geeft u inzicht. Op het gebied van preventief medisch onderzoek is Prescan marktleider in het binnen- en buitenland. Het meest bekend is de Total Body Scan van Prescan, maar daarnaast biedt Prescan een groot aantal andere onderzoeken aan, waarbij vroegtijdige signalering en diagnostiek voorop staan. Prescan heeft zich in de afgelopen decennia bewezen als de

innovator op het gebied van (preventieve) medische diagnostiek en wij helpen u graag om inzicht te krijgen in uw persoonlijke situatie. U kunt al inzicht krijgen in uw gezondheid vanaf € 415,-. Bel voor persoonlijk advies, of een afspraak 074 - 255 9 255 of ga naar www.prescan.nl

Prescan Nederland | Amarilstraat 20 | 7554 TV Hengelo (Ov) | T: +31 (0)74 - 255 9 255 | F: +31 (0)74 - 255 9 260 | E: [email protected] | W: www.prescan.nl

Anne, Bart en Fleur Specialisten en levensgenieters

Mijn inkomen is zeker

BESTE INKOMENS

VERZEKERAAR

Speciaal voor Anne, Bart en Fleur: Movir richt zich specifiek op (para)medici en zakelijke professionals. Zowel zelfstandig als in loondienst. Ze zijn niet alleen verzekerd van een inkomen bij arbeidsongeschiktheid, maar ook van een persoonlijke aanpak. Zowel onze uitgebreide preventie activiteiten als de mogelijke re-integratie worden specifiek afgestemd op hun persoonlijke situatie. Bovendien hebben we een zwak voor starters. Die bieden we de eerste drie jaar een zeer aantrekkelijke premiekorting. Kijk op www.movir.nl of vraag ernaar bij uw adviseur.

een vrij beroep een zeker bestaan

november 2009 · 17

inspiratie tips Drs. Wendy Gijben WENS Training & Coaching Leiden

klachten Een cluster van problemen kan ervoor zorgen dat patiënten te maken krijgen met psychische problemen. Gelukkig is hier steeds meer aandacht voor. foto: AmpH/istockphoto

De psychosociale kant ■■Vraag: Is er genoeg aandacht voor de psychologische en sociale gevolgen van kanker? ■■Antwoord: Het besef dat kanker een grote impact heeft is groeiende. Veel patiënten vinden dat de problemen ‘erbij horen’, maar dat wil niet zeggen dat je er niets aan hoeft te doen.

“Somberheid gaat samen met vermoeidheid, slapeloosheid en angst.” Professor Irma Verdonck VUMC

expertise Er zijn veel soorten kanker, maar de psychosociale problemen die bij het doormaken van kanker optreden zijn in veel gevallen hetzelfde. Er zijn factoren die de kwaliteit van het leven voor bijna alle patiënten met kanker ernstig kan verstoren. Angst voor terugkeer van de ziekte, angst voor de behandelingen die behoorlijk zwaar kunnen zijn. Een depressie ligt op de loer, ook na een succesvolle behandeling. Veel patiënten hebben te maken met problemen met de fysieke conditie,concentratie,slapen,vermoeidheid en pijn. Binnen dat scala aan klachten treden verschillen op al naar gelang de soort kanker die een patiënt heeft: iemand met borstkanker ervaart in de regel andere problemen dan iemand met bijvoorbeeld darmkanker.

Sociaal

Gevolgen van kanker of de behandeling hebben grote invloed op het sociale leven. Patiënten met mond- of keelkanker hebben veel problemen met spreken en/of slikken. Het sociale leven bevat veel momenten met eten en drinken, voor deze patiënten is dat juist een lastig verhaal. Ze kunnen gemakkelijk vereenzamen. Ook

mensen met littekens ervaren dergelijke problemen.Patiënten met borstkanker kunnen zich minder aantrekkelijk voelen. Anderen trekken zich er juist niets van aan en hebben een omgeving die hen daar positief in steunt. De terugkeer naar werk of het blijven werken is eveneens een punt van aandacht. Als je niet meer het werk kan doen dat je altijd deed, verlies je soms collega’s en een bekende

omgeving. Vragen van collega’s zijn bijna altijd belangstellend en lief bedoeld, maar worden door de patiënt zelf soms als een drempel ervaren.

