THEMA: Tussen Wet en Werkelijkheid
De RIE: trends en best practices Peter Bakker, PP-NL
ORGANISATIE:
PARTNERS:
WWW.DAGOVERPREVENTIE.NL
#OVERPREVENTIE
voorstellen Peter Bakker, Bestuurder/oprichter Stichting Preventie Professionals: “Bij preventie is de paradox: Hoe effectiever de preventie, hoe minder noodzakelijk de preventie lijkt. De grote uitdaging is om preventie op niveau te houden. Dit kun je het beste met alle professionals samen aanpakken.”
3
Onze blik op de RIE ?
4
Programma • •• •
Voorstellen Rie middel of doel Theorie Model Dynamisch Risico Reservoir
•• • • •
Oplossingsgericht werken Praktijk Ontdekken en herkennen van risico’s verbeteringen bereiken Vooruitgang behouden
RIE middel of doel? RIE is een middel
RIE is een doel
-------middelen------ -----doel-----
RIE
verbeteren
PVA middelen
beheersen
veilig en doel gezond werk
7
RIE middel of doel? RIE is een middel
RIE is een doel
doel Kaderrichtlijn
E89/391/EEG
Artikel 1 Doel 1. 1. Deze richtlijn heeft ten doel maatregelen ten uitvoer te brengen ter bevordering van de verbetering van de veiligheid en de gezondheid van de werknemers op het werk. Arbowet 3.1 WG zorgt voor veilig en gezondheid WN. …. en voert daartoe een beleid, daarbij (5) wordt gebruik gemaakt van inventarisatie en evaluatie van risico’s.
20 JAAR VERLOREN? RIE OORDEEL ZELF!
INPUT • onze blik op de RIE • stellingen
,
11
Mijn blik op de RIE
RIE
Risico’s ? 12
nvvk Gerard de Groot
13
Epidemie infectieziekte Water crisis
‘oorlog’’
massa vernietigingswapens werkloosheid
Extreem weer
effect
kans
nvvk Gerard de Groot
14
Géén werk is een grote bedreiging. Werken? Géén global risk! Per jaar door werk: Doden Gewonden Ziek
: 2.200.000 : 270.000.000 : 160.000.000
NB. Schattingen! 2005, bron ILO
15
Onze blik op de RIE
RIE
Risico’s ? KANS! nvvk Gerard de Groot
17
Kaderrichtlijn 89/391/EEG
• risico’s evalueren • beschermingsmaatregelen treffen
schriftelijk
Arbowet • risico’s inventariseren en evalueren • plan van aanpak ,
schriftelijk 18
Arbeidsveiligheid en -gezondheid bevorderen ongevallen
onderzoek
oorzaken
oorzaken wegnemen
beroepsziekten
melden NCvB
behandelprotocollen ,
19
1931 Herbert William Heinrich: 88 percent of all workplace accidents and injuries/illnesses are caused by "man-failure“.
20
Gedrag is héél belangrijk voor de veiligheid (en gezondheid). Gedragsbeïnvloeding in bedrijven? gedrag management
Preventie Professionals
gedrag leidinggevenden risico’s bij werkuitvoering
+
gedrag uitvoerenden
veilig onveilig
Focus Als je risico’s inventariseert dan is het waarnemen van onveilige en ongezonde werkuitvoering (en het vaststellen van de reden daarvan) het belangrijkste onderwerp.
Niet het beoordelen van procedures of werkplekken.
nvvk Gerard de Groot
22
Kwaliteit van de RIE Arbowet art 13. Uitvoering RIE Interne deskundige, zo deskundig als nodig (geen minimum opleidingseis), werkt samen met de OR.
art 14 Toetsing door een kerndeskundige. Deze beoordeelt ook vakmanschap v.d. interne deskundige t.a.v. de RIE.
Praktijk • veel onvoldoende geschoolde ‘preventiemedewerkers’ • samenwerking OR afhankelijk van bestaan/functioneren OR • scholing OR: probleem door intrekken GBIO subsidie • externe deskundige en toetsing: in een concurrentiemarkt • aandacht meer gericht op de methode, dan op de betrouwbaarheid van de verzamelde info 23
Onderzoek kwaliteit arbodienstverlening Er is niet altijd een RIE. Er is verschil in kwaliteit tussen RIE’s. Deze kan goed zijn, maar ook onder de maat. (net als andere arbodienstverlening) Punt van zorg: Een niet goed uitgevoerde, (goedgekeurde) RIE, kan negatief uitwerken: - de aandacht gaat naar de verkeerde onderwerpen, - Er mist bereidheid om te werken aan niet vermelde probleempunten.
