deSingel noAarchitecten Ontmoetingen
vr 26 sep 2014 zo 4 jan 2015
Expo Beel laag
openingsuren woensdag tot en met zondag 14 > 18 uur en bij voorstellingen gesloten ma, di en feestdagen toegang € 5 tentoonstellingsgids gratis coproductie deSingel internationale kunstcampus, Vlaams Architectuurinstituut en noAarchitecten
3
Tentoonstellingen zijn georchestreerde ontmoetingen Katrien Vandermarliere, curator tentoonstelling Het oeuvre van noAarchitecten omvat een reeks gebouwen met een brede culturele betekenis. De tentoonstelling ‘noAarchitecten Ontmoetingen’ biedt een uitgelezen kans om hun positie als ontwerper te duiden. Kunnen en willen zij hun schijnbaar intuïtieve ontwerphouding expliciteren? Kan een tentoonstelling een inhoudelijke kern detecteren en benoemen? Als dit kan, dan zal het ook helpen om keuzes te maken in het presenteren en communiceren over het werk. In die zin is een expositie maken een belangrijk moment in de praktijk die noopt tot nadenken en positioneren. Om het maken van een tentoonstelling hanteerbaar te houden, wordt ze tot een ‘te bouwen project’. De contouren - tijdslimiet, budget, vraag van de opdrachtgever … - bepalen het speelveld. De eerste denkoefeningen bestaan uit het zoeken naar een methodologie voor de nieuwe opdracht: met gesprekken over de kenmerken van het werk en manieren van ontwerpen. Over de context van bouwen in Vlaanderen hoeven we het hier niet te hebben. Relevanter is het ontdekken van de manier waarop noAarchitecten ontwerpbeslissingen neemt. Wat de stappen in het proces zijn en hoe telkens weer de cruciale knoop in het ontwerp wordt ontward en voor een omkering zorgt. Het collectief van drie ontwerpers heeft in de loop van hun samenwerking een ontwerpstrategie ontwikkeld. Dat was nodig om samen te kunnen werken, om tot resultaat te komen, om te communiceren met de bouwheer en de aannemer. De strategie houdt in dat de architecten verschillende ontwerphoudingen toelaten, afhankelijk van de vraag, de context en de doelstelling. Omdat ze ook relevant zijn om meer inzicht in de tentoonstelling te krijgen, geven we een aantal voorbeelden. noAarchitecten accepteert de bestaande werkcondities, wat betekent dat ze niet onmiddellijk in vooropgestelde kaders denken of een formele vormentaal op een ontwerp projecteren. In het bouwkundig onderzoek, het opnemen van de sfeer en het bevragen van de opdracht halen ze onbekende, verdwenen, latente kenmerken
4
naar boven. Meer nog: die soms onzichtbare kenmerken vormen vaak de ankerpunten van het ontwerp. De tweedelige expositieruimte van deSingel, de lage kleine kamer versus de ietwat theatraal aandoende grote zaal, worden ‘de studiekamer’ en ‘het evenementenplein’. De studiekamer biedt gelegenheid tot verdieping, indien de bezoeker dat wenst. Op het evenementenplein kan je je overleveren aan gewaarwordingen, indrukken, gedachten en connecteren met je eigen geschiedenis en kennis. De bezoeker regisseert zo zelf het ritme, de inspanning, de overdracht en de ontmoeting. Voorwaarden die noAarchitecten belangrijk vindt in kunsttentoonstellingen die hen bijblijven. Maar niet alleen de bezoeker regisseert, ook noAarchitecten. De tentoonstelling biedt looproutes met wisselend perspectief, doorzichten en repoussoirs in een opeenvolging van ruimtes en elementen in elkaars verlengde. Wie het werk van noAarchitecten leert kennen, bemerkt die uitgesproken aandacht voor de ruimtelijke wandeling, zowel op plan als in de structurele opbouw van hun gebouwen. noAarchitecten hanteert graag het beeld van een organisch gegroeide stad: het gebouw is als een kleine stad die je steeds op andere manieren kan doorkruisen. Het collectief prefereert de metafoor van het labyrint boven het raster. Omdat dit vrijheid aan de gebruiker geeft, complexiteit en gelaagdheid toelaat. De oude stad is trouwens niet het enige type uit de architectuurgeschiedenis dat noAa inspireert. Andere architectuurtypes met hun bouwkenmerken en symbolische, onderbewuste communicatie worden aan elk nieuw ontwerp getoetst. Wat belichaamt het ‘stadhuis’: de publieke hal, de raadzaal, de zone van de dienstverlening … Hoe geef je een basisvorm en welk decorum is gepast? Door situering in het plan, de constructieve opbouw en de materialisering wordt uit een arsenaal aan referenties geput die het ontwerp een diepte en rijkdom verlenen. Elk object in de tentoonstellingshal is een ‘fundamental’ in de taal van de architectuur. Het houten portiek van het stadhuis van Lo: de verbinding tussen het oude en het nieuwe gebouw. De toren van de te bouwen warmtecentrale in Antwerpen: een baken in een nieuw te maken landschap. De hedendaagse gevel in een rij van historische gevels van het Plantin Moretusmuseum: de geprononceerde ribben refereren aan een uitvergrootte letterbak. Het papieren zwevend dak voor het huis voor palliatieve zorgen: een gebaar van bescherming. De maquettes zijn karakteristieken van een tiental ontwerpen die worden uitgevoerd in baksteen, metaal, hout, papier en houtskool. Ze bieden ook de gelegenheid om het ‘bouwmateriaal’ tentoon te stellen. Dit is niet opgevat als educatief onderdeel, maar als antwoord op hun uitdrukkelijke wens om ook het gereedschap van de architect te laten zien. Het concrete fysieke materiaal dat zijn eigen specifieke
5
kenmerken heeft van hanteerbaarheid en toepassing en dat allerlei zintuiglijke prikkels kan opwekken of uitsluiten. Ook het bouwen zelf en de vakman die de maquette ter plaatse bouwt, wil noAarchitecten incorporeren. Het is een ode aan de maker en het materiaal. Omdat ze zich, bewust van hun positie als ontwerpers, afhankelijk weten van de bouwers en de fabrikanten van materialen. Een project kan alleen door zijn concreetheid en in zijn gebouwde toestand die volledige rijkdom en alomvattendheid tonen die de architect bedacht. De architecten stelden meermaals vast dat een goede vakman de kwaliteit van hun voorgestelde oplossing oversteeg. Het hoeft geen betoog dat noAarchitecten in elk ontwerp aandacht heeft voor een rijke zintuiglijke beleving. Niet als een must. Het is een logisch voortvloeisel uit het ontwerpen, het denken over bouwbaarheid, de gesprekken en testen met materiaalproducenten, het luisteren naar de constructeur en het samen zoeken naar de uitvoerbaarheid. Voorbij allerlei principes van harmonie of evenwicht zijn het meer de tegendraadsheid en de verdraaiing die de bezoeker bijblijven. De zintuiglijke reflexen worden steeds aangesproken. Toch is noAarchitecten weigerachtig om de zintuiglijke beleving te benadrukken of als kenmerkend te erkennen. Het collectief ontkent dat het om ‘stijl’ of ‘styling’ gaat. Ik kan dit enkel onderschrijven. De onbenoembare zaken die in een gebouw op de psyche van de mens inspelen zijn veel complexer en onvoorspelbaarder dan wat een architect ‘programmeert’. Het collectief laat daarin trouwens ook ‘het andere’ en anderen toe. Zoals kunstenaar Benoît van Innis die dragers en texturen, kleuren en patronen voorstelde voor behangpapier in het stadhuis van Menen. Of de tegelvloeren in de Hasseltse universiteitsgebouwen. In ‘Ontmoetingen’ nodigt noAa een schrijver uit: Jan Florizoone schrijft de muurteksten. Door die strategie kan een gebouw of installatie op het eerste zicht ambigu of onduidelijk lijken. Het laat zich niet in één oogopslag kennen en verplicht tot meerdere lezingen en waarnemingen. Het laat toe om de eigen herinneringen en ervaringen te laten spelen of zelfs nieuwe betekenissen en associaties te maken. Het vereist van de bezoeker een bedachtzaamheid, een bewustzijn van een uitnodiging voor een ‘ontmoeting’. Net zoals noAa’s gebouwen omkaderingen zijn voor het alledaagse waarin ook de rituele dimensie immer aanwezig is. Deze tekst wordt in licht gewijzigde vorm in het boek ‘noAarchitecten’ gepubliceerd dat naar aanleiding van de tentoonstelling ‘noAarchitecten Ontmoetingen’ verschijnt. Het is de eerste publicatie in de nieuwe reeks North North West, uitgegeven door Architectura & Natura, mede geïnitieerd door Christoph Grafe, directeur Vlaams Architectuurinstituut.
