De relatie tussen ADHD en dieet Neem uw vitamine G: groene lichaamsbeweging! Het einde van de Maya-kalender en het begin van bewuste evolutie
VOOR INTELLIGENTE OPTIMISTEN
Ode APRIL 2012
*L
UXJKGFM T WIJFEL
EVTJLCFO
BARBAR A MAR X HUBBARD ADHD
WWW.ODE.NL ` 7,75 APRIL 2012 NR. 145
PLUS NR. 145
BP
Het nut van schuld
VOOR KIDNAPPEN! PAG. 19
GROENE LICHA AMSBEWEGING
Twijfelen leidt tot meer intimiteit, meer zelfvertrouwen en een diepere spirituele ervaring. Zeker weten!
Zingeving
5XJKGFM
BMMFT
FOTO’S: ISTOCKPHOTO.COM/IMAGEBOB (DEUR); WINZWORKS/DREAMSTIME.COM (LUCHT)
BBO
Accepteer en erken dat we niets weten – en het kan leiden tot meer intimiteit, verdraagzaamheid en zelfvertrouwen, ja, zelfs tot spirituele verlichting. DOOR DIANA RICO
´
.
OSLIMS WEG UIT AUSTRA-
lië!’, stond in de onderwerpregel van de e-mail in mijn inbox. ‘De immigranten moeten zich aanpassen, niet de Australiërs. Wie het niet bevalt, gaat maar terug’, luidde de schreeuwerige tekst in een toespraak die aan de Australische premier Julia Gillard werd toegeschreven. ‘Christelijke mannen en vrouwen hebben dit land op christelijke grondslag gesticht, dat staat duidelijk op schrift. Natuurlijk is
het terecht als dat op de muren van onze scholen te zien is. Wie aanstoot neemt aan God moet misschien een nieuw thuisland in een ander deel van de wereld zoeken, want God hoort bij onze cultuur.’ Zo ging de tirade door, om te eindigen met het verzoek de tekst ‘door te sturen’ als ik het ermee eens was. In de lange e-mailketen had iemand er een opmerking bij geplaatst: ‘Die vrouw moet koningin worden!’ Mijn eerste reactie was om een vernietigende weerlegging van alle punten
terug te sturen. Maar aangezien de afzender van deze stuitende e-mail iemand was van wie ik houd – iemand die toen ik klein was bij onze familie was gekomen en geduldig mijn nukkige, kinderlijke vijandigheid had verdragen, totdat ik me gewonnen gaf, omdat hij me nooit afwees – wist ik dat ik eerst moest afkoelen voordat ik een beredeneerde reactie kon schrijven. Maar daar was die tekst, in mijn computer. Ik had de morbide behoefte hem telkens over te lezen, zoals je ook APRIL 2012 WWW.O D E .NL 35
3 6 WWW.O D E.NL A PRIL 2012
heuvels in willen vluchten.’ De Amerikaanse psychotherapeute Diane Renz, die in haar privépraktijk angst centraal stelt als sleutel tot genezing, is het daarmee eens: ‘Ons primitiefste hersenmechanisme, de vecht- of vluchtreactie, is duidelijk bedoeld om ons voor gevaar te waarschuwen en te beschermen. Maar als we op dat primitieve niveau blijven, beperken we onze blik en scherpen we voortdurend dat vernauwde bewustzijn en begrensde perspectief, waardoor we afstand houden, waakzaam blijven, klaar voor de aanval of de vlucht.’ Ik weet nog dat ik als pijnlijk verlegen kind niet naar pianoles hoefde als er een uitvoering kwam. Waarschijnlijk mocht ik wegblijven omdat mijn moeder medelijden met me had, maar daardoor was ik ook als volwassene nog steeds als de dood om in het openbaar op te treden. Door mijn ongezonde twijfel aan mijn eigen kunnen bleef ik een gevangene van mijn vluchtreactie en heb ik er jaren over gedaan om strategieën te leren om die angst onder ogen te zien en te overwinnen. Het vervelende is dat zekerheid in onze cultuur hoog in aanzien staat en twijfel wordt beschouwd als het domein van de watjes. Kijk maar naar de onwankelbare zekerheid waarmee president George W. Bush en premier Tony Blair hun land de oorlog tegen Irak in loodsten met de bewering dat er massavernietigingswapens waren, die nooit zijn gevonden. Neem bijvoorbeeld de investeringsbankiers en huizenbezitters die er zeker van waren dat aandelenkoersen en huizenprijzen maar in één richting konden gaan: omhoog. Hoe veel levens en economieën hadden er niet gespaard kunnen worden als er een klein beetje gezonde twijfel was toegelaten in die besluitvormingsprocessen? Onzekerheid heeft niet altijd in een kwade reuk gestaan. ‘Bescheiden twijfel wordt wel het kenmerk van de wijzen genoemd’, schreef William Shakespeare. Victor Hugo beschouwde twijfels als ‘het instrument dat het menselijk karakter vormt’. In 1951 merkte Alan Watts in zijn boek The wisdom of insecurity op dat ‘het iets paradoxaals heeft om volmaakt zeker te willen zijn in een wereld die zich van nature juist kenmerkt door tijdelijkheid en vluchtigheid’.
