De voedingswaarde op het etiket. beter begrijpen

De voedingswaarde op het etiket

De voedingswaarde OP HET ETIKET

beter begrijpen

Deze brochure is een actualisatie van de publicatie “De voedingswaarde op het etiket goed begrijpen”, uitgegeven door het OIVO en de Algemene Eetwareninspectie (FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu) i.s.m. de Hoge Gezondheidsraad. Deze brochure werd gerealiseerd door het OIVO met de financiële steun van de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu. Federale Overheidsdienst (FOD) Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu Eurostation II Victor Hortaplein 40, bus 10 1060 Brussel Telefoon: +32 (0)2 524.71.11 Call center: +32 (0)2 524.97.97 E-mail : [email protected] Onderzoeks- en Informatiecentrum van de Verbruikersorganisaties (OIVO) Paapsemlaan 20 1070 Brussel Tel. : 32-(2)-547.06.11 fax : 32-(2)-547.06.01 E-mail: [email protected] Deze brochure is gratis verkrijgbaar op schriftelijke aanvraag bij de FOD Volksgezondheid of bij het OIVO. Ze is ook in elektronische vorm beschikbaar op de website van het OIVO (www.oivo.be) en van de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu (www.health.fgov.be). Verantwoordelijke uitgever : Dirk Cuypers, FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu. D/2007/2196/1 © FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu.

INHOUD

INHOUD Woord vooraf

3

Inleiding

5

1 Voedingswaardegegevens op de verpakkingen ! Waarom ? Voor wie ?

6

2 Voedingswaardegegevens op de verpakkingen ! In welke zin belangen die ons aan ? Waaruit bestaan onze voedingsproducten ? Waartoe dienen de voedingsstoffen ? Hoe zijn de voedingsstoffen verdeeld over de voedingsmiddelen ? Wat moeten we eten en in welke hoeveelheden ? Classificatie van de voedingsmiddelen

8 8 9 10 12 15

3 De voedingswaardegegevens in de praktijk De hoeveelheden De weergave Soms moeilijk te vergelijken...

17 17 18 19

4 Enkele voorbeelden voor een beter begrip Het uitzicht is soms bedrieglijk

21 26

Meer weten

27

1

2

Woord vooraf

Woord vooraf De etikettering is een element geworden dat belangrijke hulp kan bieden bij het beslissen over de aankoop van voedingsmiddelen. Enerzijds omdat de grote meerderheid van de voedingsmiddelen die we kopen voorverpakt zijn en anderzijds omdat we hoe langer hoe meer producten eten die industrieel bereid zijn, een feit dat schriftelijke communicatie over het product onmisbaar maakt om de consument te informeren over wat hij of zij eet. Het verband tussen voeding, bewegen en gezondheid is alsmaar meer bekend en begrepen. Meer en meer letten consumenten op wat ze op hun bord krijgen en proberen ze te controleren wat ze eten. Deze relatie tussen voeding en de algemene staat van de gezondheid krijgt ook de volle aandacht van de overheid, zowel internationaal, Europees als nationaal. Het Nationaal Voedings- en Gezondheidsplan (NVGP), dat in 2006 gelanceerd werd, neemt zich voor om aan de bevolking een duidelijke en betrouwbare houvast te bieden voor het aannemen van goede eetgewoonten en voldoende te bewegen.

Om evenwichtig te eten moet de consument voedingsmiddelen met kennis van zaken kunnen kiezen, wat veel gemakkelijker gaat als er op de etiketten informatie staat over de samenstelling en de voedingswaarde van de producten. Al sinds de jaren zeventig kent een Europese wetgeving de consument het recht toe op informatie en bepaalt die wetgeving heel concreet welke gegevens op het etiket van een voorverpakt voedingsproduct vermeld moeten staan. De benaming, de lijst van de ingrediënten, de vervaldatum... zijn stuk voor stuk belangrijke gegevens. In het begin van de jaren negentig werd de basiswet aangevuld door een reglementering betreffende de voedingswaarde-etikettering. Die etikettering goed begrijpen en juist interpreteren is niet altijd gemakkelijk. Daarom hebben de FOD Volksgezondheid en het OIVO beslist om deze brochure uit te werken. Ze moet u helpen om de voedingswaardegegevens te selecteren en beter te begrijpen. Een goed geïnformeerde consument is beter gewapend om zijn gezondheid te verbeteren.

3

4

Inleiding

Inleiding

De meerderheid van de voedingsmiddelen die we kopen, zijn voorverpakt. De verpakkingen en etiketten staan doorgaans vol met tal van aanduidingen die verschillen zowel qua vorm als qua inhoud. Naast pure promotie-elementen (zoals spelletjes, wedstrijden e.a.) vinden we er ook een aantal voedingswaarde- of gezondheidsbeweringen op terug die verwijzen naar de effecten die het consumeren van dit voedingsproduct op de gezondheid zou hebben. We vinden daarop ook bepaalde al dan niet verplichte gegevens over het product (zoals benaming, lijst van ingrediënten, prijs, houdbaarheidsdatum, enz.). Voor wat de informatie over de samenstelling van de voedingsproducten betreft, bevat het etiket naast de ingrediëntenlijst alsmaar vaker ook aanduidingen aangaande de voedingswaarde van het product. Op het etiket van een aardbeienyoghurt kunnen we bijvoorbeeld lezen : • Lijst van de ingrediënten : volle melk, suiker, aardbeien, (eventueel) additieven : (lijst van de toegevoegde additieven); • Voedingswaarde : energie, eiwitten, vetten, koolhydraten, ...