075 Ontmoetingen tentoonstelling deSingel, Antwerpen 26.9.2014 - 4.1.2015 9 grote objecten, 13 foto panelen, 3 grote tekeningen, 10 tafels, 10 stoelen, 10 krukken, 1 rek
6
7
maak de grond zichtbaar Sommige liefhebbers van literatuur houden van eerste zinnen. Zoals de prachtige opening van de roman ‘Die Verwandlung’: “Als Gregor Samsa eines Morgens aus unruhigen Träumen erwachte, fand er sich in seinem Bett zu einem ungeheueren Ungeziefer verwandelt.”. Je kan ook de eerste maten van een symfonie koesteren. Maar waar begint een gebouw? Aan de ingang of uitgang, boven of beneden, in het midden of aan het uiteinde? Een gebouw beweegt voortdurend, in tijd en in ruimte. Is er een steen die je stil kan houden? In het centrum van Hasselt staat een gevangenis die verbouwd is tot universiteit. Binnen, op een kruispunt van gangen, verheft zich een achthoekige ruimte, een leeg middelpunt. Je kijkt omhoog, in het rond en naar de grond. De vloer trekt de aandacht door een tekening in zwart en wit. Het geometrisch patroon van de tegels is licht vervormd, de lijnen golven, het lijkt of de bodem op en neer gaat. Je houdt je recht op een vlot, voel je de grond? Hier begint de sensatie van de architectuur.
041 Universiteit Hasselt Faculteit Rechten en Rectoraat Universiteit Hasselt Nieuwbouw & herinrichting van oude gevangenis 2008 - 2013 Cirkel diameter 4,27m, dikte 9,5mm Forbo Artoleum Graphic nr. 5301 + nr. 5302 Uitvoering Forbo Flooring
8
9
wolken krabben Een bijbelse droom: Jakob droomt dat een ladder op de aarde staat en tot de hemel reikt, engelen dalen af en klimmen. Een droom die je graag in de werkelijkheid beleeft: stappen zetten die naar hoger leiden. Op de trap naar de zolder, in de vuurtoren, langs de mast. Kijk naar Marcello Mastroianni en Anita Ekberg die in Fellini’s Dolce Vita de wentelende trap beklimmen, omhoog in de koepel van de SintPieter te Rome; klokken luiden, harten kloppen, ogen glanzen. Maar ook in meer prozaïsche omstandigheden, kan de trap uitnodigen tot hemelse vergezichten. Midden in een kantoorgebouw kan een trap je wijzen naar de wolken, naar een opening in het hoge dak waardoor het licht valt en weerkaatst op spiegelende vlakken. Een trap duwt je opwaarts.
041 Universiteit Hasselt Faculteit Rechten en Rectoraat Universiteit Hasselt Nieuwbouw & herinrichting van oude gevangenis 2008 - 2013 Alucobond, 4m x 1m, gevouwen Uitvoering Alitec
10
11
aankleden of uitkleden Wat verkies je? Je geliefde uitkleden of aankleden? Gebouwen verbouwen is een verhaal over uiterlijk en innerlijk, architecten kleden aan en uit.
001 Stadhuis Kortrijk Verbouwing, herinrichting en buitenaanleg van bestaand bankgebouw tot stadhuis 2001 - 2003 Foto’s op forex - cirkel diameter 4m - hoogte 2,80m Foto 1 + 2 001 - Kim Zwarts Foto 3 012 - Kim Zwarts Foto 4 012 - Jan Kempenaers Foto 5 + 6 041 - Kim Zwarts
12
13
kijk om je heen Architectuur opent ruimte. Om je te lokken en binnen een draai te geven zodat je bij het verlaten van het gebouw buiten je weg vindt. Het spreekwoord ‘Oost west thuis best’ betekent: een huis leert je hoe je te oriënteren in de wereld. Aan de Schelde in Antwerpen komt een hoge schoorsteen te staan. De gassen dienen hoog boven onze hoofden te waaien. De zuil staat tussen autobaan en park. Een positie die goed onze beschaving uitdrukt: onrust aan de ene kant en rust aan de andere kant. Tussen kunstmatigheid en natuur leven we; bouwmeesters toon ons de weg. De toren wikkelt opwaarts en laat je bewegen in het rond. Het is gebouwd met driehoekige vlakken die naar binnen en buiten hellen. Op diverse hoogten en aan alle zijden heeft de toren openingen. Binnen klim je op een wenteltrap om door de gaten te kijken naar buiten. Zie stad, haven, water, lucht. Ook op de begane grond leidt het gebouw je rond, de toren hoort zowel bij de autoweg als bij het park. Leer kijken naar rook en wolken, wat is het onderscheid?
070 Warmtecentrale Antwerpen Nieuwbouw warmtecentrale Nieuw-Zuid Antwerpen 2013 Plasmagesneden staalplaat, gelast en gelakt 1,07m x 0,71m - hoogte 3,80m Uitvoering Anders Construct
14
15
cultiveer je tuin "Il faut cultiver son jardin" is de beroemde slotzin van de roman 'Candide' van Voltaire. Op de markt van Menen staat een tuin van gebouwen. Een oud belfort en panden uit latere tijden horen losjes bij elkaar, hun gelaat afgewend, moe. Aan het werk, zoals tuinbouwers horen architecten het land te bewerken. Panden snoeien, ruimtes heraanleggen, volumes laten groeien. Een nieuwe lente, renaissance. Naar de markt toe kijken de gebouwen terug met opgeheven hoofd, ze omarmen elkaar stevig, een fraai uiterlijk. Naar binnen groeien ze even gracieus en vinden rust rondom een open plek. Centraal in het pand ligt een atrium, een leegte, een vat vol licht en lucht. De kern heeft een structuur van ranke stammen. Je kan de oase betreden, er vertoeven onder de wolken. In de lucht hangen lampen, als in verre landen, om er 's nachts wat te schijnen. Cultiveer je tuin, blijf dromen.
007 Stadhuis Menen Restauratie, renovatie en uitbreiding van beschermd monument 2002 - 2007 Stalen kokerprofielen 40mm x 40mm, gepoederlakt RAL 9003 1,39m x 3,19m - hoogte 2,73m Uitvoering: Bruns Foto’s op forex, 2m x 2,80m Foto 1 + 3 Stijn Bollaert Foto 2 Kristien Daem
16
17
laat je leiden Hoe trek je een lijn tussen twee punten, hoe leg je een weg aan? Architectuur nodigt je uit te bewegen in een ruimte. Soms vrij, soms dwingend. Tussen twee gebouwen in Lo loopt een gang. De ruimte bevat weinig, ze is van glas en heeft een structuur van hout. Je stapt naar binnen, gaat heen en weer, wat gebeurt er onderweg? Je wandelt tussen zuilen onder de hemel, de ranke kolommen begeleiden je passen. Boven je hoofd wijzen de diagonale balken naar ginds, ze stuwen je. De transparantie van glas en de structuur van rechte en schuine lijnen in hout zorgen voor een ruimtelijk spel. Je stappen worden beantwoord door de architectuur of is het andersom: geeft de suite van poorten jou elan?
046 Stadhuis Lo Transformatie en uitbreiding van als monument beschermd klooster tot stadhuis 2008 - 2012 Vurenhouten structuur 2,29m x 7,08m - hoogte 2,41m Kertoliggers 150mm x 62mm, pen-en-gatverbinding, geschroefd Uitvoering Verstraetebouw, Roeselare Foto’s geprint op forex, 2m x 2,80m Foto 1 + 2 Filip Dujardin
18
19
wat gaat schuil achter de gevel? Verleiding kan niet zonder begoocheling. Aphrodite is de godin van de liefde maar ze is ook de godin van de list en de sprankeling. Alle kunsten berusten op de gave van verleiding, ook architectuur kent tal van middelen om te bekoren. ‘Het was liefde op het eerste gezicht’, dit is een kort pleidooi voor de façade: de buitengevel, het gezicht van architectuur, bepaalt de eerste aanblik. De façade kijkt ons aan, lokt ons om dichterbij te komen en binnen in het gebouw te dringen. In een nauwe straat in het historische centrum van Antwerpen komt een nieuwe aanbouw van het museum Plantin Moretus. Een betonnen bunker, een grote koele kamer, bestemd voor oude boeken die nog eeuwen bewaard moeten worden. Laat je een bunker open en bloot staan, midden in de stad vol sier en schijn? Er is nood aan een fraai gezicht. Aan een gevel met een tekening, ritme en melodie. Het spel van verticale en horizontale lijnen laat doorschemeren wat zich achter de gevel bevindt: rekken vol boeken over de listen van Aphrodite.
040 Museum Plantin Moretus Antwerpen Nieuwbouw van leeszaal en depots 2008 - 2015 Massief eik 4,33m x 0,05m - hoogte 4,03m Uitvoering deSingel Tekening op papier
20
21
071 007
046
041
070
B
007
041
041
046
023
041
023 + 070
012
032 + 073
008
040
001 + 057
007
046
040
001 008
012
C A
073 012
073
008
040
001 Stadhuis Kortrijk 007 Stadhuis Menen 008 Kloosterhof Pamele Oudenaarde 012 ‘s Hertogenmolens Aarschot 023 Petrol Antwerpen 032 Basisschool ‘t Regenboogje Brussel 040 Museum Plantin Moretus Antwerpen 041 Universiteit Hasselt 046 Stadhuis Lo 057 Texture Kortrijk 070 Warmtecentrale Nieuw Zuid 071 Ecotron+ Universiteit Hasselt 073 Coda Wuustwezel
20
22
A makettetafel B materialenrek
23
hoe zet je stenen op elkaar? Welke vorm wil je bouwen als je stenen op elkaar zet? Verlaat je gezellig atelier en trek naar buiten, naar de plek waar het bouwen moet geschieden. Je kiest voor avant-garde, staat op de eerste rij op het veld, oog in oog met de werkelijkheid. Geen plannen, enkel handelingen. Je gaat in de weer met de elementen. Teken met steen, gom met aarde. Zet een muur rechtop en breek af. Spreid de vorm uit met je hele lichaam. Kijk rondom je, haal herinneringen op, hoor verhalen, zie de toekomst. En let op hoe je de stenen op elkaar zet.