Cluster

Professor Irma Verdonck bezet de leerstoel Leven Met Kanker bij de afdeling Klinische Psychologie van de Vrije Universiteit en werkt in het Cancer Center Amsterdam van het VU

feiten ■■ De leerstoel Leven Met Kanker is opgezet door de Stichting Alpe d’Huzes. Alpe d’HuZes zet zich ervoor in dat de strijd tegen kanker uiteindelijk wordt gewonnen. Dat kanker niet meer als een dodelijke ziekte, maar als een chronische ziekte kan worden gezien. Alpe d’Huzes is een actie waarbij fietsers op één dag minstens zes maal de Alpe d’Huez beklimmen. Door middel van sponsorgelden fietsen zij geld bijeen, waarmee onder andere het onderzoek gefinancierd wordt. ■■ Het Integraal Kankercen-

trum Amsterdam heeft het programma ‘Goed verzorgd, beter gevoel’ opgestart. Het idee is dat een verzorgd uiterlijk een patiënt meer zelfvertrouwen geeft om voor de dag te komen in het leven. Het programma ondersteunt patiënten met kanker in het omgaan met de veranderingen in hun uiterlijk die het gevolg zijn van hun ziekte en de behandeling. Meer informatie op: www.vumc.nl/cca Info over Alpe d’Huzes is te vinden op www.opgevenisgeenoptie.nl

!

Medisch Centrum. “Vaak zie je bij patiënten een cluster van problemen”, licht ze toe. “Somberheid gaat samen met vermoeidheid, slapeloosheid en angst. Bij sommigen lijkt dat mede te liggen aan de fysieke conditie. Er lopen studies om te zien of bewegen tijdens of na de behandeling kan helpen. Maar vaak ligt de oorzaak op het psychologisch vlak. Deze klachten worden zowel door professionals als door patiënten zelf vaak gezien als een normaal onderdeel van het ziekteproces en daarom wordt vaak geen hulp aangeboden of gezocht. In werkelijkheid zijn het vaak psychische problemen die goed te behandelen zijn waardoor het lijden van patiënten en hun familieleden verminderd kan worden.”

Profiel

Er komt meer aandacht voor de psychosociale problemen van patiënten met kanker. Artsen en verpleegkundigen gaan meer werken met een vragenlijst om deze problemen makkelijker te kunnen screenen en met het computerprogramma OncoQuest kan de kwaliteit van leven in beeld worden gebracht. Met zo’n profiel kun je beter aan de slag met de problemen en een gericht nazorgplan opstellen: nazorg op maat. De patiënt heeft daar een belangrijke stem in. Sommigen willen graag medicatie of naar een psycholoog, anderen hebben meer behoefte aan een zelfhulpcursus. Verder is informatieuitwisseling en –voorziening van groot belang. En begrip kan veel doen. cor dol [email protected]

“Laten we eerlijk zijn: mensen zijn meer gewend aan het omgaan met goed nieuws. Toch horen elk jaar bijna 80.000 mensen dat ze kanker hebben. Voor de meeste van ons geen makkelijk onderwerp om over te praten. Want wat zeg je wél en wat zeg je niet als je met kanker wordt geconfronteerd? Welke reacties kun je verwachten en hoe ga je daarmee om? Sommige mensen zijn ervan overtuigd dat ze alles zelf moeten oplossen en willen een ander niet tot last zijn. Dat is een groot misverstand. Je moet het wel zelf doen, maar je hoeft het niet alleen te doen. Praten over wat je ervaart maakt het vaak makkelijker om elkaar te steunen, voor degene die de ziekte heeft én voor de mensen in de omgeving. We kunnen geen gedachten lezen. Vanuit de beste bedoelingen handelen we vaak naar wat we zelf denken dat we prettig zouden vinden. In praktijk blijkt dan dat niet iedereen behoefte heeft aan goedbedoelde adviezen. Want iedereen is anders en reageert op zijn eigen wijze. Dus vraag waarmee je de ander het beste kan helpen, wat iemand prettig vindt en bespreek wat je van elkaar verwacht!”