Die vermelding van de voedingswaarde, ook “voedingswaarde-etikettering” genoemd, is niet verplicht tenzij wanneer het etiket of de reclame de nadruk legt op bijzondere voedzame eigenschappen van het product (voorbeelden : rijk aan vitaminen, zoutarm, light, enz.) of gezondheidseffecten verbindt aan het consumeren van het product (bijv. : vlottere darmtransit, sterkere beenderen, enz.) Je vindt ze dus niet op de verpakkingen van alle voedingsmiddelen. Als ze wordt gebruikt, moet ze echter aan duidelijke regels voldoen die vastgelegd zijn in de Europese wetgeving en omgezet werden in Belgisch recht. Welke gegevens kunnen we op de voedingswaardeetikettering vinden ? Voor wie en in welk opzicht kunnen die gegevens nuttig zijn ? Hoe kunnen we ze interpreteren ? Op al die vragen zullen we in deze brochure het antwoord geven.

5

1. Voedingswaardegegevens op de verpakkingen ! Waarom ? Voor wie ? Dankzij de vermelding van de voedingswaarde op het etiket van een voedingsmiddel weten we welke voedingsstoffen dat product bevat en in welke hoeveelheden ze daarin voorkomen. Op die manier kennen we beter de samenstelling van onze voedingsmiddelen en kunnen we daarmee rekening houden om uit het ruime aanbod keuzes te maken. Evenwichtig eten kan ons helpen om zo lang mogelijk gezond te blijven. Dat betwist niemand, ook al is het niet altijd gemakkelijk om die wijsheid ook in de praktijk toe te passen. Daarom heeft het Nationaal Voedings- en Gezondheidsplan (NVGP) enkele doelstellingen in verband met de voedingswaarde vooropgesteld : • de energieaanvoer in evenwicht brengen met • meer koolhydraten en vezels innemen door de echte behoeften (meer energie verbruiken voorrang te geven aan weinig geraffineerde door te bewegen en de aanvoer matigen); producten en de consumptie van gesuikerde producten terug te schroeven; • meer groenten en fruit eten (minstens 400 g per dag); • de consumptie van zout verminderen en vervangen door jodiumhoudend zout; • minder vetten consumeren en de kwaliteit • minstens anderhalve liter per dag drinken. ervan verbeteren;

6

We moeten alles eten met mate, te veel vetten of te veel zout vermijden en voldoende groenten en fruit eten (voor hun aanvoer van voedings­ vezels, vitaminen en mineralen). Daarbij mogen we ook niet vergeten dat de maaltijd ook een moment van ontspanning moet blijven. Samen eten met familie of vrienden is een ideale gelegenheid om onze spanningen en zorgen voor even te vergeten. Het is belangrijk om zulke momenten te voorzien en te koesteren. Kiezen voor goede eetgewoonten maakt trouwens deel uit van het kiezen voor een gezonde levensstijl (met voldoende beweging, ontspanning enzovoort). Deze adviezen zullen u wellicht bekend in de oren klinken. De moeilijkheid voor velen onder ons is echter om die raadgevingen ook in de praktijk te brengen. De voedingswaarde-etikettering verstrekt ons de gegevens die ons kunnen helpen om goede voedselkeuzes te maken, als we ze maar begrijpen, wat niet altijd vanzelfsprekend is ! De gegevens die de voedingswaarde-etikettering verstrekt, zijn belangrijk voor gezonde mensen, maar ook : • voor personen die bijzondere voedingsbehoeften hebben : zoutarm dieet, vetarm eten, vezelrijke voeding...; • voor consumenten die kiezen voor een voedingspatroon in functie van een bijzondere levensfilosofie (bijvoorbeeld vegetarisme). De voedingswaarde-etikettering kan die mensen helpen om hun dieet meer precies en meer evenwichtig samen te stellen.

7

2. Voedingswaardegegevens op de verpakkingen ! In welke zin belangen die ons aan ? Om de informatie op het voedingswaarde-etiket goed te begrijpen en er zoveel mogelijk voordeel te kunnen uithalen, is enige basiskennis over voeding en voedingswaarde nuttig. Waaruit bestaan onze voedingsproducten ? De voedingsmiddelen zijn samengesteld uit verschillende basisstoffen, die men er naargelang van het product in wisselende hoeveelheden in aantreft. Deze “basisstoffen” worden VOEDINGSSTOFFEN (of voedingsstoffen) genoemd. Die voedingsstoffen zijn : • EIWITTEN (of PROTEÏNEN); • KOOLHYDRATEN (of GLUCIDEN) : zetmeel en suikers; • VETTEN (of LIPIDEN); • WATER; • VITAMINEN; • MINERALEN, inclusief de SPOORELEMENTEN : calcium, ijzer enz.; • VOEDINGSVEZELS.

