PRAKTISCHE HANDLEIDING VOOR DE DUURZAME BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN - PRAKTISCHE AANBEVELING CSS14 -
DE "MANUELE VENTILATIE" OPTIMAAL ORGANISEREN Wanneer en hoe lang moeten kamers verlucht worden wanneer er geen installatie voor hygiënische ventilatie aanwezig is?
PRINCIPES CONTEXT De luchtkwaliteit hangt af van de concentratie vervuilende stoffen (polluenten) in de omgeving. Deze vervuilende stoffen kunnen bestaan uit waterdamp, CO2, CO, stof, allergenen, organische verbindingen, enz. Die stoffen hopen zich op in gesloten ruimtes of lokalen. Wil men een goede luchtkwaliteit, dan moet men bijgevolg bronnen van vervuilende stoffen in de kamer vermijden. Dit kan door een goede materiaalkeuze en door de kamers voldoende te verluchten (zie fiche CSS07 "Goede luchtkwaliteit garanderen in elk lokaal"). Nieuwe of gerenoveerde gebouwen moeten van ventilatiesystemen voorzien worden overeenkomstig de EPB-vereisten. Op die manier wordt de lucht de hele tijd vernieuwd. Op een aparte fiche wordt uitgelegd hoe die ventilatie kan gebeuren met zo weinig mogelijk energiekosten. In bestaande gebouwen kan vaak alleen verlucht worden door de vensters te openen. Op die manier is het moeilijk om voor een "optimale" ventilatie te zorgen. Maar een slechte verluchting kan leiden tot gezondheidsrisico’s (bij onvoldoende verluchting) of energieverspilling (bij overdreven verluchting). In het Brusselse gewest heeft meer dan de helft van de woningen die de RCIB (Regionale Cel voor Interventie bij Binnenhuisvervuiling) zijn onderzocht, tenminste één kamer met schimmelproblemen1. In deze fiche geven we een aantal tips voor een optimale verluchting. DOELSTELLINGEN Minimaal: o Verlucht kamers na elke vervuilende activiteit (nadat u een douche of bad hebt genomen, na het koken, 's morgens bij het opstaan, enz.). o Na erg vervuilende activiteiten (schilderwerk, het gebruik van onderhoudsproducten in huis, enz.) moeten de vensters opengezet worden ook als de kamer beschikt over een hygiënisch ventilatiesysteem. Aanbevolen: o Lees de bondige aanbevelingen in het document "Verluchting en natuurlijke ventilatie in bestaande en gerenoveerde woningen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest", door 1
Fiche 27 "RCIB, analyse en resultaten van de onderzoeken na 6 jaar werking"; De BIMgegevens: "Verbanden tussen gezondheid en leefmilieu"; december 2007 BLZ. 1 VAN 6 – MANUELE VENTILATIE – JULI 2010 PRAKTISCHE HANDLEIDING VOOR DE DUURZAME BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN PRAKTISCHE AANBEVELING CSS14
Leefmilieu Brussel – BIM. Bovenop de tips over verluchting, waarvan er enkele hieronder worden herhaald, biedt dit document een aantal aanbevelingen om de hoeveelheid polluenten binnenshuis te beperken.