Watts was een kenner van het boeddhisme, taoïsme en hindoeïsme, Oosterse spirituele tradities die ons leren de onkenbare aard van het bestaan te omarmen. Nu de wereldwijde onzekerheid nog nooit zo groot is geweest, kunnen we misschien beter proberen gevoelens van twijfel te begrijpen en te verwelkomen in plaats van ze te negeren, en ze zelfs proberen aan te kweken als een nuttige gemoedstoestand. Onderzoekers in de sociale wetenschappen bieden een nieuw perspectief op twijfel. Bij een onderzoek dat beschreven staat in Psychological science van 2009, vond een team onder leiding van de Nederlandse psycholoog Jos J.S. van Berkum van het Max Planck Instituut voor Psycholinguïstiek in Amsterdam dat de hersenen al binnen een kwart seconde reageren op beweringen die strijdig zijn met onze morele overtuigingen – wat betekent dat we vrijwel onmiddellijk ophouden met luisteren en beginnen te argumenteren, ofwel in gedachten, ofwel in woorden. De onderzoekers bekeken de hersenfuncties van twee groepen mannen – 21 leden van ‘een relatief strenge christelijke partij’ en 22 die zeiden niet volgens godsdienstige principes te stemmen. Ze kregen 158 beweringen voorgelegd over controversiele onderwerpen als homoseksualiteit, vrouwenrechten en euthanasie. Er waren twee soorten hersengolven die versterkte activiteit vertoonden toen de proefpersonen beweringen lazen die niet met hun opvattingen strookten: de LPP, ofwel late positieve potentiaal, die op prikkels met een emotionele inhoud reageert, en de N400, die overeenkomt met neurale processen waarbij de betekenis van een woord aan de context wordt gekoppeld. De uitkomsten bieden mogelijk een verklaring voor onder meer de polarisering die zich in politieke debatten tegenwoordig vaak voordoet, zoals de eindeloze discussies FOTO: ISTOCKPHOTO.COM/ALEAIMAGE
kreeg ik medelijden. Iedereen is bang, dacht ik. Alleen brengt iedereen die angst op een andere manier tot uiting. In al dat gepolariseerde gekrakeel kan gezonde twijfel misschien een eerste houvast bieden om tastend te proberen nader tot elkaar te komen. We zijn gewend twijfel te beschouwen als iets wat we kwijt moeten. Maar twijfel blijkt juist belangrijke positieve kanten te hebben. Twijfel kan KHOSHQFRQÀLFWHQRSWHORVVHQHHQHHUOLMNHU rechtssysteem op te bouwen, meer intimiteit in persoonlijke relaties te brengen, zelfvertrouwen te versterken en onze verdraagzaamheid voor andere meningen te vergroten. In sommige spirituele tradities is twijfel zelfs een voorwaarde voor spirituele verlichting. Misschien moeten we anders over twijfel gaan denken en twijfel gaan zien als een potentieel nuttig instrument. ‘In alles zit wel een barstje / waardoor het licht naar binnen kan’, zong Leonard Cohen in Anthem. Maar wij geïndustrialiseerde westerlingen zijn niet op zoek naar die barst. Twijfel brengt ons van slag. ‘Het lastige is dat de meeste mensen dood gaan als ze vragend moeten leven’, zegt Jonathan Fields, de auteur van The uncertainty book: turning fear and doubt into fuel for brilliance. ‘We zijn erop gebouwd om in geval van onzekerheid, zoals angst of bezorgdheid, in actie te komen. De angstcentra in onze hersenen, de amygdalae, worden actief en zorgen er vervolgens voor dat we de
FOTO: KARLOWAC/DREAMSTIME.COM
niet van een korstje kunt afblijven. En toen gebeurde er iets onverwachts. Er kwam een spoortje twijfel binnen. Geen twijfel aan mijn mening over deze opvattingen. De e-mail was duidelijk rabiate haatmail. Maar er kwam wel een barstje in mijn pantser. En hoe meer ik tussen de regels door ging lezen, hoe duidelijker het werd dat het hele geval één grote uiting van angst was: angst voor terroristen, angst voor een economische ramp, angst voor een onbeheersbare wereld. Al die angsten werden, ten onrechte, op één godsdienstige groepering geprojecteerd. Maar toen het onderliggende gevoel me duidelijk werd,
