Het Liberaal Archief in 2013
Dit is een beknopte samenvatting van het jaarverslag 2013. De integrale versie wordt op eenvoudig verzoek toegestuurd.
Liberaal Archief vzw. Kramersplein 23 9000 Gent Tel 09/ 221.75.05 Fax: 09/ 221.12.15 e-mail:
[email protected] website: www.liberaalarchief.be Openingsuren Van maandag tot vrijdag van 9 uur tot 12 uur en van 13 uur tot 17 uur.
De wagen Er is parkeergelegenheid in de ondergrondse parking (P10) op het vlakbij gelegen SintPietersplein. Openbaar vervoer Aan het station Gent-Sint-Pieters neemt u één van de vele bussen richting Heuvelpoort (halte). Aan het einde van de Overpoortstraat ligt rechts het Kramersplein.
1. Inleiding Het Liberaal Archief wil een open huis zijn. Dat was in 2013 zeker het geval met de opendeurdag 30+1 en de 149 activiteiten die plaatsvonden in de Blauwe Zaal. Het Liberaal Archief start met de publicatie van een terugblik op het afgelopen jaar in de vorm van een brochure. Die zal u toelaten de werking van het Liberaal Archief nog beter te volgen. Het Liberaal Archief verzamelt en bewaart alle bronnenmateriaal over het liberalisme en het vrije denken en handelen. Dit bronnenmateriaal wordt ontsloten, zowel voor historisch onderzoek als voor publicaties en tentoonstellingen. Deze vier kerntaken komen in deze brochure een voor een aan bod. We staan eveneens stil bij een aantal zaken die specifiek in 2013 gebeurd zijn, zoals de renovatie van de gevels, het jubileumfeest 30+1 en de aankoop van een nieuwe opslagruimte. Luc Pareyn directeur
Jan Kerremans voorzitter
2. De missie van het Liberaal Archief Enkele fragmenten uit de missie van het Liberaal Archief: “Het Liberaal Archief is het erfgoedcentrum voor alle individuen en organisaties die het liberale gedachtegoed aanhangen, ontwikkelen of uitdragen. In het liberale gedachtegoed staan het vrije denken en handelen en de individuele rechten centraal. Ze worden vertaald in het streven naar vrijheid, emancipatie, zelfontplooiing en democratie.” “Het Liberaal Archief legt zich toe op het verzamelen en beheren van erfgoed van alle personen, groeperingen en organisaties, ongeacht hun omvang, in België en Vlaanderen, die zich laten inspireren door het liberale gedachtegoed en het vrije denken en handelen.” “Het Liberaal Archief is een open huis met een hoogstaande dienstverlening. Openheid, veelzijdigheid en kwaliteit kenmerken de werking voor een divers publiek via informatie, vorming en beleving.”
3. Verfraaiingswerken Het Liberaal Archief is gehuisvest in een voormalige stadsschool op het Gentse Kramersplein. Het neoromaanse gebouw dateert van het midden van de 19de eeuw en is ontworpen door de Gentse stadsarchitect Adolphe Pauli. De gevels waren reeds jaren aan renovatie toe. Ze werden gezandstraald, opnieuw geschilderd en voorzien van een antigraffitilaag. Op de achtergevel werd een graffitikunstwerk aangebracht door de Gentse kunstenaar Squid Called Sebastian. Het thema is zeer toepasselijk voor een archiefinstelling: een man bestudeert documenten met een vergrootglas. Ook de kantoren in de oostvleugel van het gebouw werden grondig gerenoveerd. De verfraaiingswerken aan het gebouw zijn hiermee volledig afgerond. Het Liberaal Archief heeft er bij de renovatie voor gekozen het oorspronkelijk karakter van het schoolgebouw te respecteren.
4. Het feest 30+1 In 2012 bestond het Liberaal Archief dertig jaar. Maar door het overlijden van voorzitter prof. dr. Juul Hannes werd het jubileumfeest uitgesteld tot 2013. Op zaterdag 29 juni 2013 bezochten meer dan driehonderd personen het Liberaal Archief voor de opendeurdag 30+1. In de Blauwe Zaal hield algemeen rijksarchivaris prof. dr. Karel Velle een toespraak over het belang van archieven en cultureel erfgoed. Daarna volgde een panelgesprek met drie belangrijke archiefvormers - de ministers van Staat Annemie Neyts, Karel Poma en Herman De Croo - en met prof. dr. Walter Prevenier, over de specifieke rol van het Liberaal Archief in het Vlaamse erfgoedveld. De namiddag werd afgesloten met een feestelijke receptie. Voor de gelegenheid werd het hele gebouw opengesteld en werd aan de bezoekers een staalkaart van de collectie getoond.
