De Waardering van Informatieactiva. als Productiemiddel

De Waardering van Informatie als Productiemiddel Methodologiëen en Voorstel van Aanpak

Stelling Het is opmerkelijk dat er bij de opleidingen tot IT-auditor nog weinig aandacht wordt besteed aan het fenomeen van informatiewaardering terwijl de kern van “In Control” en AO-IC beheersmaatregelen zich juist richten op het beschermen van de waardevolle informatieactiva tegen ongewenste inbreuken.

Document Titel Student No. Eind Datum Versie No. Begeleiding/ Coaching

De Waardering van Informatieactiva 9981142 Suren Balraadjsing April 2007 1.0 Final Bart van Staveren UWV, Universitair Begeleider Ivan Pellegrin LogicaCMG, Bedrijfscoach Bart Winkler LogicaCMG, Bedrijfscoach

Examen Scriptie IT-Auditor VU

Waardering van Informatieactiva

Inhoudsopgave 1

SAMENVATTING ........................................................................................................................................ 3

2

INLEIDING ................................................................................................................................................... 4 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5

3

WAAROM INFORMATIEWAARDERING?............................................................................................ 8 3.1 3.2

4

ACHTERGROND ........................................................................................................................................ 4 AANLEIDING............................................................................................................................................. 4 PROBLEEMSTELLING ................................................................................................................................ 5 PLAN VAN AANPAK .................................................................................................................................. 5 AFBAKENING ............................................................................................................................................ 6 WAARDE EN INFORMATIEBEHOEFTEN ...................................................................................................... 8 NUT VAN INFORMATIEWAARDERING ........................................................................................................ 8

STAND VAN ZAKEN WAARDERINGSMODELLEN.......................................................................... 10 4.1 ACCOUNTING MODELLEN ....................................................................................................................... 10 4.1.1 Amerikaanse ontwikkeling ............................................................................................................. 10 4.1.2 Europese Ontwikkeling.................................................................................................................. 11 4.1.3 Beperkingen Accounting wetgeving............................................................................................... 12 4.2 DE ECONOMIC VALUE MODELLEN ......................................................................................................... 12 4.3 PRAKTISCHE WAARDERINGSPROBLEMEN ............................................................................................... 13 4.4 NIEUWE WAARDERINGSMODELLEN IMMATERIËLE ACTIVA ................................................................... 14 4.4.1 De Knowledge Management (KM) modellen................................................................................. 14 4.4.2 Intellectual Capital (IC) modellen................................................................................................. 14 4.4.3 Performance modellen................................................................................................................... 14 4.5 TEKORTKOMING WAARDERINGSMODELLEN .......................................................................................... 15

5

DATA, INFORMATIE EN KENNIS......................................................................................................... 16 5.1 BEGRIPSBEPALING.................................................................................................................................. 16 5.2 DE KENNIS WAARDEKETEN ................................................................................................................... 16 5.2.1 Stadium 1. Datagaring/verwerking ............................................................................................... 17 5.2.2 Stadium 2. Analyse van Informatie ................................................................................................ 18 5.2.3 Stadium 3. Communicatie van Kennis ........................................................................................... 18 5.2.4 Stadium 4. Pas Intelligence toe (wijsheid)..................................................................................... 18 5.2.5 Stadium 5. Formuleer Besluit/Actie............................................................................................... 18 5.2.6 Stadium 6. Implementeer Acties .................................................................................................... 19

6

KENMERKEN VAN INFORMATIE........................................................................................................ 20 6.1 6.2 6.3 6.4

7

HET OBJECT INFORMATIE ....................................................................................................................... 20 OOGMERKEN VAN INFORMATIEPRODUCTIE ............................................................................................ 20 INFORMATIE ALS PRODUCTIEFACTOR ..................................................................................................... 21 EIGENSCHAPPEN INFORMATIEATTRIBUTEN ............................................................................................ 21

METHODEN VOOR INFORMATIEWAARDERING........................................................................... 24 7.1 HISTORISCHE WAARDE ........................................................................................................................... 24 7.2 DE UTILITEITSWAARDE .......................................................................................................................... 24 7.3 WAARDE VANUIT RISICOPERSPECTIEF ................................................................................................... 25 7.4 ANALYSE VAN WAARDERINGSMETHODEN ............................................................................................. 26 7.4.1 Waardering op basis van Historische kosten (Moody & Walsh)................................................... 26 7.4.2 Waardering op basis van Nut en Gebruiksmogelijkheden (Glazer) .............................................. 27 7.4.3 Waardering vanuit Riskmanagement perspectief (Poore) ............................................................. 28 7.5 CONCLUSIE............................................................................................................................................. 29

8

GEÏNTEGREERDE MODELAANPAK INFORMATIEWAARDERING ........................................... 30 8.1 HET WAARDERINGSMODEL .................................................................................................................... 30 8.2 TECHNOLOGIE (OIT) EN INFORMATIEWAARDE ...................................................................................... 31 8.2.1 Product kwaliteit ........................................................................................................................... 31 8.2.2 Systeem kwaliteit ........................................................................................................................... 32 8.2.3 Service Kwaliteit............................................................................................................................ 32 8.3 BEDRIJFSVOERING(OIB) EN INFORMATIEWAARDE ................................................................................. 33 8.3.1 InformatieBehoeften ...................................................................................................................... 33

Student Nr: 9981142

1 van 40



8.3.2 InformatieVerwerving.................................................................................................................... 34 8.3.3 InformatieNut ................................................................................................................................ 34 8.4 CONCLUSIES BRUIKBAARHEID MODEL .................................................................................................... 35 9

PRAKTISCHE TOEPASSING WAARDERINGSMODEL ................................................................... 36 9.1 9.2 9.3

GLAZER EN E-COMMERCE...................................................................................................................... 36 DATABASE ALS BEDRIJFSACTIVA ........................................................................................................... 36 VOORSTEL VERVOLGONDERZOEK .......................................................................................................... 37

10

ROLVERDELING AUDITORS ............................................................................................................ 38

11

GERAADPLEEGDE LITERATUUR ................................................................................................... 39

Student Nr: 9981142

2 van 40



1 Samenvatting Als strategische "enabler" van de bedrijfstrategie heeft informatie kapitaal zich een prominente rol verworven naast financieel kapitaal en menselijk kapitaal. Kennisintensieve bedrijven beschouwen informatie steeds meer als commodity en het bezit hiervan als een bedrijfsactivum. In het informatietijdperk wordt het succes van mensen en organisaties bepaald door het vermogen de informatiestroom te controleren. Beheersing van de kasstroom vergt dus beheersing van informatiestroom. Er bestaat een ontegenzeggelijk een relatie tussen beide maar kwantificeren van de causaliteit en de waardering hiervan is niet eenvoudig en geen rechtlijnig proces. Deze scriptie bevat een aanzet om een dergelijk informatie waarderingsmodel te ontwikkelen. In de meeste gangbare bedrijfswaarderingsmodellen speelt informatie en de waardering hiervan geen of slechts een marginale rol bij strategievorming en prestatiemeting. Terwijl gegevens en de daaruit voortvloeiende informatie toch de basis vormen voor elke analyse van de (kennis)waardeketens binnen organisaties. Er zijn blijkbaar nog onvoldoende modellen en of methodieken om informatiewaarde te koppelen aan de financiële prestaties binnen de kaders van een geformuleerde bedrijfsstrategie. Voor de ondersteunende rol van informatie kapitaal in de waardeketen is er blijkbaar onvoldoende aandacht. Het beschreven model behandelt twee hoofddomeinen van waardering: het technologie domein en het organisatie domein. Om een synthese tussen beide domeinen te realiseren en tegelijkertijd een directe relatie te leggen tussen informatiewaarde en financiële (transactie)waarde, wordt voorgesteld om een E-Commerce omgeving te exploreren. In een Ecommerce omgeving die naast het pre- als posthandelsproces als ook e-transacties ondersteunen, komen alle noodzakelijke waardering ingredienten bij elkaar. Vanuit het transactiewaardemodel (Glazer) wordt gekozen voor een geïntegreerde waardebenadering (Ho). Hierbij wordt de focus gelegd op datavastleggingen in databasesystemen binnen het ECommerce domein. De conclusie is dat corporate databases heel goed lenen als waarderingsobject omdat zij zich zowel fysiek/technisch, logisch als juridisch boekhoudkundig actief gedragen. De omzetbaarheid van informatie activa in financiële activa is binnen dergelijke domeinen is minder complex en praktische uitvoerbaar. Op de centrale vraag of de reële waarde van informatieactiva op een betrouwbare wijze kan worden vastgesteld, kan een voorzichtig bevestigend antwoord worden gegeven. De beschreven methodiek biedt goede aanknopingspunten mits de waarderingsdoelstelling en de scope van het waarderingsobject voldoende en consistent worden afgebakend. De potentiële voordelen van meer objectieve waardering van informatie zijn legio en ook beschreven in deze scriptie. Dit feit alleen al rechtvaardigt de inspanning in dit in eerste instantie abstract en theoretisch ogend onderwerp. Voor een kort overzicht van de verhaallijn wordt verwezen naar paragraaf 2.4 Plan van Aanpak.

Student Nr: 9981142

3 van 40



2 Inleiding Een scriptie schrijven over de waardering van informatie als productiemiddel en bedrijfsactiva is geen sinecure. Informatiewaardering is een complex proces dat veel paradoxen kent. Dit komt vooral door de uiteenlopende kwaliteitsattributen die aan het object informatie kleven. Elk informatieattribuut kent zijn eigen dynamiek die op zijn beurt weer afhankelijk is van menselijke perceptie, subjectieve interpretatie, het gebruiksdoel en de context en de specifieke omstandigheden van het moment. Door de verscheidenheid van attributen die aan het object informatie kleven is een duidelijke afbakening van het waarderingsdoel vereist. Dit vereist op zijn beurt een duidelijke probleemstelling, waarin duidelijk wordt aangegeven wat wordt beoogd met de waarderingsexercitie.

2.1

Achtergrond

Immateriële activa bepalen in de postindustriële kenniseconomie in toenemende mate de waarde van veel ondernemingen. Toch zijn ze niet in de jaarrekening terug te vinden. De opgetelde waarde van de klassieke materiële activa zoals gebouwen, machines, inventaris hebben vaak weinig te maken met de economische waarde van de onderneming als geheel. De waardekloof tussen de balanswaarde en de marktwaarde is groot en neemt nog steeds toe. Deze ontwikkeling is ingezet aan het begin van de vorige eeuw met als hoogtepunt de “dotcom- hype” rond de eeuwwisseling. De ontwikkeling kenmerkt zich door een verschuiving in de verhoudingen tussen de productiefactoren land, arbeid, kapitaal en kennis/informatie bij het creëren van waarde. Intellectueel kapitaal in termen van kennis en informatie is veel belangrijker geworden bij het produceren van producten en diensten. Kortom waardevolle informatie speelt een belangrijke rol bij de prestaties van ondernemingen. Het structureel uit de pas lopen van de balanswaarde en de marktwaarde heeft tot gevolg dat het jaarverslag de aandeelhouders/beleggers onvoldoende zicht geeft op de feitelijke waardeontwikkeling van het bedrijf. Feitelijk heeft hierdoor ook de financiële auditor als controleur van de jaarrekening een probleem omdat die “een getrouw beeld” hoort te geven van de grootte en samenstelling van het vermogen. De diversiteit in de soorten immateriële activa en elk met zijn bijzondere eigenschappen maken het heel moeilijk om te komen tot eenduidige objectieve waardebepaling die uitdrukbaar is in een ondubbelzinnige monetaire waardemaatstaf zoals geld. Dit geldt nadrukkelijk voor de waardebepaling van informatieactiva.

2.2

Aanleiding

In informatie-intensieve ondernemingen wordt de cashflow in toenemende mate afhankelijk van een goede doorstroming van de informatieflow. Grote investeringen in informatiesystemen kunnen enorme geldverspillers blijken te zijn, terwijl kleine investeringen in dezelfde gebieden een enorme impact kunnen hebben op de waarde van een organisatie. Verantwoordelijke bestuurders i.c. CIO’s hebben vaak onvoldoende inzicht in de waardebijdrage van hun informatieactiva binnen de bedrijfsprocessen en daarmee de bijdrage aan het bedrijfsresultaat. De jaarlijkse allocatie van IT-budgetten vindt veelal plaats zonder grondige analyse van de (toegevoegde)waarde van informatie in de keten van bedrijfsprocessen. Inzicht in de waarde van informatie kan er toe leiden dat investeringsbeslissingen en ITbestedingen effectiever en meer verantwoord kunnen plaatsvinden. Ook de keuzen ten aanzien van en de inrichting van informatiebeveiliging kunnen meer worden toegespitst op dat wat echt van waarde is (in hoofdstuk 5 wordt het waardebegrip gedefinieerd). Over- en onderbeveiliging van de IT- en informatieactiva kan zo worden voorkomen, zodat er een betere aanwending van middelen kan worden bereikt. De volgende overwegingen vormden aanleiding om een afstudeerscriptie te schrijven over de waardering van informatie: Student Nr: 9981142

4 van 40


•

•

2.3


Ten eerste biedt informatiewaardering mogelijkheden om de sturing van de interne organisatie doelmatiger en effectiever aan te pakken, wat op haar beurt weer kan leiden tot creatie van onderscheidende meerwaarde binnen diverse bedrijfsprocessen. Zo kunnen de resultaten van informatiewaardering gebruikt worden o Om de aan te wenden schaarse (IT-)middelen incl. de beveiligingsinspanningen beter in lijn brengen met de daadwerkelijke (reële) waarde die de informatie vertegenwoordigt. o Daarnaast kan informatiewaardering ook bijdragen aan de realisatie van commerciële doelstellingen door bijv. verzamelde data over klanten(gedrag) te gebruiken om de opbrengsten te verhogen of informatie over het productieproces te gebruiken om de kosten verlagen. o Tenslotte kan een doordacht concept van informatiewaardering helpen om de vastgelopen discussie over de meerwaarde van investeringen in DataWareHouses en Business Intelligence weer in beweging te krijgen. Ten tweede biedt informatiewaardering in informatie intensieve bedrijven goede aanknopingspunten om de waardekloof tussen de boekhoudkundige waarde en de gekapitaliseerde waarde van een onderneming meer gefundeerd te verklaren. De urgentie om deze waardekloof te verklaren wordt benadrukt door IFRS- en SOX-wetgevingen waar reële financiële waarden en transparante verantwoording hierover, wordt nagestreefd. In de externe verantwoording kan dan in plaats van alleen terug te kijken op de waardeontwikkeling van harde materiële activa, ook meer substantiële uitspraken worden gedaan over de toegevoegde waarde van immateriële activa - in casu corporate informatie.