8

Waartoe dienen de voedingsstoffen ? Na de vertering gebruikt ons lichaam de voedingsstoffen uit onze voeding om aan haar behoeften te voldoen. Ons lichaam heeft immers bepaalde behoeften, wil het efficiënt functioneren : • Nood aan opbouw, onderhoud en herstel om • Nood aan bescherming voor een optimale werte kunnen groeien, maar ook voor de hernieuking van alle organen en de weerstand tegen wing en het herstel van de beenderen, spieren ziekten. Deze behoeften worden hoofdzakelijk en andere vitale organen. Die behoeften worgedekt door de vitaminen, de mineralen en den hoofdzakelijk gedekt door de eiwitten en de spoorelementen, en de voedingsvezels; bepaalde mineralen zoals calcium en ijzer; • Nood aan hydratering. Die behoefte wordt ge• Nood aan energie om alle fysieke en intellecdekt door het water, dat ook bijdraagt aan het tuele activiteiten te kunnen uitvoeren en voor afvoeren van de afvalstoffen. de werking van onze organen. Deze behoeften worden in hoofdzaak ingevuld door de kool­ hydraten en de vetten; Sommige voedingsstoffen leveren energie. Maar de verschillende stoffen leveren niet allemaal evenveel energie* : • 1 g eiwitten levert 4 kcal (ofwel 17 kJoules); • 1 g koolhydraten levert ook 4 kcal (ofwel 17 kJoules); • 1 g vetten levert 9 kcal (ofwel 38 kJoules). Een opmerking : alcohol is eveneens een voedingsstof, maar is niet onmisbaar voor het goed functioneren van ons organisme. Vergeten we echter niet dat alcohol heel wat energie aanbrengt : 1 g alcohol levert 7 kcal (d.i. 29 kJoules).

1kcal = 4,18 kJ

*

9

Hoe zijn de voedingsstoffen verdeeld over de voedingsmiddelen ? Alle voedingsstoffen worden door de voeding gele- weergeven. In België kunnen we teruggrijpen naar verd. Ze zijn echter in uiteenlopende hoeveelheden de “Belgische voedingsmiddelentabel”, die opgein onze voedingsmiddelen terug te vinden en een steld werd door de v.z.w. NUBEL.. zelfde voedingsproduct kan verscheidene voedingsstoffen bevatten. Voorbeelden : volle melk bevat eiwitten, vetten, koolhydraten en calcium; vlees bevat vooral eiwitten en vetten; en volkorenbrood bevat koolhydraten, eiwitten en vezels. Er bestaan verschillende hulpmiddelen die de volledige samenstelling van onze voedingsmiddelen

In deze samenstellingstabellen worden de voedingsmiddelen ingedeeld in grote families, op basis van de belangrijkste voedingsstof(fen) die ze aanbrengen.

Meestal wordt de volgende classificatie weerhouden : • Water De dranken zijn zeer belangrijk, hoofdzakelijk voor hun aanvoer van water. Denk eraan : water is de enige onmisbare drank; • De graanproducten (brood, pasta’s, rijst, ...), de aardappelen en de peulvruchten (linzen, witte bonen, rauwe erwten, ...) Deze groep bevat voedingsmiddelen die rijk zijn aan koolhydraten. Ze leveren ook eiwitten en vitaminen van de B-groep. De volgraanproducten zijn een belangrijke bron voor voedingsvezels; • De groenten en fruit Deze voedingsmiddelen zijn rijk aan water, koolhydraten, mineralen, vitaminen en voedingsvezels;

10

• Vlees, gevogelte, vis, eieren of de vervangproducten voor vlees (quorn, tofu, ...) Dit zijn producten met veel eiwitten alsook met ijzer en vitaminen van de B-groep in variabele hoeveelheden. Bepaalde producten uit die groep bevatten ook veel vetten; • De zuivelproducten Het zijn voedingsmiddelen die rijk zijn aan eiwitten en aan calcium. Bepaalde kaassoorten bevatten ook veel vetten; • De vetstoffen (oliën, boter, enz.) Dit zijn de voedingsmiddelen die rijk zijn aan vetten en aan de vitaminen A, D, E.

Opmerkingen : Sommige voedingsmiddelen worden, afhankelijk van het land of de streek, verschillend geklasseerd. Dat is het geval voor : • Peulvruchten (bonen, doperwten, linzen, ...). Ze zijn rijk aan eiwitten, koolhydraten, ijzer en voedingsvezels. Naargelang de classificatie worden ze ondergebracht bij de granen op basis van hun hoog zetmeelgehalte, soms bij het vlees omwille van hun hoog eiwitgehalte; • Vervangproducten voor vlees (quorn, tofu, ...). Deze voedingsmiddelen van plantaardige oorsprong zijn rijk aan eiwitten en over het algemeen arm aan vetten. Sommige bevatten veel ijzer (tofu) of veel vezels (quorn); • De oliehoudende vruchten (noten, nootjes, amandels alsook olijven en avocado’s), die bij het fruit gerangschikt worden hoewel ze weinig water en suikers, maar veel vetten en zetmeel bevatten.