5. Verzamelen De eerste kerntaak van het Liberaal Archief is het verzamelen van alle bronnenmateriaal over het vrije denken en handelen. De collectie van het Liberaal Archief bestaat uit onder meer archief, boeken, kranten, tijdschriften, foto’s, affiches, beeld- en geluidsopnames, vlaggen, medailles, diploma’s, schilderijen en borstbeelden. Deze zeer diverse collectie groeit elk jaar aan door archiefoverdrachten en spontane schenkingen van honderden erfgoedbewuste personen en instellingen. Daarnaast doet het Liberaal Archief ook actief aan prospectie om nieuwe archieven te verwerven. De totale collectie van het Liberaal Archief beslaat intussen tien kilometer. Van het materiaal dat binnenkomt wordt meteen een beknopte inventaris gemaakt in de vorm van een schenkingslijst. Later wordt er een uitgebreidere inventaris van opgemaakt.
6. Enkele markante aanwinsten Uit de meer dan 350 schenkingen in 2013 kunnen we er maar enkele vermelden. Het archief van de gewezen Oost-Vlaamse gouverneur André Denys werd aan het Liberaal Archief overgemaakt. Daarnaast werden onder andere archieffondsen verworven van gewezen Willemsfondsvoorzitter Leo Ponteur en van wijlen volksvertegenwoordiger Patrick Lachaert. Voorts werden er archieven verworven van het Gentse Institut Moderne pour Malades, van de Liberale Fanfare de XXXIV van Kapellen, van het Willemsfonds afdeling Poperinge, en van het Willemsfonds afdeling Knokke met bijhorende Willemsfondsbibliotheek Frans Desmidt. Naar aanleiding van de herdenking van honderd jaar Eerste Wereldoorlog in 2014, werden in 2013 extra inspanningen gedaan om archief te verwerven over oorlog en bezetting. Dit resulteerde in de schenking van het archief van Jacques Gersdorff, een liberaal verzetsman, die in januari 1941 werd gearresteerd. Verder werden onder meer de archieven van minister van Staat en oudverzetsman Karel Poma en van frontsoldaat Jean Pecher met nieuwe schenkingen aangevuld.
7. Het Willemsfondsarchief Een van de belangrijkste archieven uit de collectie van het Liberaal Archief is zonder twijfel het Willemsfondsarchief. Het Willemsfonds is de oudste, nog actieve landelijke cultuurvereniging in Vlaanderen. Het archief van het Willemsfonds Algemeen Bestuur is sinds de stichting in 1851 nagenoeg integraal bewaard gebleven. Omwille van de omvang (ca. 225 strekkende meter), de volledigheid, de inhoudelijke rijkdom en het maatschappelijk belang, is dit archief een belangrijke cultuurhistorische bron. De inventarisatie van het archief van het Willemsfonds Algemeen Bestuur (periode 1851-1975) werd in 2013 afgerond. Omwille van het grote belang van dit archief werd na het afwerken van de inventaris, een aanvraag ingediend om het archief van het Willemsfonds Algemeen Bestuur (1851-1975) op te nemen in de topstukkenlijst van de Vlaamse overheid.
8. De bibliotheek en de collectie kranten en tijdschriften Met meer dan 56.000 titels is de bibliotheek van het Liberaal Archief de belangrijkste bibliotheek in Vlaanderen over de historische en actuele liberale beweging, het vrije denken en handelen, en aanverwante thema’s zoals vrijzinnigheid, schoolstrijd, ethische kwesties, scheiding tussen kerk en staat, antiklerikalisme en globalisering. Ook de bibliotheek groeit elk jaar aan, in 2013 met 2.543 boeken en 513 brochures. Onder andere de historische bibliotheek van prof. em. Guy Schrans werd in 2013 overgedragen aan het Liberaal Archief. Al deze boeken worden ingevoerd in de LIBIS-catalogus die te raadplegen is op de website. De verzameling kranten en tijdschriften van het Liberaal Archief telt 2.548 titels, waarvan 589 lopende. In 2013 werden 18.947 tijdschriftnummers verwerkt.