KEUZE-ELEMENTEN TECHNISCHE ASPECTEN > Zorgen voor tocht Om een goede verluchting in een korte tijd mogelijk te maken, moet men voor een luchtstroom zorgen. Dit kan op twee manieren gebeuren: • In een huis opent men vensters op verschillende verdiepingen en de deuren tussen die vensters. Dit zorgt voor een schoorsteeneffect. • In een appartement zet men, indien mogelijk, vensters in tegenoverliggende gevels open om gebruik te maken van een eventuele luchtstroom door de wind. In appartementen die in maar één gevel vensters hebben, kan het luchtdebiet niet verhoogd worden. Het venster moet dus iets langer open blijven staan. MILIEUASPECTEN > Warmteverlies In tegenstelling tot wat men zou kunnen denken, gaat er niet veel warmte-energie verloren wanneer de vensters een beperkte tijd open worden gezet. o De totale luchtverversing in een woonkamer van 25 m² bijvoorbeeld, met een buitenlucht van 10°C, vergt iets minder dan ¼ kWh, dit is iets meer dan een eurocent! Aarzel dus niet om ook in de winter te verluchten. Een luchtstroom van een kwartier is voldoende om de lucht te vernieuwen zonder de muren af te koelen en zonder de warmte die is verzameld te verliezen. Zodra het venster weer gesloten is, wordt de koude lucht snel weer opgewarmd door het contact met de muren of het verwarmingstoestel. Het verwarmingstoestel moet wel uitgezet worden voor de vensters open gaan, anders verwarmt u de buitenlucht. > Gezondheid Fiche CSS07 "Goede luchtkwaliteit garanderen in elk lokaal" behandelt deze materie in detail. Noteren we bondig dat de verluchting van een woning en een gezonde leefomgeving rechtstreeks met elkaar verbonden zijn. De ventilatie verdunt niet alleen de vervuilende stoffen, maar helpt ook de vochtigheid te regelen en bijgevolg schimmelgroei tegen te gaan. Een ventilatie door het manueel openen van de vensters is niet optimaal uit sanitair oogpunt, want bewoners zetten de vensters pas open wanneer ze merken dat de lucht vervuild is (onaangename geur, condensatie op de vensters, …). Maar dan is het al te laat. Onze reukzin is geen voldoende betrouwbare indicator van de luchtkwaliteit, want we kunnen er alleen welbepaalde vervuilende stoffen mee detecteren, soms in te hoge concentraties. Het is dus van essentieel belang dat men de reflex kweekt om de kamers geregeld te verluchten. SOCIALE EN CULTURELE ASPECTEN Helaas hebben we veel reflexen en gewoontes die de luchtkwaliteit negatief beïnvloeden. We zijn bang dat we de energiefactuur de hoogte in zullen jagen, of we hebben gewoon geen benul van de risico’s van een slechte luchtkwaliteit. Zo wordt in de winter bijvoorbeeld niet verlucht om de verwarmingskosten te drukken of worden eventuele verluchtingsroosters afgedekt, enz. We kunnen niet genoeg benadrukken hoe belangrijk het is om een woning goed te verluchten en die slechte gewoonten kwijt te raken. BLZ. 2 VAN 6 – MANUELE VENTILATIE – JULI 2010 PRAKTISCHE HANDLEIDING VOOR DE DUURZAME BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN PRAKTISCHE AANBEVELING CSS14
IN DE PRAKTIJK Aangezien deze fiche geen aspecten van het eigenlijke duurzaam bouwen en verbouwen behandelt, heeft het geen zin om de te nemen maatregelen te vermelden volgens de chronologie van een bouwproject. We onderscheiden hier dus maar twee fases: VOORONTWERP Wanneer een architect bij het project betrokken is, zijn hier enkele maatregelen die u moet nemen in de fase van het voorontwerp: o Zorg voor een hygiënisch ventilatiesysteem overeenkomstig de EPB-eisen. o Voorzie bovendien de mogelijkheid om elke kamer intensief te ventileren door vensters te openen. Verkies de bouw van appartementen met twee gevels, zodat er een luchtstroom gecreëerd kan worden. Bij kleine werkzaamheden kunt u letten op volgende aspecten: o Zorg voor een luchtopening onder de deur, met een hoogte van 1 cm. o Zet in de badkamer, het washok, het toilet, enz. een ventilator die gekoppeld is aan de verlichting maar die met een klok werkt zodat hij na het uitschakelen van de verlichting nog ongeveer 15 minuten blijft werken. BEBRUIK Hier herhalen we enkele aanbevelingen voor verluchting uit "Verluchting en natuurlijke ventilatie in bestaande en gerenoveerde woningen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest" van Leefmilieu Brussel – BIM. Deze aanbevelingen worden gegroepeerd volgens het soort kamer. > Woonkamer, bureau, speelkamer, slaapkamer o
Wat deze lokalen kenmerkt is de verlengde verblijfsduur, waardoor ononderbroken vervuilende stoffen worden vrijgegeven. In dat geval is het aangewezen continu te verluchten via een kleine opening, eerder dan de vensters korte tijd wijd open te zetten. Door een venster slechts nu en dan te openen, vermindert men snel de vervuiling, maar voor een korte periode; de rest van de tijd bestaat er een reëel risico op overschrijding van de toegelaten vervuilingsdrempel. Wat dit concreet inhoudt: o
o o
o
Als er ventilatieroosters aanwezig zijn, mogen die niet afgedekt worden en moeten ze een keer per jaar worden schoongemaakt. Zorg er ook voor dat de luchtstroom onder de binnendeuren niet tegengehouden wordt. Als er geen ventilatieroosters zijn, maar wel kantelramen, zet die dan ‘s nachts open en ook wanneer er meer dan twee personen in de kamer zijn. Als er geen roosters zijn en de ramen niet kunnen kantelen, moeten de vensters tenminste 3 keer gedurende een half uur opengezet worden wanneer er meer dan twee personen in de kamer zijn. In de slaapkamer moeten de vensters voor en na het slapen een half uur worden opengezet. Als men verschillende keren 30 minuten openzet, kan men de amplitude van het bereikte vervuilingsniveau beperken (zie de stippellijn in de figuur hierna).
