De relatie tussen interlandelijke adoptie en kinderhandel:

Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent

Academiejaar 2011 – 2012

De relatie tussen interlandelijke adoptie en kinderhandel: De fijne scheidingslijn

Masterproef van de opleiding ‘Master in de rechten’

Ingediend door

Astrid Standaert Stamnummer: 00701844

Promotor: Professor Dr. Vermeulen, Gert Commissaris: Professor Dr. Vander Beken, Tom

II

WOORD VOORAF Deze masterproef is geschreven als sluitstuk van de masteropleiding Rechten aan de Universiteit Gent in het academiejaar 2011-2012. Gezien het tijdrovende karakter van een masterproef, was ik erop gebrand zelf een onderwerp te bedenken. Zoals mijn familie en vrienden wel weten, ben ik veel bezig met kinderen. De keuze van het onderwerp is mede bepaald door mijn affiniteit en activiteiten met kinderen. Er kwam niet onmiddellijk iets in mij op en ik raakte de wanhoop nabij, toen interlandelijke adoptie mij te binnen schoot. De opleiding besteedt hier weinig tijd aan wegens complex en vooral divers. Na wat preliminair onderzoek ontstond langzaam de vraag of een interlandelijke adoptie waar ergens iets aan schort gelijk te stellen is met kinderhandel. Waarom verschilde de kostprijs van een adoptie in verschillende landen? Met een onderwerp in gedachte begon ik aan mijn zoektocht naar een promotor. Alzo kom ik tot de personen die ik wens te bedanken. Als eerste wil ik mijn promotor Gert Vermeulen bedanken. Zonder hem had ik deze masterproef nooit kunnen schrijven en ik wil hem ten zeerste bedanken voor het aanvaarden van mijn zelf voorgedragen onderwerp. Hij was degene die mij steunde van in het begin en met enthousiasme mij onmiddellijk één van zijn boeken in PDF door mailde zodat ik alvast van start kon. Ook mijn papa verdient een bedanking voor de levensreddende oplossingen in het kader van mijn masterproef. Toen mijn laptop het begin april begaf werd in de afwachting van een nieuwe laptop een extern scherm stante pede naar Gent gebracht en werd een nieuwe laptop met spoed besteld. Mijn ouders in het algemeen verdienen een woordje van dank beginnende met de financiële steun. Zonder hen had ik nooit kunnen beginnen aan eender welke universitaire opleiding en zou ik bijgevolg ook geen masterproef hebben kunnen schrijven. Ook voor het naleeswerk ben ik hun dankbaar. Als laatste wil ik iedereen en in het bijzonder Thalassa Vandriessche, Dorien Gorteman, Caroline Lemmens en Tom De Smedt bedanken voor de vele uren aan geklaag, gezaag en de occasionele paniek die zij verduurd hebben over deze laatste maanden en voor het brainstormen over synoniemen of correcte vertalingen.

III

INHOUD WOORD VOORAF .......................................................................................................................................... III INHOUD .......................................................................................................................................................... IV GEBRUIKTE AFKORTINGEN ...................................................................................................................... VII LIJST GEBRUIKTE TABELLEN ................................................................................................................. VIII INLEIDING........................................................................................................................................................ 1 HOOFDSTUK 1: SITUERING ........................................................................................................................... 2 A. 1. 2.

ADOPTIE IN BELGIË ................................................................................................................................. 2 Een snelle schets ................................................................................................................................ 2 Soorten en onderscheid ...................................................................................................................... 2 I. II.

3.

Gewone en volle adoptie..........................................................................................................................................2 Interne, interlandelijke en internationale adoptie. ...................................................................................................3 a) Interne adoptie .....................................................................................................................................................3 b) Interlandelijke adoptie ........................................................................................................................................3 c) Internationale adoptie..........................................................................................................................................4

Toepasselijk IPR ................................................................................................................................ 4 I. II.

4.

Bevoegde rechter ......................................................................................................................................................4 Toepasselijk recht ....................................................................................................................................................4 d) Grondvoorwaarden..............................................................................................................................................4 e) Toestemmingen ...................................................................................................................................................5 f) Wijze van de totstandkoming .............................................................................................................................6

Grondvoorwaarden voor alle adopties in België ................................................................................ 6 I. II. III. IV.

5.

Wettige redenen .......................................................................................................................................................6 Het hoger belang van het kind .................................................................................................................................7 Bekwaamheid en geschiktheid voor adoptie ......................................................................................................7 Wettige belangen .................................................................................................................................................7

Belgische interlandelijke adoptieprocedure ........................................................................................ 8 I. Preliminair: Leeftijdsvereisten en burgerlijke staat ................................................................................................8 II. Fase 0: De voorbereiding tot adoptie ......................................................................................................................8 III. Fase 1: De geschiktheidsprocedure (maatschappelijk onderzoek) ....................................................................9 IV. Fase 2: Adoptiebemiddeling- adopteerbaarheid van het kind .........................................................................12 a) Via een erkende adoptiedienst ..........................................................................................................................13 b) Zelfstandige adoptie ..........................................................................................................................................14 V. Tussenfase: De overbrenging van het kind naar België .......................................................................................15 VI. Fase 3: De eigenlijke adoptieprocedure na overbrenging in België ................................................................16 VII. Uitwerking van buitenlandse beslissingen inzake adoptie in België ..............................................................16 a) Adopties beheerst door het Haags Adoptieverdrag .........................................................................................16 b) Adopties die niet beheerst zijn door het Haags Adoptieverdrag .....................................................................17 VIII. Nazorg ...............................................................................................................................................................18

6.

Recente ontwikkelingen .................................................................................................................... 18 I. II.

B. C.

Regularisatie ...........................................................................................................................................................18 Nieuw decreet van 20 januari 2012 .......................................................................................................................20

KORT BESLUIT ...................................................................................................................................... 22 ILLEGALE ADOPTIE: MAAKT DAT KINDERHANDEL UIT? ........................................................................... 22 1. Mensenhandel en kinderhandel: begripsbepaling ............................................................................. 22 I. II.

2.

Nationaal ................................................................................................................................................................22 Internationaal ..........................................................................................................................................................24

Kinderhandel en interlandelijke adoptie ........................................................................................... 29 I. II. III. IV.

IV

Adopteerbare kinderen ...........................................................................................................................................29 Adoptiekosten.........................................................................................................................................................31 Corruptie en omkoping van autoriteiten ...........................................................................................................33 Kopen en ontvoeren van kinderen (illegaal verkrijgen van kinderen) ............................................................34

V. VI.

Onrechtmatige verkrijging van toestemming door oorspronkelijke ouders .........................................................35 Onderschuiving, valse erkenning en draagmoederschap .................................................................................36

HOOFDSTUK 2: INTERNATIONALE REGELGEVING ............................................................................... 38 A.

EU ....................................................................................................................................................... 38 1. Advies over adoptie van het Economisch en Sociaal comité van de Europese Gemeenschap (1 juli 1992).............................................................................................................................................. 38 2. Resolutie van het Europees parlement over de verbetering van het recht en de samenwerking tussen lidstaten op het gebied van de adoptie van minderjarigen ......................................................................... 39 3. Europees Handvest van de Grondrechten ......................................................................................... 39 B. RAAD VAN EUROPA .............................................................................................................................. 39 1. EVRM .............................................................................................................................................. 39 2. Europese overeenkomst inzake adoptie van kinderen (24 april 1967; ETS No. 58) en de he ervan (27 november 2008; ETS Nr. 202)................................................................................................... 40 3. Aanbeveling 1065 (1987) van parlementaire vergadering van de raad van Europa over de kinderhandel en andere vormen van kinderuitbuiting................................................................................ 41 4. Aanbeveling 1371 (1998) van de parlementaire vergadering van de raad van Europa over het misbruik en de verwaarlozing van kinderen .............................................................................................. 42 5. Aanbeveling 1443 (2000) van de parlementaire vergadering van de raad van Europa: internationale adoptie: het respecteren van de rechten van kinderen ............................................................................... 42 6. Ontwerp van het verdrag inzake adoptie van kinderen ..................................................................... 43 C. VERENIGDE NATIES .............................................................................................................................. 45 1. VN verklaring van 3 december 1986 over de sociale en wettelijke beginselen met betrekking tot de bescherming en het welzijn van kinderen, met speciale verwijzing naar de plaatsing in een pleeggezin en de nationale en internationale adoptie ................................................................................ 45 2. Internationaal Verdrag van 20 november 1989 betreffende de rechten van het kind (IVRK) ............. 46 3. Facultatief protocol van 25 mei 2000 inzake de verkoop van kinderen, kinderprostitutie en kinderpornografie bij het IVRK ................................................................................................................ 47 D. CONFERENTIE VAN DEN HAAG VOOR IPR.............................................................................................. 48 1. Verdrag van Den Haag van 29 mei 1993 inzake de internationale samenwerking en de bescherming van kinderen op het gebied van de interlandelijke adoptie ........................................................................ 48 E. BESLUIT ............................................................................................................................................... 59 HOOFDSTUK 3: PROBLEMATISCHE ZENDSTATEN ................................................................................. 60 A. B. C. D. E.

ROEMENIË ............................................................................................................................................ 61 ETHIOPIË .............................................................................................................................................. 64 CAMBODJA ........................................................................................................................................... 67 REACTIE OP CRISISSITUATIES - HAÏTI ..................................................................................................... 69 BESLUIT ............................................................................................................................................... 72

HOOFDSTUK 4: ONTVANGSTSTATEN ....................................................................................................... 74 A.

BELGIË ................................................................................................................................................. 76 1. Beleid interlandelijke adoptie........................................................................................................... 76 2. De schandvlekken............................................................................................................................. 81 I. Baby Donna ............................................................................................................................................................81 II. Baby J. ....................................................................................................................................................................81 III. Ray of hope .......................................................................................................................................................82 VII. Besluit ................................................................................................................................................................83

B. C. D. E.

NEDERLAND ......................................................................................................................................... 83 VERGELIJKENDE STUDIE........................................................................................................................ 84 VERENIGDE STATEN ............................................................................................................................. 86 BESLUIT ............................................................................................................................................... 89

V

HOOFDSTUK 5: GEVOLGEN VAN EEN ILLEGALE ADOPTIE ................................................................. 91 A. 1. 2. 3. 4. B. 1. 2.

BELGIË ................................................................................................................................................. 91 Adoptiekind zelf ............................................................................................................................... 92 Adoptieouders .................................................................................................................................. 94 Oorspronkelijke ouders .................................................................................................................... 95 Tussenpersonen ................................................................................................................................ 97 RECHTSVERGELIJKING .......................................................................................................................... 98 Nederland ........................................................................................................................................ 98 VS .................................................................................................................................................... 99

HOOFDSTUK 6: PREVENTIE, OPLOSSINGEN EN ALTERNATIEVEN ................................................... 101 A. 1. B. 1. 2. 3. 4.

NATIONAAL ........................................................................................................................................ 101 Leen- en draagmoederschap regulariseren (in België) ................................................................... 101 INTERNATIONAAL ............................................................................................................................... 102 Hervorming Haags Adoptieverdrag ............................................................................................... 102 Centraal toezicht ............................................................................................................................ 104 Aannemen van internationale standaarden ..................................................................................... 106 Europees kwaliteitslabel (G. VERMEULEN) ...................................................................................... 107

HOOFDSTUK 7: ALGEMEEN BESLUIT ..................................................................................................... 111 BIBLIOGRAFIE ............................................................................................................................................. 114 A. 1. 2. 3. B. 1. 2. C. 1. 2. D. E. F.

VI

WETGEVING ....................................................................................................................................... 114 Internationaal ................................................................................................................................ 114 Europese Unie ............................................................................................................................... 116 Nationaal ....................................................................................................................................... 117 RECHTSPRAAK .................................................................................................................................... 121 Internationaal ................................................................................................................................ 121 Nationaal ....................................................................................................................................... 121 RECHTSLEER ....................................................................................................................................... 121 Boeken ........................................................................................................................................... 121 Tijdschriften en artikels.................................................................................................................. 123 WEBSITES ........................................................................................................................................... 127 MEDIA ................................................................................................................................................ 127 ANDERE .............................................................................................................................................. 127

GEBRUIKTE AFKORTINGEN Afrikaans Handvest: Afrikaans Handvestinzake de rechten en het welzijn van het kind DMO: Dienst voor maatschappelijk onderzoek EHRM: Europees Hof voor de Rechten van de Mens EVRM: Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens Facultatief Protocol: Facultatief Protocol bij het Verdrag inzake de rechten van het kind, inzake de verkoop van kinderen, kinderprostitutie en kinderpornografie, aangenomen te New York op 25 mei 2000, zoals het op 14 november 2000 door de Secretaris-generaal van de Organisatie van de Verenigde Naties is verbeterd Haags Adoptieverdrag: Verdrag van Den Haag van 29 mei 1993 inzake de bescherming van kinderen en de samenwerking op het gebied van de interlandelijke adoptie IAA: Inter-country Adoption Act van 2000 IVRK: Verdrag van New York van 20 november 1989 inzake de Rechten van het Kind Kinderontvoeringsverdrag: Verdrag betreffende burgerrechtelijke aspecten van internationale kinderontvoering van 25 oktober 1980

OM: Openbaar ministerie Palermo Protocol: Aanvullend protocol inzake de preventie, bestrijding en bestraffing van de mensenhandel, in het bijzonder de handel in vrouwen en kinderen, bij het Verdrag van de Verenigde Naties tegen transnationale georganiseerde misdaad, gedaan te New York op 15 november 2000, BS 13 oktober 2004 UNICEF: United Nations Children’s Fund

VII

LIJST GEBRUIKTE TABELLEN Tabel 1: overzicht verloop, misbruiken en Haags Adoptieverdrag .......................................... 55 Tabel 2: Leden van de Haagse conferentie inzake internationaal privaat recht ....................... 56 Tabel 3: Niet-leden van de Haagse conferentie inzake internationaal privaat recht ................ 57 Tabel 4: Overzicht interlandelijke adopties vanuit Haïti.......................................................... 70 Tabel 5: Overzicht zendstaten van 01/01/2009- 31/12/2009.................................................... 73 Tabel 6: Overzicht België......................................................................................................... 76 Tabel 7: Overzicht Adoptiediensten ......................................................................................... 79

VIII

INLEIDING 1. ‘Geroofde Colombiaanse straatkinderen mogelijk ook in België’, De Standaard van 20 april 2012 het meeste recente schandaal over interlandelijke adoptie. Het onderwerp van deze masterproef is pijnlijk actueel. En toch, adoptie is een verschijnsel dat al bestond ten tijde van de Romeinen en verspreidt is over grote delen van de wereld. Niet alle samenlevingen kennen de instelling van adoptie, maar in de samenlevingen waarin dit wel het geval is, wordt adoptie veelal in de eerste plaats gezien als een kinderbeschermingsmaatregel. Het is een alternatieve oplossing om een kind dat door omstandigheden niet door zijn of haar biologische ouders kan worden opgevoed, toch een gezin te bieden. In toenemende mate neemt adoptie ook de plaats in als alternatief voor ongewenste kinderloosheid bij volwassenen in het Westen. Adoptie kreeg een internationaal karakter in de twintigste eeuw. Na de tweede Wereldoorlog, de Koreaanse oorlog, de oorlog in Vietnam,… bleven deze landen achter met vele weeskinderen of kinderen die verlaten waren door hun ouders. Als alternatief aan geïnstitutionaliseerde plaatsing in weeshuizen werden deze kinderen aangeboden voor interlandelijke adoptie.Daarnaast doken ook steeds meer en vaker kinderen uit ontwikkelingslanden in het adoptiecircuit op (Hoofdstuk 3 en 4). De verhoogde populariteit van interlandelijke adoptie sinds WO II is niets nieuws. Daarnaast wordt de populariteit alleen aangemoedigd door adoptie door celebrities zoals Angelina Jolie en Madonna. Wanneer men het over interlandelijke adoptie heeft, ziet men daar zeker de positieve kanten van. Er zijn echter ook negatieve kanten. Kinderen zijn kwetsbaar en een makkelijk slachtoffer. Misbruiken komen dan ook voor: ontvoering van kinderen, onrechtmatig verkregen toestemmingen tot adoptie, afkopen van kinderen om ze ter adoptie op te kunnen geven en aan de groeiende vraag vanuit het Westen te kunnen blijven voldoen. Ook dit is geen nieuwe ontwikkeling, in tegendeel (Hoofdstuk 1). Om illegale of louter ongewenste praktijken te vermijden zijn doorheen de tijd verscheidene internationale instrumenten tot stand gekomen (Hoofdstuk 2).Internationaal en nationaal poogt men hier tegen te handelen door het inbouwen van waarborgend met betrekking tot het belang van het kind. De vraag is nu, hoe effectief zijn die waarborgen? Wat als de verscheidene waarborgen gefaald hebben, wat doen we dan? (Hoofdstuk 5) Hoe kunnen we deze materie beter aanpakken? (Hoofdstuk 6)

1

HOOFDSTUK 1: SITUERING A. Adoptie in België 1. Een snelle schets 2. Wat is adoptie? Van Dale verwoordt adoptie als volgt: “het als wettig kind aannemen”. Juridisch kan adoptie gedefinieerd worden als een instelling waarbij tussen twee individuen, ten gevolge een gerechtelijke beslissing, een band geschapen wordt die rechtsgevolgen teweegbrengt welke gelijk zijn aan of sterk gelijken op die van de afstamming. 1

2. Soorten en onderscheid Er zijn in België twee soorten van adoptie: de gewone en de volle adoptie. Daarnaast kan ook een ander onderscheid gemaakt worden waarbij de criteria de nationaliteit van het adoptiekind en de adoptanten en het land van herkomst zijn. We verkrijgen op die manier een opdeling in de interne adoptie, de interlandelijke adoptie en de internationale adoptie.

I.

Gewone en volle adoptie

3. Bij de gewone adoptie 2 verkrijgt de geadopteerde, die zowel een minderjarige als een meerderjarige kan zijn, het statuut van kind van de adoptant of adoptanten. De enige afstammingsband die ontstaat, is deze tussen de adoptant(en) en de geadopteerde, evenals de kinderen van de geadopteerde. De geadopteerde treedt dus niet volledig in de familie van de adoptant(en). Er worden geen verwantschapsbanden tot stand gebracht tussen de geadopteerde en de verwanten van de adoptant(en). De banden met de oorspronkelijke familie worden niet doorbroken. De geadopteerde behoudt zijn positie in de oorspronkelijke familie, incluis rechten en plichten die voorvloeien uit zijn afstammings- en verwantschapsbanden. De adoptie heeft wel tot gevolg dat enkele gevolgen van de oorspronkelijke afstamming ongedaan worden gemaakt, worden opgeschort of worden afgezwakt.3 4. Bij de volle adoptie4 verkrijgt de geadopteerde, die enkel een minderjarige kan zijn, het statuut van kind van de adoptant(en). De geadopteerde houdt volledig op tot de oorspronkelijke familie te behoren en wordt een volwaardig lid van de adoptieve familie. De geadopteerde wordt beschouwd als een kind geboren uit de adoptant(en). Deze afstammingsband is niet alleen beperkt tot de adoptant(en), maar strekt zich ook uit tot de verwanten van de adoptant(en). 1

J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek voor familierecht, Brugge, Die Keure, 2008, 159. Artikel 353-1 tot artikel 354-3 BW. 3 Voorbeeld: het ouderlijk gezag t.a.v. de oorspronkelijke ouders gaat verloren ten voordele van de adoptant(en) tenzij het een stiefouder- of partneradoptie betreft. (art 353-8 BW) 4 Artikelen 355 tot 356-4 BW. 2

2

Op het principe dat het kind ophoudt deel uit te maken van de oorspronkelijke familie bestaat een belangrijke afwijking, namelijk wanneer het een stiefouder- of partneradoptie betreft. Het gaat hier om een adoptie door de echtgenoot, de wettelijk samenwonende of de feitelijk samenwonende partner van een (oorspronkelijke) ouder. Het is evident dat het kind dan niet ophoudt deel uit te maken van de oorspronkelijke familie. Het principe van de verbreking van de afstammingsband is niet absoluut, er bestaan twee uitzonderingen. De eerste vinden we terug in art 356-1 tweede lid BW dat bepaalt dat de huwelijksbeletselen tussen aan de ene zijde het adoptiekind, zijn echtgenote en zijn afstammelingen en aan de andere zijde zijn oorspronkelijke familie blijven bestaan. De tweede uitzondering werd door het Hof van Cassatie in het leven geroepen. Ook na een volle adoptie kunnen de oorspronkelijke grootouders een omgangsrecht laten gelden ten aanzien van het adoptiekind.5 Een gewone adoptie kan worden omgezet in een volle adoptie volgens de artikelen 347-3 BW. Dit eerder kunstmatige onderscheid is van belang voor de rechtsgevolgen van een adoptie. Voor beide vormen zijn de grondvoorwaarden en procedure nagenoeg identiek.

II.

Interne, interlandelijke en internationale adoptie.

a) Interne adoptie 5. Interne of binnenlandse adopties zijn deze waarbij de adoptieouders en het adoptiekind dezelfde nationaliteit hebben en in hetzelfde land verblijven. De wet 6 omschrijft het toepassingsgebied op een negatieve wijze, namelijk als “adopties die geen interlandelijke overbrenging van een kind met zich meebrengen”(eigen cursivering). b) Interlandelijke adoptie 6. Bij een interlandelijke adoptie7wordt dat een kind van het ene land naar het andere wordt overgebracht. De overbrenging vindt plaats hetzij na de adoptie in de staat van herkomst van het kind hetzij met het oog op een adoptie in het land van de gewone verblijfplaats van de adoptanten. Ook het geval waarbij een kind in België verblijft zonder gemachtigd te zijn zich er te vestigen of er langer dan drie maanden te verblijven en een persoon die in België zijn gewone verblijfplaats heeft en het kind wil adopteren, valt onder de noemer interlandelijke adoptie. Kenmerkend is dat steeds een grensoverschrijdend karakter aanwezig is waardoor de regels van het internationaal privaatrecht dienen te worden toegepast.

5

Cass. 4 maart 1976, R.W. 1976-77, 288, noot NUYTINCK, H. Artikel 1231-2 Ger.W. 7 Artikel 360-2 BW. 6

3

c) Internationale adoptie 7. De internationale adoptie is een adoptie die aanknopingspunten heeft in verschillende rechtsstelsels. Dit is bijvoorbeeld het geval bij verschillende nationaliteiten van de betrokkenen. Bij een internationale adoptie kan het zowel om een interne als om een interlandelijke adoptie gaan. Er is geen aparte set regels voorzien, naargelang de gegevens van elk geval zullen bijgevolgde regels met betrekking tot de interne of de regels met betrekking tot de interlandelijke adoptie toepasselijk zijn.

3. Toepasselijk IPR I.

Bevoegde rechter

8. De internationale bevoegdheid van de Belgische rechtbanken worden limitatief omschreven in het Wetboek Internationaal Privaatrecht (WIPR). In de volgende vier gevallen 8 zijn de Belgische rechters bevoegd: - Om een adoptie uit te spreken indien de adoptant, een van de adoptanten of de geadopteerde bij de instelling van de vordering Belg is of zijn gewone verblijfplaats in België heeft. - Om de omzetting in een volle adoptie uit te spreken van een adoptie die niet leidt tot de verbreking van de bestaande band van afstamming onder de voorwaarden bedoeld in het eerste lid, of indien de adoptie in België is vastgesteld. - Om de adoptie te herroepen indien de voorwaarden bedoeld in het eerste lid zijn vervuld of indien de adoptie in België is vastgesteld. - Om de herziening uit te spreken van een adoptie onder de voorwaarden bedoeld in het eerste lid ingeval de adoptie in België is vastgesteld of ingeval een rechterlijke beslissing waaruit de adoptie blijkt in België is erkend of uitvoerbaar is verklaard. Het gaat dus steeds om homologaties van of betwistingen over adopties.

II.

Toepasselijk recht

d) Grondvoorwaarden 9. De conflictregel9 uit het Belgische recht knoopt aan bij de nationaliteit van de adoptant(en). Onverminderd de toepassing van artikel 357 BW, wordt de totstandkoming van de adoptieve afstamming beheerst door het recht van de Staat waarvan de adoptant of beide adoptanten op dat ogenblik de nationaliteit hebben. Wanneer de adoptanten niet de nationaliteit van een zelfde Staat hebben, wordt de totstandkoming van de adoptieve afstamming beheerst door het recht van de Staat op wiens grondgebied beide op dat ogenblik hun gewone verblijfplaats hebben of, bij gebreke van hun gewone verblijfplaats in dezelfde Staat, door het Belgisch recht. Aldus ontstaat een verwijzingsladder. 8 9

4

Art. 66, 1-4 WbIPR. Art. 67 WbIPR.

10. In de wet is ook een algemene exceptie opgenomen zodat de adoptie toch kan plaatsvinden vanuit Belgisch oogpunt, zelfs als het vreemde recht bepalingen bevat die de adoptie beletten of belemmeren. 10 We vinden deze terug in het laatste lid van artikel 67 WbIPR en luidt als volgt: “De rechter past evenwel het Belgisch recht toe indien hij oordeelt dat de toepassing van buitenlands recht kennelijk het hogere belang van de geadopteerde zou schaden en de adoptant of de adoptanten kennelijk nauwe banden met België hebben.” Het toepasselijk recht op de totstandkoming ex art. 67 WbIPR bepaalt tevens de aard van de door de adoptie geschapen band en/of de geadopteerde ophoudt deel uit te maken van de oorspronkelijke familie11. 11. Artikel 357 BW is een voorrangsregel zoals bepaald in artikel 20 WbIPR. Ongeacht welk recht van toepassing is op de totstandkoming van de adoptie, de adoptie moet steeds steunen op wettige redenen12 en de adoptant(en) moet(en) steeds bekwaam en geschikt zijn om te adopteren.13Artikel 357 BW geldt niet alleen in de gevallen dat het Haags Adoptieverdrag van toepassing is, maar geldt daarentegen altijd. e) Toestemmingen 12. Onder ‘toestemmingen’ moet in deze context verstaan worden: de verplichte toestemming van de geadopteerde, ouders of wettelijk vertegenwoordigers en de wijze van de vertegenwoordiging.14 De toestemmingen worden beheerst door het recht van de Staat op wiens grondgebied de geadopteerde zijn gewone verblijfplaats heeft onmiddellijk voorafgaand aan de overbrenging ter adoptie of, bij afwezigheid van zo een overbrenging, ten tijde van de adoptie en dit ongeacht de toepassing van artikel 358 BW.Indien het recht dat op deze wijze van toepassing is niet voorziet in de noodzaak van dergelijke toestemming of de instelling van de adoptie niet kent, worden de toestemmingen beheerst door het Belgische recht. 15 Dit laatste is met het oog op de vrijwaring van het belang van het kind. 13. Artikel 358 BW is eveneens een voorrangsregel en stelt middels verwijzing naar artikel 348-1BW dat ongeacht het toepasselijke recht, eenieder die op het tijdstip van de uitspraak 12 jaar is, in zijn adoptie moet toestemmen of daarin hebben toegestemd. Deze toestemming is echter niet vereist indien het kind onbekwaam is, zich in een staat van verlengde minderjarigheid bevindt of naar oordeel van de rechtbank vastgesteld bij met redenen 10

J. ERAUW, Internationaal Privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2009, 568. Art. 70 WbIPR. 12 Art. 344-1 BW. 13 SENAEVE, P., SWENNEN, F. (eds.), Dehervormingvandeinterneendeinternationaleadoptie : commentaar op de Wetten van 13 maart en 24 april 2003 en het Decreet van 15 juli 2005, Antwerpen, Intersentia, 2006, 263; Zie 4. Grondvoorwaarden voor alle adopties in België, 6 14 Artikel 358 BW. 15 Art. 68 WbIPR. 11

5

omkleed proces-verbaal, geen onderscheidingsvermogen heeft. Daarenboven zal in het geval van een volle adoptie, ongeacht het toepasselijk recht op de adoptie zelf, het kind, indien dit vereist is, zijn ouders of wettelijke vertegenwoordigers hebben toegestemd met een adoptie die tot gevolg heeft dat de bestaande afstammingsband tussen kind en ouders wordt verbroken. f) Wijze van de totstandkoming 14. De bepaling van het toepasselijke recht op de vorm van de adoptieakte is tweeledig. De totstandkoming van een adoptie in België wordt beheerd door Belgisch recht 16. Indien de adoptieakte opgemaakt is in het buitenland volgens dat recht en dit recht voorziet in een gerechtelijke procedure, kan deze in België volgens de Belgische procedure worden gevolgd 17. Dit komt erop neer dat een homologatie in België niet gevraagd kan worden indien het buitenlands recht niet voorziet in een homologatie.

4. Grondvoorwaarden voor alle adopties in België 15. Het grootste en tevens belangrijkste onderscheid met betrekking tot de grondvoorwaarden tussen de gewone en de volle adoptie is de leeftijd van de te adopteren persoon. 18 Voor de gewone adoptie komen zowel meer- als minderjarigen in aanmerking. De volle adoptie is uitsluitend mogelijk voor minderjarigen. Onderstaande grondvoorwaarden zijn steeds geldig ongeacht of het gaat om een interne of een interlandelijke adoptie.

I.

Wettige redenen

16. Als eerste voorwaarde geldt dat de adoptie moet gesteund zijn op wettige redenen. 19 Wat wettige redenen zijn wordt in de wet niet omschreven. Wat wel duidelijk is, is dat het om een negatieve vereiste gaat: de geplande adoptie mag niet strijdig zijn met de openbare orde noch met andere dwingende wettelijke bepalingen, buiten de adoptiewetgeving. Het is dan ook de taak van de rechter om na te gaan of de instelling van de adoptie niet wordt misbruikt. Hiervoor beschikt de rechter over een ruime appreciatiebevoegdheid bij de beoordeling of de adoptie al dan niet steunt op wettige redenen. Een eigen kind kan door een ouder niet geadopteerd worden.20 Eens de afstamming van een persoon vaststaat, kan niet meer worden overgegaan tot adoptie door een ouder.

