Digitale communicatie

maart 2007

Je mobieltje wordt het apparaat waarmee je straks ‘alles’ kunt. Niet alleen bellen, foto’s of filmpjes maken en meedoen aan spelletjes en wedstrijdjes, maar ook internetten, stemmen, de televisie aan- en uitzetten, televisie kijken, je huis beveiligen, romans lezen, gedichten schrijven, muziek downloaden, de inhoud van de ijskast bijhouden, toegang krijgen tot de bus of de trein. En wie weet wat nog meer. Bij de nieuwe technologiën, van mobieltjes tot internet, draait alles om communicatie, met mensen of met apparaten. De vraag is niet meer of het kan, maar of we het willen. Oordeel zelf.

De redactie van Stepnet van uitgeverij ThiemeMeulenhoff maakt opdrachten bij artikelen in de A4-kranten. Deze opdrachten zijn te vinden op de website www.stepnet. nl. De artikelen in de A4-kranten zijn zo gekozen dat er voor meedere vakken opdrachten bij gemaakt worden. Eindredactie Marlies Hagers Vormgeving Bart Grätz Optische schakelkast voor glasvezelkabels bij het natuurkundig lab CERN in Genève. Door iedere glasvezelkabel kan per seconde 10 Gigabits aan gegevens verzonden worden. (Foto Wim Klerkx)

Digitale communicatie

A4-kranten bevatten artikelen van NRC Handelsblad en nrc.next over actuele onderwerpen. Deze A4-kranten kunnen worden gebruikt in lessen en bij opdrachten voor scholieren in het ‘Studiehuis’ (hoogste klassen havo/vwo). De A4kranten zijn gratis te downloaden via www.nrc.nl/ scholieren.

Koreanen zijn de proefkonijnen van de wereld nrc handelsblad A4-krant


2

Digitale toekomst

Zuid-Korea biedt een kijkje in de digitale toekomst. Altijd en overal televisie kijken kan daar al lang. Door Elske Schouten Sinds een maand kan student Chanwook Choi altijd en overal televisiekijken. In het internetcafé waar hij met vrienden zit te gamen, laat hij de mobiele telefoon zien waarmee hij het tv-signaal kan ontvangen. Als hij in de metro zit, kantelt hij het schermpje zodat het meer op een televisie lijkt, en kijkt hij films of dramaseries. Eenmaal thuis verbindt hij zijn telefoon met een kabel aan de computer, zodat hij de mobiele programma’s op zijn computerscherm kan zien. Want de series die voor mobieltjes worden uitgezonden zijn leuker dan die op tv, en zo’n mobieletelefoonscherm is toch wat klein. In de metro van Seoul zitten talloze jongemannen aan hun telefoonscherm gekluisterd. Het beeld is goed, niet schokkerig zoals met televisie via mobiel internet (umts), wat ook in Nederland beschikbaar is. Sinds de lancering ruim een jaar geleden hebben ruim een miljoen Koreanen zo’n 500 euro neergeteld voor een telefoon die het signaal kan ontvangen. En wij krijgen het ook. Op straat, in winkels, in de trein, in de kerk, overal hangen grote schermen met het laatste (voetbal)nieuws en vooral veel reclame. Bij internetpunten op stations kunnen voorbijgangers hun e-mail checken of iets opzoeken. Reizigers leggen achteloos hun mobiele telefoon op een sensor bij de toegangspoortjes van de metro. De prijs van een kaartje wordt automatisch afgeschreven, want de telefoon fungeert ook als creditcard. En als een voorbijganger vraagt of er een bakker in de buurt is, trekt de Koreaan zijn mobiele telefoon. „Zal ik het even voor je opzoeken?” Koppositie Zuid-Korea heeft zijn koppositie te danken aan zijn ongeëvenaarde elektronische infrastructuur. Dankzij de overheid die het netwerk heeft laten uitrollen, heeft een kleine 80 procent van de huishoudens een aansluiting voor breedbandinternet. Het land telt ook de meeste plaatsen waar

Zuid-Koreanen in de hoofdstad Seoul kijken tijdens een reis in de metro naar het nieuws. Overal in het land hangen schermen, zowel voor televisie-uitzendingen als voor reclame.(Foto AFP ) draadloos internet mogelijk is (wifihotspots). Inmiddels is in Seoul voor het eerst ter wereld Wibro gelanceerd: een nog snellere draadloze internetdienst, waardoor de stad op termijn één grote internethotspot kan worden. En dan binnenshuis. Een kleine 100.000 Koreanen hebben een thuisnetwerksysteem, waarbij allerlei huishoudelijke apparaten met elkaar kunnen praten. Het mobieltje fungeert daarbij als afstandsbediening. Zo kan met de mobiel vanuit de supermarkt alvast de oven worden voorverwarmd. Of de deur worden opengedaan voor bezoek dat te vroeg is. Als de bewoner de deur uitgaat, gaan met één druk op de

knop de gordijnen dicht, de verwarming, de televisie en de lichten uit, en het alarm aan. Gebruikers moeten alleen niet te gevoelig zijn over hun privacy. Een medewerkster van Samsung, dat dit soort systemen verkoopt, roemt het ‘cameratoezicht’ binnenshuis, waardoor op de mobiele telefoon te zien is wat een kind – of man – thuis uitspookt.

zegt Ethan Choi, adviseur bij de Koreaanse vestiging van de Boston Consulting Group. „Als er een nieuwe service of product op de markt komt, zijn er veel consumenten die het meteen willen hebben.” Bovendien zijn nieuwe elektronicagadgets een statussymbool. Choi: „Koreanen zijn erg gevoelig voor hoe anderen hen zien. Zelf gebruik ik veel functies niet eens, zoals een mp3speler in mijn telefoon. Toch moet dat op mijn mobiel zitten. Dat je het hebt, is belangrijk.” De markt van 50 miljoen technologieminnende consumenten stimuleert bedrijven

Mentaliteit Als Koreanen de vraag gesteld krijgen hoe het komt dat hun land zo ver op de wereld voorligt, noemt iedereen de mentaliteit van de bevolking. „Koreanen willen alles snel”, Ve r vo l g o p p a gi n a 3

Ver volg van pagina 2

nrc handelsblad A4-krant


3

Spelen en leren Als breedbandland bij uitstek begint men in Zuid-Korea ook te ontdekken wat met supersnel internet mogelijk is. Hondehok Immens populair zijn er massive multiIs het een kwestie van tijd voordat wij ook playergames: computerspellen waarbij mobiel gaan internetten, of wordt het de spelers via internet tegen elkaar kunZuid-Koreanen kunnen op hun mobiele nooit wat? Michiel Buitelaar, directeur connen spelen. Al doen veel jongeren, zoals telefoon overal tv kijken. (Foto Aart Kooij) sumentenmarkt van telecombedrijf KPN, Chanwook Choi, dat liever in een van de moet even over de vraag nadenken. „De Je moet bijna een hele machinekamer in je vele internetcafés dan thuis, waar hun pick-up gaat hier veel langzamer dan het in huis hebben.” Ondanks de privacykwesties moeder over de schouder meekijkt. Zuid-Korea lijkt te gaan.” ziet hij nog het meest in de beveiligingsas- Een ander succesverhaal is het leren via Buitelaar heeft ook zijn twijfel over de pecten van de dienst. „Mensen vinden het internet, vooral voor middelbare scholiethuisnetwerksystemen. „Ik vond sommige fijn te kunnen zien of alles goed is met hun ren. De ‘vrije tijd’ van Koreaanse kinderen dingen die ik heb gezien erg ingewikkeld hondenhok.” zit volledig volgepropt met bijlessen, vaak

Google kocht voor 1,3 miljard euro Youtube. Ook concurrenten wilden de website waar filmpjes worden uitgewisseld graag hebben. Door Freek Staps

Digitale toekomst Youtube

Mobiele televisie gaat wel de wereldmarkt veroveren, verwacht David Steel, vice-president van Samsungs marketingafdeling voor digitale media. Hij vergelijkt het met de opkomst van mobiele telefonie: ook toen werd een populair apparaat dat alleen thuis kon worden gebruikt opeens altijd en overal beschikbaar, wat een doorslaand succes bleek. En in de winkel blijkt dat tv niet beperkt blijft tot de mobiele telefoon. Digitale camera’s, laptops, televisieontvangers ter grootte van een half A4’tje: door een tv-ontvangstchip te incorporeren verandert Samsung alles wat een scherm heeft in een kleine tv. Mobiele televisie komt al deze kant op.

in Zuid-Korea om vernieuwende producten te ontwikkelen. Niet alle successen van Zuid-Korea worden ook elders een hit. Neem het gebruik van internet op de mobiele telefoon, voor bijvoorbeeld het versturen van foto’s of het downloaden van muziek. Dat kan in Europa al ruim een jaar, alleen doet bijna niemand het. Van SK Telecom, Zuid-Korea’s grootste mobieletelefonieaanbieder, zit de helft van de abonnees maandelijks op internet. Erg populair is de ringbacktone. Wie een Koreaan belt, heeft grote kans dat hij de telefoon niet hoort overgaan, maar een door de gebelde uitgekozen muziekje hoort, totdat die opneemt. In Nederland heeft T-Mobile geprobeerd de ringbacktone te pushen, tot nu toe zonder succes.