Tips voor de patiënt: Je hart luchten helpt. Je staat er dan minder alleen voor. Hulp vragen mag. Niemand maakt exact hetzelfde mee als jij, maar contact met lotgenoten kan helpen, Er zijn professionele organisaties die voor alle betrokkenen hulp aanbieden, bv door lotgenotencontact, inloophuizen of forums op internet. Emoties zijn normale reacties op een ingrijpende gebeurtenis. Ontkenning, boosheid, somberheid, angst, onzekerheid, verdriet en machteloosheid horen erbij en iedereen ervaart ze op zijn eigen manier. Ga er niet vanuit dat jouw gevoelens en die van een ander hetzelfde zullen zijn. Naast praten kun je ook op een creatieve manier uitdrukking geven aan gedachten en gevoelens. Soms blijven mensen weg uit onmacht. Neem zelf contact op als je de mensen die je dierbaar zijn graag wil zien.

Tips voor de omgeving: Besef dat iemand is niet alleen ziek is, maar daarnaast nog altijd dezelfde persoon voor wie begrip, warmte en een luisterend oor belangrijk zijn. Wees eerlijk: zeg dat je het lastig vindt om het onderwerp aan te snijden, maar dat je er wel voor iemand wil zijn. Laat je betrokkenheid merken en blijf contact houden. Steun elkaar op een manier die bij je past (kaartje, e-mail, msn, telefoongesprek, bezoek). Je hoeft niet altijd iets te zeggen, soms is er zijn al voldoende. www.wens-training-coaching.nl

18 · NOVEMBER 2009

INSPIRATIE INTIMITEIT

Seks na kanker verdient open gesprek

5 TIP

VRAAG OM INFORMATIE

Kanker heeft gevolgen voor je seksleven, maar daarover praten kan lastig zijn. Het Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis heeft een polikliniek voor borstkankerpatiënten met vragen over seks en intimiteit. Ook mensen die niet in het AVL worden behandeld kunnen er terecht. Kanker kan veel veranderen in je beleving van seks. Na bijvoorbeeld een borstamputatie ervaar je je lichaam anders. De behandeling van kanker kan klachten geven die je plezier in seks verminderen, zoals vermoeidheid, pijn of een vervroegde overgang. Ook problemen rond de verwerking van je ziekte kunnen doorwerken in je seksleven. Je behoefte aan intimiteit en seks verandert. Of je krijgt te maken met opwindings- en orgasmeproblemen.

Polikliniek

Veel patiënten en hun partners hebben vragen over intimiteit en seksualiteit na (borst)kanker, maar vinden het een moeilijk onderwerp om over te praten. De medewerkers van de Polikliniek Intimiteit en Borstkanker kunnen je helpen. Voor een afspraak of telefonisch advies bel je met Het Nederlands Kanker Instituut - Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis, (020) 512 2650. Deze polikliniek bestaat sinds dit voorjaar.Vanaf januari 2010 is de poli ook toegankelijk voor borstkankerpatiënten die niet in het AVL behandeld worden.

Hulp elders in Nederland

Heb je geen borstkanker, maar een andere vorm van kanker? Of woon je niet in de buurt van het Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis? Alle academische ziekenhuizen en een groot aantal algemene ziekenhuizen hebben een polikliniek seksuologie. De Nederlandse Vereniging voor Seksuologie geeft informatie over poliklinieken en (vrijgevestigde) zorgverleners met expertise in seksuele problemen. (www.nvvs.info)

Meer lezen?

KWF Kankerbestrijding heeft een brochure over Seksualiteit en Kanker. De federatie NFK maakte een themanummer over seksualiteit.