16

Art. 69, 1 WbIPR. At. 69, 2, WbIPR. 18 Art. 355 BW. 19 Art. 344-1 BW. 20 Art. 344-2 BW. 17

6

II.

Het hoger belang van het kind

17. De adoptie van een ‘kind’ kan enkel plaatsvinden in zijn hoger belang en met eerbied voor de fundamentele rechten die op grond van het internationaal recht aan hem worden toegekend. 21 Onder ‘kind’ moeten we ingevolge art. 343, §1, c) BW een minderjarige verstaan. De bedoelde fundamentele rechten uit het internationale recht zijn in de eerste plaats het Haags Adoptieverdrag. Daarnaast is er het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK), inzonderheid art. 21 dat eveneens het belang van het kind betreft inzake adoptie en overigens directe werking heeft in België. 18. De oorsprong van deze voorwaarde is te vinden in het Haags Adoptieverdrag. Het uitgangspunt van het Haags Adoptieverdrag is het zogenaamde subsidiariteitsbeginsel 22: een interlandelijke adoptie van een minderjarige is maar mogelijk, als jeugdbeschermingsmaatregel, indien vaststaat dat er op (lange) termijn geen (afdoende) opvangmogelijkheden in het eigen familiale milieu mogelijk is. De adoptie verwordt aldus tot een laatste redmiddel. 23

III.

Bekwaamheid en geschiktheid voor adoptie

19. Ook deze voorwaarde vindt haar oorsprong in het Haags Adoptieverdrag en houdt in dat de adoptant(en) bekwaam en geschikt moet(en) zijn om een ‘kind’ te adopteren, hetgeen moet blijken uit een vonnis. 24 Met ‘kind’ wordt opnieuw een minderjarige bedoeld. Iemand is ‘bekwaam’ als voldaan is aan alle wettelijke grondvoorwaarden voor adoptie. Iemand is ‘geschikt’ om te adopteren als deze over de vereiste sociaalpsychologische eigenschappen beschikt.25 De beoordeling over het al dan niet beschikken over deze eigenschappen gebeurt in abstracto door de jeugdrechtbank op basis van een maatschappelijk onderzoek. 26 De beoordeling van de geschiktheid gebeurt bij interlandelijke adopties in een afzonderlijke procedure, voorafgaand aan de eigenlijke adoptieprocedure.

IV.

Wettige belangen

20. De rechter moet bij zijn beoordeling of de adoptie kan worden uitgesproken, rekening houden met alle wettige belangen.27 Het gaat niet alleen om de belangen van de adoptant(en) en het adoptiekind, maar ook om bijvoorbeeld de oorspronkelijke ouders van hetadoptiekind of de kinderen van de adoptant. Het gaat hier om een belangenafweging. Weegt het voordeel dat de adoptant(en) en het adoptiekind bekomen op tegen het nadeel dat andere betrokken personen kunnen lijden? Als het antwoord bevestigend is, kan de adoptie doorgaan. Zo niet, is niet voldaan aan de voorwaarde en kan de adoptie geen doorgang vinden. 21

Art. 344-1 BW. Art. 4b Haags Adoptieverdrag 23 Bespreking van het Haags Adoptieverdrag op blz 49. 24 Art. 346-1BW. 25 Art. 346-1, tweede lid BW; E. WILLEMS, D., TILLEMANS, “Overzicht van rechtspraak – De controle op de geschiktheid van de kandidaat-adoptanten om te adopteren”, T.Fam. 2011, afl. 2-3, 27, nr. 9. 26 Art. 346-2 BW. 27 Art. 1231-13, eerste lid Ger. W.. 22

7

5. Belgische interlandelijke adoptieprocedure 21. Hieronder worden de bijkomende Belgische vereisten en de procedure voor een interlandelijke adoptie besproken. Daarnaast kunnen de landen van herkomst aanvullende voorwaarden voor kandidaat-adoptantenopleggen. Deze kunnen betrekking hebben op de gezinssamenstelling, een maximumleeftijd, de burgerlijke staat of zelfs een bepaalde geloofsovertuiging. Zo is het mogelijk dat een alleenstaande vrouw wel mag adopteren volgens een bepaalde zendstaat, maar een alleenstaande man niet. Op alle bij de adoptie betrokken autoriteiten rust de verplichting om de verdere procedure te schorsen indien één van de bepalingen uit de wet of het verdrag niet wordt nageleefd of dreigt niet nageleefd te worden.28

I.

Preliminair: Leeftijdsvereisten en burgerlijke staat

22. Wie een buitenlands minderjarig kind wil adopteren moet voldoen aan een leeftijdsvoorwaarde. De kandidaat-adoptant is minstens 25 jaar oud en minstens vijftien jaar ouder dan het kind dat hij/zij wil adopteren. Indien het een adoptie van een gekend kind in de eerste graad of een stiefouder- of partneradoptie betreft, is de leeftijdsvoorwaarde soepeler. De kandidaat-adoptant moet dan minstens achttien jaar oud zijn en minstens tien jaar ouder dan het te adopteren kind. 23. Gehuwde koppels en wettelijk samenwonenden kunnen samen adopteren. Feitelijke samenwoners moeten aantonen dat ze minstens drie jaar op permanente en affectieve wijze samenwonen om samen te kunnen adopteren. Ook alleenstaanden kunnen adopteren naar Belgisch recht. In geval van een stiefouder- of partneradoptie moet men ofwel gehuwd zijn, wettelijk samenwonen of kunnen aantonen dat minstens drie jaar op permanente en affectieve wijze wordt samengewoond.

II.

Fase0: De voorbereiding tot adoptie

24. Als voldaan is aan bovenstaande voorwaarden, kunnen de kandidaat-adoptanten overgaan tot de aanvraag. Zij vullen een aanvraagformulier in en sturen dit op naar de bevoegde Centrale Autoriteit van de gemeenschap. In Vlaanderen is dit Kind en Gezin. Na ontvangst van het aanvraagformulier, ontvangt de kandidaat-adoptant een overschrijvingsformulier van 25 euro. Na betaling wordt een uitgebreidde informatiemap toegezonden. Aanmelding alleen is niet voldoende, de adoptant(en) moet(en) voorafgaand aan de adoptie een verplichte de voorbereiding volgen bij een erkend centrum. 29 Hiertoe licht Kind en Gezin in Vlaanderen een voorbereidingscentrum in over de aanmelding. Bij een tweede of volgende interlandelijke adoptie hoeft de voorbereiding niet opnieuw gevolgdnoch

28

Art. 363-2 BW. Artikel 361-1, tweede alinea BW; artikelen 4-7 Vlaams Decreet van 15 juli 2005 tot regeling van de interlandelijke adoptie van kinderen, BS 16 september 2005. 29

8

is een tweede betaling vereist. Wel moet opnieuw een aanmeldingsformulier worden toegezonden aan de bevoegde Centrale Autoriteit. 25. De Vlaamse minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin heeft voor de Vlaamse gemeenschap twee voorbereidingscentra voor interlandelijke adoptie erkend: Vormingscentrum Opvoeding en Kinderopvang (VCOK) en Triobla. Alleen deze twee centra reiken officiële attesten van voorbereiding interlandelijke adoptie uit. Ze organiseren voorbereidingsprogramma’s over heel Vlaanderen. Deze voorbereidingscentra zullen echter spoedig verdwijnen. Meer hierover bij de bespreking van de recente ontwikkelingen waaronder het Nieuw decreet van 20 januari 2012 op bladzijde 20. 26. Het voorbereidingscentrum zal de kandidaat-adoptant(en) uitnodigen om het voorbereidingsprogramma te volgen. De voorbereiding neemt twintig uren in beslag en is als het volgt verdeeld over vijf bijeenkomsten: drie halve dagen, één volledige dag en een avondsessie. Centraal in de voorbereiding is de adoptiedriehoek (geboorteouders – adoptiekind – adoptieouders) met nadruk op het respect voor alle partijen hierin. In eerste instantie worden de pedagogische en psychologische aspecten van de opvoeding van het kind toegelicht, daarnaast wordt ook informatie gegeven over de procedure, de juridische aspecten en de mogelijke nazorg. De voorbereiding wordt in groep gegeven van minstens 8 koppels of alleenstaanden. Tijdens de voorbereiding wordt niet over de geschiktheid geoordeeld. Al het gezegde is vertrouwelijk en mag niet aan derden worden doorgegeven. Wanneer de voorbereiding voltooid is, levert de Centrale Autoriteit van de gemeenschap een deelnamecertificaat af. Dit certificaat is als het ware het toegangsticket voor de volgende fase: het indienen van een verzoek bij de jeugdrechtbank om een geschiktheidsvonnis te bekomen. Het attest van de voorbereiding blijft steeds geldig zodat bij een volgende adoptie het voorbereidingsprogramma niet opnieuw moet gevolgd worden.

III.

Fase 1: De geschiktheidsprocedure30 (maatschappelijk onderzoek31)

27. De procedure wordt ingeleid via een eenzijdig verzoekschrift32, in tweevoud in te dienen op de griffie van de jeugdrechtbank van het bevoegde arrondissement. Daarnaast moeten nog een aantal stukken worden bijgevoegd: bewijs van woonst en nationaliteit, voor eensluidend verklaard afschrift van de geboorteakte van de adoptant(en), uittreksel uit de huwelijksakte of uit bevolkingsregister waaruit wettelijke samenwoning blijkt (indien van toepassing), zo niet een bewijs van minstens drie jaar samenwoning, evenals het attest van voorbereiding. 33 Enkel het verzoekschrift zelf dient in tweevoud te zijn, de andere stukken niet.

30

Art. 1231-29 Ger.W. Art. 346-2 BW en artikelen 1231-6 en 1231-7 Ger.W. 32 Art. 1231-27 Ger. W. 33 Art. 1231-30 Ger.W.; SENAEVE, P., SWENNEN, F. (eds.), De hervorming van de interne en de internationale adoptie : commentaar op de Wetten van 13 maart en 24 april 2003 en het Decreet van 15 juli 2005, Antwerpen, Intersentia, 2006, 272, nr. 539. 31

9

28. Sinds de wetswijziging van 31 januari 2007 is een inleidende zitting niet meer vereist. Afhankelijk van de bevoegde jeugdrechtbank zal deze dus ofwel eerst een inleidingszitting houden gevolgd door een tussenvonnis ofwel meteen een tussenvonnis vellen waarbij een maatschappelijk onderzoek bevolen wordt, zonder de adoptant(en) persoonlijk gehoord te hebben. Als toch een inleidingszitting wordt gehouden moet(en) de adoptant(en) persoonlijk verschijnen. De adoptant(en) moet(en) op de zitting het voornemen en de motivatie voor de adoptie van een buitenlands kind uit de doeken doen. Hierna volgt een tussenvonnis met bevel tot een maatschappelijk onderzoek bij een dienst voor maatschappelijk onderzoek (DMO), aangeduid door de Vlaamse Centrale Autoriteit. Het tussenvonnis is niet vatbaar voor verzet of hoger beroep.34 29. In elke provincie bestaat er één erkende DMO. Deze diensten zijn ondergebracht bij een centrum voor Algemeen Welzijnswerk en werken onder toezicht van de Vlaamse Centrale Autoriteit. Elke DMO is multidisciplinair samengesteld, hetgeen inhoudt dat het onderzoek gebeurt door een aantal psychologen, een aantal maatschappelijk assistenten en een coördinator.35 30. Het maatschappelijk onderzoek dient om de geschiktheid en bekwaamheid van de adoptant(en) te beoordelen en heeft tevens als doel inzicht te krijgen in de mogelijke risico’s en kansen die verbonden zijn aan de plaatsing van een buitenlands kind in het adoptiegezin. De draagkracht van het gezin speelt een centrale rol en vormt de kern van het maatschappelijk onderzoek.36 De Vlaamse Centrale Autoriteit stuurt een vragenlijst en een opdracht tot het schrijven van een kort levensverhaal aan de kandidaat-adoptieouders, die zij dan aan de DMO van hun provincie bezorgen. Dit vormt de basis voor de DMO 37 voor het effectief maatschappelijk onderzoek. Het onderzoek gebeurt aan de hand van minstens vier gesprekken met een maatschappelijk assistent en een psycholoog, waarvan één op de wettelijke verblijfplaats van de kandidaat-adoptant(en). Kinderen worden voor zover zij oud genoeg zijn betrokken bij het gesprek ten huize. Koppels die samen een adoptie willen, worden ook samen bevraagd.38De dienst moet een verslag opmaken dat uit drie delen bestaat: een sociaal, medisch en psychologisch deel. Daarnaast stelt de sociale dienst een conclusie op. Het verslag moet binnen de ordetermijn van twee maanden na het bevel tot maatschappelijk onderzoek aan de jeugdrechtbank worden voorgelegd. Een sanctie voor het overschrijden van deze termijn is niet voorzien.39 De maximale duur van het maatschappelijk onderzoek bedraagt dan ook twee

34

E. WILLEMS, D., TILLEMANS, “Overzicht van rechtspraak – De controle op de geschiktheid van de kandidaatadoptanten om te adopteren”, T.Fam. 2011, afl. 2-3, 28, nr.10 . 35 E. WILLEMS, D., TILLEMANS, “Overzicht van rechtspraak – De controle op de geschiktheid van de kandidaatadoptanten om te adopteren”, T.Fam. 2011, afl. 2-3, 33, nr. 22. 36 E. WILLEMS, D., TILLEMANS, “Overzicht van rechtspraak – De controle op de geschiktheid van de kandidaatadoptanten om te adopteren”, T.Fam. 2011, afl. 2-3, 36, nr. 30. 37 Art. 9 Vlaams Decreet van 15 juli 2005 tot regeling van de interlandelijke adoptie van kinderen. 38 E. WILLEMS, D., TILLEMANS, “Overzicht van rechtspraak – De controle op de geschiktheid van de kandidaatadoptanten om te adopteren”, T.Fam. 2011, afl. 2-3, 36, nr. 32. 39 E. WILLEMS, D., TILLEMANS, “Overzicht van rechtspraak – De controle op de geschiktheid van de kandidaatadoptanten om te adopteren”, T.Fam. 2011, afl. 2-3, 29, nr. 11.

10

maanden. Echter, in de praktijk is dit niet mogelijk gelet op de wachttijden bij de sociale diensten. Naast het verslag van het maatschappelijk onderzoek kan de jeugdrechtbank zich ook baseren op een moraliteitsonderzoek door de politie voor de uitspraak over de geschiktheid. 31. Binnen de drie dagen na voorlegging van het verslag verwittigt de griffie de adoptant(en) door middel van een gerechtsbrief om kennis te nemen van het verslag. 40 De termijn voor kennisname bedraagt vijftien dagen. Eveneens wordt een zittingsdag gefixeerd binnen de maand na het verstrijken van de termijn van vijftien dagen voor kennisname. Op de zitting kunnen de kandidaat-adoptieouders eventueel opmerkingen op het verslag formuleren. 41Na de zitting wordt de zaak in beraad genomen.De jeugdrechtbank oordeelt bijgevolg of de adoptant(en) geschikt is (zijn) en velt desgevallend een positief geschiktheidsvonnis. Het aantal kinderen dat de adoptanten kunnen adopteren wordt vermeld, evenals eventuele beperkingen aan hun geschiktheid. 42 Het geschiktheidsvonnis is sinds de wet van 30 december 200943 vier jaar geldig doch slechts voor één adoptieprocedure.44 Indien een negatief vonnis bekomen werd, kan bij verzoekschrift beroep aangetekend worden bij het Hof van Beroep. De beroepstermijn bedraagt één maand. Een nieuw maatschappelijk onderzoek kan bevolen worden door het openbaar ministerie. 32. Nu is gebleken dat deze verlengde termijn in de praktijk vaak ook niet voldoende is om een adoptieprocedure af te ronden. Een aanvraag tot verlenging van de termijn werd dan ook voorzien en dient te worden ingesteld bij de jeugdrechtbank waar oorspronkelijk het geschiktheidsvonnis werd bekomen. Ten vroegste vijf maanden en ten laatste de dag van het verstrijken van de geldigheidsduur van het geschiktheidsvonnis moet het verzoekschrift ter griffie worden neergelegd. Het moet ondertekend zijn door de adoptieouders of door hun advocaat en moet bepalen dat de adoptieouders de interlandelijke adoptieprocedure wensen verder te zetten. Als bijlage wordt de tussen de adoptieouders en een erkende instelling getekende overeenkomst of de instemming van de bevoegde Centrale Autoriteit van de Gemeenschap met de voorgenomen adoptie, bijgevoegd. 45 De griffie verzoekt de bevoegde Centrale Autoriteit om een actualisering van het verslag van hat maatschappelijk onderzoek. Deze actualisering kan ten vroegste vijf maanden voor het verstrijken van de geldigheid van het geschiktheidsvonnis en bevat een evaluatie van de huidige situatie van de adoptant(en) en beschrijft de eventuele elementen die een impact kunnen hebben op de geschiktheid. 46 Deze nieuwe beoordelingselementen kunnen 40

Art. 1231-29 Ger. W. Art. 1231-30 Ger.W. 42 Art. 1231-31 Ger.W. 43 BS 15 januari 2010 44 E. WILLEMS, D., TILLEMANS, “Overzicht van rechtspraak – De controle op de geschiktheid van de kandidaatadoptanten om te adopteren”, T.Fam. 2011, afl. 2-3, 29, nr. 12. 45 Art. 1231-33/3 Ger.W.; E. WILLEMS, D., TILLEMANS, “Overzicht van rechtspraak – De controle op de geschiktheid van de kandidaat-adoptanten om te adopteren”, T.Fam. 2011, afl. 2-3, 30, nr. 14. 46 Art. 1231-33/4 Ger.W. 41

11

bijvoorbeeld zijn: de geboorte van een biologisch kind, slechte echtelijke verstandhouding, een strafrechtelijke veroordeling of moeilijkhedenmet het wachten op een adoptie. 47 De adoptant(en) worden opgeroepen om kennis te krijgen van het verslag en in persoon te verschijnen voor de rechtbank. Binnen vijftien dagen na de zitting doet de rechtbank uitspraak over de verlenging.48 Zo een positief vonnis werd bekomen wordt opnieuw melding gemaakt van het aantal kinderen evenals van de eventuele beperkingen. 49 Net zoals het oorspronkelijk geschiktheidsvonnis geldt de verlenging maar voor één adoptieprocedure. De geldigheid van de verlenging is vastgesteld op twee jaar na het uitspreken van het vonnis. Meerdere opeenvolgende verlengingen zijn toegelaten, zonder dat de voorbereidingscursus opnieuw gevolgd moet worden.50 33. Het OM dient tussen te komen indien het vonnis tot verlenging van de geschiktheid de oorspronkelijke voorwaarden wijzigt. 51 De procedure uit de artikelen 1231-32 tot 1231-33 Ger.W. wordt dan gevolgd. Het verslag dat het OM hierbij opmaakt heeft echter enkel betrekking op de nieuwe voorwaarden van het vonnis.

IV.

Fase 2: Adoptiebemiddeling- adopteerbaarheid van het kind

34. Bij een positieve beslissing wordt door het OM een eindverslag opgemaakt binnen de twee maanden na het geschiktheidsvonnis. 52 Dit is geen vereiste die alleen in het Belgisch recht voorkomt, integendeel, zij vindt haar oorsprong in artikel 15 Haags Adoptieverdrag. Op de overschrijding van de termijn is geen sanctie voorzien. 53 De inhoud van het eindverslag bevat onder andere gegevens met betrekking tot de identiteit, wettelijke bekwaamheid, levensbeschouwelijke overtuiging, gezinssituatie… Binnen drie dagen na de neerlegging van dit verslag ter griffie, maakt de griffier een afschrift ervan en een afschrift van het vonnis over aan de Federale Centrale Autoriteit,die het op haar beurt weer doorstuurt aan de bevoegde Centrale Autoriteit van de Gemeenschap. De kandidaat-adoptant(en) word(t)(en) hiervan in kennis gesteld, maar ontvangen zelf geen kopie van het verslag van het OM.54 Het eindverslag heeft als doel de bevoegde autoriteit van de staat van herkomst voldoende gegevens te verschaffen betreffende de kandidaat-adoptieouder(s) om hem de mogelijkheid te bieden voor ieder adopteerbaar kind, de persoon of personen aan te wijzen die het kind de meest geschikte omgeving en de beste waarborgen voor een goede integratie kunnen bieden.55

47

Parlementaire voorbereiding, Parl.St.Kamer 2009-10, nr. 52K2161/003,7. Art. 1231-33/5 Ger.W. 49 E. WILLEMS, D., TILLEMANS, “Overzicht van rechtspraak – De controle op de geschiktheid van de kandidaatadoptanten om te adopteren”, T.Fam. 2011, afl. 2-3, 30, nr. 14. 50 Art. 361-1 BW; E. WILLEMS, D., TILLEMANS, “Overzicht van rechtspraak – De controle op de geschiktheid van de kandidaat-adoptanten om te adopteren”, T.Fam. 2011, afl. 2-3, 31, nr. 14. 51 Art. 1231-33/6 Ger.W. 52 Art. 1231-32 Ger. W. 53 E. WILLEMS, D., TILLEMANS, “Overzicht van rechtspraak – De controle op de geschiktheid van de kandidaatadoptanten om te adopteren”, T.Fam. 2011, afl. 2-3, 31, nr. 15. 54 MvT, Parl.St.Kamer 2000-01, nr.50K1366/001 en 50K1367/001, 91. 55 E. WILLEMS, D., TILLEMANS, “Overzicht van rechtspraak – De controle op de geschiktheid van de kandidaatadoptanten om te adopteren”, T.Fam. 2011, afl. 2-3, 31, nr. 15. 48

12

36. Na het opstellen van het evaluatieverslag, staat de keuze open tussen adoptie via een erkende adoptiedienst of een zelfstandige adoptie. 56 De kandidaat-adoptant(en) dienen hun keuze te laten weten aan de Vlaamse Centrale Autoriteit. a) Via een erkende adoptiedienst 37. Wanneer voor een adoptie via een erkende adoptiedienst gekozen wordt, moet contact opgenomen worden met een adoptiedienst naar keuze van de adoptant(en). Elke dienst werkt met bepaalde herkomstlanden. Momenteel zijn er in Vlaanderen vier erkende adoptiediensten die instaan voor de bemiddeling. Het betreft Ray of Hope, FIAC, Het Kleine Mirakel en De Vreugdezaaiers. Recent kwam deze laatste adoptiedienst in de problemen. De Vlaamse Regering heeft beslist hun erkenning niet te verlengen doordat te weinig kinderen werden geplaatst. De adoptiedienst heeft een termijn van één jaar gekregen om nog zoveel mogelijk lopende dossier af te ronden.57 De adoptiedienst heeft verscheidene taken: de bemiddeling, de matching, de plaatsing van het kind, de nazorg en het opstellen en doorsturen van een opvolgingsrapport naar het herkomstland. De adoptiedienst helpt bij alle administratieve, juridische en praktische zaken. De dienst zorgt ook voor een contactpersoon in het land van herkomst die daar instaat voor de opvang en begeleiding van de kandidaat-adoptant(en). De dienst begeleidt de kandidaatadoptant(en) bij de erkenningsprocedure door de federale Centrale Autoriteit of bij de visumaanvraag op de ambassade. De keuze met betrekking tot de adoptiedienst evenals het herkomstland moet meegedeeld worden aan de Centrale Autoriteit van de gemeenschap. Deze maakt het dossier van de adoptant(en) over aan de gekozen adoptiedienst. 38. Er wordt een bemiddelingsovereenkomst met de adoptiedienst ondertekend. Het is niet mogelijk om bij meerdere adoptiediensten tegelijkertijd meerdere overeenkomsten te ondertekenen. Het is wel mogelijk om nog van adoptiedienst te veranderen. De kandidaatadoptant(en) meld(t)(en) de verandering schriftelijk aan de bevoegde Centrale Autoriteit van de gemeenschap. De Centrale Autoriteit zorgt er dan voor dat het dossier aan de tweede adoptiedienst wordt bezorgd. De eerste overeenkomst moet verbroken worden en de reeds gepresteerde diensten moeten worden betaald. 39. Eens de keuze voor een adoptiedienst gemaakt is en de bemiddelingsovereenkomst gesloten kom(t)(en) de kandidaat-adoptant(en) op een wachtlijst. De adoptiedienst kan nu beginnen bemiddelen. Op basis van gesprekken met de kandidaat-adoptant(en) wordt door de adoptiedienst in overleg een adoptieproject bepaald. Het gaat hier over het land van herkomst, de leeftijd, het geslacht, al dan niet een “specialneeds” kind, met of zonder broertjes en/of zusjes… Dan gaat de adoptiedienst over tot wat de matching genoemd wordt. De dienst zoekt geschikte gezinnen voor een specifiek kind (of kinderen in geval van adoptie van broers en/of zussen). 56 57

Art. 13 Decreet Interlandelijke adoptie K. DE CONINCK, “Vreugdezaaiers moet stoppen”, DeStandaard 4 november 2011.

13

Het belang van het kind is hierbij het belangrijkste. Er zijn twee manieren waarop de matching kan plaatsvinden. De eerste gebeurt in België zelf. De adoptiedienst krijgt gegevens over een kind en zoekt een geschikt gezin. De tweede manier gebeurt in het herkomstland. Het dossier van de kandidaatadoptant(en) wordt toegestuurd naar het buitenland. Ginds wordt aan het dossier een kind gekoppeld. De contactpersoon van de adoptiedienst beschikt over de gegevens van een kind. Dan worden de dossiers van verschillende kandidaat-adoptanten doorgenomen. Een geschikt gezin wordt gezocht in de dossiers. De adoptiedienst legt het dossier van het kind en een voorstel van toewijzing voor aan de Centrale Autoriteit van de gemeenschap. Deze dient de toewijzing goed te keuren. Na deze goedkeuring wordt ook aan de adoptant(en) het voorstel gedaan. Wanneer de adoptant zich akkoord verklaart, wordt een dossier opgemaakt en gaat de procedure in het herkomstland van start. 40. De adoptant(en) moet(en) naar het herkomstland om daar de procedure af te werken. Daar vindt ook de eerste ontmoeting plaats. Meer en meer landen eisen dat het kind opgehaald wordt door de kandidaat-adoptant(en). Meestal is ook een verschijning voor de rechtbank in het buitenland vereist. Het verblijf in het land van herkomst verschilt per land. 41. Wanneer de adoptie zelf plaatsvindt in het herkomst land, rest er alleen nog de erkenning en registratie van de adoptie door de Federale Centrale Autoriteit. Verder moet het kind ook op de gemeente worden aangegeven. Wanneer de adoptie plaatsvindt in het land van herkomst, krijgt het kind een Belgisch paspoort of wordt het ingeschreven op het paspoort van de adoptieouder(s). Bij aankomst in België moet het kind dan ingeschreven worden op basis van het registratieformulier van de Federale Centrale Autoriteit. Wanneer de adoptieprocedure in België plaats heeft, moet een visum aangevraagd worden voor het kind om naar België te komen. Het kind komt dan als vreemdeling het land binnen en moet bijgevolg ingeschreven worden in het vreemdelingenregister van de gemeente van de adoptieouder(s). b) Zelfstandige adoptie 42. Bij zelfstandige adopties wordt gewerkt met een buitenlandse organisatie die niet verbonden is aan een binnenlandse adoptiedienst. De eerste stap is een kanaalonderzoek om het buitenlands contact te onderzoeken. Er wordt niet alleen nagegaan of de adoptie legaal verloopt, maar ook of deze plaatsvindt in het belang van het kind. De kandidaat-adoptant(en) dien(t)(en) zelf een inlichtingen-dossier op te stellen en een aangifteformulier te bezorgen aan de Centrale Autoriteit van de gemeenschap. Het inlichtingen dossier verduidelijkt om welk land het gaat, welke de bevoegde instanties in het buitenland zijn, de contactpersoon, indien van toepassing de tehuizen. Daarnaast wordt ook kort de administratieve weg van het dossier toegelicht. Het inlichtingendossier wordt doorgelicht door de Centrale Autoriteit van de gemeenschap.58 58

14

Artikel 24 van het decreet van 15 juli 2005 tot regeling van de interlandelijke adoptie van kinderen.