Yahoo. Microsoft. Viacom. News Corp. Google. Al deze media- en internetbedrijven brachten het afgelopen jaar een bezoek aan het kantoortje aan de zuidrand van San Francisco boven restaurant Amici’s East Coast Pizzeria. Daar is Youtube gevestigd, een website waarop gebruikers eigen filmpjes kunnen plaatsen die iedereen daarna gratis kan bekijken. Google ging er voor 1,65 miljard dollar (1,3 miljard euro) vandoor met het bedrijf dat slechts 67 werknemers heeft en nog geen dollar winst maakte. Is dit het begin van een nieuwe ‘internethausse’? Is het gek dat de twee eigenaren Chad

Hard lachen om 1,3 miljard Hurley en Steve Chen zich op een filmpje op hun eigen website rot lachen om deze droomdeal? Youtube was ruim anderhalf jaar na de lancering geen financieel succes, maar wel een cultureel fenomeen. Het aantal filmpjes dat op internet geplaatst en bekeken wordt, stijgt snel. De advertenties en dus geld volgt vanzelf, zo is de verwachting. De belangstelling voor het bedrijf was begrijpelijk. Media- en technologiebedrijven zoeken naar manieren om hun aanwezigheid op internet te vergroten en aanwezig te zijn op de plekken waar gebruikers uit zichzelf naar toe komen. Ze zoeken de perfecte advertentiefuik. Youtube doet denken aan de bedrijfjes die tijdens de vorige internethausse uit het niets opdoken. De vrienden Hurley en Chen probeerden tevergeefs filmpjes van een eetfeestje uit te wisselen en besloten toen maar hiervoor een website te begin-

nen. De garage van een van hen werd hun kantoor. De twee, nu 29 en 27 jaar oud, kregen 3,5 miljoen dollar van durfinvesteerder Sequoia Capital – een van de geldschieters die ook Google in het begin hielp. Sindsdien ging het snel. Een paar weken voor de verkoop aan Google zei Hurley tegen The New York Times dat „we niet eens nadenken over een overname of beursgang”. Daarom kwam de overname door Google in feite uit de lucht vallen. Analist Li zegt: „Het gaat niet om de filmpjes. Het gaat erom een gemeenschap te creëren om de filmpjes heen.” Sceptici zien in Youtube een kruitvat dat alleen nog op ontsteking wacht. De auteursrechten van de televisieshows, videoclips en bioscoopfilms die gebruikers op de site plaatsen kunnen tot kostbare rechtszaken leiden. Zoals een paar jaar geleden bij Napster. Voordat dit

tot aan het begin van de avond. Alles om naar een topuniversiteit te kunnen gaan. Nu worden er ook extra lessen via internet uitgezonden. Voor veel gezinnen een reden om de bandbreedte van hun internetverbinding te vergroten. In Nederland is digitaal leren een van de internetdiensten die de overheid wil stimuleren. Schermen Waar Nederland in elk geval niet aan zal ontkomen, is wat Buitelaar omschrijft als „de ongebreidelde proliferatie van schermen”. Zeker ook in de openbare ruimte. „In Korea heb ik in de sauna gezeten en in het zwembad gedobberd met een beeldscherm voor mijn neus.” KPN werkt zelf ook aan narrow-casting: televisies in bijvoorbeeld de supermarkt, met reclame die toegespitst is op de klant die tussen 10 en 13 uur de winkel bezoekt. Buitelaar: „Ik denk dat dat veel meer zal gebeuren. Het werkt gewoon. De omzet van winkels met narrow-casting stijgt.” Wie het niet gelooft, moet maar eens naar een van de drie moskeeën gaan waar al schermen hangen met nieuwtjes en reclame voor islamitische Nederlanders. Of naar een van de postkantoren die nu meedoen in een narrow-castingtest. Mobiele televisie, telefoon als creditcard: in Zuid-Korea is de toekomst al gearriveerd. bedrijf een door de rechter afgedwongen gedaanteverandering onderging, bood het een podium voor consumenten om onderling muziek uit te wisselen zonder dat auteursrechten betaald werden. De amusementsindustrie ging in de tegenaanval en won de slag. Dit keer is de aanpak anders. Liever samenwerken dan aanvallen, lijkt de gedachte. Grote mediabedrijven als Universal Music Group van Vivendi, Sony BMG en CBS sloten een overeenkomst met Youtube, dat nu muziek- en televisievideo’s van deze bedrijven mag uitzenden. Warner Music deed dit eerder al. Youtube zegt zich van geen kwaad bewust te zijn. Zodra de eigenaar van het auteursrecht zich meldt, verwijdert het bedrijf het gewraakte filmpje direct, is de belofte. Alles volgens de Amerikaanse Digital Millennium Copyright Act, de wet die voorschrijft dat internetbedrijven niet verplicht zijn voorafgaand aan publicatie materiaal van derden te bekijken.

Big Brother Hyves achter Tarzan aan Gebruikers van Hyves kunnen elkaar straks op hun mobieltje lokaliseren. Op een plattegrond nrc handelsblad valt te zien welke vrienden in de buurt zijn. A4-krant Door Laura van Baars


4

Hyves

Gebruikers van online vriendennetwerk Hyves kunnen straks op een stadsplattegrond op hun mobieltje zien waar vrienden eten, werken of rondfietsen. Hyves wil namelijk komend jaar, in samenwerking met KPN, een mobiele internetdienst aanbieden waarmee dit mogelijk is. „De bekende kritiek is natuurlijk dat we toegaan naar een Big Brother-tijdperk”, zegt Raymond Spanjar, medeoprichter van online vriendennetwerk Hyves, „maar de gebruiker blijft altijd de baas. Hij bepaalt wanneer en door wie hij gezien wordt”. KPN biedt nu al diensten aan – locationbased services – waarmee consumenten via hun mobieltje kunnen uitvinden hoe dicht ze bij bepaalde adressen zijn zoals een parkeergarage, bushalte of restaurant. Die locaties kunnen getraceerd worden met het Global Positioning System (GPS) of met telefoonantennes. Voor het eerst kunnen KPN-abonnees straks ook nagaan waar andere mensen met een abonnement zich bevinden. Het bedrijf hoopt dat de samenwerking met Hyves gaat bijdragen aan de bekendheid van mobiel internet. Van liaan tot liaan Met de nieuwe dienst lokaliseert KPN zowel de gebruiker die inlogt op Hyves als zijn ingelogde vrienden op het netwerk. Volgens Stephen Hufton van KPN moet je de registratie van je bewegingen door telefoonantennes vergelijken met de slingertochten van Tarzan, die zich van liaan tot liaan door de jungle voortbeweegt. „In de stad slinger je door de zones van telefoonantennes, om de 50 vierkante meter een andere. Zo nauwkeurig kunnen we dus bepalen waar iemand is. Spanjar van Hyves ziet grote mogelijkheden, vertelt hij in een café in Amsterdam. „Op het eerste gezicht ken ik niemand

allerbelangrijkst.” Waarborg voor de privacy van de leden van Hyves is dat zij iedere keer moeten toestemmen in lokalisering. De dienst kan volgens Hyves en KPN eenvoudig en kostenloos worden aangezet en uitgezet. Bovendien kunnen de leden zich afschermen voor bepaalde contacten uit hun netwerk. Locatiegegevens die via telefoonnetwerken worden doorgegeven, kunnen wettelijk niet zomaar worden openbaar gemaakt. Omwille van de privacy worden die gegevens alleen vrijgegeven door providers als klanten daarvoor toestemming geven of bij strafrechtelijk onderzoek. Hyves wil de locatiegegevens van bijvoorbeeld politici niet zomaar delen met gebruikers. Spanjar: „Een grote Illustratie Daisy Erades hyve met tienduizenden vrienden, zoals die van Wouter in dit café. Maar ik schat dat ongeveer 20 GPS zijn uitgerust. De dienst moet dit jaar Bos of Rita Verdonk, is geen gewoon vrienprocent van hen op Hyves zit. Als ik straks op de markt, desnoods in eerste instantie dennetwerk. Het is dan ook de vraag of de telefonisch inlog, kan ik meteen zien welke alleen met KPN.” dienst ook op zo’n politieke hyve gebruikt leden er nog meer in dit café zitten, en of Wat zijn de gevolgen als Hyves-leden straks moet worden” zij bevriend zijn met mijn vrienden. Dat als Big Brother hun vrienden kunnen vol- Ook wil Hyves zich volgens Spanjar maakt contact maken veel gemakkelijker.” gen? Spanjar: „Die vergelijking gaat niet terughoudend opstellen ten opzichte van op omdat de gebruiker altijd zelf bepaalt (horeca)bedrijven die op het online vrienTelefoonproviders of hij zijn locatie wil delen met anderen. dennetwerk actief zijn. Spanjar: „Bedrijven Hoeveel gebruikers van Hyves straks via Maar een dienst als deze kan natuurlijk wel hebben toekomstdromen over de mogehun telefoon kunnen zien waar andere psychologische en sociologische gevolgen lijkheden van de dienst, maar houden vaak leden zijn en waar ze naar toe gaan, hangt hebben. Dit soort diensten kunnen onze onvoldoende rekening met de wensen van af van het aantal deelnemende telefoonmanier van samenleven sterk beïnvloeden gebruikers. De nieuwe dienst is dan ook providers. Spanjar: ,,We willen niet wach- op het gebied van menselijke relaties. De bovenal bedoeld voor de ‘gewone’ gebruiten tot over twee jaar alle telefoons met autonomie van de gebruiker is daarom het kers van Hyves.”