008 Kloosterhof Pamele Oudenaarde Woonzorgcentrum 2002 - 2011 Kleiklinkers 2,21m x 2,31m - hoogte 0,43m Steenbakkerij Vande Moortel, Nature - rood-bruin 190mm x 90mm x 45mm Uitvoering: deSingel
24
25
kijk naar de hemel Dit is een gewoonte in een ver oosters land: als je voelt dat je einde komt, dan trek je de bergen in. Zonder woorden neem je afscheid om voorgoed te verdwijnen in eenzame oorden. Hoe bouw je een huis voor mensen die sterven? Als een huis van een kindertekening, niet zo anders dan de woning waarin je opgroeide? Een mens zoekt immer wat huiselijkheid. Een ruimte met een piano, een stoel en een tafel, een snuisterij. En een bed waarin je komt te liggen. De oosterling kiest de naakte grond als bed, tijdens zijn laatste momenten kan hij nog even de wolken aanschouwen. Wat hangt er boven het hoofd van de westerling? Heb aandacht voor het dak als je een huis bouwt waar mensen hun aards bestaan beëindigen. Zorg voor een dak dat kan zweven als een vlieger. Een dak dat rustig op en neer helt, in- en uitademt. Wie hier in bed ligt en opwaarts kijkt, heeft een gevoel van opening boven zich. Het dak lijkt je wat op te tillen en neemt je mee. In de goede richting.
073 Coda Wuustwezel Nieuwbouw palliatief centrum Coda 2013 Papier gevouwen en gekleefd 2,85m x 4,00m Carta, Solida, gesatineerd, 1-zijdig gestreken, wit, 320g/m2, dikte 0.555 mm Uitvoering: noAarchitecten
26
27
bouw een brug Aan een beek staat een huis. Daar komt een molen bij, die zich welft boven het water. Daar komt nog een huis bij, de molen draait goed. Eeuwen verlopen. De rivier blijft stromen, de molen komt stil te staan, de woning brandt op. Een nieuwe tijd breekt aan: mensen keren de oude stenen de rug toe, ze bouwen moderne woningen in veelvoud, ver van de oever vandaan. Tot je de schoonheid ziet van de eenzame ruïne, o wat ruist het ranke riet hier rustig. Je delft in de aarde en stoot er op de fundamenten die je leren over het vakmanschap van vijfhonderd jaar terug. De gevallen stenen zet je op elkaar, molen en woning herrijzen. Je bouwt bruggen. Bruggen tussen linkeroever en rechteroever, oud en nieuw, klein en groot, recht en krom, staal en steen. De rivier stroomt, schapen grazen.
012 ‘s Hertogenmolens Aarschot Restauratie en herinrichting van 16de-eeuws molencomplex als brasserie en hotel 2004 - 2010 Houtskool op gipskarton 3,70m x 4,28m Uitvoering: noAarchitecten
28
29
wend je tot een sfinx Moeten architecten alles kunnen verklaren? Dient iedere bouwkundige zet een functie te hebben? Wat verlangen we veel van elkaar, op iedere vraag willen we een antwoord. In Antwerpen, op de oever van de Schelde staat een monumentale blok. Het is gebouwd met horizontale elementen. Aan alle zijden, tussen de horizontale latten, stulpt een korrelige stof uit, sporen van het bouwen. Alsof de blok wat slordig in elkaar werd gezet door een reus. De kubus schemert, het gebouw baadt in een ijle kleur, een moeilijk te vatten blauw. In één gevel zie je een grote snede. De inkeping zet het gebouw in een lichte draai, geeft een duw. Met één oog kijkt het gebouw je toe, hoe noem je het mythologische wezen dat maar één oog in het gezicht heeft? Die inkeping leidt naar binnen, onzichtbaar voor de buitenstaander. Prikkeldraad rond het gebouw, een stapel containers in de buurt, autobanen langs twee zijden, op enkele passen van het water. Het gebouw geeft de indruk dat het er altijd heeft gestaan. Aan de kant, met een zwijgzaam karakter. Een sfinx spreekt in raadsels.
023 Petrol Antwerpen 150/15kV onderstation te Antwerpen-Zuid 2004 - 2009 Foto op forex 2m x 2,30m Foto Kim Zwarts
30
31
word onzichtbaar Ben je al eens op stap geweest met een natuurliefhebber? Je moet je kleden in het groen, je mag je nauwelijks bewegen; hou je stil en zwijg. Onopmerkzaam observeer je de natuur. Ook een gebouw kan zich zo in het groen nestelen. Uitgestrekt, liggend, vlijend tegen de gewassen aan. Het gebouw dient zich te camoufleren, zich te kleden naar de mode van de natuurlijke omgeving. Met een spiegel kan ze zich omhullen, om hemel en aarde terug te kaatsen. Architectuur kan zich oplossen in het ijle.
071 Ecotron+ Universiteit Hasselt Field Research Center 2013 Alucobond, 2 platen van 1,15m x 4,20m Uitvoering Alitec
32
33
noAarchitecten
An Fonteyne
noAarchitecten werd opgericht in 2000 door Jitse van den Berg, Philippe Viérin en An Fonteyne. noA is geïnteresseerd in het maken van uitgesproken hedendaagse gebouwen op een manier die verankerd is in een lange bouwtraditie. Er wordt veel aandacht besteed aan een gepaste ruimtelijke vertaling van de opgave, waarbij onderzoek naar typologie en de meerwaarde van de architectuur voor de functie centraal staan. noA gelooft in de emotionele impact van de ruimte en de fysieke kwaliteiten van het bouwen. Het bouwen zelf vormt een wezenlijk onderdeel van het werk waarbij de samenwerking met vakmensen actief wordt opgezocht. Recente realisaties zijn het stadhuis in Lo, de stadscampus rechten voor de Universiteit Hasselt, de herinrichting van de Lakenhallen in Ieper voor het In Flanders Fields Museum en het museum Texture in Kortrijk. In uitvoering zijn oa. de uitbreiding van het Museum Plantin Moretus in Antwerpen en een besloten jeugdinstelling in Mechelen. noAarchitecten is een team van 15 mensen. Het bureau is verdeeld over twee locaties: een door hen verbouwde papierfabriek in het centrum van Brussel en een historische locatie in de Brugse binnenstad.
Geboren in 1971 in Oostende. In 1994 afgestudeerd aan de Universiteit Gent. Na haar studie werkzaam bij DKV Architecten in Rotterdam en David Chipperfield Architects in Londen.
medewerkers sinds 2000 David Claus Leen Corthier Sigert Defranq Bart Dehaene Didier De Roeck Jens De Schutter Danny Dezutter Thomas Faes Maarten Franssens Greg Geertsen Michiel Geldof Nathalie Goethals Freyke Hartemink Martijn Hendrickx Sander Laureys Jonas Lindekens David Niville Beatrijs Noppe Christiaan Oomen Michiel Pauwels Kim Pecheur Evelien Pletinckx Marijn Proot Gert Somers Valentina Stehle Milo Strub Stijn Thomas Christoph Van Boxtel Rendel Van Eyck Lourenço van Innis Arnout Van Vaerenbergh Simon Vermote Pieter Verreycken Peter Verstraete Tim Wallyn
Jitse van den Berg Geboren in 1971 in Nijmegen. Studeerde aan de TU Berlin en de TU Delft. Afgestudeerd in 2000. Tijdens en na zijn studies werkzaam bij Sauerbruch Hutton Architects in Berlijn en David Chipperfield Architects in Londen en Berlijn.
Philippe Viérin Geboren in 1969 in Brugge. Afgestudeerd aan de Universiteit Gent in 1992. Na zijn studie werkzaam bij architect Stéphane Beel in Brugge en KCAP in Rotterdam. Naast de samenwerking noAarchitecten heeft hij tevens een architectenpraktijk in Brugge onder de naam Viérin Architecten. Sinds 2008 is Philippe Viérin voorzitter van de Kwaliteitskamer WestVlaanderen. noAarchitecten geeft momenteel les aan de TU Delft en Philippe Viérin doceert aan de UCL-LOCI Tournai. De vennoten geven regelmatig lezingen en zijn gastcriticus aan scholen in binnen- en buitenland.
Jan Florizoone (Brussel) Auteur Jan Florizoone is kunsthistoricus, gastdocent Hedendaagse Sculptuur aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten (KASK) in Gent en leraar Geschiedenis van de schone kunsten aan de Academie van Koksijde. Jan Florizoone schrijft onregelmatig over kunst en architectuur.