Probleemstelling

Het doel van deze scriptie is een inventarisatie uit te voeren naar methoden voor informatiewaardering van bedrijfsinformatie. De centrale vragen zijn: • (Hoe) Kun je (betrouwbaar) vaststellen wat de reële waarde is van je informatieassets en hoe kan je dit productiemiddel met de opgedane kennis, optimaal inzetten in de (kennis)waardeketens van de organisatie? • Onder welke voorwaarden kan de intern vastgestelde informatiewaarde ook worden gebruikt om een externe marktwaarde vast te stellen ten behoeve van het maatschappelijk verkeer? Welke typen bedrijfsinformatie en bedrijfsdomeinen lenen zich hier het best voor? • Welke rol kunnen financial en IT-auditors spelen bij het waarderingsproces?

2.4

Plan van Aanpak

In hoofdstuk 3 Over het Waarom van Informatiewaardering wordt dieper ingegaan op het nut van informatiewaardering. De belangrijkste conclusie is dat de inspanning te rechtvaardigen is mits het waarderingsdoel aantoonbaar aansluit bij de strategische bedrijfsdoelstellingen en er concrete vertaling plaatsvindt naar de operationele doelstelling van het lijnmanagement. In hoofdstuk 4 over de Ontwikkeling van Bedrijfswaarderings Modellen worden de belangrijkste methoden om ondernemingen en ondernemingsactiva te waarderen geëvalueerd. Belangrijkste conclusie is dat de meeste methoden geen of slechts marginaal rekening houden met de informatieactiva in de modellen. In hoofdstuk 5 Begripsbepaling: Data, Informatie, Kennis worden de belangrijkste begrippen omschreven en afgebakend. In elke analyse van informatiewaarde dienen deze begrippen te worden gedefinieerd binnen de context van het waarderingsdoel. In hoofdstuk 6 Kenmerken van Informatie worden de informatieattributen en hun karakteristieken behandeld. Om de complexiteit van waarderingsvariabelen te reduceren is een helder begrip van de dynamiek van de attributen vereist. Met name zicht op hun onderlinge wisselwerking, rekening houden met het waarderingsdoel, is noodzakelijk voor het informatiewaarderingproces. Student Nr: 9981142

5 van 40



In hoofdstuk 7 Methoden voor Informatiewaardering worden de belangrijkste methoden geanalyseerd en de voor- en nadelen benoemd. De conclusie is dat er een combinatie van methodieken ingezet dient te worden om tot een zinvolle waarderingsexercitie uit te voeren. Met name de Nutsbenadering van Glazer gecombineerd met de Risicobenadering van Poore, bieden goede aanknopingspunten om de resultaten van interne informatiewaardering ook in te zetten voor de waardering ten behoeve van het maatschappelijk verkeer. In hoofdstuk 8 Geïntegreerde Modelaanpak Informatiewaardering In dit hoofdstuk wordt een aanzet gegeven voor een model die informatiewaarde koppelt aan de financiële performance. Er wordt een geïntegreerd waarderingsmodel voorgesteld die aan de hand van informatieattributen het waarderingsproces nader concretiseert. Tenslotte wordt een schematische modelaanpak voorgesteld om tot informatiewaardering te komen die gekoppeld kan worden aan een financiële maatstaf. In hoofdstuk 9 Praktische toepassing Waarderingsmodel In dit hoofdstuk wordt een aangegeven binnen welke domeinen het waarderingsmodel kan worden ingezet om onderbouwde uitspraken te doen over waarde van informatie. De conclusie is dat corporate databases hier heel geschikt voor zijn omdat zij zowel fysiek/technisch als logisch zich als juridisch boekhoudkundig actief gedragen. Dit geld in het bijzonder voor databases waar transactiegerelateerde data worden opgeslagen en die (dynamische) gekoppeld zijn aan E-Commerce domein van ondernemingen. Deze lenen zich goed voor meer objectieve (externe)waardering in financiële termen. Dit komt omdat de relevante informatieactiva directer gecorreleerd zijn aan de hieruit voortkomende financiële resultaten/prestaties. Met andere woorden de omzetbaarheid van informatieactiva in financiële activa is binnen dergelijke domeinen minder complex en praktische uitvoerbaar. In hoofdstuk 10 Rol van de Auditors wordt de rol van de relevante disciplines in het waarderingsproces behandeld. Conclusie is dat elk auditor vanuit de eigen expertise een complementaire rol kan vervullen, om een objectief waarderingsproces tot stand te brengen. De werkgebieden van elke specialisatie worden verder niet uitgewerkt maar slechts gepositioneerd in het overall waarderingsproces.

2.5

Afbakening

Omdat een object van onderzoek relatief veel invalshoeken en invloedsvariabelen kent is het onvermijdelijk beperkingen aan te brengen in scope. • Informatietechnologieën beschikken over het vermogen om waarde toe te voegen aan de data doordat zij beschikbaarheid, toegankelijkheid en controleerbaarheid van informatie verhogen waardoor ook het gebruik en dus de waarde ervan toeneemt. Zij dragen bij aan de juiste informatie op de juiste plaats en tijdstip in het juiste formaat en beschermd tegen ongeoorloofd gebruik. In deze scriptie zal ook worden ingegaan op de mogelijkheden die de huidige technologie biedt om het gebruik (lees waardering) beter kwantificeerbaar te maken. Echter technische details van relevante systemen zullen alleen aan de orde komen als zij relevant zijn voor het betoog. De discussie over waar het primaat van informatiewaarde ligt d.i. – informatie-inhoud zelf of wel ondersteunende techniek zal niet expliciet worden uitgewerkt omdat dit per geval bekeken moet worden. In deze scriptie zal worden uitgegaan van de veronderstelling dat er dynamische versterkende wisselwerking bestaat tussen beide factoren bij het bepalen van de informatiewaarde. • Exponentiële toename en vastlegging van data binnen organisaties dwingt tot het nadenken over datakwaliteit en dataintegriteit, dataclassificatie en taxonomieën. Data beschikbaar stellen zonder enige structuur, en zonder duidelijk doel, zal ten koste gaan van de toegankelijkheid en vindbaarheid en daardoor het gebruik reduceren. Informatiewaardering is niet los te zien van business intelligence, dataclassificatie, informatiearchitectuur en informatietaxonomieën. In het bestek van deze scriptie zal alleen waar dit het betoog ondersteund, aan deze topics worden gerefereerd. • Met informatie wordt bedoeld bedrijfsmatig geproduceerde informatie die een fabricageproces heeft doorlopen. Dat wil zeggen informatie waar er enig verband waargenomen kan worden tussen de investeringen en de verwachte baten. Hierbij kan Student Nr: 9981142

6 van 40


•

•


een onderscheid gemaakt worden tussen enerzijds informatie gefabriceerd als eindproduct ten behoeve van directe verkoop op de markt (zoals datavendors, uitgeverijen, ratingbureaus) en informatie gebruikt als input in de primaire productie en of transactieprocessen en informatie die vrijkomt of wordt gegenereerd als resultaat van de primaire productie- en of transactieprocessen. De individuele menselijke perceptie en beoordeling van informatie en de context spelen een belangrijke rol in de uiteindelijke bepaling van informatiewaarde. Echter de menselijke informatieverwerking kent zijn beperkingen in subjectieve waarneming zijn ervaring en cognitie. Omwille van inperking van de scope zal alleen waar nodig op deze complicerende factor worden in gegaan. Ook de wetgevingsaspecten met betrekking tot (intellectueel) eigendom, auteursrechten en dataprivacy van informatie zullen niet in extenso behandeld worden maar alleen daar waar nodig aan worden gerefereerd.

Student Nr: 9981142

7 van 40



3 Waarom Informatiewaardering? 3.1

Waarde en Informatiebehoeften

In deze scriptie zal informatiewaardering benaderd worden vanuit de toegevoegde waarde voor de interne bedrijfsvoering, rekeninghoudend met organisatiedoelstellingen. Hiervoor is het nodig de informatiebehoefte te inventariseren: Hier zal onderscheid worden gemaakt in verschillende informatiebehoeften: • Sturingsmotief o In operationele zin gaat men hier uit van een gerichtheid op kwantitatieve aspecten zoals gebruiks-, verbruiks- en bedrijfsdruktestatistieken. De waarde vloeit voort uit de mate van gebruik van deze informatie als productiemiddel om operationele processen doelmatig en doeltreffend te sturen. Natuurlijk kunnen ook kwalitatieve aspecten mee spelen in de operationele sturing. o In strategische zin ligt de nadruk meer op kwalitatieve aspecten. De waarde vloeit voort uit de mogelijkheid om met de kennis en de besluitvorming hierom heen toekomstig voordelen te behalen. Vergelijk (strategische) management informatie. Ook hier geldt dat bij strategische sturing ook kwantitatieve aspecten worden betrokken als zij relevant zijn voor de besluitvorming. • Verantwoordingsmotief o Het gaat hier om informatie ten behoeve van externe verantwoording die wordt voorschreven door weten regelgeving. Dit type informatiebehoefte genereert op zichzelf genomen geen directe waarde voor de onderneming maar kan wel ondernemingswaarde vernietigen als regels niet worden nageleefd (vergelijk bijvoorbeeld de effecten van het nalaten van het financieel-, sociaal- of milieujaarverslag). Op de waarde van verantwoordingsinformatie voor het maatschappelijk verkeer wordt hier verder niet ingegaan.

3.2

Nut van Informatiewaardering

Er is veel gepubliceerd over het verband tussen investeringen en opbrengsten van IT. Er is tot heden geen eensluidend oordeel over de mate van correlatie van het verband. Hierdoor ontstaat het beeld van een zekere disproportionaliteit tussen beide grootheden. Tegen deze achtergrond ontstaat bij bestuurders van ondernemingen de behoefte om hier meer greep op te krijgen. Waardering van het bedrijfsactivum informatie kan vanuit deze optiek een constructieve bijdrage leveren. Informatiewaardering is een noodzakelijke voorwaarde om te komen tot meer verantwoorde toewijzing van IT-resources. Middelen kunnen doelmatiger worden aangewend ten behoeve van informatieactiva die relatief meer waarde voor de onderneming creëren. The Hawley Committee1, een groep die heeft onderzocht hoe bedrijfsbesturen aankijken tegen en omgaan met het managen van informatie, heeft geconstateerd dat organisaties er drie basismethoden op na houden om de waarde van informatie en andere immateriële activa te classificeren en te beoordelen: 1. Op basis van de marktwaarde (minus de kosten van productie) die zij kunnen genereren: bijv. (handels)informatie die op de markt wordt aangeboden of technologie die verkocht wordt onder licentie. 2. Op basis van de organisatie-impact die ervan uitgaat bijvoorbeeld schade door informatieverlies a.g.v. diefstal of verlies, en schade door informatiefraude en

1 Information as an asset : the board agenda / The Hawley Committee ; a consultative document for chairmen, chief executives and boards of directors developed on behalf of the KPMG IMPACT Programme by a committee under the chairmanship of Dr Robert Hawley, chief executive of Nuclear Electric plc. - London : KPMG, 1995.

Student Nr: 9981142

8 van 40



informatiemisbruik. Denk bijvoorbeeld gevolgen van verlies van bedrijfsgeheimen zoals geheime formules en geclassificeerde gevoelige corporate data. 3. Op basis van de potentiële verbetering van de bedrijfsopbrengsten of reductie van kosten die door de informatie kan worden bereikt. Zo kan bijvoorbeeld specifieke klantinformatie de opbrengsten (of de kwaliteit hiervan) verhogen of kunnen door procesinformatie kosten gereduceerd worden. Classificatie en beoordeling van de informatiewaarde kan echter ook toegepast worden op de volgende gebieden: 1. Uit commerciële overwegingen. Onderbouwde waardering van en inzicht in de corporate information assets kan gebruikt worden om als onderpand in te brengen bij het verstrekken van leningen of om een gunstiger krediettarief uit te onderhandelen. Verder kan het van belang zijn bij het vaststellen van de verzekerde waarde en bijbehorende premievaststelling. 2. Voor een efficiëntere aanwending van ICT-middelen en het nemen van beter gefundeerde investeringsbeslissingen. Bij de toetsing van business cases en projecten dient de beoordeling van de beoogde impact in termen van toegevoegde waarde van de op te leveren information assets veel directer en explicieter plaats te vinden. 3. Om de beveiliging van ICT en opgeslagen corporate data effectiever en financieel verantwoord en onderbouwd uit te voeren. Zo kan vastgestelde waardevolle informatie door de techniek beter worden benut doordat het bijdraagt aan de juiste informatie op de juiste plaats en tijdstip in het juiste formaat en beschermd tegen ongeoorloofd gebruik. 4. Vanuit IT-governanceperspectief kan meer inzicht ontstaan in de waardesprongen van dergelijk activa. Hierdoor is betere sturing mogelijk en kunnen de prestaties van de CIO en de ICT-organisaties in het kader van waardecreatie van IT, beter gemonitored en beloond worden. (De causaliteit van de kosten en baten van IT- strategie op dit specifiek vlak van corporate data wordt dan beter volgbaar). 5. Vanuit de weten regelgeving, zoals SOX-404 die beoogt de financiële verantwoording transparanter te maken en IFRS die beoogt een reëler beeld te krijgen van de bedrijfsactiva (fair value), gaat er ook een dwang uit om de informatieassets van bedrijven meer gefundeerd van waarde te voorzien en daarover helder te rapporteren.

Student Nr: 9981142

9 van 40



4 Stand van zaken Waarderingsmodellen De discussie over waardering van ondernemingsactiva bestaat er natuurlijk sinds er ondernemingen bestaan. Ten aanzien van de materiële activa bestaat er een zekere consensus over bedrijfseconomische waarderingsregels. Bij immateriële activa is de waarderingsdiscussie volop in ontwikkeling. Dit geldt zeker voor de zachtere immateriële activa zoals informatieactiva. De waardering van “intangibles” werd actueel in de “new economy hype” rond de eeuwwisseling. Bij veel voornamelijk Amerikaanse kennisintensieve bedrijven ontstond een substantieel verschil tussen het eigen vermogen per aandeel en marktprijs per aandeel (beurswaarde). Als gevolg van dit verschil, ook wel de “value gap” genoemd, ontstond een discussie in hoeverre immateriële activa hiervoor verantwoordelijk waren en in hoeverre hierover verantwoording diende te worden afgelegd in het jaarverslag. De new economy had ook een toename van fusies en overnames tot gevolg. Hierbij deed zich het probleem voor dat de acquisitieprijs vaak veel hoger was dan de totale nettowaarde van de verkregen vaste materiële activa. Het werd duidelijk dat het verschil niet alleen te verklaren was door goodwill maar ook werd veroorzaakt door de overige immateriële activa. Deze ontwikkeling leidde ertoe dat gebruikers van jaarverslagen gaandeweg anders tegen immateriële activa zijn gaan aankijken en dat toezichthouders genoodzaakt werden de bestaande boekhoudregelgeving aan te passen. De centrale vraag bij de waardering van immateriële activa incl. informatieactiva is of het mogelijk is om op een betrouwbare manier de waarde van deze activa vast te stellen. Welke meetmoeilijkheden treden hierbij op en hoe kunnen deze waarderingsissues praktisch benaderd worden? In dit hoofdstuk volgt een overzicht van de bestaande methodieken en worden de issues geëvalueerd.