Gewone mensen kunnen ook nieuwsjagers zijn Dankzij internet is de rol van burgers in de media vergroot. Zodra zij bijdragen leveren, moeten journrc handelsblad nalisten doen wat zij altijd doen: feiten checken. A4-krant Door David Haakman en Ingmar Vriesema


5

Burgers in de media

Op 9 mei stond een fabeltje in nrc.next. In de rubriek ‘[email protected]’ beschreef een lezer hoe een Canadese oorlogsveteraan slachtoffer werd van het boetebeleid van de Nederlandse Spoorwegen. Het stukje van nog geen honderd woorden leidde tot ophef in binnen- en buitenland. Hoe haalde NS het in zijn hoofd om een van ’s lands bevrijders te beboeten? NS ging op zoek naar de Canadees om hem de boete kwijt te schelden, maar die bleek onvindbaar. Kort daarop werd duidelijk waarom: het stukje was verzonnen. De schrijver van het ‘ikje’ bekende dat het voorval niet dit jaar, maar in mei 2005 had plaatsgevonden. Toen voerde NS nog niet het gewraakte ‘35 euro-boetebeleid’. Nrc.next en NRC Handelsblad zijn niet de enige media die hun lezers een rol in de verslaggeving toebedelen. Media zijn veel meer bezig met hun lezers, kijkers en luisteraars dan, zeg, tien jaar geleden. Dit heeft te maken met dalende oplages en kijkcijfers (en dus de vraag: wat doen we fout?). En met het verwijt in een ivoren toren te leven. Zo heeft het AD bijvoorbeeld zijn opiniepagina ingeruild voor een ‘Lezersplein’ met bijdragen van lezers. Alle grote kranten maken gebruik van bijdragen van lezers, die dankzij nieuwe technieken een stuk actiever zijn geworden. Met een internetverbinding en een moderne gsm is het een kleine moeite een mailtje of een foto naar een redactie te sturen. Nieuwssite nu.nl gebruikt al geregeld lezersfoto’s om nieuwsberichten te illustreren. Media-adviseur Leon de Wolff spreekt van een total make-over: lezers zijn voor journalisten niet langer ‘lastige noodzaak’ maar ‘inspiratiebron’. Maar hoe betrouwbaar zijn de bijdragen van lezers? Geen controle De hoofdredactie van NRC Handelsblad

De weblog van Unieuws.nl zegt dat de rubriek [email protected] bedoeld is om lezers persoonlijke voorvallen te laten vertellen; controle van feiten is onbegonnen werk. Media-onderzoeker Otto Scholten is het daarmee niet eens: „Dit geval onderstreept het belang van de spelregels van de journalistiek. Ga nooit op één bron af, maar check de informatie. De schrijver van het stuk kon NS beschuldigen zonder enige sanctie. Als informatie niet valt te controleren, ga dan niet over tot publicatie.” Dat principe hanteert ook RTV Utrecht, zegt Wim Kramer, Hoofd Nieuws van de regionale zender. In februari begon de regionale zender met de website Unieuws. nl, een weblog waarop inwoners van de provincie Utrecht hun eigen nieuws kwijt kunnen. Volgens Kramer maakt de zender ,,drie tot vier keer per week” een item naar aanleiding van een artikel op Unieuws. Zo schrijft ‘Willem’ over een kinderfeest in Baarn en ‘Christel’ over een ernstig ongeval in Utrecht. „De informatie wordt altijd gecheckt door de redactie. Anders gebruiken we een onderwerp niet voor een televisie-item”, zegt Kramer. Bloggers ‘posten’ hun bijdragen vaak anoniem. Dat maakt feiten controleren lastig. Ook de Volkskrant staat anoniem bloggen toe. Geert-Jan Bogaerts, chef van de internetredactie: „We kunnen de online gemeenschap niet de normen en waarden van onze eigen krant opleggen. Wat telt, is niet zozeer je naam, maar hoe betrouw-

baar je je als blogger in het verleden hebt getoond.” Niet iedereen bij de Volkskrant is het daarmee eens. Op 17 juni schreef Thom Meens, ombudsman van de Volkskrant, dat hij steeds vaker lezersbrieven in zijn krant aantreft met als afzender slechts een voornaam, afkomstig uit de online brievenrubriek. De ombudsman wil naam en adres van elke briefschrijver weten, ook op internet: „Liever géén rubriek dan een die oncontroleerbaar is”. Zeef Om hun betrouwbare imago in stand te houden, moeten kranten dus de klassieke

zeef van journalistieke principes toepassen op lezersbijdragen, vindt media-onderzoeker Otto Scholten. „Anders is het geen aanvulling, maar een aanfluiting.” Bij Twentsche Courant Tubantia kunnen inwoners van Haaksbergen en Enschede sinds januari op digitale dorps- en stadspleinen hun berichten kwijt. Op internet hanteert het regionale dagblad andere regels: ,,Op de openbare pleinen kan iedereen schrijven wat ’ie wil”, zegt Hans Berkhout, de beheerder van de sites. Zo kan de plaatselijke afdeling van de PvdA een berichtje schrijven, of het openluchtzwembad de openingstijden onder de aandacht brengen. Maar in de papieren krant komt nieuws van niet-redacteuren pas aan bod na selectie. Zoals bij het bericht op ‘dorpsplein Haaksbergen’, waarin een FC Twente-kenner schreef dat coach Rini Coolen niet bij de training aanwezig was. De redactie ging er achteraan. Coolen bleek te zijn ontslagen. De volgende dag was dat voorpaginanieuws. De interactieve formule lijkt aan te slaan; eind vorige maand kwamen er twee lezerspleinen bij, in Losser en Hengelo. De digitale pleinen van TC Tubantia zijn het beste voorbeeld van burgerjournalistiek tot nu toe, vindt Henk Blanken, adjunct- hoofdredacteur van het Dagblad van het Noorden. „Het onderscheid tussen bijdragen van lezers en van de krant is op de site duidelijk. Lezers begrijpen dat wat andere lezers schrijven, niet altijd klopt.”

IK@NRC>NL Mobieltje „Goedemiddag, u heeft mijn telefoon gestolen”, zei ik, nadat ik mijn eigen mobiele nummer had gebeld. „Er hoort ook een portemonnee bij.” „Teun, weet jij iets van zijn portemonnee?” hoorde ik de dief aan zijn collega vragen. Het antwoord liet zich raden. De telefoon kon ik wel terugkrijgen, voor 35 euro. We spraken af op Rotterdam CS. Op het politiebureau vond men dat maar een vreemd idee. Meegaan was uitgesloten. Centraal Station was niet hun district. De politie heeft wel andere methoden om het de dieven lastig te maken. Zo werd ik vanmorgen in alle vroegte gewekt door een sms-bom. Joost Veldman

Klaagmuren vol bruikbare tips Bedrijven laten webdiscussies over hun producten of dienstverlening links liggen. Kortzichtig? Ondernrc handelsblad schatten ze de groeiende macht van de consument? Er zijn uitzonA4-krant deringen. Door Elske Schouten


6

Klagen

Onder de kop ‘kastje, muur’ schreef Peter Breuls op zijn weblog over UPC. Hij had geprobeerd een digitale videorecorder aan te vragen bij het kabelbedrijf, wat niet soepel verliep. Dat was herkenbaar voor Robin de Groot, die een reactie schreef: „Ze leren het ook nooit bij UPC. Communiceren is een zeer moeilijk woord, zo blijkt maar weer.” Maar is dat wel zo? De volgende dag verscheen er weer een reactie op het weblog. Dit keer van het UPC-webcare team. Waarin het bedrijf zijn excuses aanbood, uitlegde hoe de aanvraag van zo’n videorecorder hoort te verlopen en verzocht om de contactgegevens van Peter Breuls, zodat het alsnog geregeld kon worden. Het resultaat? Breuls blij, discussie gestopt. De medewerkers van het webcare team van UPC begonnen een half jaar geleden: zij screenen weblogs, internetfora en andere sites op discussies over UPC. Als het nodig is, mengen ze zich erin. Hierin is het bedrijf een voorloper. Want hoewel er veel weblogs zijn als die van Peter Breuls, is er in Nederland nog maar één webcare team. En dat terwijl bedrijven echt niet meer om de honderden vergelijkingssites, discussiefora, netwerksites, weblogs, podcasts en videosites heen kunnen: overal bespreken klanten producten. Bovendien worden die klanten talrijker en invloedrijker.

Illustratie Roel Venderbosch familie. Neem de discussie over de dvdrecorder type 3305 van Philips, op vergelijk.nl. Een „waardeloos ding”, noemen de bezoekers die dvd-recorder. Ze melden dat de timer het niet doet, hij geen beeld geeft, te langzaam is en de dvd-lade niet opengaat. „Ik heb spijt als haren op mijn hoofd”, schrijft ene Arjan, „170 euro door de plee.” Een weerwoord van Philips ontbreekt op vergelijk.nl. De commentaren worden door Philips wel gelezen, zegt een woordvoerder. Dat bedrijven zich weinig bemoeien met dit soort webdiscussies, komt volgens onderzoeker Jaap Favier van Forrester doordat ze „bang zijn de controle te verliezen”. Ze zijn gewend door middel van marketing zelf te bepalen hoe consumenten tegen hen aankijken – en op discussiesites lukt dat niet. Maar bedrijven vergeten, zegt Favier, dat discussies over hun producten sowieso plaatshebben. Of ze daar zelf nu wel of niet aan meedoen. Favier: „Ze hebben niets meer te kiezen. Alleen weten ze dat nog niet.”

reputatie sinds de klantenservice lange tijd armzalig was. Met dit soort initiatieven probeert het bedrijf dat te veranderen. Vianen: „Veel dingen beslis je als bedrijf zelf, bijvoorbeeld of abonnees wel of niet naar de klantenservice kunnen e-mailen. Maar hierover beslis je niet zelf, want het gebeurt gewoon.” Soms laten ze dingen gaan. Trosradar.nl bijvoorbeeld, is volgens Sven Rensen van het webcare team „een heel erge klaagmuur”. Het is de site van het tv-programma Radar van de TROS, dat wekelijks meer dan een miljoen tv-kijkers trekt. Op de site spuwen ontevreden, emotionele klanten hun gal. Rensen: „Sommige discussies kun je niet winnen.”