Hoewel ze moeilijk onder te brengen zijn in één van de grote groepen, kunnen we niet zomaar voorbijgaan aan alle voedingsproducten die geen echt groot belang hebben op het gebied van hun voedingswaarde, maar die toch deel uitmaken van onze dagelijkse leefwereld, namelijk de gesuikerde en/of vette producten. Onder die benaming zitten gegroepeerd : patisserie en allerhande koekjes, chocolade en snoepgoed, chips, snackrepen en aperitiefhapjes enzovoort. We vinden in die categorie ook de dranken terug die, naast water, ook suiker, alcohol of nog zout bevatten.

Al die producten worden niet beschouwd als elementen die één groep vormen, omdat ze niet onmisbaar zijn voor een evenwichtig eetpatroon. Zij voeren echter energie aan in de vorm van suikers en/of vetten en/of alcohol, maar leveren vaak geen of weinig vitaminen, mineralen of vezels. Het zijn dus voedingsproducten die sterk beperkt moeten worden en die niet in de plaats mogen komen van de producten uit de 6 eerder genoemde groepen.

11

Wat moeten we eten en in welke hoeveelheden ? De voedingsbehoeften verschillen van persoon tot In België heeft de Hoge Gezondheidsraad in cijfers persoon. Gestalte, gewicht, geslacht, leeftijd én uitgedrukt hoeveel energie en welke verschillende de fysieke activiteit zijn één voor één factoren die voedingsstoffen we elke dag nodig hebben voor ervoor zorgen dat we meer of minder behoefte heb- een goede werking van ons lichaam en om tekorben aan voedingsstoffen en energie. ten te vermijden. Het lijkt vanzelfsprekend dat een opgroeiende De aanbevelingen worden uitgedrukt per leeftijdsadolescent die in volle groeifase is en aan sport groep en in functie van de gestalte, het ideale gedoet, andere behoeften heeft dan bijvoorbeeld een wicht en de hoeveelheid fysieke activiteit van het oudere man met weinig fysieke activiteit of een individu. vrouw die zwanger is of die borstvoeding geeft, Voor de eiwitten, vetten, koolhydraten en voewaardoor haar voedingsbehoeften veranderd zijn. dingsvezels worden deze aanbevelingen uitgedrukt Elk individu heeft dus specifieke voedingsbehoef- in gram (g). Voor de vitaminen en mineralen spreten die in functie van de perioden en de leefom- ken we van “Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheden” standigheden kunnen veranderen. (ADH), die volstaan voor het voldoen van de dageDe behoeften van deze specifieke groepen worden lijkse behoeften van de meerderheid van de bevoorgesteld in de specifieke gidsen van het Natio- volking. Deze ADH worden uitgedrukt in milligram (mg) en microgram (µg). naal Voedings- en Gezondheidsplan (NVGP). Men kan echter proberen om per leeftijdscategorie gemiddelde waarden te bepalen die als referentie dienen.

12

Enkele voorbeelden van Voedingsaanbevelingen voor energie, eiwitten, vetten, koolhydraten en voedingsvezels voor een man (30 à 59 jaar, 75 kg, gemiddeld actief) en voor een vrouw (30 à 59 jaar, 65 kg, gemiddeld actief) : Energie

3.000 12.450



75 g



in kcal in kj

2.300 9.614

Proteïnen

(±10  % van de totale energie) in gram

57,5 g

Lipiden

(in % van de totale energie) 100 g maximum 30  % waarvan in verzadigde vetzuren 77 g 33 g maximum 10  % waarvan in meervoudig onverzadigde vetzuren 25,5 g 10 g min. 3  % 7,5 g 23 g max 7  % 18 g maximum maximum Cholesterol 300 mg/dag 300 mg/dag

Koolhydraten (in % van de totale energie)

412 g à 562 g





45 g à 66 g

55  % à 75  %

316 g à 431 g

Voedingsvezels

(in g per 1.000 kcal) 15 g à 22 g

34,5 g à 51 g

bron : Hogere Gezondheidsraad, Voedingsaanbevelingen voor België - Herziening 2006