4.1

Accounting modellen 4.1.1

Amerikaanse ontwikkeling

Om de “value gap” te adresseren heeft het Financial Accounting Standards Board (FASB) in 2001 nadere boekhoudregels uitgevaardigd om de waardekloof te reduceren. • FASB standard 141 (Business Combinations) en • FASB standard 142 (Goodwill and Other Intangible Assets). Standard 141 behandelt de boekhoudregels die zijn vereist voor een “fair value” aanpak bij het verwerven van immateriële activa bij bedrijfscombinaties door bijv. fusies of overnames. Deze bepaling vereist dat de acquirerende entiteit de acquisitieprijs alloceert aan de te acquireren activa en passiva van de onderneming en wel op basis van de getaxeerde “fair values” op acquisitiedatum. Als the acquisitie kosten zijn gealloceerd aan de over te nemen activa en passiva zal elk overblijvend bedrag worden beschouwd als Goodwill. Afgezien van Goodwill wordt een immaterieel actief als activum beschouwd als het is ontstaan uit contractuele of andere juridische rechten (ongeacht of deze rechten overdraagbaar zijn of separeerbaar zijn van de geacquireerde entiteit of van andere rechten of verplichtingen). Indien een immaterieel actief niet ontstaat uit een contractueel of andere juridische rechten zal het beschouwd worden als een activum alleen als het separeerbaar is. Dat wil zeggen dat het mogelijk moet zijn het immaterieel actief als afzonderlijk zelfstandig onderdeel los van de acquirerende entiteit te verhandelen (bijv. door verkoop, verhuur, ruil, licentie of overdracht) ongeacht of dit ook daadwerkelijk plaatsvindt. Appendix A van standaard 141 geeft voorbeelden van informatie assets die als separabel beschouwd kunnen worden. Deze zijn: handelsmerken, internet-domeinnamen, noncompetitie bedingen, klantenlijsten, advertentiecontracten, gepatenteerde en ongepatenteerde technologieën, geheime formules etc.

Student Nr: 9981142

10 van 40



Standard 142, Goodwill and Other Intangible Assets behandelt de acquisitie van alle immateriële activa na een Business Combination inclusief die activa, die daaruit zijn voortgekomen. De belangrijkste wijziging van standard 142 is het schrappen van de amortisatie van Goodwill. Daarvoor in de plaats gekomen is de periodieke “impairment”-test. Indien de test uitwijst dat de “fair value” minder is dan de boekwaarde dan dient de Goodwill te worden afgewaardeerd ten laste van de resultatenrekening. Deze afwaardering reduceert de boekwaarde van de Goodwill ten opzichte van de reële waarde (fair value) en vertegenwoordigt feitelijk een market-to-market op-/afslag. Voor de overige immateriële activa gelden andere regels. Zij worden geamortiseerd over de bruikbare looptijd, rekeninghoudend met het specifieke rendementsverloop van het actief. Standard 142 staat het gebruik van lineaire afschrijving toe als geen ander patroon betrouwbaar kan worden vastgesteld. Het management moet dus de economische levensduur gedurende elke rapportageperiode vaststellen en geschatte verwachte waardeaanpassingen over de resterende levensduur rapporteren. Managers kunnen gebruik maken van taxaties als zij kunnen aantonen dat taxaties van de immateriële activa betrouwbaar zijn en een betere weerspiegeling zijn van het opbrengstenpatroon dan de lineaire afschrijvingsmethode.

4.1.2

Europese Ontwikkeling

In Europa was men aanvankelijk terughoudender op het vlak van immateriële activa (al waren er wel mogelijkheden om aanvullende informatie te verschaffen aan de aandeelhouders/beleggers via het zogenoemde “overriding principle”. Sinds de invoering van het International Financial Reporting Standards (IFRS2 )in 2005 zijn boekhoudkundige bepalingen over immateriële activa op hoofdlijnen met elkaar gelijk getrokken. De relevante International Accounting Standards Board (IASB) normen zijn: • IFRS 3: Bedrijfscombinaties: Hoe moet de verslaglegging eruit zien wanneer onderdelen van een bedrijf gecombineerd worden en dus eerdere verslageenheden opgaan in één verslageenheid. • IAS 38: Immateriële activa: Hoe moeten niet-tastbare activa gewaardeerd worden. IFRS 3 verplicht verkrijgende ondernemingen om de waarde van de immateriële activa die onderdeel vormen van de acquisitie/business combination te rapporteren. Onder IFRS 3 wordt Goodwill niet langer gezien als een aflopende post maar als een balanspost die verwacht wordt waarde te behouden. Het wordt dan ook niet meer geamortiseerd maar het wordt onderworpen aan een stringente jaarlijkse Impairment-test. Vóór IFRS werd het verschil tussen verkrijgingprijs en boekwaarde volledig in de post Goodwill opgenomen. IFRS eist dat de samenstellende delen van deze “restpost van meerwaarde” nader worden geïdentificeerd, gewaardeerd en op de balans geplaatst ( de zgn. purchase price allocation). De uitgebreide lijst van immateriële activa die aanmerking kunnen komen om separaat te kunnen worden opgenomen op de balans, bevatten computersoftware en databases. Immateriële activa (exclusief goodwill) die opgenomen worden op de balans dienen afhankelijk van hun levensduur te worden geamortiseerd of onderworpen te worden aan een Impairment test. Activa met een bepaalde levensduur dienen te worden geamortiseerd terwijl activa met een onbepaalde levensduur een Impairment test dienen te ondergaan.

IFRS, voor International Financial Reporting Standards, is een set van afspraken over hoe het jaarverslag van een verslagplichtige organisatie er uit dient te zien. Voor allerlei categorieën van zaken is vastgelegd hoe / wanneer ze in een jaarverslag opgenomen dienen te worden. Het beheer van de standaarden is in handen van de International Accounting Standards Board (IASB). IFRS is samengesteld uit de IAS-normen (International Accounting Standards), uitgebreid met een aantal additionele eisen die in IFRS-normen vastgelegd zijn. 2

Student Nr: 9981142

11 van 40



Voorbeelden Immatriele activa die separabel worden geacht onder IFRS 3 Marketing-related Trademarks, brands, trade names, trade dress, internet domain names, non-compete agreements. Customer-related Customer lists, order of production backlog, customer contracts and related relationships, non-contractual customer relationships. Artistic-related Plays, operas, ballets, books, magazines, newspapers, musical works, pictures, photographs, videos, films, television programmes. Contract-based Licensing, royalty and standstill agreements, contracts, for advertising, construction, management, service or supply, lease agreements, construction permits, franchise agreements, operating and broadcasting rights, use rights such as drilling, water, air, mineral, timber cutting and route authorities, servicing contracts, employment contracts. Technology-based Patented technology, computer software, unpatented technology, databases, trade secrets

4.1.3

Beperkingen Accounting wetgeving

In navolging van FASB standaarden 141/142 (2001) heeft ook IFRS 3 (2005) waardering van immatriele activa op de kaart gezet. Er bestaat consensus dat dit probleem aandacht verdient maar in beide standaarden is er onvoldoende overeenstemming in wijze van waardering en verantwoording van de individuele immateriële posten. Dit geldt zeker voor de zachtere immateriële activa als de corporate informatie assets. De belangrijkste beperking van de huidige regelgeving is dat intern ontwikkelde immateriële activa in tegenstelling tot geacquireerde immateriële activa niet volgens het “fair value” principe gewaardeerd hoeven te worden in de financiële verantwoording. Dit geldt ongeacht of de waarde van de activa meer objectief vastgesteld kan worden. Er wordt dus onderscheid gemaakt tussen geacquireerde en zelf ontwikkelde immateriële activa (bijv computersoftware of informatieassets ). Dit onderscheid is kunstmatig en niet consistent en vormt geen prikkel vanuit de regelgeving om de "fair value" waardering van deze posten meer richting te geven en ondernemingen zich daarover te laten verantwoorden. Wanneer noemen Accountants iets activum? Indien: • het vermogen heeft om in de toekomst bepaalde diensten en voordelen te verschaffen, • het eigendom is van, of contractueel-juridisch gecontroleerd wordt door, de boekhoudkundige entiteit, • het overdraagbaar is door ruil, verkoop, overdracht, lease, licentie e.d. • het meetbaar is in monetaire termen.

4.2

De Economic Value modellen

Beleggers, kredietverstrekkers en analisten kennen de beperkingen van de balans als verantwoordingsinstrument als het gaat om de reële waarde van de onderneming. De accountingmodellen kenmerken zich door te kijken naar gerealiseerde geldstromen. Zij kijken terug en waarderen de jaarrekening op basis van historische prijzen. De economic valuemodellen kenmerken zich door vooruit te kijken naar verwachte geldstromen. Hierbij spelen risico en onzekerheid over de projecties een belangrijke rol. De bedoeling van deze economic valuebenaderingen is het vaststellen van de waarde van de onderneming en/of haar samenstellende componenten in continuïteit van de bedrijfvoering (going concern). Het doel is beter inzicht te krijgen in de financiële staat van de onderneming door een nauwkeuriger kapitalisatie te bewerkstelligen van de entiteit. Deze activawaardeStudent Nr: 9981142

12 van 40



benadering wil in essentie het verschil tussen de boekwaarde en de marktwaarde (de zogenaamde Tobin’s Q) begrijpen en verklaren. De waarderingsmethoden binnen deze categorie kijken naar de Return on Assets(ROA). De belangrijkste representanten van deze categorie zijn: • EVA (Economic Value Added), • MVA (Market Value Added) en • Discounted Cash Flow (DCF) modellen. De ROA-methoden zijn ontwikkeld om de tekortkomingen van de traditionele accountingmethodieken ten aanzien van ondernemingswaarde te adresseren. Door in de value basedmodellen ook risico-elementen en kapitaalskosten te verdisconteren kunnen deze maatstaven een betere indicatie geven in van de economische waarde van de ondernemingen. Deze methoden zijn geschikt in situaties waar sprake is van fusies en overnames (de zgn. business combinations) en voor communicatie naar externe stakeholders. Het nadeel is dat ze gevoelig zijn voor schommelingen in rentestanden (disconto factor) en niet gebruiksvriendelijk zijn in de waardering en sturing op dagelijks operationeel uitvoerend niveau.

4.3

Praktische Waarderingsproblemen

Voor veel immateriële activa is het taxeren en of vaststelling van de marktwaarden van geïsoleerde posten moeilijk omdat ze uniek zijn en er geen courante markten voor bestaan. De uniciteit bestaat eruit dat zij zich niet wensen te gedragen als bezittingen in de traditionele betekenis van het woord. Dit maakt het niet eenvoudig om te onderhandelen over de verkoop (te gelde maken) van immateriële activa. Deze constateringen hebben twee belangrijke praktische issues: • Ten eerste creëert het (aansprakelijkheids)risico’s voor het management en de financiële auditoren omdat het waardeverloop van dergelijk activa kan fluctueren in de tijd en door omstandigheden. Daardoor kunnen gebruikers van deze informatie de indruk krijgen dat de gerapporteerde waarden onjuist waren of zelfs dat er mee gefraudeerd zou kunnen zijn. • Ten tweede brengen de taxaties door waarderingsspecialisten kosten met zich mee. De kosten hebben betrekking op hoge deskundigheids- en onafhankelijkheidseisen die gesteld worden aan deskundigen die de waarderingen uitvoeren. De vraag is natuurlijk hoe reëel praktische waarderingproblemen zijn en of er ook argumenten zijn die pleiten voor een meer reële waardering: • Kredietverschaffers hebben de bereidheid getoond om immateriële activa als zekerheid te aanvaarden bij het verstrekken van leningen. Zo zijn gevallen bekend dat leningen worden verstrekt op basis van handelsmerken en patenten. Het zichtbaar maken van de waarde van immateriële activa op betrouwbare wijze vergroot de kans op het aantrekken van goedkopere leningen. Het is niet uitgesloten dat verfijnde risicobeoordelingmethodieken bij kredietverstrekking voortvloeiend uit Basel II ook de waarde van immateriële activa zullen betrekken bij de tariefstelling. Hierdoor kan er meer en tegen gunstigere voorwaarden krediet worden verstrekt. Door het immaterieel actief als zekerheid te beschouwen bij kredietverlening zal men wel genoodzaakt worden een taxatie uit te voeren.3 • Verzekeraars zijn hebben belang bij de objectievere waardering van de immateriële activa. Bij veel intellectuele activa zoals patenten, handelsmerken, copy rights, etc. is het mogelijk de waarde tegen overtredingen te verzekeren. De verzekering wordt vooral aangeschaft door wat kleine ondernemingen om eventuele juridische proceskosten, omzetverlies en/of andere soorten verlies te kunnen dekken. Het in verzekering nemen van dergelijk activa vereist de uitvoering van taxaties waarbij alle relevante waarderingsvariabelen zijn verdisconteerd, uitmondend in een verzekerd bedrag en in een premie. 3 De verwachte taxatiekosten zullen in gunstige verhouding staan tot leningsvoorwaarden en zullen in de tijd een degressief waarschijnlijk verloop kennen. Bovendien kunnen de aansprakelijkheidsrisicos t.a.v de betrouwbaarheid van de getaxeerde waardes van IA ,voor management en auditoren meevallen om dat acceptatie van dergelijk onderpand een indicatie vormt voor de betrouwbaarheid van de taxaties.

Student Nr: 9981142

13 van 40



Het feit dat verzekeringsmaatschappijen bereid zijn het risico van immateriële activa te accepteren en te verzekeren en kredietverstrekkers deze als onderpand wensen te accepteren bewijst dat deze activa waarde bezitten. En wat geld voor immateriële activa geldt in principe ook voor informatie-activa.

4.4

Nieuwe Waarderingsmodellen Immateriële Activa

Door de structurele ontwikkeling naar een meer kennis- en informatie-intensieve economie ontstaat er een toenemende behoefte bij managers, beleidsmakers, beleggers en analisten om meer inzicht te krijgen in immateriële waardecomponenten van bedrijven. In de loop van de tijd zijn er vele modellen ontwikkeld om meerwaarde van immateriële activa te meten. Elk model heeft een toepassingsgebied en kent zijn voor- en nadelen. Aan het classificeren van waarderingsmodellen4 kleven altijd arbitraire aspecten omdat niet elk methode precies in één categorie te vatten is. Voor een beschrijving van de modellen, hun toepassingsgebieden en hun voor- en nadelen wordt verwezen de literatuur hierover. Immateriële waardemetrieken zijn te groeperen in: 1. Knowledge Management modellen 2. Intellectual Capital modellen 3. Performance modellen 4.4.1

De Knowledge Management (KM) modellen

Binnen deze categorie wordt een onderscheid gemaakt tussen KM justificatiemodellen en KM assessmentmodellen. De KM assessmentmodellen zijn meer gericht op een beoordeling van het niveau en effectiviteit van KM. Een belangrijke representant van KM justificatiemodellen is de Knowledge Value Chain model. Dit model zal in het kader van waardering van informatie worden behandeld omdat het een uitstekend begrippenkader verschaft dat zal worden gebruikt om de samenhang tussen data, informatie en kennis te illustreren. 4.4.2

Intellectual Capital (IC) modellen

Binnen deze categorie wordt nog onderscheid gemaakt naar IC methodieken (zoals de intangible Assets monitor van Sveiby), IC componenten (die zich richten op neergeslagen IC objecten zoals in merken, patenten & octrooien en personeel), en IC context (die IC beschouwt vanuit een bredere ondernemingscontext, bijv. vanuit een de optiek van een bedrijfsbrede governance). Deze modellen kunnen afhankelijk van het type, op elk organisatorisch niveau toegepast worden. Omdat er geen koppeling wordt gelegd met marktwaardes kunnen ook non-profit organisatie hiermee uit de voeten. De modellen werken het beste als zij op maat worden gesneden al naar gelang de context en omstandigheden. Dit heeft wel weer tot gevolg dat externe vergelijking moeilijker wordt. 4.4.3

Performance modellen

Performance modellen kunnen, afhankelijk van het type, ook op elk organisatorisch niveau toegepast worden. Kenmerkend voor de performance modellen is dat zij naast financiële ook niet-financiële maatstaven incorporeren om de bedrijfsperformance te meten en te verbeteren. Voorbeelden hiervan zijn de Balance Scorecard van Kaplan & Norton en het Europese EFQM model. Ondanks het incorporeren hiervan wordt er onvoldoende rekening gehouden met financiële potentie van immateriële activa. Dit geldt zonder meer voor de informatie activa van met name kennisintensieve ondernemingen. De laatste hebben geen of slechts een marginale rol in de overall performance meting.

