De Relatie tussen Zelfzorg, Glycemieregeling en Depressieve Symptomen bij Diabetespatiënten
The Relationship between Self-Care, Glycemic Regulation and Depressive Symptoms in Diabetic Patients
Jeff Bernaerts
Eerste begeleider:
Prof. Dr. Lilian Lechner
Tweede begeleider:
Prof. Dr. Jasper von Grumbkow
September 2009 Faculteit Psychologie Afstudeerrichting Gezondheidspsychologie Open Universiteit Nederland
Inhoud
Samenvatting
2
Summary
4
Inleiding Diabetes mellitus Prognose Diabetes en depressie Glycemieregeling en depressie De theorie van de aangeleerde hulpeloosheid Zelfzorg en ziektelast Zelfzorg, glycemieregeling en controleerbaarheid Doelstelling van het onderzoek Centrale vraagstelling Onderzoekshypothesen
6 6 7 8 9 11 12 14 15 15 16
Methode Meetinstrumenten Onderzoeksgroep en procedure Analysemethoden
17 17 20 21
Resultaten Achtergrondkenmerken van de onderzoeksgroep Vergelijking lage versus hoge zelfzorg Bivariate analyse Hiërarchische lineaire regressievergelijking
23 23 26 27 28
Discussie Diabetes en depressieve symptomen Glycemieregeling en depressieve symptomen Zelfzorg en depressieve symptomen Behandelingseffect Frustratiehypothese Verklaringen Beperkingen van het onderzoek Aanbevelingen voor onderzoek Aanbevelingen voor de diabeteszorg
32 32 33 34 34 35 36 38 39 40
Literatuurlijst
41
Bijlagen Bijlage 1. Meewerkende organisaties Bijlage 2. Richtlijnen bij Vragenlijst Diabetes Bijlage 3. Vragenlijst Diabetes
48 48 49 50
De Relatie tussen Zelfzorg, Glycemieregeling en Depressieve Symptomen bij Diabetespatiënten
Jeff Bernaerts
Samenvatting
Achtergrond. Diabetes mellitus gaat samen met een verhoogde kans op het ontwikkelen van een depressie. Een comorbide depressieve stoornis heeft een negatief effect op de levenskwaliteit, het ziekteverloop en de sterftekans bij diabetespatiënten. Onderzoek toont aan dat er een verband bestaat tussen de glycemieregeling en depressieve symptomen. De kennis omtrent richting, wederzijdse interacties of onderliggende mechanismen is nog zeer beperkt. Deze studie wil een bijdrage leveren vanuit de psychologie en onderzoekt de relatie tussen diabetesgerelateerde gedragsmatige factoren en depressieve symptomen bij diabetespatiënten.
Doel. Het doel van dit onderzoek is na te gaan in welke mate zelfzorggedrag de comorbide depressieve symptomatologie verklaren. Heeft zelfzorg een verband met depressieve klachten? Beïnvloedt zelfzorg de relatie tussen glycemieregeling en depressies?
Deelnemers, procedure en onderzoeksontwerp. Een cross-sectioneel onderzoek werd uitgevoerd in zestien Antwerpse ziekenhuizen. De diabetesteams kregen 540 vragenlijsten waarvan 48.8 % ingevuld werd geretourneerd. De onderzoeksgroep bestaat uit 235 insulineafhankelijke diabetespatiënten, zowel type 1 als type 2 patiënten. Allen zijn ouder dan 18 jaar en hebben meer dan een jaar diabetes.
Meetinstrumenten. De drie onderzoeksvariabelen werden opgenomen in een zelfrapportagevragenlijst. De depressieve symptomatologie wordt gemeten met de Center for Epidemiologic Studies Depression Scale (Radolff, 1977; Bouma, Ranchor, Sanderman & van Sonderen, 1995). De Self-Care Inventory Revised (La Greca, 2004) meet de zelfzorgactiviteiten en de HbA1c-waarde bepaalt de glycemieregeling.