Opmerking: in het bovengenoemde onderzoek van de RCIB, is het interessant op te merken dat het de slaapkamers van de ouders, en niet de badkamers of keukens zijn die de meeste sporen van schimmels vertonen. De reflex om de kamers te verluchten is dus nog niet gebruikelijk!
BLZ. 3 VAN 6 – MANUELE VENTILATIE – JULI 2010 PRAKTISCHE HANDLEIDING VOOR DE DUURZAME BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN PRAKTISCHE AANBEVELING CSS14
Principe van het variërende vervuilingspeil in de bezet lokaal, eerst wanneer men ventileert door nu en dan de vensters open te zetten (boven), vervolgens wanneer er permanente ventilatie is, mechanisch of natuurlijk (onder), overeenkomstig te normen.
> Badkamer, washok, toilet o
o o
o
Als zo'n kamer een deur heeft naar een andere kamer, of verbonden is met een andere kamer via een rooster in een binnenmuur of een opening onder de deur (1 cm hoog), moet er in de aanpalende ruimte voor voldoende frisse lucht worden gezorgd. Dek die ventilatieroosters nooit af en maak ze elk jaar schoon. Zorg ervoor dat de lucht tussen verschillende kamers kan circuleren, als dit nog niet het geval is. Als er niet voor een luchtstroom gezorgd kan worden en de kamer geen ventilatieroosters naar buiten toe heeft, moeten de vensters tijdens een activiteit opengezet worden en nog 15 minuten na de activiteit, of alleen gedurende 30 minuten na de vervuilende activiteit (bad, douche, enz.). Als er een luchtkoker is met een ventilator, moet die één keer per jaar schoongemaakt worden. Let er op dat de ventilator werkt tijdens de activiteit en nog 15 minuten na de activiteit.
BLZ. 4 VAN 6 – MANUELE VENTILATIE – JULI 2010 PRAKTISCHE HANDLEIDING VOOR DE DUURZAME BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN PRAKTISCHE AANBEVELING CSS14
> Keuken o o
o o
Volg dezelfde aanbevelingen als voor de badkamer, indien de ruimte onder de deuren minder bedraagt dan 140 cm² (2 cm hoog). Wanneer u een afzuigkap van meer dan 500 m³/uur gebruikt, is de luchtstroom onder de deuren of via de roosters niet voldoende. Daarnaast moet nog een rooster of een aandrijfventilator geplaatst worden. Als dit niet mogelijk is, moet een venster of een deur opengezet worden terwijl de afzuigkap in werking is. Wanneer een afzuigkap van minder dan 300 m³/uur gebruikt wordt, moet deze nog 15 minuten na het koken blijven werken om de lage afzuigkracht te compenseren. Maak de filter van de afzuigkap elk jaar schoon.
BLZ. 5 VAN 6 – MANUELE VENTILATIE – JULI 2010 PRAKTISCHE HANDLEIDING VOOR DE DUURZAME BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN PRAKTISCHE AANBEVELING CSS14
AANVULLENDE INFORMATIE ANDERE AANDACHTSPUNTEN Hier een lijst met themafiches waarin handmatige verluchting aan bod komt: o o o o o
CSS07 – Goede luchtkwaliteit garanderen in elk lokaal CSS08 – Fysische en chemische verontreiniging binnenhuis CSS11 – Interne vervuilingsbronnen beperken: biocontaminanten ENE07 – Intensieve luchtverversing ENE23 – Energie-efficiënte luchtverversingssystemen
BIBLIOGRAFIE Bronnen: o Natuurlijke verluchting en ventilatie in bestaande en gerenoveerde woningen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Leefmilieu Brussel – BIM, 2007 Normen: o Ventilatievoorzieningen in woongebouwen, NBN D50-001, 1991
BLZ. 6 VAN 6 – MANUELE VENTILATIE – JULI 2010 PRAKTISCHE HANDLEIDING VOOR DE DUURZAME BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN PRAKTISCHE AANBEVELING CSS14