4 Uit Measuring Knowledge and Intellectual Capital- metrics for knowledge-based business, Business Intelligence Optima Publishing Ltd. http://www.business-intelligence.co.uk).

Student Nr: 9981142

14 van 40


4.5


Tekortkoming Waarderingsmodellen

Bij de meeste hierboven beschreven methodieken voor de waardering van immateriële activa speelt informatiewaardering als object geen of slecht een geringe rol in het geheel. Terwijl gegevens en daaruit voortvloeiende informatie toch de basis vormen voor elke analyse van de kenniswaardeketens binnen organisaties. Bijna alle methodieken hebben gemeen dat het ze er onvoldoende in slagen om de informatie als bloedstroom te isoleren. Er wordt naar informatie slechts gerefereerd als perifeer onderdeel van het model. Er zijn blijkbaar nog onvoldoende modellen en methodieken om informatie binnen organisaties vanuit een gefundeerd theoretisch concept te waarderen.

Student Nr: 9981142

15 van 40



5 Data, Informatie, Kennis en Waarde Om de informatie als concept uit een te zetten zijn duidelijke afspraken over de gehanteerde terminologie vereist. Over het algemeen wordt kennis gezien als uiteindelijk resultaat uit de verzamelde gegevens of data. Informatie als tussenfase tussen data en kennis wordt verkregen als er context en bedoeling worden toegevoegd aan de data.

5.1

Begripsbepaling 5.1.1

Waarde & (Kennis)Productiviteit

In deze scriptie wordt waarde van informatieactiva beschouwd vanuit de volgende criteria: • De informatieactiva moeten (potentiële) nut verschaffen. Dat wil zeggen dat er met de informatieaciva toekomstige rendementen te behalen zijn dan wel dat zij de bedrijfsproductiviteit kunnen verhogen doordat tegemoet wordt gekomen aan de informatiebehoeften van de gebruikers. • Er dient (substantiële) inspanning geleverd te worden om de informatieactiva te creeren of te verwerven. Denk hierbij aan investeringen en of aanschafkosten die vereist zijn om deze activa te realiseren. • De informatieactiva dienen een zekere mate van bescherming te hebben. Waardevolle informatieactiva blijven altijd kwetsbaar voor interne en externe bedreigingen en vereisen adequate beheersmaatregelen om de beveiligingsrisicos in te perken. 5.1.2 Data, Informatie & Kennis Kennis heeft een impliciete kant. Het krijgt dynamiek door voortschrijdend inzicht en interpretatie van het moment door de drager van kennis. Zijn ervaringen en belevingswereld, maakt dat kennis continu in beweging is. Hierdoor kan kennis van vandaag morgen weer achterhaald zijn. De expliciete kant van kennis in de zin van informatie is veel statischer dan kennis. Data op haar beurt als grondstof voor informatie is misschien wel even statisch als de overige productie factoren kapitaal arbeid en land. Geïsoleerd en niet in combinatie met elkaar gebruikt hebben zij relatief weinig waarde. Het verschil tussen data en informatie is dat informatie direct (operationeel) kan worden gebruikt binnen diverse bedrijfsprocessen. Een ander verschil is dat de bouwstenen van informatie d.i. data, veel makkelijker kan worden opgeslagen en daardoor makkelijker kan geherbruikt, gedeeld en verspreid etc. Dit in tegenstelling tot kennis.

5.2

De Kennis Waardeketen

Een methodiek die goed aansluit op het denkmodel over informatiewaarde is de Knowledge Value Chain (KVC)5. KVC behandelt de waardeketen van kennis binnen organisaties. De basisstelling achter deze benadering is dat het doel van informatie(garing) geen kennisverwerving is. Het uiteindelijke doel van de verworven kennis6 is de juiste keuzen te maken en/of juiste acties te nemen op het juiste moment/tijdstip. KVC stopt dus niet bij kennisverwerving maar heeft ook betrekking op de uiteindelijke communicatie naar geautoriseerde bestuurders en beslissers die over de bevoegdheden en ervaring beschikken om de vereiste acties te nemen. De waarde van de kennis komt pas expliciet tot uitdrukking 5 De kennis waardeketen is gepopulariseerd door Michael Porter in zijn boek uit 1998, The Competitive Advantage, is hier opgenomen om het verschil tussen data, informatie en kennis eenvoudig uit te leggen. Naast het KVC model bestaan er ook andere modellen zoals het Common Datawarehouse Model, een professionele/geaccepteerde model voor informatieverwerking in kennisomgevingen en het Measurement & Analysis en Measurement Repository in CMMi. 6 Kennis is de individuele capaciteit/vermogen om verfijnd onderscheidingen te maken binnen collectieve domeinen van actie, gebaseerd op schatting naar juiste waarde van de context of theory of beiden.

Student Nr: 9981142

16 van 40



in de juiste context en in verband met de juiste acties. Dit is waar het uiteindelijk om draait bij het creëren van (ondernemings)waarde met het productiemiddel informatie. In deze paragraaf zullen de belangrijkste karakteristieken van het denkmodel worden behandeld. Het model is onderverdeeld in twee hoofdactiviteiten: • De aanbodzijde van kennisontwikkeling door kenniswerkers en • De vraagzijde van kennistoepassing door bestuurders en beleidsmakers. Deze tweedeling weerspiegelt de typische arbeidsdeling van informatie-intensieve organisaties in moderne kenniseconomieën. Het model kent 6 interacterende stadia waarbij elk stadium voort vloeit uit het voorgaande. Elk stadium biedt mogelijkheden om waarde toe te voegen dan wel te vernietigen.

Doelstellingen

Data

Intelligence

verwerken

Toepassen Communiceren

Besluit

Informatie

Formuleren/ communiceren

Analyseren

Knowledge

Executie

Communiceren

Implementeren

Feedback/ Monitoring

Performance

resultaat

Informatie is altijd in circulatie (zie KVC). Door allerlei oorzaken(contradicties) kunnen blokkades optreden in de circulatie waar door werkelijk waarde en verwachte waarde van informatie uit elkaar lopen. Hoe hoger in de waardeketen hoe meer professional judgement vereist is. Data vereist minimale menselijk beoordeling terwijl informatie/kennis maximale professionele beoordeling vereisen om het naar de juiste waarde te kunnen schatten. Een voorbeeld: Afzonderlijke transactiegegevens verspreid in diverse tabellen van een databasesysteem krijgen pas meerwaarde en betekenis na verdichting, verrijking en integratie. De output bijv een financieel rapport kan dan door iemand met voldoende ervaring en contextkennis op de juiste merites worden beoordeeld ten aanzien van eventueel te nemen (bijsturings)acties. 5.2.1

Stadium 1. Datagaring/verwerking

Als er overeenstemming is bereikt over de beoogde doelen en andere belangrijke project parameters (zoals doorlooptijd, budget, toepassing en gebruik van project deliverables) kan men beginnen met het proces van datagaring. Data worden hier gedefinieerd als kale gegevens terwijl informatie meer geassocieerd wordt met verwerkte data. De consequentie van dit onderscheid is dat informatie meer betekenis heeft (dwz het kan informeren). Hoewel data in termen van database systeem gestructureerd kan worden(opgeslagen) oogt het vanuit eindgebruikers perspectief ongestructureerd in termen van niet direct bruikbaar voor Student Nr: 9981142

17 van 40



besluitvorming. Na verwerking (validatie, , verrijking, veredeling, presentatie e.d.) verkrijgt het meer betekenis en daardoor meerwaarde voor de ontvanger. Datacollectie vindt tegenwoordig veelal geautomatiseerd plaats. Ruwe data worden geschikt gemaakt voor het uitvoeren van analyses. De verwerking vindt vaak plaats via invoer of interfacing vanuit andere bronsystemen. Direct na de invoer worden verwerkingsslagen uitgevoerd (bijvoorbeeld integriteits controles en schoningsacties). 5.2.2

Stadium 2. Analyse van Informatie

De verwerkte data wordt nu als informatie betiteld en is nu goed geschikt voor het uitvoeren van analyses. Gedurende de analysefase wordt informatie tot kennis getransformeerd op een aantal manieren: • Door de hoeveelheid te verdichten en te verrijken met andere informatie tot essentiële doelgerichte begrijpbare en hapklare brokken voor de bestuurder/beleidsmaker. • Door het te voorzien van context (dwz omstandigheden/randvoorwaarden/condities in beschouwing te nemen). • Door de relevantie voor organisatiedoel en vrager te beoordelen (dwz wat kan het voor de gebruiker betekenen). • Door de implicaties van voortvloeiende acties uit te denken (dwz wat wordt aanbevolen om ermee te doen/te kunnen. • Door aan te geven welke opties en alternatieven beschikbaar zijn 5.2.3

Stadium 3. Communicatie van Kennis

Dit is een cruciale overgangsstap omdat kennis in het hoofd van de kenniswerker wordt overgedragen naar de besluitvormers. Overdracht vindt tegenwoordig plaats via een combinatie van media zoals e-mail, presentaties, persoonlijke briefings etc. In feite wordt het proces van kennisopbouw in deze fase gerepliceerd bij de kennistoepassers die de kennisvraag hebben gesteld. Een succesvolle communicatie kenmerkt zich door een juiste hoeveelheid materiaal aan te bieden, die goed is samengevat en gepresenteerd, omgeven met controleerbare analyses, conclusies en aanbevelingen en aangevuld met databronnen, en andere kwalificaties om de datakwaliteit en daarmee de hieruit voortvloeiende conclusies/aanbevelingen te bekrachtigen. Een succesvolle communicatie verschaft inzicht bij de besluitvormers en geloofwaardigheid bij de kenniswerkers. Hierdoor krijgt kennis de status van intelligence. Intelligence kan omschreven worden als kennis in de handen van personen die geautoriseerd en bekwaam zijn om hiermee adequaat om te gaan. Betrouwbaarheid en geloofwaardigheid van de opgeleverde kennis kan worden opgevoerd door frequent audits uit te voeren op de verwerkingsprocessen van data en informatie in de ondersteunende systemen. De activiteiten van de kenniswerker lopen niet af bij de overdracht. Om de effectiviteit van zijn activiteiten te verhogen is het van belang dat hij op de hoogte blijft wat er gebeurt na de kennistransfer. 5.2.4

Stadium 4. Pas Intelligence toe (wijsheid)

Beleidsmakers/bestuurders maken gebruik van de beschikbare intelligence om tot besluitenvorming te komen. Intelligence heeft hier de betekenis van hoogwaardige inzichten die veelal strategisch van belang kunnen zijn voor de vraagzijde en daardoor een initieel een confidentieel karakter kunnen hebben. (bijvoorbeeld besluiten over (des)investeringen in markten en producten/diensten of het besluiten tot fusies of overnames e.d. Andere aspecten waarmee de besluitvormer rekening moet houden bij het inzetten van intelligence zijn timing, politiekefactoren, e.d 5.2.5

Stadium 5. Formuleer Besluit/Actie

Het doel van informatie is geen kennisverwerving maar het vermogen om op grond hiervan de juiste acties te op het juiste moment te nemen. Om de resultaten van de besluitvorming om te zetten in acties dienen de hieruit voortvloeiende acties gepland worden uitgevoerd. In dit stadium ontstaan veel kortsluitingen in de KVC omdat er vaak een grote kloof bestaat tussen de besluitvormers en de uitvoerders. Zo kan een op zichzelf juiste besluit genomen Student Nr: 9981142

18 van 40



op het juiste moment totaal ineffectief worden door slecht geplande implementatie-acties waardoor het resultaat niet conform de verwachting is. 5.2.6

Stadium 6. Implementeer Acties

Voor de uitvoering van de besluiten dienen de middelen worden toegewezen, doelstellingen, tijdsplanningen en monitoring rapportages dienen worden opgesteld. Met het resultaat van deze acties beginnen kennis waardeketen de beoogde bedrijfsresultaten op te leveren. Dit stadium biedt een goede mogelijkheid gedurende de monitoring nieuwe data te verwerven en te incorporeren als daartoe behoefte is zodat via feedback een leercurve ontstaat. Deze feedback dient vastgelegd te worden in de KVC-cyclus7 en dient als koerscorrectie mechanisme voor de KVC proces. Ook het feit dat informatie door het tijdsverloop minder actueel of toepasbaar kan worden kan aanleiding vormen de voor continue monitoring en terugkoppeling.

7

de KVC cyclus is feitelijk een vergelijkbare representatie als twee andere modellen, nl. het besturingsparadigma van De Leeuw en de PDCA (Plan Do Check Act) Cycle van Deming.

Student Nr: 9981142

19 van 40



6 Kenmerken van Informatie 6.1

Het object Informatie

De waarde van informatie is geen functie van de informatie zelf, maar van de meetbaarheid van de informatieattributen. De keuze en relevantie van de informatieattributen zijn op hun beurt weer gerelateerd aan de reden en het beoogde einddoel van de waardering. Strikt genomen heeft informatie op zich zelf beschouwd dus geen waarde. Informatie bestaat in eerste instantie in een latente staat totdat een toepasselijk paradigma of perspectief overheen gaat waardoor het beter naar waarde kan worden geschat en erop kan worden geacteerd. De waarde uit zich door de toepassing die eraan gegeven wordt. Voor het feitelijke gebruik en toepassing van de informatie is het dus alleen mogelijk de informatie bij benadering te schatten.