34
35
Projecten noAarchitecten -001 Vetex Kortrijk Prijsvraag 2001 -004 Cultureel Centrum Merelbeke Prijsvraag 2000 - 2001 -003 Buurthuis Anzegem Prijsvraag 2000 -002 HAUM Braunschweig Prijsvraag 2000 -001 Vetex Kortrijk Prijsvraag 2001 001 Stadhuis Kortrijk Renovatie en herinrichting van bestaand bankgebouw 2001 - 2003 002 Meulestede-Noord Prijsvraag voor sociale woningbouw en dienstencentrum Gent 1999 - 2000 003 Woning Jacobs Gent Uitbreiding van een rijwoning 2000 - 2001 007 Stadhuis Menen Restauratie, uitbreiding en herinrichting 2002 - 2007 008 Kloosterhof Pamele Oudenaarde Nieuwbouw van een woonzorgcentrum 2002 - 2011 012 ‘s Hertogenmolens Aarschot Restauratie, uitbreiding en inrichting van 16de-eeuws molencomplex als hotel en brasserie 2004 - 2010 014 Scheepvaartmuseum Baasrode Restauratie en nieuwbouw 2005 - 2007
36
015 Concertzaal De Kreun Kortrijk Haalbaarheidsstudie 2004 017 Politiehuis Liedekerke Nieuwbouw politiekantoor ism. Hans Verstuyft 2005 - 2007 019 De Waterspiegel Gent Nieuwbouw van een OCMWdienstencentrum 2005 - 2010 023 Petrol Antwerpen Nieuwbouw van een 150kV/15kV onderstation 2004 - 2009 027 Crematorium Holsbeek Prijsvraag 2007 029 De Ham Oudenaarde Prijsvraag 2007 030 Postsite Aalst Prijsvraag 2007 032 Basisschool ‘t Regenboogje Etterbeek Nieuwbouw van een kleuterschool en ruimte voor naschoolse opvang 2007 - 2014 033 Foppensstraat Brussel Renovatie van drukkerij voor twee woningen en twee ateliers 2007 - 2008 035 De Refter Brugge Nieuwbouw en inrichting van brasserie + gastenkamers ism. Benoît van Innis 2007 - 2010 036 deSingel 35m3 Tentoonstelling noAarchitecten 2008 040 Museum Plantin Moretus – Prentenkabinet Antwerpen Restauratie en nieuwbouw van leeszaal en depot 2008 - 2015
041 Universiteit Hasselt Restauratie en uitbreiding van de voormalige stadsgevangenis, nieuwbouw van een faculteitsgebouw Rechten en het rectoraat 2008 - 2013 042 In Flanders Fields Museum Ieper Herinrichting Lakenhallen voor IFFM, bezoekerscentrum voor de Westhoek en kenniscentrum voor WOI te Ieper 2008 - 2012 045 Tour & Taxis Prijsvraag 2008 046 Stadhuis Lo Restauratie en uitbreiding voormalig klooster 2008 - 2012 048 De Zande Ruiselede Prijsvraag 2009 052 Foppensstraat 17 Brussel Verbouwing van een voormalig depot tot woningen 2009 -
066 Kaai 37 Antwerpen Nieuwbouw van passief appartementengebouw 2012 068 Psychiatrisch ziekenhuis SintKamillus Bierbeek Prijsvraag 2012 069 De Lantaarn Aarschot Nieuwbouw appartementen en winkelruimte met integratie pakhuizen aan de oude Demer 2013 070 Warmtecentrale Nieuw Zuid Nieuwbouw van een warmtecentrale voor een ecologische wijk 2013 071 Ecotron+ Universiteit Hasselt Field Research Centre – Laboratorium met ecosysteemsferen voor klimaatonderzoek in Nationaal Park Hoge Kempen. 2013 072 Materialenkaai Brussel Prijsvraag 2013
057 Texture Kortrijk Renovatie en uitbreiding van pakhuis tot nieuw Vlasmuseum 2011 – 2014
073 Coda Wuustwezel Nieuwbouw van een palliatief centrum 2013 -
059 Yeosu Zuid-Korea Inrichting Belgisch paviljoen op de Internationale tentoonstelling 2011
076 Klaverstraat Sint-KatherinaLombeek Vrijstaande woning 2013 -
060 Crematorium Zemst Prijsvraag 2011
077 Veemarktkwartier Tilburg, NL Masterplan 2014
062 Emmaüs Jubellaan Mechelen Nieuwbouw voor besloten jeugdinstelling 2012 - 2015
078 Wyckaert Gent Prijsvraag 2014
064 Universiteit Antwerpen Gebouw Z Prijsvraag 2012
079 Kerken West-Vlaanderen Studie van de herbestemming van twintig kerken ism. De Smet Vemeulen architecten Gent 2014 -
37
Bibliografie selectie 2014 Universiteit Hasselt & Stadhuis Lo in Architectuurboek Vlaanderen N°11. Architectuur middenin, VAi, 2014 2013 ‘Stadscampus UHasselt’, door Eva Storgaard, de Architect, februari 2013 ‘Maximum effort with minimum result’, door Willemien van Duijn, Archined, 29 april 2013 ‘Schriftvervalsing. Over herinneren en vergeten’, door An Fonteyne. Forum 05, Werken aan andermans werk/AetA, Amsterdam ‘Stadhuis Lo-Reninge. noAarchitecten’, door Dominique Pieters in deArchitect, ARC 13 Awards, november 2013 2012 ‘s Hertogenmolens Aarschot in Architectuurboek Vlaanderen N°10. Radicale Gemeenplaatsen. Europese architectuur uit Vlaanderen, VAi, 2012 Stadsvernieuwingsprojecten in Vlaanderen. Een eigenzinnige praktijk in Europees perspectief, Els Vervloesem, Bruno De Meulder, André Loeckx, ASP ‘Echo’s uit het verleden’, door Jürgen Vandewalle in A+239 XX Models Young Belgian Architecture, A+editions / Bozar Books 2011 Vierjaarlijkse Prijs voor Architectuur van de Provincie West-Vlaanderen 2011, tentoonstellingscatalogus ‘Onderstation Petrol Antwerpen’, door Haike Apelt in deArchitect, maart 2011 ‘Vormvisie’, door Eva Storgaard in deArchitect, maart 2011 ‘‘s Hertogenmolens Aarschot’, door Merel Pit in deArchitect, december 2011
38
‘De Feniks van de ’s Hertogenmolens’, door Pieter T’Jonck in Prijs voor Architectuur van de Provincie Vlaams-Brabant 2011, catalogus 2010 ‘Mysterious monument: 150/15kV Petrol substation, Antwerp’, door Martin Tschanz in Building in concrete 2010/11 ‘Belgische architecten en hun huis’, door Muriel Verbist, Diane Hendrikx, Luster 2009 ‘Stadhuis Menen’, door Pieter T’Jonck, Prijs Bouwmeester 2009, categorie Herbestemming P/B/09 ‘Stadhuis Menen’, door Pieter T’Jonck, Prijs Bouwmeester 2009, categorie Kunstintegratie P/B/09 Stadhuis Menen, in In publieke opdracht. Vlaams bouwmeester 1999-2009, Hans Ibelings ‘Petroleumblauw’, door Marie-Cecile Guyaux in A+219 ‘Verbale processen’, door Christophe Van Gerrewey in A+218 2008 ‘Stadhuis Menen’, door Mechthild Stuhlmacher in Jaarboek Architectuur Vlaanderen 2006-2007, VAi ‘Stadhuis Kortrijk‘,door Stefan Devoldere in De Standaard Architectuurbibliotheek Deel1 Hedendaagse architectuur Stadhuis Kortrijk and Scheepvaartmuseum Baasrode in The Phaidon Atlas of 21st Century World Architecture ‘Chirurgische ingreep. Stadhuis Menen door noAarchitecten’, door Marc Dubois in deArchitect, mei 2008
2006 ‘Menen, Stadhuis’, in Kunst in Opdracht, 1999 – 2005, Vlaams Bouwmeester 2005 ‘Menen – Stadhuis’, in Een bouwmeester bouwt niet, 19992005, Vlaams Bouwmeester ‘Ruwe openheid’, door Dominique Pieters in deArchitect, maart 2005 2004 Atelierwoning Oostende en Stadhuis Kortrijk in Jaarboek Architectuur Vlaanderen 2002-2003, VAi ‘Binnenstebuiten: stedelijke paradigma’s in publieke architectuur’, door Stefan Devoldere, Achtergrond 02, VAi ‘Midden de mensen’, door Stefan Devoldere in A+188 ‘Belgitudes. 05 noAa in Kortrijk’, door Caroline Goossens in Frame 39 juli-augustus 2004 2003 Kitchen for Restaurant De Karmeliet in A+U no.393, 2003:06 2002 Restaurantkeuken De Karmeliet, Brugge and Meulestede Noord Gent in Jaarboek Architectuur Vlaanderen 2000-2001, VAi 2001 Jonge architecten in Vlaanderen, tentoonstellingscatalogus, deSingel internationale kunstcampus, Antwerpen
2007 ‘Programmatische helderheid: Het gemeentehuis in Kortrijk‘, door Martin Tschanz, Building in concrete 2006/07
39
Tentoonstellingen
Prijzen & nominaties
Colofon
2013 XX Models, Young Belgian architecture La Maison de l’architecture et de la ville PACA, Marseille XX Models, Young Belgian architecture The Shenzen & Hong Kong Bi-city Biennale of Urbanism/ Architecture: Urban Border Architecture in context, Museum M, Leuven
2013 Prijs Vlaams Bouwmeester, Universiteit Hasselt, nominatie Belgische prijs voor Architectuur & Energie 2013, Stadhuis Lo-Reninge, nominatie ARC13, prijs van het Nederlands tijdschrift De Architect, Stadhuis LoReninge, nominatie
coproductie Vlaams Architectuurinstituut deSingel internationale kunstcampus
2012 XX Models, Young Belgian architecture, Bozar, Brussels 2011 Prijs voor Architectuur van de Provincie Vlaams-Brabant, Leuven Vierjaarlijkse Prijs voor Architectuur van de Provincie West-Vlaanderen, Avelgem 2010 Four Flemish Architects, London Metropolitan University 2009 NICHE, Bozar, Brussel 2008 35m3, deSingel internationale Kunstcampus en VAi, Antwerpen 2001 Jonge architecten in Vlaanderen, deSingel internationale Kunstcampus, Antwerpen 2000 Supernova, Young Belgian Architecture, Brussels, Belgium
40
2011 Prijs Vlaams Bouwmeester 2011, ‘s Hertogenmolens Aarschot Prijs voor Architectuur van de Provincie Vlaams-Brabant 2011, ‘s Hertogenmolens Aarschot Belgische prijs voor Architectuur & Energie 2011, ‘s Hertogenmolens Aarschot, laureaat European Union prize for cultural heritage / Europa Nostra Awards, ‘s Hertogenmolens Aarschot Vierjaarlijkse Prijs voor Architectuur van de Provincie West-Vlaanderen 2011, stadhuis Menen Premie Orde van Architecten voor stadhuis Menen 2010 Monumentenprijs ‘s Hertogenmolens Aarschot, laureaat Vlaams-Brabant Belgische prijs Architectuur en Energie 2010, stadhuis Menen, renovatieprijs 2009 Mies van der Rohe Award 2009 Stadhuis Menen, nominatie Prijs Bouwmeester 2009, Herbestemming / Kunstintegratie Nominaties Stadhuis Menen