Eerlijk zijn Daar kijkt Favier van Forrester anders tegenaan. Zelfs als een product finaal wordt afgekraakt, kunnen bedrijven iets doen. Neem de dvd-recorder 3305 van Philips. Favier: „Waarom schrijft het Door de plee bedrijf niet gewoon een reactie? Iets in de Volgens marktonderzoeksbureau trant van: dit verbaast ons, wij waren er Forrester, dat veel naar internet kijkt, zoekt Gedwongen wel tevreden over en dit zijn onze testretegenwoordig zo’n kwart van de internetUPC voelde zich „min of meer gedwongen” sultaten. Dan ben je als bedrijf eerlijk. En gebruikers naar informatie op het web, om met het screenen van sites te beginnen, niemand vindt zo’n reactie gek.” voordat ze iets kopen – en dat aantal groeit vertelt directeur klantenservice Marco Volgens Favier is damage control „het snel. Intussen vertrouwen consumenten Vianen. Op allerlei sites waren discussies minste” waaraan bedrijven zouden moealmaar minder op reclame, vermindert ook aan de gang over UPC, waar „anoniem en ten doen, maar meer kan ook. Ze kunnen de loyaliteit aan merken en gaan mensen heel primair gereageerd werd”. Het kabel- ook profiteren van al die klanten die actief vaker af op het oordeel van vrienden en bedrijf lijdt nog altijd onder de slechte met hún product bezig zijn: miljoenen

consumenten doen gratis en vrijwillig wat bedrijven gewoonlijk zelf moeten doen. Ze houden enquêtes op webfora, evalueren producten en maken er zelfs filmpjes over. En dragen zo talloze ideeën aan voor nieuwe producten, reclamecampagnes of betere service. Ook kledingzaak H&M zou er zijn voordeel mee kunnen doen. Twee jaar geleden begon Frits Kranenborg (18) op hyves.nl een profiel over de winkel, dat nu ruim 47.000 leden telt. Die laten berichten achter over hun laatste aankopen, discussiëren over gedrag van personeel en houden enquêtes over streepjes: zijn die nu in of niet? Tot zijn verbazing heeft Kranenborg nooit iets van H&M gehoord. „Dat had ik wel verwácht. Want het gaat toch om bijna 50.000 mensen die actief met die winkel bezig zijn.” Een woordvoerder zegt dat H&M er inderdaad „niet zoveel mee doet”. Redenen: het bedrijf is er niet op ingericht, denkt dat het veel tijd kost en dat het de discussie op de site niet kan sturen. De woordvoerster: „Op je eigen site heb je alles in de hand. Bij zo’n site niet.” Ook aan de enquêtes denkt H&M weinig te hebben. „Wij hebben al onze eigen klantenpanels.” Favier van Forrester moet lachen als hij het hoort. „Het is zo tegennatuurlijk voor bedrijven”, zegt hij. „Ze zijn gewend dat zij degenen zijn die de boodschap brengen. Nu moeten ze ineens gaan luisteren.”

Op zoek naar de betovering Twintig uur per week rondhangen in een game, kan dat gezond zijn? Ja, blijkt uit twee onderzoeken: nrc handelsblad populaire online-werelden zijn nuttig. A4-krant Door Marc Hijink


7

Onlinewerelden

Elven, druïden, trollen en orken: de fantasiefiguren in World of Warcraft lijken rechtstreeks weggelopen uit de boeken van Tolkien. Kinderachtig? Helemáál niet, vinden de 6,5 miljoen deelnemers aan het spel. World of Warcraft wordt vaak genoemd als een verslavend online rollenspel, waarin spelers zich met honderdduizenden, soms miljoenen tegelijk bewegen in een virtuele wereld. Een enthousiaste speler zit al snel twintig of dertig uur per week te gamen. „Het is een bloedserieuze omgeving, waarin wordt gestreden om macht, eer en status”, zegt Stef Aupers, socioloog aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. De spelers voeren opdrachten uit, waardoor ze verder komen in het spel. Hun medespelers kennen ze meestal alleen van internet. Aupers interviewde tot nu toe twintig enthousiaste spelers van World of Warcraft. Volgens Aupers zijn er vier spelmotieven die eruit springen: de snelheid waarmee je in de virtuele wereld beloningen en status kunt verwerven, de magische elementen, de sociale structuren en de mogelijkheid om geld te verdienen. Gevaarlijk is de verslaving meestal niet, laat staan dat gamers Foto-illustratie Lars van den Brink, met dank aan Alternatiefkostuum.nl voor de kostuums de virtuele werkelijkheid met de echte wereld verwarren. de echte. Ze durven sneller iemand aan te World of Warcraft, hoewel je je menselijke spreken.” verschijning in Second Life van een stel Cynisch Film- en televisiewetenschapper David de vleugels of een eekhoornstaart kunt voorAupers merkt dat gamers cynisch zijn over Nood deed onderzoek naar Second Life, een zien. de echte wereld, met name over de politiek. online wereld met wereldwijd honderd„Het gaat nergens meer over, zeggen ze. duizenden bezoekers. Second Life lijkt Ondernemingen Maar in het spél spelen de gamers met een het volgende stadium in online werelden. Deelnemers kunnen met eenvoudige nieuwe vorm van spiritualiteit. Het is een „Het is een nieuw universum, waar mensen scripts objecten bouwen, met elkaar praten zuivere wereld, waar nog echte helden zijn samen een werkelijkheid opbouwen”, zegt en handelen. Er zijn duizenden ondernedie vechten voor nobele doelen.” Hoewel de De Nood. Hij enquêteerde 250 heavy users: mingen in Second Life, waarin kledingzwaarste gamers zichzelf wél als verslaafd ze konden bij zijn eigen avatar (virtueel stukken, kunst, voertuigen en huizen omschrijven, raken ze niet vervreemd van karakter) met een muisklik een enquête verkocht worden. Deelnemers kunnen de hun werkelijke omgeving. Stef Aupers: invullen. virtuele munt, de Linden Dollar, omrui„Het zijn meestal hoogopgeleide jongeren, De online wereld van Second Life vertoont len in euro’s en dollars. 51 procent van de die er gewoon vrienden en een studie op na alle trekken van een rollenspel in 3D, maar spelers die David de Nood ondervroeg verhouden. Wel geven veel gamers aan dat ze dan zonder regels of levels. De avatars zien dient geld in Second Life. Een universiteit in de virtuele wereld meer durven dan in er ook minder buitenissig uit dan die in gebruikt Second Life om les te geven en

het is inmiddels ook door grote bedrijven ontdekt. De Nood: „Coca-Cola en Adidas maken er reclame en bij Toyota kun je een virtuele proefrit maken.” De belangrijkste motivatie om in déze virtuele wereld rond te hangen, is het sociale contact met andere gebruikers. Geld verdienen komt pas op de negende plaats. Second Life is minstens zo verslavend als World of Warcraft: twintig of dertig uur per week in virtual reality is gangbaar. De Nood noemt het liever geen verslaving maar „compulsief gebruik van spellen”. „Mensen beschouwen de virtuele wereld als een aanvulling op hun echte leven. Wie zich gelukkig voelt in Second Life, voelt zich ook gelukkig in het werkelijke leven.”