24
Kwaliteit RIE
Beter geen RIE dan een slechte RIE.
nvvk Gerard de Groot
25
terugblik
26
Kaderrichtlijn 89/391/EEG
• risico’s evalueren • beschermingsmaatregelen treffen
schriftelijk
Arbowet
• risico’s inventariseren en evalueren • plan van aanpak nvvk Gerard de Groot
schriftelijk
27 27
-------middelen------ -----doel----RIE
verbeteren
PVA middelen beheersen
veilig en doel gezond werk
28
risico’s ranken R=WxBxE
risico’s managen R=DxWxBxE
Fine en Wiruth
RIE
PP-NL
verbeteren
PVA middelen beheersen
nvvk Gerard de Groot
veilig en doel gezond werk
29
Wanneer heb je meer kans op een ongeval? • Als je een week onveilig werkt? • Als je een half jaar onveilig werkt?
Wanneer heb je meer kans op een aandoening? • Als je een week verontreinigde lucht inademt?
• Als je een half jaar verontreinigde lucht inademt?
30
Een tijdrovende procedure van RI&E opstellen en plan van aanpak maken en bespreken is risicoverhogend.
nvvk Gerard de Groot
31
Om werk veiliger en gezond te maken is er een beperkt budget. Tijd geld en middelen kunnen één keer worden ingezet.
Beschikbaar
over voor beheersmaatregelen
gebruikt voor RIE en PVA zelf…..
32
Je kunt beter de beheersing beoordelen dan de gevolgen van onvoldoende beheersing
nvvk Gerard de Groot
37
Samenvattende beeldvorming De RIE in de Arbowet: • is beperkt, • de meerwaarde twijfelachtig. • het rendement is onduidelijk. • Arbo-wet invulling van de Kaderrichtlijn blijft ten onrechte steken in de fasen verkennen en plannen maken. Dit gaat ten koste van de aandacht voor het beoordelen van de kwaliteit van een goed beheerssysteem. Dit laatste kan meer effect opleveren dan een RIE.
38
Het einde van de kerndeskundige: De slagkracht van de interne deskundige is belangrijker dan het hebben van een RIE.
nvvk Gerard de Groot
40
Beheersing van arbo: managen van cultuur, structuur en lerend vermogen
In de praktijk gaat dat meestal met een KAM systeem. Wat bepaalt de effectiviteit? Wat zijn valkuilen en oplossingen?
Bedrijfscultuur
beleid en management
leidinggevenden taakgericht
KAMKAMsysteem systeem
persoonsgericht
veilig
effectiviteit: kwaliteit x acceptatie
Normen, waarden en gedrag
beheerstekorten 1. middel wordt doel 2. onevenwichtigheid 3. de werkvloer wordt niet bereikt 4. onvoldoende aandacht voor dynamiek .
Middel wordt doel Niet alléén de RIE…...
2. Onevenwichtigheid Sommige risico’s krijgen veel aandacht andere risico’s niet
Ramp BP raffinaderij Texas city Het bedrijf had een uitstekende reputatie op veiligheidsgebied. De IF was duidelijk onder het branchegemiddelde. Helmen dragen en leuningen vasthouden ging goed. Maar… personal safety is wat anders dan process safety. Een en ander is uitvoerig beschreven in het Baker rapport.
3. de werkvloer wordt niet bereikt Beleid niet ondersteund, uitgedragen Informatie wordt niet doorgegeven. Informatie wordt niet begrepen. Veilig werken-opdracht wordt niet onderbouwd, begeleid, gecontroleerd en gecorrigeerd.
De boodschap wordt niet geaccepteerd. (geen: draagvlak, goodwill, 2-richtingverkeer)
Aandachtpunten:
• inhoud en kwaliteit van werkoverleg • toolboxen en OOG-rondes • Terugkoppeling van onderzoeken, • Instructies en opleidingen • Toezicht, inspecties en audits
4. onvoldoende aandacht voor dynamiek Risico’s ontstaan en verdwijnen. Preventie moet daar rekening mee houden Werkmodel: DRR of Dynamisch Risico Reservoir
schematische weergave DRR
© G.P.M. de Groot MSc
Toepassing DRR het geeft zicht hoe we risico’s kunnen managen
risico’s managen : beheersing van de 3 bepalende factoren: 1. beperken van ontstaan van risico’s (input) 2. alle risico’s “boven tafel” krijgen (conversie) 3. zorgen voor voldoende probleemoplossend vermogen (output) Dit is een lijn verantwoordelijkheid!