9. De iconografische collectie De hoofdmoot van de iconografische collectie is de verzameling foto’s. Er werden in 2013 41.176 foto’s aan de collectie toegevoegd, waardoor de totale verzameling op meer dan 150.000 komt. Meer dan 36.000 van de nieuw verworven foto’s zijn digitaal. Een aantal fotoreeksen werden als virtuele tentoonstelling op de website geplaatst: foto’s van de wereldreis van Louis Varlez en Lucien Brunin (1929-1930), het fotoalbum van de Liberale Volksbond van Gent-Eeklo (1909) en een selectie foto’s van Liberale Vrouwenverenigingen. Verder waren de iconografische aanwinsten in 2013 zoals elk jaar zeer divers: 2.305 affiches, 800 porseleinkaarten, 145 medailles, een 90-tal audio- en videobanden, 44 vlaggen, 39 diploma’s en meer dan twee strekkende meter verkiezingspropaganda. Een deel hiervan werd reeds verwerkt in 2013.
10. Bewaren De tweede kerntaak is het bewaren van de collectie volgens internationaal geldende normen en standaarden. Omdat de collectie elk jaar aangroeit, moest uitgekeken worden naar bijkomende opslagcapaciteit. Daarom werd in 2013 een extern depot aangekocht. Om de ecologische voetafdruk zo klein mogelijk te houden, werd fors geïnvesteerd in de isolatie van dit gebouw. De collectie van het Liberaal Archief wordt vanaf nu bewaard op het Kramersplein en in twee externe depots te Gent. Een ander belangrijk aspect van archiefbewaring is het herverpakken van archief in zuurvrije mappen en dozen. Nieuw binnengekomen archief wordt onmiddellijk in zuurvrij materiaal verpakt. Vroeger verworven archieven worden van hun oude verpakking ontdaan en krijgen een nieuwe zuurvrije verpakking. Dit is een arbeidsintensief werk van zeer lange adem dat in 2013 is voortgezet.
11. Wetenschappelijk onderzoek Het Liberaal Archief is een wetenschappelijke instelling. De derde kerntaak is dan ook het wetenschappelijk onderzoeken van het verzamelde bronnenmateriaal. Hiervoor wordt nauw samengewerkt met de universiteiten. In 2013 liepen er twee onderzoeksprojecten: • Journalisten, publicisten en uitgevers als dragers van het ontluikende liberalisme in België in de vroegnegentiende eeuw, een samenwerking met de VUB onder leiding van prof. dr. Jeffrey Tyssens. • De plaats en evolutie van de Vlaamsgezinde liberalen in Vlaanderen en Brussel (1850-1914), een samenwerking met de Universiteit Gent onder leiding van prof. dr. Gita Deneckere en prof. dr. Christophe Verbruggen. Daarnaast verleent het Liberaal Archief zijn medewerking aan het vak Historische Praktijk van de 2de bachelor Geschiedenis aan de Universiteit Gent. De studenten krijgen individuele begeleiding en coaching bij het schrijven van een studie over Oost-Vlaamse toneelverenigingen (academiejaar 2012-2013) of een biografie van een liberaal parlementslid (academiejaar 2013-2014).
12. Dienstverlening De vierde kerntaak van het Liberaal Archief is het ontsluiten en beschikbaar stellen van de collectie voor het publiek. De collectie van het Liberaal Archief wordt niet uitgeleend maar is te raadplegen in de leeszaal, die voor iedereen vrij toegankelijk is. In 2013 werden 1.151 leeszaalbezoeken genoteerd. Een kwaliteitsvolle dienstverlening verstrekken aan iedereen die een mondelinge of schriftelijke vraag stelt, behoort tot de “core business” van het Liberaal Archief. Dagelijks krijgt het Liberaal Archief informatieve vragen, die meestal binnen de drie dagen door een wetenschappelijk medewerker worden beantwoord. Bij deze basisdienstverlening hoort ook het ter beschikking stellen van illustraties voor tentoonstellingen of publicaties. Hiervoor krijgt het Liberaal Archief heel wat aanvragen. Naar aanleiding van de honderdjarige herdenking in 2014, was er in 2013 vooral veel vraag naar illustratiemateriaal over de Eerste Wereldoorlog.
