Deze uitgave werd mogelijk gemaakt met subsidie uit het Monumentenfonds van de gemeente Veghel

Deze uitgave werd mogelijk gemaakt met subsidie uit het Monumentenfonds van de gemeente Veghel. Dit werkboek hoort bij de webkwestie “Sporen van het verleden in Erp” op www.erthepe.nl/onderwijs . Het gebruik van deze site is noodzakelijk om de opdrachten in het werkboek te kunnen maken.

Afbeelding voorkaft: Straatbeeld in de Meierij (Katholieke Illustratie, 7-11-1929). Een jong meisje trekt twee koeien met zich mee over modderige wegen. Zo zagen ook de Erpse wegen er na regenachtig weer uit!

Beste leerling, Elk jaar in het tweede weekend van september worden de Open Monumenten Dagen gehouden. De heemkundekring van Erp, Erthepe geheten, werkt daar elk jaar aan mee. Dit jaar doet de heemkundekring dat onder andere in de vorm van een webkwestie. Een webkwestie is een opdracht die je met behulp van het Internet kunt maken. De heemkundekring van Erp verzamelt gegevens over en doet onderzoek naar de geschiedenis van de kerkdorpen van de voormalige gemeente Erp: Boerdonk, Erp en Keldonk. In 1994 werd de gemeente Erp samengevoegd met Veghel. Deze webkwestie gaat vooral over het verleden van het kerkdorp Erp, de grootste kern van de vroegere gemeente Erp. Door de webkwestie te maken krijg je een beeld van de veranderingen in Erp in de afgelopen tweehonderd jaar. De eerste les, “Vreemd volk” geheten, gaat over de Franse tijd en het ontstaan van het Kadaster. De Fransen namen het initiatief om nauwkeurig vast te leggen van wie de huizen en akkers in het dorp waren. Daardoor weten we vrij nauwkeurig, hoe het dorp Erp er omstreeks 1830 uit zag. “Meten” is een belangrijk onderwerp in de eerste les. De tweede les gaat over veranderingen die sinds het begin van de 19e eeuw plaatsvonden. Je leest in het inleidende verhaal welke veranderingen Adriaan Tielemans tijdens zijn leven meemaakte in Erp. Met hem maakte je al kennis in les 1. We hebben zijn naam niet verzonnen. Adriaan leefde echt in Erp en overleed er in 1841. De plek waar je zelf nu in Erp woont, zag er in het begin van de 19e eeuw anders uit dan tegenwoordig. Ook dat onderzoek je in deze les! De derde les laat zien, dat er in Erp stenen getuigen bewaard zijn uit de 19e eeuw. Er staan nog steeds gebouwen in Erp uit de tijd van Adriaan Tielemans! Drie van die gebouwen komen aan de orde: het Raadhuis uit 1791, de boerderij van de vader van Adriaan, het tegenwoordige Voorbolst 5, en de St. Servatiuskerk uit 1843. Al voor de dood van Adriaan werden plannen gemaakt voor de bouw van die kerk. Die gebouwen zijn zo bijzonder, dat ze door de Nederlandse regering tot rijksmonument zijn verklaard. Ze moeten bewaard blijven om toekomstige bewoners te laten zien, hoe er in de 19e eeuw gebouwd en geleefd werd. In de drie lessen staan veel verschillende opdrachten. Het is niet noodzakelijk, dat je ze allemaal maakt. Je leraar of lerares zal je vertellen welke opdrachten je moet of mag maken. We hopen, dat je door het maken van de opdrachten op een andere manier naar je dorp gaat kijken. Dat je je er bewust van wordt, dat het verleden in Erp nog steeds zichtbaar is. Erp heeft een aantal bijzondere gebouwen. Je herkent daaraan het dorp. Ze maken Erp mede tot wat het is. Een dorp om trots op te zijn. Heemkundekring Erthepe, Erp, augustus 2007 1e druk

LES 1 VREEMD VOLK INSTAP Lees het inleidende verhaal “Vreemd volk in Erp in 1811”.

