De zorg stroomgewijs organiseren Claude Missiaen Flanders Synergy
Congres Sociale Innovatie UGent 26 November 2013
De zorg stroomsgewijs organiseren • Case innovatieve arbeidsorganisatie: Soprim@ • Flanders Synergy • Innovatieve arbeidsorganisatie • Zorgvernieuwers. Betere zorg door anders organiseren • ZIRKO • Vragen
Flanders Synergy • Innovatieplatform rond innovatieve arbeidsorganisatie • Missie: innovaties op vlak van arbeidsorganisatie promoten, bevorderen en initiëren met het oog op : • meer slagkrachtige organisaties • EN een betere kwaliteit van de arbeid (meer “actieve” jobs”). • Netwerkorganisatie, opereert economiebreed (industrie, zorg, onderwijs, diensten…) • Gedachtengoed: moderne socio-techniek.
Het model van Karasek
Motivatie en leermogelijkheden
Actieve Jobs
Passieve Jobs
Slopende Jobs
++++ slagkracht ++++ kwaliteit vd arbeid
Regelkracht
Zinloze Jobs
Taakeisen
sub-optimaal (potentieel) ziekmakend werk
Stressrisico’s
Combinatie hoge taakeisen-lage controlemogelijkheden :
•
Globaal slechte gezondheidstoestand (Karasek, 1990; Söderfelt et al. 2000)
•
Mentale belasting (Karasek, 1979)
•
Emotionele uitputting, psychosomatische en fysieke gezondheidsklachten, en job ontevredenheid (De Jonge et al., 2000)
•
Burn-out-symptomen: uitputting en zich negatief afzetten van de werkomgeving (Demerouti et al. 2001)
•
Verhoogde bloeddruk en cortisolgehalte, dat bovendien doorwerkt in de privétijd (Fox et al. 1993; Everson et al. 1997; Schaubroeck & Merrit, 1997)
•
Verhoogde kans (2,17 ratio tov low strain) op cardiovasculaire aandoeningen (Johnson & Hall, 1988)
•
Verhoogde kans op invaliditeitspensioen (Canivet et al., 2012) 5
Innovatieve arbeidsorganisatie • van bureaucratische naar innovatieve organisatievorm • stroomsgewijs organiseren • de “kanteling” • zelfsturende of zelforganiserende teams • horizontaal organiseren
6
Bureaucratisch regime
Innovatief regime
Stroomsgewijs organiseren • Denken en handelen vanuit de klant • Decentraal • Coherente pakketten worden bij elkaar gebracht: multidisciplinair werken • In zorg: patiënt “stroomt door zijn behandeling heen”, i.p.v. disciplinegerichte afdelingen, zie ziekenhuis: geen verbinding tussen silo’s; WZC: dagritme, maaltijden… • Overlap met lean principes: elimineren van ‘waste’, stromen creëren, continu verbeteren…
Kanteling • Van functionele naar procesgerichte of stroomsgewijze organisatie, anders gezegd: van aanbodgerichte naar patiëntgerichte structuur • Functioneel: afdelingen met specialisten, ‘silo’s, beperkt zicht op rest van de werkstroom, veel overleg nodig. Procesgericht: specialistische taken komen meer en meer in teams te liggen. • Leidt tot zelfsturende teams • Voorbeeld: organigram Buurtzorg Nederland
Zelforganiserende/ Zelfsturende Teams • Teamwerk in zorg is goed ingeburgerd : “goed samenwerken” • Want: arbeidsdeling = knippen, en om te plakken moet je samenwerken • In disciplinegerichte organisatie (silo’s): meer roep naar samenwerking • Is slechts symptoombestrijding, onderliggende oorzaak is disciplinegericht indeling (itt stroomsgewijs)
Zelforganiserende/ Zelfsturende Teams Definitie Een vaste groep medewerkers die gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor het totale proces waarin een product of dienst tot stand komt, dat aan een interne of externe klant geleverd wordt. Het team plant en bewaakt de procesvoortgang, lost dagelijkse problemen op en verbetert de processen zonder daarbij een beroep te doen op de leiding of ondersteunende diensten.
Zelforganiserende/ Zelfsturende Teams Wat is het niet? • Vrijheid, blijheid • Chaos, onduidelijkheid • Iedereen moet alles kunnen • De teamleider heeft niets meer te zeggen en mag niet meer ingrijpen
Ontwerpprincipes effectieve teams •
4 tot max. 20 teamleden, ideaal is 8 -12
•
Compleet takenpakket: zo weinig mogelijk afhankelijk van andere teams
•
Onderlinge afhankelijkheid, bijvoorbeeld samen verlof of roosters plannen Brede inzetbaarheid / elkaar vervangen: zie fleximatrix
•
Ontwerpprincipes effectieve teams •
Teamleider niet in het team?
•
Maximale autonomie:
•
–
Minimale specificatie, maximale informatie: wel WAT, niet HOE
–
Voldoende regelmogelijkheden of bevoegdheden. Oefening: “alles in het team, behalve…”
–
Interne en externe coördinatie, vaste of roterende teamcoach
Herkenbaarheid als team, bijvoorbeeld eigen ruimte, eigen middelen.
Horizontaal organiseren • Teams regelen hun contacten met andere teams • Niet verticaal: naar manager X, naar manager XX… en dan hele weg terug • Management: niet meer verticale sturingsrol maar creëren van voorwaarden voor (en bewaken van) zelforganiseren, horizontale afstemming en collectieve besluitvorming.