Indien het kanaal wordt goedgekeurd kan een dossier worden samengestekd. De goedkeuring van het kanaal is eenmalig. Als nadien nog een adoptie via hetzelfde kanaal gewenst is, moet opnieuw om goedkeuring gevraagd worden. 43. De tweede stap na het kanaalonderzoek is het opstellen van het ouderdossier en de verzending ervan. Het ouderdossier dient te worden opgesteld door de kandidaat-adoptant(en) volgens de vereisten van het herkomstland. De Centrale Autoriteit van de gemeenschap staat in voor de controle op de volledigheid van het dossier in het licht van art. 361- 3 BW. Daarna stuurt de Centrale Autoriteit het dossier door naar de bevoegde autoriteit in het land van herkomst. Er wordt ook een attest opgesteld door de Centrale Autoriteit van de gemeenschap waarin nazorg en opvolging worden gegarandeerd. De basis hiervoor is een nazorgscontract met een erkende adoptiedienst aangewezen door de Centrale Autoriteit van de gemeenschap. Het nazorgscontract moet getekend zijn voor het dossier naar het buitenland verstuurd wordt. 44. De Centrale Autoriteit van de gemeenschap staat in voor de goedkeuring van de kindtoewijzing. Het kinddossier wordt ontvangen en de Centrale Autoriteit van de gemeenschap controleert of dit voldoet aan de wettelijke vereisten van art. 361-3, 2° BW. De goedkeuring moet schriftelijke gebeuren volgens art 361-3, 5° BW. Zonder deze goedkeuring kan de Federale Centrale Autoriteit het adoptiedossier niet erkennen. De overige zaken om de adoptie tot stand te brengen dien(t)(en) de kandidaat-adoptant(en) zelf te regelen, zoals een aanvraag voor een visum of paspoort. 45. De aankomst van het kind in België moet gemeld worden bij de Centrale Autoriteit van de gemeenschap. Binnen de vier maanden na de plaatsing van het kind bezorg(t)(en) de adoptant(en) een kopie van het hele dossier aan de Centrale Autoriteit van de gemeenschap. De federale Centrale Autoriteit kan interlandelijke adopties die tot stand gekomen zijn zonder geschiktheidsvonnis, kanaalonderzoek en uitwisseling van de documenten tussen de bevoegde overheden niet erkennen, noch kan een visum met het oog op adoptie bekomen worden. Het kind kan dan niet worden overgebracht naar België. Doet men dat toch dan is er sprake van een illegale adoptie. Hier is recent echter verandering in gekomen. Voor meer informatie zie recente ontwikkelingen op bladzijde 18.

V.

Tussenfase: De overbrenging van het kind naar België

46. De wet59 voorziet in een aantal voorwaarden die moeten nageleefd worden vooraleer het adoptiekind kan overgebracht worden naar België: 1. De bevoegde Centrale Autoriteit van de gemeenschap heeft het geschiktheidsvonnis en het verslag van het Openbaar Ministerie bezorgd aan de bevoegde autoriteit van de Staat van herkomst;

59

Art. 361-3 BW.

15

2. De bevoegde Centrale Autoriteit van de gemeenschap heeft van de bevoegde autoriteit van de Staat van herkomst ontvangen: a) Een verslag dat gegevens bevat over de identiteit van het kind, zijn adopteerbaarheid, zijn persoonlijke achtergrond, zijn gezinssituatie, zijn medisch verleden en dat van zijn familie, zijn sociaal milieu en de levensbeschouwelijke opvattingen ervan, evenals zijn bijzondere behoeften; en b) De andere voor de adoptie vereiste stukken (waaronder de vereiste toestemmingen); 3. De adoptant of de adoptanten hebben schriftelijk ermee ingestemd het kind met het oog op zijn adoptie ten laste te nemen; 4. Het bewijs werd geleverd dat de wet het kind toelaat of zal toelaten België binnen te komen en er permanent te verblijven; 5. De bevoegde Centrale Autoriteit van de gemeenschap en de bevoegde autoriteit van de Staat van herkomst van het kind hebben schriftelijk hun goedkeuring gehecht aan de beslissing om het aan de adoptant of aan de adoptanten toe te vertrouwen.

VI.

Fase 3: De eigenlijke adoptieprocedure na overbrenging in België

47. Indien de adoptie niet heeft plaatsgevonden in het land van oorsprong, verloopt de adoptie in België volgens de procedure van interne adopties (art 1231-40 Ger.W.). Wel geldt er een bijzondere termijn voor het indienen van het verzoek. Dit dient te gebeuren binnen vier jaar na de datum van het geschiktheidsvonnis en binnen zes maanden na de aankomst van het kind in België60. Een maatschappelijk onderzoek is niet meer vereist61. Deze derde fase wordt echter vaak, als niet altijd, verwezenlijkt in het land van herkomst van het adoptiekind. De erkenning van dergelijke adopties wordt hierna besproken.

VII.

Uitwerking van buitenlandse beslissingen inzake adoptie in België

a) Adopties beheerst door het Haags Adoptieverdrag 48. Het Haags Adoptieverdrag62 voorziet de van rechtswege erkenning van adopties ontstaan tussen verdragsluitende staten. De erkenning geschiedt automatisch indien vaststaat door middel van een getuigschrift dat de adoptie in overeenstemming met het verdrag is tot stand gekomen. De erkenning kan enkel geweigerd worden indien de adoptie kennelijk strijdig is met de openbare orde.63In het Belgische recht werden deze bepalingen overgenomen. Aan de weigeringsgronden werd een toevoeging gedaan. De kennelijke strijdigheid met de openbare orde omvat naar Belgisch recht ook de fundamentele rechten van het kind en niet alleen zijn hoger belang. 64 De memorie van toelichting bepaalt uitdrukkelijk dat de controle op de 60

Art. 1231-41 Ger.W. Art. 1231-15 Ger. W. 62 Art. 23 Haags Adoptieverdrag. 63 Artikel 24 Haags Adoptieverdrag, art. 364-1 BW. 64 Artikel 364-1 BW. 61

16

regelmatigheid van de adoptie moet plaatsvinden vóór het kind naar België wordt overgebracht.65 b) Adopties die niet beheerst zijn door het Haags Adoptieverdrag 49. Adopties met herkomstlanden die niet zijn aangesloten bij het Haags Adoptieverdrag, kunnen in België slechts erkend worden als voldaan is aan volgende cumulatieve voorwaarden66: 1. De adoptie is tot stand gekomen door de autoriteit welke door het recht van die Staat als bevoegd wordt beschouwd, conform de geldende vormvereisten en procedures in die Staat; 2. De beslissing houdende adoptie in die Staat als in kracht van gewijsde gegaan kan worden beschouwd; 3. De artikelen 361-1 tot 361-4 in acht zijn genomen wanneer het kind van zijn Staat van herkomst naar België werd, wordt of moet worden overgebracht, na adoptie in die Staat door een persoon of personen die op dat tijdstip hun gewone verblijfplaats in België hadden. De facto gelden derhalve dezelfde garanties als voor adopties die wèl onder het Haags Adoptieverdrag vallen. 50. De erkenning van de adoptie wordt geweigerd67 indien bedrog werd gepleegd gedurende de procedure of indien de adoptie tot stand is gekomen met het oog op het ontduiken van de wet. In de laatste hypothese kan de erkenning van de adoptie toch plaatsvinden indien er behoorlijk vastgestelde redenen zijn met betrekking tot de eerbied van de rechten van het kind die dit vereisen. Hieronder worden de rechten verstaan die terug te vinden zijn in de Belgische regelgeving en de internationale instrumenten, in het bijzonder het EVRM en het IVRK. De rechter dient bij toepassing van dit uitzonderingsregime zijn beslissing bijzonder te motiveren door te verwijzen naar deze verdragen. Het uitzonderingsregime kan niet worden toegepast in een aantal gevallen zijnde: - het geval dat de adoptie kennelijk strijdig is met de openbare orde, rekening houdende met het belang van het kind en met de fundamentele rechten die op grond van het internationale recht toekomen aan het kind; - het geval dat een kind dat in België zijn gewone verblijfplaats heeft, naar het buitenland is overgebracht met miskenning van de artikelen 362-2 tot 362-4 BW; - het geval dat de adoptie erop gericht was de wetgeving inzake nationaliteit of inzake de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van vreemdelingen te omzeilen. De procedure en de nodige stukken worden opgesomd in de artikel 365-3 en 365-4 BW. 65

M.v.T. bij het wetsontwerp tot hervorming van de adoptie, Parl. St. Kamer 2000-01, nr. 1366/001 en 1367/001, 56. 66 Artikel 356-1 BW. 67 Artikel 356-2 BW.

17

VIII.

Nazorg

51. Herkomstlanden vragen steeds meer aan de kandidaat-adoptant(en) om op geregelde tijdstippen een verslag toe te sturen betreffende de toestand van het kind. De tijdstippen en leeftijden waarop deze verslagen moeten worden opgemaakt, wordt beslist door de herkomstlanden. Het behoort ook tot de taken van de adoptiedienst om hierbij te helpen en soms zelfs om de rapporten te vertalen. Na de aankomst van het kind, is het de adoptiedienst die instaat voor de nazorg. Afhankelijk van de gekozen adoptiedienst en het herkomstland van het kind, bestaat de nazorg uit het volgende: - Onderhouden van individuele contacten met het gezin - Openstaan en bereikbaar zijn voor concrete vragen en moeilijkheden - Hulp bij de opmaakt van de door het herkomstland gevraagde opvolgingsrapporten - Groepsbijeenkomsten rond een bepaald thema - Organisatie van ontmoetingsdagen met andere adoptieouders. 52. De adoptieouders krijgen dus ondersteuning en begeleiding bij de opvoeding van het adoptiekind. Later zal ook het adoptiekind vragen kunnen stellen over zijn of haar afkomst en de adoptiedienst kan dan begeleiding bieden bij de zoektocht naar de biologische ouders. Hiertoe is de mogelijkheid tot inzage in het adoptiedossier in hoofde van de adoptant van belang. Vanaf dat deze de leeftijd van twaalf jaar bereikt, heeft het adoptiekind het recht om (onder begeleiding) de inzage in zijn dossier te vragen. Een kopie van het volledige dossier wordt hiertoe binnen de vier maanden na de plaatsing van het kind overgebracht naar de Vlaamse Centrale Autoriteit, die de verantwoordelijkheid heeft met betrekking tot de bewaring en inzage ervan.

6. Recente ontwikkelingen I.

Regularisatie

53. Sinds de wet van 11 april 2012 tot regularisatie van de adoptieprocedures die in het buitenland zijn gevoerd door personen die hun gewone verblijfplaats in België 68 hebben, is het mogelijk om een interlandelijke adoptie waarbij wettelijke regels niet werden nageleefd, te laten regulariseren. Deze regularisatie is wel onderworpen aan strikte voorwaarden. De inwerkingtreding van de wet is vastgesteld op 17 mei 2012. Adoptanten met hun gewone verblijfplaats in België die een kind in het buitenland geadopteerd hebben, zonder dat ze in ons land een voorbereiding hebben gevolgd en zonder dat ze een geschiktheidsvonnis hebben gekregen, kunnen hun adoptie voortaan laten regulariseren. Het is de Federale Centrale Autoriteit (dienst Internationale adoptie bij de FOD Justitie) die daarvoor bevoegd is. 68

18

BS 7 mei 2012.

54. De Federale Centrale Autoriteit die kennis krijgt van een onregelmatige buitenlandse adoptie, hoeft niet langer de erkenning van de door de adoptanten verkregen buitenlandse rechterlijke beslissing of openbare akte automatisch te weigeren. Voortaan wordt het dossier onderzocht. De Federale Centrale Autoriteit kan de adoptanten de toestemming geven om de door de gemeenschap georganiseerde adoptievoorbereiding te volgen en bij de jeugdrechtbank het geschiktheidsvonnis te bekomen ( a posteriori dus). Eens dat vonnis er is, kan de Federale Centrale Autoriteit de buitenlandse rechterlijke beslissing of openbare akte over de adoptie erkennen. 55. Het spreekt voor zich dat een regularisatie niet te pas en te onpas mag aangewend worden. Om misbruiken te vermijden, zijn er vijf cumulatieve voorwaarden die strikt moeten worden nageleefd.Pas wanneer die vervuld zijn, zal de Federale Centrale Autoriteit toestemming geven om met de voorbereiding te starten. De voorwaarden zijn de volgende: - Geen wetsontduiking: De buitenlandse adoptie mag niet hebben plaatsgevonden om de Belgische adoptiewetgeving te ontduiken. - Intrafamiliale adoptie: Regularisatie kan als het gaat om een intrafamiliale adoptie. Het kind moet verwant zijn met de adoptant, zijn echtgenoot of de persoon met wie hij samenwoont. Ook verwanten van overleden partners komen in aanmerking. De verwantschapsgraad wordt beperkt tot de vierde graad. Maar regularisatie kan ook wanneer het kind, zonder verwant te zijn met de adoptanten, zijn dagelijks leven duurzaam heeft gedeeld met de adoptanten, nog voor er sprake was van een adoptieproject. De band die tussen adoptanten en kind bestaat moet zijn zoals een band tussen ouders en kind. - Geen andere duurzame oplossing:Voor het kind mag er geen andere duurzame oplossing van familiale opvang bestaan dan de interlandelijke adoptie. Hierbij wordt rekening gehouden met het hoger belang van het kind en zijn rechten op grond van het internationale recht. Om te beoordelen of die voorwaarde is vervuld, wordt her referentiepunt bepaald op het tijdstip van de regularisatieaanvraag. Dit houdt in dat, wanneer na de adoptie een duurzame oplossing van familiale opvang is gevonden voor het kind, niet kan worden overgegaan tot regularisatie. Wordt het kind daarentegen opgevangen in een instelling, dan zal regularisatie wel kunnen. Deze derde voorwaarde geldt niet wanneer het gaat om een kind van de echtgenoot of de persoon met wie de adoptant samenwoont. Regularisatie is in zo’n geval mogelijk, ook als het kind nog bij zijn moeder of vader woont, of een andere duurzame familiale opvang heeft. - Erkenningsvoorwaarden: De Federale Centrale Autoriteit gaat ook na of de erkenningsvoorwaarden nageleefd kunnen worden wanneer de adoptieprocedure wordt geregulariseerd en zij verzocht zal worden om het adoptievonnis te erkennen. Het onderzoek dat zal plaatsvinden houdt ondermeer in dat nagegaan wordt of de adoptie in de juiste vorm is tot stand gekomen in het buitenland, of zij geschiedt is door de bevoegde autoriteit etc. - Advies centrale gemeenschapsautoriteit: Tot slot moet de Centrale Autoriteit van de gemeenschap een advies geven. Dat gaat onder meer over de adopteerbaarheid van het

19

kind en de vraag of de interlandelijke adoptie en de beslissing om het kind toe te vertrouwen aan de adoptanten tegemoet komt aan het hoger belang van het kind en de eerbied voor zijn fundamentele rechten. Het advies zal gebaseerd zijn op een kinddossier dat de bevoegde autoriteit in het land van herkomst zal moeten bezorgen. 56. Als voldaan is aan alle vijf de voorwaarden, geeft de Federale Centrale Autoriteit toestemming om de adoptieprocedure op te starten. De adoptanten kunnen vanaf dan de door de gemeenschap georganiseerde voorbereiding volgen en een vonnis krijgen waaruit blijkt dat ze bekwaam en geschikt zijn om tot een interlandelijke adoptie over te gaan. Wanneer de Federale Centrale Autoriteit het afschrift van het geschiktheidsvonnis ontvangt zal zij in principe de vreemde adoptiebeslissing erkennen. Wanneer de vijf voorwaarden niet zijn vervuld, krijgen de adoptanten geen toestemming om de adoptieprocedure op te starten. De Centrale Autoriteit zal dan weigeren om de adoptiebeslissing te erkennen. Voor de gevolgen verwijs ik naar hoofdstuk 5.

II.

Nieuw decreet van 20 januari 2012

57. Met het decreet van 20 januari 2012 houdende regeling van de interlandelijke adoptie van kinderen 69 wordt het adoptielandschap in Vlaanderen hertekend. Het treedt ten laatste in werking op 1 januari 2013. 58. Binnen Kind en Gezin wordt een Vlaams Centrum voor Adoptie opgericht. Dit centrum wordt de nieuwe Vlaamse Centrale Autoriteit. Het centrum krijgt naast de traditionele taken ook andere nieuwe taken toegewezen. Naar Nederlands voorbeeld wordt nu aan instroombeheer gedaan door het centrum. De kandidaat-adoptieouders krijgen van in het begin een duidelijke en realistische indicatie van de timing van de adoptieprocedure. Het centrum kan het aantal kandidaten die doorverwezen worden naar het nieuw Steunpunt adoptie voor de voorbereidingscursus beperken. Het doel hiervan is de lange wachttijden te vermijden en de kandidaat-adoptieouders een garantie te bieden dat eens zij begonnen zijn aan de cursus, zij in de procedure binnen een aanvaardbare termijn een kind toegewezen krijgen. De principes van het instroombeheer moeten nog vastgelegd worden door de Vlaamse Regering. 59. Daarnaast doet het centrum proactief onderzoek naar nieuwe adoptiekanalen. In het huidige systeem is dit een taak die bij de individuele adoptiediensten ligt. De hervorming bestaat eruit dat de adoptiediensten nieuwe kanalen aanbrengen bij het centrum dat op haar beurt de kanalen dan onderzoekt. De basis voor het onderzoek bestaat uit adviezen van de Belgische ambassades en consulaten. Dit alles gebeurt binnen een kwaliteitskader met een duidelijke timing. Een positief advies van het centrum biedt grotere garanties dat het kanaal uiteindelijk ook opengesteld wordt.

69

20

BS 2 maart 2012.

60. Het centrum zal een gericht beleid voeren voor special needs kinderen. Vele zendstaten hebben een ‘voorraad’ aan dergelijke kinderen die moeilijk geplaatst kunnen worden. Nog op vlak van beleid zal het centrum zorgen voor meer transparantie betreffende de nazorg. Het centrum zal netwerpen opzetten tussen diensten en projecten (zoals trefgroepen van adoptanten en/of geadopteerden). In samenspraak zal een overkoepelende visie worden uitgewerkt over de nazorg. 61. Het Vlaams centrum zal ook dienst doen als klachtenbureau. Eenieder met een klacht over partners in het adoptieproces, inclusief de adoptieouders, kunnen terecht bij het centrum. De klachten worden onderzocht en zo gegrond kan het centrum ook sancties opleggen. 62. Er wordt ook een Steunpunt Adoptie opgericht. Het zal erkent worden door de Vlaamse Regering op advies van het Vlaams centrum. Het Steunpunt Adoptie is het forum waar voorbereiding, vorming en nazorg samenkomen. Wanneer kandidaat-adoptieouders doorverwezen worden door het centrum, volgen zij de voorbereidingscursus bij het Steunpunt. Wanneer de voorbereiding succesvol wordt afgerond, ontvangen de kandidaatadoptieouders een attest van het Steunpunt dat één jaar geldig blijft. Binnen dat jaar moeten de adoptieouders een verzoekschrift neerleggen bij de jeugdrechtbank om een oordeel te verkrijgen over hun geschiktheid tot adopteren. Naast de voorbereiding krijgt het Steunpunt nog andere taken zoals de informering van de adoptanten over alle aspecten van de adoptie. Het zal ook een documentatie- en informatiecentrum uitbouwen. 63. Bij deze hertekening is er ook aandacht voor de persoon van de geadopteerde. Deze verkrijgt een groter inzagerecht in zijn dossier. Vanaf twaalf jaar is inzage mogelijk, wie nog geen twaalf is maar toch inzage wil, wordt aan de gratie van het Vlaams Centrum onderworpen waarbij er rekening wordt gehouden met de maturiteit van het kind. De inzage moet schriftelijk worden aangevraagd bij de adoptieambtenaar die binnen de maand inzage verleent of weigert. De termijn wordt dus korter, van drie maanden naar één maand. Tegen een weigering staat hoger beroep open. Elke geadopteerde kan de adoptieambtenaar vragen om verder informatie over zichzelf op te vragen. 64. Naast deze grotere wijzigingen zijn er nog enkele kleinere. De erkenningscriteria voor de diensten van maatschappelijk onderzoek worden strenger. Adoptiediensten krijgen nu ook een informatieverplichting toegewezen naar de kandidaat-adoptieouders toe betreffende de herkomstlanden waarmee de dienst samenwerkt. Reeds in de voorbereidingsfase zullen de adoptiediensten verkenningssessie voorzien voor de kandidaat-adoptanten op basis waarop zij dan een keuze kunnen maken over de dienst waar ze uiteindelijk mee willen samenwerken. Adoptiediensten moeten hun eigen werking nu ook nagaan en hierover rapporteren aan het Vlaams Centrum.

21

B. Kort Besluit 65. De Belgische adoptieprocedure bevat talrijke bepaling die het belang van het kind moeten vrijwaren. Voorbereiding en geschiktheid is goed, zelfs noodzakelijk. Hoewel de bedoeling goed is, is het resultaat teleurstellend. Door de dubbele voorwaarden (zend- én ontvangststaten) waar de adoptieouders aan moeten voldoen loopt de procedure vertraging op. Het gevolg van alle voorwaarden en niet gesanctioneerde termijnen, is een trage logge procedure. Ook de onderbezetting bij de DMO’s speelt hierbij een rol. Het nieuw decreet poogt hieraan tegemoet te komen en is alvast een eerste stap in de goede richting. Instroombeheer, verdeling van taken, beter inzagerecht zijn allemaal positieve punten. Maar papier blijft papier en het zal dus wachten worden op de inwerkingtreding om te zien of het ook baat of slechts zoden aan de dijk zijn. Een ander punt van kritiek betreft de stopzetting van de adoptiedienst Vreugdezaaiers. Deze valt te treuren. Doordat niet genoeg kinderen geplaatst worden, verkrijgt de dienst geen verlening van zijn erkenning. Naar mijn mening is dit een negatieve impuls. Het zet diensten ertoe aan meer adopties te realiseren om de erkenning te kunnen behouden. Deze druk hypothekeert het belang van het kind.

C. Illegale adoptie: maakt dat kinderhandel uit? 1. Mensenhandel en kinderhandel: begripsbepaling 66. Kinderen zijn een makkelijk doelwit en extra kwetsbaar. Maar al te vaak worden ze in verschillende situaties uitgebuit. Van arbeid tot seks tot organen en ga maar door. Ook in het interlandelijke adoptiecircuit worden kinderen aangewend voor eigen gewin. Maar de constructie is hier anders. In eerste instantie hebben adoptieouders niet de bedoeling een kind kwaad te doen, in tegendeel. De tussenpersonen, dat is een ander verhaal. Doorheen de jaren hebben de begrippen mensenhandel en kinderhandel een evolutie ondergaan. Maar wat houden deze begrippen vandaag de dag nu juist in?

I.

Nationaal

67. Met de wet 26 mei 1914 tot bestrijding van de handel in vrouwen en meisjes 70 ondernam de Belgische wetgever de eerste stap tot strafbaarstelling van mensenhandel. Vooreerst werd de dwangmatige vervreemding van een meerderjarige vrouw of van een meerderjarig meisje met het oog op het plegen van ontucht strafbaar gesteld. Later werd de wet gewijzigd 71 in de zin dat zelfs met de toestemming tot de vervreemding van de vrouw, de handeling strafbaar

70

BS 10 juni 1914. Wet 25 mei 1936 tot goedkeuring van de Internationale Overeenkomst, gesloten te Genève op 11 oktober 1933, ter bestrijding van den handel in meerderjarige vrouwen, en tot aanvulling van art. 380bis van het Strafwetboek, alsmede art. 2 van de wet van 26 mei 1914 tot bestrijding van den handel in vrouwen en meisjes, BS 29-30 juni 1936, 71

22

werd gesteld. Pas in 1948 werd ook de handel in minderjarigen bestraft door een wijziging 72 aan artikel 380bis Sw. Daarnaast werd ook de poging tot het plegen van dit misdrijf strafbaar gesteld. Een afzonderlijke strafbaarstelling voor de handel in minderjarigen kwam er met de wet van 13 april 1995 houdende bepalingen tot bestrijding van mensenhandel en van de kinderpornografie 73 . De wetgever voorzag in een verhoogde strafmaat voor de handel in minderjarigen beneden de zestien jaar. Een nog zwaardere straf werd voorzien voor de handel in kinderen die de leeftijd van tien jaar nog niet bereikt hadden. De nadruk ligt op seksuele uitbuiting en andere uitbuitingsvormen komen niet naar voor. De wet van 28 november 2000 inzake de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen voerde een aantal wijzigen in die tegemoet komen aan de lacunes in de regelgeving om de minderjarige een betere bescherming te kunnen bieden. Echter, ook deze wetswijziging heeft niet tot gevolg dat het begrip ‘mensenhandel’ wordt gedefinieerd. 68. Ingevolge de wet van 10 augustus 2005 tot wijziging van diverse bepalingen met het oog op de versterking van de strijd tegen mensenhandel en mensensmokkel en tegen praktijken van huisjesmelkerij74 werd een nieuw artikel 433 quinquies ingevoegd in het strafwetboek. Mensenhandel wordt hierin duidelijk voor het eerst gedefinieerd als ‘…de werving, het vervoer, de overbrenging, de huisvesting, de opvang van een persoon, de wisseling of de overdracht van de controle over hem teneinde…’ gevolg door seksuele uitbuiting t.a.v. deze persoon (meer- en minderjarig), het vervaardigen en/of verspreiden van kinderpornografie van deze persoon, aanzetten tot bedelarij, gedwongen arbeid, orgaanhandel, deze persoon tegen zijn wil een misdaad of wanbedrijf te doen plegen. De constitutieve bestanddelen van het misdrijf bestaan uit het stellen van een daad met een bepaald oogmerk. 75 Kinderhandel wordt hier gezien als een specifieke vorm van mensenhandel, waarbij de minderjarigheid een verzwarende omstandigheid uitmaakt die leidt tot strafverzwaring 76. In de nieuwe wetgeving wordt verkoop van een kind met het oog op seksuele uitbuiting, gedwongen arbeid en orgaanhandel expliciet onder de noemer ‘mensenhandel’ geplaatst. Illegale adoptie, zijnde de verkoop van kinderen met het oog op de opname in een familie, werd niet opgenomen, een bewuste keuze van de wetgever 77 . In plaats daarvan werd een nieuw hoofdstuk ingevoegd in het strafwetboek getiteld ‘Misdrijven en wanbedrijven inzake adoptie’. Volgens de memorie van toelichting78 zou een ontwerp van wet worden ingediend om het Belgische recht terzake in overeenstemming te brengen met het protocol. Immers, in de nieuwe strafbepalingen is het enige strafbaar feit het ‘niet erkend zijn’ als tussenpersoon 72

Wet 21 augustus 1948 betreffende de officiële reglementering inzake prostitutie, BS 13-14 september 1948. BS 25 april 1995. 74 BS 2 september 2005. 75 I. AENDENBOOM, “Nieuwe wetsbepalingen tot versterking van de strijd tegen mensenhandel en mensensmokkel. Een overzicht in vogelvlucht”, T.Vreemd. 2005, afl. 4, 341. 76 Art. 433 septies, 1°SW. 77 C.HUBERTS, “Les innovations de la loi du 10 août 2005 modifiant diverses dispositions en vue de renforcer la lutte contre la traite et le trafic des êtres humaines et contre les pratiques des marchands de sommeil », J.dr.jeun. 2006, afl. 251, 10. 78 M.v.T. bij Wetsontwerp houdende instemming met het Facultatief Protocol bij het Verdrag inzake de rechten van het kind, inzake de verkoop van kinderen, kinderprostitutie en kinderpornografie, aangenomen te New York op 25 mei 2000, zoals het op 14 november 2000 door de Secretaris-generaal van de Organisatie van de Verenigde Naties is verbeterd, Parl. St. Senaat 2005-06, nr. 3-1377/1, 7. 73

23

die optreedt bij een adoptie. Een niet-erkende tussenpersoon kan derhalve ook niet vervolg worden wegens het voor een derde verkrijgen van toestemming voor adoptie die in strijd is met de internationale regelgeving terzake.79 Hieruit volgt dat het optreden als tussenpersoon in het kader van een illegale adoptie (artikel 3, lid 1, ii Facultatief Protocol) minder zwaar bestraft wordt naar Belgisch recht dan andere vormen van kinderhandel die worden voorzien in artikel 3,lid 1, i van het Facultatief Protocol. 69. In 2005 werd er met een wetsvoorsteleen poging ondernomen om de verhandeling van kinderen strafbaar te stellen.80 Er zou een nieuw artikel 391sexies worden ingevoegd in het Strafwetboek waarbij eenieder wordt strafbaar gesteld die “uit winstbejag, ongeacht in welke vorm of met welk middel, hebben voorgesteld afstand te doen van hun al dan niet geboren kind of er afstand van hebben gedaan, om het aan een ander toe te vertrouwen met het oog op adoptie of enig ander doel waarbij zij rechtens of feitelijk van hun ouderlijke rechten afzien.”. De straf wordt bepaalt op een gevangenisstraf van drie maanden tot één jaar en/of een geldboete van 1000 tot 10 000 euro. Maar er is meer! Ook personen die “ongeacht op welke wijze, de in het eerste lid bedoelde afstand hebben vergemakkelijkt, aangemoedigd of ertoe hebben bijgedragen” kunnen bestraft worden met een gevangenisstraf van zes maanden tot twee jaar en/of een geldboete van 500 tot 5000 euro. Een aanpassing van artikel 11 van de wet van 13 april 1995 houdende bepalingen tot bestrijding van mensenhandel en van de kinderpornografie moet er daarnaast voor zorgen dat deze kinderhandel gezien wordt als een vorm van mensenhandel. Het wetsvoorstel is jammer genoeg vervallen (2 mei 2007) en werd vooralsnog niet opnieuw ingediend. Een gemiste kans. Er kon duidelijkheid geschept worden in het grijze gebied.

II.