OPDRACHTEN 1. Waarom waren veel Nederlanders in 1794/1795 blij met de komst van de Fransen? ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… 2. Waarom begonnen de Fransen met het invoeren van een kadaster? ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… 3. a

Welke (klokke)torens werden bij het meten gebruikt? ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………

b

Waarom waren die torens in 1811 vanuit Erp veel beter te zien dan tegenwoordig? ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………

4. Gebruik de kaart Sectie M 1832, centrum Erp. Zie de bijlage op pagina 4. Maak de vraag op de kaart. Vergeet niet de legenda in te vullen! 5. a

Vergelijk het plein voor het Raadhuis in 1832 met het Hertog Janplein tegenwoordig. Wat valt je op? ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………

b

Welke 4 gebouwen die tegenwoordig nog aan het Hertog Janplein staan, herken je op de afbeeldingen uit het begin van de 20e eeuw? ………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………

Werkboek Les 1 Vreemd volk

1

………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………. Welk plein vind je het mooist: het Harmonieplein uit het begin van de twintigste eeuw of het Hertog Janplein, zoals dat in 2005 werd vernieuwd? Waarom? ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 6. Landmeter Elemans zette een juffer op de Caelberge ( de “colline appelée chauve” of in het Nederlands “de kale berg”). Hij gaf dat signaal nummer S. Op welke plaats in het tegenwoordige Erp heeft dat signaal gestaan? ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Hoe zag die plek er toen waarschijnlijk uit? ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Geef die plaats ook aan op de topografische kaart uit 2000 in de bijlage op pagina 5.

TIJDBALK Zet op de juiste plaats in de tijdbalk de jaren en kort daarachter de dikgedrukte gebeurtenissen. Werk netjes! Je hebt de tijdbalk ook nodig bij les 2 en 3! Zie bijlage op pag. 6. Als je leraar of lerares kiest voor doeopdracht 2, hoef je deze opdracht niet te maken. Voor doeopdracht 2 kun je de bijlagen op pagina 7 en 8 gebruiken.

DOEN! Doeopdracht 1 Met behulp van de hoogtemeter óf de boommeter kun je de volgende vragen beantwoorden. Zie ook de bijlage bij doeopdracht 1 op pag. 9. a De lindeboom aan het Schansoord is zeer oud en heel hoog. Meet de hoogte van de lindeboom bij Schansoord 21-23 met behulp van de hoogtemeter. ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… b

Ga daarna naar de St. Servatiuskerk op het Hertog Janplein. Meet de hoogte van de toren met behulp van de hoogtemeter. Let op: Houd rekening met het hoogteverschil tussen het Hertog Janplein en de kerk! Probeer dit probleem zelf op te lossen. Schrijf op hoe je dat hebt gedaan! ………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………


2

………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………

Doeopdracht 2 Groepsopdracht maken van een tijdbalk Wanneer je leraar of lerares voor deze opdracht kiest, vul je hieronder de vragen in. 1.

2. 3.

4.

Mijn gebeurtenis is: ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… Het jaar waarin de gebeurtenis plaatsvindt, is: ……………………………………………………………………………………… De volgende dingen moeten in de tekening aan de orde komen: ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………. Vraag nu een vel A4 (of A3) aan je leraar of lerares en maak een mooie tekening over de aan jou toegewezen gebeurtenis. Op pagina 7 en 8 vind je een model op A4 (voorbeeld en blanco).

Harmonieplein Erp 1905


3

Bijlage les 1 opdr. 4 Legenda

□= □= □= □= □= □= □=

4 Werkboek Les 1 Vreemd volk

Bijlage les 1, opdr. 6


5

Tijdbalk 1750-2000

1760

1800


1850

1900

1950

1990

6

Eventueel printen op A3.

_____________________________

aanpassen met WordArt Werkboek les 1 Vreemd volk

7

_______________________________


8

BOOMMETER (OF HOOGTEMETER)


9

Bijlage bij doeopdracht 1

Lindeboom Schansoord 21-23 a = b = c =

…….. meter …….. meter …….. meter

Toren St. Servatiuskerk a = b = c =

…….. meter …….. meter …….. meter


10


11

LES 2 ERP VERANDERT INSTAP Lees het inleidende verhaal “Adriaan ziet Erp veranderen”.