over het broeikaseffect, de telkens vastlopende onderhandelingen over wetgeving voor de economie van Europa en de Verenigde Staten en de intolerante houding tegenover immigranten in veel landen.
.
IJN EIGEN EER-
ste reactie op de anti-islamitische e-mail (die overigens gelukkig een internetgrap bleek te zijn) klopte precies met dit patroon. Pas toen ik mezelf afremde vanwege mijn relatie met degene van wie ik de e-mail had gekregen, kon ik hem herlezen en kreeg ik begrip voor iets essentiëlers. Als activisten, politici en anderen in het publieke debat weten dat het vermogen tot luisteren bij een tegenstander op slag verdwijnt op het moment dat zijn principes worden aangevallen, zouden ze kunnen overwegen hun argumenten zo te formuleren dat de kans om gehoord te worden groter wordt. Iemand die het recht van vrouwen om kinderen te krijgen wil verdedigen, kan bijvoorbeeld eerst uitleggen hoe triest en problematisch het is om meer ongewenste kinderen op de wereld te zetten. En een voorvechter van het homohuwelijk kan eerst verklaren wat positieve familiewaarden voor haar betekenen. Een ander recent onderzoek geeft nieuw inzicht in de mensen die hun meningen het luidst verkondigen. David Gal en Derek Rucker van Northwestern University hebben in een artikel in Psychological
´)FUCBTJTQSJODJQFWBOEFXFUFOTDIBQJTOVKVJTUIFU UPFMBUFOWBOUXJKGFM+VJTUEPPSEBUXFBMUJKEBMMFTJO UXJKGFMUSFLLFO NFUOBNFPO[FFJHFO WPPSPOEFSTUFMMJOHFO LVOOFOXFPO[FLFOOJTUFMLFOT XFFSWFSCFUFSFOµ CARLO ROVELLI, NATUURKUNDIGE
science uit 2010 een serie experimenten beschreven met 345 proefpersonen aan wie was gevraagd iets te verdedigen waar ze een uitgesproken mening over hadden: proefdieren, eetgewoonten of een voorkeur voor Macs versus pc’s. Vervolgens werden sommige proefpersonen aan het twijfelen gebracht – bijvoorbeeld door hun te vragen herinneringen op te halen waar ze niet zeker van waren. Na afloop zagen Gal en Rucker dat degenen bij wie twijfel was gezaaid, hun opvattingen het felst verdedigden, alsof ze niet alleen de anderen maar ook zichzelf moesten overtuigen. ‘Het lijkt logisch dat iemand die een bepaalde opvatting koppig en enthousiast verdedigt overloopt van zelfvertrouwen,’ schreven Gal en Rucker, ‘maar zulk gedrag zou er wel eens op kunnen wijzen dat die persoon juist boordevol twijfel zit.’ Dat is in twee opzichten nuttige informatie. Als iemand constant op zijn meningen loopt te hameren, kun je bedenken dat hij misschien wel verscheurd wordt door twijfel en stel je je wellicht minder hard op. En DOVMH]HOIHHQUHÀH[PDWLJHUHDFWLHYHUWRRQW APRIL 2012 WWW.O D E .NL 37
3 8 WWW.O D E.NL A PRIL 2012
tussen Noord- en Zuid-Korea? De overleden historicus Howard Zinn geloofde dat er belangrijke sociale veranderingen zijn doorgevoerd dankzij de productieve twijfel van burgers. In zijn klassiek geworden essay Het optimisme van de onzekerheid, dat in 2004 in het Amerikaanse weekblad The nation is verschenen, raadde Zinn ons aan de zogenaamde onfeilbaarheid van onze instituties in twijfel te trekken. ‘We denken te gemakkelijk dat alles wat we nu zien zo zal blijven’, schreef hij. ‘We vergeten hoe vaak we zijn verrast door de plotselinge instorting van instituties, door een uitzonderlijke omslag in de opvattingen van mensen, door onverwachte opstand tegen een dictatuur, door het snelle verdwijnen van machtssystemen die onoverwinnelijk leken.’