Praten met lotgenoten

Of het nou om kanker en intimiteit gaat, of om hele andere gevolgen van je ziekte: praten met iemand die hetzelfde heeft meegemaakt kan enorm opluchten. Dat kan bij de BorstkankerVereniging Nederland, Stichting Olijf (gynaecologische kanker) of bij een van de andere patiëntenorganisaties die samenwerken in de NFK. Kijk op www.nfk.nl voor websites en adressen.

ERFELIJK GEN Wilma Meijers wilde niet het risico lopen nogmaals borstkanker te krijgen en liet haar tweede borst en eierstokken preventief verwijderen. FOTO’S: BIRTE VAN OUWERKERK

‘Voor mij was de keus: mijn leven of mijn borst’ ■ Vraag: Hoe ga je om met de impact van de diagnose borstkanker? ■ Antwoord: “Het is zwaar, maar het verlangen om te leven geeft je kracht.”

“Ik ben attenter geworden. Ik heb ervaren hoe fijn het is als iemand aan je denkt.”

MIJN SUCCES “Vijf jaar geleden heb ik mijn tweede borst en eierstokken preventief laten verwijderen. Ik heb er nooit een moment spijt van gehad, want nu alles is weggehaald. is ook mijn onrust verdwenen.” Op het eerste gezicht is er niets te zien aan Wilma Meijers (55), bij wie achttien jaar geleden borstkanker werd ontdekt. Toch heeft ze sinds vijf jaar geen borsten en eierstokken meer en draagt ze externe borstprotheses. Toen de arts haar vroeg of ze haar borsten wilde reconstrueren twijfelde ze geen moment, ze wilde het niet. ”De behoefte aan rust, zonder nieuwe behandelingen en operaties, was zoveel groter dan het verlangen naar nieuwe borsten.”

Diagnose

In april 1991 werd bij Wilma op 36-jarige leeftijd borstkanker geconstateerd. Een half jaar daarvoor had ze al een punctie gedaan waaruit bleek dat er niets aan de hand was.Toen ze ook een knobbel onder haar oksel voelde en haar borst pijn begon te doen, besloot ze alsnog naar het ziekenhuis te gaan. “Eigenlijk wist ik al vanaf het eerste moment dat er iets goed mis was. Ondanks dat ik een nuchter persoon ben,bedacht ik redenen voor mezelf waarom het niets zou kun-

Wilma Meijers (55) Ex-borstkankerpatiënt

nen zijn. Ik had net een nieuwe baan en verbond mijn gewichtsverlies aan het feit dat ik zo hard moest werken. Totdat ik zag dat mijn ene borst toch wel erg begon te groeien.” Vlak voor Pasen kreeg ze het bericht te horen. Ze had een grote kwaadaardige tumor en haar borst moest eraf. “Natuurlijk kwam het bericht hard aan, maar de wil om te

overleven vond ik al heel snel. Ik was bang, maar ik wilde niet dood.Als dat zou betekenen dat die borst eraf zou moeten, dan moest dat maar.” Een periode van chemokuren en bestralingen brak aan. “Mijn omgeving reageerde eigenlijk emotioneler dan ik. Natuurlijk zijn er momenten geweest dat ik kapot was, zeker na een zware kuur. Het lijkt het wel dat

TIPS

Blijf bij jezelf “Bepaal zelf of je open wilt zijn over je ziekte en vooral ook tegen wie. Volg je eigen weg en maak het in eerste instantie gemakkelijk voor jezelf en daarna pas voor je omgeving. Ik heb, naast mijn familie en vrienden, bewust nieuwe vrienden gezocht zodat ik zelf kon bepalen of ik mijn ziekte wilde delen of niet.”

1

Eis duidelijkheid “Vraag om informatie. Wees niet bang om teveel te vragen. Zorg ervoor dat de informatie die je krijgt begrijpelijk is en vraag je arts het anders opnieuw uit te leggen. Er

2

komt veel op je af dus is het belangrijk dat je weet wat er gebeurt.”

