Najaarscongres Pensioen en de Politiek
‘De toekomst van het Nederlands Pensioenstelsel in breder perspectief’
20 november 2009
Agenda 10:00 – 10:05 uur
Opening mr. Eric Bergamin, voorzitter KPS
10:05 – 10:15 uur
Introductie dagvoorzitter Alfred Kool MCC
10:15 – 11:15 uur
Aanbevelingen voor de Toekomst van het Nederlands Pensioenstelsel
11:15 – 11:45 uur
De horizon: het pensioenstelsel voorbij drs. Loes van Rijsoort ing. Jeroen van den Bosch
11:45 – 12:15 uur
Pauze 2
Agenda (2)
12:15 – 12:35 uur
De sectorgrenzen voorbij drs. Jim Schuyt
12:35 – 13:30 uur
Reactie vanuit de politiek en paneldebat dr. Pieter Omtzigt (CDA) Patricia Linhard (PvdA) drs. Stef Blok (VVD) Maarten Godschalx (JOVD)
13:30 – 14:15 uur
Lunch
13:30 – 14:15 uur
Rondgang door het park van Madurodam 3
Welkom
mr. Eric Bergamin Voorzitter KPS
4
Introductie dagvoorzitter
Alfred Kool MCC Kool, Baas & De Quelerij Communicatie en Marketing
5
Inleiding werkgroep TNP
mr. Wim Koeleman Voorzitter werkgroep Toekomst Nederlands Pensioenstelsel (TNP)
6
Aanbevelingen voor de Toekomst van het Nederlands Pensioenstelsel
•
4 subgroepen TNP met inzet van ruim 40 KPS deelnemers – Inhoud – – –
Uitvoering Financiering Communicatie
De KPS deelnemers zijn deelnemer op persoonlijke titel. Daardoor kunnen de aanbevelingen vanuit de subgroep niet gezien worden als een ‘KPS-visie’ noch vertegenwoordigen zij automatisch de visie of het standpunt van de afzonderlijke deelnemers aan de werkgroep. Het bestuur van de KPS heeft kennis genomen van de inhoud van deze aanbevelingen, het kan zich daarin vinden en onderschrijft het belang van de inbreng.
7
Deelnemers werkgroep Toekomst van het Nederlands Pensioenstelsel subgroep TNP Inhoud Rob Bakker (voorzitter) Wim Koeleman (vicevoorzitter)
subgroep TNP Uitvoering Bob Neijenhuis (voorzitter) John Westenbrink (vicevoorzitter)
subgroep TNP Financiering Monica Swalef (voorzitter) Lex Bolwerk (vicevoorzitter)
subgroep TNP Communicatie Mariëtte Simons (voorzitter) Jac Baas (vicevoorzitter)
Agnes Aupers
Max Bogaard
Addi Dekker
Karin Bitter
Eric Bergamin
Ruud Derksen
Arjan van der Hoek Naomi van der Ende
Peter Borgdorff
Eline Lundgren
Gerard van ’t Hoff
Paul Buitenhuis
Olaf Dreierink Ambika Gangapersadsing
Anne Mulder
Ernö Kalmar
Erwin van Doorn
Arjan van de Griend
Ernest Nooij
Sandra Schellekens
Maarten Minnaard
Ben Ivar Kolster
Arie Perfors
Jan Siepelinga
Johan Nieuwersteeg
Jan Peters Sengers
Albert Smolenaers
Rob Simon
Erik Schouten
Simon van Vuure
Joseph Verzandvoort
Gerard van der Toolen Johan van der Veen
Léon Zijlmans.
8
Subgroep TNP - Inhoud
drs. Rob Bakker – voorzitter subgroep TNP Inhoud
9
Subgroep TNP - Inhoud Aanpak en resultaat
1.
Arbeidsvoorwaarde pensioen
2.
Risico’s pensioenstelsel
3.
Centrale aanbeveling 2e pijler
4.
Overige aanbevelingen
10
Subgroep TNP - Inhoud 1. Arbeidsvoorwaarde pensioen • Nadruk op een houdbare 2e pijler
•
Arbeidskosten beter beheersen
•
Primaire partijen zijn de sociale partners
•
Kring van verzekerden uitbreiden met zzp’ers
•
Herijking balans tussen verplichtstelling (verzorging) en verantwoordelijkheid
•
Relatieve omvang 2e pijler pensioen verminderen
11
Subgroep TNP - Inhoud 2. Risico’s pensioenstelsel Risico-update is hard nodig:
1.