OPDRACHTEN 1. a

b

2. a

b

Adriaan Tielemans heeft tijdens zijn leven in Erp veel zien veranderen. • Noem drie veranderingen die hij meemaakte. ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… ……………………………............................................................. • Waren die veranderingen voor de Erpenaren toentertijd een verbetering? Leg je antwoord uit! ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… Veranderingen zijn van alle tijden. • Heb je zelf de laatste jaren ook veranderingen in Erp gezien? Zo ja, noem er twee. ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… • Vind je die veranderingen een verbetering voor de Erpenaren? Leg je antwoord uit! ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… Kleur M 24 (huis), M 29 (schuurtje), M 30 (huis) en M 31 (huis) rood op het fragment van de kadastrale kaart van Erp1832, sectie M. Zie de bijlage op pagina 17. Gerardus Schippers was vroedmeester en chirurgijn. • Zoek op de site Verre Verwanten waarvoor de Erpenaren hem nodig hadden. ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… • Wat voor werkzaamheden Gerardus bij de uitoefening van zijn beroep allemaal deed.

Werkboek Les 2 Erp verandert

12

c d e

………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… Kleur op pagina 17 het kerkhof rondom de oude kerk blauw. Kleur op pagina 17 het kerkhof aan de Rooijakker uit 1828 blauw. Leg met behulp van de tekst op de site “20 eeuwennederland.nl” uit, waarom ook in Erp geen mensen meer in en rondom de kerk begraven mochten of konden worden vanaf 1829. ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………

3. De tabel laat zien, dat het aantal inwoners in (de gemeente) Erp tijdens Adriaans leven toenam. a Reken uit, met hoeveel % het aantal inwoners steeg tussen 1801 en 1840. ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… b Reken uit, hoeveel mensen er gemiddeld in een huis woonden in 1806. ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… c Was het gezin waarin Adriaan na het tweede huwelijk van zijn moeder woonde, groter of kleiner dan het gemiddelde gezin in Erp in 1806?Leg je antwoord uit. ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………….... d Hoeveel inwoners hebben de dorpen Boerdonk, Erp en Keldonk (de voormalige gemeente Erp) tegenwoordig samen? ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 4. Tijdens Adriaans leven werden er in Erp een aantal kortgevelboerderijen gebouwd. Ze leken erg op de boerderij in de Voorbolst (Kadaster 1832, sectie B 225) die hij in eigendom had. Deze boerderij staat er nog steeds (Voorbolst 5). Wel iets gewijzigd omstreeks 1865. Toen is de boerderij vergroot. a Bekijk de foto van de korte voorgevel van de boerderij Voorbolst 5. Waaraan kun je zien dat de boerderij vergroot is? ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………....... b Bekijk de plattegrond van een kortgevelboerderij (zie pagina 18). Welk vertrek wordt gebruikt om te koken, de vaat te spoelen, te wonen en te slapen?


13

c

d

e

• Om te koken …………………………………………………………... • Om de vaat te spoelen ……………………………………………… • Om te wonen ………………………………………………………….. • Om te slapen ………………………………………………………….. Vergelijk eerst de tekening van M v.d. Heijden van de kortgevelboerderij Oudestraat 9 (Keldonk) op pagina 19 met de plattegrond van dezelfde boerderij op pagina 18. Vul daarna de legenda (nummers 1-13) in op de bijlage op pagina 19. Kleur vervolgens de tekening van de boerderij Oudestraat 9 op pagina 20. Waarom plantten boeren vroeger lindebomen langs de voorgevel van de boerderij? ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… Toen Adriaan leefde was de kortgevelboerderij het meest voorkomende type boerderij in Erp. Tegenwoordig staan er meer langgevelboerderijen. Maar de oudste boerderijen in Erp hebben een korte voorgevel. Waar staan nog meer oude kortgevelboerderijen in Erp? Noem een paar voorbeelden. Je mag ze ook fotograferen en de pagina 15 inplakken. Of voorbeelden halen van de site van de BHIC. ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………

5. Vergelijk de Kaart van Erp omstreeks 1830 van Ad Willems met de Topografische kaart van Erp tegenwoordig. Zoek drie belangrijke veranderingen. ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

TIJDBALK Zet op de juiste plaats in de tijdbalk (van les 1) de jaren en kort daarachter de dikgedrukte gebeurtenissen. Werk netjes! Je hebt de tijdbalk ook nodig bij les 2 en 3! Zie bijlage op pag. 6. Als je leraar of lerares gekozen heeft voor doeopdracht 2 van les 1, hoef je deze opdracht niet te maken. Voor doeopdracht 2 van les 1 kun je de bijlagen op pagina 7 en 8 gebruiken.