Voor de vetten geldt dat ze allemaal een energieaanvoer van 9 kcal per gram hebben, maar er wordt in functie van hun samenstelling en hun inwerking op de gezondheid een onderscheid gemaakt tussen : • Aan de ene kant de “verzadigde vetzuren” die in • Aan de andere kant de onverzadigde vetzuren, beperkte hoeveelheden geconsumeerd moeten met de “enkelvoudig onverzadigde vetzuren” en worden omdat ze bijdragen aan een verhoging de “meervoudig onverzadigde vetzuren” waarvan het cholesterolgehalte in het bloed en van onder omega 3 en 6. het risico voor hart- en vaatziekten; Om de huidige aanbevelingen te respecteren, moet er gevarieerd worden tussen de bronnen vetten in de voeding. De voedingsmiddelen die rijk zijn aan verzadigde vetzuren moeten met mate verbruikt worden. Een correcte evenwichtige voeding moet meervoudig onverzadigde vetzuren en enkelvoudig onverzadigde vetzuren bevatten. 13

Onder de koolhydraten moet een onderscheid gemaakt worden tussen de suikers, die een zoete smaak hebben, en zetmeel (in aardappelen, rijst, meel). Ze hebben beide dezelfde energetische waarde (caloriegehalte). De Hoge Gezondheidsraad

beveelt aan om de energieopname voor minstens 50 % van de totale energiebehoefte uit zetmeel te halen en om de consumptie van toegevoegde suikers te matigen.

Voorbeelden van “Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheden” voor vitaminen, mineralen en spoor­ elementen voor een volwassen man en vrouw :

Vitaminen

700 A in µg 600 D in µg 2,5 à 10 2,5 à 10 10 E in mg 10 K in µg Geen aanbeveling Geen aanbeveling 70 C in mg 70 1,1 B1 in mg 0,9 1,6 B2 in mg 1,3 1,7 B6 in mg 1,2 1,4 B12 in µg 1,4 18 B3 (niacine) in mg 14 200 B9 (foliumzuur) in µg 200 3à 12 B5 (pantotheenzuur) in mg 3 à 12 15 à 100 15 à 100 B8 (Biotine) in µg





Mineralen

900 800 420 9 9,5 150 150

calcium (Ca) in mg fosfor (P) in mg magnesium (Mg) in mg ijzer (Fe) in mg zink (Zn) in mg jodium (1) in µg Iode (I) en µg

900 800 330 20 7 150 150

mg = milligram; µg = microgram

Het respecteren van de voedingsaanbevelingen en Als we bijvoorbeeld door onze eetgewoonten gereandere “Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheden” moet geld meer energie “opnemen” dan we “verbruiken”, wel geen obsessie worden, maar het staat toch vast zullen we verzwaren. dat geregeld te veel, te weinig of slecht eten tot een slechte werking van ons lichaam leidt.

14

Goed eten betekent ook dat de voedingsmiddelen goed gespreid worden over de verschillende maaltijden van de dag. Al te vaak gaat men wegens tijdsgebrek niet of slechts vluchtig ontbijten en ‘s avonds een uitgebreide maaltijd gebruiken. Classificatie van de voedingsmiddelen Er bestaat geen enkel product dat alle voedingsstoffen in voldoende grote hoeveelheden bevat. Om ons evenwichtig te voeden, moeten we variatie in onze dagelijkse voeding aanbrengen. Zoals hoger uitgelegd (zie bladzijde 10) worden de voedingsproducten opgedeeld in groepen in functie van de belangrijke voedingsstof(fen) die ze bevatten. Om de voedingsgroepen beter te visualiseren en de proportie van elk van deze groepen in een evenwichtige voeding beter te begrijpen, wordt vaak een piramide gebruikt.

Terwijl dit ideaal zou zijn : een stevig ontbijt, een volledige maaltijd ‘s middags en een lichte maaltijd ‘s avonds. Daar kan nog een tussendoortje in de voormiddag en een vieruurtje in de vorm van fruit, yoghurt, enz. bij ingelast worden.

Naar gelang van het land of de streek gebruikt men verschillende grafische modellen, waarin het aantal groepen kan variëren van 4 tot 6 of zelfs 8. In alle modellen is echter dezelfde boodschap vervat, namelijk dat we om ons evenwichtig te voeden voedingsmiddelen moeten kiezen uit elke groep. In België werd geopteerd voor een piramidevorm met een licht grafisch verschil tussen het noorden, waar vooral de actieve driehoek wordt gebruikt, en het zuiden, waar men naar de piramide verwijst.

In die beide voorstellingen geeft men de voedingsgroepen weer op een semi-kwantitatieve manier. Daarbij toont de plaats van de groep in de piramide welke proportie deze voedingsmiddelen moeten vertegenwoordigen in verhouding tot die van de andere groepen. 15

Restgroep Melkproducten en calciumverrijkte sojaproducten 3 - 4 glazen 1 - 2 sneden kaas

Groenten 300 gram

Smeer- en bereidingsvet matigen Vlees, vis, eieren, vervangproducten 75 - 100 gram Fruit 2 - 3 stuks Graanproducten 5 - 12 sneden bruin brood Aardappelen 3 - 5 stuks gekookt Water 1,5 liter drinken Lichaamsbeweging

Volwassenen : minstens 30 min. Kinderen en jongeren : minstens 60 min.