ongevallen verminderen 1. De verhouding input / output van risico’s Bepaalt of risico’s toenemen of afnemen Als er meer risico’s bijkomen dan uitgaan - nemen de risico’s en ongevallen toe. Als we meer risico’s wegwerken dan er bijkomen nemen de ongevallen af
2. De conversie Alle risico’s boven tafel krijgen, is noodzakelijk om alle ongevallen te voorkomen. De medewerkers moeten hier aan meewerken : dus ook opgeleid zijn en willen meewerken.
relatie tussen gemelde risico’s en ongevallen
aantallen
meldingen
verzuimongevallen
Bronnen: Kjellen 2000, Booster 2005
tijd in jaren © G.P.M. de Groot MSc
Voorbeelden van interventies input:
conversie:
output
- keuringen
- teambuilding
- verantwoording
- selectie en opleiding
- werkoverleg
- budget
- werkvoorbereiding
- inspecties
- belangen afweging
- werkvergunningen
- OOG-rondes
- beleid
- startwerkmeeting
- toezicht
- deskundigen
- TRA
- toolbox
- prioriteit
- LMRA
- bij- en nascholing
- projectmanagement
© G.P.M. de Groot MSc
Samenvatting risicobeheersing: • risico’s veranderen en moeten daarom continu worden bepaald door de uitvoerenden en leidinggevenden • deze moeten daarvoor over voldoende kennis beschikken • risicobeheersing vraagt enerzijds een beheerssyteem , maar ook om alert te blijven. De gebruikte hulpmiddelen moeten geen doel op zich worden. • Dan bestaat de kans op kwaliteisverlies.
• het uitvoeren van een RIE is een check op de dagelijkse bg en de structurele beheersing. •Dit heeeft alleen zin als er verbeteringen op volgen.
De Praktijk
De arbeidsomstandigheden zijn bij ons wel in orde, toch? •Terugkijken • Nu kijken • Vooruitkijken en verbeteren
Leren van het verleden? Leermogelijkheden • Zichtbare , toewijsbare schadelijke gevolgen ? Ongevallen Ongevallen - Gemeld? - (Basis) oorzaken onderzocht?
Aandoeningen ,ziekte - Verband gelegd? - Uitgestelde effecten? - Persoonlijke gevoeligheid - personeelsverloop - meerdere oorzaken
Herkennen in het heden Zie je de (mogelijke) risico’s in werk ? Je gaat het pas zien als je het doorhebt‘ Johan Cruijff
Vrije looppaden afzuiging lasdampen
Klimaat?
Opruimen PBM
Stabiele opslag werkhoudingen Afschermen lasstraling
Werkplek inrichting
struikelgevaar
oogbescherming
Werkstuk in klem
Galm? Zonwering ?
beeldschermwerk ?
Geluidshinder ?
Fysieke belasting ?
De verkenning van een andere aanpak: Rie-aanpakken upgraden naar een effectievere benadering:
Sneller en meer resultaat gericht door: - inzet op maximale risico reductie - direct ook naar blijvende oplossingen kijken - procesgerichte benadering - rekening houden met cultuur en gedragsbeinvloeiding Dit traject is in ontwikkeling • stap 1: No-nonse arbocheck in 25 vragen
No-nonse arbocheck in 25 vragen 1. Overzicht samenhangende elementen 2. Wie zijn leading per element 3. Wat is de zelfbeoordeling 4. Totaalbeeld aandachtpunten 5. Gerichte aanpak op hoofdzaken
No-nonse arbobeheerscheck in 25 vragen 1.Overzicht samenhangende elementen 2. Wie zijn leading per element 3. Wat is de zelfbeoordeling 4. Totaalbeeld aandachtpunten 5. Gerichte aanpak op hoofdzaken
arbobeleid basis
voorwaarden
Uitvoering Beleving
schade
arbobeheerssysteem Kennis van risico’s
Kennis van veilige werkwijze
veilige arbeidsplaatsen
veilige arbeidsmiddelen veilig werkproces
Veilig laten werken
Veilig ( willen)werken
Werkvoorbereiding Taakopdracht Toezicht Correctie Ondersteuning
Veilig werken Melden tekorten Signalen, gevaren
Steun mt/org Eigen mogelijkheden
Steun lg/org Risico’s en belasting
Ongevallen Psychisch ziek Fysieke klachten Lawaai Gevaarlijke stoffen overig
No-nonse arbocheck in 25 vragen 1. Overzicht samenhangende elementen
2.Wie zijn leading per element? 3. Wat is de zelfbeoordeling 4. Totaalbeeld aandachtpunten 5. Gerichte aanpak op hoofdzaken
Belangrijkste partijen 1.