Internationaal

70. Hoewel kinderhandel wereldwijd wordt afgekeurd, is er geen eenduidige internationale definitie van kinderhandel. De Speciaal VN-Rapporteur inzake de verkoop van kinderen, kinderprostitutie en kinderpornografie vindt volgende definitie de meest werkbare: “Trafficking consists of all acts involved in the recruitment or transportation of persons within or across borders, involving deception, coercion or force, debt bondage or fraud, for the purpose of placing persons in situations of abuse of exploitation, such as prostitution, slavery-like practices, battering or extreme cruelty, sweatshop labour or exploitative domestic servitude”81 Deze definitie is erg ruim en dus makkelijk aan te wenden, afdwingbaar is ze echter niet. 71. Het Aanvullend verdrag inzake de afschaffing van de slavernij, de slavenhandel en met slavernij gelijk te stellen instellingen en praktijken82 bevat in artikel 1 een specifieke bepaling over kinderen. Instelling of gebruiken waarbij een kind wordt afgeleverd door één of beide 79

Adv. R.v.St., Parl. St. Senaat 2005-06, nr. 3-1377/1. Wetsvoorstel (P. MONFILS) houdende verbod op de kinderhandel, Parl. St. Kamer 2004-05, nr. 1823/001. 81 S. MEUWESE, M. BLAAK, M. KAANDORP(eds.), Handboek Internationaal Jeugdrecht, Nijmegen, Ars Aequi Libri, 2005, 608. 82 In België ondertekend op 7 september 1956 en geratificeerd op 16 december 1962. 80

24

van zijn biologische ouders of door zijn voogd aan een andere persoon, zowel zonder als met vergoeding, met het oog op uitbuiting van het kind of van zijn arbeid is verboden. De financiële transactie die eventueel plaatsvindt is secundair, daar het verbod ook geschonden kan worden zonder vergoeding. Er wordt niet exact bepaald wie het oogmerk ‘uitbuiting’ moet hebben: de ouders of de persoon waaraan het kind wordt overgedragen? In het licht van interlandelijke adoptie is dit niet louter een academisch vraagstuk. Zoals ook verder nog aan bod komt83, worden ouders vaak misleid en zijn zij van mening dat ze hun kinderen slechts ‘tijdelijk’ achterlaten opdat deze een opleiding kunnen genieten en dergelijke meer. In werkelijkheid worden de kinderen opgegeven voor interlandelijke adoptie. Vanuit deze invalshoek is het te betreuren dat de bepaling niet met meer zorg is opgesteld omdat het oogmerk op uitbuiting cruciaal is voor de strafbaarstelling. Daarnaast wordt geen definitie gegeven wat ‘uitbuiting’ inhoudt. 72. In het Facultatief protocol inzake de verkoop van kinderen, kinderprostitutie en kinderpornografie84 wordt in artikel 2, a. de ‘verkoop van kinderen’ gedefinieerd als “iedere handeling waarbij een kind wordt overgedragen door een persoon of groep personen aan een andere persoon of groep personen tegen betaling of een andere vorm van vergoeding.”. Deze brede definitie is het resultaat van een langdurig debat over de vraag of het facultatief protocol enkel van toepassing dient te zijn op verkoop met het oog op seksuele uitbuiting of op verkoop met het oog op eender welk doel, zoals orgaanhandel of adoptie. 85 De vereiste van ‘uitbuiting’ werd dan ook niet opgenomen, de verkoop van kind volstaat. Vaak worden kinderhandel en verkoop van kinderen met elkaar vereenzelvigd. Hoewel ze sterk op elkaar lijken, zijn ze niet identiek en artikel 35 IVRK verplicht lidstaten om maatregelen ter voorkoming tegen beide te nemen. 73. Waar in artikel 2 van het Protocol de definitie van ‘verkoop van kinderen’ wordt teruggevonden, geeft artikel 3 specifieke gedragingen op die strafbaar moeten worden gesteld. Met betrekking tot verkoop van kinderen wordt verboden de ‘aanbieding, aflevering of aanvaarding’ van een kind met het doel op seksuele uitbuiting, orgaanhandel, gedwongen arbeid en adoptie met “miskenning van toepasselijke regelgeving’. De toepasselijke regelgeving is voornamelijk het Haags Adoptieverdrag van 1993 86 . In het kader van interlandelijke adoptie worden vooral tussenpersonen geviseerd zoals dit tot uiting komt in artikel 3, 1, a, ii.87Het betreft dan situaties waarin biologische ouders er ongepast toe worden aangezet hun kind voor adoptie aan te bieden. Hoewel deze bepaling enkel toepassing vindt op daden door tussenpersonen, heeft het comité voor de rechten van het kind aangeraden dat de lidstaten de daden van alle betrokkenen bij de verkoop van kinderen met het oog op 83

Zie b. Kinderhandel en interlandelijke adoptie, 24. Facultatief Protocol bij het Verdrag inzake de rechten van het kind, inzake de verkoop van kinderen, kinderprostitutie en kinderpornografie, aangenomen te New York op 25 mei 2000, zoals het op 14 november 2000 door de Secretaris-generaal van de Organisatie van de Verenigde Naties is verbeterd, BS 27 maart 2006. 85 UNICEF, Handbook on the Optional Protocol on the sale of children, child prostitution and child pornography, 2009, 9. (http://www.unicef.org/protection/optional_protocol_eng(1).pdf ). 86 Zie bespreking verder Hoofdstuk 2, Verdrag van Den Haag van 29 mei 1993 inzake de internationale samenwerking en de bescherming van kinderen op het gebied van de interlandelijke adoptie, 41. 87 UNICEF, Handbook on the Optional Protocol on the sale of children, child prostitution and child pornography, 2009, 10. (http://www.unicef.org/protection/optional_protocol_eng(1).pdf ). 84

25

adoptie, criminaliseren.88 Hoewel geen aparte definitie wordt gegeven van kinderhandel houdt de verkoop van een kind vermoedelijk in dat elke illegale verkoop van een kind eronder valt, a fortiori wanneer het kind geografisch wordt verplaatst.89 Interlandelijke adoptie kan dus illegale verkoop van kinderen inhouden wanneer een tussenpersoon de toestemming met de adoptie onrechtmatig uitlokt in strijd met het Haags Adoptieverdrag, en wanneer het kind overgedragen wordt tegen betaling of een andere vorm van vergoeding. De twee elementen moeten tegelijk vervuld zijn opdat sprake kan zijn van verkoop van kinderen zoals dat gedefinieerd wordt in het Facultatief Protocol. Wanneer de toestemmingsvoorwaarden uit artikel 4 Haags Adoptieverdrag gekoppeld worden aan deze definitie komen we tot volgende besluiten. Het aanzetten van de biologische ouders door een tussenpersoon om hun kinderen op te geven voor adoptie door betaling schendt niet alleen de bepalingen van het Haags Adoptieverdrag, daarnaast valt deze handelingswijze ook onder de definitie van verkoop van kinderen volgens het Facultatief Protocol. Daar komt nog bij dat een tussenpersoon die de nodige toestemming verkrijgt door middel van fraude, onjuiste voorstelling, dwang, het gebrek de nodige begeleiding te bieden of het niet vermelden van de juridische gevolgen van de toestemming, en daarna het kind succesvol voor adoptie plaatst, deze adoptie ook een verboden verkoop van een kind uitmaakt volgens het Facultatief Protocol waarbij het kind werd overgedragen tegen betaling of een andere vorm van vergoeding. 74. Deze aanpak laat echter bepaalde misbruiken ongestraft. Zo wordt de situatie waarbij een kind zonder toestemming van de biologische ouders wordt weggenomen niet behandeld, ook al wordt dat kind later verkocht. Deze situatie voldoet wel aan de definitie van verkoop van kinderen doch valt niet onder de definitie van verboden verkoop van kinderen. 90 Ook de gevallen waarbij de adoptieouders kinderen rechtstreeks bij de biologische ouders kopen vallen niet onder de definitie. Een ander probleem vormt het onvermogen van de internationale wetgeving om een duidelijk onderscheid te maken tussen legale en illegale betaling in het kader van een adoptieprocedure. Bij gebrek aan dergelijk onderscheid valt de effectiviteit van wettelijke verboden van verkoop van kinderen in het niets.91 75. Het Aanvullend protocol inzake de preventie, bestrijding en bestraffing van mensenhandel, in het bijzonder vrouwenhandel en kinderhandel bij het Verdrag van de Verenigde Naties tegen transnationale georganiseerde misdaad (Palermo Protocol) 92 bevat de eerste globaal 88

UNICEF, Handbook on the Optional Protocol on the sale of children, child prostitution and child pornography, 2009, 11. (http://www.unicef.org/protection/optional_protocol_eng(1).pdf ). 89 D.M. SMOLIN, “Intercountry adoption as child trafficking”, Valparaiso University Law Review 2004-05, vol. 3, 300. 90 D.M. SMOLIN, “Intercountry adoption as child trafficking”, Valparaiso University Law Review 2004-05, vol. 3, 301. 91 D.M. SMOLIN, “Intercountry adoption as child trafficking”, Valparaiso University Law Review 2004-05, vol. 3, 303. 92 BS 13 oktober 2004.

26

bindende definitie van mensenhandel. Mensenhandel omvat de werving, het vervoer, de overbrenging, dehuisvesting of de opneming van een persoon, door dreiging met of gebruik van geweldof andere vormen van dwang, ontvoering, fraude, misleiding, misbruik vanmachtspositie of een kwetsbare positie, of verstrekking of inontvangstneming vanbetalingen of voordelen om de instemming van een persoon die controle uitoefent overeen andere persoon te verkrijgen met het oog op uitbuiting. Uitbuiting bestaat tenminste uit de uitbuiting van de prostitutie van anderen of andere vormen van seksueleuitbuiting, gedwongen arbeid of diensten, slavernij of soortgelijke praktijken,onderworpenheid of de verwijdering van organen.93 De werving, het vervoer, de overbrenging, de huisvesting en de opneming van een kind met oog op uitbuiting worden beschouwd als ‘mensenhandel’, zelfs indien de in de definitie opgenomen middelen niet zijn gebruikt.94 Een ‘kind’ wordt in het Protocol gedefinieerd als een persoon die de volle leeftijd van achttien jaar niet heeft bereikt.95De verdragsstaten hebben de verplichting om mensenhandel zoals gedefinieerd in artikel 3 strafbaar te stellen in hun nationale regelgeving.96 76. Deze definitie van mensenhandel is ruimer daar het ook niet-financiële, doch onrechtmatige overdrachten inhoudt. Centraal staat het doel zijnde de uitbuiting. Illegale adoptie is niet opgenomen in de exemplatieve opsomming van hetgeen ‘uitbuiting’ omvat. Door middel van volgende redenering kan worden besloten dat interlandelijke adoptie uitbuiting kan uitmaken. De handelaren die kinderen verkrijgen door misbruik te maken van de inferieure positie van de biologische ouders of door de misleiding van deze laatsten, maken misbruik van deze kinderen voor hun eigen voordeel. Of de kinderen nu gekocht of ontvoerd worden, de handelaren maken er misbruik van in hun voordeel en bijgevolg buiten zij de kinderen uit.97 De verkoop van kinderen kan het adoptieproces op zich uitbuitend maken. De kinderen worden uitgebuit krachtens het feit dat hun karakteristieke jonge, gezonde adopteerbare eigenschappen gebruikt worden in het voordeel van iemand anders. In dat proces verliezen de kinderen hun biologische familie, hun geboortecultuur en in se hun eigen identiteit.98 Zelfs indien deze redenering niet wordt ondersteund, is er nog een alternatief. Niet alleen de kinderen, maar ook de biologische ouder en in ruimere context de biologische familie als een geheel, worden uitgebuit. De vruchtbaarheid van de geboorteouders wordt uitgebuit in die zin dat een analogie te maken is met een gedwongen prostitué gezien een intiem persoonlijk aspect van hun wezen wordt gebruikt door een ander, zonder enige eigen keuze. De biologische familie als geheel wordt uitgebuit door de behandeling die gelijkt op de oorspronkelijke behandeling van slaafeigenaren in de VS waarbij de mogelijkheid van een

93

Artikel 3, a) Palermo Protocol. Artikel 3, c) Palermo Protocol. 95 Artikel 3, b en c) Palermo Protocol. 96 Artikel 5 Palermo Protocol. 97 P.J. MEIER, “Small commodities: how child traffickers exploit children and families in inter-country adoption and what the United States must do to stop them”, The Journal of gender, race and justice 2008-09, vol. 12, 216. 98 P.J. MEIER, “Small commodities: how child traffickers exploit children and families in inter-country adoption and what the United States must do to stop them”, The Journal of gender, race and justice 2008-09, vol. 12, 199216-217. 94

27

slaaf om andere slaven voort te brengen en op te voeden, een deel was van diens economische waarde.99 77. De internationale definitie van kinderhandel voorzien in het Palermo Protocol verwijst niet specifiek naar de verkoop van kinderen, hoewel kinderen in elk stadium van het verhandelingsproces kunnen verkocht worden zoals dit blijkt uit volgende definities100: - Werving: een kind kan verkocht worden aan verhandelaars door de ouders of andere verzorgers of door een instelling;  Interlandelijke adoptie: misdadige organisaties kopen kinderen van alleenstaande ouders of uit verzorgingsinstellingen. Bedrog, geweld of ontvoering kan hierbij aanwezig zijn, doch dit is niet steeds vereist. - Transport, transfer, verbergen: tijdens de verplaatsing van het kind kan het verkocht worden van één verhandelaar aan een andere; - Ontvangst: het kind kan worden verkocht door de verhandelaar aan de uiteindelijke ‘koper’;  De koper kan een weeshuis of andere zorginstelling zijn, evenals adoptieouders. - Exploitatie: het kind kan op elk moment worden verkocht aan een andere verhandelaar of uitbuiter. 78. Uit ervaring blijkt dat een kind verhandeld kan worden zonder dat er een element van ‘verkoop’ plaatsvindt. Verkoop van kinderen is bijgevolg geen essentieel element in de definitie van kinderhandel. Evenmin is er een commerciële transactie of enige ruimere ‘renumeratie of andere compensatie’ vereist opdat een kind kan verhandeld worden. Het verwerven van kinderen kan plaatsvinden door middel van misleiding en bedrog. Op deze wijze verworven kinderen kunnen voor of door interlandelijke adoptie verhandeld worden. 101 Nog andere verschilpunten kunnen gevonden worden bij de vergelijking van ‘verkoop van kinderen’ en ‘kinderhandel’ op vlak van verplaatsing en exploitatie van het kind zoals gedefinieerd in het Palermo Protocol. De verkoop van het kind is niet noodzakelijk gelinkt aan het doel exploitatie door degene die betalen voor het kind, hetgeen bij kinderhandel wel het geval is ondanks de behandeling van verkoop van kinderen in het optioneel protocol in verband met verschillende vormen van exploitatie. Verkoop van een kind kan bovendien plaatsvinden zonder de fysieke verplaatsing, daar waar fysieke verplaatsing essentieel is om van kinderhandel te kunnen spreken. Een persoon uit zijn of haar vertrouwde omgeving halen is een essentieel bestanddeel van het concept handel daar het de kwetsbaarheid van de verhandelde persoon vergroot.102

99

P.J. MEIER, “Small commodities: how child traffickers exploit children and families in inter-country adoption and what the United States must do to stop them”, The Journal of gender, race and justice 2008-09, vol. 12, 217. 100 UNICEF, Handbook on the Optional Protocol on the sale of children, child prostitution and child pornography, 2009, 9-10. (http://www.unicef.org/protection/optional_protocol_eng(1).pdf ). 101 B.D. MEZMUR, “The sins of the “saviors”: child trafficking in the context of intercountry adoption in Africa”, 2010, 7. (http://www.hcch.net/upload/wop/adop2010id02e.pdf). 102 UNICEF, Handbook on the Optional Protocol on the sale of children, child prostitution and child pornography, 2009, 10. (http://www.unicef.org/protection/optional_protocol_eng(1).pdf ).

28

In sommige gevallen kunnen verkoop van kinderen en kinderhandel echter samenvallen zodat definitieverschillen geen effect hebben op de feitelijke toestand en op de exploitatie an sich . 79. De Verdrag van de Raad van Europa inzake mensenhandel van 16 mei 2005, werd door België ondertekend op 17 november 2005. Ratificatie van het verdrag moest wachten tot 27 april 2009. De Conventie trad in werking vanaf 1 augustus 2009. Het “verklarend verslag” en artikel 1 van de Conventie onderstrepen het belang van een multidisciplinaire aanpak voor een efficiënte bestrijding van mensenhandel. Deze aanpak omvat behalve preventie, bescherming van de rechten van de slachtoffers en het vervolgen van de mensenhandelaars, ook internationale samenwerking103. De definitie opgenomen in artikel 4 van mensenhandel is dezelfde als deze uit het Palermo Protocol. Uitbuiting vormt nog steeds een constitutief element. Illegale adoptie wordt in het vergelijkend verslag vergeleken met slavernij, zoals omschreven in het hierboven besproken aanvullend verdrag tot afschaffing van slavernij, slavenhandel en met slavernij vergelijkbare praktijken.104

2. Kinderhandel en interlandelijke adoptie 80. Tijdens de adoptieprocedure is het mogelijk dat basis mensenrechten van het kind geschonden worden. Kinderhandel is een gekend fenomeen bij adoptie. De keten van betrokken actoren bij een adoptie is lang, heel erg lang. Hij begint bij personen die op de uitkijk staan voor al dan niet ongewenst zwangere meisjes en vrouwen, hij gaat over in ziekenhuispersoneel en eindigt bij advocaten, visumverstrekkers, adoptiediensten en wanhopige adoptie-ouders. Er zijn verschillende manieren waarop de handel in kinderen vorm krijgt door tussenpersonen of door de adoptieouders zelf. Bij interlandelijke adoptie is zelden sprake van ‘kinderhandel’ in de betekenis die hierboven is uiteengezet. Het betreft veeleer het misleiden van biologische ouders en ontvoering waarna de kinderen als ‘verlaten’ worden verklaard waarna zij vaak het label ‘weeskind’ krijgen opgespeld. Dit plaatst hun in de ideale uitgangspositie om in aanmerking te komen voor interlandelijke adoptie.105

I.

Adopteerbare kinderen

81. Welke kinderen komen nu in aanmerking voor adoptie? Weeskinderen, vondelingen of kinderen die door hun biologische ouders of familie worden afgestaan. Hier komen we al een heikel punt tegen. Ze ervaren verlies en trauma’s op jonge leeftijd. Ze worden van hun natuurlijke moeder gescheiden. Vaak zijn de kinderen gedurende een significante tijd geplaatst in een instelling of verzorgingstehuis hetgeen negatieve gevolgen heeft op de

103

Artikel 1 Verdrag van de Raad van Europa ter bestrijding van mensenhandel. COUNSIL OF EUROPE, Council of Europe Convention on Action against Trafficking in Human Beings and its Explanatory Report, Warschau, 16 mei 2005, www.coe.int/t/dghl/monitoring/trafficking/Source/PDF_Conv_197_Trafficking_E.pdf, 40. 105 UNICEF, Innocenti Digest 4 - Intercountry Adoption, Siena, Arti Grafiche Ticci, 1998, 6 104

29

ontwikkeling van het kind zowel op emotioneel, mentaal en fysiek vlak. 106Ondervoeding en verwaarlozing zijn niet zeldzaam. Niet elk kind in een slechte situatie komt in aanmerking voor adoptie. Het is van essentieel belang de herkomst van het kind zo duidelijk mogelijk vast te stellen. Adoptie is een laatste redmiddel en dus moet steeds worden nagegaan of het kind wel adopteerbaar is. Dit is niet een louter juridisch begrip maar houdt ook in dat het kind psychologisch en medisch voordeel (kan) halen uit een adoptie.107 De toestemmingen moeten zonder druk gegeven worden, verkoop, ontvoering en misbruik van kinderen zijn uit den boze. Adoptanten hebben vaak een bepaalde voorkeur. Het kind is liefst zo jong mogelijk en van een bepaald geslacht, uiteraard in perfecte gezondheid. Daardoor blijven kinderen die voor adoptie in aanmerking komen en deze het hardst nodig hebben, zitten waar ze zitten.De herkomstlanden kunnen steeds meer in een eigen systeem van kinderzorg voorzien voor jonge gezonde kinderen, waardoor steeds minder gezonde kinderen beschikbaar zijn voor interlandelijke adopties.Herkomstlanden hebben vaak enkel nog nood aan buitenlandse adoptieouders voor kinderen die speciale zorgen (lees: zware medische problemen) vragen.108 82. Kinderen worden afgestaan omwille van sociale, politieke, medische of economische redenen of een combinatie ervan. Een groot deel van de adoptiekinderen in België komt uit Afrika, Zuid-Amerika en Zuidoost-Azië. Deze streken zijn gekend om de alom tegenwoordige armoede. Daar komt nog bij dat systemen van sociale zekerheid (bijna) niet bestaan. In deze situatie zien ouders vaak geen andere uitweg dan één of meerdere kinderen af te staan. De stigmatisering van alleenstaande moeders speelt ook een grote rol. 109Ontzetting uit het ouderlijk gezag ten gevolge van alcoholisme, verwaarlozing en/of mishandeling van kinderen zorgt ervoor dat kinderen in tehuizen komen. Een deel hiervan kan eventueel in aanmerking komen voor adoptie.110 Ongehuwd of alleenstaand moederschap is in vele van deze landen een schande voor de familie met als gevolg verstoting van de moeder en kind. In het geheim bevallen en het kind afstaan of te vondeling leggen is voor deze vrouwen een uitweg. Hetzelfde geldt voor kinderen geboren uit een buitenechtelijke relatie of ten gevolge van een verkrachting. Ook slechte psychische of fysische gezondheid van de moeder is een van de redenen waarom zij haar kind afstaat. Naast deze eerder persoonlijke redenen speelt ook het nationaal beleid en de tolerantie van sommige landen een rol. Het gaat hier dan om één-kind politiek of twee-kinderenpolitiek. Dergelijke systemen worden ingevoerd omwille van de overbevolking. Meestal worden 106

K.L. MANLEY, “Birth parents: the forgotten members of the international adoptions triad”, Capital University Law Review 2006-07, vol. 35, 631. 107 International Social Service (ISS), The Rights of the Child in Internal and Inter-country Adoption: Ethics and Principles - Guidelines for Practice. Adoptions from Vietnam: Findings and Recommendations of an Assessment, 2010, 8. (http://www.childtrafficking.com/Docs/iss_10_the_rights_child_0710.pdf) 108 A.C. BROWN, “International adoption Law: a comparative analysis”, The international Lawyer 2009, vol.43, 1361-1362. 109 International Social Service (ISS), Adoptions from Vietnam: Findings and Recommendations of an Assessment, 2010, 16. (http://www.childtrafficking.com/Docs/iss_10_adoption_vietnam_0710.pdf). 110 International Social Service (ISS), Adoptions from Vietnam: Findings and Recommendations of an Assessment, 2010, 20. (http://www.childtrafficking.com/Docs/iss_10_adoption_vietnam_0710.pdf).

30

meisjes te vondeling gelegd omdat het hebben van mannelijke opvolgers in de cultuur als belangrijker worden beschouwd. De geldboete bij overtreden van het maximaal toegelaten kinderen is vaak excessief hoog zodat dit het achterlaten van kinderen alleen in de hand werkt. Kinderen met ouders van een verschillend ras worden vaak om culturele redenen niet aanvaard. 83. Oorlogen en rampen wakkeren bij vele mensen hun medeleven extra aan. In het verleden is gebleken dat de vraag naar adoptiekinderen uit dergelijke gebieden plots enorm stijgt. Voorbeelden hiervan zijn de genocide in Rwanda (1994), de oorlog in Kosovo, de Tsunami in Zuidoost-Azië en recentelijk de aardbeving in Haïti(2010). De problemen die zich in deze gevallen stellen zijn veelvuldig. Doordat de vraag naar kinderen stijgt, neemt ook de verleiding toe voor malafide personen om kinderen te ontvoeren en te verkopen. Bovendien ontbreken in deze situaties de nodige toestemmingen. Kinderen raken gescheiden van hun ouders, maar door dat feit alleen zijn ze nog niet adopteerbaar. In hoofdstuk 3 wordt de situatie van Haïti na de aardbeving in 2010 besproken.111

II.

Adoptiekosten

84. Het is hier ook gepast even stil te staan bij de kosten die bij een adoptie komen kijken. Het onderscheid moet gemaakt worden tussen enerzijds de gelegitimeerde kosten van professionalisme en de eerbiediging van de rechten van het kind en anderzijds de betaling van sommen waarvan de besteding niet geheel gerechtvaardigd is. De gelegitimeerde kosten in het land van herkomst bevatten de kosten voor het onderzoek naar de mogelijkheid tot nationale adoptie, de voorbereiding van het kind, medische kosten, ‘giften’ en dergelijke meer. In de ontvangstladen bestaan deze kosten uit informatie, selectie en voorbereiding van de kandidaat-adoptanten en dergelijke meer. Onder ‘niet gerechtvaardigd’ vallen sommen die betaalt worden om een kind te ‘verkrijgen’ zoals: het kopen van de toestemming van de ouders, valse documenten, bedragen om bepaalde voordelen of versnelde procedures te verkrijgen,…112 Twee uitgaveposten springen in het oog: de ‘giften’ aan verscheidene inrichtingen en diensten en de kosten voor de werking van de erkende adoptiediensten. 85. Met betrekking tot de giften kan de vraag gesteld worden of er in feite niet gewoon een kind gekocht wordt. Het spreekt voor zich dat de adoptieouders geen directe donaties mogen doen aan instellingen, plaatselijke autoriteiten in het land van herkomst en dergelijke meer. Als de adoptieouders er toch op staan een financiële bijdrage te leveren, kunnen zij hier best mee wachten tot de adoptieprocedure afgelopen is. Hiervoor werden aanbevelingen opgesteld. Ten eerste moeten de giften ‘boven de tafel’ gebeuren, hetgeen inhoudt dat ze op een bankrekening dienen te worden overgeschreven en vergezeld moeten zijn van stavingstukken. Ten tweede moet een project ter bescherming van de kinderen aanwezig zijn alvorens de gift wordt toegekend. Ten derde moet de gift voldoen aan het principe van ‘vast en fair bedrag’, 111

Reactie op crisissituaties - Haïti, 61. HCCH, Accreditation and adoption accredited bodies. General principles and guide to good practice No 2, 2012, 70, http://www.hcch.net/upload/adoguide2e.pdf 112

31

dit wil zeggen een vast bedrag dat in verhouding moet staan met de lokale kosten van levensonderhoud. Ten slotte moet als vierde punt de tussenpersoon van de erkende adoptiedienst de correcte aanwending van de giften controleren. Het is van elementair belang de giften uitgaande van adoptieouders te regelen. Zij doen dit vaak spontaan, als dankgebaar voor de zorg die men besteed heeft aan hun adoptiekind. Door een goede regeling worden misbruiken, druk, afwijkingen van een ‘normale’ procedure en zelfs opbieden vermeden of minstens sterk ingeperkt. 113De kosten vormen vooral een ethisch vraagstuk. Het is nogal pervers om enkele duizenden euro’s uit te geven aan een adoptie wanneer een fractie van dat bedrag zou volstaan om de biologische familie financieel te ondersteunen zodat het kind bij zijn eigen familie kan blijven en er helemaal geen nood is aan een interlandelijke adoptie. Is het niet in het belang van het kind dat hij bij zijn biologische familie en in zijn eigen cultuur kan blijven? Men zou kunnen stellen dat de toestemming met een interlandelijke adoptie enkel kan beschouwd worden ‘geldig’ te zijn indien financiële steun geboden werd aan de biologische familie om het gezin samen te houden en de beslissing van het gezin alsnog uitkwam op een afstand van het kind ten voordele van interlandelijke adoptie. Op deze manier wordt vermeden dat kinderen louter omwille van economische redenen worden afgestaan.114 86. Betreffende de werkingskosten van de adoptiediensten rijst het probleem van de verdeling van de onkosten. Als adoptie gezien wordt als een hulpmaatregel voor de jeugd, is het de staat die instaat voor het geheel van de werkingskosten. De staat kan ook slechts een gedeelte op zich nemen door de toekenning van subsidies. En het is net daar dat de schoen begint te knellen. De subsidies hangen dikwijls af van quota, zijnde de gerealiseerde adopties per jaar. Als pervers effect kan aldus druk ontstaan op de adoptiediensten om zo veel mogelijk adopties tot stand te brengen om meer subsidies te kunnen verwerven. 115 Daarnaast financieren adoptiediensten uit de ontvangststaten vaak familie- of kindbeschermingsdiensten of -instellingen die zorgen voor in de steek gelaten kinderen. Ongewild wordt op deze manier een gevaarlijke afhankelijkheid in het leven geroepen en kunnen lokale autoriteiten zich aangemoedigd voelen om meer kinderen vrij te geven voor interlandelijke adoptie om de financiële voordelen te kunnen blijven genieten, in strijd met de subsidiariteitsregel. 116 In de meeste gevallen is echter geen systeem voorhanden om de besteding van deze bedragen na te gaan.117De adoptiediensten organiseren hun best op zo’n

113

M. BEDORET, H., CROKART, A., DEMANER, et. Al., Les nouveaux aspects juridiques de l’adoption : quelques thématiques spécifiques, Brussel, Larcier, 2009, 254-255. 114 D.M. SMOLIN, “Intercountry adoption as child trafficking”, Valparaiso University Law Review 2004-05, vol. 3, 308 en 314. 115 M. BEDORET, H., CROKART, A., DEMANER, et. Al., Les nouveaux aspects juridiques de l’adoption : quelques thématiques spécifiques, Brussel, Larcier, 2009, 255. 116 HCCH, Accreditation and adoption accredited bodies. General principles and guide to good practice No 2, 2012, 84, http://www.hcch.net/upload/adoguide2e.pdf., M. HOFSTETTER, The Hague Convention on Protection of Children and Co-operation in Respect of Inter-country Adoption: Good Intentions and Bad Practices, 10. (http://www.childtrafficking.com/Docs/hofstettter_2004_inter-country_adoption_7.pdf). 117 D.M. SMOLIN, “Intercountry adoption as child trafficking”, Valparaiso University Law Review 2004-05, vol. 3, 318.