6.2

Oogmerken van informatieproductie

In deze scriptie wordt alleen die informatie beschouwd die een fabrieksmatig productieproces heeft doorlopen. Dat wil zeggen dat er kosten zijn gemaakt dan wel investeringen zijn gedaan ten behoeve van het ver- en opwerken hiervan (i.c. de veredelings/verrijkingsprocessen, beschikbaarstelling/distributie, beheer, beveiliging, opslag/archivering etc.) Informatie krijgt hierdoor in economische zin een initieel(zie volgende paragraaf) schaars karakter. Het is onvermijdelijk dat bij toewijzing en goedkeuring van middelen er een zeker verband moet bestaan tussen de kosten/investeringen en de verwachte toekomstige baten en resultaten. In kader van rechtvaardiging en verantwoording achteraf is dit onvermijdelijk (vergelijk ROI calculaties in business case analyses van (IT) projecten). Drie basisgroepen van oogmerken worden hier onderscheiden: • Fabrieksmatige informatieproductie als primair bedrijfsproces met het doel deze informatie direct op de markt te verkopen zoals plaats vindt bij Datavendors, Ratingagencies etc. • Fabrieksmatige informatieproductie als afgeleid secundair proces met doel deze informatie te gebruiken om de organisatie(onderdelen) o Te besturen in financiële en niet-financiële zin (via b.v. budgetten, targets, omzetten etc). Het gaat hier om de waarde van informatie die voortvloeit het verantwoord uitvoeren van bedrijfsactiviteiten binnen de opgestelde financieeleconomische kaders van de ondernemingsleiding. o Te doen functioneren in de dagelijkse operationele bedrijfsvoering (t.b.v. kostenefficiënt werken en of output/opbrengsten verhogen.) De informatiewaarde uit zich hier in opbrengstverhogingen en kostenreducties die bereikt worden via efficiencymaatregelen (de dingen goed doen) in de operationele bedrijfsvoering of opbrengstverhogingen o Te beheersen (t.b.v. strategische besluitvorming over marktaandelen, competitie, fusies & overnames etc). Het gaat hier over geïnformeerde besluitvorming over de strategische doelen(de juiste dingen doen) en de te varen koers hiernaar toe. De informatiewaarde is contextgevoelig en deels afhankelijk van de informatie perceptie/verwerking van de eigenaar/gebruiker • Fabrieksmatige informatieproductie als afgeleid secundair proces met het doel zich hiermee te verantwoorden (bijv. de jaarrekening naar toezichthouders en aandeelhouders). Informatiewaarde wordt hier ontleend aan het bewijsbaar naleven van weten regelgeving. Informatiewaarde blijkt ook hieruit dat de compliancerisico’s worden geminimaliseerd door het verstrekken en openbaren van verantwoordingsinformatie. Tegenwoordig is steeds meer fabrieksmatige informatieproductie gewijd aan:

Student Nr: 9981142

20 van 40


• •

6.3


Speur- en ontwikkelingswerk ten behoeve van het faciliteren en stimuleren van allerhande producten procesinnovaties, en Risicobeheer om de onzekerheden waarmee de bedrijfsvoering te maken krijgt te reduceren en de bedrijfscontinuïteit beter te waarborgen (denk in dit verband aan Basel II (bancair) en Solvency II (verzekeren) financiële regelgeving).

Informatie als productiefactor

Informatie beschouwd als productiemiddel kent een andere economische dynamiek en dan de traditionele productiefactoren grond, arbeid en kapitaal. De kenmerkende verschillen: •

•

Bij informatie is heel vaak sprake van toenemende meeropbrengsten in tegenstelling tot de afnemende meeropbrengsten van de overige productiemiddelen. Zo kan veel informatie nagenoeg oneindig worden hergebruikt (bijv. een naslagwerk) omdat het in principe niet verslijtbaar is. Aan de andere kant is bepaalde informatie beperkt houdbaar. Deze wordt in de loop der tijd minder waard en moet dus volgens het geëigende patroon (economisch) worden afgeschreven, dan wel een andere minder prominente status krijgen. Als het toch verwacht wordt een zekere toekomstige waarde te hebben zal het worden gearchiveerd (bijv de krant die wordt gearchiveerd of verantwoodingsinformatie uit hoofde van regelgeving).

•

Informatie kan vaak geproduceerd worden tegen weinig of geen (marginale)kosten. Bij informatie en informatiesystemen zijn de klassieke verbanden tussen kosten en opbrengsten niet meer van toepassing. Nadat de initiële kosten voor onderzoek en ontwikkeling eenmaal zijn gemaakt zullen de marginale productie- en distributiekosten (extreem) laag zijn. Dit hefboom effect op de intellectuele inspanningen kunnen een mogelijke verklaring zijn voor de hoge markt-/boekwaarderatios van bedrijven die sterk afhankelijk zijn van informatie(technologie). Dit effect wordt in de praktijk veelal geneutraliseerd door de complexiteit en de verouderingsfactor van de toegepaste technologieën (gemiddeld om de 3 jaar vernieuwd) die nog relatief weinig standaardisering kent. Plaats dit tegen de moeizame invoering en inbedding binnen organisaties (vgl. uitlopende projectenkosten en doorlooptijden) dan is het niet vreemd dat IT weliswaar de arbeidsproductiviteit heeft verhoogd, maar er nog steeds geen ondubbelzinnig positieve correlatie is aangetoond met de corporate performance.

•

Er is geen eenduidig verband te leggen tussen de initiële (historische) kosten gemaakt voor verkrijging/verwerving/veredeling/presentatie van informatie en de uiteindelijke waarde die het na deze bewerkingslagen vertegenwoordigt. Dit complexe vraagstuk bemoeilijkt bijvoorbeeld de discussie over toewijzing van toekomstige budgetten en investeringen.

Kenmerkende overeenkomsten: • • •

6.4

Informatie-activa hebben de potentie om diensten te leveren en daar economische voordelen uit te genereren. Deze voordelen kunnen ontstaan door gebruik (bij besluitvorming) of verkoop, lease, franchise van het activum. De informatie-activa worden gecontroleerd door en is eigendom van de organisatie. Met controle wordt hier bedoeld de capaciteit om het actief ten eigen bate aan te wenden en derdentoegang te reguleren. De informatie-activa zijn overdraagbaar door ruil, verkoop, overdracht, lease of licentie, e.d.

Eigenschappen Informatieattributen

Informatie als immaterieel activum kent een aantal wezenlijke verschillen in vergelijking met andere fysieke activa. Hoewel waarde van informatie ook onderhevig is aan de economische wetten van vraag en aanbod is het moeilijker te begrijpen en lastig praktisch en

Student Nr: 9981142

21 van 40



ondubbelzinnig toe te passen8. Informatiewaardering is complex omdat het tegenstrijdige attributen bevat in vergelijking met fysieke activa. Moody & Walsh, 1999 hebben een aantal generieke principes geformuleerd die gebruikt kunnen worden voor de waardering van informatie. • Informatie kan gezamenlijk worden gebruikt (sharable). Dit betekent dat informatie gezamenlijk gebruikt kan worden door mensen, processen en organisatie zonder dat de waarde hiervan afneemt en zonder veel bijkomende kosten. Informatieconsumptie door de één betekend niet noodzakelijkerwijs dat dit ten koste gaat van de hoeveelheid informatie beschikbaar voor de ander. Deze eigenschap is cruciaal bij informatie-/kennisintensieve bedrijven. •

•

•

•

•

• •

Informatie is niet verslijtbaar (depletable). In tegenstelling tot veel fysieke activa is informatie niet verslijtbaar door gebruik. Informatie is echter zelfgenererend in de zin dat hoe meer je het gebruikt hoe meer het kan opleveren. De gedachte hierachter is dat informatie vaak wordt gecreëerd als een resultaat van analyse, samenvatting en combinatie van verschillende informatie bronnen. De originele informatie blijft en de afgeleide informatie wordt toegevoegd aan het bestaande informatie-activum, waardoor er van economische schaarste zoals bij de fysieke activa geen sprake is. Hoe meer en breder informatie wordt gebruikt hoe waardevoller het wordt. In tegenstelling tot fysieke activa vertonen informatie-activa toenemende meeropbrengsten bij toenemend gebruik. (In bijzondere gevallen doet schaarste de informatiewaarde juist toenemen. Zo kan de bezitter van geheime informatie (formule/recept/voorkennis) financieel voordeel halen uit “getimede” toepassing hiervan. Timing kan dus een net zo van belang zijn als de informatie zelf). De kosten van informatie zitten in het aanschaffen en beheer ervan, terwijl de kosten van gebruik relatief gering zijn. Ongebruikte informatie heeft geen waarde en krijgt dit pas bij gebruik. Het gebruik is weer afhankelijk van de mate van beschikbaarheid (availability) en toegankelijkheid (accessability) en van de kennis hoe er juist gebruik van moet worden gemaakt (door verband te leggen met het gewenst oogmerk en door context, ervaring en ‘professional judgement’ toe te voegen). Slecht beschikbare informatie reduceert haar effectiviteit en waarde. Informatie die gebruiksonvriendelijk is (bijv. door slechte leesbaarheid, onsamenhangede presentatie e.d.) reduceert haar waarde en effectiviteit voor de gebruiker. Informatie kan in principe beschikbaar zijn, maar als het niet expliciet beschikbaar gesteld wordt aan geautoriseerde gebruikers op de juiste locatie, op het juiste tijdstip en in de juiste vorm zal het haar effectiviteit en waarde reduceren. De waarde van informatie neemt over het algemeen toe met haar accuratesse. Volledige en juiste informatie is, waardevoller voor de gebruiker. Aan de andere kant kan inaccurate informatie gepaard gaan met kosten in de operationele en beslissingsondersteunende levensfase. Als de mate van accuratesse bekend is kan een gebruiker rekening houden met te hanteren foutmarges. De informatiewaarde stijgt in combinatie met andere informatie. Wanneer informatie wordt gecombineerd en vergeleken met andere informatie wordt zij over het algemeen waardevoller. Informatie nodig bij beslissingsondersteuning vereist het combineren van informatiesets hetgeen soms consolidatie en integratie vereist vanuit verschillende systemen. Informatiewaarde wordt ook bepaald door de betrouwbaarheid en integriteit van de persoon, de afdeling of het systeem dat de informatie verschaft of waarlangs de informatiestroom beschikbaar komt. Informatie wordt minder waard en minder relevant naarmate de tijd verstrijkt (niet geactualiseerd wordt na houdbaarheidsdatum). Net als ander activa kan de informatiewaarde door verloop van tijd verminderen. Volgens Moody and Walsh, 1999 heeft informatie drie “levens”: o een operationeel leven met een korte levensduur o een beslissingsondersteunend leven met een lange levensduur

8

Alleen fabrieksmatige geproduceerde informatie met een hoog “commodity” gehalte, zoals bijvoorbeeld koers, prijs, rente en andere marktdata kan via prijsvorming door vraag en aanbod worden verhandeld. Student Nr: 9981142

22 van 40


•

•


o een statutair leven met een extra lange levensduur. Meer informatie is niet noodzakelijkerwijs beter. In tegenstelling tot fysieke activa betekent meer niet beter. Het probleem van veel ondernemingen is niet de kwantiteit van informatie maar het gebrek aan de beschikbaarheid, toegankelijkheid en vindbaarheid van relevante informatie. Bovendien vermindert het vermogen tot goede besluitvormingsprestaties als de beschikbare informatie boven het absorptievermogen van de gebruikers uitstijgt. Deze informatieoverkill is vaak het gevolg van onzekerheid en de angst om fouten te maken door gebruikers die hun absorptievermogen niet kennen. Informatie krijgt waarde door het te koppelen aan de relevant doelstelling en of toepassing en hier de bijbehorende handelingen uit te voeren. Dit proces vereist wel een verfijnd professioneel oordeelsvermogen, een toepasselijke context, een timing van acties en de monitoring/sturing van de (tussentijdse) resultaten.

Student Nr: 9981142

23 van 40



7 Methoden voor Informatiewaardering Uit de literatuur zijn drie waarderingsconcepten geselecteerd: • Waardering op basis van de Historische kosten • Waardering op basis van Utiliteit en gebruik • Waardering vanuit een Risicoperspectief. Alle drie de methoden bevatten bruikbare aspecten die met modificaties de probleemstelling kunnen faciliteren. In dit hoofdstuk worden de modellen beschreven en getoetst en beoordeeld op de bijdrages die zij kunnen leveren aan de informatiewaarderingsproblematiek.

7.1

Historische waarde

Bij de historische kostprijsmethode worden informatie-activa gewaardeerd tegen de aanschafprijs of tegen de kosten waartegen zij destijds zijn verworven of ontwikkeld. De centrale veronderstelling is dat de onderneming schaarse middelen alleen zal aanwenden als de toekomstige economische voordelen de initiële verwervingskosten of aanschafinvesteringen tenminste zullen goed maken (Moody & Walsh 1999). Het voordeel van de historische kostprijsmethode is dat de kosten voor het verzamelen van informatie(systemen) kwantificeerbaar zijn terwijl de baten meer subjectief en kwalitatief van aard zijn. Het nadeel is dat de methode zich alleen richt op de aanschafzijde en geen oog heeft voor de dynamiek (toename/verrrijking/veredeling) en voor de mate en de aard van het gebruik van de beschikbare informatie gedurende haar levenscyclus. Moody & Walsh stellen de volgende verbeteringen voor: • De initiële kosten van het verzamelen van informatie moeten als baseline (norm) worden gebruikt voor het meten van de waarde van operationele informatie. • Het beheer van de informatie moet worden gewaardeerd op basis van de kosten van de processen die gebruikt worden om informatie te onttrekken uit de operationele systemen. • Informatie die redundant wordt verzameld moet een waarde nul krijgen om dubbeltellingen te vermijden. • Ongebruikte informatie moet een waarde nul krijgen (unused information has no value, just cost). Dit kan vastgesteld worden aan de hand van bijv. gebruiksstatistieken. • De waarde van de informatie moet vermenigvuldigd worden met het aantal gebruikers en het aantal keren verleende toegang tot de informatie. • De waarde moet worden gedeprecieerd/gecorrigeerd op basis van de het ongebruikt blijven/braakliggen (shelf life/idleness) van informatie. • De waarde dient gecorrigeerd te worden door de accuratesse van de informatie met in achtneming van de acceptabele foutmarges. In de praktijk kan dit uit kosten overwegingen worden uitgevoerd door een korte audit op de accuratesse van de data gedurende een bepaalde periode. Door dergelijk verbeteringen in het historische kostprijs concept aan te brengen bij het waarderen van informatie wordt gestimuleerd dat de bestaande informatie beschikbaar komt voor een grotere gebruikersgroep in plaats van dat er alleen maar meer informatie wordt gecreëerd en vastgelegd. Deze benadering voor de waardering van informatie geeft inzicht welke informatie waardevol is (meest gebruikt) en welke informatie het meeste nut en voordeel genereert (kosten vergeleken met de waarde).