13. Crowdsourcing Voor de ontsluiting van de collectie van het Liberaal Archief wordt ook gebruik gemaakt van crowdsourcing. Dit is een nieuwe vorm van historische ontsluiting, waarbij iedereen kan meehelpen om ontbrekende informatie aan te leveren over historische documenten en foto’s. Reeds enkele jaren loopt in het Liberaal Archief een crowdsourcingsproject in samenwerking met de Erfgoedkring Ernest Schepens, waarbij de handgeschreven ledenlijsten van de oudste West-Vlaamse Willemsfondsafdelingen worden getranscribeerd en gedigitaliseerd door leden van de Erfgoedkring. Andere projecten rond crowdsourcing werden in 2013 voorbereid. Zo kwam het Liberaal Archief in 2012 in het bezit van de fotocollectie van journalist en televisiepionier Omer Grawet. Via crowdsourcing wil het Liberaal Archief de vele onbekende personen op deze foto’s identificeren.
14. Tentoonstellingen De Blauwe Zaal van het Liberaal Archief leent zich uitstekend tot het valoriseren van onze collectie door middel van tentoonstellingen. De tentoonstelling Met een Kodak aan het IJzerfront, de oorlogsfoto’s van Jean Pecher, die de eerste drie maanden van 2013 nog te zien was in het Liberaal Archief, was ook als reizende tentoonstelling zeer succesvol. Ze was onder meer van 1 oktober tot 15 november 2013 te zien in het Vlaams Parlement. Ter gelegenheid van Erfgoeddag 2013 organiseerde het Liberaal Archief de tentoonstelling Een reis rond de wereld, de reis van Louis Varlez en Lucien Brunin met uniek fotomateriaal van de Gentse sociale liberaal Louis Varlez op wereldreis door Noord-Amerika en Azië in 1929 en 1930. Ook deze tentoonstelling werd uitgeleend en was te zien in de Cercle Royal Artistique et Littéraire de Gand. Voor Open Monumentendag 2013 werd een tentoonstelling over de geschiedenis van het gebouw uitgewerkt.
15. Publicaties Het Liberaal Archief publiceerde al meer dan 70 boeken, zowel publicaties over de geschiedenis van het liberalisme en de liberale beweging, biografieën, thematische studies als bronnenpublicaties. De volledige lijst kunt u raadplegen op de website. In 2013 werd deze lijst aangevuld met volgende titels: • Un Tour du Monde, het reisdagboek dat secretaris Lucien Brunin bijhield op zijn wereldreis met Louis Varlez • Croquis Siamois, het reisdagboek van Karel Buls op reis doorheen Siam (het huidige Thailand), met een inleiding door prof. dr. Patrick Stouthuysen • De bibliografie van Charles Potvin door Christoph De Spiegeleer Daarnaast werd in 2013 een nieuwe brochure samengesteld om het Liberaal Archief voor te stellen, en naar aanleiding van de jaarwende stelde het Liberaal Archief een Jaarkalender samen met 365 feiten en weetjes uit het rijke liberale verleden.
16. Digitalisering en website De website www.liberaalarchief.be wordt steeds belangrijker als informatiebron en biedt reeds meer dan 72.000 pagina’s informatie aan. Het Liberaal Archief investeerde in 2013 intens in het digitaliseren en online zetten van bronnen, waardoor de website met meer dan 38.000 pagina’s aangroeide. Alle naoorlogse partijperiodieken van de opeenvolgende liberale partijen (Liberale Partij, PVV-PLP, PVV, VLD, Open VLD) werden gedigitaliseerd en op de website geplaatst. Ook alle nummers van Volksbelang, het oudste nog bestaande liberale tijdschrift (1867-1914 en 1945 tot nu), werden gedigitaliseerd en in pdf op de website gezet. Hierop is bovendien OCR (Optical Character Recognition) toegepast waardoor op elk woord van de inhoud kan worden gezocht. Ten slotte werd een inventaris van 5.000 porseleinkaarten uit de collectie De Vriendt-Mores op de website geplaatst. Lokale vorsers en heemkundigen vinden hier een schat aan informatie over de 19de-eeuwse handel en nijverheid in hun stad of gemeente.