curator Katrien Vandermarliere (deSingel/Vlaams Architectuurinstituut) Christoph Grafe (Vlaams Architectuurinstituut) productie noAarchitecten Vlaams Architectuurinstituut deSingel Internationale Kunstcampus tentoonstellingsteksten Jan Florizoone productieassistentie Birgit Cleppe Hanne Platteeuw teksten programmaboekje Jan Florizoone noAarchitecten Katrien Vandermarliere (inleiding) tekstredactie Siska Claessens Kristien Gerets opbouw tentoonstelling techniek deSingel projectsponsors ELIA | Febelcem | FSB | Universiteit Hasselt | Steenbakkerij Vande Moortel materialen, meubilair en constructies Alucobond | Anders Construct | Artek | Bruns | Forbo Flooring | Kree interieur | PMC | Richard Lampert | Vandommele VCS | Verstraetebouw
41
open Wednesday till Sunday 2 > 6 pm and with performances 7 > 11 pm closed Mon, Tue & holidays free exhibition guide coproduction deSingel International Arts Campus, Flemish Architecture Institute and noAarchitecten
3
Exhibitions are orchestrated encounters Katrien Vandermarliere, 14 July 2014 The oeuvre of noAarchitecten comprises 15 years of work on a series of buildings of broad cultural significance. The exhibition at deSingel in Antwerp is an opportunity for them to elucidate their position as designers. Are they able and willing to explain their apparently intuitive attitude towards design? Can an exhibition detect and label the substantive core of their work? If it can, this will also help make choices in presenting and communicating about their work. In this sense, creating an exhibition is an important moment for a practice, in that it demands reflection and self-positioning. To make the creation of an exhibition reasonably manageable it is viewed as a ‘project to be built’. The outlines – the time limit, the budget and the commissioner’s brief – determine the field of play. The first reflections consist of a search for a methodology with which to approach the task. These involve discussions on the characteristics of the work and ways of designing. We no longer need to talk about the context of building in Flanders. It is more important to understand how noAarchitecten makes its design decisions; what the steps in the process are and how, time and time again, the unravelling of the crucial knot in the design leads to a complete reversal. While working together, the members of the collective have developed a design strategy. This was necessary for a number of reasons: to enable the three designers to work together, to achieve a result, and to communicate with the client and the building contractor. Part of this strategy is that the architects allow a variety of design approaches, depending on the brief, the context and what they wish to achieve. As these are also relevant to gaining a better insight into the exhibition, here are a number of examples. noAarchitecten accepts the existing conditions in which they have to work, which means that as designers they do not immediately think in terms of preconceived frameworks, or project a formal design idiom onto a design. When engaged in architectural analysis, in understanding the context and in examining the brief, they bring unknown, hidden and latent characteristics to the surface. But that is not all: these sometimes invisible characteristics can turn out to be the cornerstones of the eventual design. deSingel’s two-part
4
exhibition space – the small, low room as opposed to the somewhat theatrical large room – take up their roles quite naturally: one becomes ‘the study space’ and the other ‘the public space’ that hosts a number of different events. They create two conditions that are important to noAarchitecten: one is a study space, which affords the visitor the opportunity to find out more, if that is what he wishes to do. The second is a space in which he can abandon himself to sensations, impressions and thoughts, as well as connecting to his own history and knowledge. The visitor himself can direct the rhythm, the effort, the communication and the encounter. But noAarchitecten also directs: the exhibition involves a promenade featuring walking routes, changing perspectives and vistas; it uses ‘repoussoirs’, and a succession of closely related spaces and elements. All this determines the configuration of the models in the large hall. It seems self-evident, but it is not. And anyone who gets to know the work of noAarchitecten will notice this pronounced focus on the spatial promenade, both on the plan and in the structural composition of each of their buildings. They themselves use the image of a city that has developed organically: the building is like a small city that you can always traverse in a different way. They prefer the metaphor of the labyrinth to that of the grid, as this gives the user freedom and allows for complexity and stratification. But the old city is not the only historical architectural archetype noAarchitecten makes use of. Other architectural archetypes with their architectural features and symbolic, subconscious communication are tested in relation to every new design. What embodies a ‘town hall’: the public entrance hall, the council chamber and the public service zone? How do you set its basic form and what kind of architectural emblems would be fitting? Together, the location of and relationships between the various functions on the plan, the composition of the construction (with its symbolism) and the choice of materials, enables a whole range of references to be drawn upon that lend depth and richness to the design. Every object in the exhibition hall demonstrates a ‘fundamental’ in architectural terms. The wooden porch of Lo town hall connects the old building with the new. The tower of the thermal power plant in Antwerp, still to be constructed, is a beacon in a landscape yet to be completed. With its pronounced ribs, the contemporary façade of part of the Plantin Moretus Museum amongst a row of historical façades appears like an enlarged typecase. The floating paper roof for the palliative care centre is a gesture of protection. The models represent characteristics of ten designs and are made in brick, metal, wood, paper and charcoal; they provide an opportunity to exhibit the ‘building material’ as well. This is not conceived as an educational component, but as a response to noAarchitecten’s
5
specific desire also to show the architect’s tools in the exhibition. This means the concrete physical material, which has its own specific characteristics in terms of practicality and application, and which can arouse or exclude all sorts of sensory stimulation. The construction itself – with the craftsman who builds the model in situ – is also an aspect that noAarchitecten wished to incorporate. It is an ode to the maker and to the material, because, aware of their position as designers, they know that they are dependent on the builders and the manufacturers of materials. It is only by means of its concrete presence, in its built state, that a project can display all the richness and comprehensiveness conceived by the architect. The architects have repeatedly noticed that while executing their design, a skilled craftsman surpasses the solution that they came up with. It goes without saying that for every design, noAarchitecten takes care to provide a rich sensory experience. Not because it’s obligatory; it is a logical consequence of their designs, their thinking on constructability, their meetings and their tests with material manufacturers, as well as of listening to the design engineer and working out the building method together. Going beyond various principles of harmony and balance, it displays a certain contrariness, or distortion, a sense of friction which catches your attention. Nevertheless, it also always appeals to your sensory reflexes. Yet noAarchitecten are reluctant to emphasise this or to recognise it as characteristic. The firm has a point when it denies that its approach is about ‘style’ or ‘styling’. These more indefinable characteristics of a building that play on the human psyche work in a much more complex and unpredictable way than anything an architect can ‘programme’. They also admit ‘the other’ and others: such as the artist Benoit van Innis, for example, who suggests materials, textures, colours and patterns for the wallpaper in Menen town hall, or for the tiled floors in the Hasselt University buildings. In the exhibition, they also allowed a writer to contribute a different perspective: Jan Florizoone was invited to add a textual element. The result may be that a building or installation can appear ambiguous or unclear at first sight, or that the image vaguely reminds you of something else. It cannot be grasped at a single glance. It obliges you to make multiple readings and observations, and to allow your memories and experiences to play a part. You may also come up with new meanings and associations yourself. It obliges the visitor to reflect, to be conscious, and invites him to engage in an ‘encounter’. In the same way as noAarchitecten buildings are frameworks for everyday things in which the ritual dimension is ever-present.