7.2

De Utiliteitswaarde

Het nut van informatie en de waarde die daaraan ontleend wordt is tenminste afhankelijk van de mate van gebruik en het doel dat het dient. Glazer’s waarderingsmethodologie is

Student Nr: 9981142

24 van 40



gebaseerd op rol die informatie speelt in de keten van toegevoegde waarde in het bedrijfsproces. Hij stelt dat informatie in the bedrijfswaardeketen als commodity beschouwd moet worden. In deze benadering worden niet alleen traditionele goederen en diensten geruild maar ook informatie. Dit impliceert dat informatiewaarde kan worden gekoppeld aan een opbrengstgenererend product of dienst. Bij Glazer is de informatiewaardering gecentreerd rond het begrip transactie. Bij elke transactie tussen onderneming en klanten, tussen onderneming en leveranciers en binnen de onderneming zelf, wordt er kostbare informatie gegenereerd over en rondom de transactie, die kan worden opgeslagen in de datarepositories. Glazer's onderscheidt drie waardecomponenten die kunnen worden afgeleid vanuit deze transacties. • Het beschikken over transactie-informatie kan van pas komen bij toekomstige koop/verkoop van bijv. complementaire producten, • Transactie-informatie kan bijdragen aan meer efficiency bij toekomstige transacties, • Transactie-informatie kan ruilwaarde of marktwaarde bevatten voor derde partijen. Informatie waarderingsprocedure (Glazer 1993)

Volgens Glazer kan de totale informatiewaarde van een bedrijf afgeleid worden uit de deze ruiltransacties. De waarde wordt voor een belangrijk deel mogelijk gemaakt door kwaliteit en inrichting van informatietechnologie. Hierbij gaat hij er vanuit dat de transactiegerelateerde informatie zelf de waarde vertegenwoordigt en dat de informatietechnologie geen waardetoevoegende/ondersteunende rol bezit. Glazer geeft aan dat het complex is om tot een financiële waardering te komen van informatie en stelt dat het proces van informatiewaardering soms even belangrijk is als de uitkomst zelf. Glazer's methode kan helpen om de informatiewaarde van de informatieassets vast te stellen en de informatie- en IT-investering daarop af te stemmen. De grootste zwakte van de methode is dat de schattingen subjectief zijn en tijdintensief voor wat betreft de vaststelling van de informatiewaarde.

7.3

Waarde vanuit Risicoperspectief

Het kennen van de informatiewaarde kan helpen bij een doordachte besluitvorming rond de investeringsselectie van IT-faciliteiten. Hierbij speelt ook een evenwichtige kijk op de kosten van informatiebeheer een belangrijke rol. Poore benadrukt dat de informatiewaarde in grote mate afhangt van het doel van waardering. Poore wijst het op kosten gebaseerde waarderingsconcept af omdat dit het risico-(beheer)aspect buiten beschouwing laat. In Poore’s visie spelen de volgende condities een belangrijke rol bij de waardering van informatie. • Exclusief bezit (Exclusive possession): Het exclusief bezit van informatie kan waardevol zijn voor de organisatie. De waarde van de informatie daalt als de informatie zijn Student Nr: 9981142

25 van 40


• •

•

•

•


exclusiviteit verliest. Als de onderneming het exclusiviteitverlies niet bemerkt, leidt dit tot een potentieel risico. Nuttig gebruik (Utility) Informatie die niet of onvoldoende gebruikt wordt kan negatieve waarde opleveren door de vaste onderhoudskosten die hiervoor gemaakt moeten worden. Productie- en Reproductiekosten (Cost of (re)creation): waardering is gebaseerd op de verwervingskosten van de informatie. Vanuit een risicomanagement perspectief geldt dat als de informatie (re)produceerbaar is voor ongeveer dezelfde kosten, kostprijswaardering minder zinvol zal zijn. Als reproductie van de informatie alleen mogelijk is tegen veel hogere kosten dan kan informatiewaarding wel helpen om vast te stellen of informatiewaarde opweegt tegen de kosten van (re)productie. Schuld & Schade (Liability): ondernemingen kunnen zich zorgen maken over de potentiële schadelijke effecten van inbreuken op sommige soorten informatie (bijv. koersgevoelige of privacygevoelige informatie die kan botsten met heersende wetgeving). Ondernemingen kunnen kiezen om informatie te waarderen voor de onbedoelde gevolgen als er inbreuk wordt gepleegd op het vertrouwen. Poore stelt dat schade kan optreden door issues rond om vertrouwelijkheid (Confidentiality), beschikbaarheid (Availability), integriteit (Integrity) de zgn. CIA aspecten. Omdat het moeilijk is de aard, het aantal en de omvang van de inbreuken in de toekomst te schatten adviseert Poore terug te kijken en te werken met historische gegevens over eerdere inbreuken. Omzetbaarheid (Convertibility): Wanneer informatiewaarde kan worden omgezet in andere waarde van andere activa zal de informatie tenminste moeten worden gewaardeerd tegen de conversiewaarde van die activa. De informatiewaarde dient verder afgeleid te worden door het uitvoeren van security riskassessment waarbij wordt nagegaan wat de financiële gevolgen zijn bij inbreuken en ongeoorloofd gebruik van de informatie. Operational impact: Informatiewaarde kan mede worden bepaald door impact van niet (of beperkt) aanwezig zijn van informatie/data voor de organisatie of bedrijfsprocessen. (denk bijv aan informatie over de naleving van weten regelgeving). Kwantificering van de impact van kan waarde indicaties verschaffen vanuit een riskmanagement perspectief.

Als informatie integer en betrouwbaar is heeft zij positieve waarde en als het tegendeel waar is kan zij een last (liability) vormen met een negatieve waarde. Poore stelt voor om waarde van informatie als interval op een waardeschaal te projecteren. De positieve schaal (waarde) en de negatieve schaal (schade) bepalen samen de totale waarde van de informatie. Waarde voor de Organisatie (Poore 2000)

1= 100.000 EUR

Stel dat de informatiewaarde 3 bedraagt en het potentiële waardeverlies -5 is dan is de totale waarde van de informatie voor de organisatie 8.

7.4

Analyse van Waarderingsmethoden

In deze paragraaf worden dieper in gegaan op de sterke en zwakke punten van de waarderingsmodellen en nagegaan op welke wijze de modellen kunnen bijdragen aan het de probleemstelling. 7.4.1

Waardering op basis van Historische kosten (Moody & Walsh)

De Informatiewaarde is hier gebaseerd op de initiële aanschafwaarde (kosten van aankoop, zelfbouw of overname) van de informatie. Aangepassing en correctie voor diverse kwaliteitsaspecten die continu dienen worden gemonitored gedurende de informatielevenscyclus levert plausibelere waarderingen op. Student Nr: 9981142

26 van 40



Het ontleent zijn objectieve karakter aan het feit dat het uitdrukbaar is in een kwantitatief meetbare maatstaf. Theoretisch kan deze methode gebruikt worden om aan te geven welke informatie goede Return On Investment genereert. Het bevat bruikbare definities van informatie als concept. De verbeterde versie van dit model is echter niet eenvoudig te implementeren omdat hiervoor speciale IT/IS infrastructuur is vereist om het gebruik te monitoren gedurende de informatielevenscyclus. Een ander nadeel is dat historische kosten niet de daadwerkelijke ‘fair values’ reflecteren van het moment, maar de statische verkrijging of ontwikkelingskosten uit het verleden weergeven. Met andere worden, het houdt geen rekening met de (dynamische) waarde van informatie die voortkomt uit de mate van gebruik van de informatie. Het ondersteunt in feite de productie van meer data zonder het effectief gebruik hiervan in ogenschouw te nemen. Een ander aspect dat van invloed is op dit model is de opkomst de open source beweging waarbij software vrijelijk beschikbaar wordt gesteld aan gebruikers. De initiële aanschaf- en latere vervangingsinvesteringen zijn nagenoeg nihil omdat zij niet door vraag en aanbod worden bepaald. Door de open source beweging komt waardering van informatie tegen historische kostprijs in een ander daglicht te staan. Het moge duidelijk zijn dat naast de zegeningen van open source software (beschikbaarheid van source code, grote pool van vrijwillige testers, geen leveranciersbinding, geen marginale kosten uit hoofde van licenties) er ook risico’s aan kleven (onvoldoende documentatie, geen maatwerk, geen leveranciersondersteuning, geen garanties over aansprakelijkheid en duurzaamheid, verborgen implementatie- en onderhoudskosten). Bij open source software zijn kostprijzen van minder betekenis geworden en is ook het waarderen van informatie uit deze systemen op basis van historische prijzen geen “fair value” indicator zijn voor de informatiewaarde. 7.4.2

Waardering op basis van Nut en Gebruiksmogelijkheden (Glazer)

Deze benadering kent twee basis invalshoeken die een onderlinge wisselwerking kennen: A Informatiewaarde gebaseerd op het Nut (Utility) De informatiewaarde komt hier voort uit het Nut dat informatie heeft voor een (verhandelbaar) product of (verhandelbare) dienst. Glazers’s methode van nutswaarde kan gebruikt worden om informatie te waarderen, die een directe relatie heeft met de monetaire transactiewaarde heeft (bijv. informatie die transactieopbrengsten genereert of deel uitmaakt van een product of dienst (klantendatabase, marketingdatabase, e.d.). Informatiewaarde is hier gebaseerd op de potentiële voordelen (het Nut) die uit het bezit van deze informatie te halen zijn. Baten die direct gekoppeld zijn aan de inzet van deze informatie worden toegerekend aan deze informatie. De methode kan gebruikt worden om de verhoogde opbrengsten of verlaagde kosten als resultaat van het bezit en/of gebruik van de informatie. In deze visie is het de informatie “an sich” en niet zozeer de technologie, die informatie haar waarde verschaft. Tegenover deze opvatting van Glazer kan de stelling worden ingebracht dat ongebruikte informatie geen waarde heeft. Het is dus niet waardeloos maar ontleent zijn waarde aan het (effectieve)gebruik dat ervan gemaakt wordt. Informatietechnologie kan de beschikbaarheid en toegankelijkheid van informatie verhogen waardoor ook het gebruik en dus de waarde ervan toeneemt. Om de intrinsieke nutswaarde verder te verhogen en te optimaliseren dient het strategisch te worden gemanaged. Dit impliceert dat er ook moet worden nagedacht over: • Infrastructuur om de beschikbaarheid en toegankelijkheid te ondersteunen in termen van de juiste informatie op de juiste plaats en juiste tijd voor geautoriseerde personen (netwerk, webenabled). • Architectuur om de flexibiliteit, schaalbaarheid, performance en integratiemogelijkheden te ondersteunen in de zin van data-input validaties, determineren van taxonomieën, controle van referentiële integriteit en gebruik van informatieraffinage- en dataminingtechnieken. • Cultuur in de zin van het creëren van optimale setting en attitude voor verspreiding en deling (sharing) van informatie binnen de organisatie. B Informatiewaarde gebaseerd op het Gebruik (Use)

Student Nr: 9981142

27 van 40



Waarde komt hier voort uit het Gebruik dat er van gemaakt wordt en in kwantitatieve als in kwalitatieve termen (de zgn. information in use value). De gebruiksbenadering is gebaseerd op de volgende karakteristieken van informatie: • Informatie is oneindig herbruikbaar. • De informatiewaarde wordt bepaald door het gebruiksdoel. • Hoe meer informatie wordt gebruikt hoe waardevoller het wordt. • Informatiewaarde verandert in de tijd en krijgt waarde vanuit een specifieke tijd ruimte dimensies. Bij tijd valt te denken aan voortschrijding van tijd binnen de informatielevenscyclus en aan voortschrijding van tijd in termen van veranderende actualiteit en context. Deze benadering impliceert dus een kijk op hoe informatie daadwerkelijk wordt gebruikt (welke datasets, hoe vaak, hoe lang en door wie, in welke context etc). Toegepaste research zal zich bij deze benadering richten op toegang- en gebruiksstatistieken in de tijd, die dan gecombineerd moet worden met de meer kwalitatieve criteria van het informatiegebruik. Deze invalshoek vereist echter uitgebreide informatietechnologie en monitoringfaciliteiten om het praktisch werkbaar te maken. Waardering op basis van nut identificeert informatie die waardevol is maar (nog) niet wordt geëxploiteerd voor zijn waarde. Het is meer gericht op de informatie dan op de technologie. Waardering op basis van informatiegebruik ontleent waarde aan het gebruik die ervan gemaakt wordt. Het is meer gericht op de technologie dan op de intrinsieke informatie zelf. Nutswaarde is heel waardevol maar heeft het nadeel dat het sterk subjectief omdat het bepaald wordt door persoonlijke percepties en doelstellingen van de gebruiker/eigenaar. Daarbij is het waarderingsproces tijdrovend en arbeidsintensief en minder flexibel bij wijzigende omstandigheden. Dit komt omdat het niet eenvoudig is om objectief vast te stellen is welke informatie in welke mate bijdraagt aan een financieel transactie resultaat/opbrengst. De (cor)relatie tussen informatie en de bijdrage hiervan aan opbrengst/resultaat van het product/de dienst is complex en niet eenduidig te maken. Waardering op basis het gebruik van informatie (in de tijd) is minder subjectief omdat daar meer controleerbare metrieken aan ten grondslag liggen. Op basis van deze gebruiksmetrieken kunnen ook kostenaspecten worden geïncorporeerd (kosten doorberekening). 7.4.3

Waardering vanuit Riskmanagement perspectief (Poore)

Op grond van verschillende doelen kunnen verschillende waarderingen aan de informatie worden gegeven rekening houdend met risico-aspecten van informatie. Volgens Poore kunnen de eerder vermelde condities om informatie te waarderen geplaatst worden tegenover de veiligheids-/risico-aspecten van informatie (CIA-aspecten). In de onderstaande matrix zijn waarde condities afgezet tegen de veiligheidsaspecten. Poore stelt voor dat bij het waarderingsproces de aandacht komt te liggen bij de security-aspecten die direct van invloed zijn op het doel van waardering. Multidimensional Information Valuation vanuit Riskmgt perspectief (Poore 2000) Security aspecten Condities voor Informatiewaarde Exclusief eigendom. De kans dat informatie-activa bij derden terecht komen waardoor exclusiviteit en profijtelijkheid vermindert. Nut & Bruikbaarheid. De mate dat niet-gebruikte informatie de vaste beheerkosten niet goedmaakt. Initiële productiekosten of kosten van reproductie van informatie. Hoe zinvol is waardering tegen historische kostprijs als de vervangingswaarde lager, gelijk of groter is dan historische kostprijs. Potentiële schade waardering van informatie vindt plaats o.b.v. de potentiële onbedoelde gevolgen van securityinbreuken Omzetbaarheid van informatie in ander activa.

Student Nr: 9981142

Confidentiality

Integrity

Availability

28 van 40



De waarde van informatie wordt ontleend aan de waarde van het nieuw actief waarin de informatie is opgenomen/geassimileerd/ verwerkt. Operationele impact Informatiewaarde wordt bepaald door de gevolgen van absentie en de consequenties hiervan in een bedrijfsproces. • • •

Betrouwbaarheid slaat op de geheime gevoelige informatie die alleen beschikbaar dient te zijn voor een beperkte groep geautoriseerde gebruikers en niet geopenbaard mag worden Beschikbaarheid slaat op de beschikbaarheid en geschiktheid voor direct gebruik van informatie . Integriteit slaat op de inhoudelijke kwaliteit (juistheid, volledigheid en accuratesse) van informatie.