De voedingsproducten onder in de driehoek vormen de basis van onze voeding. Op dat niveau vinden we de groepen van de graanproducten en de dranken alsook groenten en fruit. Aan de andere kant mogen de producten in de top van de piramide maar af en toe en in beperkte hoeveelheid geconsumeerd worden.

16

3. De voedingswaardegegevens in de praktijk De voedingswaarde-etikettering kan aangekondigd staan onder verschillende titels : “Voedingswaarde samenstelling”, “”Voedingswaardegegevens” of nog “Gemiddelde analyse” enz. De hoeveelheden De gegevens worden uitgedrukt in de volgende eenheden : Energie Eiwitten Koolhydraten Vetten Voedingsvezels Natrium Cholesterol Vitaminen Mineralen

} }

De energie die de voedingsstoffen leveren, wordt uitgedrukt in kilocalorieën (kcal) en/of in kilojoules (kJ). 1 kcal = 4,18 kJ. Wanneer ze op het etiket vermeld worden, moeten de gehalten van vitaminen en mineralen ook opgegeven worden in percentages ( %) van de “Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid” (ADH).

in kcal (kilocalorieën) en in kJ (kilojoules) in g (gram) in mg (milligram) in mg (milligram) of in µg (microgram) Opgelet : als men het gehalte Na (natrium) van een voedingsproduct aanduidt, komt dat niet overeen met de hoeveelheid zout die erin aanwezig is. Om die waarde (per 100 g product) te bekomen, moet de hoeveelheid natrium vermenigvuldigd worden met 2,5.

17

De weergave De manier waarop de aanduidingen in verband met de voedingswaarde-etikettering van een product worden weergegeven, wordt opgelegd door de wet. Er zijn twee voorstellingen mogelijk. Welke van die twee ook wordt gebruikt, alle gegevens moeten op één plaats samengebracht staan in de vorm van een tabel met de cijfers onder elkaar. Een minimale versie met vermelding van de aanvoer van energie, eiwitten, koolhydraten en vetten.

Een meer gedetailleerde versie met ook de gehalten aan suikers, verzadigde vetzuren, voedings­vezels en natrium. Van zodra het etiket verwijst naar het gehalte aan suikers, vetzuren, voedingsvezels of zout, moet de gedetailleerde versie gebruikt worden.

De energiewaarde De eiwitten De koolhydraten De vetten De energiewaarde De eiwitten De koolhydraten waaronder : de suikers De vetten waaronder : de verzadigde vetzuren De voedingsvezels Natrium

De voedingswaarde-etikettering mag ook aanduidingen bevatten betreffende het gehalte aan zetmeel, polyolen, enkelvoudig onverzadigde vetzuren, meervoudig onverzadigde vetzuren, cholesterol, vitaminen en mineralen.

18

Soms moeilijk te vergelijken... De waarden worden meegedeeld per 100 g, 100 ml (0,1 liter), ongeacht de grootte van de verpakking. Dat maakt het mogelijk om gemakkelijk de vergelijking te maken van de voedingsstoffenaanvoer van verschillende producten in gelijke hoeveelheden. We kunnen bijvoorbeeld de voedingswaarde van natuuryoghurt vergelijken met die van aardbeien­yoghurt :

Bronnen : NUBEL, Belgische samenstellingstabel van de voedingsproducten, vierde editie, 2004.

Energie Eiwitten Koolhydraten Vetten Calcium

64 kcal (265kJ) 3,8 g 5,2 g 3,0 g 140 mg

Maar in de praktijk zijn voedingsproducten zelden verpakt in porties van 100 g of 100 ml. Er zijn verschillende verpakkingen mogelijk : • Een grote verpakking met daarin het equivalent van meerdere porties (bijv. ontbijtgranen, yoghurt in een pot van 1 liter, ...); • Een verpakking per portie (bijv. : bereide gerechten, ...). In dat geval dient opgemerkt te worden dat de portie kan verschillen naar gelang van de

106 kcal (442kJ) 3,7 g 16,6 g 2,6 g 135 mg merken en de producten. Voorbeeld : yoghurt in een individuele portie kan in een pot zitten van 100 g, 125 g, 150 g of zelfs 175 g. Soms duidt de etikettering ook de voedingswaarde per portie aan, maar dat is niet altijd het geval en dan wordt de oefening ingewikkelder, want de consument wil doorgaans weten hoeveel de werkelijk geconsumeerde portie aanvoert. Er zal dus een kleine berekening nodig zijn...

19

Terug naar het voorbeeld met de yoghurt. Wie wil weten wat een klein potje natuuryoghurt (van 125 g over het algemeen) en een potje vruchtenyoghurt (normaal 150 g) bevatten, moet dus alle cijfers vermenigvuldigen met 1,25 of met 1,5. Dat zal in ons voorbeeld de volgende resultaten opleveren :

100 g

125 g

64 kcal (265 kJ) 3,8 g 5,2 g 3g 140 mg

80 kcal (331 kJ) 4,7 g 6,5 g 3,7 g 175 mg

100 g

Energie Eiwitten Koolhydraten Vetten Calcium

150 gr

106 kcal (442 kJ) 159 kcal (663 kJ) 3,7 g 5,5 g 16,6 g 24,9 g 2,6 g 3,9 g 135 mg 202,5 mg

Als we de voedingswaarde willen kunnen vergelijken van twee voedingsmiddelen die in verschillende porties verpakt worden, moeten we ook een beroep doen op onze herinneringen aan de wiskundeles en aan de beroemde regel van drie.