32

manier dat de werknemers betaald worden op een maandelijkse basis en dat dit een vast bedrag is dat niet afhangt van het aantal gerealiseerde adopties.118 Het spreekt voor zich dat de financiële transparantie van groot belang is en situeert zich op drie niveaus in toenemende belangrijkheid119: - De publieke kosten van interlandelijke adoptie in de ontvangststaten, dewelke gereguleerd zijn en relatief gezien beperkt in omvang; - De kosten van de adoptie gemaakt door de adoptiediensten in de ontvangst- en zendstaten; - De kosten van private interlandelijke adoptie in de zendstaten (in het kader van zelfstandige adopties in België). Om een zo groot mogelijke transparantie te bekomen, moet het bedrag voor elke dienst die geleverd wordt, zowel in het land van herkomst als in de ontvangststaat, op voorhand vaststaan en meegedeeld worden aan de adoptieouders. Om dit te bereiken zouden de adoptiediensten gedetailleerde kosten moeten vrijgeven voor elke staat waar zij mee samenwerken.120In België is dat voor de Vlaamse adoptiediensten het geval. De aspirant-adoptieouders moeten in staat zijn om op een gedetailleerd en volledig transparante manier kennis te hebben over de bedragen die rechtstreeks verband houden met de interlandelijke adoptie. Alle bijdragen of donaties voor diensten voor de bescherming van kinderen en humanitaire hulpprogramma's in het land van herkomst, moeten volledig los van de interlandelijke adoptie kosten worden gehouden, want het zijn geen ‘kosten’ van de adoptie. Betalingen moeten gebeuren, voor zover mogelijk, via de erkende adoptiediensten en niet in handen van een derde partij. Op deze manier wordt het risico op ongepast financieel voordeel ingeperkt.121De theorie is mooi, de praktijk is dat minder. In de VS worden grote ‘adoption fees’ gevraagd van de adoptieouders, zonder dat deze zicht hebben op hoe de adoptiedienst deze fees aanwendt. Kwalificaties als ‘agency fees’, ‘international fees’ of fees bestemd voor een bepaald land van herkomst komen steeds voor, zonder dat deze benamingen iets zeggen over de inhoudelijke besteding.

III.

Corruptie en omkoping van autoriteiten

87. Het zal niet de eerste keer zijn dat pogingen ondernomen worden om druk uit te oefenen op nationale autoriteiten om meer kinderen op te geven voor adoptie of om eens een uitzondering te maken om te toepassing van wetten of procedures in bepaalde gevallen. Het

118

HCCH, Accreditation and adoption accredited bodies. General principles and guide to good practice No 2, 2012, 72, http://www.hcch.net/upload/adoguide2e.pdf. 119 Terre des hommes Foundation. Adoption: at what cost? For an ethical responsibility of receiving countries in inter-country adoption, 2008, 15 (http://www.childtrafficking.com/Docs/tdh_08_adop_what_cost_0308.pdf). 120 HCCH, Accreditation and adoption accredited bodies. General principles and guide to good practice No 2, 2012, 73, http://www.hcch.net/upload/adoguide2e.pdf. 121 HCCH, Accreditation and adoption accredited bodies. General principles and guide to good practice No 2, 2012, 74, http://www.hcch.net/upload/adoguide2e.pdf.,

33

komt voor dat kandidaat-adoptanten aan de rechter in het land van herkomst een ‘geschenk’ moeten geven om een adoptievonnis te bekomen.122 Smeergeld komt meer dan eens om de hoek kijken. Een aantal jaren geleden kregen in Guatemala vroedvrouwen 50 dollar toegestopt om de geboorte van een niet-bestaand kind te laten registreren met gebruik van de valse naam van moeder. Met betaling van nog eens 50 dollar aan een andere vrouw, deed deze zich voor als moeder van een (gewoonlijk gestolen) kind. Haar werd verteld het kind mee te nemen naar Guatemala city om er daar ‘afstand’ van te doen van het kind ten behoeve van adoptie. De vrouw tekende daarvoor alle benodigde notariële documenten.123Doordat in het algemeen de lonen van ambtenaren in de landen van herkomst laag liggen, zijn zij vatbaar voor omkoping. 124 88. ‘Wettelijke’ handel komt erop neer dat adoptieouders, -agentschappen, advocaten en dergelijke meer hier en daar een som neertellen om kindvoorstellen voor adoptie te verkrijgen en om de procedure in een semi-legale wijze af te sluiten. De kost varieert dan van de leeftijd en gezondheid van het kind. Er kan gesteld worden dat de prijs van het ‘goed’ afhankelijk is van de ‘kwaliteit’ ervan.125

IV.

Kopen en ontvoeren van kinderen (illegaal verkrijgen van kinderen)

89. Moeders staan hun kinderen ook vaak af als daar geld tegenover staat dat hen vaak in staat stelt om, weliswaar slechts tijdelijk, voor zichzelf of andere kinderen te zorgen. 126 Via tussenpersonen wordt het kind aan buitenlanders gegeven, die daar een fiks bedrag voor neertellen. De moeder wordt hier niet rijker van, de tussenpersoon wel.127Wie zijn kind niet opgeeft voor adoptie uit vrije wil, zal daar even bij worden geholpen. Een simpele leugen volstaat. “Uw kind werd dood geboren” of nog “u kind is kort na de bevalling overleden”. In werkelijkheid wordt het kind anoniem ter adoptie aangeboden.128Een andere methode is deze om HIV/AIDS van de biologische moeder uit te buiten. In ruil voor haar kind, worden haar medische kosten vergoed, of na de bevalling wordt het kind haar ontnomen voor een HIV-test waarna de moeder vertelt wordt dat haar kind haar niet kan worden teruggegeven omdat het 122

HCCH, Accreditation and adoption accredited bodies. General principles and guide to good practice No 2, 2012, 68, http://www.hcch.net/upload/adoguide2e.pdf., M. HOFSTETTER, International Adoption: The Baby Chase, 2004, 3 (http://www.childtrafficking.com/Docs/hofstetter_2004_the_global_baby_chase_7.pdf). 123 Commissie lesbisch ouderschap en interlandelijke adoptie, Rapport interlandelijke adoptie ‘Alles van waarde is weerloos’, 29 mei 2008, 30-31. (http://www.rijksoverheid.nl/bestanden/documenten-enpublicaties/rapporten/2008/05/29/rapport-interlandelijke-adoptie-alles-van-waarde-is-weerloos/9433-bwinterlandelijke-adoptie.pdf) 124 K.M. WITTNER, “Curbing child-trafficking in inter-country adoptions: will international treaties and adoption moratoriums accomplish the job in Cambodia?”, Pacific Rim Law & Policy Journal 2003, vol.12, no. 2, 606. 125 M. HOFSTETTER, International Adoption: The Baby Chase, 2003, 2-3. (http://www.childtrafficking.com/Docs/hofstetter_2004_the_global_baby_chase_7.pdf). 126 K.M. WITTNER, “Curbing child-trafficking in inter-country adoptions: will international treaties and adoption moratoriums accomplish the job in Cambodia?”, Pacific Rim Law & Policy Journal 2003, vol.12, no. 2, 604. 127 Terre des hommes Foundation (Tdh) & UNICEF, ADOPTING, the rights of the child. A study on inter-country adoption and its influence on child protection in Nepal, 2008, 41 (http://www.childtrafficking.com/Docs/adopting_rights_child_unicef29_08.pdf). 128 M. HOFSTETTER, International Adoption: The Baby Chase, 2003, 2 (http://www.childtrafficking.com/Docs/hofstetter_2004_the_global_baby_chase_7.pdf).

34

HIV-positief is. Het resultaat is hetzelfde, de tussenpersoon geeft het kind op voor interlandelijke adoptie in een weeshuis.129 90. Child laundering ( het‘witwassen van kinderen) wordt gebruikt om een speciale vorm van ontvoering, verkoop of handel in kinderen aan te duiden in de context van interlandelijke adoptie. De term refereert naar het illegaal verkrijgen van kinderen door middel van geweld, fraude, geld (financiële aanmoediging), valse documenten die het kind als verlaten of afgestaan voor adoptie bestempelen en het plaatsen van het kind voor adoptie door de officiële kanalen in het interlandelijk adoptiesysteem.130De methode die de ‘handelaren’ erop nahouden beschermen hun tegen ontdekking en vervolging. De kinderen worden uit hun vertrouwde omgeving gehaald en worden een nieuwe identiteit aangemeten. Het wordt voor de biologische ouders bijgevolg moeilijk om hun kinderen terug te vinden en terug te krijgen. Eens het kind verlaten wordt verklaard en als weeskind wordt beschouwd, komt het terecht in het interlandelijk adoptiesysteem en zien de ouders het naar alle waarschijnlijkheid nooit meer terug.131

V.

Onrechtmatige verkrijging van toestemming door oorspronkelijke ouders

91. Een kind is slechts adopteerbaar na de toestemming van zijn ouders. Deze toestemming moet vrijwillig gebeuren, zonder druk, zonder materiële of andere tegenprestatie. Een eerste knelpunt betreft de situatie waarin opzettelijk misleidende informatie wordt gegeven om de toestemming te verkrijgen. Ouders worden overtuigd hun kind ‘tijdelijk’ achter te laten in een weeshuis waar het betere zorgen kan krijgen. Wanneer de ouders na de afgesproken periode hun kind opnieuw willen komen ophalen, is dat reeds verdwenen. Sprookjes worden gesponnen dat ook na de adoptie de ouders nog contact zullen hebben met het kind en foto’s zullen ontvangen. Er wordt zelfs gesproken over de terugkeer van het kind wanneer het de leeftijd van 16 of 18 jaar bereikt.132 92. Een tweede knelpunt is dat van de documenten. Probleem van de dag: documenten kunnen vervalst worden. Vele weeshuizen en andere instellingen leggen de ouders wel documenten voor waarbij zij afstand doen van hun kind en het opgeven voor adoptie. De meerderheid van deze documenten zijn waardeloos, ze worden ondertekend zonder dat de ouders deze begrijpen en zonder besef van de juridische gevolgen van ondertekening. 133Van een geïnformeerde toestemming kan geen sprake zijn.

129

K.M. WITTNER, “Curbing child-trafficking in inter-country adoptions: will international treaties and adoption moratoriums accomplish the job in Cambodia?”, Pacific Rim Law & Policy Journal 2003, vol.12, no. 2, 604.605. 130 D.M. SMOLIN, “Abduction, sale and traffic in children in the context of inter-country adoption”, 2010, 5. 131 P.J. MEIER, “Small commodities: how child traffickers exploit children and families in inter-country adoption and what the United States must do to stop them”, The Journal of gender, race and justice 2008-09, vol. 12, 199200. 132 K.M. WITTNER, “Curbing child-trafficking in inter-country adoptions: will international treaties and adoption moratoriums accomplish the job in Cambodia?”, Pacific Rim Law & Policy Journal 2003, vol.12, no. 2, 604. 133 K.M. WITTNER, “Curbing child-trafficking in inter-country adoptions: will international treaties and adoption moratoriums accomplish the job in Cambodia?”, Pacific Rim Law & Policy Journal 2003, vol.12, no. 2, 604.,

35

VI.

Onderschuiving, valse erkenning en draagmoederschap

93. Wie het geduld niet kan opbrengen om de procedure te doorlopen, vindt manieren om deze te omzeilen. Valse aangiften komen meer dan eens voor. Bloedverwanten of anderen geven een kind waar ze tijdelijk voor zorgen op voor adoptie door zich uit te geven als de geboorte-ouders. 94. Het gebeurt dat malafide dokters jonge moeders die ongewenst zwanger zijn, onderdak bieden tot de geboorte. De baby wordt dan verkocht aan ‘adoptieouders’ die op de geboorteakte als biologische ouders worden ingeschreven. Ook de datum en plaats van geboorte wordt aangepast. Voor zij die erop staan te adopteren, wordt een vervalste afstandsverklaring geregeld. De moeders kunnen na hun bevalling terug huiswaarts keren zonder vragen van hun omgeving over de reden van haar afwezigheid, zij was gewoon met ‘vakantie’. 134 Een andere manier van onderschuiving is om de biologische moeder in het ziekenhuis in te schrijven onder de naam van de adoptiemoeder waardoor alle documenten de naam van de adoptiemoeder zullen vermelden.135 95. Internationaal draagmoederschap is een probleem als gevolg van de internationale mobiliteit. Draagmoederschap kan daarenboven via het internet worden geregeld zodat het snel, makkelijk en goedkoop is. Internationaal draagmoederschap is een probleem omdat het wordt aangewend als een alternatief voor interlandelijke adoptie doch zonder dezelfde waarborgen. Wensouders hoeven op deze manier niet ‘geschikt’ worden bevonden en zijn niet afhankelijk van lange wachtlijsten. In een aantal gevallen zijn problemen gerezen naar aanleiding van de draagmoederovereenkomsten en probeerde men deze op te lossen aan de hand van het Haags Adoptieverdrag. Het verdrag is niet gemaakt om in deze context aangewend te worden en kan dus ook geen soelaas bieden. De meeste waarborgen die voorzien worden kunnen niet parallel worden toegepast in een context van draagmoederschap.136 96. India staat erom bekend een nieuwe booming buisiness te hebben: commercieel draagmoederschap georganiseerd door fertiliteitsklinieken. Jonge vrouwen worden betaald door de wensouders om ‘een kind’ te voldragen en na de bevalling af te staan. De wensouder is koning en kan kiezen of eigen dan wel anonieme spermacellen en eicellen worden gebruikt. De vraag die gesteld kan worden is of deze vrouwen vrijwillig kiezen voor het Terre des hommes Foundation & UNICEF, ADOPTING the rights of the child. A study on inter-country adoption and its influence on child protection in Nepal, 2008, 38-41 (http://www.childtrafficking.com/Docs/adopting_rights_child_unicef29_08.pdf). 134 K.L. MANLEY, “Birth parents: the forgotten membres of the international adoptions triad”, Capital University Law Review 2006-07, vol. 35, 634. 135 M. HAVILAND, Black Market Adoption, 1 (http://www.childtrafficking.com/Docs/haviland__black_market_adop.pdf). 136 HCCH, Conclusions and recommendations and report of the special commission on the practical operation of the 1993 Hague Inter-country Adoption convention (17-25 June 2010), 2010, 22, http://www.hcch.net/upload/wop/adop2010_rpt_en.pdf.

36

draagmoederschap dan wel door sociale en economische factoren een duwtje in de rug krijgen.Geld voor medische kosten , het terugwinnen van andere (eigen) kinderen, het opvoeden van kinderen als alleenstaande ouder of als enige kostwinner, … zijn redenen genoeg om vraagtekens te plaatsen bij de toestemming. 137 In een land als India waar het gemiddeld jaarinkomen rond 500 dollar ligt, is de opbrengst voor een draagmoeder van 3000 tot 7000 dollar een significante som. Het valt dan ook niet te ontkennen dat de familiale druk groot kan zijn en de ‘vrijwilligheid’ minder vrijwillig is dan zij op het eerste zicht lijkt. 138 Naast de motieven om zich als draagmoeder op te geven, spelen ook de (beperkte) voorlichting en de geïnformeerde toestemming een rol. De risico’s die bij een zwangerschap komen kijken zijn veelvuldig. Worden de draagmoeders degelijk voorgelicht over alle risico’s? De draagmoeders in India hebben zeer weinig wettelijke bescherming.139De wetgeving is laks en weinig omvattend. In 2005 werden door de Indian Counsil of Medical Research nationale richtlijnen uitgewerkt om vruchtbaarheids- en voortplantingsdiensten te reguleren, doch deze zijn niet bindend.140De wensouders moeten het kind nog adopteren indien een eicel van de draagmoeder werd gebruikt. Zo niet zal de geboorteakte opgemaakt worden in naam van de wensouders. De richtlijnen voorzien ook dat de draagmoeder haar ouderlijke rechten moet afstaan, doch geeft hier geen tijdsframe voor. De mogelijkheid voor de draagmoeder om de afstand van haar kind te weigeren wordt ook niet geregeld. 141 Het lijkt ook kras te stellen dat al deze vrouwen uit louter altruïsme staan aan te schuiven om als draagmoeder op te treden en daarbij toevallig uit de armste lagen van de samenleving komen. Moest altruïsme de ware beweegreden zijn, zouden ook vrouwen uit de boven- en middenklasse zich aandienen, quod non. Zelfs al was altruïsme de grootste beweegreden, dan nog zou het huidig systeem er niet minder uitbuitend of banaliserend door worden. Het is onwaarschijnlijk dat de vrouwen die ervoor kiezen draagmoeder te zijn, het zich zelf zouden kunnen veroorloven een beroep te doen op een draagmoeder. Alleen koppels met een hogere economische status hebben toegang tot deze keuze. Het is niet onwaarschijnlijk dat het commercieel draagmoederschap zal leiden tot het uitbuiten van vrouwen met een lager inkomen door in te herleiden tot ‘voortplantingsmachines’ voor vruchtbare vrouwen die hun professionele carrière niet willen opofferen of beperken of die de ongemakken, die gepaard gaan met een zwangerschap, niet zelf willen dragen maar toch eigen genetisch verwante kinderen willen.142

137

U.R. SMERDON, “Crossing Bodies, Crossing Borders: International Surrogacy Between the United States and India”, Cumberland Law Review 2008, Vol. 39:1, 53. 138 J. RIMM, “Booming baby business: regulating commerial surrogacy in India”, University of Pensylvania InternationalLaw Journal 2008-09, vol. 30, no. 4, 1444-1445. 139 U.R. SMERDON, “Crossing Bodies, Crossing Borders: International Surrogacy Between the United States and India”, Cumberland Law Review 2008, Vol. 39:1, 54-56. 140 J. RIMM, “Booming baby business: regulating commerial surrogacy in India”, University of Pensylvania InternationalLaw Journal 2008-09, vol. 30, no. 4, 1430-1431. 141 J. RIMM, “Booming baby business: regulating commerial surrogacy in India”, University of Pensylvania InternationalLaw Journal 2008-09, vol. 30, no. 4, 1440. 142 J. RIMM, “Booming baby business: regulating commerial surrogacy in India”, University of Pensylvania InternationalLaw Journal 2008-09, vol. 30, no. 4, 1446..

37

HOOFDSTUK 2: INTERNATIONALE REGELGEVING A. EU 1. Advies over adoptie van het Economisch en Sociaal comité van de Europese Gemeenschap (1 juli 1992)143 97. Dit advies werd genomen met unanimiteit van stemmen en geeft aanbevelingen aan de lidstaten om maatregelen te nemen om een ongewenste ‘forum shopping’ in hoofde van adoptieouders tegen te gaan.144 Er wordt specifiek aandacht besteed aan de rechten die een kind heeft waaronder het recht op een kindertijd, het recht op een familie waar het deel van uitmaakt en recht op respect en bescherming. Er wordt ook expliciet verwezen naar het IVRK. In paragraaf 1.4.4. wordt uiteengezet hetgeen ‘het belang van het kind’ vereist inzake adoptie145, hier wordt verder op ingegaan in de aanbevelingen146 verder in het advies: - Psychologische en sociale begeleiding van de biologische moeder op het moment van de afstand van haar kind en de mogelijkheid dat zij op haar besluit kan terugkomen; - Voor de adoptie, zorgen voor een aangepaste omgeving en omstandigheden waar het kind opgevangen wordt, de tussenkomst van overheidsinstanties om de belangen en rechten van het kind te behartigen en vrijwaren; - De procedure op zodanige wijze opzetten dat de adoptieouders de ernst van hun beslissing beseffen en de overheidsinstanties kunnen oordelen of de adoptie in het belang van het kind is. Elke staat wordt de verplichting opgelegd om te voorzien in strenge voorschriften voor interlandelijke adoptie om de rechten van de betrokken partijen te vrijwaren en elke vorm van openlijke of verkapte vorm van ‘verkoop’ of diefstal van kinderen onmogelijk te maken en elke druk op de in nood verkerende biologische ouders om een kind af te staan te voorkomen.147

143

Advies over Adoptie van 1 juli 1992 gegeven door het Economisch en Sociaal comité van de Europese Gemeenschappen, Pb.C. 4 november 1992, afl. 287, 18-26. 144 M. BEDORET, H., CROKART, A., DEMANER, et. Al., Les nouveaux aspects juridiques de l’adoption : quelques thématiques spécifiques, Brussel, Larcier, 2009, 343. 145 Advies over Adoptie van 1 juli 1992 gegeven door het Economisch en Sociaal comité van de Europese Gemeenschappen, Pb.C. 4 november 1992, afl. 287, 21. 146 Advies over Adoptie van 1 juli 1992 gegeven door het Economisch en Sociaal comité van de Europese Gemeenschappen, Pb.C. 4 november 1992, afl. 287, 22-24. 147 Advies over Adoptie van 1 juli 1992 gegeven door het Economisch en Sociaal comité van de Europese Gemeenschappen, Pb.C. 4 november 1992, afl. 287, 21.

38

2. Resolutie van het Europees parlement over de verbetering van het recht en de samenwerking tussen lidstaten op het gebied van de adoptie van minderjarigen148 99. Op 12 december 1996 werd deze resolutie goedgekeurd door het Europees Parlement. Een resolutie is louter een intentieverklaring en heeft dus geen bindende kracht. Als essentiële doel van een adoptie wordt in deze resolutie het welzijn van het adoptiekind en de bescherming van zijn rechten naar voor gebracht. Interlandelijke adoptie wordt gezien als een laatste redmiddel wanneer het kind niet in een gepaste familiale omgeving in zijn land van oorsprong kan geplaatst worden. De resolutie doet ook een oproep om de nationale adoptie te stimuleren door deze ook open te stellen voor alleenstaanden.

3. Europees Handvest van de Grondrechten149 98. Het Handvest van de Grondrechten werd op 7 december 2000 ondertekend te Nice. Het handvest omvat de traditionele burgerlijk en politiek rechten evenals de economische en sociale rechten. Artikel 24 betreft de rechten van kinderen. Deze hebben recht op de nodige bescherming en zorg, vrijheid van meningsuiting en in zaken die hun aanbelangen moeten zij gehoord worden rekening houdende met hun maturiteit. Het belang van het kind moet de belangrijkste overweging zijn bij alle handelingen die op hun betrekking hebben. Persoonlijke betrekkingen en rechtstreeks contact met de biologische ouders wordt ook als een recht bepaald, tenzij dit zou indruisen tegen de belangen van het kind.

B. Raad van Europa 1. EVRM 100. Het EVRM 150 , ondertekend te Rome op 4 november 1950, bevat de fundamentele rechten en vrijheden die de basis vormen voor een menswaardig bestaan. Nu meer dan 60 jaar later, is het nog steeds een van de basiselementen van alle mensenrechten. Bij het EVRM komt ook een toezichtsorgaan, het EHRM. In het licht van adoptie denken we onmiddellijk aan artikel 8: het recht op de eerbiediging van het privéleven, gezinsleven, huis en briefwisseling. Artikel 8 houdt volgens het EHRM echter

148

Pb. C 20 januari 1997, afl. 20, 176. Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie, Pb. C 18 december 2000, afl. 364, 1-22. 150 Verdrag van 4 november 1950 tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentelevrijheden, BS 19 augustus 1955, err. 19 juni 1961. 149

39

geen recht op een adoptie in.151Maar de door een lidstaat toegekende rechten inzake adoptie vallen dan weer wel onder de bescherming van artikel 8. In dit laatste geval is zelfs geen reëel familieleven vereist. De adoptieve afstammingsband op zich is voldoende. 152 101. Het EHRM heeft zich in een aantal zaken moeten uitspreken over een adoptie waarbij minstens één ouder niet had toegestemd.153Het Hof meende hier dat de biologische ouders van het kind steeds moeten kunnen tussenkomen in de adoptieprocedure. Een adoptie vormt immers een inmenging met hun recht op de eerbiediging van hun gezinsleven.

2. Europese overeenkomst inzake adoptie van kinderen (24 april 1967; ETS No. 58154) en de herziening ervan (27 november 2008; ETS Nr. 202155) 102. Het doel van de Europese overeenkomst is om de principes en praktijken betreffende adoptie doorheen Europa te uniformiseren, waarbij het belang van het kind de rode draad vormt. Het geldt voor alle adopties die niet onder het Haags Adoptieverdrag vallen. Het geldt niet specifiek voor interlandelijke adopties, maar voor alle adopties zowel nationaal als interlandelijk. België heeft deze overeenkomst noch ondertekend, noch geratificeerd. Het toepassingsgebied in artikel 3 van de overeenkomst is beperkt tot kinderen die de leeftijd van 18 jaar nog niet bereikt hebben, ongehuwd zijn en nog nooit gehuwd zijn geweest en naar lokaal toepasselijk recht de meerderjarigheid nog niet bereikt hebben. Adoptie is in gevolge artikel 4 enkel mogelijk indien deze geschiedt voor een gerechtelijke of administratieve autoriteit. Artikel 5 regelt de toestemmingen die vereist zijn, alsook de termijn die verstreken moet zijn na de geboorte alvorens de biologische moeder haar toestemming kan geven. De minimumleeftijd van de adoptieouders wordt in artikel 7 bepaalt op minstens 25 jaar en maximaal 35 jaar, doch uitzonderingen op de minimumleeftijd kunnen worden toegestaan in geval van uitzonderlijke omstandigheden of wanneer de adoptieouder de vader of moeder van het kind is. Het belang van het kind komt dan weer aan bod in artikel 8. Artikel 9 regelt het nodige ‘onderzoek’ dat moet plaatsvinden alvorens een adoptie tot stand kan komen. Artikel 15 stipuleert dat de staten die partij zijn bij de overeenkomst de nodige voorzieningen zullen treffen om ongepast financieel voordeel voortkomend uit het ter adoptie aanbieden van een kind, te verbieden. 151

EHRM 26 februari 2002, nr. 36515/97, Fretté/Frankrijk, NJCM-Bulletin 2002, noot P. BORGS, 1044-1056 enwww.echr.coe.int. 152 EHRM 22 juni 2004, nr. 78028/01 en 78030/01, Pini en Bertani & Manera en Atripalde/Roemenië, zoals geciteerd in P. SENAEVE, Compendium van het Personen- en Familierecht, Leuven, Acco, 2008, 290. 153 EHRM 26 mei 1994, nr. 16969/90, Keegan/Ierland; EHRM 16 november 1999, nr. 31127/96, E.P./Italië; EHRM 16 juli 2002, nr. 56547/00, P., C. en S./Verenigd Koninkrijk en EHRM 28 oktober 1998, nr. 113/1997/897/1109, Söderbäck/Zweden, zoals geciteerd in P. SENAEVE, Compendium van het Personen- en Familierecht, Leuven, Acco, 2008, 291. 154 http://conventions.coe.int/Treaty/EN/Treaties/Html/058.htm 155 http://conventions.coe.int/Treaty/EN/Treaties/Html/202.htm

40

103. In 2008 werd de overeenkomst herzien omdat deze op bepaalde punten verouderd was en op bepaalde punten ook tegenstrijdig met de vaste rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Het toepassingsgebied werd aangevuld met de vereiste dat het kind niet in een geregistreerd partnerschap is ingeschreven en dit in het verleden ook niet het geval geweest is. Het belang van het kind staat nu veel eerder in de Europese overeenkomst, al in de preambule wordt er melding van gemaakt en in artikel 4 vinden we de effectieve bepaling terug. In artikel 5 verkrijgt nu ook het te adopteren kind het recht om toe te stemmen indien het over de nodige maturiteit beschikt volgens het lokale recht, waarbij de leeftijd maximaal veertien jaar mag bedragen. Indien het kind niet over het nodige onderscheidingsvermogen beschikt, moet het weliswaar niet toestemmen, maar dient het wel gehoord te worden (artikel 6). Aan de nodige toestemmingen wordt nu ook een informatieverplichting gekoppeld over de gevolgen van de adoptie. De toestemming dient vrijwillig, in de vereiste juridische vorm en uitdrukkelijk of impliciet uit een geschrift te blijken, aldus artikel 5.2. Ook aan de leeftijdsvereiste in artikel 9 werd gesleuteld bij de herziening. De nieuwe minimumleeftijd bedraagt minstens achttien jaar en mag niet hoger zijn dan 30 jaar. Ook nieuw is het leeftijdsverschil tussen de adoptieouder(s) en het te adopteren kind dat minstens zestien jaar moet bedragen. De uitzonderingen om van de minimumleeftijd af te wijken worden ook licht aangepast. Vooreerst is een afwijking slechts mogelijk indien deze in het belang van het kind geschiedt. Subsidiair aan die voorwaarde, is het mogelijk om af te wijken van de minimumleeftijd indien het een adoptieouder betreft die gehuwd is met, of in een geregistreerd partnerschap zit met de vader of moeder van het kind. 104. Het enige echte verschil in de herziene versie van de Europese overeenkomst met betrekking tot de nodige voorafgaande onderzoeken, zit hem in de opdeling tussen de ‘geschiktheid’ en ‘gewenstheid’ van de adoptieouders en de effectieve adoptiebeslissing.

3. Aanbeveling 1065 (1987) van parlementaire vergadering van de raad van Europa over de kinderhandel en andere vormen van kinderuitbuiting156 105. In deze aanbeveling wordt gewezen op het belang dat de lidstaten maatregelen nemen ter bescherming van de belangen van kinderen. Hieronder vallen ook maatregelen met betrekking tot interlandelijke adoptie om kinderhandel en illegale adoptie te 157 bestrijden. Beschermingsmaatregelen worden voorgesteld evenals verbeteringen van de handelswijze. Het opstellen van een gedragscode en richtlijnen wordt aangeraden, plaatsingen bij interlandelijke adoptie te laten gebeuren door competente autoriteiten etc. 158 De aanbeveling is dan ook niet meer dan dat, een aanbeveling.

156

Recommendation 1065 (1987) of the Counsil of Europe on the traffic in children and other forms of child exploitation, 6 oktober 1987, www.assembly.coe.int/main.asp?Link=/documents/adoptedtext/ta87/erec1065.htm. 157 Artikel 6 a en b Aanbeveling 1065. 158 Artikel 6 c Aanbeveling 1065.