Hacken, kraken en jatten nooit of slechts zelden een back-up maakt. Belangrijk is verder verschillende wachtwoorden te kiezen voor je internetaccount (toegang en e-mail) en elektronisch bankieren. Mocht een hacker via een internetaccount op een pc binnengekomen zijn, dan kan hij in ieder geval niet direct bij de internet-bankrekening. Een sterk wachtDoor Marie-José Klaver woord is langer dan acht tekens en is een combinatie van kleine letters, hoofdletters, Internet heeft veel zegeningen gebracht, cijfers en leestekens. Het is in ieder geval maar met de beveiliging van verbindingen onverstandig de eigen naam of die van een en computers is het slecht gesteld. Een favoriete voetbalclub als wachtwoord te onbeschermde pc met Windows die op kiezen. internet is aangesloten kan binnen enkele De meeste cyberinbrekers komen niet op minuten gehackt worden. Uit een ondereen reguliere manier op een pc binnen. zoek van de USA Today Show dat computerZe maken gebruik van achterdeurtjes en krakers maar vier minuten nodig hebben lekken. Vooral het besturingssysteem om een niet-beveiligde pc te ontdekken. De Windows en de browser Internet Explorer redactie van het televisieprogramma sloot van Microsoft hebben veel last van gaten zes computers met Windows, het meest in de beveiliging. Zodra er een lek ontdekt Optische schakelkast voor glasvezelkabels. (Foto Wim Klerkx) gebruikte besturingssysteem, aan op interwordt, worden er door hackers programnet en wachtte af. Na vier minuten wist de afkomstig is, worden slachtoffers uitgesoort merk je minder, maar die is wel verma’s geschreven waarmee misbruik van eerste indringer binnen te komen en na nodigd om in te loggen op een website. velender. Deze spyware zorgt ervoor dat je een lek gemaakt kan worden. Microsoft een kwartier waren er al drie hackers op de Vaak staat er in de mail de mededeling computer een deel wordt van een netwerk zorgt regelmatig voor gratis updates via computer bezig. dat er een computerstoring bij de bank is van pc’s die bijvoorbeeld spam versturen zijn site. De indringers komen binnen via bekende geweest en dat de bank nu wil controleren of aanvallen uitvoeren op sites - zonder Windows kan ook zo ingesteld worden dat lekken in Windows en programma’s als of alle accounts nog bestaan. Het doel van dat je het zelf in de gaten hebt. Zo werk je de updates automatisch gedownload en Internet Explorer. de phishers is het bemachtigen van inlog- ongewild en meestal ongemerkt mee aan geïnstalleerd worden. Behalve hackers loeren ook virusmakers, namen en wachtwoorden van klanten die criminele activiteiten.” Verder is installatie van een firewall van spammers, spywaremakers en phishers op internetbankieren. Zodra het slachtoffer Erik van Veen van Symantec Nederland groot belang. Firewall betekent letterlijk pc´s en de gegevens op harde schijven. inlogt, vangen de phishers zijn inlognaam in Leiden bevestigt dit. ,,Er zijn dagelijks brandmuur. In Windows xp met Service Virusbesmettingen zijn de laatste jaren en wachtwoord op. Met deze gegevens 57.000 van dat soort netwerken actief - we Pack 2 zit een firewall ingebouwd die stanerg gecompliceerd geworden, zegt Joran kunnen ze in sommige gevallen zelf geld noemen ze botnetwerken, dat komt van daard aanstaat. De xp-firewall biedt een Polak van computerbeveiligingsbedrijf afschrijven van de bankrekening. robot. Die bestaan uit 4,5 miljoen gekraak- basale bescherming. Wie meer veiligheid Pine Digital Security in Den Haag. ,,Van de In Nederland is de Postbank in 2005 twee te pc’s van consumenten. Particuliere inter- wil kan het gratis ZoneAlarm van Zonelabs meeste virussen zijn verschillende variankeer het doelwit van phishers geworden. netgebruikers zijn een makkelijke prooi downloaden of een firewall van bijvoorten in omloop. Virusscanners herkennen De eerste mail waarmee onbekende crimi- omdat hun pc’s meestal slecht beveiligd beeld Symantec of McAfee aanschaffen. meestal niet alle varianten. Vaak is er niet nelen uit het buitenland Postbank-klanten zijn. Op 30 tot 40 procent van de consualleen sprake van een virusbesmetting, wilden verleiden om op een nepsite in te menten-pc’s is geen enkele vorm van bevei- Heterdaad maar is er ook een indringer actief geweest loggen was in het Engels gesteld en viel liging aanwezig.” Een antivirusprogramma is ook essentiop de pc en zijn bijvoorbeeld systeembedaardoor erg op. De tweede phishingOok phishing is in Nederland een sneleel. De meeste antivirusbedrijven bieden standen veranderd. Het enige advies is poging was in het Nederlands en leek groeiend probleem, zegt Van Veen. Volgens tegenwoordig totaalpakketten aan die niet dan: formatteren. Dat betekent dat alle overtuigender. Voor zover bekend zijn er onderzoek van softwarebedrijf Symantec is alleen tegen virussen beschermen, maar gegevens van de harde schijf gewist moeten in beide gevallen geen financieel gedupeer- het aantal phishing-aanvallen de afgelopen ook tegen spam, spyware en phishing. Vaak worden en alles opnieuw installeren.” den. zes maanden met ruim 80 procent toegebevat zo’n pakket ook een firewall en een nomen. ,,Er worden 865 nieuwe en unieke back-up programma. Slachtoffers Spyware phishing-mails per dag verstuurd, ook Zulke pakketten zijn erg nuttig, maar ontPhishing is een relatief nieuwe vorm van Leon Kuunders van informatiebeveiliNederlanders zijn het doelwit.” slaan de pc-gebruiker niet van de plicht om internetoplichting. Daarbij wordt gebruik gingsbedrijf Trusted-Id waarschuwt ook Wat kan de pc-gebruiker zelf doen om zijn zelf de Windows-updates van Microsoft te gemaakt van bedrieglijk echt lijkende web- voor spyware. ,,Er zijn twee soorten spywa- pc te beschermen tegen hackers, virussen, downloaden. Ook de virusscanner moet sites van bijvoorbeeld banken en creditre. De eerste soort is relatief onschuldig en phishers en spam? Ten eerste is het belang- minstens een keer per week geupdate cardmaatschappijen. laat alleen ongewenste reclame zien. Daar rijk om van belangrijke gegevens een back- worden. Veel providers bieden ook de Via een e-mailbericht, dat eruit ziet alsof heb je als gebruiker wel last van omdat je up te maken. Uit onderzoek blijkt dat ruim mogelijkheid tot online virusscannen. Dan het van een bank of ander echt bedrijf computer erg traag wordt. Van de tweede 85 procent van de computergebruikers wordt de indringer op heterdaad betrapt.

Met internet gaat de wereld open, maar dat geldt helaas ook voor de eigen pc. Voor je het weet ben nrc handelsblad je ongewild lid van een crimineel robot-net. A4-krant


8

Computercriminaliteit

Google als detective manier voorkomt op internet. „Wat mensen zich vaak niet realiseren is dat bij zoekpagina’s als Google veel meer bovenkomt dan je verwacht. Alle onzin die je neerzet op een internetforum kan zomaar als resultaat tevoorschijn komen als iemand op je naam zoekt – althans, als je natuurlijk je eigen naam gebruikt.” Van der Maas benadrukt dat internetgebruikers slordig omspringen met hun persoonlijke gegevens, maar vaak kunnen ze er ook niks aan doen. „Als jij penningmeester bent van de bridgevereniging en je wordt geroyeerd wegens fraude, dan is het jammer als de vereniging die beslissing op internet zet. Helemaal als je een sollicitatie hebt lopen voor accountant.” Eén op de tien geënquêteerden in het onderzoek van EPN is dan ook niet blij met het beeld dat wordt geschetst op grond van internetvondsten. Yvette van der Vliet van werving en selectiebureau Young Executive Recruitment (YER) zegt dat ze gevonden informatie via Google of Hyves nooit als doorslaggevend beschouwt bij de keuze van een kandidaat. „Net als de pasfoto’s die kandidaten ons ongevraagd toesturen”. Wel staat ze soms te kijken wat mensen op ‘openbare plekken’ op internet achterlaten, maar „het blijft een tweede persoonlijkheid die mensen daar etaleren. Straks moet ik ook nog in Second Life hun derde persoonlijkheid opsporen, waar eindigt het dan?” De meeste recruiters zeggen formeel dat ze zelden kandidaten ‘googelen’, terwijl personeelsfunctionarissen in het informele circuit toegeven wel degelijk sollicitanten door de digitale mangel te halen.

Wie zijn naam invoert bij Google kan voor pijnlijke verrassingen komen te staan. Eén op de tien nrc handelsblad mensen is niet blij met het van hem of haar geschetste beeld. A4-krant


9

Google Belspellen

„Ik heb op internet een stomme vraag gesteld, en nu kan iedereen dat zien”. Of: „Mijn naam staat op een lijst van prijswinnaars bij een bedrijf waarmee ik liever niet geassocieerd wil worden”. Het zijn enkele beteuterde reacties van panelleden die deelnamen aan een onderzoek over persoonlijke informatie op internet onder bijna 2400 Nederlanders. Wie zijn naam invoert bij zoekmachine Google, komt soms voor een pijnlijke verrassing te staan. Want inderdaad, alles is te vinden. Ook die vraag over geslachtsziektes op het forum van een damesblad, of de notulen van de duivensportvereniging. Veel mensen zijn daarvan zelf niet eens op de hoogte – terwijl personeelsfunctionarissen of zakenrelaties meer en meer Google of internetgemeenschap Hyves raadplegen om hun gesprekspartner te screenen. Nog vervelender in dat verband is dat de helft van de ondervraagden ook stuitte op gegevens van vreemden met dezelfde naam. Het onderzoek werd gedaan door ‘EPN – Platform voor de Informatiesamenleving’, een organisatie voor de invloeden van informatie- en telecommunicatietoepassingen in de samenleving. Directeur van EPN is Tom van der Maas, wiens naam 968 resultaten oplevert bij Google: kijk aan, woordvoerder van Frits Bolkestein geweest, en ‘politiek adviseur’ van de afgetreden staatssecretaris Annette Nijs die hij, volgens een website, ‘geniaal’ noemde. „Dat is het karakteristieke van internet; alles wat er eenmaal opstaat, gaat er nooit meer af”, zegt Van der Maas. Slordig Het onderzoek is vooral uitgevoerd om mensen bewust te maken hoeveel persoonlijke informatie op internet te vinden is, en hoe makkelijk dat boven water komt. Bijna 10 procent van de geënquêteerden had geen idee dat hun naam op een of andere

Illustratie Nozzman

Door Olga van Ditzhuijzen

werkgever verbindt aan die informatie”, zegt hij. „Je kunt het ook omkeren: straks krijgen we de situatie dat iemand een klacht indient omdat ze niet is aangenomen, omdat de werkgever op internet ‘had kunnen weten’ dat ze zwanger was.” Wat persoonlijke informatie op internet betreft, oordeelt hij: „Als je op internet zet dat je in verwachting bent, is dat hetzelfde als het keihard op straat gillen.”