#
EGIN 2011 NODIGDE HET ONLI-
´8BOOFFSKFBDDFQUFFSUFOFSLFOUEBUKFOJFUXFFU XBUFSHFCFVSU NBBLKFKFHFEBDIUFOWSJKWBO CFTMJTTJOHFOPWFSEFBBSEWBOEFXFSLFMJKLIFJE 8BOOFFSKFCFTFGUEBUKFJFUTOJFUXFFU TUFMKFKF PQFOWPPSNPHFMJKLIFEFOFOEBO[BMEF XFSLFMJKLIFJEBBOKFWFSTDIJKOFOµ JENNIFER AMMANN, YOGALERARES
FOTO: LUNAMARINA/DREAMSTIME.COM
netijdschrift Edge vooraanstaande ZHWHQVFKDSSHUVHQ¿ORVRIHQXLWRP antwoord te geven op de vraag: ‘Welk wetenschappelijk begrip zou de cognitieve middelen voor iedereen verbeteren?’ Een verrassend groot aantal prees de waarde van onzekerheid. Carlo Rovelli, een natuurkundige verbonden aan de universiteit van Aix-Marseille, schreef: ‘Het basisprincipe van de wetenschap is nu juist het toelaten van twijfel. Juist doordat we altijd alles in twijfel trekken, met name onze eigen vooronderstellingen, kunnen we onze kennis telkens weer verbeteren.’ Een mooi voorbeeld van twijfel die tot verbeterde kennis leidt, is te vinden in de rechtspraak, waar onjuiste veroordelingen tegenwoordig kunnen worden teruggedraaid dankzij de vrij recentelijk ontwikkelde DNA-technieken. (Met het DNA van één haarwortel kan iemand worden FOTO: ISTOCKPHOTO.COM/MALERAPASO
kun je even tijd nemen om zelfonderzoek te doen en ontdek je misschien je eigen twijfels. Wanneer je dan inziet dat we allemaal maar kwetsbare mensen zijn, kun je zoeken naar een eerlijker uitwisseling van ideeën en gevoelens. Een wat welwillender opstelling is precies wat Jon Rudy voorstaat. Deze adviseur in vredeszaken heeft voor heel Middenen Zuidwest-Azië en Afrika projecten ontworpen en begeleid voor conflictbeheersing. ‘Bij veel conflicten zie je onwrikbare stellingnames’, vertelt Rudy. ‘Bij vredesopbouw moet je in het midden gaan zitten en ruimte scheppen om een gesprek te voeren, om uit die onwrikbare stelling te komen.’ Twijfel die openlijk wordt toegegeven en niet uit angst wordt verstopt, kan een goed instrument zijn om mensen tot een vruchtbaar gesprek te bewegen. Rudy heeft zelf twijfel moeten erkennen, en heeft de geweldige resultaten daarvan ervaren. Als gespreksleider bij het Mindanao Peace Building Institute op de
Filippijnen werd hij samen met enkele collega’s door een tweesterrengeneraal benaderd die een cursus wilde volgen. De leden van het instituut twijfelden; vooral Rudy, die gevormd LVGRRUKHWSDFL¿VWLsche doopsgezinde geloof, moest zijn weerstand tegen ieder contact met het leger overwinnen. Maar de generaal volgde cursussen over vredesopbouw en samenwerking tussen religies. Daarna introduceerde hij een hele serie veranderingen waarmee werd erkend dat de kerntaak van het leger, vechten, niet voldoende is om een staat op te bouwen. Inmiddels hebben nog meer OHJHURI¿FLHUHQGHWUDLQLQJJHYROJGµ'RRUdat we bereid waren die twijfel toe te laten, konden we meewerken aan een bredere VWUXFWXUHOHYHUDQGHULQJZDDUYHHOFRQÀLFten in de Filippijnen mee te maken hebben’, vertelt Rudy, en hij voegt eraan toe dat hij nu ‘het leger juist graag in het gesprek wil betrekken’. Wat zou er gebeuren als dit soort gezonde twijfel werd geïntroduceerd in discussies tussen Palestijnen en Israëli´s of