14

Foto’s van andere kortgevelboerderijen in Erp


15

DOEN! Ook de omgeving waar jij nu woont, is sinds het begin van de 19e eeuw erg veranderd. a Waar woon je (straat en huisnummer)? ………………………………………………………………………………………… Wanneer is het huis of de boerderij waar je nu woont, gebouwd? ………………………………………………………………………………………… b Maak een plattegrond op schaal (op het ruitjespapier; zie de bijlage op pagina 21) van je woonomgeving (afhankelijk van waar je woont: huis, schuur, garage, tuin, landerijen, deel van de straat). Het is handig daarbij gebruik te maken van de topografische kaart van Erp. Je ouders hebben misschien ook nog een plattegrond bij de bouwtekening van hun woning, garage of stal. Die kun je ook gebruiken. c Ga naar www.dewoonomgeving.nl en zoek uit, hoe de plek waar je nu woont, er in 1832 uitzag. Lees eerst de handleiding voor het gebruik van www.dewoonomgeving.nl. • Wat is in 1832 het kadastrale nummer van je woonplek? ………………………………………………………………………………… • Stond er als een huis of ander gebouw op de plaats waar je nu woont?Wat voor een gebouw? …………………………………………………………………………………. • Wie was de eigenaar van de grond of het huis (boerderij) met erf? ………………………………………………………………………………… • Als er geen huis of gebouw stond: waarvoor werd de grond dan in 1832 gebruikt? ………………………………………………………………………………...... d Ga vervolgens naar de site www.kich.nl en zoek de kaart van 1900. Lees eerst de handleiding voor het gebruik van www.kich.nl. • Stond er omstreeks 1900 al (nog) een huis op de plaats waar je nu woont? Zo niet, waarvoor werd de grond toen gebruikt? ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… • Wat is er in de omgeving van je woonplek veranderd sinds 1832? ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… e Pak tot slot de Topografische kaart van Erp van omstreeks 2000. • Wat is er in de omgeving waar je nu woont, veranderd sinds 1900? ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… • Kun je op de kaart iets in je woonomgeving vinden dat hetzelfde is gebleven sinds 1900? ………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………


16

Fragment kadastrale kaart ERP 1832, sectie M


17

Plattegrond van de kortgevelboerderij Oudestraat 9 in Keldonk die dertig jaar geleden gesloopt werd. De indeling is vrijwel hetzelfde als die van Voorbolst 5.


18

Legenda 1 = ………………………… 2 = ………………………… 3 = ………………………… 4 = ………………………… 5 = ………………………… 6 = ………………………… 7 = ………………………… 8 = ………………………… 9 = ………………………… 10= ………………………... 11 = ……………………….. 12 = ……………………….. 13 = ………………………..

M. v. d. Heijden, Oudestraat 9 Keldonk (tekening)


19


20

50 meter 1 hokje = 5 m ↓


21

LES 3 STENEN GETUIGEN INSTAP Lees het inleidende verhaal “Stenen getuigen van het verleden in Erp”

OPDRACHTEN Serie A Het Boterhuis 1. Een van de oudste monumenten in Erp is het Raadhuis. a In welk jaar werd het gebouwd? ………………………………………………………………………………… b Kijk op de plattegrond van het Raadhuis. Voor welke drie activiteiten werd het Raadhuis gebouwd? ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… c Adriaan en zijn moeder hadden het evenals andere Erpenaren in de 19e eeuw niet over het Raadhuis, maar over het Boterhuis. Hoe zou dat komen? ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 2. Adriaan vond het nieuwe Boterhuis een statig gebouw. a Architect Verhees heeft geprobeerd een statig gebouw te maken. Hoe heeft hij dat voor elkaar gekregen? ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… b Het Raadhuis is gebouwd in een stijl die we “classicisme” noemen. Aan welke vijf uiterlijke kenmerken van het Raadhuis kun je zien, dat het een classicistisch gebouw is? Gebruik het antwoordblad op pagina 28 (Kenmerken classicisme Raadhuis). Vul op dat blad de legenda in. c

Vind je classicisme een mooie bouwstijl? Leg je antwoord kort uit. ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………

3. De ambtenaren die de regenten (bestuurders) van Erp in de boterwaag aanstelden, moesten een eed afleggen, voordat ze werden aangenomen. a Wat moeten de ambtenaren die in de boterwaag gaan werken, aan het bestuur van Erp beloven? Werkboek Les 3 Stenen getuigen

22

b

………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………. De bestuurders van Erp vonden het belangrijk, dat die belofte werd gedaan. Waarom? ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………..