Risico’s en collectiviteit pensioenefficiency Voor uitvoeringskosten is SVB dé benchmark Dus: hoeveel massa is nodig?
2.
Risico’s en solidariteit pensioendraagvlak Dus: wat krijgt de deelnemer voor verplichte deelneming?
Herweging is basis voor advies
12
Subgroep TNP - Inhoud 3. Centrale aanbeveling
•
De uitvoerders in de 2e pijler gaan een verplicht inflatievast DB-basispensioen aanbieden, bovenop de AOW => verzorging – Salarisafhankelijk – Diensttijdafhankelijk
•
Daarnaast een vrijwillig aanvullend pensioen (per onderneming, bedrijfstak) => beloning
13
Subgroep TNP - Inhoud 3. Centrale aanbeveling De uitvoerders in de 2e pijler gaan een inflatievast DB-basispensioen aanbieden, bovenop de AOW:
Kleine verplichtstelling blijft Werkgevers brengen de basispensioenregeling extern weg in een collectief. Marktwerking bepaalt welke collectieven worden aangeboden Het basispensioen geldt ook voor zelfstandige ondernemers en ZZP’ers Het basispensioen verzoent de verzorgingsgedachte met systeemefficiency, waarbij pensioenrisico’s meer bij individuen worden gelegd Werkgever en werknemers kunnen afspraken maken over een aanvulling op het basispensioen 14
Subgroep TNP - Inhoud 4. Overige aanbevelingen
•
AOW-hiatenverzekering
•
Geen maximum aantal opbouwjaren voor het basispensioen
•
NP niet afhankelijk van dienstverband
•
Verruiming pensioenshoppen bij expiratie
•
Verruiming pensioenshoppen: rente/lump sum/natura
•
Arbeidsvormneutraal pensioen (gelijke fiscale behandeling van Nederlanders)
15
Subgroep TNP - Uitvoering
mr. Bob Neijenhuis – voorzitter subgroep TNP Uitvoering
16
Subgroep TNP - Uitvoering
Uitkomsten Kerntaken: 1. Veiligstellen van de pensioenaanspraken 2. Het bereiken van een zo hoog mogelijke pensioenuitkomst tegen een zo laag mogelijke prijs, gegeven de uit te voeren pensioenovereenkomst
Uitkomst discussie:
•
6 onderling samenhangende verbeterpunten
17
Subgroep TNP - Uitvoering De verbeterpunten 1. Een terzake kundig en onafhankelijk bestuur: - Leidt tot betere uitvoering en effectiever toezicht
2. Sta alléén expliciete pensioencontracten toe: - Heldere afspraken, beperkte contractsduur
3. Hef onderscheid in wetgeving m.b.t. de aard van de pensioenuitvoerders op: - Unbundling biedt meer ruimte voor specialisatie, concurrentie en efficiency
18
Subgroep TNP - Uitvoering De verbeterpunten (vervolg) 4. Eén financieel toetsingskader voor pensioenuitvoerders - Pensioenfondsen en verzekeraars doen in beginsel hetzelfde, daarom geen aparte regimes
5. De inhoud van de regeling - Maak sociale partners zelf verantwoordelijk voor vastlegging, documentatie en communicatie van hun afspraken 6. Eenvoud en consistentie in wet- en regelgeving - Toets strenger op uitvoerbaarheid en relevantie en schrap overbodige regels 19
Subgroep TNP - Financiering
mr. Monica Swalef
20
Financiering - De Uitdaging
21
Subgroep TNP - Financiering De Uitdaging
1. Andere financiering in verband met: • • • •
Positie jongeren Positie gepensioneerden Vergrijzing Balans hoge pensioenkosten vs indexatie
2. Vermogensbeheer versus actuariaat • • • •
Mismatching? Mismanagement? % risicovolle beleggingen? Levensverwachtingen Bewegende marktrente 22
Financiering - The Greenfield
23
Subgroep TNP - Financiering Greenfield Financiering in leeftijdscohorten (1)
•
Leeftijd
Doorsneepremie (% van PG)
t/m 29 jaar
p1%
30-36 jaar
p2%
37-43 jaar
p3%
44-50 jaar
p4%
51-57 jaar
p5%
58-64 jaar
p6%
Elk leeftijdscohort (7 jaar) krijgt eigen doorsneepremie voor de periode van deelname aan de regeling (% van PG)
24
Subgroep TNP - Financiering Greenfield Financiering in leeftijdscohorten (2)
•
Doorsneepremie is “gelaagd” bepaald (drie delen: nominaal, reëel, solvabiliteitsdeel)
•
… bepaald via ‘dynamisch premiesysteem’ (bijv. worden economische grootheden zoals inflatie, loonontwikkeling en marktrente meegenomen én relaties daartussen)
•
Elke vijf jaar doorsneepremie evt herzien van elk leeftijdscohort
25
Subgroep TNP - Financiering Greenfield Doorsneepremie life-cycle beleggen
• • •
Leeftijd
Belegging hoog risico
Belegging laag risico
t/m 29 jaar
A%
(100-A)%
30-36 jaar
B%
(100-B)%
37-43 jaar
C%
(100-C)%
44-50 jaar
D%
(100-D)%
51-57 jaar
E%
(100-E)%
58-64 jaar
F%
(100-F)%
Twee beleggingsfondsen: hoog vs laag risico Belegging premie is participatie in twee fondsen Doorsneepremie blijft gelijk, de belegging doorloopt een lifecycle
26
Subgroep TNP - Financiering Greenfield Voorwaarde
•
Uitstekende samenwerking actuariaat en vermogensbeheer
•
Periodieke beoordeling van (te verwachten) waardeontwikkeling van de participaties
Versus
•
Periodieke beoordeling van ontwikkeling van aangenomen grootheden voor premievaststelling 27
Subgroep TNP - Financiering Greenfield En de gepensioneerden?