´.FUEFLSBDIUWBOEFUXJKGFM[FUKFWSBBHUFLFOTCJK JFEFSFCPPETDIBQEJFKFHFFGUFOPOUWBOHU+F[FU WSBBHUFLFOTCJKJFEFSFPWFSUVJHJOHEJFKFMFWFO CFIFFSTU%BBSOB[FUKFWSBBHUFLFOTCJKBMMF PWFSUVJHJOHFOEJFEFTBNFOMFWJOHCFIFFSTFO UPUEBU KFEFCFUPWFSJOHWBOBMMFMFVHFOTFOCJKHFMPPGIFCU WFSCSPLFOEJFKFXFSFMEJOIVOCBOIPVEFOµ
absoluut zeker dat zij waar is? Hoe reageer ik als ik in die gedachte geloof? Wie zou ik zonder die gedachte zijn? Bij het bekijken van een aantal videofilms waarin Katie mensen in Het Werk begeleidt, zie ik dat ze hun woede, schaamte, stress, teleurstelling – al het leed dat die gedachten veroorzaken – laten varen. DON MIGUEL RUIZ, TOLTEEKSE SJAMAAN Bij een man die boos is op zijn zus omdat ze nog steeds niet over de dood van haar onderscheiden van iedereen die leeft of een onderzoek van de universiteit van jonge dochter, acht jaar eerder, heen is, past Portsmouth in 2002 werd de proefperso- Katie deze serie toe: ooit heeft geleefd.) ‘Ze kan dus de dood van haar dochter Het beruchtste voorbeeld hiervan is nen gevraagd hun herinneringen aan de waarschijnlijk wel de zaak van de jogger in dood van prinses Diana te vertellen en te niet loslaten. Weet je dat absoluut zeker?’ Hij denkt even na en geeft toe dat hij er het Central Park uit 1989, waarbij vijf tie- YHUPHOGHQRI]H¿OPEHHOGHQYDQKHWIDWDOH ners uit Harlem werden veroordeeld omdat ongeluk hadden gezien – ook al bestaan niet absoluut zeker van is. ‘Wat gebeurt er als je deze gedachte geze in Central Park in New York een vrouw die niet. Onderzoekers van de universiteit zouden hebben verkracht en voor dood van Canterbury in Nieuw-Zeeland vroegen looft: “Ze kan de dood van haar dochter hebben achtergelaten; in 2002 bleek uit een tweelingen naar herinneringen aan hun ge- niet loslaten”?’ ‘Dan word ik kwaad en verdrietig. Ik DNA-test dat ze onschuldig waren en werd meenschappelijke kindertijd en ontdekten de misdaad toegeschreven aan een veroor- dat de meeste tweelingen minstens één deelde moordenaar en serieverkrachter, discutabele herinnering hebben die daarop bekende. Die vorm van posi- van een gebeurtenis die beiden tieve twijfel zorgt voor de dringend nodige in hun eentje menen te hebbalans in het rechtsstelsel: 70 procent van ben meegemaakt. Stel dat u een klein degenen die in de VS door DNA-tests worden gerehabiliteerd, zijn leden