Resultaten. Uit de resultaten blijkt dat de prevalentie van depressies bij de onderzochte groep diabetespatiënten 2.3 maal hoger is dan in een gezonde populatie. Er kunnen twee groepen diabetespatiënten met depressieve symptomen onderscheiden worden. Een groep waarbij een verminderde zelfzorg samen gaat met meer depressieve symptomen en een tweede groep met een goede zelfzorg waarbij een ongunstige glycemieregeling samen gaat met meer depressieve symptomen.
Conclusie. Het zelfzorggedrag heeft verband met depressieve symptomen en vertoont een verschillend werkingsmechanisme voor de twee groepen. Voor de algemene groep geldt een verband tussen depressieve symptomen, een verminderde zelfzorg en een ongunstige glycemieregeling. In dit model lijkt zelfzorg de centrale mediërende factor tussen glycemieregeling en depressieve klachten. Voor diabetespatiënten met een goede zelfzorg en een slechte glycemieregeling kan het gebrek aan controleerbaarheid de verklarende factor vormen voor depressieve symptomen. Meer zelfzorginspanningen worden niet beloond en een aangeleerde hulpeloosheid manifesteert zich in een diabetes burnout. Meer onderzoek is nodig om deze verklaring te toetsen.
Sleutelwoorden: diabetes; depressie; zelfzorg; HbA1c; glycemieregeling
The Relationship between Self-Care, Glycemic regulation and Depressive Symptoms in Diabetic Patients
Jeff Bernaerts
Summary
Background. Diabetes mellitus is related to the increased risk of developing a depression. For diabetic patients, a comorbide depressive disorder has a negative effect on their quality of life, the course of their illness and their mortality. Research shows that a relation exists between glycemic regulation and depressive symptoms. At present, knowledge of their respective direction, mutual interactions or underlying mechanisms is still very limited. This study aims to make a contribution from the field of psychology by examining the relation between diabetes-related behavioral factors and depressive symptoms in diabetic patients.
Aim. The aim of this research is to examine the extend to which degree self-care behavior can provide an explanation for comorbide depression symptomatology. Does self-care have a relationship with depressive complaints? Does self-care influence the relationship between glycemic regulation and depressions?
Participants, procedure and design. A cross-sectional research was conducted in sixteen hospitals in Antwerp. The diabetes teams received 540 questionnaires of which 48.8% were returned completed. The examined group consists of 235 insulin-dependent diabetic patients, type 1 as well as type 2 patients. All of them are more than 18 years old and have had diabetes for more than one year.
Measures. The three research variables were assessed with a self-report questionnaire. The depressive symptomatology was measured using the Center for Epidemiology Studies Depression Scale (Radolff, 1977; Bouma, Ranchor, Sanderman & van Sonderen, 1995). The Self-Care Inventory Revised measures the self-care activities and the HbA1c-value determines the glycemic regulation.
Results. The results show that the prevalence of depressions is 2.3 times greater in the examined group of diabetic patients than in a healthy population. Two groups of diabetic patients with depressive symptoms can be distinguished, namely, one group in which diminished self-care is related to more depressive symptoms, and a second group with a good self-care and in which the occurrence of more depressive symptoms is related to an unfavorable glycemic regulation.
Conclusion. The self-care behavior relates to depressive symptoms and shows a different working mechanism for both groups. For the general group there is a relation between depressive symptoms, a diminished level of self-care and an unfavorable glycemic regulation. In this model, it seems that self-care is the central and mediating factor between glycemic regulation and depressive complaints. For the diabetic patients with a good level of self-care but poor glycemic regulation a shortage of controllability could be the explaining factor behind their depressive symptoms. Increased effort in self-care is not rewarded and an acquired helplessness manifests itself in a diabetes burnout. More research is required in order to put this explanation to the test.
Keywords: diabetes; depression; self-care; HbA1c; glycemieregeling