•
Gepensioneerden apart beleggen – Op pensioendatum beschikbare gelden inbrengen in apart depot
•
Let op: Slapers blijven in oorspronkelijk cohort
28
BEDANKT!
29
Subgroep TNP - Communicatie
drs. Mariëtte Simons
30
Subgroep TNP - Communicatie
De deelnemer centraal
Hoe zorgen we ervoor dat de deelnemer pensioen begrijpt en er wat mee doet?
31
Subgroep TNP - Communicatie Analyse Waarom begrijpt de deelnemer het niet?
• • •
Niet kunnen begrijpen Niet willen begrijpen Niet hoeven begrijpen
Gecombineerd met • Vele ingrepen/verbouwingen
•
En veel post 32
Subgroep TNP - Communicatie Succesvolle communicatie Hoe eenvoudig kan het, zodat:
•
Deelnemers begrijpen hoe hun pensioen in elkaar zit?
•
‘Pensioen’ een vanzelfsprekend onderdeel is van de eigen financiële planning?
•
Ook de niet-pensioenbewuste deelnemer niet onbewust risico’s loopt?
•
Pensioen ook past bij nieuwe levenslopen
33
Subgroep TNP - Communicatie Communicatiestrategie Van informatieverplichting naar communicatiestrategie
• • • •
Formuleer strategische doelstellingen t.a.v. de communicatie Creëer binding met de deelnemer (positionering) Meet periodiek de vorderingen Formuleer vervolgstappen
Met als doel: financiële bewustwording en motivatie voor financiële planning 34
Subgroep TNP - Communicatie Communicatiestrategie
•
Weten wat je klant beweegt, is bepalend voor: – Hoe je door de klant wordt gezien – Hoe je je klant kunt bereiken – Wat je je klant moet vertellen
•
Succesfactor: ken de klant
35
Subgroep TNP - Communicatie
Randvoorwaarden
•
Beperk administratieve rompslomp tot een minimum
•
Vermijd (complexe) overgangsregelingen
•
Zorg voor basiskennis en begrip van pensioen
Zorg dat de pensioensituatie overzichtelijk blijft
36
Subgroep TNP - Communicatie Visie
•
Greenfield: – Hetzelfde systeem voor iedereen - Ook voor zzp-er / kleine ondernemer - Beperkt aantal uitvoerders creëert gemeenschappelijkheid
•
Vanuit bestaande stelsel: – Zorg voor effectieve communicatie
37
Subgroep TNP - Communicatie 1. Greenfield ‘in a nutshell’ 3e pijler producten CAO-geregeld aanvullend pensioen
Basis pensioen
AOW 38
Subgroep TNP - Communicatie Het greenfield ‘in a nutshell’ • AOW met loonafhankelijke toeslag voor werkenden = basispensioen (doorschuiven deel premie van tweede naar eerste pijler)
•
Basispensioen (uniforme regeling, evt. toegespitst op sectorkenmerken)
•
CAO-geregeld aanvullend pensioen (pensioenbijspaarregeling: beperkte keuzemogelijkheden qua vorm en hoogte)
•
Individuele aanvullingen (evt. faciliteren derde-pijler-producten door werkgever)
39
Subgroep TNP - Communicatie
2. Effectieve communicatie Je bereikt de deelnemers met relevante communicatie:
De juiste doelgroep – Op het juiste moment – De juiste inhoud – Het juiste kanaal
40
Subgroep TNP - Communicatie
Effectieve communicatie
•
Juiste momenten: – – – –
•
Events als werknemer (in dienst, uit dienst, promotie etc.) Life-events (trouwen, kinderen, scheiding, overlijden etc.) Leeftijd (30 jaar, 40 jaar, 50/55+, 60-65+) …….(andere levensloop in toekomst?)