41

4. Aanbeveling 1371 (1998) van de parlementaire vergadering van de raad van Europa over het misbruik en de verwaarlozing van kinderen159 106. In deze aanbeveling roept de Raad van Europa de lidstaten op om de nodige regelgeving op te stellen ter bescherming tegen specifieke gevaren die kinderen kunnen bedreigen. Deze specifieke gevaren omvatten onder andere pedofilie, pornografie, incest, geweld tegen en verminking van meisjes. 160 Omdat recidive bij deze misdrijven een veel voorkomend probleem is en een misdadiger in de meeste landen pas veroordeeld wordt wegens recidive als ook de voorgaande feiten op het grondbied van dat landen werden begaan, ontstaat de nood aan een uitwisseling van informatie tussen de verschillende landen. Aan de uitwisseling moet een systeem gekoppeld worden dat toelaat rekening te houden met feiten gepleegd in een andere lidstaat.161 107. Om tot de bestraffing van misbruik bij adoptie te kunnen overgaan, worden enkele specifieke maatregelen aanbevolen. De opsporing van netwerken die handelen in kinderen om de adoptiemarkt te bevoorraden gekoppeld aan het verbeteren van de grensoverschrijdende politionele en juridische samenwerking wordt hier voorgesteld. Een oproep tot ondertekening en ratificatie van het Haags Adoptieverdrag wordt ook gedaan. Maatregelen om het kind te laten opgroeien in de oorspronkelijke familie dienen ook te worden ingeschreven. Hiervan kan enkel worden afgeweken indien de biologische ouders hiertoe niet in staat zijn en een rechter daarover geoordeeld heeft. Daarenboven moet de biologische familie een expliciete en geïnformeerde toestemming geven om het kind te kunnen laten adopteren.162

5. Aanbeveling 1443 (2000) van de parlementaire vergadering van de raad van Europa: internationale adoptie: het respecteren van de rechten van kinderen163 108. Deze aanbeveling stamt nog uit de tijd dat het Haags Adoptieverdrag nog niet zo bekend was en nog niet zoveel landen dit hadden geratificeerd. Er wordt dan ook sterk aangeraden aan de lidstaten om dit te doen.164 Alle kinderen hebben het recht hun ouders te kennen en ze mogelijke bij hun op te groeien. Interlandelijke adoptie moet aangewend worden om een kind een gezin te verschaffen en niet omgekeerd. Een recht op adoptie en een recht op een kind bestaat niet.165De Raad van Europa verzet zich hevig tegen de tendens dat interlandelijke adoptie verglijdt naar een mechanisme gedreven door vraag en aanbod. Met klem worden alle misdrijven, gepleegd om de 159

Recommendation 1371 (1998) of the Counsil of Europe, Abuse and neglect of children, 23 april 1998, www.assembly.coe.int/main.asp?Link=/documents/adoptedtext/ta98/erec1371.htm. 160 Artikel 9 Aanbeveling 1371. 161 Artikel 10 Aanbeveling 1371. 162 Artikel 13, j Aanbeveling 1371. 163 Recommendation 1443 (2000) of the Counsil of Europe, International adoption: respecting children’s rights, 26 januari 2000, www.assembly.coe.int/main.asp?Link=/documents/adoptedtext/ta00/erec1443.htm. 164 Artikel 4 en 5, i Aanbeveling 1443, M. BEDORET, H., CROKART, A., DEMANER, et. Al., Les nouveaux aspects juridiques de l’adoption : quelques thématiques spécifiques, Brussel, Larcier, 2009, 345. 165 Artikel 1 Aanbeveling 1443.

42

goedkeuring te vergemakkelijken, de commerciële tendensen en praktijken die gebruik maken van psychologische of financiële druk op de kwetsbare gezinnen, het organiseren van adopties rechtstreeks met geboorte-gezinnen, het concipiëren van kinderen voor adoptie, de vervalsing van vaderschapsdocumenten en adoptie via het internet, veroordeeld.166 De lidstaten worden opgeroepen over te gaan tot167: - de ontwikkeling van de bilaterale en multilaterale samenwerking die van essentieel belang is voor een effectieve toepassing van het Haags Adoptieverdrag; - de herkomstlanden te helpen bij de ontwikkeling van hun eigen wetten en opleiding van het betrokken overheidspersoneel en het personaal van de erkende diensten en alle andere professionals die betrokken zijn bij adoptie; - ervoor te zorgen dat kandidaat-adoptieouders geschikt en bekwaam zijn om te adopteren en hen te voorzien van de verplichte, diepgaande voorbereiding voor interlandelijke adoptie; - ervoor te zorgen dat in geval van een scheiding van de adoptieouders, de verlating van het buitenlandse kind of het ontstaan van problemen met de adoptieprocedure, de grondrechten van het kind, zoals het recht op een naam en tot het burgerschap, zullen worden gerespecteerd; - zorgen voor het recht van geadopteerde kinderen om hun afkomst te kennen, ten laatste op hun meerderheid en gebrekkige nationale wetgeving te remediëren. Ook de nauwe samenwerking, in het bijzonder op het niveau van Europol, ter voorkoming van kinderhandel wordt naar voor geschoven. 168

6. Ontwerp van het verdrag inzake adoptie van kinderen169 109 Het doel van dit verdrag is om de eenheid in de adoptieprocedures en regels in de lidstaten te bevorderen. Het ontwerp wordt gezien als een belangrijke aanvulling op het Haags Adoptieverdrag.170 De bepalingen van het verdrag zijn dwingend zodat de verdragsstaten er niet van kunnen afwijken.171 Het verdrag is alleen van toepassing op kinderen die de leeftijd van achttien jaar nog niet bereikt hebben, die nog niet gehuwd zijn geweest en ook niet meerderjarig zijn geworden. 172 Er wordt geen onderscheid meer gemaakt tussen huwelijkse en buitenhuwelijkse kinderen. Ook het inzage recht in hoofde van het adoptiekind is een vernieuwing tegenover het vroegere verdrag van 1967. Het vroegere verdrag wordt dan ook vervangen door dit nieuwe.173

166

Artikel 2 Aanbeveling 1443. Artikel 5, ii – vii Aanbeveling 1443. 168 Artikel 6 Aanbeveling 1443. 169 Draft convention of the Council of Europe on the adoption of children, 2007,http://assembly.coe.int/Main.asp?link=/Documents/WorkingDocs/Doc07/EDOC11274.htm. 170 Preambule Ontwerp verdrag. 171 Artikel 1 Ontwerp verdrag. 172 Artikel 2 Ontwerp verdrag. 173 Artikel 23 Ontwerp verdrag. 167

27

april

43

110. Een adoptie is volgens het verdrag alleen geldig indien deze is uitgesproken door een rechtbank of een administratief orgaan.174 De adoptie kan enkel doorgang vinden indien deze in het belang van het kind is. 175 Het verdrag legt ook verplichte geïnformeerde toestemmingen op van bepaalde personen die nodig zijn opdat de adoptie doorgang kan vinden. De informatie betreft onder andere of de adoptie een einde maakt aan de juridische banden. Andere vereisten worden opgelegd betreffende de toestemming. Deze moet vrij gegeven worden, in de vereiste vorm en in een geschrift. De biologische moeder kan ten vroegste zes weken na de geboorte haar toestemming geven. 176 Het kind moet zijn toestemming geven vanaf de leeftijd van veertien jaar. De lidstaten mogen een jongere leeftijd bepalen indien zij dit wenselijk achten. 177 Het verdrag gaat aldus verder dan het Haags Adoptieverdrag en stelt strengere vereisten. Het verdrag voorziet in de mogelijkheid voor de lidstaten om in hun regelgeving een adoptiemogelijkheid open te stellen voor koppels van gelijk geslacht. 178 Ook deze bepaling gaat verder dan het Haags Adoptieverdrag. Een minimum leeftijd in hoofde van de adoptieouders wordt opgelegd, met uitzonderingen in geval van partner- en stiefouderadoptie.179 Voorafgaand aan de adoptie moet een onderzoek worden ingesteld waarbij de voorgeschreven opsomming een minimum is. Daarnaast is er ook aandacht voor de privacy van de betrokken personen.180 Er staat geen maximum op het aantal kinderen dat mag geadopteerd worden door dezelfde perso(o)n(en) noch mag de biologisch medische situatie waaruit eigen kinderen kunnen ontstaan een grond tot weigering van een adoptie uitmaken.181 De herroeping of nietigverklaring van een adoptie kan enkel geschieden door een rechtbank of administratief orgaan. Hierbij is het belang van het kind de doorslaggevende beweegreden. De herroeping kan enkel geschieden voor de meerderjarigheid van het kind en moet steunen op ernstige gronden. Het verzoek tot nietigverklaring moet ingediend worden binnen de bij wet bepaalde termijn.182 Het Haags Adoptieverdrag bepaalt hier niets over waardoor de waarde van dit verdrag alleen maar toeneemt. Een verbod op ongeoorloofd financieel voorbeeld is naar analogie met het Haags Adoptieverdrag ingeschreven. 183 Het verklarend rapport stelt dat de terugbetaling van de rechtstreekse en onrechtstreekse kosten en uitgaven van een adoptie en een redelijke 174

Artikel 3 Ontwerp verdrag. Artikel 4 Ontwerp verdrag. 176 Artikel 5 Ontwerp Verdrag. 177 Artikel 5 en 6 Ontwerp verdrag. 178 Artikel 7 Ontwerp verdrag. 179 Artikel 9 Ontwerp verdrag. 180 Artikel 10 Ontwerp verdrag. 181 Artikel 13 Ontwerp verdrag. 182 Artikel 14 Ontwerp verdrag. 183 Artikel 17 Ontwerp verdrag. 175

44

vergoeding in verhouding tot de bewezen diensten is toegelaten en niet onder ongeoorloofd voordeel valt.184 De toegang en het recht op informatie wordt uitvoerig uiteengezet. De mogelijkheid wordt opengehouden om de identiteit van de biologische familie verborgen te houden voor het adoptiekind. Andere gegevens zoals de geboortedatum en –plaats worden niet beschermd. De informatie moet verplicht worden bijgehouden voor een termijn van 50 jaar te rekenen vanaf het moment dat de adoptie definitief vaststaat.185

C. Verenigde Naties 1. VN verklaring van 3 december 1986 over de sociale en wettelijke beginselen met betrekking tot de bescherming en het welzijn van kinderen, met speciale verwijzing naar de plaatsing in een pleeggezin en de nationale en internationale adoptie186 111. Deze verklaring is van belang omdat voor het eerst de zorg over het toenemend aantal verlaten kinderen of weeskinderen in de kijker komt. De verklaring is echter niet bindend en hierin schuilt dus ook de grootste zwakte. In de preambule wordt het belang van het kind aangehaald als de belangrijkste overweging. Als hoogste prioriteit wordt in artikel 3 de zorg voor het kind in de eigen familie voorop gesteld. Artikel 4 onderstreept het subsidiair karakter van adoptie en plaatsing in de pleegzorg en instellingen. In artikel 5 komt het belang van het kind weer om de hoek kijken indien het kind niet onder de zorg van de ouders kan opgroeien. Onder het ‘belang van het kind’ wordt hier verstaan de nood aan affectie en het recht op zekerheid en voortdurende zorg. Artikel 13 van dit verdrag zet het doel uiteen dat een adoptie zou moeten dienen, namelijk te voorzien in een permanent gezin voor een kind waarvoor door de eigen ouders niet kan gezorgd worden. Deze verklaring stelt in zijn artikel 17 dat “ Indien een kind niet geplaatst kan worden in een pleeggezin of adoptieve familie of er in het land van oorsprong op geen enkele gepaste manier voor kan gezorgd worden, interlandelijke adoptie kan overwogen worden als een alternatief middel om het kind te voorzien van een familie.”(eigen vertaling)Dit artikel verduidelijkt de huidige opvatting met betrekking tot interlandelijke adoptie als zijnde een laatste redmiddel. Enkel wanneer er geen enkel andere mogelijkheid bestaat om voor het kind te zorgen, mag men overgaan tot interlandelijke adoptie. Ergens is het vreemd dat de voorkeur gegeven wordt aan een tijdelijke plaatsing in een pleeggezin boven een permanente plaatsing in een adoptieve familie, ook al bevindt deze familie zich in een ander land. Artikel 19 springt nog in het oog waarin staat dat beleid moet gevoerd worden en wetgeving opgesteld noodzakelijk voor het instellen van het verbod op ontvoering en op elke ander daad gesteld met het oog op onwettige plaatsing van een kind voor adoptie. In 184

Draft explanatory report to the European Convention on the adoption of children, 24 april 2007, http://assembly.coe.int/Main.asp?link=/Documents/WorkingDocs/Doc07/EDOC11274.htm. 185 Artikel 22 Ontwerp verdrag. 186 http://www.un.org/documents/ga/res/41/a41r085.htm

45

artikel 20 komt ook het verbod op ongepast financieel gewin naar boven voor alle in het adoptieproces betrokken actoren. Artikel 22 behandelt de adopteerbaarheid van kinderen. Vooraleer over te gaan tot adoptie moet het zeker zijn dat het kind ‘wettelijk vrij’ is om geadopteerd te worden en dat de nodige documenten voor het tot stand komen van de adoptie beschikbaar zijn. Er moet ook op worden toegezien dat het kind zal kunnen emigreren om zich bij de adoptieouders te kunnen voegen en dat het hun nationaliteit kan verwerven.

2. Internationaal Verdrag van 20 november 1989 betreffende de rechten van het kind (IVRK)187 112. Artikel 20 IVRK behandelt op algemene wijze de bescherming van de kinderen buiten hun gezin. Het is de plicht van de Staat waartoe het kind behoort om te voorzien in bijzondere bescherming indien een kind niet in het eigen gezin kan opgroeien. De bijzondere bescherming zou bestaan uit onder andere een alternatieve gezinsopvang (adoptie of pleegzorg) of plaatsing in een instelling. Bij het overwegen van de verschillende mogelijkheid, moet rekening worden gehouden met de etnische, godsdienstige en culturele achtergrond van het kind evenals met de taalachtergrond. Hieruit volgt dat interlandelijke adoptie een subsidiair karakter heeft. Dit verdrag bevat een artikel dat specifiek gewijd is aan interlandelijke adoptie, met name artikel 21. De voornaamste overweging moet het belang van het kind zijn. Artikel 21, b) stelt dat “interlandelijke adoptie kan worden overwogen als andere oplossing voor de zorg voor het kind, indien het kind niet in een pleeg- of adoptiegezin[in het land van herkomst] kan worden geplaatst en op geen enkele andere passende wijze kan worden verzorgd in het land van zijn herkomst ”Ook hier komt het principe van het laatste redmiddel aan bod en speelt de subsidiariteit. In artikel 21,d) vinden we het verbod op ongepast financieel voordeel terug. Om kinderen te beschermen tegen diverse vormen van exploitatie die niet genoemd worden in specifieke artikelen, werd artikel 36 ingelast. Artikel 35 heeft dan weer meer aandacht voor de verkoop en handel in kinderen. Beide bepalingen zijn ruim geformuleerd en hebben een grote reikwijdte. Het belang van beide artikelen bestaat eruit dat een dergelijk uitdrukkelijk geformuleerd verbod niet te vinden is in andere algemene mensenrechtenverdragen. Artikel 7 van het Verdrag luidt: “Het kind wordt onmiddellijk na de geboorte ingeschreven en heeft vanaf de geboorte het recht op een naam, het recht een nationaliteit te verwerven en, voor zover mogelijk, het recht zijn ouders te kennen en door hen te worden verzorgd.” Dit artikel is om meerdere redenen belangrijk. Ten eerste is de inschrijving in een geboorteregister van belang. Als een kind niet geregistreerd is, kan het ook niet ‘verdwijnen’. Het belang van de registratie schuilt dus in het feit dat het de eerste, weliswaar minieme, bescherming biedt tegen ontvoering en verkoop van kinderen. Ten tweede komt ook hier het subsidiaire karakter van (interlandelijke) adoptie naar boven. De voorrang wordt gegeven aan de biologische ouders.

187

46

BS 17 januari 1992.

Artikel 9, lid 1 IVRK stelt dat verdragsluitende staten ervoor moeten zorgen dat het kind niet tegen zijn zin van diens ouders gescheiden wordt. Hierop bestaat dan de uitzondering dat dit toch kan indien de bevoegde autoriteit, onder voorbehoud van rechterlijke toetsing, beslist dat de scheiding noodzakelijk is in het belang van het kind. Nog van belang is artikel 12 waarin een hoorrecht wordt toegekend aan het kind met het vereiste onderscheidingsvermogen in alle zaken waarin het een belang heeft.

3. Facultatief protocol van 25 mei 2000 inzake de verkoop van kinderen, kinderprostitutie en kinderpornografie bij het IVRK188 113. Dit protocol is als het ware een addendum aan het IVRK, meer bepaald een aanvulling op de artikelen 1, 11, 21 en 32 tot en met 36 van het IVRK. Het is in werking getreden op internationaal niveau op18 januari 2002. In België trad het protocol pas in werking op 17 april 2006 189 doordat ook de Gemeenschappen dienden in te stemmen gezien de bevoegdheidsverdeling. Uit de parlementaire voorbereiding190 blijk daarenboven ook dat men met de ratificatie van het Protocol heeft gewacht op de totstandkoming van de nieuwe Belgische wetgeving, in het bijzonder op de wet van 10 augustus 2005 tot wijziging van diverse bepalingen met het oog op de versterking van de strijd tegen mensenhandel en mensensmokkel en tegen praktijken van huisjesmelkerij191. Volgens het Protocol is het aan de partijen om de nodige stappen te ondernemen om te verzekeren dat (de poging tot) het handelen in kinderen, kinderprostitutie en kinderpornografie onder de nationale strafwet vallen ongeacht of deze daden nationaal of internationaal gepleegd worden en ongeacht of dit op individuele basis of op georganiseerde basis gebeurd192. De om te zetten strafbaarstellingen zijn minima. Het staat de verdragsstaten vrij om ruimere strafbaarstellingen op te nemen in hun wetgeving. Specifiek met betrekking tot adoptie stelt artikel 3,1, ii “het als tussenpersoon onrechtmatig verkrijgen van toestemming voor de adoptie van een kind in strijd met toepasselijke internationale juridische instrumenten inzake adoptie”. Adoptiediensten zijn volgens dit artikel aansprakelijk wanneer een kind dat is opgegeven voor adoptie het slachtoffer blijkt te zijn van mensenhandel voor hetwelk de toestemming tot adoptie niet verkregen werd. Het is dus een taak van de adoptiediensten om te onderzoeken of de toestemming tot adoptie weldegelijk gegeven is.

188

BS 27 maart 2006. Wet van 9 februari 2006 houdende instemming met het Facultatief Protocol bij het Verdrag inzake de rechten van het kind, inzake de verkoop van kinderen, kinderprostitutie en kinderpornografie, aangenomen te New York op 25 mei 2000, zoals het op 14 november 2000 door de Secretaris-generaal van de Organisatie van de Verenigde Naties is verbeterd, BS 27 maart 2006. 190 Parl.St. Senaat 2005-06, nr.3-1377/2, http://www.senaat.be/www/?MIval=/index_senate&MENUID=12410&LANG=nl 191 BS 2 september 2005. 192 Artikel 3 Facultatief protocol inzake de verkoop van kinderen, kinderprostitutie en kinderpornografie. 189

47

114. Binnen de Europese unie heeft alleen Tsjechië het protocol niet ondertekend. Finland, Ierland en Liechtenstein zijn nog niet tot ratificatie overgegaan. 193 Niet alle landen die zijn overgegaan tot ratificatie van het protocol zijn ook overgegaan tot de implementatie ervan. De vraag die dan rijst is of de bepalingen directe werking hebben indien niet is overgegaan tot implementatie. Omdat deze bepaling ruimte laat voor de overheid om diens beleid te bepalen inzake kinderhandel, is het onwaarschijnlijk dat er directe werking verleend kan worden aan artikel 35 IVRK. Gezien het verdrag in se een uitbreiding van het Kinderrechtenverdrag is, een aanvulling van artikel 35 IVRK, kan gesteld worden dat het Protocol geen directe werking zal hebben.

D. Conferentie van Den Haag voor IPR 1. Verdrag van Den Haag van 29 mei 1993 inzake de internationale samenwerking en de bescherming van kinderen op het gebied van de interlandelijke adoptie194 115. In de schoot van de Haagse Conferentie voor internationaal privaatrecht werd op 29 mei 1993 het verdrag inzake de internationale samenwerking en de bescherming van kinderen op het gebied van de interlandelijke adoptie gesloten. 195 Het is het eerste verdrag met een universele draagwijdte op het gebied van interlandelijke adoptie en trad in werking op 1 mei 1995. Dit verdrag is dan ook veruit dè hoeksteen van de huidige internationale regelgeving. Haar succes is te vinden in het feit dat het Verdrag niet voorziet in internationaal materieel recht in de klassieke zin, maar ‘louter’ een samenwerking voorziet tussen de Verdragsluitende Staten, met respect voor het juridisch systeem van elke staat. 196 Deze internationale administratieve en gerechtelijke samenwerking is nodig omwille van de multidisciplinaire context die de bescherming van kinderen inhoudt. Het is ontworpen om sommige van de risico’s van adoptie te temperen door zowel aan de zendstaten als aan de ontvangststaten internationale minimumnormen op te leggen. Het belang van het kind wordt vooropgesteld, evenals dat het in het belang van het kind is op te groeien in gezinsverband. 116. In het verdrag komen volgende specifieke doelen tot uiting197: - Dat interlandelijke adopties enkel plaatsvinden in het belang van het kind en dat er rekening wordt gehouden met de rechten van het kind gedurende de procedure.

193

http://treaties.un.org/pages/ViewDetails.aspx?src=IND&mtdsg_no=IV-11-c&chapter=4&lang=en Verdrag van Den Haag van 29 mei 1993 inzake de bescherming van kinderen en de samenwerking op het gebied van de interlandelijke adoptie, BS 6 juni 2005; hierna verkort vermeld als ‘Haags Adoptieverdrag’; http://www.hcch.net/upload/text33_nl.pdf . 195 M. BEDORET, H., CROKART, A., DEMANER, et. Al., Les nouveaux aspects juridiques de l’adoption : quelques thématiques spécifiques, Brussel, Larcier, 2009, 344. 196 M. BEDORET, H., CROKART, A., DEMANER, et. Al., Les nouveaux aspects juridiques de l’adoption : quelques thématiques spécifiques, Brussel, Larcier, 2009, 344-345. 197 Artikel 1 Haags Adoptieverdrag. 194

48

-

Dat zowel zend- als ontvangststaten, partij bij het verdrag, de adoptie onder strike voorwaarden samen regelen met het oog op het tegengaan van ontvoering, verkoop van of handel in kinderen. - Dat adopties volgens de bepalingen van het Verdrag worden erkend in de aangesloten landen. In het Explanatory Report 198 wordt benadrukt dat het Verdrag niet alle problemen kan oplossen met betrekking tot kinderen, hoe belangrijk deze ook moge zijn.199 117. Om de samenwerking tussen de Verdragspartijen mogelijk te maken, wordt gewerkt met Centrale Autoriteiten. Er is ook mogelijkheid om de Centrale Autoriteit te ontdubbelen200, zoals in België, waar de bevoegdheid inzake adoptie versnipperd is over de verschillende beleidsniveaus.201 In België kent men daardoor de Federale Centrale Autoriteit en de Centrale Autoriteiten van de Gemeenschappen. 118. Het toepassingsgebied van het Haags Adoptieverdrag is echter beperkt. Het is enkel van toepassing indien het adoptiekind, met gewone verblijfplaats in een verdragsstaat, wordt of zal worden overgebracht van één land naar het andere naar aanleiding van de adoptie, met het oog op de adoptie of kort daaropvolgend over te brengen naar de gewone verblijfplaats van de ouder.202 De adoptie kan plaatsvinden zowel in het land van oorsprong als in het land van bestemming en dit ongeacht of het kind voor of na de adoptie aan de nieuwe ouders over de landsgrens wordt toevertrouwd. Belangrijk is dat zowel de zendstaat als de ontvangststaat het verdrag moet geratificeerd hebben opdat het van toepassing zou zijn. Wederkerigheid is essentieel gezien het verdrag in essentie alleen zorgt voor een internationale administratieve samenwerking. 203 Wederkerigheid zorgt er wel voor dat de toepassing van het verdrag een verplicht karakter krijgt van zodra de betrokken staten overgegaan zijn tot ratificatie. De wederkerigheid valt enigszins te betreuren. De waarborgen die omschreven zijn in het Haags Adoptieverdrag zouden voor elke interlandelijke adoptie moeten gelden, ongeacht de herkomst of bestemming van het kind in een staat die wel of niet aangesloten is bij het Verdrag. Indirect leidt de wederkerigheid tot de discriminatie van kinderen. Afhankelijk van de betrokken staten gelden meer of minder waarborgen. Het Haags Adoptieverdrag is alleen van toepassing indien permanent familierechtelijke relaties tot stand gebracht worden. Alternatieve vormen van opvang zoals pleegouderschap en kafalah 204 komen dus niet in aanmerking daar deze geen familierechtelijke relaties doen 198

Explanatory report on the 1993 Hague Inter-country Adoption Convention, 1994, 91p., http://hcch.evision.nl/upload/expl33e.pdf. 199 Explanatory report on the 1993 Hague Inter-country Adoption Convention, 1994, 13, nr. 59 http://hcch.evision.nl/upload/expl33e.pdf. 200 Artikel 6 Haags Adoptieverdrag. 201 P. SENNAEVE, F. SWENNEN (eds.), Dehervormingvandeinterneendeinternationaleadoptie : commentaar op de Wetten van 13 maart en 24 april 2003 en het Decreet van 15 juli 2005, Antwerpen, Intersentia, 2006, 256, nr. 515. 202 Art. 2 (1) Haags Adoptieverdrag. 203 J. ERAUWet al., Internationaal privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2009, 574. 204 Kafalah valt wel onder het toepassingsgebied van het Haags Kinderbeschermingsverdrag van 1996.

49

ontstaan. Het Verdrag is van toepassing zowel op volle als op gewone adopties. Het speelt dus geen rol of de banden met de biologische ouders juridisch behouden blijven of niet. Tevens wordt een maximumleeftijd van achttien jaar bepaalt opdat het verdrag toepassing zou hebben.205 De nodige toestemmingen moeten dus verkregen worden voor het kind de leeftijd van achttien bereikt. Het Verdrag bepaalt niet tot welke leeftijd kinderen kunnen geadopteerd worden, dit behoort tot de materie van het toepasselijk recht. Indien het toepasselijk recht op de adoptie stelt dat adopties slechts kunnen tot de leeftijd van veertien jaar, dan vindt deze bepaling toepassing, ongeacht de regel van het Verdrag. 119. Op vlak van bevoegdheid werd erkend dat om tot een goede regeling van interlandelijke adoptie te komen zowel een te delen als een verdeling van verantwoordelijkheid vereist is tussen de staten van herkomst en de staten van ontvangst, waarbij de toewijzing van hun respectievelijke functies, onder de vorm van voorwaarde waaronder een adoptie volgens het Verdrag dient plaats te vinden, belangrijker is dan de beslissing wie van beide staten er uiteindelijk de adoptie ‘mag’ uitspreken.206 De voorwaarden waaraan de zendstaten dienen te voldoen worden bepaald in artikel 4 van het Verdrag: - De adopteerbaarheid van het kind nagaan. - De mogelijke plaatsing in alternatieve zorg van het kind in eigen land nagaan. (subsidiariteit) - De betrokken personen, instellingen en autoriteiten grondig informeren over de gevolgen van de adoptie, in zoverre deze hun toestemming moeten geven. De instemming dient vrijwillig gegeven te worden, hetgeen inhoudt dat er geen betaling of andere vorm van vergoeding is betaald en de toestemming na de geboorte van het kind gebeurt. - Het kind horen, indien de leeftijd en ontwikkeling van het kind dit toestaat. 120. In het Haags Adoptieverdrag wordt het principe van de subsidiariteit verheven tot regel207. Interlandelijke adoptie is geoorloofd als het een permanent gezin kan bieden aan een kind waarvoor in diens eigen land geen geschikt gezin kan gevonden worden. Als prioriteit wordt gesteld dat het kind ter adoptie moet aangeboden worden eerst in het land van herkomst of in een cultureel linguïstische en religieuze omgeving gelijkend op de eigen omgeving. Het besluit over te gaan tot interlandelijke adoptie zou er slechts mogen komen na een vruchteloze zoektocht naar een bevredigende oplossing in het eigen land van het kind. Het is de taak van de bevoegde autoriteiten om ervoor te zorgen dat, in belang van het kind, een dergelijke zoektocht wordt opgezet zonder buitensporige vertraging. 208

205

Artikel 3 Haags Adoptieverdrag. . W. DUNCAN., “Administrative and Judicial Co-operation with Regard to the International Protection of Children” in P.H. WYBO (ed.), Internationallaw and The Hague’s 750thanniversary , ‘s Gravenhage, T.M.C. Asser Instituut, 1999, 204. 207 Artikel 4 Haags Adoptieverdrag. . 208 G. VERMEULEN en A. BALCAEN, EU quality standards in support of the fight against trafficking in human beings and sexual exploitation of children, Antwerpen, Maklu, 103. 206

50

Sinds het standpunt van UNICEF209 in 2007 pleitte voor interlandelijke adoptie in plaats van het kind in het land van oorsprong residentieel of institutioneel te plaatsen, wordt het begrip nu voor een deel anders ingevuld in de ‘Guide to good practice’210.Interlandelijke adoptie wordt nu naast andere opties die voorzien in de plaatsing van een kind geplaatst, in plaats van eronder. De Gids legt ook de nadruk dat interlandelijke adoptie niet gezien moet worden als een geïsoleerde keuze, maar dat het thuis hoort in een ‘waaier van mogelijkheden’ voor de plaatsing van een kind. Het principe van de subsidiariteit dient nu geïnterpreteerd te worden in het licht van het ‘belang van het kind’ zodat bijvoorbeeld permanente plaatsing via interlandelijke adoptie te prefereren is boven tijdelijke plaatsing in het land van oorsprong. 211 Het verdrag voorziet in de mogelijkheid tot interlandelijke adoptie indien geen nationale opvang voor het kind kan gevonden worden in gezinsverband, het geeft het geïnstitutionaliseerde kind geen recht op interlandelijke adoptie. Dergelijk recht zou een brug te ver zijn daar het zou impliceren dat kinderen verplicht in het interlandelijk adoptiecircuit moeten terechtkomen indien geen binnenlandse adoptie mogelijk is. 212 De toestemming met de adoptie in hoofde van de biologische ouders is vereist ter voorkoming van toestemmingen ten gevolge van fraude of misverstanden en ter voorkoming van de verkoop van baby’s. Deze vereiste komt echter niet tegemoet aan de vereisten van actief familiebehoud die nochtans is ingeschreven in de preambule van het verdrag. 213 De voorwaarden in hoofde van de ontvangststaten zijn de volgende 214: - Vaststelling van de geschiktheid tot adopteren van de kandidaat-adoptieouders. - De nodige voorlichting organiseren voor de kandidaat-adoptieouders. - Zorgen dat het kind over de nodige verblijfsvergunning beschikt. 121. Zolang aan deze vereisten niet is tegemoet gekomen, is het verboden dat de kandidaatadoptieouders en het adoptiekind en diens ouders of verzorgers contact hebben. 215 Het doel van dit verbod ligt erin een beter zekerheid te bieden dat de vereiste toestemmingen wel degelijk uit vrije wil plaatsvinden. Zonder voorafgaandelijk contact is de kans dat er een tegenprestatie gegeven wordt voor de toestemmingen kleiner. 216 Echter, er bestaan uitzonderingen op dit principiële verbod omdat sommige zendstaten net een voorafgaand

209

UNICEF, Statement of UNICEF’s position on Inter-country adoption, 3 oktober 2007 http://www.unicef.org/media/media_41118.html. 210 The implementation and Operation of the 1993 Inter-country Adoption Convention: Guide to Good Practice, 2008, 216p., http://www.hcch.net/upload/adoguide_e.pdf 211 The implementation and Operation of the 1993 Inter-country Adoption Convention: Guide to Good Practice, 2008, 29-30, http://www.hcch.net/upload/adoguide_e.pdf. 212 D.M. SMOLIN, “Abduction, sale and traffic in children in the context of inter-country adoption”, 2010, 5. 213 D.M. SMOLIN, “Child laundering and the Hague Convention on intercountry adoption: the future and past of intercountry adoption”, University of Louisville Law Review 2009-10, vol. 48, 448. 214 Artikel 5 Haags Adoptieverdrag. 215 Artikel 29 Haags Adoptieverdrag. 216 S. MEUWESE, M. BLAAK, M. KAANDORP(eds.), Handboek Internationaal Jeugdrecht, Nijmegen, Ars Aequi Libri, 2005, 389.