17. De maatschappelijke functie van het Liberaal Archief Het Liberaal Archief heeft als instelling een maatschappelijke functie en wil ook kwetsbare groepen en minderheden betrekken bij zijn werking. Het Liberaal Archief werkte daarom in 2013 samen met het OCMW-Gent voor de ontwikkeling van twee tentoonstellingen. In het OCMW-woonzorgcentrum Zonnebloem liep van januari tot april de tentoonstelling De wereldtentoonstelling van 1913 in honderd beelden. In het OCMW-woonzorgcentrum De Vijvers werd in september de tentoonstelling Gent-oorlog-bezet-bevrijd georganiseerd. In 2013 werden ook voorbereidingen getroffen voor een aantal activiteiten omtrent culturele diversiteit die in 2014 zullen plaatshebben.
18. De Blauwe Zaal De Blauwe Zaal heeft een centrale plaats in de publiekswerking van het Liberaal Archief en is op korte tijd uitgegroeid tot een ontmoetingsruimte waar op regelmatige basis tentoonstellingen, boekvoorstellingen, lezingen en voordrachten plaatshebben. In de eerste plaats gaat het hier om eigen activiteiten. Daarnaast staan de Blauwe Zaal en een kleinere vergaderzaal ook ter beschikking van de archiefvormers en erfgoedpartners van het Liberaal Archief. In 2013 werd deze infrastructuur 149 keer gebruikt. Voor het Liberaal Archief blijft de Blauwe Zaal dan ook het publicrelationsmiddel bij uitstek om voeling te houden met de erfgoedgemeenschappen.
19. U en het Liberaal Archief De collectie van het Liberaal Archief kan enkel blijven groeien door een actief prospectiebeleid naar ontbrekende archieven. Misschien heeft u zelf nog archief? Of misschien kent u personen uit de brede liberale beweging die nog over archief kunnen beschikken? We horen het graag van u. Een medewerker van het Liberaal Archief komt ook graag bij u langs om uw archief op te halen. U bent ook steeds van harte welkom voor een bezoek aan het Liberaal Archief, zowel individueel als in groep. Wenst u op de hoogte te blijven van onze activiteiten, dan kunt u zich via de website gratis abonneren op onze digitale nieuwsbrief Het Kramersplein die een vijftal keer per jaar verstuurd wordt. Verder ontvangt u dan uitnodigingen voor alle boekvoorstellingen en andere activiteiten in de Blauwe Zaal.
20. Enkele kerncijfers Archief: Archief
Netto aangroei in 2013 126 meter
Totaal eind 2013 9.646 meter
De verwerkte biblioteekcollectie: Titels ingevoerd in LIBIS Boeken
Netto aangroei in 2013
Totaal eind 2013
2.543
34.513
Brochures
513
9.501
Excerpten
10
12.068
Totaal
3.066
56.082
Periodieken
-
2.548 titels
De iconografische collecties (* in LIBIS ingevoerd): Collectie Foto’s
Netto aangroei in 2013 41.176
Totaal eind 2013 ca. 150.000
Affiches*
262
7.529
Vlaggen*
19
320
Diploma’s*
7
289
Medailles* Porseleinkaarten
48 1.647
796 5.265
Audiovisueel materiaal
90
6.868
21. De raad van bestuur van het Liberaal Archief Voorzitter:
Jan Kerremans
Ondervoorzitter:
Walter Prevenier
Secretaris:
Guy Schrans
Penningmeester:
Philippe Proost
Leden:
Kurt Braeckman, Lieve De Cock, Myriam De Lille, Willy Devestel, Philippe Duyck, Elisabeth Gepts, Mehmet Sadik Karanfil, Herman Mennekens, Fons Mouling, Annemie Neyts-Uyttebroeck, Antoinette Pecher, Patrick Stouthuysen, Paul Van de Voorde, Dirk Van Mechelen, Emmanuel Vandenbossche, Marleen Vanderpoorten, Hilde Vautmans, Walter Ysebaert
Directeur:
Luc Pareyn
Het Liberaal Archief heeft zowel wetenschappelijke als administratieve medewerkers in dienst en kan ook rekenen op de gewaardeerde inzet van een ploeg vrijwilligers.