van minder- beetje zinvolle twijfel zou heden, en een derde van hen was nog geen toelaten bij dat verhaal dat u zichzelf altijd voorhoudt 22 toen ze werden gearresteerd. Dankzij het zogeheten Onschuldigen- over iets wat uw partner/ project in New York, dat in 1992 door de vader of moeder/kind advocaten Peter Neufeld en Barry Scheck expres heeft gedaan ‘om u te is gelanceerd, zijn meer dan tweehonderd- kwetsen’, iets waarover u in vijftig onjuiste veroordelingen op basis van uw gekwetstheid altijd weer DNA-tests teruggedraaid, een aantal dat zit te malen? Welk nieuw volgens Neufield ‘onbetwistbaar slechts licht zou er door zo’n barstje een topje van de ijsberg’ is. Maar zelfs in op kunnen schijnen? Het is een beroep waarbij mensenlevens op het moeilijk om in twijfel te leven, spel staan, weigeren sommigen twijfel toe want twijfel maakt kwetsbaar. te laten. ‘Ongeveer in de helft van de geval- Maar pas als we ons pantser len steken de politie en de openbare aan- afleggen, wordt een doorklager hun hoofd in het zand en houden ze braak mogelijk. De zelfhulpgoeroe Byron vol dat ze gelijk hadden, tegen alle bewijs in’, vertelde Neufeld aan Kathryn Schultz, Katie, auteur van bestsellers de auteur van Being wrong: adventures in als Vier vragen die je leven the margin of error. ‘Na verloop van tijd veranderen, heeft dat proces wordt jouw verhaal je werkelijkheid. Je praktisch vastgelegd. Katie begint met een methode die raakt vergroeid met je eigen versie.’ Uit allerlei onderzoek blijkt dat we er ze zelf Het Werk noemt: een verstandig aan zouden doen vraagtekens reeks bedrieglijk eenvoute plaatsen bij de verhalen waaraan we ge- dige vragen die knagen aan hecht zijn geraakt – omdat ze misschien de zekerheid die we aan onze niet helemaal kloppen, ook al hebben we gedachten verbinden: is die gewel het gevoel dat we gelijk hebben. Bij dachte wel waar? Hoe weet ik APRIL 2012 WWW.O D E .NL 39
waarheid net tot hem is doorgedrongen. Hij denkt duidelijk dat híj niet over de dood van zijn nichtje heen is. ‘Ach ja’, zegt ze zacht op zijn onuitgesproken ontdekking. ‘Ach ja, je komt nooit over liefde heen.’ De Tolteekse sjamaan en schrijver van de bestseller Vier inzichten, Don Miguel Ruiz, gaat nog een stapje verder met dit zelfonderzoek. ‘Met de kracht van de twijfel zet je vraagtekens bij iedere boodschap die je geeft en ontvangt. Je zet vraagtekens bij iedere overtuiging die je leven beheerst’, adviseert hij in een artikel dat hij in 2010 samen met zijn zoon Don José Ruiz heeft geschreven. ‘Daarna zet je vraagtekens bij alle overtuigingen die de samenleving beheersen, totdat je de betovering van alle leugens en bijgeloof hebt verbroken die jouw wereld in hun ban houden.’