075 Encounters Exhibition deSingel, Antwerp 26.9.2014 - 4.1.2015 9 large objects, 13 photo panes, 3 large drawings, 10 tables, 10 chairs, 10 stools, 1 bolt-together shelving
6
7
make the ground visible Some literature lovers are fans of first lines, such as the beautiful opening of the novel Die Verwandlung: “Als Gregor Samsa eines Morgens aus unruhigen Träumen erwachte, fand er sich in seinem Bett zu einem ungeheueren Ungeziefer verwandelt.” You can also cherish the first bars of a symphony. But where does a building begin? At the entrance or the exit, upstairs or downstairs, in the middle or at the far end? A building is constantly in motion, in both time and space. Is there a stone that you can keep still? In the centre of Hasselt, there is a prison that has been converted into a university. Inside, at a crossroad of corridors, an octagonal space rises up, an empty central point. You look up, around you, and at the ground. The floor attracts your attention with its black and white design. The geometric pattern of the tiles is slightly distorted, the lines are undulating, and the ground appears to be moving up and down. You keep yourself upright on a raft, but can you feel the ground beneath your feet? This is where the sensation of architecture begins.
041 Hasselt University Faculty of Law and rectory of Hasselt University Restoration and extension of former prison 2008 - 2013 Circle diameter 4,27m, thickness 9,5mm Forbo Artoleum Graphic nr. 5301 + nr. 5302 Realisation: Forbo Flooring
8
9
scraping the clouds A biblical dream: Jacob dreams that a ladder stands on earth and reaches to the heavens; angels go up and down it. A dream you would like to experience for real: to take steps that lead upwards. On the stairs to the attic, in the lighthouse, up the mast. Look at Marcello Mastroianni and Anita Ekberg in Fellini’s La Dolce Vita, climbing the spiral staircase in the dome of St Peter’s in Rome; bells ring, hearts beat, eyes gleam. But stairs can also invite one to heavenly distant views in more prosaic circumstances. In the middle of an office building a staircase may point you to the clouds, to an opening in the high roof through which the light enters and reflects off mirrored surfaces. A staircase pushes you upwards.
041 Hasselt University Faculty of Law and rectory of Hasselt University Restoration and extension of former prison 2008 - 2013 Alucobond, 4m x 1m, folded Realisation: Alitec
10
11
to dress or to undress Which do you choose? To dress or undress your beloved? Converting buildings is a story of both the exterior and the interior; architects both dress and undress.
001 Town Hall Kortrijk Renovation and refurbishment of existing bank building 2001 - 2003 Photos on forex - circle diameter 4m - height 2,80m Photo 1 + 2 001 - Kim Zwarts Photo 3 012 - Kim Zwarts Photo 4 012 - Jan Kempenaers Photo 5 + 6 041 - Kim Zwarts
12
13
look around you Architecture opens up space. In order to entice you and, inside, twist you around so that when you leave the building, you can find your way on the outside. The saying ‘east west home’s best’ means that a house teaches you how to orient yourself in the world. A tall chimney is to be built beside the Scheldt in Antwerp. The gasses have to be blown out high above our heads, by means of a pillar standing between the motorway and the park. A position that expresses our civilisation well: restlessness on the one side and calm on the other. We live somewhere between artificiality and nature, and architects show us the way. The tower winds upwards and gets you moving round and round. It is constructed with triangular surfaces that are inclined both inwards and outwards. The tower has openings at various heights and on every side. Inside, you climb up a winding staircase in order to look out through the holes. You see the city, the harbour, the water and the sky. On the ground floor, the building also guides you: the tower belongs both to the motorway and to the park. Learn to look at smoke and clouds, what is the difference?
070 Heating plant Nieuw-Zuid, Antwerp Heating plant for ecological neighbourhood 2013 Plasma cut steel plate, welded and lacquered 1,07m x 0,71m - height 3,80m Realisation: Anders Construct
14
15
cultivate your garden ‘Il faut cultiver son jardin’ is the famous closing line of Voltaire’s novel Candide. On Menen’s market square there is a garden full of buildings. An ancient belfry and buildings from later eras fit loosely together, with their weary faces turned away. Get to work: just like gardeners, architects need to work the land. To prune buildings, re-lay spaces, let volumes grow. A new spring, renaissance. The buildings are now looking the market square straight in the eye, their heads held high; they are clasping one another in a strong embrace, presenting a handsome exterior. They grow inwards equally gracefully and come to rest around an open space. At the heart of the building is an atrium, a void, a vessel full of light and air. Slender trunks give structure to the core. You can enter the oasis; sojourn there beneath the clouds. Lamps hang in the air as in far-off lands, to shine gently at night. Cultivate your garden, keep on dreaming.
007 Town Hall Menen Restoration, extension and refurbishment 2002 - 2007 Steel box sections 40mm x 40mm, powder-lacquered RAL 9003 1,39m x 3,19m - height 2,73m Realisation: Bruns Photos op forex, 2m x 2,80m Photo 1 + 3 Stijn Bollaert Photo 2 Kristien Daem
16
17
allow yourself to be led How do you draw a line between two points: how do you lay out a route? Architecture invites you to move within a space, either coercing you or allowing you to move freely. In Lo, a corridor runs in between two buildings. The space contains little, it is glazed and the structure is in wood. You step inside, walk back and forth, but what happens along the way? You walk between pillars beneath the sky; the slender columns guide your steps. Above your head, diagonal beams point the way yonder, they propel you onward. The transparency of glass and the structure of straight and oblique lines in wood create a spatial interplay. The architecture responds to your steps, or is it the other way round: does this set of gateways enliven you?
046 Town Hall Lo-Reninge Restoration, refurbishment and extension former convent 2008 - 2012 Pine structure 2,29m x 7,08m - height 2,41m Kerto beams 150mm x 62mm, mortise and tenon joint, screwed Realisation: Verstraetebouw, Roeselare Photos printed on forex, 2m x 2,80m Photo 1 + 2 Filip Dujardin
18
19
what is hidden behind the façade? Seduction is impossible without deception. Aphrodite may be the goddess of love, but she is equally the goddess of wiles and of dazzlement. All the arts are based on the gift of seduction, and architecture too has numerous ways to enchant. ‘It was love at first sight’ is a short argument in favour of the façade: the exterior face of architecture determines our first impression of it. The façade watches us, enticing us to come closer and to penetrate inside the building. In a narrow street in Antwerp’s historic city centre, there is to be a new wing of the Plantin Moretus Museum. A concrete bunker, a large, cool room, designed for old books that need to be preserved for centuries. Do you allow a bunker to stand there unadorned in the middle of a city governed by decorative flourishes and outward show? A lovely façade is required; a façade that paints a picture, and that is both rhythmic and melodious. The interplay of vertical and horizontal lines allows what is behind the façade to show through: shelves full of books on the wiles of Aphrodite.
040 Museum Plantin Moretus Antwerp Restoration and extension with reading room and archives 2008 - 2015 Massive oak 4,33m x 0,05m - height 4,03m Realisation: deSingel Drawing on paper
20
21
071 007
046
041
070
B
007
041
041
046
023
041
023 + 070
012
032 + 073
008
040
001 + 057
007
046
040
001 008
012
C A
073 012
073
008
040
001 Hall Kortrijk 001Town Stadhuis Kortrijk 007 Hall Menen 007Town Stadhuis Menen 008 Pamele Oudenaarde 008Kloosterhof Kloosterhof Pamele Oudenaarde 012 Hertogenmolens Aarschot 012‘s‘s Hertogenmolens Aarschot 023 023Petrol PetrolAntwerp Antwerpen 032 Regenboogje‘tprimary school Brussel 032’tBasisschool Regenboogje Brussel 040 Plantin Moretus Antwerp 040Museum Museum Plantin Moretus Antwerpen 041 University 041Hasselt Universiteit Hasselt 046 Hall Lo-Reninge 046Town Stadhuis Lo 057 057Texture TextureKortrijk Kortrijk 070 Plant Nieuw Zuid Antwerp 070Heating Warmtecentrale Nieuw Zuid 071 Hasselt University 071Ecotron+ Ecotron+ Universiteit Hasselt 073 Wuustwezel 073Coda Coda Wuustwezel
20
22
AAtable with scale models makettetafel BBrack with material samples materialenrek
23
how do you put bricks on top of one another? When you put bricks on top of each other, what form do you want to build? Do you leave your cosy studio and go outside, to the place where the building is to be done? You opt for avant-garde, stand in the first row in the field, face to face with reality. No plans, only actions. You set to work with the elements. Draw with stone, rub out with earth. Erect a vertical wall and knock it down. Spread out the form with your whole body. Look around you, recall memories, hear stories, see the future. And watch out how you put the bricks one on top of the other.