20

4. Enkele voorbeelden voor een beter begrip Voorbeeld 1 : Chocoladedessert Ingrediëntenlijst : Volle melk, suikers, gemodificeerd zetmeel, room, cacao, verdikkingsmiddel : E407, aroma’s. Voedingswaardesamenstelling 100 g bevatten : energie : in 127 kcal (531 kJ) eiwitten : 3 g koolhydraten : 20,3 g vetten : 3,7 g

3 g + 20,3 g +3,7 g = 27 g De rest van de 100 g komt van het water in de melk en in de room.

De energieaanvoer komt overeen met de som van de energie die de verschillende voedingsstoffen leveren*. In ons voorbeeld : 3 x 4 kcal (3 g eiwitten) + 20,3 x 4 kcal (20,3 g koolhydraten) + 3,7 x 9 kcal (3,7 g vetten) = 126,5 kcal, afgerond naar 127 kcal (531 kJ) De consumentenportie van 125 g bevat dus 1,25 keer de waarden die op het etiket aangeduid staan, d.i. : energie : 158 kcal (660 kJ) eiwitten : 3,7 g koolhydraten : 25,4 g 4,6 g vetten :

(3,7x4 kcal) + (25,4 x 4 kcal) + (4,6x9 kcal) = 158 kcal

Ter herinnering : 1 g proteïnen = 4 kcal; 1 g gluciden = 4 kcal, 1 g de lipiden = 9 kcal en 1 g alcohol = 7 kcal.

*

21

Voorbeeld 2 : Vruchtenyoghurt Ingrediëntenlijst : Afgeroomde melk en geconcentreerde afgeroomde melk, water, bosbes (7  %), verdikkingsmiddelen (gemodificeerd maïszetmeel, pectine, guargom), zuurteregelaars (natriumcitraat, citroenzuur, calciumcitraat), yoghurtfermenten, zoetstoffen (aspartaam, acesulfaam-K), aroma, vitamines (B1, B2, B5, B6, B9). Bevat een bron van fenylalanine. Bevat : melk.

1 2 1 22

1 3

De aanwezigheid van voedingswaardeclaims (0% suiker, 0% vetstoffen en 6 vitaminen) op de verpakking maakt dat de voedingswaarde-etikettering verplicht is. Het voedingswaarde-etiket geeft de samenstelling van het voedingsproduct per 100 g en per portie (ofwel 125 g, de totale inhoud van een verpakking). Aangezien de etikettering de nadruk legtop het gehalte aan toegevoegde suikers en vetstoffen, moet men de gedetailleerde versie hebben van het voedingswaarde-etiket, met de vermelding van de hoeveelheid suikers en verzadigde vetstoffen.

2 3

Yoghurt met vruchten, 0 % V.G., met zoetstoffen en vitamines.

Omdat de etikettering de aanwezigheid van 6 vitaminen aangeeft, moet het voedingswaarde-etiket ook de samenstelling van het voedingsproduct in vitaminen opgeven.

23

Voorbeeld 3 : Ontbijtgraanproduct Ingrediëntenlijst : Maïsmeel, suiker, glucosesiroop, honing (3,5  %), zout, tricalciumfosfaat, gerstmoutaroma, kleurstof : E150c, beta-caroteen, vitaminen (B3, B6, B2, B1, foliumzuur, B12), ijzer.

2 3 1 24

Detail van het voedingswaarde-etiket : In het geval van een verpakking die meerdere porties bevat, moet het voedingswaarde-etiket de samenstelling vermelden per 100 g en per aanbevolen portie. Men moet ook de aanduiding hebben van het aantal porties dat in de verpakking zit (bijv.: Dit pakket bevat ongeveer 16 porties van 30 g).

1 Hier hebben we een meer visuele voorstelling van de aanvoer van energie en van de belangrijkste voedingsstoffen in een portie van het voedingsproduct, met een aanduiding van het percentage dat dit vertegenwoordigt in verhouding tot de voedingswaardeaanbevelingen.

2

3

De samenstelling wordt vermeld voor 100 g en per portie (t.t.z. 30 g graanproducten + 125 g halfvolle melk).

Deze tabel geeft de samenstelling in vitaminen aan in mg (of µg) voor 100 g voedings­ product. In de kolom “per portie”, daaren­ tegen, wordt het vitaminegehalte enkel aangeduid in percent van de aanbevolen dagelijkse dosis (ADD) die een portie vertegenwoordigt, t.t.z. 30 g graan­ producten + 125 g halfvolle melk.