51

contact verplicht stellen tussen de kandidaat-adoptieouders en het adoptiekind. Voorbeelden zijn Madagaskar en Oekraïne.217 122. De beschermingsmaatregelen van het Haags Adoptieverdrag omvatten de aanduiding van een Centrale Autoriteit218 in elk land om de procedures van het verdrag te implementeren evenals vereisten inzake kandidaat-adoptanten, adopteerbaarheid van kinderen en andere betrokken actoren. In België is de bevoegdheid inzake adoptie verdeeld over de federale overheid en de Gemeenschappen. Dit heeft als gevolg dat de bevoegdheid van de Centrale Autoriteit in ons land verdeeld wordt over twee niveaus, enerzijds de Federale Centrale Autoriteit en anderzijds de Centrale Autoriteiten van de Gemeenschappen. Deze opsplitsing wordt toegelaten door het Haags Adoptieverdrag219. Een andere belangrijke modaliteit van het Haags Adoptieverdrag is de mogelijkheid om de functies en taken van de Centrale Autoriteit te delegeren aan andere publieke autoriteiten en erkende instellingen.220 Daarenboven mogen vele van de functies die betrekking hebben op een specifieke adoptieprocedure uitgevoerd worden door erkende instelling (vaak adoptiediensten, algemeen streven zij enkel non-profit doelen na) en publieke autoriteiten, meer in het bijzonder andere instellingen of personen die ‘gekwalificeerd zijn door hun ethische standaarden en door hun training of ervaring om te werken in het veld van interlandelijke adoptie’, doch enkel indien zij onderworpen zijn aan controle en met de toestemming van de betrokken staten. Dit delegatie-systeem is ontworpen om overcentralisatie te vermijden evenals overmatige bureaucratie en werkingskosten. Het diende er ook voor om bestaande agentschappen en diensten betrokken en ervaren in het proces interlandelijke adoptie, te erkennen en gebruiken ten tijde van de invoering van het verdrag.221 Daarnaast komt het tegemoet aan het debat over het toelaten van profit-organisaties (private personen en private organisaties) tot het adoptieproces. De ervaring leert dat de meeste misbruiken bij interlandelijke adoptie ontstaan als gevolg van de tussenkomst van dergelijke ‘tussenpersonen’ in de verschillende stadia van de adoptieprocedure. Om deze reden wouden sommige leden van de commissie niet aanvaarden dat de Centrale Autoriteit bevoegdheden zou kunnen delegeren aan dergelijke instellingen, andere waren dan weer van mening dat het aan elke verdragsluitende partij toekwam om te beslissen op welke wijze de bij het Verdrag bepaalde verplichtingen uit te voeren.222 De oplossing die in artikel 11 naar voor geschoven wordt, stelt aldus een compromis voor. 123. Het is de taak van de Centrale Autoriteit om samen te werken met andere landen, evaluatie rapporten te verstrekken betreffende de ervaring met adoptie evenals de nodige 217

E. WILLEMS, D., TILLEMANS, “Overzicht van rechtspraak – De controle op de geschiktheid van de kandidaatadoptanten om te adopteren”, T.Fam. 2011, afl. 2-3, 28, nr. 9. 218 Artikel 6 Haags Adoptieverdrag.. 219 Artikel 6 Haags Adoptieverdrag. 220 Artikelen 8, 9 en 22 Haags Adoptieverdrag. 221 W. DUNCAN., “Administrative and Judicial Co-operation with Regard to the International Protection of Children” in P.H. WYBO (ed.), Internationallaw and The Hague’s 750thanniversary , ‘s Gravenhage, T.M.C. Asser Instituut, 1999, 205. 222 Explanatory report on the 1993 Hague Inter-country Adoption Convention, 1994, 38, nr. 242 http://hcch.evision.nl/upload/expl33e.pdf.

52

maatregelen te nemen om de doelen van het Verdrag te bereiken. Deze maatregelen vallen uiteen in223: - Informatieverstrekking omtrent de eigen adoptiewetgeving. - Informatie-uitwisseling betreffende het functioneren van het Verdrag. - Het voorkomen van het bekomen van ongepast financieel of een ander voordeel naar aanleiding of ten gevolge van een adoptie. Daarnaast heeft de Centrale Autoriteit nog aantal andere verantwoordelijkheden. De kandidaat-adoptant dient zich aan te melden voor een adoptie via de Centrale Autoriteit van de ontvangststaat.224 De geschiktheid van de kandidaat-adoptant wordt beoordeeld en er volgt een uitgebreid rapport. Zo het rapport positief is, wordt dit doorgestuurd naar de Centrale Autoriteit van de zendstaat.225 Hier wordt dan gekeken of een kind geschikt is voor adoptie, of aan de voorwaarden van artikel 4 Haags Adoptieverdrag voldaan is en of de adoptie in het belang van het kind is. De resultaten van het onderzoek komen in een rapport, bestemd voor de Centrale Autoriteit van de ontvangststaat.226 124. In de Guide to Good Practice wordt dieper ingegaan op het matching-proces. Het wordt benadrukt dat het van belang is dat de matching gebeurt door professionelen en niet door een methode waarbij de adoptieouders een kind selecteren uit een lijst met foto’s op het internet of inpersonam in een weeshuis227. De matching moet immers tegemoet komen aan de noden van een kind gekoppeld aan de kwaliteiten van de adoptieouders. Er staat uitdrukkelijk te lezen dat matching niet dient te gebeuren per computer.228 125. De zendstaat mag pas overgaan tot een positieve adoptie-beslissing op voorwaarde dat:229 - De adoptanten instemmen met de adoptie; - De Centrale Autoriteit van de ontvangststaat toestemming geeft; - De beide betrokken Centrale Autoriteiten overeenkomen dat de adoptie doorgang zal vinden; - Voldaan is aan de voorwaarden gesteld in artikel 5 Haags Adoptieverdrag. 126. Een adoptie die tot stand gekomen is onder de toepassing van het Haags Adoptieverdrag wordt van rechtswege erkend door de andere landen die partij zijn bij het verdrag. 230 De erkenning mag enkel geweigerd worden indien de adoptie manifest in strijd is met de

223

Artikel 7 en 8 Haags Adoptieverdrag.. Artikel 14 Haags Adoptieverdrag. 225 Artikel 15 Haags Adoptieverdrag. 226 Artikel 16 Haags Adoptieverdrag. 227 D.B. MEZMUR, “The sins of the “saviors”: child trafficking in the context of intercountry adoption in Africa”, 2010, 21. (http://www.hcch.net/upload/wop/adop2010id02e.pdf). 228 The implementation and Operation of the 1993 Inter-country Adoption Convention: Guide to Good Practice, 2008, 31-32, http://www.hcch.net/upload/adoguide_e.pdf 229 Artikel 17 Haags Adoptieverdrag. 230 Artikel 23 Haags Adoptieverdrag. 224

53

openbare orde en met in acht name van het belang van het kind. 231 In artikel 26 wordt uiteengezet wat juist onder de erkenning valt zijnde: - De juridische ouder-kind relatie; - De ouderlijke verantwoordelijkheid van de adoptieouders voor hun adoptiekind; - De beëindiging van de juridische band met de biologische ouders, indien de adoptie dit gevolg heeft in de staat waar de adoptie tot stand komt. 127. Er geldt een principieel verbod op enig financieel voordeel voor eenieder die optreedt in verband met een interlandelijke adoptie. Kosten en vergoedingen mogen alleen in rekening worden gebracht in verhouding tot de verleende diensten. Het is verboden aan bestuurders, beheerders en werknemers van bemiddelende instellingen onredelijk hoge vergoedingen toe te kennen.232 128. Er geldt geen absoluut principe tot schorsing van de procedure indien één van de bepalingen van het Verdrag niet wordt nageleefd of dreigt niet te worden nageleefd. Het verdrag stelt wel dat ‘passende maatregelen’ 233 dienen te worden genomen op verantwoordelijkheid van de Centrale Autoriteit van de staat dewelke de schending vaststelt. Wat die passende maatregelen dan wel inhouden is niet geweten. België heeft bij de incorporatie van het Haags Adoptieverdrag in nationale wetgeving wel voorzien in de schorsing234. 129. Het doel van het verdrag is om de ontvoering, verkoop en handel in kinderen in het kader van interlandelijke adoptie zo veel als mogelijk te voorkomen. Daartoe werden waarborgen en vereisten in het leven geroepen. Volgende tabel geeft en kort (en waarschijnlijk onvolledig) overzicht.

231

Artikel 24 Haags Adoptieverdrag. Artikel 32 Haags Adoptieverdrag. 233 Artikel 33 Haags Adoptieverdrag. 234 Art 363-2 BW. 232

54

Tabel 1: overzicht verloop, misbruiken en Haags Adoptieverdrag

Stappen in de adoptieprocedure

De grijze zones

Geboorte van kinderen

Verkoop van kinderen in weeshuizen en 'baby farms'

Illegale De praktijken en reactie van het adopteerbaarheid van het kind Haags Adoptieverdrag

Kind wordt gescheiden van zijn ouders

Verklaring kind als 'adopteerbaar'

Matching

Vervalsing Onduidelijke van Gedwongen rol van geboorteakte, afstand of adoptiediensten afstandsverlating.Kinderen het gebrek documenten, ontvoering na aan dubbelzinnige natuurramp professionele gerechtelijke matching akten…

Subsidiariteitsprincipe en toestemming

Geldelijk gewin, private en onafhankelijke adopties

Erkende diensten en matching

Kind verlaat het land van herkomst

Visa en paspoort, eventueel fraude

Toelating om het land te betreden en er permanent te verblijven

130. Een van de zwakke punten van het verdrag is dat het zelf niets bepaalt over strafbaarstellingen bij schendingen. Het verdrag gaat ervan uit dat er andere, complementaire, regelgeving bestaat die voorziet in de passende strafrechtelijke opvolging van illegale praktijken. Intussen is met het optioneel protocol bij het IVRK deze ‘lacune’ deels ingevuld. Landen die het optioneel protocol bij het IVRK niet geratificeerd hebben doch wel aangesloten zijn bij het Haags Adoptieverdrag zullen in hun nationale rechtssysteem deze lacune moeten opvullen of zich aansluiten bij het optioneel protocol. Hoe dan ook, bijkomende actie is vereist voor deze landen. 131. Er kan worden opgemerkt dat de afwezigheid van toepasselijke regels met betrekking tot zaken zoals geschiktheid of bekwaamheid opvallend is. Als voorbeeld: in artikel 5 wordt de Centrale Autoriteit van de ontvangststaat de verantwoordelijkheid gegeven na te gaan of de adoptieouders bekwaam en geschikt zijn om te adopteren. Het stelt evenwel niet vast welk nationaal recht dient toegepast te worden om deze geschiktheid en bekwaamheid na te gaan. Bijgevolg wordt door elke staat het eigen recht toegepast, hetgeen kan leiden tot verschillende invulling van de criteria en indirect dus tot discriminatie. Echter, het is steeds mogelijk dat de herkomstlanden de beslissing genomen door de ontvangstlanden niet goedkeuren en erop staan dat hun eigen maatstaven betreffende de bekwaamheid en geschiktheid worden toegepast.235

235

W. DUNCAN,, “Administrative and Judicial Co-operation with Regard to the International Protection of Children” in P.H. WYBO (ed.), Internationallaw and The Hague’s 750thanniversary , ‘s Gravenhage, T.M.C. Asser Instituut, 1999, 204.

55

132. Hieronder vindt u een overzicht van de tot op dit moment (24 maart 2012) aangesloten landen236. Het aantal ligt momenteel op 86 aangesloten staten. Binnen de Europese unie is iedereen lid. Buiten de Europese unie is Rusland de grootste speler die nog steeds niet geratificeerd heeft, hoewel op 7 september 2000 het verdrag wel ondertekend werd. Tabel 2: Leden van de Haagse conferentie inzake internationaal privaat recht

States Albania Australia Austria Belarus Belgium Brazil Bulgaria Canada Chile China, People's Republic of Costa Rica Cyprus Czech Republic Denmark Ecuador Estonia Finland France Georgia Germany Greece Hungary Iceland India Ireland Israel Italy Latvia Lithuania Luxembourg Malta Mauritius Mexico Monaco Montenegro Netherlands New Zealand Norway Panama Paraguay Peru Philippines 236

56

S1 12-IX-2000 25-VIII-1998 18-XII-1998 10-XII-1997 27-I-1999 29-V-1993 27-II-2001 12-IV-1994 13-VII-1999 30-XI-2000 29-V-1993 17-XI-1994 1-XII-1999 2-VII-1997 3-V-1994 19-IV-1994 5-IV-1995 7-XI-1997 2-IX-2009 25-V-2004 9-I-2003 19-VI-1996 2-XI-1993 11-XII-1995 29-V-2002 6-VI-1995

29-V-1993

5-XII-1993 20-V-1996 15-VI-1999 16-XI-1994 17-VII-1995

R/A/Su 2 12-IX-2000 25-VIII-1998 19-V-1999 17-VII-2003 26-V-2005 10-III-1999 15-V-2002 19-XII-1996 13-VII-1999 16-IX-2005 30-X-1995 20-II-1995 11-II-2000 2-VII-1997 7-IX-1995 22-II-2002 27-III-1997 30-VI-1998 9-IV-1999 22-XI-2001 2-IX-2009 6-IV-2005 17-I-2000 6-VI-2003 28-VII-2010 3-II-1999 18-I-2000 9-VIII-2002 29-IV-1998 5-VII-2002 13-X-2004 28-IX-1998 14-IX-1994 29-VI-1999 9-III-2012 26-VI-1998 18-IX-1998 25-IX-1997 29-IX-1999 13-V-1998 14-IX-1995 2-VII-1996

http://www.hcch.net/index_en.php?act=conventions.status&cid=69#mem

Type 3 R R R R R R R R R R R R R R R A R R A R R R A R R R R R A R A A R A A R A R R A R R

EIF 4 1-I-2001 1-XII-1998 1-IX-1999 1-XI-2003 1-IX-2005 1-VII-1999 1-IX-2002 1-IV-1997 1-XI-1999 1-I-2006 1-II-1996 1-VI-1995 1-VI-2000 1-XI-1997 1-I-1996 1-VI-2002 1-VII-1997 1-X-1998 1-VIII-1999 1-III-2002 1-I-2010 1-VIII-2005 1-V-2000 1-X-2003 1-XI-2010 1-VI-1999 1-V-2000 1-XII-2002 1-VIII-1998 1-XI-2002 1-II-2005 1-I-1999 1-V-1995 1-X-1999 1-VII-2012 1-X-1998 1-I-1999 1-I-1998 1-I-2000 1-IX-1998 1-I-1996 1-XI-1996

Poland Portugal Romania Russian Federation Slovakia Slovenia South Africa Spain Sri Lanka Sweden Switzerland The former Yugoslav Republic of Macedonia Turkey United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland United States of America Uruguay Venezuela

12-VI-1995 26-VIII-1999 29-V-1993 7-IX-2000 1-VI-1999 24-I-2002

12-VI-1995 19-III-2004 28-XII-1994

R R R

1-X-1995 1-VII-2004 1-V-1995

6-VI-2001 24-I-2002 21-VIII-2003 11-VII-1995 23-I-1995 28-V-1997 24-IX-2002 23-XII-2008

R R A R R R R A

1-X-2001 1-V-2002 1-XII-2003 1-XI-1995 1-V-1995 1-IX-1997 1-I-2003 1-IV-2009

5-XII-2001 12-I-1994

27-V-2004 27-II-2003

R R

1-IX-2004 1-VI-2003

31-III-1994 1-IX-1993 10-I-1997

12-XII-2007 3-XII-2003 10-I-1997

R R R

1-IV-2008 1-IV-2004 1-V-1997

27-III-1995 24-V-1994 10-X-1996 16-I-1995

Tabel 3: Niet-leden van de Haagse conferentie inzake internationaal privaat recht

States Andorra Armenia Azerbaijan Belize Bolivia Burkina Faso Burundi Cambodia Cape Verde Colombia Cuba Dominican Republic El Salvador Guatemala Guinea Haiti Kazakhstan Kenya Liechtenstein Madagascar Mali Moldova, Republic of Mongolia Nepal San Marino Senegal Seychelles Thailand Togo Viet Nam

S1

10-XI-2000 19-IV-1994

1-IX-1993

21-XI-1996

R/A/Su 2 3-I-1997 1-III-2007 22-VI-2004 20-XII-2005 12-III-2002 11-I-1996 15-X-1998 6-IV-2007 4-IX-2009 13-VII-1998 20-II-2007 22-XI-2006 17-XI-1998 26-XI-2002 21-X-2003

Type 3 A A A A R R A A** A R A A R A** A**

EIF 4 1-V-1997 1-VI-2007 1-X-2004 1-IV-2006 1-VII-2002 1-V-1996 1-II-1999 1-VIII-2007 1-I-2010 1-XI-1998 1-VI-2007 1-III-2007 1-III-1999 1-III-2003 1-II-2004

9-VII-2010 12-II-2007 26-I-2009 12-V-2004 2-V-2006 10-IV-1998 25-IV-2000

A A A R A A A

1-XI-2010 1-VI-2007 1-V-2009 1-IX-2004 1-IX-2006 1-VIII-1998 1-VIII-2000

6-X-2004 24-VIII-2011 26-VI-2008 29-IV-2004 12-X-2009 1-XI-2011

A A A R A R

1-II-2005 1-XII-2011 1-X-2008 1-VIII-2004 1-II-2010 1-II-2012

2-III-2011

12-V-2004

28-IV-2009

29-IV-2004 7-XII-2010

57

1) S = Signature 2) R/A/Su = Ratification, Accession or Succession 3) Type = R: Ratification; A: Accession; A*: Accession giving rise to an acceptance procedure; click on A* for details of acceptances of the accession; C: Continuation; Su: Succession; Den: Denunciation; 4) EIF = Entry into force 5) Ext = Extensions of application 6) Auth = Designation of Authorities 7) Res/D/N = Reservations, declarations or notifications

58

E. Besluit 133. Zowat elke hierboven besproken tekst werkt op een of andere manier met het principe ‘belang van het kind’. De rechten die deze teksten toekennen aan kinderen evenals alle erin bepaalde regels gaan steeds in de richting van de zoektocht naar het belang van het kind. Het is een principe waarvan wordt aangenomen dat het aan de basis van elke adoptie ligt, de belangrijkste beweegreden in het licht waarvan elke beslissing moet genomen worden. Geen enkele tekst geeft echter een definitie van het principe. Het Haags Adoptieverdrag voegt hier ook het respect voor de fundamentele rechten van het kind op basis van het internationaal recht aan toe. Als we dan aannemen dat deze termen van elkaar verschillen, moeten ze ongetwijfeld zo worden opgevat dat het belang van het kind veronderstelt dat alle door het internationaal recht toegekende rechten dienen gerespecteerd te worden. 134. Het principe van de subsidiariteit vinden we ook steeds terug. Interlandelijke adoptie is subsidiair aan interne adoptie die op zich subsidiair is aan de zorg en opvoeding van een kind in het eigen gezin. Interlandelijke adoptie is bijgevolg een laatste redmiddel in het licht van een gedifferentieerde politiek op vlak van hulp aan de jeugd. 135. Wanneer we het IVRK en het Haags Adoptieverdrag met elkaar vergelijken, kunnen we vaststellen dat het IVRK veel negatiever gekant staat tegenover interlandelijke adoptie. In het IVRK is interlandelijke adoptie een laatste redmiddel als geen binnenlandse oplossingen kunnen gevonden worden. Wanneer plaatsing in een instelling tot de mogelijkheden behoort, dient deze verkozen te worden boven interlandelijke adoptie ongeacht de kwaliteit van de plaatsing. Dit kan niet de bedoeling zijn. Het Haags Adoptieverdrag aangevuld met de ‘Guide to good practice’ interpreteert het subsidiariteitsbeginsel anders zodat interlandelijke adoptie te verkiezen is boven plaatsing in een zorginstelling. Naar mijn mening is dit de ‘juiste’ weg. De voordelen die het opgroeien in gezinsverband biedt wegens ruimschoots op tegen de nadelen van de geografische en culturele verplaatsing die het kind ondergaat ten gevolge van de adoptie. 136. De regelgeving en inhoud ervan is, alles tezamen beschouwd, naar mijn mening goed, sterker nog, het is heel goed. Maar goede regels zorgen nog niet voor goede praktijken. De degelijke implementatie is essentieel voor het succes ervan. Het blijven aanslepen van adoptieschandalen is te wijten aan inadequate implementatie van de regelgeving, in het bijzonder het Haags Adoptieverdrag. De goede implementatie vereist dure en tijd rovende systemen die zendstaten vaak niet kunnen voorzien, al zeker niet op korte termijn. Hier wordt verder op ingegaan in de volgende twee hoofdstukken.

59

HOOFDSTUK 3: PROBLEMATISCHE ZENDSTATEN 137. De top vijf zendstaten voor België uit deze cijfers zijn Ethiopië, Kazachstan, China, Rusland en Zuid-Afrika. Hiervan hebben Ethiopië en Rusland het Haags Adoptieverdrag niet geratificeerd. Dit blijk uit de meest recente gegevens die terug te vinden zijn in de tabel aan het einde van dit hoofdstuk.Een simpele optelsom leert ons dat Ethiopië en Kazachstan samen instaan voor bijna 80% van de gerealiseerde adopties in ons land. Wanneer de demografische patronen van interlandelijke adopties onder de loep worden genomen, stellen we vast dat er cyclische trends zijn. De top 20 zendstaten zijn over de laatste decennia fel gewijzigd. Meer dan 40% van deze staten zijn na hun ‘topjaren’ virtueel weggevallen uit het adoptielandschap, schijnbaar door schandalen in verband met verkoop van kinderen, kinderhandel en corruptie. Vaak zijn het de ontvangststaten die de samenwerking stopzetten, soms leggen zendstaten zelf een moratorium op. Een bepaalde zendstaat wordt op een aantal jaar enorm populair waarna schandalen volgen hetgeen suggereert dat de populariteit van een bepaalde zendstaat gepaard ging met significante gevallen van ‘child laundering’. Daarna daalt de populariteit doordat ofwel maatregelen worden genomen die strikt moeten worden nageleefd hetgeen de procedure langer maakt en niet voldoet aan de wensen van de Westerse adoptieouders ofwel komt er een moratorium. De aandacht verschuift dan naar een andere zendstaat die voldoet aan de wensen van vele, gezonde, jonge kinderen en begint de cyclus opnieuw. 237 Een voorbeeld van dergelijke zendstaat is Cambodja dat hieronder wordt uiteen gezet. 138. Vele grote landen van herkomst hebben het Haags Adoptieverdrag niet geratificeerd. Het is mogelijk om ook zonder het Haags Adoptieverdrag tot een ethische systeem van interlandelijke adoptie te komen door dezelfde waarborgen in nationale regelgeving in te schrijven. Ratificatie is geen wondermiddel hetgeen blijkt uit de blijvende misbruiken die plaatsvinden in herkomstlanden als gevolg van inadequate implementatie dat op zich het gevolg is van politieke instabiliteit en het gebrek aan fondsen.238 Echter, ontvangststaten en adoptiediensten openen opzettelijk kanalen in niet-verdragsstaten als aanvoerkanaal voor kinderen.239 139. Er wordt gesteld dat het voor de zendstaten een grote taak is om een systeem van sociale voorzieningen, waaronder kinderwelzijn en –bescherming, op poten te zetten. Het gebrek aan dergelijke systemen impliceert dat het subsidiariteitsprincipe niet effectief kan geïmplementeerd worden wanneer er geen echte alternatieve zorgvoorziening voor een kind is naast interlandelijke adoptie. Kinderen behoren niet te worden afgestaan ten voordele van interlandelijke adoptie louter omwille van armoede, hoewel dit de harde realiteit is. Zendstaten waarvan een groot gedeelte van de populatie leeft in of nabij extreme armoede en die ‘genoeg’ kinderen vrijgeven voor interlandelijke adoptie om er een ‘significante zendstaat’

237

D.M. SMOLIN, “Child laundering”, The Wayne Law Review 2006, vol.52, 132-135. K.M. WITTNER, “Curbing child-trafficking in inter-country adoptions: will international treaties and adoption moratoriums accomplish the job in Cambodia?”, Pacific Rim Law & Policy Journal 2003, vol.12, no. 2, 625. 239 D.M. SMOLIN, “Abduction, sale and traffic in children in the context of inter-country adoption”, 2010, 16. 238

60

van te maken, hebben het grootste risico op misbruiken en corruptie.240Paradoxaal genoeg is de kost van een interlandelijke adoptie genoeg om een kind en diens gehele gezin te onderhouden in het land van herkomst voor enkele jaren. 241 Daarenboven is de meest primitieve vorm van subsidiariteit, het gezinsbehoud, net de vorm die geen actieve implementatie geniet. Wanneer wel inspanningen worden geleverd om het kind in het gezin te kunnen laten, worden deze inspanningen gezien als exceptioneel in plaats van wettelijk vereist. Eens de praktijk ingeburgerd was om afstand ten voordele van interlandelijke adoptie ten gevolge van armoede, zonder dat enige vorm van hulp of ondersteuning wordt aangeboden om het kind in het gezin te kunnen behouden, werd het ethisch uitgangspunt van interlandelijke adoptie ondergraven.242In contrast daarmee staan landen van herkomst waar de afstand van kinderen om andere redenen dan armoede gebruikelijk is, we denken hierbij aan China. Door de populatiecontrole en de culturele nood aan een mannelijke opvolger in de familie wordt massaal afstand gedaan van meisjes. Doordat er andere motieven aan de grondslag liggen, zijn het aantal misbruiken zo goed als onbestaand.243 140. Het gebrek aan getrainde sociale werkers is een algemeen probleem in vele zendstaten. Het beroep bestaat gewoonweg niet in vele landen. Het tekort aan begrip en opleiding betreffende kinderbescherming en kinderrechten komt voort uit het gebrek aan sociale welzijnswerkers en sociale welzijnssystemen. Ontvangststaten zouden hier kunnen bijspringen en academische vorming aanbieden.244 141. Specifieke problemen en de (gebrekkige) oplossingen worden uiteengezet aan de hand van voorbeelden van zendstaten.