008 Kloosterhof Pamele Oudenaarde Care home 2002 - 2011 Clay clinkers 2,21m x 2,31m - height 0,43m Steenbakkerij Vande Moortel, Nature - Rood-bruin 190mm x 90mm x 45mm Realisation: deSingel
24
25
look at the sky This is a custom in a distant Eastern country: when you feel that your end is approaching, you head up into the mountains. Wordlessly, you take your leave and disappear into those solitary regions for good. How do you build a house for people who are dying? Like a house in a child’s drawing, not unlike the house you grew up in? People are always searching for a degree of homeliness. A space with a piano, a chair and a table, a few knick-knacks. And a bed for you to lie in. The Oriental chooses the naked earth as his bed, and in his final moments can take one last look at the clouds. What hangs above a Westerner’s head? Pay attention to the roof if you are building a house where people will be ending their earthly existence. Create a roof that can float like a kite. A roof that calmly slopes up and down, breathes in and out. Anyone lying in bed here and looking upwards has the feeling of an opening above them. The roof seems to lift you up a little and take you with it. In the right direction.
073 Coda Wuustwezel Palliative care home 2013 Paper folded and pasted 2,85m x 4,00m Carta, Solida, Fully coated bleached paperboard with white back, 320g/m2, thickness 0.555 mm Realisation: noAarchitecten
26
27
build a bridge A house stands by a stream. Later, a mill is built, arching over the water. Another house is added, the mill is a success. Centuries pass. The river flows on, but the mill grinds to a halt and the house burns down. A new era begins: people turn their backs on the old stones, building scores of modern houses far from the bank. Until you notice the beauty of the lonely ruin, and the peaceful rustling of the delicate reeds. You dig in the earth and come upon the foundations, which teach you about the craftsmanship of five hundred years ago. You pile up the fallen stones; the mill and the house rise again. You build bridges. Bridges between the left bank and the right bank; between old and new, big and small, straight and crooked, steel and stone. The river flows on, and the sheep graze.
012 ‘s Hertogenmolens Aarschot Restoration and extension of 16th century mill for hotel and brasserie 2004 - 2010 Charcoal on plasterboard 3,70m x 4,28m Realisation: noAarchitecten
28
29
approach a sphinx Should architects have to explain everything? Does every architectural act have to have a function? Aren’t we demanding rather a lot of one another if we expect an answer to every question? Standing on the banks of the Scheldt in Antwerp is a monumental block. It is constructed using horizontal elements. On all sides, a granular substance bulges out from between the horizontal slats, as if the block has been haphazardly constructed by a giant. The cube shimmers in an unusual colour: a shade of blue that is hard to pin down. In one of the façades you see a large incision. The effect of this gash is to slightly twist the building, to give it a nudge. The building watches you with a single eye - what’s the name of that mythological creature who only has one eye? This incision leads to the interior, which is invisible to those standing outside. Barbed wire around the building, a pile of containers nearby, motorways flanking it on two sides, a few steps from the water. The building stands at the side of the road, to put questions to passers-by. A sphinx speaks in riddles.
023 Petrol Antwerp 150kV/15kV substation 2004 - 2009 Photo on forex 2m x 2,30m Photo Kim Zwarts
30
31
become invisible Have you ever been out walking with a nature-lover? You have to dress in green, you are hardly allowed to move; keep still and be quiet. You observe nature unobservantly. A building too can nestle down into the greenery. Stretched out, supine, rubbing up against the plants. The building has to camouflage itself, to dress in the fashion of the natural surroundings. A mirror enables it to veil itself, to reflect sky and earth back on themselves. Architecture can dissolve into thin air.
071 Ecotron+ Hasselt University Field Research Center 2013 Alucobond, 2 plates of 1,15m x 4,20m Realisation: Alitec
32
33
noAarchitecten
An Fonteyne (1971, Ostend)
noAarchitecten was founded in 2000 by Jitse van den Berg, Philippe Viérin and An Fonteyne. They are interested in making distinctly contemporary buildings that are rooted in a long tradition of building. Much attention is paid to a spatial translation of the brief, whereby research on typology and the impact of architecture occupy centre stage. noAa believes in the emotional impact of the space and the physical qualities of building. Building in itself forms an essential part of the practice and the collaboration with skilled craftsmen is actively sought. Recent realisations include the Town Hall in Lo, the Faculty of Law for Hasselt University, the refurbishment of the Cloth Hall in Ypres for the In Flanders Fields Museum and the museum Texture in Kortrijk. The extension of the Museum Plantin Moretus in Antwerp and a youth institution in Mechelen are currently under construction. noAarchitecten is a team of 15 people. The office is located on two sites: a refurbished paper factory in the centre of Brussels and a historic location in the centre of Bruges.
graduated from Ghent University in 1994 and gained professional experience working for DKV Architects in Rotterdam and David Chipperfield Architects in London.
Collaborators since 2000 David Claus Leen Corthier Sigert Defranq Bart Dehaene Didier De Roeck Jens De Schutter Danny Dezutter Thomas Faes Maarten Franssens Greg Geertsen Michiel Geldof Nathalie Goethals Freyke Hartemink Martijn Hendrickx Sander Laureys Jonas Lindekens David Niville Beatrijs Noppe Christiaan Oomen Michiel Pauwels Kim Pecheur Evelien Pletinckx Marijn Proot Gert Somers Valentina Stehle Milo Strub Stijn Thomas Christoph Van Boxtel Rendel Van Eyck Lourenço van Innis Arnout Van Vaerenbergh Simon Vermote Pieter Verreycken Peter Verstraete Tim Wallyn
Jitse van den Berg Jitse van den Berg (1971, Nijmegen, NL) studied at TU Berlin and TU Delft and graduated in 2000. During and after his studies he worked for Sauerbruch Hutton Architects in Berlin and David Chipperfield Architects in London and Berlin.
Philippe Viérin Philippe Viérin (1969, Bruges) graduated from Ghent University in 1992 and worked for Stéphane Beel in Bruges and KCAP in Rotterdam. Besides being a partner at noAarchitecten, he also runs Viérin Architecten in Bruges. Since 2008 Philippe Viérin is president of the Commission for Architecture of the Province West-Flanders. The three partners currently teach at the TU Delft and Philippe Viérin also teaches at UCL-LOCI Tournai. They lecture in Belgium and abroad and are invited as guest critics at international schools and institutions.
Jan Florizoone Jan Florizoone is art historian and visiting lecturer Contemporary Sculpture at the Royal Academy of Fine Arts (KASK) in Ghent and teaches art history at the academy of Koksijde. Jan Florizoone irregularly writes about art and architecture.