*
K STA BIJ MIJN YO-
gales in Tadasana, de berghouding, bijna drie maanden na een ernstige blessure aan mijn al jaren door artritis aangetaste heup. Bij mijn herstel werk ik nauw samen met mijn lerares in ashtanga-yoga, Jennifer Ammann, die geleidelijk verschillende houdingen opnieuw in mijn oefenschema introduceert. Ze kijkt naar mijn lichaam en zegt dan: ‘Ik geloof dat je zover bent om Vrksasana erbij te nemen’, 4 0 WWW.O D E.NL A PRIL 2012
de boomhouding. Ik schrik. Ik kan alleen maar aan de pijn denken die ik vast bij deze houding zal krijgen. ‘Ik durf die houding niet aan’, zeg ik eerlijk. ‘Dat zal wel’, antwoordt ze onverstoorbaar. En op dat moment, omdat ze me geduldig bij andere lichamelijke problemen heeft begeleid en me zo goed heeft geholpen, begin ik aan mijn eigen angst te twijfelen. Als Jennifer denkt dat ik zover ben, dan ben ik in elk geval bereid het te proberen. Ik moet van Jennifer tegen de muur gaan staan, zodat mijn lichaam wordt ondersteund. Ik buig behoedzaam mijn rechterknie en breng mijn voet naar mijn scheenbeen. ‘Breng je dijbeen naar achteren, tegen de muur’, draagt ze me op. ‘Laat je achterste zakken. Zo!’ Mijn aanvankelijke twijfel maakt plaats voor een heerlijk gevoel van ruimte in mijn heup – iets wat ik in geen jaren heb gevoeld. Het is een fundamentele doorbraak: ik heb mijn oude, rotsvaste overtuiging over mijn lichamelijke beperkingen in twijfel getrokken en ontdek dat ze nergens op slaan. Ik voel een sensueel genot waar ik mezelf niet toe in staat had geacht. Uit een onderzoek onder leiding van de psycholoog Aaron L. Wichman van Western Kentucky University, dat in maart 2010 is beschreven in het Journal of experimental social psychology, blijkt dat twijfel aan je eigen twijfel juist tot meer zelfvertrouwen kan leiden – precies wat ik bij mijn doorbraak in mijn yogales heb ervaren. Het onderzoeksteam van Wichman heeft eerst de onzekerheid van de 37 deelnemers getest aan de hand van hun instemming met beweringen als ‘wanneer er iets naars gebeurt, begrijp ik niet waarom’. Ze moesten ook een zin ontcijferen, maar de helft van de proefpersonen kreeg daarbij woorden op die met twijfel te maken hadden. Daarna lazen de proefpersonen denkbeeldige
FOTO: ISTOCKPHOTO.COM/MISTIKAS
SEAN MURPHY, MEDITATIELERAAR
FOTO: LIM SENG KUI/DREAMSTIME.COM
voel bijna zelf de druk die ik op haar heb uitgeoefend, op mijn zus’, antwoordt hij. ‘En wie zou jij dan zijn zonder de gedachte dat ze de dood van haar dochter niet kan loslaten?’ Hij sluit zijn ogen en zucht diep. ‘Lichter. Ik voel me lichter en vrij, open.’ Dan begeleidt ze hem door De Ommekeer, zoals ze het noemt: hij moet een gedachte bedenken die minstens net zo waar is als de oorspronkelijke. Dat blijkt vaak precies het omgekeerde te zijn van die oorspronkelijke gedachte. ‘Dus: “Mijn zus weigert over de dood van haar dochter heen te komen.” Keer die om.’ Hij sluit zijn ogen opnieuw, er komen tranen en hij begint te knikken alsof de
´%F(SPUF5XJKGFMJTFFODFOUSBBMLFONFSLWBO[FO XBBSJO©KFOJFUXFFUXBBSPNKFIJFSCFOU XBBSPN JFEFSFFOIJFSJTFOKFJOEJFSBEJDBMFPO[FLFSIFJE XPSEUHFTUPSUXBBSEPPSKFJOIFUEJFQTUWBOKFIBSUFO KFWFSTUBOEEPPSESJOHUPNFFOBOUXPPSECJOOFOJOKF UF[PFLFOµ
scenario’s, bijvoorbeeld over een werknemer die loonsverhoging krijgt. Vervolgens werd getest hoe sterk ze in verschillende mogelijke oorzaken geloofden. De gewoonlijk onzekere deelnemers waren door de opgave met de zin die twijfel opriep, vaster overtuigd geraakt van hun oordeel, alsof ze hun eigen twijfel betwijfelden. Bij een tweede onderzoek vond hetzelfde team dat het gedrag zekerder werd als op de eerste twijfel oproepende taak nog een tweede volgde. Dat kan grote gevolgen hebben: ‘Misschien kun je dus wel stellen dat het verschil tussen iemand die heilig overtuigd is van zijn eigen martelende onzekerheid en waardeloosheid, en iemand die daar