De relatie tussen depressie- en angstsymptomen, diabetesdistress, diabetesregulatie en proactieve copingvaardigheden bij type 2 diabetespatiënten
The relationship between depression symptoms, anxiety symptoms, diabetes distress, diabetes regulation and proactive coping competence in patients with diabetes type 2
Helena K. M. Groot Enzerink, BSc
Eerste begeleider:
Mw. dr. C.A.W. Bolman
Tweede begeleider:
Mw. prof. dr. L. Lechner
Faculteit Psychologie Afstudeerrichting Gezondheidspsychologie Open Universiteit Nederland Juli 2009
2
Inhoudsopgave
Pagina
Samenvatting
4
Summary
6
1.
Inleiding
8
1.1.
Diabetes mellitus
8
1.2.
Diabetes en depressie
10
1.3.
Diabetes en angst
11
1.4.
Diabetesdistress
12
1.5.
Diabetesregulatie, depressie, angst en diabetesdistress
13
1.6.
Theoretisch model van proactieve copingvaardigheden
15
1.7.
Proactieve copingvaardigheden, depressie- en angstsymptomen,
1.8.
2.
diabetesdistress en diabetesregulatie
16
Doelstelling, centrale vraag en hypothesen
17
Methode
19
2.1.
Onderzoeksdesign en onderzoeksgroep
19
2.2.
Meetinstrumenten
21
2.3.
Procedure
24
2.4.
Analyse
25
3
3.
Resultaten
27
3.1.
Beschrijvende kenmerken van de steekproef voor centrale variabelen 27
3.2.
Samenhang tussen de variabelen
3.3.
De relatie tussen depressie- en angstsymptomen, HbA1c, eigen
28
beoordeling diabetesregulatie, proactieve copingvaardigheden en diabetesdistress
30
3.4.
De relatie tussen proactieve coping, depressie- en angstsymptomen
32
3.5.
De relatie tussen HbA1c, eigen beoordeling diabetesregulatie, depressiesymptomen en proactieve copingvaardigheden
4.
33
Discussie
35
4.1.
Beperkingen van het onderzoek
38
4.2.
Conclusie en aanbevelingen
39
Literatuurlijst
41
Bijlage 1: Begeleidende brief voor diabetespatiënten bij de vragenlijst
47
Bijlage 2: Vragenlijst
48
4
Samenvatting
Achtergrond en doel- Diabetes type 2 is een chronische stofwisselingsziekte waarvan de omvang nog steeds groeit. De ziekte zelf en de gevolgen ervan kunnen voor de patiënt ingrijpend zijn en er kunnen problemen ontstaan in de aanpassing aan de nieuwe situatie. Proactieve copingvaardigheden kunnen wellicht van belang zijn in de regulatie van de diabetes. Doel van dit onderzoek is meer inzicht te krijgen in hoeverre depressieve symptomen, angstsymptomen, diabetesdistress, diabetesregulatie (HbA1c), de eigen beoordeling van de diabetesregulatie en proactieve copingvaardigheden met elkaar samenhangen.
Onderzoeksmethoden- Het betrof een cross-sectioneel, niet-aselecte, doelgerichte steekproef waarin poliklinische diabetespatiënten (N=151), een schriftelijke vragenlijst invulden. Inclusievoorwaarden: insulinegebruikend, 18-80 jaar, goede beheersing Nederlandse taal. Naast de HbA1c-waarde werden als meetinstrumenten gebruikt: Hospital Anxiety and Depression Scale (Zigmond & Snaith, 1983; Spinhoven, et al., 1997). Problem Areas In Diabetes questionnaire (Snoek, Pouwer, Welch, & Polonsky (2000b). Utrechtse Proactieve Coping Competentie lijst (Bode, Thoolen, & De Ridder (2008).