Realiseer de consequenties Denk goed na over de praktische en emotionele gevolgen van het erfelijkheidsonderzoek. Als je eierstokken eruit worden gehaald kun je geen kinderen meer krijgen. Als je het gen bij je draagt zoals ik, kun je dit doorgeven aan kinderen. Maar denk ook na over praktische consequenties. Doordat ik drager ben van een erfelijk borstkankergen kan ik moeilijk een levensverzekering of hypotheek afsluiten.”

3

als jij ‘de patiënt’ bent, je het meer vanaf een afstand kunt bekijken dan je naasten. Hoe gek dat ook klinkt.”

Confrontatie

Twaalf jaar later wees een arts haar bij een jaarlijkse controle op een erfelijkheidonderzoek. “Vooral voor mijn zussen was dit confronterend, want als bleek dat ik een erfelijk gen bij me zou dragen,zou dit betekenen dat ook zij een grote kans hadden drager te zijn van het gen. Na onderzoek bleek inderdaad dat ik het BRCA-2 gen bij me draag.” Een periode van nieuwe onderzoeken en behandelingen brak aan omdat Wilma resoluut besloot haar tweede borst en eierstokken preventief te laten verwijderen. “Ik wilde het risico niet nemen om weer behandelingen te moeten ondergaan. De geur van de koffie en limonade in de wachtkamer zat nog te vers in mijn geheugen.” De confrontatie met haarzelf nadat haar eerste borst was verwijderd was moeilijk, maar niet onoverkomelijk. “Ik heb nu littekens in plaats van borsten.Mooi is het niet,maar ik ben meer dan die borst. Ik weet dat ik bekeken word in de sauna, maar dat weerhoudt me niet om er naartoe te gaan.” Een sterke onafhankelijke vrouw. Iemand die nooit om hulp verlegen zat en heeft leren accepteren dat ze soms zorg nodig heeft.“Door mijn ziekte ben ik attenter geworden. Ik heb zelf ervaren hoe fijn het is als iemand je steunt en aan je denkt.Dat is wat ik vooral geleerd heb van deze ziekte.” BIRTE VAN OUWERKERK [email protected]

NOVEMBER 2009 · 19

NIEUWS

EU: handen in elkaar ■ Vraag: Waarom moeten Europese landen meer en beter samenwerken in de strijd tegen kanker? ■ Antwoord: Omdat er grote verschillen bestaan in onder meer preventie, opsporing en de behandeling.

“De verschillen binnen de EU hebben vaak te maken met te weinig budget.”

CASUS “We moeten over grenzen heen kijken, dat realiseerde ik me al heel snel. Het is belangrijk dat iedereen toegang krijgt tot bepaalde informatie en dat we solidair zijn”,zegt Tom van der Wal. Hij is ex-kankerpatiënt en had een uitgezaaide melanoom. Blij met zijn genezing,wilde hij graag wat terug doen. Hij is de oprichter en voorzitter van de Stichting Diagnose Kanker (SDK) en bestuurslid/penningmeester van de European Cancer Patient Coalition (ECPC), waarbij patiëntenorganisaties uit heel Europa zijn aangesloten. Een van de doelen is om mensen met de ziekte meer en betere toegang tot betere behandelingen te krijgen. “We realiseren het vaak niet, maar de minimum voorzieningen voor mensen met de ziekte zijn in Nederland best luxe als je deze vergelijkt met andere EU-landen. Dat zou veel meer gelijkgeschakeld moeten worden. Vooral nu we weten dat de kansen om sommige kankersoorten te overleven hier 60 tot 70 procent zijn en in Oost-Europa bijvoorbeeld maar 35 procent. Die verschillen zijn schrijnend en hebben vaak te maken met te weinig budget, maar ook een gebrek aan kennis. De EU zet zich er al voor

Tom van der Wal Oprichter en voorzitter van de Stichting Diagnose Kanker en bestuurslid van de ECPC

in dat patiënten ook in andere landen kunnen worden behandeld via de zogenaamde crossborder care, maar we zijn er nog niet”,zegt Van der Wal.Geld speelt ook hier een belangrijke rol.