Aangiften tegen ‘belspellen’

Het ministerie van Justitie heeft begin maart 2007 twee aangiften gedaan bij het Openbaar Ministerie tegen aanbieders van ‘belspellen’ op de commerciële televisie. De aanbieders overtreden volgens Justitie de gedragscode voor promotionele kansspelen, die sinds 1 januari van kracht is. Belspellen, waarbij kijkers kunnen inbellen om prijzen te winnen, mogen niet misleidend en onvolledig zijn en ze mogen geen valse verwachtingen wekken bij de deelnemers. Tegen hoeveel partijen aangifte is gedaan en wie de aanbieders zijn, wilde het ministerie niet zeggen. De aangiften volgen op ongeveer honderd klachten van kijkers. De dienst FIOD-ECD heeft de aangiften in onderzoek. Wie zich niet houdt aan de gedragscode, overtreedt de Wet op de kansspelen en begaat een economisch delict. Alle Nederlandse commerciële omroepen zenden spelletjes uit waarin kijkers Betrapt worden opgeroepen telefonisch een Hoe ver een personeelsfunctionaris mag doorgaans eenvoudige vraag te beantgaan in dit soort onderzoek, vragen we woorden. Bij Tien en de zenders van SBS aan hoogleraar arbeidsrecht aan de UvA maken belspellen een flink deel uit van Evert Verhulp, (627 Google-hits en ooit de dagprogrammering. Endemol boekt deelnemer aan de Zevenheuvelenloop in een omzet van tientallen miljoenen euro’s Nijmegen). Verhulp zegt dat de grenzen per jaar met belspellen. Het maximum van privacy niet zo zeer zijn veranderd of aan prijzengeld per spel bedraagt volgens ingeperkt, maar de mogelijkheden om de gedragscode 100.000 euro per jaar. informatie te vergaren zijn vergroot. Het College van toezicht op de kansspeMaar maakt een vrouwelijke sollicitant die len schatte eind 2005 dat Nederlanders door een werkgever wordt ‘betrapt’ op een jaarlijks 59 tot 298 miljoen euro besteden internetforum voor zwangere vrouwen, aan gokspelletjes via sms en (mobiele) nog wel een eerlijke kans op een baan? telefoon. De populariteit van deze spellen „Het gaat erom wat voor consequenties een groeit, aldus het college.

Praatschrijven in digi taal ‘lekker breezeslettuh op de bek poffuh’: de taal van het MSN-en andere digitale communicatie nrc handelsblad wordt anders geschreven. Wat is de invloed ervan op het officiële A4-krant Nederlands? ,,bv ff dan weet ik niet meer hoe je even moet sgreijven’’ Door René Appel


10

Digi taal

Lotty: neej k heb nu egt met hem gebroke zeg maar wil helemaal geen contact meer hahavet Amanda: ohh goed zo! Lotty: jaah ben dr wel blij om t ging egt niet meer Amanda: nee dat had ik ook een beetje door maar ik ga even omklede enzo ga eerst eten bij steef Lotty: okeej veel plezier!!... (K)(K)(K) Amanda: dus veel plezier met sam in de peuk dankjeee! Lotty: jaah, dnakje! Amanda: tot maandag!... xxx!!!

Hiernaast een dialoog op MSN. Het lijkt op gesproken taal, maar het is schrijftaal. Dat we blijkt bijvoorbeeld uit ‘dnakje’. Dit is het soort typefout dat iedereen achter de computer wel eens maakt. (K)(K)(K) vervangt het afscheid bij een echte ontmoeting, de K staat voor ‘kus’ en de haakjes eromheen voor een knuffel. Dit is ‘digi taal’, een soort combinatie van spreektaal en schrijftaal. Hoe beïnvloedt deze ‘digi taal’ het algemene Nederlands? En verandert onze taal door het losse gebruik dat vooral jongeren ervan maken? Eerst een korte analyse van de kenmerken van digi taal, zoals dat op msn, maar ook in internetfora en in sms’jes wordt gebruikt. met ch die letters gebruiken? Het gaat toch ook met een g, zoals in slegt, sgatjes en zelfs Maatsgapij maatsgapij. Ook andere spellingconventies Dat digi taal opgeschreven spreektaal is, blijkt allereerst uit de weglating van leesEen 160 is een gedicht van 160 tekens inclutekens. Wie een zin uitspreekt, zegt ook sief spaties: het maximale formaat van een niet halverwege ‘komma’. Expressieve sms’je. Bij dit artikel vind je een paar voorleestekens, vooral uitroeptekens, worden wel veel gebruikt, en ook liggende puntjes beelden. die voor een soort spreekpauze staan. Bij het weglaten van leestekens hoort ook het Ik heb een telefoonstem niet gebruiken van hoofdletters, wat veel mensen in e-mails al heel gewoon vinzeg je en dat zeg je den. Soms worden in chats of op fora wel hoofdletters gebruikt, maar dan op een goed ik kies er 1 uit mijn eigen manier, zoals in: ,,Een Meisje Uit Me Klas Draagt Elke Dag De Zelfde Klere ik hoofd da’s deze die jij moet het gewoon zeggen ze gebruikt het ook als gym kleren ik vind het gewoon kk s.o.s. hoort krijsen vies”. Soms worden hoofdletters ingezet om woorden te benadrukken, misschien geremd achter schermen ook omdat vet en cursief niet beschikbaar zijn: ‘ik vind t GOOR!!!’ of ‘Dood Gothics! kleed ik mij aan/uit DoooOOOoooD!’ Volledige werkwoorden krijgen vaak geen Micha Hamel n aan het eind, dus is het: ze konde, gekrege, enzovoorts. En waarom in een woord

worden ook aan elkaar gekoppeld. Het vaakst komen waarschijnlijk duowoorden voor als ‘kga’. Op fora of in MSN-chats zijn bijvoorbeeld ook te lezen: hoest (hoe is ‘t, soms ook als: hst). Een andere kenmerk, dat juist niets met spreektaal te maken heeft, is dat van de verkortingen, zoals zkr of ckr(zeker), gwn (gewoon), ms of miss (misschien) en het overbekende ff (even). Los is een vorm als ‘n’rtje’ (nummertje) nauwelijks te begrijpen, maar in een discussie over de kwaliteit van een rapnummer is de betekenis volstrekt duidelijk. Het gebruik van verkortingen is natuurlijk een gevolg van de behoefte om snel te kunnen communiceren. Bij sms’en speelt verder een rol dat er betrekkelijk weinig ruimte is voor een bericht: hoe meer er kan worden weggelaten, des te beter. Dat in digi taal de klinkers soms worden weggelaten, is overigens linguïstisch gezien helemaal niet vreemd. Verkortingen en afkortingen behoren tot het standaardgereedschap van de taal. Denk maar aan een advertentietekst als de volgende: ‘T.k. z.g.a.n. basgit. T.e.a.b.’. Non-verbale tekens worden vaak ingezet om een betekenis uit te drukken zonder woorden te gebruiken. Het bekendst is :-) om aan te geven dat iets leuk is of leuk bedoeld.

worden met een korreltje zout genomen, zo wordt ks vaak x, wat leidt tot nix. Af en toe staan er ook opvallend goed gespelde woorden in een tekst, die verder bepaald niet foutloos is, bijvoorbeeld (over het uitschelden van leraren): ,,En als ie et wel kk lauw hoorde, dan tog maar je excuses aanbieden Eerder was er al ophef over een schoolopwant jah dat hoort tog eigenlijk niet he”. stel van een dertienjarig Schots meisje volledig in sms-taal. Zoiets is een curiositeit, owja maar verder tamelijk onzinnig als een lezer Verkleinwoorden krijgen nogal eens uh moet gaan puzzelen om van ‘My smmr aan het eind (marcotjuh), net als woorden hols wr CWOT. B4 we usd 2go2 NY’ het voldie eindigen op -en: ‘ekker breezeslettuh gende te maken: My summer holidays were op de bek poffuh’(lekker breezersletten a complete waste of time. Before, we used zoenen). De ij wordt bij sommigen een y. to go to New York. In dezelfde categorie Merkwaardig is nog dat sommige klanken valt het bericht dat in Australië de bijbel die wel (deels) gehoord worden, maar die is vertaald in sms-code. De eerste zin van in gewone schrijftaal ontbreken, worden Genesis luidt dan ook: ‘In da Bginnin God toegevoegd, en dus vind je: owja (o, ja) en cre8d da heaven & da earth’. Dit lijkt vooral ofsow (of zo). een krampachtige poging om in de smaak Veel woorden worden gespeld in een te vallen bij de jeugd van tegenwoordig. spreektaalversie en het is dus ‘me broer’ Het Engels infiltreert overal, dus zeker in en ‘me leven’, net als ‘jou vriend’, dalijk, het digitale taalgebruik van jongeren. In gwoon, wrom, natuluk, nie (niet) en zoon sms’jes komen veel afkortingen uit het (zo’n). Een leuke uitzondering is per c (per Engels voor, die deel zijn gaan uitmaken se). Sommige woorden die in het monVe r vo l g o p p a gi n a 1 1 delinge taalverkeer één geheel vormen,