De methode beschouwt de risicoaspecten die kunnen bijdragen aan de informatiewaarde binnen een multidimensionaal waarderingsconcept. De methode is subjectief, d.w.z. gebaseerd op al bestaande kennis en ervaring. Hierdoor zijn verschillende waarderingen mogelijk al naar gelang de gegeven interpretaties. Dit komt de eenduidigheid niet ten goede.

7.5

Conclusie

De drie behandelde waarderingsmodellen kennen alle hun beperkingen voor wat betreft hun bijdrage aan de doelstelling van een meer objectieve waardemaatstaf voor informatie. Zij bevatten echter bruikbare aspecten om tot een geïntegreerde benadering van informatiewaardering te komen. Dit geldt vooral voor de modellen van Glazer en Poore. De (intrinsieke) nutswaarde beschouwt informatie vanuit het economisch nut (potentiële opbrengstverhogingen en kostenbesparingen) die het herbergt en de context waarbinnen deze doelen behaald dienen te worden. Bij Glazer is de eenheid van waarde-analyse de transactie. De context waarin waardering zich afspeelt is het markteconomische ruilverkeer tussen juridische entiteiten. De utiliteitsmethode van Glazer, die gebaseerd is transactie gerelateerde informatie, biedt goede aanknopingspunten om transactiegerelateerde informatie te koppelen met de monetaire transactiewaarde. De intrinsieke nutswaarde dient te worden aangevuld met de gebruikswaarde die een meer kwantitatieve oriëntatie kent. Deze ontleent zij aan de gebruiks- en verbruiksstatistieken die met behulp van informatietechnologie kunnen worden gemonitored. Door te steunen op IT worden ook de waardetoevoegende aspecten zoals de datakwaliteit- en CIA risico-aspecten geïntroduceerd bij het bepalen van de informatiewaarde. Hier kan worden aangesloten bij het model van Poore, die informatiewaarde ontleent aan het beoogde doel van de gebruiker, met een koppeling naar de risicoaspecten waaraan informatiecondities onderhevig zijn. Op grond van deze overweging zal in deze scriptie gefocused worden op een uitwerking van informatiewaarde langs de lijnen van de Utiliteits- en Riskmanagement perspectief. Op grond van deze waardestudie is de verdere opzet van deze scriptie is als volgt: Vanuit Glazers nutswaarde zal een keus gemaakt worden voor een kennisdomein dat zich bij uitstek leent om te komen tot een financiële indicator van informatie. Het gaat hier om het domein van consument en leveranciersrelaties en de transactiegerelateerde informatie die in dit domein wordt vastgelegd. Omdat de datavastlegging overwegend plaatsvindt in databasesystemen zal ik mij richten op corporate databases met transactiegerelateerde en marketingdata. Database(s)(systemen) vormen door hun eigenschappen in toenemende mate de informatiecentra binnen ondernemingen waar fabrieksmatig geproduceerde data gestructureerd kunnen worden opgeslagen, verwerkt en verspreid. Fabrieksmatige verwerking, de mate van gestructureerdheid en de beveiliging zijn al indicatoren voor het verwacht nut en het toekomstig voordeel dat men uit deze activa denkt te kunnen destilleren. Daarnaast bieden zij mogelijkheden om het gebruik in ruimste zin van het woord (wie, wanneer, welke data?) te faciliteren, te monitoren en te analyseren. De informatie uit databases biedt ook mogelijkheden om de waardecondities uit Poore’s risicomatrix te ondersteunen. Kortom databasesystemen bieden goede mogelijkheden om Nuts- en Gebruikswaarde te combineren met waarde vanuit risicoaspecten. Student Nr: 9981142

29 van 40



8 Geïntegreerde Modelaanpak Informatiewaardering In dit hoofdstuk wordt een aanzet gegeven voor een model die informatiewaarde koppelt aan de financiële performance. Er wordt een geïntegreerd waarderingsmodel voorgesteld die aan de hand van informatieattributen het waarderingsproces concretiseert. Tenslotte wordt een modelaanpak voorgesteld om tot informatiewaardering te komen die gekoppeld kan worden aan een financiële maatstaf.

8.1

Het Waarderingsmodel

Het informatie waarderingsmodel waar hier gebruik van wordt gemaakt is van J Ho9. Hij stelt dat informatiewaarde als notie een complex en multidimensionaal begrip is, met veel invalshoeken. Hij onderscheid twee hoofd waarderingsdomeinen: • Het Businessdomein als gebruiker en vrager van IT-diensten en Informatie. • Het Technologiedomein als aanbieder en leverancier hiervan. In het Business domein spelen de volgende begrippen een sleutelrol: Informatiebehoeften, Informatiegebruik, Informatienut, Gebruikersatisfactie, Informatieverwerving, Informatiedistributie, informatieverspreiding, Informatiemanagement, Informatiegedrag en – informatiewaarde. In het Technologie domein spelen de volgende begrippen een sleutelrol; Informatiekwaliteit, Servicekwaliteit, Systeemkwaliteit, Informatieorganisatie, Informatieopslag, Informatieproducten, Informatiediensten en IT Praktijken. Op het raakvlak van beide domeinen bevinden zich de waardeketens die waarde trekt uit beide domeinen. Elke waardeactiviteit gebruikt en genereert zelf weer informatie die nut en voordelen oplevert en bijdraagt aan de corporate performance.

OIT staat voor de mate waarin dit domein het technische gerelateerde vermogen aanwezig is om waardevolle informatie te produceren, die management control effectief ondersteund. Value of Organizational Information Technology(OIT)

Strategische & Commerciële Doelstellingen Information Value

Organizational Performance

Value of Organizational Information Behavior (OIB) OIB richt zich op de menselijke gedragsaspecten bij het verwerven/verwerken en gebruiken/benutten van informatie om de bedrijfsdoelstellingen te behalen.

9

J.Ho, A comprehensive model for assessing information value: Toward a theory of valuing information technology Investment. Student Nr: 9981142

30 van 40


8.2


Technologie (OIT) en Informatiewaarde

OIT10 wordt gedefinieerd als de waarde voor de organisatie die voortkomt uit de inzet van adequate IT applicaties, diensten en infrastructuur ter ondersteuning van operations, bedrijfsprocessen, besluitvorming en innovatie. Waarde uit het technologiedomein is opgebouwd uit drie basis kwaliteitscomponenten; Product kwaliteit System kwaliteit

OIT Waarde

Service kwaliteit

In het navolgende worden de waardecomponenten verder uitgewerkt. De beschreven kwaliteitsdimensies en kwaliteitsaspecten zijn niet uitpuntend en dienen nog vertaalt te worden naar meer meetbare/objectieve criteria. Afhankelijk van de een meer precieze waarderingsdoelstelling kan er uit dit pallet een keuze worden gemaakt die kan worden gebruik voor het waarderingsproces. 8.2.1

Product kwaliteit

Productkwaliteit heeft hier betrekking op informatiegoederen die worden geproduceerd door IT systemen. Waarde is hier gedefinieerd als de waarde ontstaan door gebruik te maken van informatiegoederen die worden geproduceerd door IT systemen. Om een beeld te krijgen van het component Product worden de kwaliteitsaspecten die een bijdrage kunnen leveren aan de informatiewaarde hieronder geïnventariseerd.

Product kwaliteit Kwaliteitsaspect

KwaliteitsDimensie

• • •

•

Representatie datakwaliteit

• • • •

Volledigheid en consistentie in representatie (weergave) Gebruikersvriendelijkheid in termen van eenvoudige bondige/beknopte weergave Flexibiteit - kan dezelfde informatie(bron) eenvoudige geherformateerd worden naar verschillende stijlen/opmaak en aggregatie niveaus, afhankelijk verscheidene gebruiksdoelen? Maatwerk - Is de informatie gefilterd, gericht en heeft het de vereiste stijl en formaat? Bevattingsvermogen Foutvrije opmaak en lay-out Toepasselijkheid van datahoeveelheid

• • • • •

Accuratesse - hoe inhoudelijk correct, juist en precies en consistent is de informatie? Betrouwbaarheid – hoe betrouwbaar en objectief is de informatie die het systeem produceert? Reputatie - hoe is de reputatie van de (aanleveraar)bron? (Rechts)geldigheid – is de informatie rechtsgeldig (verworven)? Integriteit - Hoe juist en volledig en geloofwaardig blijft de informatie tijdens het productieproces?

•

Intrinsieke datakwaliteit

• • • •

Waarde toevoeging Relevantie - hoe situatierelevant en doelspecifiek is informatie? Tijdigheid - tijdigheid van informatie voor uitvoering van een getimede actie Courantheid in termen van actueel en up-to-date zijn - hoe gedateerd is de informatie alvorens het beschikbaar komt bij de eindgebruikers? Houdbaarheid hoe snel veroudert de informatie en hoe is het waardeverloop? Wat is de levensduur en houdbaarheiddatum? Interpreteerbaarheid en begrijpbaarheid in termen toepasselijk tegenover de context van het waarderingsdoel

•

Contextuele datakwaliteit

• •

10 Binnen het OIT domein kan informatie tot op zekere hoogte bedrijfseconomische worden behandeld in termen van waardering en kosten. Net als voorraden gereed product doorloopt informatie diverse stadia waarin waarde toevoeging plaatsvindt. Rauwe ongeorganiseeerde dta wordt opgewerkt en veredeld tot het beter bruikbaar wordt voor het nemen van besluiten sturen etc. Dit proces van waarde toevoeging vereist kapitaalsinvesteringen in systemen en mensen. Net als bij het fysieke productie proces vereist dit kwaliteitscontroles en management inspanning alvorens tot distributie en gebruik kan worden overgegaan. Informatie is ook onderhevig aan just-in-time eisen en de waarde kan door voortschrijding van de tijd depreciëren.

Student Nr: 9981142

31 van 40


8.2.2


Systeem kwaliteit

Met systeem wordt hier bedoeld infrastructuren inclusief hardware- en software platforms en netwerk technologie van waaruit de Producten en Services worden gegenereerd. Om een beeld te krijgen van het component Systeem wordt ook hier de kwaliteitsaspecten die een waardebijdrage kunnen leveren, geïnventariseerd.

Systeem Kwaliteit Kwaliteitsaspect

KwaliteitsDimensie

• •

Koppeling aan andere gerelateerde informatie (integratie mogelijkheden via interfacing) Precisie - wordt de informatie bij invoer gevalideerd/gecontroleerd en zijn er tijdens de verwerking waarborgen ingebouwd dat de informatie niet verminkt of verloren raakt?) Browsing & Formatteer mogelijkheden Selectiviteit en Intellectuele toegang e

•

Systeem Gebruik

• • • • • • •

Aanpasbaarheid Is het systeem snel en flexibel aanpasbaar aan veranderende omstandigheden? Betrouwbaarheid - Hoe betrouwbaar en objectief is het zijn systeem en zijn leveranciers/bouwers? Beschikbaarheid Overall kosteneffectiviteit Bruikbaarheid & Gebruikersgemak Traceerbaarheid – traceermogelijkheden van verwerkingslagen (incl. informatie traceren naar bron? Herbruikbaarheid - Kan functionaliteit makkelijk herbruikt worden (incl. informatie makkelijk worden herbruikt?

•

Systeem Eigenschappen

• • • • •

Reductie in Voorraden-, Personeel- of Transactie kosten. Reductie in papierwerk Verbetering van registraties en controle van data Reductie in interfaces Verhoging van opbrengsten en klantenservice

•

Systeem Resultaten

•

Fysieke/Logische Toegang (hoe vertrouwelijkheid is er binnen het systeem omgegaan met de informatie (gedurende het productieproces))? Beveiliging (Is informatie adequaat beschermd tegen inbreuk en ongeautoriseerd gebruik?) Onderhoudbaarheid Verwerkingssnelheid Toegankelijkheid/ Opslagcapaciteit Performance/Response tijd Architectuur – Hoe wordt informatie geaggregeerd en samengesteld tot het eindproduct? Taxonomie – Volgens welke criteria wordt informatie in de informatie waardeketen geclassificeerd?

•

Systeem Architectuur

• •

• • • • • • • •

8.2.3

Service Kwaliteit

Services hebben betrekking op de (meerwaarde)diensten die de ICT systemen leveren aan de gebruikers. (denk aan betaaldiensten geleverd door betaalsystemen of transactiediensten door E-commerce systemen etc). Service kwaliteit hangt nauw samen met het vertrouwen (bepaalt door reputatie van de diensten), loyaliteit (bepaald door de betrouwbaarheid en continuïteit van de dienstverlening) en betrokkenheid (bepaalt door gebruikerssatisfactie over de diensten ) en interactie (bepaalt door de menselijke maat van grafische user interface, online help, installatiegemak etc).

Service Kwaliteit Kwaliteitsaspect

KwaliteitsDimensie

• • • • • • • • •

Direct verband met en geschikt voor probleem/issue Aanzetten tot handelen Inleefvermogen (Empathie) Interactiviteit Betrouwbaarheid en Zekerheid (Assurance) Satisfactie en Simpliciteit Flexibiliteit Tijdigheid Beveiliging

•

Service kwaliteit

• •

Tijdsbesparingen Kostenbesparingen

•

Gepercipieerde kwantificeerbare

Student Nr: 9981142

32 van 40

Examen Scriptie IT-Auditor VU •

8.3

Waardering van Informatieactiva waarden van services

Resultatenverbeteringen

Bedrijfsvoering(OIB) en Informatiewaarde

OIB heeft betrekking op de gepercipieerde informatiebehoeften van een gebruikersgroep, het (efficiënt)verwerven van de informatie en (effectief) gebruiken hiervan. Het gedrag rond informatie draait om drie kernnoties: • Informatie Geschiktheid: Dit is de mate waarin informatie geschikt/gepast is en in lijn met en op maat is voor de informatiebehoefte van de gebruiker. • Informatie Beschikbaarheid: Dit is de mate waarin informatiebronnen beschikbaar en ontsloten zijn om de informatiebehoeften te dekken waar en wanneer er naar de informatie wordt gevraagd. • Informatie Nut: Dit is de mate waarin informatie bijdraagt tot het maken van geïnformeerde keuzen en besluitvorming en voorziet in de informatiebehoefte. Het potentiële nut wordt mede bepaald door het effectief gebruik dat van de informatie gemaakt wordt en of de juiste acties en handelingen hieruit voortvloeien.

Informatie Behoeften

Informatie Geschiktheid

Informatie Verwerving

Informatie Nut

Informatie Gebruik

Informatie Beschikbaarheid 8.3.1

InformatieBehoeften

Informatiebehoeften worden hier gedefinieerd als informatievereisten (requirements) ten behoeve van een gebruikersgroep (bijv het management). De gepercipieerde kwaliteit van de informatievoorziening wordt in belangrijke mate bepaalt door het succes van de implementatie en het effectief voorzien in de informatiebehoeften van het management. Dat wil in feite zeggen de mate waarin de informatievereisten voldoende geschikt zijn om de IT strategie in lijn te brengen met de Business strategie.