Stimulans

“Denk bijvoorbeeld ook aan de bestrijding van zeldzame kankersoor-

ten. Hiervoor bestaat soms geen adequate medicatie of behandeling, terwijl we dat zouden kunnen realiseren door dit op een centraal punt in Europa te concentreren. Hetzelfde geldt voor onderzoek. In plaats van zelf als land opnieuw het wiel uit te willen vinden, kun je veel beter nagaan wat er in het binnen- en buiten-

FEITEN ■ De Stichting Diagnose Kanker (SDK) bestaat sinds 2001. De stichting levert informatie, lotgenotencontacten en hulp aan mensen met de diagnose kanker. ■ Uit een vergelijking tussen alle nationale zorgstelsels in Europa blijkt dat een patiënt het best af is in Nederland. ■ Er bestaan meer dan 300 verschillende soorten kanker. ■ Een op de drie mensen in ons land krijgt de ziekte. Een op de vier overlijdt eraan. ■ Jaarlijks wordt bij 3,2 miljoen Europeanen de ziekte vastgesteld. ■ Er zijn nog steeds heel grote

verschillen tussen de landen, uit informatie van www.medicalfacts. nl blijkt dat bijvoorbeeld Hongaarse mannen twee maal zoveel kans hebben om aan kanker te overlijden in vergelijking met mannen in Finland en Zweden. ■ Voor vrouwen is het risico juist weer het grootst in Denemarken, zo meldt de website. Dat risico is bijna dubbel zo groot in vergelijking met Griekenland of Spanje. Meer informatie op: www.diagnose-kanker.nl www.ecpc-online.org

!

land op dat gebied al is verricht”, zegt Van der Wal. “Wanneer we bijvoorbeeld ons land vergelijken met Roemenië,doemen er grote verschillen op. Bepaalde medicijnen die wij hier met succes gebruiken zijn daar niet beschikbaar of simpelweg onbetaalbaar voor patiënten. Maar ook de screening, het opsporen van kankersoorten, loopt daar achter.Op dit moment wordt minder dan de helft van de doelgroep van mensen in Europa gescreend van wat de EU had beoogd. En ook kankerpreventie is een aandachtspunt, je kunt er een derde van alle kankersoorten mee voorkomen. Punt is alleen dat in sommige landen die kennis niet aanwezig is. Nederland is een vrij geordende maatschappij met een overheid die voorlichting geeft. Dat zou in andere landen nog een stuk beter kunnen.”

Cijfers

Daarin is er idealiter ook aandacht voor de beleving van de patiënt. Hoe die de ziekte ervaart en of er verschillen bestaan tussen die beleving in binnen- en buitenland. Belangrijk punt is eveneens de registratie van cijfers. Juist het vergelijken met andere landen kan overheden een stimulans geven om meer geld te besteden aan onderzoek, preventie en behandelingen. Niemand wil immers het slechtste jongetje van de klas zijn. MARJOLEIN STRAATMAN [email protected]

EUROPA

Ontwikkeling De ‘launch of the partnership’ in september door EU-voorzitter Barosso is een belangrijke ontwikkeling.Het betekent dat Europese landen meer moeten gaan samenwerken.

Betrokkenheid Een ander belangrijk doel is het vergroten van de betrokkenheid van patiënten in heel Europa.Juist zij ervaren namelijk wat de ziekte kanker werkelijk betekent. Tot op heden worden zij echter niet voldoende betrokken in onderzoeken. De patiëntenverenigingen, maar ook deskundigen en overheid, zien in dat dit moet veranderen.

Samenwerking Niet alleen de overheden moeten gaan samenwerken, maar ook alle onderzoekers, industrie, artsen in de EU en iedereen die betrokken is in het gevecht tegen kanker moeten de handen ineen slaan.