34
35
Projecten noAarchitecten -001 Vetex Kortrijk Competition 2001 -004 Cultural Centre Merelbeke Competition 2000 - 2001 -003 Community House Anzegem Competition 2000 -002 HAUM Braunschweig Competition 2000 -001 Vetex Kortrijk Competition 2001 001 Town Hall Kortrijk Renovation and refurbishment of existing bank building 2001 - 2003 002 Meulestede-Noord Ghent Competition for social housing and community centre Gent 1999 - 2000 003 House Jacobs Ghent Extension to a terraced house 2000-2001 007 Town Hall Menen Restoration, extension and refurbishment 2002 - 2007 008 Kloosterhof Pamele Oudenaarde Care home icw architect Adinda Van Geystelen, Antwerp 2002 - 2011 012 ‘s Hertogenmolens Aarschot Restoration and extension of 16th century mill for hotel and brasserie 2004 - 2010 014 Maritime Museum Baasrode Restoration and extension 2005 - 2007
36
015 Concert Hall De Kreun Kortrijk Feasibility Study 2004 017 Police station Liedekerke Police station icw architect Hans Verstuyft, Antwerp 2005 - 2007 019 De Waterspiegel Ghent Community centre 2005 - 2010 023 Petrol Antwerp 150kV/15kV substation 2004 - 2009 027 Crematorium Holsbeek Competition 2007 029 De Ham Oudenaarde Competition 2007 030 Postsite Aalst Competition 2007 032 ‘t Regenboogje primary school, Brussels Kindergarten 2007 - 2014 033 Foppensstraat Brussels Refurbishment of paper factory for two lofts and two ateliers 2007 - 2008 035 De Refter Bruges Brasserie icw Benoît van Innis 2007 - 2010 036 deSingel 35m3 Antwerp Exhibition noAarchitecten 2008 040 Museum Plantin Moretus Antwerp Restoration and extension with reading room and archives 2008 - 2015
041 Hasselt University Restoration and extension of former prison, new faculty building for Faculty of Law and rectory 2008 - 2013 042 In Flanders Fields Museum Ypres Refurbishment of the Cloth Hall, visitors centre and knowledge centre on WWI 2008-2012 045 Tour & Taxis Brussels Competition 2008 046 Town Hall Lo-Reninge Restoration, refurbishment and extension former convent 2008 - 2012 048 De Zande Ruiselede Competition 2009 052 Foppensstraat 17 Brussels Refurbishment of depot into five apartments 2009 057 Texture Kortrijk Renovation and extension of warehouse into national Flaxmuseum 2011 - 2014 059 Yeosu South Korea Interior and exhibition Belgian pavilion on the International Exhibition in Yeosu 2011 060 Crematorium Zemst Competition 2011 062 Emmaüs Jubellaan Mechelen Youth institution 2012 - 2015 064 Antwerp University - Building Z Competition 2012
066 Kaai 37 Antwerp Passive apartment building 2012 068 Psychiatric hospital SintKamillus Bierbeek Competition 2012 069 De Lantaarn Aarschot Urban housing 2013 070 Heating plant Nieuw-Zuid, Antwerp Heating plant for ecological neighbourhood 2013 071 Ecotron+ Hasselt University Field Research Centre 2013 072 Materialenkaai Brussels Competition 2013 073 Coda Wuustwezel Palliative care home 2013 076 Klaverstraat Sint-KatherinaLombeek Villa 2013 077 Veemarktkwartier Tilburg, NL Masterplan 2014 078 Wyckaert Ghent Competition 2014 079 Churches West-Flanders Study of the re-allocation of 20 churches icw De Smet Vemeulen architecten Ghent 2014 -
37
Selected Bibliography 2014 University Hasselt & Town Hall Lo in Architectural Review Flanders N°11 Embedded Architectures, VAi 2013 ‘Stadscampus UHasselt’, by Eva Storgaard, de Architect februari 2013 ‘Maximum effort with minimum result’, by Willemien van Duijn, Archined 29 april 2013 ‘Schriftvervalsing. Over herinneren en vergeten’, by An Fonteyne. Forum 05, Werken aan andermans werk/ AetA, Amsterdam ‘Stadhuis Lo-Reninge. noAarchitecten’, by Dominique Pieters in deArchitect, ARC 13 Awards, November 2013 2012 ‘s Hertogenmolens Aarschot in Architectural Review Flanders N°10. Radical Commonplaces. European Architectures from Flanders , VAi Stadsvernieuwingsprojecten in Vlaanderen. Een eigenzinnige praktijk in Europees perspectief, Els Vervloesem, Bruno De Meulder, André Loeckx, ASP ‘Echo’s uit het verleden’, by Jürgen Vandewalle in A+239 XX Models Young Belgian Architecture, A+editions / Bozar Books 2011 Quadrennial Architecture Award Province West Flanders, exhibition catalogue ‘Onderstation Petrol Antwerpen’, by Haike Apelt in deArchitect, March 2011 ‘Vormvisie’, by Eva Storgaard in deArchitect March 2011 ‘‘s Hertogenmolens Aarschot’, by Merel Pit in deArchitect December 2011
38
‘De Feniks van de’s Hertogenmolens’, by Pieter T’Jonck in Architecture Award Province Flemish Brabant, catalogue
2006 ‘Menen, Stadhuis’, in Kunst in Opdracht, 1999 – 2005, Flemish Government Architect
2010 ‘Mysterious monument: 150/15kV Petrol substation, Antwerp’, by Martin Tschanz, Building in concrete 2010/11 ‘Belgian Architects and their house’, by Muriel Verbist, Diane Hendrikx, Luster
2005 ‘Menen – Stadhuis’, in Een bouwmeester bouwt niet, 19992005, Flemish Government Architect ‘Ruwe openheid’, by Dominique Pieters in deArchitect, March 2005
2009 ‘Stadhuis Menen’, by Pieter T’Jonck, Award Flemish Government Architect category re-Allocation P/B/09 ‘Stadhuis Menen’, by Pieter T’Jonck, Award Flemish Government Architect category Art integration P/B/09 Town Hall Menen in Designing for the Public Flemish Government Architect 1999-2009, Hans Ibelings ‘Petroleumblauw’, by Marie-Cecile Guyaux in A+219 ‘Verbale processen’, by Christophe Van Gerrewey in A+218 2008 ‘Town Hall Menen’, by Mechthild Stuhlmacher in Flanders Architectural Yearbook 06 07, VAi ‘Stadhuis Kortrijk‘, by Stefan Devoldere in De Standaard Architectuurbibliotheek Deel1 Hedendaagse architectuur Stadhuis Kortrijk and Scheepvaartmuseum Baasrode in The Phaidon Atlas of 21st Century World Architecture ‘Chirurgische ingreep. Stadhuis Menen door noAarchitecten’, by Marc Dubois in deArchitect May 2008
2004 Atelierwoning Oostende and Town Hall Kortrijk in Flanders Architectural Yearbook 2002-2003, VAi ‘Binnenstebuiten: stedelijke paradigma’s in publieke architectuur’, by Stefan Devoldere, Achtergrond 02, VAi ‘Midden de mensen’, by Stefan Devoldere in A+188 ‘Belgitudes. 05 noA in Kortrijk’, by Caroline Goossens in Frame 39 JulyAugust 2004 2003 Kitchen for Restaurant De Karmeliet in A+U no.393, 2003:06 2002 Restaurantkeuken De Karmeliet, Brugge and Meulestede Noord Ghent in Flanders Architectural Yearbook 2000-2001, VAi 2001 Young Architects in Flanders, exhibition catalogue, deSingel International Arts Campus, Antwerp
2007 ‘Programmatische helderheid: Het gemeentehuis in Kortrijk‘, by Martin Tschanz, Bouwen in beton 2006/07
39
Exhibitions
Awards & Nominations
Colophon
2014 Encounters, deSingel International Arts Campus / Flemish Architecture Institute (VAi), Antwerp
2013 Award Flemish Government Architect, University Hasselt, nomination ARC 13 Awards, Town Hall LoReninge, nomination
coproduction Flemish Architecture Institute deSingel International Arts Campus
2013 XX Models, Young Belgian architecture La Maison de l’architecture et de la ville PACA, Marseille XX Models, Young Belgian architecture The Shenzen & Hong Kong Bi-city Biennale of Urbanism/ Architecture: Urban Border Architecture in context, M – Museum, Leuven 2012 XX Models, Young Belgian architecture, Bozar, Brussels 2011 Architecture Award Province Flemish Brabant, Leuven Quadrennial Architecture Award Province West Flanders, Avelgem 2010 Four Flemish Architects, London Metropolitan University 2009 NICHE, Bozar, Brussels 2008 35m3, deSingel International Arts Campus, Antwerp 2001 Young Architects in Flanders, deSingel International Arts Campus and VAi, Antwerp 2000 Supernova, Young Belgian Architecture, Brussels, Belgium
40
2011 Award Flemish Government Architect, ‘s Hertogenmolens Aarschot, laureate Architecture Award Province Flemish Brabant, ‘s Hertogenmolens Aarschot, laureate Belgian Architecture Award, ‘s Hertogenmolens Aarschot, laureate European Union prize for cultural heritage / Europa Nostra Awards, ‘s Hertogenmolens Aarschot, nomination Quadrennial Architecture Award Province West Flanders, Stadhuis Menen, laureate Award Orde van Architecten, Stadhuis Menen, laureate 2010 Belgian Heritage Award, Province Flemish Brabant, ‘s Hertogenmolens Aarschot, laureate Belgian Architecture Award Renovation, Stadhuis Menen, laureate 2009 Mies van der Rohe Award, Stadhuis Menen, selection Award Flemish Government Architect, categories Re-allocation & Art integration, Stadhuis Menen, nomination
curator Katrien Vandermarliere (deSingel/ Flemish Architecture Institute) Christoph Grafe (Flemish Architecture Institute) production noAarchitecten Flemish Architecture Institute deSingel International Arts Campus Texts Exhibition Jan Florizoone Production assistents Birgit Cleppe Hanne Platteeuw Texts exhibition booklet Jan Florizoone noAarchitecten Katrien Vandermarliere (inleiding) Translation Gregory Ball Text editors Siska Claessens Kristien Gerets Realisation Technical crew deSingel Project sponsors ELIA | Febelcem | FSB | Universiteit Hasselt | Steenbakkerij Vande Moortel materialen, meubilair en constructies Alucobond | Anders Construct | Artek | Bruns | Forbo Flooring | Kree interieur | PMC | Richard Lampert | Vandommele VCS | Verstraetebouw
41
architectuur tentoonstellingen lezingen films boeken ... something
in deSingel
The Flemish Architecture Institute is supported by the Flemish Government. The program is made possible by Reynaers Aluminium Group Bernaerts, Bulo, Bulvano, Prospect. deSingel is an art institution of the Flemish Government and is supported by the Province and the city of Antwerp. Media Sponsors are Canvas, Cobra.be, De Standaard, Klara and Knack.
www.desingel.be t +32 (0)3 248 28 28 Desguinlei 25 B-2018 Antwerpen f deSingelArtCity
www.vai.be t +32 (0)3 242 89 70 Jan Van Rijswijcklaan 155 B-2018 Antwerpen f Architectuurinstituut
Het Vlaams Architectuurinstituut wordt betoelaagd door de Vlaamse Overheid. Het programma wordt mee mogelijk gemaakt door Reynaers Aluminium, Group Bernaerts, Bulo, Bulvano, Vooruitzicht. deSingel is een kunstinstelling van de Vlaamse Overheid en geniet de steun van de Provincie en de stad Antwerpen. Mediasponsors zijn Canvas, Cobra.be, De Standaard, Klara en Knack. deSingel is een kunstinstelling van de Vlaamse Overheid
mediasponsors