Resultaten- Diabetesdistress werd voor een substantieel deel (R²=39.5%) verklaard door depressiesymptomen, angstsymptomen en een negatieve inschatting van de diabetesregulatie, na controle voor sekse, leeftijd, BMI en diabetesduur. Diabetespatiënten die in hoge mate gebruikmaakten van proactieve copingvaardigheden, hadden minder diabetesdistress dan diabetespatiënten die minder gebruik maakten van proactieve coping. Hoe hoger
5
diabetespatiënten scoorden op problemen met de behandeling, hoe hoger de HbA1c-waarde. Er was een negatieve relatie tussen een licht tot sterk verhoogd aantal depressie- en angstsymptomen en proactieve copingvaardigheden. Er werd geen relatie tussen HbA1c en depressiesymptomen gevonden. Hoe negatiever de beoordeling van de diabetesregulatie, hoe hoger het aantal depressiesymptomen. Bij mannen gold hoe hoger de score op proactieve copingvaardigheden, hoe lager de HbA1c-waarde (r=-.36). Bij het grootste deel (58%) van de diabetespatiënten kwam de eigen beoordeling niet overeen met de feitelijke diabetesregulatie (HbA1c); 46% beoordeelde de regulatie van de diabetes als beter dan deze was.
Conclusie- Patiënten die gebruikmaakten van proactieve copingvaardigheden ervoeren ook minder diabetesdistress en hadden een lagere HbA1c-waarde. Een licht tot sterk verhoogd depressie- en angstniveau leek de mogelijkheid tot het gebruik van proactieve coping te blokkeren. De meeste diabetespatiënten hadden geen goede kijk op hun eigen diabetesregulatie.
Keywords: diabetes type 2, depressiesymptomen, angstsymptomen, diabetesdistress, HbA1c, eigen beoordeling van de diabetesregulatie, proactieve copingvaardigheden.
6
Summary
Background and aim- Type 2 diabetes is a chronic metabolic disease that is still growing in size. The disease itself and its impact can be a heavy burden for the diabetes patient, and problems can arise in the adapting to the new situation. Probably proactive coping competence can be important in the regulation of the diabetes. Aim of this study is to obtain more insight into the relationship between depressive symptoms, anxiety symptoms, diabetes distress, HbA1c, patients’ perceived diabetes control and proactive coping competence.
Research methods- It concerned a cross-sectional study with a targeted sample of diabetes outpatients (N=151) who filled in a questionnaire once. Inclusion conditions: using insulin, 18-80 years old, good command of the Dutch language. Beside the HbA1c-value the following measurements were taken: Hospital Anxiety and Depression Scale (Zigmond & Snaith, 1983; Spinhoven, et al., 1997). Problem Areas In Diabetes questionnaire (Snoek, Pouwer, Welch, & Polonsky (2000b). Utrechtse Proactieve Coping Competentie lijst (Bode, Thoolen, & De Ridder (2008).
Results- Diabetes distress was explained for a substantial part (R²=.39.2%) by depression symptoms, anxiety symptoms and own assessment of the diabetes control, after controlling for sex, age, BMI and diabetes duration. Diabetes patients who used more proactive coping skills had less diabetes distress than diabetes patients who used less proactive coping. The higher the score on problems with diabetes treatment, the higher the HbA1c-value. Moderate to high symptoms of depression and anxiety were negatively related to proactive coping competence. No relation between HbA1c and depression symptoms was found. The higher the score on perceived diabetes regulation (which means a worse regulation), the higher the
7
number of depression symptoms. Men with a higher score on proactive coping competence, had a lower HbA1c-value (r=-.36). In the majority of the diabetes patients (58%), their estimated diabetes regulation did not correspondent with the actual diabetes regulation (HbA1c); 46% estimated their regulation of the diabetes as better than it was.
Conclusion- Diabetes patients who heavily used proactive coping competence experienced less diabetes distress and had a lower HbA1c-value. Moderate to high levels of depression symptoms and anxiety symptoms seem to block the possibility to use proactive coping competence. Most of the diabetes patients had no good insight of their own diabetes regulation.
Keywords: type 2 diabetes, depression symptoms, anxiety symptoms, diabetes distress, HbA1c, patients’ perceived diabetes control, proactive coping competence.