25

Het uitzicht is soms bedrieglijk Bepaalde etiketten, vooral voor de light producten, kunnen ons laten denken dat het product in de verpakking voordeliger is dan het werkelijk is. Daarom is het noodzakelijk de voedingswaarde-etikettering te bekijken om de juiste informatie over de inhoud van het product te hebben. Enkele voorbeelden : Hoe kies je een vruchtenyoghurt met niet te veel calorieën ? Bepaalde voedingsproducten worden aangeprezen met een “verlaagd vetgehalte”-claim. Wat die claim er niet bij zegt, is dat de producten met een verlaagd vetgehalte (light producten) in sommige gevallen bijzonder veel suikers bevatten.

Per 100 g



Energie in kcal Proteïnen in g Gluciden in g Lipiden in g

Yoghurt “0% vet” Magere yoghurt van een bekend met vruchten dieetmerk

67 4,1 12,1 0,1

50 5 6,9 0,1

Magere (+ 1 koffieyoghurt lepel natuur confituur)

40 (+ 10 = 50) 4,3 5 (+ 2,3 = 7,3) 0,06

Als we in de zuivelafdeling afgaan op de eerste indruk die de verschillende voorstellingen van de producten maken, lijken producten met “0% vet” interessanter dan de andere. Nochtans toont de vergelijking van de samenstelling op het vlak van de voedingswaarde ons dat dit niet het geval is. Integendeel: dit product bevat veel meer suikers dan de andere producten, wat sneller een nieuw hongergevoel zal doen ontstaan.

26

Wanneer het ene koekje op een ander koekje lijkt... Hierna volgen drie soorten koekjes die bestemd zijn voor verschillende doelgroepen: een koekje vol energie om de dag mee te beginnen voor de kinderen, een koekje vol energie maar vetarm voor de mensen die op hun gewicht letten en een klassiek koekje.

Ontbijtkoekje Light Koekje type ontbijtkoekje “petit-beurre” (vetarm)



Energie in kcal Proteïnen in g Gluciden in g Lipiden in g

455 7 66 17

405 7 69 11

450 8 77 12

De vergelijking van de samenstelling op voedingswaardevlak toont aan dat deze drie producten uiteindelijk niet zoveel van elkaar verschillen en dat het verkeerd zou zijn om te denken dat het light (vetarme) koekje eten betekent dat je veel minder calorieën inneemt dan met de andere koekjes. Conclusie Het is van essentieel belang dat consumenten niet blijven stilstaan bij de eerste indruk van een voedselverpakking en van de claims, en dat ze door even op het voedingswaarde-etiket te kijken gaan controleren of het product wel degelijk is wat het lijkt te zijn.

27

Meer weten

Meer weten Enkele bibliografische referenties

• Nationaal Voedings- en Gezondheidsplan, algemene gids, FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de voedselketen en Leefmilieu, Brussel, 2006, 63 p. - www.mijnvoedingsplan.be • Nationaal Voedings- Gezondheidsplan, 4 specifieke gidsen, FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de voedselketen en Leefmilieu, Brussel, 2006 • Belgische voedingssamenstellingstabel, vierde editie, NUBEL vzw, Brussel, 2004, 92 p. • Koninklijk Besluit van 8 januari 1992 betreffende de voedingswaarde-etikettering van de voedingsmiddelen (B.S. van 21 februari 1992) • Koninklijk Besluit van 13 september 1999 betreffende de etikettering van de voorverpakte voedingsmiddelen (B.S. van 29 februari 1999) • Koninklijk Besluit van 3 maart 1992 betreffende het in de handel brengen van voedingsstoffen en voedingsmiddelen waaraan voedingsstoffen werden toegevoegd (B.S. van 15 april 1992) • Verordening (EG) nr. 1924/2006 van het Europees Parlement en de Raad van 20 december 2006 inzake voedings- en gezondheidsclaims voor levensmiddelen (PB L404 van 30 december 2006)

28

ENKELE NUTTIGE ADRESSEN Federale Overheidsdienst (FOD) Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu Eurostation II Victor Hortaplein, 40 bus 10 1060 Brussel Tel. : +32 (0)2 524.71.11 Call Center : +32 (0)2 524.97.97 E-mail : [email protected] Website : www.health.fgov.be www.mijnvoedingsplan.be

NUBEL vzw Eurostation - Blok II Victor Hortaplein 40 bus 10 Lokaal 7D13, 7 de verdieping 1060 Brussel Tel. : 02/524.72.20 GSM : 0475/44.76.32 Fax : 02/524.73.98 E-mail : [email protected] Website : www.nubel.be

OIVO Onderzoeks- en Informatiecentrum van de Verbruikersorganisaties Paepsem Business Park Paapsemlaan 20 1070 Brussel Tel. : 02/547.06.11 Fax : 02/547.06.01 E-mail : [email protected] Website : www.oivo.be www.voeding-gezondheid.be

Secretariaat Hoge Gezondheidsraad Zelfbestuursstraat 4 1070 Brussel Website : www.health.fgov.be/CSH_HGR