Ontwerp van uw organisatie? • Herkent u zich best in bureaucratisch of innovatief regime? Kan het bureaucratisch gehalte naar omlaag in uw organisatie? • Dwang/drang om te veranderen? Bijvoorbeeld: verzuim, personeelsverloop, klachten van zorgontvangers, werkdruk, work-life balance, administratieve last… • Welke maatregelen genomen tegen toenemende vergrijzing, krapte op de arbeidsmarkt? • Regelmogelijkheden voor de medewerkers? • Aantal referentiefiguren per bewoner/patiënt? • Betrokken medewerkers?
Ontwerp van uw organisatie • Is de dienstverlening effectief georganiseerd vanuit de patiënt, hulpvrager, bewoner…? Wordt de zorg aangeboden die voor de patiënt belangrijk is, of die past in de routine van de dag? “Stroomt de zorgontvanger doorheen zijn behandeling?” • Leidinggevenden uitdragers van innovatie? • Is uw organisatie voorzien op multidisciplinair samenwerken? • Durft u decentraliseren, loslaten, of is vasthouden aan de top de boodschap? • Teamwerking? Zelforganiserend (zelfsturend?) of hiërarchisch aangestuurd?
Zorgorganisaties • • • • • • • • •
AZ Sint-Blasius, Dendermonde: Piet Temmerman AZ Sint-Elisabeth, Zottegem: Katia Ronsse Bond Moyson Thuishulp Oost-Vlaanderen: Caroline Hoedemakers Familiehulp Antwerpen: Pascal Deceuninck, Gina Koster Jan Yperman Ziekenhuis, Ieper: Eddy Delporte Jessa Ziekenhuis Hasselt: Karel Bosmans Soprim@: Rudi Veekhoven UZ Antwerpen: Stijn Slootmans, Muriel Tegenbos WZC Sint-Monica, Oostende: Axel Daenekindt, Hélène Verbeke
Kenniscentra • • • •
Arbeids-, Organisatie- en Personeelspsychologie, KULeuven: Martin Euwema Centrum Sociologisch Onderzoek KULeuven: Jos Benders, Geert Van Hootegem Centrum Ziekenhuis- en Verpleegwetenschap KULeuven: Svin Deneckere, Walter
Sermeus, Kris Vanhaecht Flanders Synergy: Claude Missiaen
Zorgorganisaties Innovatief Responsief Krachtig en Kwaliteitsvol Ontwikkelen 2013-2016
ZIRKO •
‘Zorgorganisaties Innovatief, Responsief, Krachtig en Kwaliteitsvol Ontwikkelen’
•
Focus op de thuiszorg en residentiële ouderenzorg
•
Klankbordgroep met stakeholders uit Vlaamse zorglandschap: • Zorgorganisaties • intermediairen (werkgevers, vakbonden, Flanders’ Care, zorgambassadeur…)
•
Partnerlabel van Flanders’ Care:
Probleemsituering • Nijpend zuurstofgebrek in de organisatie van de
zorgverlening:
• vraagzijde: demografie, complexere zorg • maatschappelijk: - krappe arbeidsmarkt - Regelgeving - afgescheiden zorglijnen (thuishulp, huisarts, ziekenhuizen, thuisverpleging…) - oplopende kosten •
Zorgverleners: betrokken en gemotiveerd, goede werkbaarheid, maar pijnpunten: emotionele belasting, stijgende werkdruk, en zorgzwaarte, onvoldoende autonomie
Sterk toenemende uitdagingen omwille van demografische evoluties
Zorgorganisaties
Krapte op de arbeidsmarkt
Zorgverlening • Capaciteitsknelpunten • Kwalitatieve tekorten • Beperkte regievoering ifv zorgbehoevende Financiële en institutionele beperkingen
Zorgarbeid Complexe, multidisciplinaire vormen van zorgverlening
• Werkdruk en werkstress • Complexe onoverzichtelijke organisatie van de zorg • Uitstroom van personeel
Strikte taakdeling tussen afgescheiden ‘zorglijnen’
Doelstellingen en werkwijze 1. Organisaties
Info over consequenties huidig organisatieontwerp, mogelijkheden voor herontwerp • Roadshows, bakenfunctie van voorlopers • Online audiovisueel materiaal • Cases in boek Zorgvernieuwers, Betere zorg door anders organiseren, 2013 en vervolgboek • Business case methodiek: berekening van kosten-baten van veranderingstraject • Dialoog met beleid
ZIRKO
Doelstellingen en werkwijze 2. Zorgverlening
De zorgverlening stroomsgewijs organiseren, niet aanbodgericht, maar van buiten naar binnen: • werksessies bouwstenen Innovatieve Arbeidsorganisatie en organisatorische vraagstukken; werksessies zelforganiserende teams en leiderschap • praktijklabo’s: beperkt aantal deelnemers, combinatie van opleiding, uitwisseling en advies • instrumenten: procesanalyse (“hoe begin ik eraan ?”) •
samenstelling functies en teams, blauwdruk teamontwikkelplan
• inhoudelijke collectieve ondersteuning bij verandertrajecten • impactmetingen
Doelstellingen en werkwijze 3. Werkbare jobs
Kwaliteit van de arbeid en welzijn medewerkers: •
werksessies rond impact van functie- en teamontwerp op kwaliteit van de arbeid
•
instrumenten waarmee zorginstellingen zichzelf kunnen evalueren en optimaliseren wat betreft kwaliteit van de arbeid
Organisaties ORGANISATIES
ZorgZorgverlening
…die dankzij …
STROOMSGEWIJS ORGANISEREN …hoogstaande zorg bieden in arbeidsorganisaties met…
Zorgjobs WERKBARE JOBS