Juiste inhoud: – Afgestemd op voor deelnemer relevant moment – Bij event ‘leeftijd’ wordt opbouw van pensioenkennis nagestreefd (van grof naar fijn) 41
Subgroep TNP - Communicatie Effectieve communicatie
•
Juiste kanaal: Naast geëigende kanalen ‘ambassadeurs’ inschakelen: -
-
Gemeente, notaris, echtscheidingsadvocaten Trouwen, scheiden, geboorte kind, overlijden Consultatiebureau, kinderopvang, kraampakket Geboorte kind Begrafenisonderneming Overlijden Overheid / scholen / beroepsonderwijs: Algemene financiële kennis en planning bijv. dmv spellen, (reclame)campagnes Leeftijds-/ lotgenoten In dienst / uit dienst, etc. 42
Subgroep TNP - Communicatie
Conclusies
• • • •
Zorg voor gemeenschappelijkheid en grotere efficiëntie door uniformiteit basis-pensioenregeling Stop met overgangsbepalingen (niet uitlegbaar) Betrek ook andere partijen in communicatie over pensioen naar deelnemers (ambassadeurs) Sluit niet af met communicatie / de deelnemer, maar begin hier het proces mee!!
Op die manier wordt pensioen niet alleen voor maar vooral ook van de deelnemer 43
De horizon: het pensioenstelsel voorbij
drs. Loes van Rijsoort TNT Post
ing. Jeroen van den Bosch Ortec Finance BV
44
November 2008… Juryrapport en missie KPS Award 2008 Guus Boender van Ortec Finance: Vernieuwend t.a.v. financiële ontwikkelingen en rekenmodellen voor pf’en. Draagt met kennis en innoverend vermogen zichtbaar bij aan pensioendebat. Uitdaging: vertaling van high tech naar voor besturen van pf’en begrijpelijke oplossingen. Loes van Rijsoort van TNT: In staat om “gewone deelnemer” te bereiken en pensioen te integreren in HR-tak van TNT. Spreekt graag en met visie over communicatie in pensioendebat. Uitdaging: Succesformule omzetten in breder perspectief en publiek debat. 45
Huidige pensioenbeleving
• • •
Pensioen is moeilijk Pensioen is belangrijk Veilige en beperkte keuzes
46
Pensioen: niet meer van deze tijd?
• •
Meer balans gedurende het werkzame leven
• • • •
Nu genieten
Geleidelijke overgang van werken naar pensionering
Tijd voor zorg: ouders en kinderen Inzetbaar en zinvol blijven Keuzes maken
Kortom: er is geen sprake meer van eenheidsworst!!
47
Kernwoorden
• • • • • •
Transparantie Uniformiteit Eenvoud Passend voor iedere situatie Inzetbaarheid Financiële integratie van zorg, vrije tijd en pensioen gedurende de levensloop 48
Is het ver weg?
‘Levensbalans’: Kan het?
“Wees zelf de verandering die je wilt zien” Mahatma Gandhi
50
Pauze
51
De sectorgrenzen en de crisis voorbij
drs. Jim Schuyt Woningcorporatie De Alliantie
52
Hoofdlijnen presentatie
• •
Wat scheidt ons? Wat bindt ons?
53
Follow the money
•
Gaat in de pensioenbranche en corporatiesector om veel geld
•
Corporaties investeerden in 2008 11,5 miljard euro – Veel investeringen worden met vreemd vermogen gefinancierd: onze solvabiliteit daalt naar 25% – Financieringslasten stijgen tot 2014 met circa 60%. – Komende 9 jaar ruim 18 miljard aan vreemd vermogen – Rentelast bijna 4 miljard per jaar – Corporaties zeer gebaat bij lage rente, pensioensector met hoge
54
Laag rendement
• •
Corporaties als revolving fund
•
Gemiddeld 30% van de investeringen wordt niet door opbrengsten gedekt: dus 3,45 miljard
•
Zou als maatschappelijke dividend kunnen worden getypeerd
Direct rendement investeringen gemiddeld slechts 2,5%
55
Staatssteun in onbalans •
Daar staat de rijksachtervang van borging via het WSW tegenover: waarde circa 370 miljoen per jaar.