4. Boter maken gebeurde in een aantal stappen. De goede volgorde van de plaatjes is: 1 2 3 4 5 6 7

………………………………………… ………………………………………… ………………………………………… ………………………………………… ………………………………………… ………………………………………… …………………………………………

5. Reken uit, hoeveel liter melk de weduwe Hendrik Tielemans nodig had om 131½ pond boter te kunnen maken! ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

Serie B De St. Servatiuskerk Het hoogste en meest bekende gebouw in Erp is de St. Servatiuskerk. 1. In de tweede helft van de 19e eeuw was de kerk van Erp vanuit de verte nog veel beter te zien dan tegenwoordig. Waarom? ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… 2. a

b

Erpenaren hebben in het verleden veel voor hun kerk over gehad. In het inleidende verhaal bij deze les staat daarvan een voorbeeld. Welk voorbeeld? ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… Hoe komt het, dat Erpenaren vroeger bereid waren zoveel geld in de bouw en het onderhoud van hun kerk te steken?

Werkboek Les 3 Stenen getuigen

23

………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………. 3. De stijl die Van Veggel bij de kerk van Erp toepaste, noemen we neoclassicisme (nieuw classicisme). Aan welke twee onderdelen van de kerk (op de foto van 1895) kun je zien, dat het een classicistisch gebouw is? ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… 4. Welke torenspits vind jij het mooist: die van 1843 of van 1897? Waarom? ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… 5. Ook het interieur van de kerk heeft duidelijke kenmerken van het classicisme. a Welk kenmerk van het classicisme zie je in het interieur? ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… b Welk type zuil uit de tijd van de oude Grieken komt in het interieur voor? ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 6. De pastoors van Erp hebben na 1843 veel moeite gedaan hun kerk zo mooi mogelijk in te richten. a Een van de pronkstukken in de kerk is het hoofdaltaar uit 1896. Het is ontworpen door Pierre Cuypers en in zijn atelier in Roermond gemaakt. Wat stelt het fragment (deel) van het altaar voor? ………………………………………………………………………………..... ………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………….............. ..................................................................................................................

b

In de St. Servatiuskerk ligt een mozaïekvloer van tientallen vierkante meters. • Waarvan is de mozaïekvloer gemaakt?


24

c

………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………. • In het midden op het priesterkoor is een kerk op een boot afgebeeld. Door welke dieren wordt het schip van de kerk omgeven? ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… Achter in de kerk boven de ingangen staan de beelden van de Heilige Quirinus en Cornelius. Zoek van beide heiligen uit: • Wanneer ze leefden. Quirinus: ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… Cornelius: ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… • Waarom ze vereerd werden (worden) door de katholieke Erpenaren. Quirinus: ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… Cornelius: ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………

Serie C Kortgevelboerderij Voorbolst 5 De familie Tielemans was in de 18e en 19e eeuw lange tijd eigenaar van een van de mooiste boerderijen van Erp, de kortgevelboerderij Voorbolst 5. 1. Boerderijen werden vroeger anders gebouwd dan tegenwoordig. Zet de afbeeldingen die te maken hebben met de bouw van een boerderij in de goede volgorde. Gebruik het antwoordblad op pagina 29. 2. De voorgevel van Voorbolst 5 bestaat voor het grootste deel uit ijsselsteentjes. a Uit welke provincie zijn de ijsselstenen afkomstig? ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… b Dat een Erpse boer in de 18e eeuw bij de bouw van zijn boerderij ijsselstenen gebruikte, laat zien, dat hij rijk was. Waarom? ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… Werkboek Les 3 Stenen getuigen

25

3. Waarvoor werden de vertrekken in de kortgevelboerderij gebruikt? a de herd voor ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… b de bedstee voor ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… c de geut voor ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… d de goeikamer voor ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… e de kelder voor ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… f de opkamer voor ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… g de voorstal voor ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… h de potstal voor ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… i de deel voor ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… j de tasruimte voor ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 4. Bekijk de foto van de voorgevel van Voorbolst 5. a In het bovenlicht van de voordeur zit een mooie gietijzeren levensboom. Waarom plaatste de boer een levensboom in het bovenlicht? ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………. b Wat betekent de uitdrukking “Met de deur in huis vallen”? ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… c

De boerderij heeft links en rechts van de voordeur mooie oude ramen. • Hoe noemen we die ramen? ………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………


26

•

Uit welke tijd dateren ze? ………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………

5. In de Oudestraat 9 in Keldonk stond tot 1989 de boerderij van Janus van den Acker. In welke ruimte of vertrek van de boerderij zijn de foto’s gemaakt? Gebruik het antwoordblad op pagina 30.