Directie of management team ( MT) Wettelijk aansprakelijk , strategie en budgetbeheer
2.
Medezeggenschap: OR of personeelsvertegenwoordiging (OR) Wettelijke taken WOR en Arbowet
3.
Leidinggevenden op diverse niveaus (LG) Hebben wettelijke taken werkgever gedelegeerd gekregen
4.
Medewerkers met uitvoerende taken (UITV)
arbobeleid basisOverleg MT/ OR
arbobeheerssysteem
LG + uitv. voorwaarden
schade
Kennis van veilige werkwijze
veilige arbeidsplaatsen
veilige arbeidsmiddelen veilig werkproces
LG
Veilig laten werken
uitv LG
Veilig ( willen)werken
LG
Werkvoorbereiding Taakopdracht Toezicht Correctie Ondersteuning
uitv LG
Veilig werken Melden tekorten Signalen, gevaren
LG
Steun mt/org Eigen mogelijkheden
uitv LG
Steun lg/org Risico’s en belasting
Uitvoering Beleving
Kennis van risico’s
Ongevallen Psychisch ziek Fysieke klachten Lawaai Gevaarlijke stoffen overig
No-nonse arbocheck in 25 vragen 1. Overzicht samenhangende elementen 2. Wie zijn leading per element
3.Wat is de zelfbeoordeling? 4. Totaalbeeld aandachtpunten 5. Gerichte aanpak op hoofdzaken
3. Zelfbeoordeling : De bedrijfsgenoten gaan zelf bepalen hoe goed of slecht ze de beheersing van veilig en gezond werken voor elkaar hebben. De betreffende groep scoort groen, oranje of rood voor een bepaald element uit het schema. Hiervoor moet een groepsmening ontstaan. Dat betekent dat discussie gevoerd worden over: - De feitelijke situatie - Het oordeel daarover - Eventueel de achtergrond van verschillen in de beoordeling - De discussie kan de vraag oproepen naar een deskundig oordeel Belangrijk : praten over veilig en gezond werken
No-nonse arbocheck in 25 vragen 1. Overzicht samenhangende elementen 2. Wie zijn leading per element 3. Wat is de zelfbeoordeling
4.Totaalbeeld aandachtpunten 5. Gerichte aanpak op hoofdzaken
4. Totaalbeeld situatie veilig en gezond werken Het totaalbeeld geeft de mogelijkheid om: • de uitslag te vergelijken met de eigen beeldvorming • zicht te krijgen op de belangrijkste te verbeteren aspecten • zicht te krijgen op de mensen in de organisatie die vooral betrokkenen zijn Belangrijk : aandacht richten op de noodzaak en mogelijkheden tot verbeteren
5. Gerichte aanpak op hoofdzaken 1. Verklein zo snel mogelijk de risico’s - betrek de belangrijkste belanghebbende daarin 2. Ga na hoe de verbeterde situatie behouden kan blijven - probeer dat voor elkaar te krijgen 3. Ga na wat de belangrijkste oorzaak is dat de niet optimale situatie is ontstaan. 4. Ga na of deze oorzaak ook tot andere risico’s leidt . 5. Als er situaties verbeterd zijn ga dan aan de slag met de onderliggende beleids- en beheerstekorten 6. Ga met degene waarvan je steun krijgt verder om andere mogelijke risico’s te ontdekken. Gebruik daarbij een branche RIE en arbocatalogus
De RIE inzetten als middel: Het uitvoeren van de RIE gebruiken om: 1. Met management en OR vooraf te bepalen wat de verander mogelijkheden zijn. ( beleidsontwikkeling) 2 Aandacht en betrokkenheid te krijgen voor arbeidsomstandigheden ( focus).
3. De verantwoordelijken aanspreken (managen en leiden) 4. Een leerbehoefte oproepen en kennis overdragen (deskundigheid) 3. De aanwezige kennis benutten (efficiency) 6. Impuls geven aan de continue beheersing (innovatie) Het gaat om het coachen van een proces van verandering, niet om het invullen van lijstjes en het maken van een rapport