•
Ongeveer 650 miljoen per jaar de afgelopen jaren aan staatssteun geschrapt: – Schrappen vrijstelling overdrachtsbelasting – Partiële VPB plicht – Integrale VPB plicht – Integratie heffing (btw) – Grondkosten voor een deel commerciële grondkostenquote
•
Staat de omvang van de staatssteun nog wel in verhouding tot de omvang van de maatschappelijke investeringen? 56
Gevraagd: Nieuw prijsbeleid
•
Politieke gijzeling huurbeleid en aftrek hypotheekrente
•
Mede oorzaak ontwrichting woningmarkt
57
Bescheiden huurverhoging Huurstijging, 1985 - 2007 (in procenten)
6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 1985
1987
1989
1991
1993
1995
1997
1999
2001
2003
2005
2007
-1,0 -2,0 -3,0
Reële huurstijging
Gerealiseerde huurstijging
58
Met vermogen betaal je geen rekeningen •
De rijkdom van corporaties wordt afgemeten aan het gezamenlijke vermogen
•
Dat heeft alle kenmerken van een nieuwe gasbel
•
Afhankelijk van de wijze waarop het wordt berekend, bedraagt het al gauw de helft van de staatsschuld
•
Vermogen van de Nederlandse eigen woningbezitter bedraagt in totaal circa 340 miljard euro, een brood kan daar niet van worden gekocht
•
De staat is ook zeer vermogend. Het omvangrijke bezit van de Rijksgebouwen Dienst (RGD) staat niet op een balans. Een verborgen vermogen waarmee de staatsschuld kan worden afgelost
59
60
Investeringen onder druk
•
Investeringen worden getemporiseerd: – Algemene trend: sturen op kasstromen i.p.v. vermogen en solvabiliteit – Verkoop van huurwoningen verloopt moeizamer (bij 63% van de corporaties zijn de investeringen afhankelijk van opbrengsten uit verkoop) – Sector financiert te veel met vreemd vermogen (lijkt wel een hedgefund)
61
Het politieke risico •
Van wie zijn de vermogens van de corporaties?
•
Het juridische antwoord is helder: van rechtspersoon de woningcorporatie
•
In politieke zin: van en voor de samenleving
•
Bestemd vermogen
•
Politiek haalt de toezichtskoorden aan
•
Steeds meer transparantie en meer regels, leidt weer tot meer regels
•
Toezicht, vertrouwen in professionals en gezag dienen hand in hand te gaan 62
Het politieke risico
•
Heroverwegingen door het rijk: zoektocht in sector wonen naar 4 miljard euro per jaar
•
Voor de huursector wordt naar 2 miljard per jaar gezocht. Let wel geen vermogen, maar echt geld. Relatie met 40 miljard aan investeringsruimte
•
Drie zoekrichtingen: – Beperking aftrek hypotheekrente: forfaitair annuitair aflossen – Overhevelen huurtoeslag naar corporaties (begroting: 2,4 miljard euro)
•
Krimp sector: nu 2,4 miljoen sociale huurwoningen 63
Een gezamenlijk perspectief •
Pensioenfondsen investeren relatief weinig in woningen en woningfondsen: aandeel neemt nog steeds af
• •
Laag direct rendement belangrijke reden Corporaties: – In verband met staatssteun: scheiding sociaal – markt – Krimp sector – Behoefte aan vreemd vermogen
•
Pensioenfondsen: – Behoefte aan stabiele, inflatie-gerelateerde beleggingen
•
Gezamenlijk woningfondsen opzetten met middeldure huurwoningen (huur € 650 - € 900)
•
Nieuw huurbeleid belangrijke voorwaarde 64
Reacties vanuit de politiek Discussie met het panel en de zaal
Het panel bestaat uit: Politici drs. Stef Blok (VVD) Patricia Linhard (PVDA) dr. Pieter Omtzigt (CDA) Maarten Godschalx (JOVD)
Sprekers drs. Loes van Rijsoort ing. Jeroen van den Bosch drs. Jim Schuyt
Discussieleider: Alfred Kool
Kan de politiek met deze resultaten aan de slag? 65
Lunch en afsluiting Na afloop mogelijkheid om op eigen gelegenheid een rondgang door het miniatuurpark te maken
[email protected] www.kps.nl 66