minder van overtuigd is, ervoor zou kunnen zorgen dat de een zelfmoord pleegt en de ander een afspraak maakt met een psychotherapeut’, schreven de onderzoekers. ‘Wanneer je accepteert en erkent dat je niet weet wat er gebeurt, maak je je gedachten vrij van beslissingen over de aard van de werkelijkheid’, zei mijn yogalerares later. ‘Wanneer je beseft dat je iets niet weet, stel je je open voor mogelijkheden en dan zal de werkelijkheid aan je verschijnen. In die toestand moet je zien te komen. En op den duur wordt het zo prettig om in een toestand van onwetendheid te zijn, dat angst wordt geëlimineerd.’ De docente wereldgodsdiensten Mirabai Starr heeft onderzoek gedaan naar iets wat misschien wel de diepste toestand van twijfel is – de twijfel die opkomt wanneer je in een spirituele crisis zit, bijvoorbeeld wanneer je van je geloof valt of een geliefde sterft. Starr heeft door critici geprezen vertalingen gemaakt van de Spaanse christelijke mystici Johannes van het Kruis en Teresa van Avila, die beiden hebben geleden in ‘de donkere nacht van de ziel’, zoals Johannes het noemde. ‘De donkere nacht van de ziel heeft praktisch niets met depressies te maken, al wordt de term er vaak voor gebruikt’, legt Starr uit. ‘Het gaat erom dat je spiritueel naakt bent, zodat je in een toestand raakt waarin je niets weet. Die radicale onwetendheid is een absoluut noodzakelijke stap op de spirituele reis.’ De waarde van ‘radicale onwetendheid’ beperkt zich niet tot het Christendom. ‘De Grote Twijfel is een centraal kenmerk
van zen, waarin wordt gezegd dat een mens gelijke doses vertrouwen, twijfel en vastberadenheid nodig heeft om in de praktijk te “slagen”’, zegt de Amerikaanse meditatieleraar Sean Murphy, auteur van bekroonde boeken over zen. ‘De grote twijfel ontstaat wanneer je niet weet waarom je hier bent, waarom iedereen hier is en je in die radicale onzekerheid wordt gestort waardoor je in het diepst van je hart en je verstand doordringt om een antwoord binnen in je te zoeken.’ De grote twijfel van zen en de goddelijke donkere nacht van de ziel van Johannes zijn, paradoxaal genoeg, zowel griezelig vernietigend als intens productief. ‘Radicale twijfel gaat vaak vooraf aan een groot ontwaken,’ stelt Murphy, ‘omdat de psyche verder niets meer kan begrijpen. Ze kan verder niets meer begrijpen in termen van het ego, de persoonlijkheidsstructuur, en daardoor kun je doorbreken naar iets diepers, naar het besef dat je in iets veel groters dan jezelf leeft.’ Radicale twijfel zou dus wel eens een noodzakelijke voorloper kunnen zijn van spirituele verlichting. Later lees ik Starrs blog, waarin ze een inleidende toespraak heeft geplaatst die ze in het voorjaar van 2011 voor een eindexamenklas heeft gehouden. ‘Vandaag nodig ik jullie uit om niet te weten’, hield ze haar jonge toehoorders voor. ‘Ik nodig jullie uit om je te verwonderen. Ik moedig jullie zelfs aan om alles te vergeten wat jullie meenden te weten. En snel! Er is geen tijd te verliezen. De wereld staat in brand en alleen degenen die al hun
vooringenomenheden laten varen kunnen hun hart vrij maken om de vlammen te doven en de wonden te verzorgen.’ Ik denk terug aan de van angst doordrongen e-mail die ik van mijn dierbare familielid heb gekregen. De wereld staat inderdaad in brand en de vlammen moeten worden gedoofd en de wonden verzorgd. Ik moet alles wat ik meen te weten laten varen en mijn hart openstellen voor dat wat zich werkelijk voor me bevindt, keer op keer, en elke keer weer in onzekerheid blijven of dit me wanhoop of verrukking zal brengen – of beide, en nog iets extra’s. DIANA RICO,
die in de uitgave van december 2011 schreef over collectief bewustzijn, denkt erover nog meer yogahoudingen uit te proberen waar ze aanvankelijk mordicus tegen was. Misschien. Praat mee op Twitter! #twijfel
APRIL 2012 WWW.O D E .NL 41