Determinanten van InformatieGeschiktheid Determinanten

Dimensies

• • • • • •

•

Informatievereisten

•

Informationbehoeften

• • •

De mate waarin problemen worden opgelost en besluitvorming wordt gefaciliteerd De mate waarin Critical Success Factors wordt ondersteund De mate waarin Business Unit doelstellingen worden behaald De mate waarin informatie voor Key Performance Indicators wordt geleverd De mate waarin Bedrijfsrichtlijnen en Standaarden worden nageleefd De mate waarin besluitvorming en informatie vereist voor plan of project te implementeren, voorhanden is Wat wil je weten? Waarom wil je het weten? Hoe ziet jouw vraag/problem er uit?

Student Nr: 9981142

33 van 40

Examen Scriptie IT-Auditor VU • • •


Wat weet je reeds? Welke informatie bezit je al? Wat verwacht je te vinden/ontvangen Hoe ben je er mee gebaat? Waar draagt het aan bij?

8.3.2

InformatieVerwerving

Informatieverwerving is hier gedefinieerd al een zoekproces naar informatie en kennis om gepercipieerde behoeften te bevredigen en te komen van situatie van cognitieve onzekerheidnaar een situatie van begrip en inzicht. Informatie kan beschouwd worden als een productiemiddel waarvan de verwerving afhankelijk is van de mate waarin het beschikbaar is (ook in termen van verwervings- of investeringskosten) .

Determinanten van InformatieBeschikbaarheid Determinanten • • • •

• • • • •

Dimensies

Beschikbaarheid in termen van locatie en tijd (waar en wanner je het maar wilt). eenvoudig toegankelijk en makkelijk op te nemen en te interpreteren (format/layout etc) courant en betrouwbaar en tijdig Verpakking - Is de informatie makkelijk transporteerbaar en vanuit meerdere plekken en op alle tijdstippen te raadplegen?

•

Gepercipieerde Toegankelijkheid

Beschikbaarheid in termen van het identificeren van belangrijke kennis bronnen het “engineren’ van de informatiebehoeften het filteren/uitselecteren van informatie het indexeren en classificeren van toepasselijk informatie. het verbinden en integreren van kennisbronnen en kennisdomeinen.

•

Informatie management praktijken

8.3.3

•

InformatieNut

Informatienut wordt hier gezien als het toepassen en het geïnformeerd handelen naar (gebruiken van ) de verkregen informatie en het bevredigen van de informatiebehoeften. De uitkomst van dit proces van het uitputtingsproces van informatie is afhankelijk van individuele percepties, de cognitieve responses, de sociaal-culturele context van omgang met informatie e.d.

Determinanten van InformatieNut Determinanten

Dimensies

• • • • • • •

Verbeteren van informatie ten behoeve van Monitoring van Klant gericht handelen (via cookies en clickgedrag) Monitoring van concurrentie en leveranciers Management support & control Innovatie support Business process support Operationele support Risk & Compliance support

•

Intrinsieke gebieden van Gebruik/Nut

• • • • • • •

Mogelijk maken dat de organisatie sneller kan reageren op verandering. Stimuleren tot het nemen van concrete acties bij gebruikers Beter inzicht in de werking van de markten en primaire processen en waardeketens Formuleren van nieuwe kwaliteitsstrategieën Beter inzicht in kwaliteitsperceptie van klanten/ concurrenten/ leveranciers Verbeteren van de implementatie van kwaliteitsissues Verbeteren van de productiviteit en prestaties

•

Intrinsieke doelen van Gebruik/Nut

• • • • • • • • • •

Browsebility & Scrollability van de informatie Eenvoudige toegang tot (pregeselecteerde) informatie. Flexibel omgaan met wissellende vragen om informatie Toegankelijkheid, Aanpasbaarheid en Gebruikersgemak Heldere & begrijpbare geproportioneerde representatie Reproduceerbaarheid Reikwijdte en Scope van de informatie Verbeteren van de accuratesse en betrouwbaarheid van informatie Toepasbaarheid en omzetbaarheid van de informatie in concrete actie en handelen Delen van informatie over functionele grenzen. Hoe waardevol (opbrengstwaarde) is de informatie

•

Informatieattributen die Gebruik/Nut bepalen

Student Nr: 9981142

34 van 40

Examen Scriptie IT-Auditor VU • • • • • • • • • • •

8.4


in combinatie met andere informatie? Mogelijk maken van snelle haal/breng acties van informatie “up on demand” Aantal keren dat de informatie gebruikt is en door wie en hoe lang?. Aantal Inquiries en door wie en de duur hiervan? Aantal en duur van de Connection time en door wie Aantal functies die wordt gebruikt en door wie met welke frequentie? Aantal records/datasets/tabellen, menus die zijn benaderd en door wie, voor welke duur en frequentie? Frequentie van toegang tot systemen, applicaties? Frequentie van aanvragen tot informatie/rapporten door wie? Aantal queries/rapporten die zijn gegenereerd op wiens verzoek. De verschillen tussen de vereiste en ontvangen informatie?

•

Kwantificeerbare Informatie attributen die Gebruik/Nut bepalen

Conclusies bruikbaarheid model

In de voorgaande paragrafen zijn een aantal waardevolle informatieattributen en determinanten van informatiewaarde beschreven en ingedeeld in categorieën. Het mag duidelijk zijn dat niet alle attributen en determinanten altijd eenduidig zijn te classificeren. Afhankelijk van de interpretatie en afhankelijk van de specifieke omstandigheden danwel de nagestreefde waarderingsdoelstellingen kunnen zij meer of minder relevant zijn voor de diverse dimensies. Verder pretendeert de uitwerking van de modelcomponenten niet uitpuntend of volledig te zijn. Het is bedoeld als aanzet voor analyse van relevante waarderingsaspecten. Belangrijke vragen die men zichzelf hierbij dient te stellen zijn; • Hoe is de informatiewaarde gerelateerd aan de waarderingsdoelstelling en hoe verhoudt het zich tot de beoogde financiële performance van het betreffende organisatieonderdeel? • Welke metadata en informatieattributen en determinanten zijn kritische en in welke mate dragen zij bij aan de informatiewaarde?

Student Nr: 9981142

35 van 40



9 Praktische toepassing Waarderingsmodel In dit hoofdstuk wordt een aanzet gegeven ten aanzien van de gebieden waarbij het waarderingsmodel kan worden ingezet om meer onderbouwde uitspraken te doen over waarde van informatie voor een specifieke bedrijfsactiviteit.

9.1

Glazer en E-Commerce

Als we Glazers model uit 1993 vertalen naar de hedendaagse Internet economie kunnen wij spreken van het web als een elektronische informatiemarkt waar niet alleen informatie wordt uitgewisseld maar waar ook, op basis hiervan, elektronische transacties kunnen worden uitgevoerd. In een E-Commerce wereld is in tegenstelling tot de fysieke handelswereld, informatiewaarde veel zichtbaarder verbonden met transactiewaarde. De zichtbaarheid uit zich in tastbare registraties en vastleggingen van pre- en posttransactieaktiviteiten in systemen en databases. Dit perspectief maakt het interessant om na te gaan in hoeverre een koppeling te maken is tussen informatiewaarde en de monetaire transactiewaarde die hieruit voortvloeit. De omzetbaarheid en vertaling van informatieactiva11 naar in financiële activa binnen een E-commerce domein blijft complex maar niet is onuitvoerbaar. Het hierboven beschreven methode van J.Ho, biedt geïntegreerd model waarbij zowel technische als de gedragsaspecten van informatie wordt meegewogen en waarbij ook Poore’s elementen van (logische) informatiebeveiliging zijn geïncorporeerd. Afhankelijk van het waarderingsdoel kan een selectie gemaakt worden uit kwaliteitsaspecten per component waarbij tevens wordt gelet op de objectiviteit/subjectiviteit van de informatieattributen en determinanten en natuurlijk hun meetbaarheid.

9.2

Database als bedrijfsactiva

Om de scope verder in perken wordt gekozen het waarderingobject te beperken tot de databases die direct gerelateerd zijn aan het E-commerce domein. Databases nemen een steeds prominentere rol in organisaties zowel in aantal en in omvang. Daarnaast beschikken database systemen over het technologische vermogen om waarde toe te voegen aan de data. Denk aan beschikbaarheid, toegankelijkheid, controleerbaarheid e.d. Bij E-commerce via het Internet spelen ook vindbaarheid en integratie een steeds belangrijkere rol. Corporate databases lenen zich goed voor het betrouwbaar vast stellen van de reële waarde van corporate information assets. Bij deze IT-objecten komen logische, technische, juridische en economische aspecten van informatie samen. Hierdoor ontstaat een volwaardige basis om te komen tot een beter gefundeerde (monetaire) waardering van informatie als productiemiddel. Databases hebben bovendien het voordeel dat zij aan voorwaarden voldoen aan de accountingdefinitie van bedrijfsactiva op één na: zij zijn nog niet objectief meetbaar in monetaire termen. Deze scriptie beoogt een eerste aanzet hiervoor te geven. De meetbaarheid (in monetaire termen) vormt een serieuze uitdaging en bevindt zich in de kinderschoenen. Een betrouwbare en geaccepteerde methodiek voor de waardering van data categorieën kan helpen om de corporate databases als bedrijfeconomische activum te beschouwen. Als dit mogelijk blijkt kan een belangrijke bron van immateriële bedrijfsactiva zijnde bedrijfsinformatie, worden gewaardeerd en misschien op termijn op de balans kan worden geactiveerd. 11

Informatieactiva zijn hier gedefinieerd als activa die voorzien in toekomstige stroom van services aan de houder. Deze diensten kunnen weer op hun beurt worden omgezet worden of direct gelieerd worden aan verhandelbare producten/diensten die op een elektronische marktplaats geruild kunnen worden in financiele activa.

Student Nr: 9981142

36 van 40



Ook op het gebied van weten regelgeving speelt het issue van waardering van databases. Sinds de adoptie van de Europese databank richtlijn van 11-03-1996 (Directive 96/9/EC) en de implementatie hiervan in de Nederlandse wetgeving (8-07-1999), heeft het databankenrecht een grote vlucht genomen. Dit heeft zicht geuit in een groot aantal rechterlijke uitspraken. Veel jurisprudentie draait om de eigendoms- en exploitatievraagstukken van de data. Hiermee is ook de relatie is gelegd met het waarderingsvraagstuk van data: Welke waarde vertegenwoordigt de data in de database en wat kun je er in potentie mee verdienen? (vgl. jurisprudentie van Telegraaf (El Cheapo) vs Nederlandse Vereniging van Makelaars NVM (Funda). Informatie & Kennis Domeinen Financial, Risk & Regulatory Knowledge

Strategic, Planning & Performance Knowledge

Operational & Technology Knowledge

Organizational, Peoples skills & Competencies Knowledge

Procuct, Process & Service Knowledge

Customer, Competitor & Supplier Knowledge

E-Commerce Environment

Leverancier

Informatie

Geld Goed/Dienst

Onderneming

Informatie

Informatie

Informatiewaarde BtB transacties

Geld Goed/Dienst

Consument

Informatie Informatiewaarde BtC transacties

Masterdata Mgt Metadata mgt

Metadata mgt

Supply side Datamarts & Operational data

Buy side Datamarts & Operational data

Leveranci Procurem Finance ers ent

9.3

Market/ Sales

Product/ Priijs

Klant

Voorstel vervolgonderzoek

Het vervolgonderzoek zou kunnen bestaan uit een aanpak conform de lijnen van het geïntegreerde waarderingsmodel in een E-commerce domein van een onderneming waarin Etransacties kunnen worden uitgevoerd. Een initiële aanpak zou er in hoofdlijnen als volgt uit kunnen zien: 1. Stel vast welke doelstellingen van toepassing zijn voor de E-commerce omgeving en hoe dit gerelateerd is aan de strategische bedrijfsdoelstellingen van de onderneming. 2. Onderzoek in welke mate de verzamelde informatie binnen het E-commerce domein kritische is voor de financiële en commerciële doelstellingen. 3. Onderzoek in hoeverre het technologische domein het vermogen aanwezig is om waardevolle informatie te produceren, die klanten effectief ondersteunt bij het handelsproces danwel management control effectief bevorderd. 4. Onderzoek de procescyclus rond gepercipieerde informatiebehoeften, het verwerven en gebruiken hiervan door klanten en andere gebruikersgroepen. 5. Integreer de uitkomsten uit beide domeinen en leg verbanden met de transactiewaarde.

Student Nr: 9981142

37 van 40



10 Rolverdeling Auditors In dit hoofdstuk wordt een rolverdeling voorgesteld tussen de diverse audit disciplines die bij het waarderingsproces betrokken dienen te zijn. In het onderstaande model is deze rolverdeling schematische weergegeven: • •

•

De IT-auditor kan zich van uit zijn kennis en expertise richten op de waardetoevoeging vanuit het technologische domein. De Operational Auditor heeft vanuit zijn positionering dicht bij de dagelijkse bedrijfsleiding, meer affiniteit met (bestuurlijke) informatieverzorging. Zij hebben direct te maken met gedragsaspecten rond informatiebehoefte en (menselijke) informatieverwerking. Zij kunnen eventueel bijgestaan worden door bijvoorbeeld cognitieve wetenschappers en bedrijfspsychologen. De Financial Auditor kan zich vanuit zijn financiële expertise richten op het betrouwbaar en gefundeerd omzettingsproces van informatie activa naar financiële activa (van informatieflow naar cashflows).

Het is niet de bedoeling deze rolverdeling hier verder uit te werken. De indeling is slechts bedoeld om tot verdere ideevorming en discussie te komen.

IT_Auditor Financial Auditor

Value of Organizational Information Technology (OIT) Information Value

Organizational (Financial) Performance

Value of Organizational Information Behavior (OIB)

Operational Auditor

Student Nr: 9981142

38 van 40



11 Geraadpleegde literatuur Literatuur Glazer, R., 1993. “Measuring the value of information: The information-intensive organization” IBM System journal vol. 32, no. 1, pp. 99-110. Poore, R., S., 2000. “Valuing information assets for security risk management” Information systems security, Vol. 9, No. 4, pp. 17-23. Moody, D., Walsh, P., (1999), Measuring the value of information: An asset valuation approach, [Online], Available: http://www.dama.org.au/melbourne/ValueOfInformation.pdf [05/11/03] Ho, J, 2005 A comprehensive model for assessing information value: Toward a theory of valuing information technology Investment, Ann Arbor. Measuring Knowledge and Intellectual Capital- Metrics for knowledge-based business, Business Intelligence Optima Publishing Ltd. http://www.business-intelligence.co.uk). GunnarssonG., Steinarsson J. Approaching Information Valuation - For clinical research information,Göteborg, Sweden 2004. Information as an asset : the board agenda / The Hawley Committee ; a consultative document for chairmen, chief executives and boards of directors developed on behalf of the KPMG IMPACT Programme by a committee under the chairmanship of Dr Robert Hawley, chief executive of Nuclear Electric plc. - London : KPMG, 1995.

Student Nr: 9981142

39 van 40

De Waardering van Informatieactiva. als Productiemiddel

Recommend Documents