TIJDBALK Zet op de juiste plaats in de tijdbalk (van les 1) de jaren en kort daarachter de dikgedrukte gebeurtenissen. Werk netjes! Zie bijlage op pag. 6. Als je leraar of lerares gekozen heeft voor doeopdracht 2 van les 1, hoef je deze opdracht niet te maken. Voor doeopdracht 2 van les 1 kun je de bijlagen op pagina 7 en 8 gebruiken.

DOEN! Maak in overleg met je leraar of lerares een of meer van de volgende Doeopdrachten. Bij de eerste opdracht kun je een mozaïek maken (van papier of online). De tweede opdracht is het maken van een kijkdoos van de herd in een kortgevelboerderij. Deze is het moeilijkst en het meest uitgebreid. Bij de derde opdracht ontwerp je zelf een eigentijds bovenlicht. De heemkundekring is benieuwd wat jij maakt en wil je mozaïek, kijkdoos of bovenlicht graag in het oude Raadhuis tentoonstellen!

Bron: B. van Dam, Oud-Brabants dorpsleven, Eindhoven 1972, pag.27


27

Kenmerken van het classicisme in het Raadhuis Legenda 1= 2= 3= Overige twee kenmerken van classicisme: 4:

5: De voorgevel van het Raadhuis omstreeks 1905. De versiering met houtsnijwerk op de driehoek (timpaan) boven de hoofdingang is er niet meer, evenals de versierde noklijst. Werkboek Les 3 Stenen getuigen

28

Les 3 Serie C, antwoordblad opdracht 1

( Bekijk eerst de digitale afbeeldingen!) De goede volgorde is: 1= 2= 3= 4= 5=

Afb. A

Afb. B

Afb. C

Afb. D

Afb. E

Afb. F


6=

29

Les 3 Serie C, antwoordblad opdracht 5

(Bekijk eerst de digitale afbeeldingen!) Legenda A=

B=

C=

Afb. A

Afb. B

Afb. C

D=

E=

Afb. D Afb. E


30

Tot slot We hopen dat je met plezier enkele opdrachten over de geschiedenis van Erp hebt gemaakt. Misschien ga je vanaf nu wat bewuster naar je woonomgeving kijken. Je hebt gemerkt, dat er in Erp nog veel sporen van het verleden zichtbaar zijn. Wanneer je meer over de geschiedenis van Erp te weten wilt komen, kun je contact opnemen met heemkundekring Erthepe. Leden daarvan onderzoeken en verzamelen gegevens over de geschiedenis van Erp. Heemkundekring Erthepe is gehuisvest in het voormalige gemeentelijke servicecentrum achter het oude Raadhuis van Erp. Elke maandag of donderdagavond van 20.00 tot 22.00 uur is de heemkamer geopend . Maar je kunt ook op een ander tijdstip met je vragen over de geschiedenis van Erp in de heemkamer terecht. Neem daarvoor contact op met de secretaris van de heemkundekring (Hans van Gemert, 0413- 212691) of de voorzitter (Marius Strijbosch, 0413-213530) en maak een afspraak. We helpen je graag! Wat bewaart de heemkundekring? Teveel om op te noemen! Genealogische gegevens over Erpenaren voor familieonderzoek. Meer dan 1500 foto’s over Erp vanaf 1900. Honderden bidprentjes die bij een begrafenis zijn uitgedeeld ter nagedachtenis van de overledene. De Erpse kranten van de afgelopen 50 jaar. Gegevens over monumentale gebouwen. Allerlei voorwerpen die mensen vroeger gebruikten. Enkele mooie archeologische vondsten. Heemkundekring Erthepe houdt regelmatig tentoonstellingen in de expositieruimte in het oude Raadhuis. Er zijn plannen in de maak om de archeologische vondsten in Erp permanent tentoon te stellen. Ook daar ben je welkom!

Het oude Raadhuis van Erp omstreeks 1900

Afbeelding achterkaft: De voorstal met pomp, spoelbak en sopketels voor het warme voer. Een schildering van Reinier Pijnenburg, omstreeks 1950

Deze uitgave werd mogelijk gemaakt met subsidie uit het Monumentenfonds van de gemeente Veghel

Recommend Documents