pseudo-schriftelijk taalgebruik? Een wijdverbreid misverstand is dat er zo ‘een nieuwe taal’ aan het ontstaan is. In de meeste gevallen gaat het immers niet om van het internationale sms-jargon: hand een eigen, nieuwe taal, maar om gewoon, (have a nice day), J4F (just for fun), btw (by alledaags Nederlands, dat dan wel op een the way), ihtg (I have to go), CU (see you). speciale manier wordt weergegeven. Wie Nog een kenmerk van gesproken jonge‘majah’ intoetst in plaats van ‘maar ja’ hanrentaal dat ook in de geschreven versie teert alleen een van de norm afwijkende voorkomt, namelijk het extra gebruik van spelling. Het lijkt er dus niet op dat ‘het de soms lang aangehouden z. ‘Laterz’ (tot Nederlands’ door de digi taal zou verandeziens) is een bekende afscheidsgroet, maar ren. op de computer kom je bijvoorbeeld ook vaak tegen: ‘kuzzzz’. Die herhaling van een Maar gaan misschien jongeren die eraan bepaald teken is natuurlijk heerlijk simpel gewend zijn geraakt om zo te ‘praatschrijals je gewoon de toets maar hoeft te blijven ven’, die gewoontes ook overnemen in andere vormen van schriftelijk taalgeindrukken. Het is ook te zien bij uitroepbruik. Weten ze op een gegeven moment tekens, puntjes, maar ook in woorden als nog wel dat het zo’n is en niet ‘zoon’? Of jaaaah, veel plezieeeer, jij oooook!!!! wordt het steeds meer: het maakt allemaal Er wordt veel gelachen op MSN en in chatteksten, en regelmatig verschijnt dus haha niet uit hoe je het schrijft, als de boodschap maar overkomt? In de woorden van (of een verlengde variant: hahahahaha). De teksten op internetfora lijken vaak zo uit Rotterdamse rapper Xcellent: ,,Het gaat een gesprek te komen, bijvoorbeeld de vol- om de communicatie, en de spelling doet er niet toe.” gende, een reactie op de vraag over het uitVolgens Ron Tebbens, docent Nederlands schelden van leraren: ‘jah wel eens gedaan heel hard naar hem kk jood geschreeuwt hij op het Amsterdamse Berlage Lyceum hebdeed gwn dom en dat pik ik dan ni maar jah ben de leerlingen twee stijlen: ,,De één voor hy deed er nix aan heb hem al paar x uitges- schoolwerk en de andere daarbuiten, en dat mengt niet.” Zijn collega Jan Post ziet ook golden.’ nauwelijks effect: ,,Een enkele keer kom Jongeren schrijven eigenlijk ook niet naar elkaar door middel van de computer of hun je zoiets als ff tegen in een verslag, maar het lijkt erop dat taalgebruik op school gsm bij het sms’en, maar ze praten met en MSN-teksten echt twee verschillende elkaar, ze chatten, en dat gaat als het ware toevallig via een toetsenbord of de tiptoetsen van het mobieltje.

ffw88 Hoewel er geen harde onderzoeksgegevens zijn, lijken interpunctie en hoofdletters vaker te ontbreken dan voorheen. Leerlingen voegen af en toe ook op school de bekende emoticons toe aan hun schrijf-

producten en ze gebruiken soms afkortingen uit het MSN-jargon. Marike Kwakman komt ook een enkele keer zoiets tegen als ‘me werkstuk’. ,,En ik corrigeerde een keer een leerling die idd had geschreven in plaats van inderdaad, en ze zei: Mag dat dan niet?” Zo’n voorval laat zien dat er toch een neiging bestaat om de normen van de schrijftaal in te ruilen voor de nieuwe codes van digi taal, die mogelijk steeds meer terrein gaan winnen. Jongeren rapporteren zelf trouwens wel invloed van digi taal of problemen bij het schrijven op school. Zo liet ‘ggirl’ het volgende weten op het FunX-forum: ,,bv ff dan weet ik niet meer hoe je even moet sgreijven of w8t dan vergeet ik de nederlandse woorden maar meestal hou ik het wel afgesgeid hoor”. Simone Vreeke, leerling van het Sint Vitus College in Bussum (5-vwo) ‘zit veel op MSN’. Ze heeft het idee dat haar spelling de laatste tijd erg is achteruit gegaan. ,,Ik heb op school de neiging om punten en hoofdletters weg te laten. Maar ook de spelling van bepaalde woorden. Dan weet ik bijvoorbeeld niet meer of echt met een g is of met ch.” Hoe sterk digi taal uiteindelijk het schriftelijk taalgebruik zal beïnvloeden, is niet duidelijk. Om dat te weten te komen, moeten we zeker nog ffw88.

Het lijkt een onmogelijke opgave om op een klein schermpje een pil van 500 pagina’s door te ploegen, maar veel tieners zijn geheel vergroeid met hun mobieltje. Lang niet iedereen heeft ook een computer, het mobieltje is de norm. Het is niet zomaar een telefoon, maar een compleet communicatiestation, dat nu ook literatuur verzendt en ontvangt. De virtuele romans, die op dit moment populair zijn, zijn verhalen voor meiden, door meiden en gratis te downloaden. De jonge amateurs schrijven het bitterzoete leed van mislukte kalverliefdes van zich af in boeken met Bouquetreeks-achtige titels als Pure Liefde en Eeuwige Droom. Hun grote voorbeeld is Chaco, afkorting van ‘chat-meid’, die vorige maand de eerste literaire prijs voor mobiele telefoonromans in de wacht sleepte. Chaco eindigt alle romans met een boodschap die de lezer een hart onder de riem steekt. „Vlucht niet voor de werkelijkheid

en zie de fouten uit je verleden onder ogen”, is de boodschap in het eerste deel van haar succesreeks Het geschenk van de Engel. „Veel lezers kijken het meest uit naar mijn nawoord”, bekent Chaco. Zelf wordt zij gevoed door contact via email met haar publiek. „Ik krijg meteen reacties op elke nieuwe aflevering.” Chaco kan niet zonder haar virtuele vriendinnen en wil daarom alleen al trouw blijven aan het medium mobiele telefoonroman. De mobiele telefoonromans bestaan voornamelijk uit conversaties. Een paar personages zijn dwingend aanwezig, maar de rest van de wereld blijft onzichtbaar. ‘Het is geen literatuur’, luidt de kritiek. Uitgever Matsushima ziet het anders: „Virtuele romans zijn onleesbaar voor de generaties die niet constant naar hun telefoonscherm staren. Maar literaire bestsellers zijn ook meer en meer gefixeerd op liefde en vriendschap, dus dit is domweg de literatuur van nu.”

Ver volg van pagina 10

nrc handelsblad A4-krant


11

Nieuwe taal? Wat is nu de invloed van deze vorm van

wacht maar jij tot ik bij je ben, voor je sta, het

Jongeren in Japan zijn massaal in de ban van romans geschreven voor hun gsm. De mobiele telefoonroman is een geheel eigen genre dat al meer dan 700.000 titels telt.

je zeg. we zullen dan

Door Dick Stegewerns

eens zien wie het laatst

In de trein, de favoriete leesplek van de Japanner, heeft de mobiele telefoon het boek onder veel jongeren verdrongen. Zij zitten niet meer te sms’en, maar lezen of schrijven zelf op hun gsm een roman. Met hun geavanceerde apparaatjes leggen zij contact met ‘het magische i-Land’, de grootste webgemeenschap voor mobiele telefoongebruikers waar je niet alleen gratis je eigen homepage of netstore kunt beginnen maar ook een virtuele roman.

met de ogen knippert, Digi taal Roman op mobiel

Roman op je mobieltje

wie het laatst een wenkbrauw fronst. David Troch

was ik maar een grote hond eentje van zo'n zestig pond hoefde ik nooit iets te leren kon ik op instincten teren likte ik mijn eigen kont o was ik een grote hond Hans van den Houten

werelden zijn.” Marike Kwakman van de RSG Enkhuizen is daar minder zeker van. Zij en haar collega’s vinden wel (een lichte) invloed van digi taal en dan met name in schrijfwerk van leerlingen uit de onderbouw.

Even uit de krant geplukt Pluk is een nieuwe methode om via een sms’je informatie op internet te ontvangen. Gaan Nederlannrc handelsblad ders binnenkort massaal aan het ‘plukken’? A4-krant

Door David Haakman


12

Pluk. Met Annie M.G. Smidts boek Pluk van de Petteflet heeft de term niks te maken. Het is een nieuwe manier om met een sms’je informatie op te vragen en die later op internet te bekijken. Het bedrijf Pluk Company, een samenwerking tussen KPN en Bar-track, wil informatie van offline media, zoals kranten, radio en tijdschriften, via sms koppelen aan het internet (zie kader). „Dagelijks kom je in kranten en tijdschriften tientallen verwijzingen naar interessante websites tegen. Uit onderzoek blijkt dat veel mensen die webadressen weer vergeten”, vertelt Bart Grol, directeur van Pluk. „Dan is het handig om met een sms die websites op een eigen plukpagina te verzamelen.” Als het aan Pluk-directeur Bart Grol ligt verschijnen plukcodes niet alleen in kranten, maar ook op televisie, radio en billboards langs de snelweg. „De komende maanden zullen wij heel Nederland leren ‘plukken’”, zegt Grol. Pluk is niet het enige bedrijf dat via sms een link probeert te slaan tussen de offlineHoe werkt Pluk?