Preventie Europese landen zullen ook in de preventie van kanker steeds beter moeten samenwerken. Doel is daarbij om mensen nog bewuster te maken van de risico’s.Een van de middelen hiervoor is bijvoorbeeld het hanteren van centrale regelgeving omtrent voorlichting over het gebruik van tabak en alcohol, obesitas en omgevinggevaren (kankerverwekkers). Die regelgeving zou veel gestroomlijnder kunnen zijn,zo menen experts.

Medicijnen Doel van Europa is ook om meer eenduidigheid over medicijnen te realiseren. Met de European Medicines Agency (EMEA) tracht de EU de goedkeuring van de medicatie te concentreren waardoor een eventuele goedkeuring vervolgens voor alle Europese landen geldt. Hetzelfde geldt voor bijsluiters van medicatie. Er wordt enorme winst geboekt als die helder, eenduidig en hetzelfde is in alle EU-landen.

Rechten De European Cancer Patient Coalition (ECPC) staat erop dat de rechten van alle kankerpatiënten in heel Europa hetzelfde zijn. Er is een lange weg te gaan, maar ongelijkheid moet worden bestreden. Alle mensen hebben recht op dezelfde behandeling als dat nodig is.

Zeldzame soorten OVER DE GRENZEN HEEN Europa heeft nog een lange weg te gaan in de strijd tegen kanker. Sommige landen hebben nog te weinig kennis in huis. De ECPC heeft als doel meer en betere toegang tot behandeling te realiseren. FOTO: DAVE9296/ISTOCKPHOTO

Ten slotte bestaat het streven om meer aandacht te besteden aan gespecialiseerde behandelingen en klinieken voor zeldzame kankersoorten. Door hierin als Europa samen te werken en de krachten te bundelen,is veel winst te behalen.

Vroege opsporing van kanker door bevolkingsonderzoeken Bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker

Bevolkingsonderzoek naar borstkanker

Voor vrouwen tussen de 30 en 60 jaar. Zij krijgen iedere 5 jaar  een uitnodiging.

Voor vrouwen tussen de 50 en 75 jaar. Zij krijgen iedere 2 jaar een uitnodiging.

Vroege opsporing

Onderzoek verbeterd

Met de bevolkingsonderzoeken kunnen we kanker vroeg opsporen. Hierdoor is een behandeling vaker succesvol, minder ingrijpend en kan sterfte worden voorkomen. Met het onderzoek naar baarmoederhalskanker kan zelfs voorkomen worden dat baarmoederhalskanker ontstaat.

Bij het bevolkingsonderzoek naar borstkanker worden halverwege 2010 alle foto’s digitaal gemaakt. Hierdoor voldoet het onderzoek aan de eisen van de toekomst. Ook zijn we voortdurend alert hoe we het bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker kunnen verbeteren.

Zelf beslissen Vrouwen beslissen zelf of zij meedoen aan het onderzoek. Het is belangrijk dat zij een geïnformeerde keuze maken. Daarom ontvangen zij een folder bij de uitnodiging.

5 regionale organisaties Vanaf 1 januari 2010 zijn 5 uitvoeringsorganisaties verantwoordelijk voor de uitvoering van de bevolkingsonderzoeken. Zij nodigen de vrouwen uit voor de bevolkingsonderzoeken. Ook in uw regio vindt u zo’n organisatie.

Feiten en cijfers •  900.000 vrouwen krijgen jaarlijks een uitnodiging voor het onderzoek  naar borstkanker. •  600.000 vrouwen krijgen jaarlijks een uitnodiging voor het onderzoek  naar baarmoederhalskanker.

Meer weten? Bezoek regelmatig onze websites over de bevolkingsonderzoeken.

www.bevolkingsonderzoeknaarborstkanker.nl en www.bevolkingsonderzoeknaarbaarmoederhalskanker.nl

Het RIVM coördineert de landelijke bevolkingsonderzoeken in opdracht van het ministerie van VWS.