Pluk Wachtwoord

Pluk is een methode om internetverwijzingen bij advertenties, artikelen en producten te vervangen of aan te vullen met een unieke plukcode. Wie meer informatie wil, stuurt deze code per sms (standaard tarief ) naar het nummer 7585 (pluk). De verstuurder van de plukcode ontvangt een sms terug met een wachtwoord. In combinatie met het mobiele telefoonnummer valt er in te loggen op de website van Pluk, www.pluk.nl. Het wachtwoord is te veranderen en en kan bij een volgende keer weer gebruikt worden.

Foto Roger Cremers en de onlinewereld. Het Belgische bedrijf Allisblue exploiteert de zogenaamde sms2mail-techniek. Met deze technologie is het mogelijk om met één sms’je informatie in je eigen mailbox te ontvangen. Het afgelopen jaar werd de sms2mail-methode volgens directeur Eric Delfosse al gebruikt bij 125 verschillende campagnes in België, waaronder voor Unilever, Ford en Fortis. Het bedrijf is eerder dit jaar een samenwerking aangegaan met Endemol Nederland. Liefhebbers van het Talpa-programma Big Brother konden al een digitaal magazine in hun mailbox ontvangen door een sms te sturen. In totaal maakten bijna 50.000 mensen hier gebruik van. Niek van Veen, bij onderzoeksbureau Forrester Research gespecialiseerd op het gebied van mobiele telecommarkt en multimediadiensten, noemt de methode van Pluk „ingewikkelder” dan die van

Allisblue. „Terwijl mensen sowieso hun mailbox checken, kun je bij Pluk alweer een paar sms’jes verder zijn voordat je er aan denkt om naar je plukpagina te gaan. Het is nóg een website waar mensen moeten inloggen. Het is een extra stap en het kan een stap te veel zijn.” Maar de technieken van beide bedrijven zijn „slim”, zegt Van Veen. „Het gebruik van mobiele telefoons en sms heeft voor veel mensen een lage barrière. Daarnaast maakt bijna 70 procent van de Nederlanders boven de zestien jaar gebruik van internet”, aldus Van Veen. Jongeren tussen de 12 en 24 jaar die al met hun mobieltje ringtones en wallpapers downloaden, zijn volgens Van Veen ook bereid om met bedrijven via sms te corresponderen. „Zolang bedrijven maar iets van waarde aanbieden, zoals gratis ringtones of prijsvragen.”

Campagne voor veilig wachtwoord Digibewust is in januari dit jaar begonnen met een landelijke campagne om jongeren ervan bewust te maken dat zij veilig moeten omgaan met wachtwoorden die zij voor e-mail en internet gebruiken. In de praktijk blijkt dat jongeren onzorgvuldig omgaan met geheimhouding van hun wachtwoord en lang niet altijd een veilig wachtwoord kiezen. Met commercials op televisie en internet en een kaartenactie via Boomerang op middelbare scholen krijgen jongeren tips voor het verzinnen van een goed en veilig wachtwoord. Digibewust maakt de campagne samen met met MTV Networks, stichting Mijn Kind Online, MSN, Ilse Media, Habbohotel en Kennisnet.

De digitale spoorzoeker worden ze een jaar lang bijgeschoold door mensen uit de praktijk. Bijzonder is dat met deze nieuwe opleiding een volledig nieuwe discussie zijn intrede doet op de roc’s. Want behalve de jongens en meiden die écht speurwerk willen gaan doen, kunnen zich ook jongeren aanmelden die hopen hier wat trucs te leren die ze in hun (semi-)criminele praktijk kunnen gebruiken. Voor het Albeda en het ID College in Gouda is dit aanleiding geweest om de intake strenger te maken. Leerlingen moeten een document ondertekenen. Daarin verklaren ze bijvoorbeeld dat het hun verantwoordelijkheid is als ze verzwijgen dat ze een strafdossier hebben. Ze moeten beseffen dat ze dan nooit de opleiding zullen afmaken of een baan zullen vinden. Henk Schippers vindt dat nog lang niet ver genoeg gaan. Hij pleit voor een betere screening van de leerlingen. Opleiders van de ROC’s vinden nog vaak dat een keer ‘hacken’ een jeugdzonde kan zijn, maar Schippers denkt dat iemand die eens over de schreef is gegaan dit altijd weer kan doen. ,,Er zijn ook andere wegen om een bedrijf duidelijk te maken dat zijn beveiliging niet goed is.” Kevin ziet het anders. ,,Zo iemand is heel slim, die kan toch van groot nut zijn voor je bedrijf? Daar kun je wat van leren!”

Twaalf mbo’s bieden een nieuwe opleiding: digitaal rechercheur. Op zoek naar hackers, pornosurnrc handelsblad fers en bombrieven. A4-krant

Door Jacqueline Kuijpers


13

Digitale recherche Digitaal papier

Hackers die weten in te breken op internetsites met gevoelige informatie, werknemers die onder werktijd surfen op pornosites, malversaties met de boekhouding. In het digitale tijdperk komt het allemaal steeds meer voor. En steeds vaker is bewijslast voor criminele activiteiten te vinden in de diepten van de computer. Om daarin je weg te vinden is een vak apart. Modern spoorzoeken, dus. Dat is wat jongeren leren op de nieuwe mbo-opleiding Particulier digitaal rechercheur. Particulier, omdat het een opleiding is voor burgers, niet voor de politie. Kevin Strooy (20) volgt de opleiding op het Albeda College in Rotterdam. Vanochtend buigt hij zich over de opdracht ‘bombrief’. Hij moet de identiteit achterhalen van de schrijver van de bombrief die op 11 september 2005 op Den Haag Centraal gevonden werd in een zwarte canvastas. Een échte zaak, die ook bij het televisieprogramma ‘Opsporing Verzocht’ is geweest. De politie was er twee weken vruchteloos mee bezig, maar via het internet bleek hij binnen een paar minuten op te lossen. ,,Als je maar weet waar je op moet zoeken”, zegt Boris Sondagh, docent aan de opleiding. ,,In de brief staan opvallende zinsnedes waarop je kunt googelen, bijvoorbeeld. Dat soort mogelijke aanwijzingen leren wij onze leerlingen.” Nickname Kevin kon de puzzel vrij snel oplossen en kwam via de nickname van de brievenschrijver heel gemakkelijk achter zijn ware identiteit. Inmiddels is hij bezig met een verslag. Dat is de vaste routine bij elke opdracht: de leerlingen sluiten voor de klus een overeenkomst met de docent (in de rol van opdrachtgever). Onderdeel van de opdracht is het presenteren van de onderzoeksresultaten in een verslag dat wordt beoordeeld door en besproken met de docent.

Digitale rechercheurs onderzoeken soms ook letterlijk 'de diepten' van de computer. (Foto Walter Herfst) Wat jongeren trekt is het actuele karakter van de opleiding en de wetenschap dat er volop werk is bij bijvoorbeeld bureau’s voor bedrijfsrecherche, de FIOD en Mededingingsautoriteit NMa. Kevin: ,,De opleiding is heel afwisselend. We hebben bijvoorbeeld een digitale usb-stick onderzocht om een schaduwboekhouding te vinden. En we moesten een keer inbreken op het draadloze netwerk van school, bij wijze van test natuurlijk. Maar we zijn ook een keer ’s nachts met onze laptops door de wijk gaan lopen om te zien waar er draadloze netwerken waren en of ze goed beveiligd waren.” Die afwisseling hoopt Kevin ook in zijn latere beroep terug te vinden. Daarom heeft hij voor de civiele tak gekozen, en niet voor de politie. ,,Ik denk dat je als agent minder vrijheden hebt. Je hebt minder te

zeggen over de zaken die je krijgt toegewezen. En het salaris is beter bij een particulier bureau of een bedrijf.”

School test digitaal papier

Scholieren van het Bonnefantencollege in Limburg doen tests met ‘digitaal papier’. Ze krijgen een apparaat waarop zij huiswerk kunnen maken en waarop al hun Strafzaak schoolboeken worden opgeslagen. De De opleiding is opgezet door het ECABO – apparaten worden op de markt gebracht kenniscentrum voor de economisch-admi- door het bedrijf Edupaper. nistratieve, ICT en veiligheidsberoepen Volgens een woordvoerder van Edupaper – in samenwerking met partners uit het leest het scherm, zo groot als een halve A4, bedrijfsleven en de politieacademie. Want als echt papier en schrijft het ook prettig. mocht een onderzoek tot een strafzaak Andere voordelen zijn dat het apparaat leiden, dan is het essentieel dat de recheralle zware boeken vervangt en dat huischeur de juiste procedures heeft gevolgd en werk via internet wordt ingeleverd bij de zelf niet zijn boekje te buiten is gegaan. Er docent. Volgens Edupaper kunnen ouders wordt daarom veel aandacht besteed aan er veel geld mee besparen, omdat echte ethiek en recht en aan correcte verslaglegschoolboeken overbodig worden. Het ging. Dat zijn zaken waar ook de docenten bedrijf heeft de onderhandelingen over de op de verschillende ICT-afdelingen van de auteursrechten inmiddels achter de rug. roc’s waar deze opleiding is ondergebracht „Dat was de grootste hobbel”, aldus de geen kaas van hebben gegeten. Daarom zegsman.

Digitale communicatie

Recommend Documents