A. Roemenië 142. In de vroege jaren 1990 is Roemenië het voorbeeld van de situatie waarbij een zwarte adoptiemarkt ontstaat als gevolg van slechte economische omstandigheden en de grote ‘voorraad’ aan kinderen. Het beleid van toenmalig president Nicolae Ceausescu verbood abortus en voorbehoedsmiddelen en verplichte vrouwen tot het baren van minimaal vijf kinderen. 245 Moeders werden aangemoedigd om hun kinderen te plaatsen in overheidsinstellingen. Vele waren van mening dat als de staat kinderen eiste, de staat er ook maar voor moest zorgen. Aldus ontstond de traditie van het verlaten van kinderen.246 240

P.J.MEIER, “Small commodities: how child traffickers exploit children and families in inter-country adoption and what the United States must do to stop them”, The Journal of gender, race and justice 2008-09, vol. 12, 197. 241 HCCH, Accreditation and adoption accredited bodies. General principles and guide to good practice No 2, 2012, 91, http://www.hcch.net/upload/adoguide2e.pdf. 242 D.M. SMOLIN, “Abduction, sale and traffic in children in the context of inter-country adoption”, 2010, 17. 243 D.S. SMOLIN, “Child laundering”, The Wayne Law Review 2006, vol.52, 127. 244 HCCH, Accreditation and adoption accredited bodies. General principles and guide to good practice No 2, 2012, 92, http://www.hcch.net/upload/adoguide2e.pdf. 245 I. ATZET, “Post-crisis actions to avoid international child trafficking”, Journal of Law and Family Studies 2010, vol. 12, 504, C.A. RANKIN, “Romania’s new child protection legislation: change in inter-country adoption law results in a human rights violation”, Syracuse Journal of International Law and Commerce 2006-07, vol. 25, no. 259, 261; L.M. YEMM, “International adoption and the “best interest” of the child: reality and reactionism in Romania and Guatemala”, Washington University Global Studies Law Review 2010, vol. 9, no. 555, 564.. 246 C.A. RANKIN, “Romania’s new child protection legislation: change in inter-country adoption law results in a human rights violation”, Syracuse Journal of International Law and Commerce 2006-07, vol. 25, no. 259, 261.

61

143. Er werd toen ook gewerkt met een soort van ‘puntensysteem’. Adoptieorganisaties kregen afhankelijk van het betaalde bedrag voor de verbetering van de jeugdhulpverlening een aantal punten. Hoe meer punten, hoe meer adoptiekinderen werden toegewezen. Zo’n puntensysteem miskent de belangen van de individuele kinderen binnen een adoptieprocedure. Een gevolg van zo’n puntensysteem is dat binnenlandse adopties en lokale jeugdwelzijnsinstellingen onlosmakelijk gekoppeld zijn aan interlandelijke adopties. Het ontmoedigt de binnenlandse adoptie door Roemenen van Roemeense kinderen.247 144. In 1989 kwam met de executie van de president een einde aan dit regime. De nieuwe Roemeense regeringondervond druk en zag dat het zo niet verder kon. Een tijdelijke ‘stop’ werd in 1991 ingevoerd met betrekking tot interlandelijke adoptie.248 Tijdens deze periode heeft Roemenië zijn interne regelgeving, structuren en procedures aangepast. Het doel van deze wijzigingen was om enerzijds private adopties te beperken en anderzijds nationale adopties te promoten. Alleen middels tussenkomst van een erkende adoptiedienst uit het land van de adoptieouders kon adoptie nog plaatsvinden. Adopties die rechtstreeks plaatsvonden tussen kandidaat-adoptieouders en de biologische ouders werden dus verboden. Schendingen van de adoptieprocedure werden strafbaar gesteld. Interlandelijke adoptie was alleen mogelijk na het doorlopen van een ‘wachttijd’ van zes maanden, waarin gezocht werd naar een nationaal adoptiegezin.Onder internationale druk werd in 1997 de wetgeving opnieuw aangepast en werden alle beperking op interlandelijke adoptie opnieuw opgeheven. 249 Problemen en schandalen traden weer op de voorgrond en dus werd ten langen leste nogmaals een toevlucht genomen in een eenjarig algeheel verbod op interlandelijke adopties in 2001 op aandringen van internationale organisaties, in het bijzonder de Europese Unie. 250 Het moratorium werd nadien blijvend verlengd.251 In 2004 werd de wetgeving nogmaals herzien op verscheidene punten. De Roemeense overheid deed hiervoor een internationale oproep voor advies over de hervorming. In de uiteindelijke wetten werden vooral de aanbevelingen van de Europese Unie opgenomen. 252 Re-integratie van het kind in het gezin werd de nieuwe prioriteit. Nationale adoptie is enkel 247

D.B. MEZMUR, “The sins of the “saviors”: child trafficking in the context of intercountry adoption in Africa”, 2010, 18. (http://www.hcch.net/upload/wop/adop2010id02e.pdf); Commissie lesbisch ouderschap en interlandelijke adoptie, Rapport interlandelijke adoptie ‘Alles van waarde is weerloos’, 29 mei 2008, 30. (http://www.rijksoverheid.nl/bestanden/documenten-en-publicaties/rapporten/2008/05/29/rapportinterlandelijke-adoptie-alles-van-waarde-is-weerloos/9433-bw-interlandelijke-adoptie.pdf) 248 D.S. SMOLIN, “Child laundering”, The Wayne Law Review 2006, vol.52, 126; L.M. YEMM, “International adoption and the “best interest” of the child: reality and reactionism in Romania and Guatemala”, Washington University Global Studies Law Review 2010, vol. 9, no. 555, 565. 249 L.M. YEMM, “International adoption and the “best interest” of the child: reality and reactionism in Romania and Guatemala”, Washington University Global Studies Law Review 2010, vol. 9, no. 555, 564. 250 C.A. RANKIN, “Romania’s new child protection legislation: change in inter-country adoption law results in a human rights violation”, Syracuse Journal of International Law and Commerce 2006-07, vol. 25, no. 263. 251 S. WALLACE, “International Adoption: The Most Logical Solution to the Disparity Between the Numbers of Orphaned and Abandoned Children in Some Countries and Families and Individuals Wishing to Adopt in Others.”, Arizona Journal of International and Comparative Law 2003 , vol. 20, nr. 3, 717-719, K.M. WITTNER, “Curbing child-trafficking in inter-country adoptions: will international treaties and adoption moratoriums accomplish the job in Cambodia?”, Pacific Rim Law & Policy Journal 2003, vol.12, no. 2, 601. 252 C.A. RANKIN, “Romania’s new child protection legislation: change in inter-country adoption law results in a human rights violation”, Syracuse Journal of International Law and Commerce 2006-07, vol. 25, no. 259, 259260; L.M. YEMM, “International adoption and the “best interest” of the child: reality and reactionism in Romania and Guatemala”, Washington University Global Studies Law Review 2010, vol. 9, no. 555, 563.

62

mogelijk als poging tot re-integratie in het gezin en de grotere familie falen. Interlandelijke adoptie is alleen mogelijk door de biologische grootouders die in het buitenland verblijven. De plaatsing van verlaten kinderen of wezen kan enkel beslist worden door de uitgebreide familie. Daarnaast is het verboden om kinderen onder de twee jaar te plaatsen in een verzorgingsinstelling. 253De facto geldt dus nog steeds een verbod op interlandelijke adopties daar het geval waarin de eigen grootouders overgaan tot interlandelijke adoptie uiterst zelden voorkomt. 145. Roemenië ondertekende het Haags Adoptieverdrag op 29 mei 1993 en ratificeerde het ook op 28 december 1994, waardoor Roemenië het eerste land te wereld werd om het verdrag te onderschrijven. Met het oog op de eerste hervorming van 2001, werd een brief gestuurd naar de secretaris generaal van het permanent bureau van de Haagse conferentie voor het privaat recht. Daarin stond vermeld dat de geplande wetshervorming interlandelijke adoptie zou gezien worden als ‘een maatregel van kinderbescherming, doch enkel in die gevallen waarbij na een grondig onderzoek bewezen was dat nationale oplossingen in het belang van het kind niet konden gevonden worden’. Het voornemen stemt niet overeen met de uiteindelijke hervorming in 2004 dat een verbod inhoudt. UNICEF steunt een verbod daar het meent dat dergelijke aanpak meer consistent is met de gedachte en de letter van het Haags Adoptieverdrag dan een totaalverbod.254 146. Er kan geargumenteerd worden dat een verbod op interlandelijke adoptie mogelijk is en soms zelfs noodzakelijk in het belang van het kind. Het feit dat er geen verplichting bestaat om interlandelijke adoptie als een vorm van alternatieve zorg te voorzien impliceert dat de mogelijkheid om een verbod in te stellen wanneer het belang van het kind in het gedrang komt gerechtvaardigd is. Bijgevolg bestaat de mogelijkheid en noodzaak om een moratorium op interlandelijke adoptie op te leggen wanneer een land getroffen wordt door een catastrofe of wanneer onregelmatigheden het belang van het kind bedreigen. Hoewel een verbod genomen wordt met het belang van het kind indachtig, dient het dit doel niet steeds. Enerzijds kan de verzadiging dat dergelijk verbod veroorzaakt ervoor zorgen dat door adoptieouders en –diensten uitgeweken wordt naar een ander land dat ofwel minder voorbereid is ofwel, juist wel goed voorbereid is, maar gedestabiliseerd wordt door de plotse verhoogde vraag. Anderzijds dient in gedachten te worden gehouden dat interlandelijke adoptie te prefereren is boven het intern plaatsen van kinderen in de geïnstitutionaliseerde pleegzorg, waar het kind individuele ontplooiing en opvoeding ontbeert.255

253

C.A. RANKIN, “Romania’s new child protection legislation: change in inter-country adoption law results in a human rights violation”, Syracuse Journal of International Law and Commerce 2006-07, vol. 25, no. 259, 270. 254 C.A. RANKIN, “Romania’s new child protection legislation: change in inter-country adoption law results in a human rights violation”, Syracuse Journal of International Law and Commerce 2006-07, vol. 25, no. 259, 272274. 255 M. BEDORET, H., CROKART, A., DEMANER, et. Al., Les nouveaux aspects juridiques de l’adoption : quelques thématiques spécifiques, Brussel, Larcier, 2009, 252-253 ; The implementation and Operation of the 1993 Intercountry Adoption Convention: Guide to Good Practice, 2008, 29-30, http://www.hcch.net/upload/adoguide_e.pdf.

63

B. Ethiopië 147. Ethiopië staat in schril contract met landen als Burundi, de Democratische Republiek Congo en Rwanda op vlak van interlandelijke adoptie. Waar adopties uit deze laatsten zeldzaam zijn, heeft Ethiopië de leiderspositie verworven voor de aanbreng van kinderen. Ethiopië karakteriseert zich in de lange traditie en grote ervaring met interlandelijke adoptie. Het dictatoriaal regime dat het land kende gedurende de periode van 1977 tot 1991 kan hiervoor aan de basis liggen. Het kenmerkte zich door een grote organisatie, zichtbaarheid en centralisatie van de verschillende machten, hetgeen doet denken aan een andere grote bevoorrader inzake adoptiekinderen, zijnde China. Sommige schattingen plaatsen het aantal weeskinderen in Ethiopië rondvijf miljoen als gevolg van gewapende conflicten, armoede en hongersnood en ziekte, in het bijzonder HIV/aids. 256 Ethiopië is een verdragsstaat bij het IVRK. Ondanks het feit dat Ethiopië het Haags Adoptieverdrag niet heeft ondertekend, is Ethiopië een van de weinige Afrikaanse Staten waarvoor adoptiediensten zijn opgericht. Als gevolg van de moratoria op interlandelijke adoptie van Roemenië en andere landen zoals Guatemala en Vietnam zijn het aantal adoptiediensten alleen maar toegenomen.257 148. In België werken 3 adoptiediensten samen met Ethiopië, aan de Vlaamse zijde zijn dit Ray of Hope en het Interlandelijk Adoptiecentrum Vlaanderen. Aan de Waalse zijde is dit Sourires des enfants. Ethiopië legt bijzondere vereisten op voor kandidaat-adoptieouders: enkel heterokoppels die minstens 2 jaar gehuwd zijn en maximaal 3 kinderen hebben, komen in aanmerking. Daarnaast geldt ook een leeftijdsvereiste van minimum 25 jaar. Indien één van de kandidaat-adoptieouders de leeftijd van 50 jaar bereikt heeft, kan enkel een kind van 5 jaar of ouder worden toegewezen. 258 De adoptie verloopt via een contract tussen de kandidaatadoptieouders en een weeshuis waarmee een adoptiedienst verbonden is. 259 Het contract vereist toestemming van de oorspronkelijke voogd, goedgekeurd door de federale rechtbank van eerste aanleg. Het is vereist dat de voogd die de voogdij heeft overgedragen aan het weeshuis voor de rechter verschijnt en toestemt met de adoptie. Deze toestemming is enkel vereist indien de ouders gekend en nog in leven zijn.260 De adoptie in Ethiopië is standaard een gewone adoptie, doch in sommige gevallen kan er ruimte zijn voor een volle adoptie. Ook de omzetting in België van een gewone adoptie naar een volle adoptie is mogelijk.261

256

B.D. MEZMUR, “From Angelina (to Madonna) to Zoé’s ark: What are the ‘A-Z’ lessons for intercoutry adoption in Africa?”, International Journal of Law, Policy of the Family 2009, vol. 23, 146. 257 Wereldkinderen, “Fruits of Ethiopia – a study on inter-country adoption in Ethiopia”, 2009, 6. (http://poundpuplegacy.org/files/Second-Interim-Report-FINAL-redacted-for-distribution+annexures.pdf). 258 http://www.rayofhope.be/ethiopie.php, http://www.fiac-vzw.be/Ethiopi%EB.html, http://souriresdenfants.wikeo.be/paysetdemarche.html. 259 Wereldkinderen, “Fruits of Ethiopia – a study on inter-country adoption in Ethiopia”, 2009, 12. (http://poundpuplegacy.org/files/Second-Interim-Report-FINAL-redacted-for-distribution+annexures.pdf). 260 Wereldkinderen, “Fruits of Ethiopia – a study on inter-country adoption in Ethiopia”, 2009, 27-28. (http://poundpuplegacy.org/files/Second-Interim-Report-FINAL-redacted-for-distribution+annexures.pdf). 261 M. BEDORET, H., CROKART, A., DEMANER, et. Al., Les nouveaux aspects juridiques de l’adoption : quelques thématiques spécifiques, Brussel, Larcier, 2009, 265-267.,

64

149. De internationale regelgeving betreffende interlandelijke adoptie heeft in Afrika nog een extra instrument, namelijk het Afrikaans Handvest inzake de rechten en het welzijn van het kind262. Het trad in werking op 29 november 1999 en werd ondertekend door 53 Afrikaanse landen. Inmiddels hebben 45 landen het Afrikaans Handvest ook geratificeerd, waaronder Ethiopië in 2002. Net als het IVRK focust het op de nood van het kind om op te groeien in gezinsverband, doch het gaat verder door in de preambule te stellen dat bijzondere zorg vereist is inzake gezondheid, fysieke, mentale, morele en sociale ontwikkeling en vereist tevens juridische bescherming betreffende vrijheid, waardigheid en veiligheid. Het belang van het kind moet de voornaamste beweegreden zijn wanneer acties worden genomen die het kind aanbelangen. Het kind moet de mogelijkheid gegeven worden zijn eigen mening te geven in alle juridische of administratieve procedures dat een effect hebben op het kind. 263 Interlandelijke adoptie komt specifiek naar voor in artikel 24 van het Afrikaans Charter en stelt, hoe verwonderlijk, dat interlandelijke adoptie enkel mag plaatsvinden indien het belang van het kind de voornaamste overweging is in de procedure. Net zoals in alle andere instrumenten wordt geen definitie gegeven van ‘het belang van het kind’. Verdragsstaten moeten bevoegde autoriteiten oprichten om de adoptieprocedures te overzien en te verzekeren dat deze legaal doorgang vinden. De adoptie moet ook toelaatbaar zijn in het licht van het kind zijn status betreffende ouders, verwanten en voogden en de vereiste geïnformeerde toestemmingen tot de adoptie nadat begeleiding werd ondergaan. Het Afrikaans Handvest stelt ook duidelijk dat interlandelijke adoptie als een alternatieve vorm van kinderzorg als een laatste redmiddel moet aangewend worden wanneer geen pleeggezin gevonden wordt of nationale adoptie niet mogelijk is of wanneer in het land van herkomst op geen enkele gepaste wijze voor het kind kan gezorgd worden. Interlandelijke adoptie moet dezelfde waarborgen bieden als nationale adoptie. Gepaste maatregelen moeten genomen worden zodat interlandelijke adoptie niet uitmondt in handel of ongepast financieel voordeel voor deze die proberen een kind te adopteren. 150. Hetgeen opmerkelijk is aan de interne Ethiopische wetgeving is het recht van de biologische ouders op updates over het wel en wee van hun geadopteerd kind te ontvangen nadat de interlandelijke adoptie voltrokken is.Een eerste verslag dient na drie maanden te worden toegezonden, een tweede na zes maanden en daarna jaarlijks op de verjaardag van de adoptie tot het geadopteerde kind de leeftijd van achttien jaar bereikt.264Echter, de omzetting naar een volle adoptie in België zorgt ervoor dat de ouders dit recht verliezen. Het is bediscussieerbaar of de biologische ouders hiervan op de hoogte zijn.265 Dit doet ook twijfels rijzen over de toestemming met de adoptie en het feit dat door de omzetting in een volle adoptie in België alle banden met de oorspronkelijke familie doorbroken worden.

262

Hierna verkort tot ‘Afrikaans Handvest’. Artikel 4 Afrikaans Handvest. 264 V.S. ROOT, “Angelina and Madonna: Why all the fuss? An exploration of the rights of the child and Intercountry adoption within African Nations”, Chicago Journal of International Law 2007-08, vol. 8, no. 1, 338. 265 Wereldkinderen, “Fruits of Ethiopia – a study on inter-country adoption in Ethiopia”, 2009, 22. (http://poundpuplegacy.org/files/Second-Interim-Report-FINAL-redacted-for-distribution+annexures.pdf). 263

65

151. Een adoptie in Ethiopië kan slechts twee dagen bedragen indien het papierwerk van de adoptieouders in orde is, hetgeen ongelooflijk snel is.266 Betreffende de toestemming van de biologische ouders speelt ook de AIDSproblematiek een rol. Wanneer een kind zijn (enige) ouder(s) gediagnostiseerd worden met HIV of aids, verklaart de Ethiopische overheid het kind een wees en eist het de voogdij over het kind op. In feite worden de ouders hun het recht ontzegt om nog toe te stemmen met een adoptie omdat hun ouderlijke rechten hun permanent ontzegt worden. 267 152. In het onderzoek dat Wereldkinderen gevoerd heeft naar de praktijken die plaatsvinden in de weeshuizen komen een aantal zorgwekkende stellingen naar voor die ik hieronder op lijst. Het concept ‘adoptie’ wordt heden anders gevuld en wordt aangewend als een bron van inkomsten. De morele ethiek van kinderbescherming wordt schijnbaar achterwege gelaten en er is een groot vermoeden van misbruik van kinderen met het oog op interlandelijke adoptie. Het vermoeden steunt op vaststellingen dat sommige weeshuizen proberen kinderen illegaal te adopteren. 268 De meeste van de vergunde instellingen voor residentiële weeshuizen, zijn verworden tot een tijdelijke opvang van de kinderen met het oog op adoptie. Ondanks een aanzienlijke verbetering in de adoptieprocedure worden bepaalde agentschappen ervan verdacht dit in gevaar te brengen en de regels om te buigen om kinderen voor te bereiden op illegale adoptie.269 Uit onderzoek met 45 biologische ouders die hun kind hebben opgegeven voor adoptie is gebleken dat de meerderheid hun kind hebben afgestaan om redenen van armoede en dat zij slechts een gering inkomen hebben verworven door de afstand. De meerderheid kamt ook met psychologische problemen, in het bijzonder depressie, sinds de afstand van hun kind. Begeleiding zowel voor als na de afstand werd niet verstrekt.270 De case study van 25 random dossiers toonde aan dat geen inspanningen werden geleverd om op een gepaste wijze in zorg voor het kind te kunnen voorzien in Ethiopië. In feite is interlandelijke adoptie de eerste keuze, in plaats van een laatste redmiddel. Er heerst een algemeen onbegrip met betrekking tot het concept ‘adoptie’ in het Westen. Veel ouders verwachten updates over hun kinderen en dat het kind terugkeert eens het achttien jaar is. In een aantal zaken was de informatie over het kind incorrect (ouders die dood verklaard werden, verkeerde leeftijd, …). Het lijkt er bovendien op dat er een ‘verzamelingssysteem’ in werking is gesteld. Weeshuizen sturen bussen naar dorpen met ‘kindverwervers’ die op maandelijks basis betaald worden. De aanwezigheid van verschillende adoptiediensten is onmiskenbaar. Deze richten centra op voor kinderen en adoptieouders. Het wordt stilaan duidelijk dat familie-diensten meer en meer afhankelijk worden van de financiering door adoptiediensten 266

V.S. ROOT, “Angelina and Madonna: Why all the fuss? An exploration of the rights of the child and Intercountry adoption within African Nations”, Chicago Journal of International Law 2007-08, vol. 8, no. 1, 337338. 267 V.S. ROOT, “Angelina and Madonna: Why all the fuss? An exploration of the rights of the child and Intercountry adoption within African Nations”, Chicago Journal of International Law 2007-08, vol. 8, no. 1, 343. 268 Wereldkinderen, “Fruits of Ethiopia – a study on inter-country adoption in Ethiopia”, 2009, 35. (http://poundpuplegacy.org/files/Second-Interim-Report-FINAL-redacted-for-distribution+annexures.pdf). 269 Wereldkinderen, “Fruits of Ethiopia – a study on inter-country adoption in Ethiopia”, 2009, 36. (http://poundpuplegacy.org/files/Second-Interim-Report-FINAL-redacted-for-distribution+annexures.pdf). 270 Wereldkinderen, “Fruits of Ethiopia – a study on inter-country adoption in Ethiopia”, 2009, 36. (http://poundpuplegacy.org/files/Second-Interim-Report-FINAL-redacted-for-distribution+annexures.pdf).

66

waardoor het risico ontstaat dat deze adoptiediensten in ruil steeds meer kinderen zullen opeisen voor interlandelijke adoptie.271 153. In mei 2009 is de Ethiopische overheid overgegaan tot een ‘plaatselijk’ moratorium. Alle adopties van verlaten kinderen uit weeshuizen in Addis Ababa werden stop gezet als gevolg van de onverklaarbare toename in het aantal verlaten kinderen. Na enige tijd en naarmate het onderzoek vorderde werd het moratorium voor de staatsweeshuizen opgeheven. Na het einde van het onderzoek werd het moratorium volledig opgeheven.272 154. Kafalah naar Islamitisch recht houdt het aanvaarden van kinderen zonder familie in gelijkwaardig aan een permanente vorm van pleegzorg, maar zonder dat deze kinderen de familienaam aannemen of gerechtigd worden om te erven van familieleden waarbij zij geplaatst worden. De ontwikkeling van kafalah als een nationale en familiaal gebaseerde oplossing voor kinderen zonder gezin is dus een sterke vorm van concurrentie voor interlandelijke adoptie.273 Het heeft daarenboven het voordeel dat het kind kan opgroeien in dezelfde cultuur. Ethiopië is een van de Afrikaanse landen waarbinnen delen van de bevolking de Islamitische cultuur aanhangen. Toch wordt zelden een beroep gedaan op kafalah om een interlandelijke adoptie te vermijden.

C. Cambodja 155. Cambodja staat erom bekend een ‘hotspot’ te zijn voor interlandelijke adoptie. Door de lakse wetgeving, in feite ontbreekt een degelijke adoptiewet, kan een adoptie op drie tot vier maanden volledig afgewerkt zijn. De meeste kinderen die bestempeld worden als ‘wees’ of ‘verlaten’ zijn in werkelijkheid gekocht, gestolen of verkregen door middel van listen en leugens. 274 In feite is het in dit geval de hoge vraag naar adoptiekinderen die een zwarte adoptiemarkt doet ontstaan.275Vele factoren zorgen ervoor dat Cambodja kwetsbaar is en blijft voor illegale adopties. Twee decennia van oorlog heeft vele kinderen ouderloos gemaakt. Een van de gevolgen van de oorlog is de algemene staat van armoede waarin het land verkeerd.

271

D.B. MEZMUR, “The sins of the “saviors”: child trafficking in the context of intercountry adoption in Africa”, 2010, 18. (http://www.hcch.net/upload/wop/adop2010id02e.pdf); Wereldkinderen, “Fruits of Ethiopia – a study on inter-country adoption in Ethiopie”, 2009, 41-42. (http://poundpuplegacy.org/files/Second-Interim-ReportFINAL-redacted-for-distribution+annexures.pdf). 272 D.B. MEZMUR, “The sins of the “saviors”: child trafficking in the context of intercountry adoption in Africa”, 2010, 29-30. (http://www.hcch.net/upload/wop/adop2010id02e.pdf). 273 B.D. MEZMUR, “Inter-country adoption as e measure of last resort in Africa: advancing the rights of a child rather than a right to a child”, International Journal on Human Rights 2009, vol. 10, 87. 274 M. BAKER, “Babies for Sale: No Warranty”, Sidney Morning Herald 2003, 2, K.M. WITTNER, “Curbing childtrafficking in inter-country adoptions: will international treaties and adoption moratoriums accomplish the job in Cambodia?”, Pacific Rim Law & Policy Journal 2003, vol.12, no. 2, 600; CAMBODIAN LEAGUE FOR THE PROMOTION AND DEFENSE OF HUMAN RIGHTS, “Abuses Related to the International Adoption Process in Cambodia”, 2002, 2, (http://www.childtrafficking.com/Docs/abuses_related_adoption_cambodia_0109.pdf). 275 I. ATZET, “Post-crisis actions to avoid international child trafficking”, Journal of Law and Family Studies 2010, vol. 12, 505.

67

Door de armoede is het hele gezin genoodzaakt te werken voor weinig geld en is er een algemeen gebrek aan onderwijs.276 156. Netwerken en patronen opgezet met als doel baby’s en jonge kinderen te kopen met het oog op adoptie. Het begint met ‘verwervers’ die op zoek gaan naar arme vrouwen, voornamelijk weduwen of gescheiden vrouwen, die op het punt staan te bevallen of die jonge kinderen hebben. De vrouwen worden benaderd op straat of zelfs in het ziekenhuis onmiddellijk nadat zij bevallen zijn met het voorstel het kind te plaatsen in een ‘kindercentrum’ waar er voor het kind gezorgd zal worden. Soms worden de moeders gedwongen hun kinderen geheel af te staan, meestal wordt hun verteld dat de plaatsing ‘tijdelijk’ is totdat ze terug aan het werk zijn en opnieuw voor het kind kunnen zorgen. De moeders wordt vaak een ‘donatie’ aangeboden tussen de 30 en 100 US dollar. Cultureel worden meisjes in Cambodja waardevoller geachte dan jongens. De vraag naar adoptiekinderen is echter vooral gericht op meisjes. Hierdoor wordt de druk op weeshuizen groter en worden deze op artificiële wijze voorzien van meisjes. 277 De kinderen ondergaan bloedtesten op HIV, hepatitis en andere ziekten en aandoeningen en zijn alleen gewenst indien deze testen negatief zijn. Er is immers geen ‘markt’ voor ‘aangetaste’ kinderen. Wanneer de moeders hun kinderen willen bezoeken in het centrum, wordt hun de toegang geweigerd en wanneer ze hun kinderen terug willen wordt hun verteld dat ze een veelvoud van de ‘donatie’ moeten terugbetalen. Daar ze hier niet toe in staat zijn, krijgen ze hun kinderen niet terug. De kinderen komen in weeshuizen terecht die gerund worden door of gelinkt zijn aan mensen die werken als ‘adoptiehelper’. Deze weeshuizen en adoptiehelpers zijn dan weer verbonden aan adoptieagentschappen uit de VS en andere delen van de wereld.278 157. Opdat de interlandelijke adopties van deze kinderen doorgang kunnen vinden, worden deze kinderen in de documenten opgegeven als ‘verlaten’ zonder gekende ouders. De gehele identiteit van kinderen wordt uitgewist en vervangen door een nieuwe. Lage beambten tekenen deze documenten omdat ze onwetend zijn over de herkomst van de kinderen of omdat ze omgekocht worden. De toelating voor interlandelijke adoptie uitgaande van de Cambodjaanse overheid wordt geregeld door de adoptiehelpers die hun heil zoeken in het omkopen van de beambten.279

276

K.M. WITTNER, “Curbing child-trafficking in inter-country adoptions: will international treaties and adoption moratoriums accomplish the job in Cambodia?”, Pacific Rim Law & Policy Journal 2003, vol.12, no. 2, 602604. 277 K.M. WITTNER, “Curbing child-trafficking in inter-country adoptions: will international treaties and adoption moratoriums accomplish the job in Cambodia?”, Pacific Rim Law & Policy Journal 2003, vol.12, no. 2, 608609. 278 Cambodian League for the Promotion and Defense of Human Rights, “Abuses Related to the International Adoption Process in Cambodia”, 2002, 1. (http://www.childtrafficking.com/Docs/abuses_related_adoption_cambodia_0109.pdf). 279 Cambodian League for the Promotion and Defense of Human Rights, “Abuses Related to the International Adoption Process in Cambodia”, 2002, 2. (http://www.childtrafficking.com/Docs/abuses_related_adoption_cambodia_0109.pdf).

68

158. Specifiek op vlak van wetgeving schort er heel wat aan de adoptieprocedure in Cambodja. Mensenhandel met het oog op prostitutie is strafbaar gesteld, kinderhandel met het oog op adoptie niet. Sinds Cambodja in 1992 is overgegaan tot de ratificatie van het IVRK is de situatie enigszins verbetert doch nog steeds niet optimaal. Er zijn geen verwijzingen naar ‘het belang van het kind’ noch naar het verbod op financieel voordeel. De inspanningen die zijn geleverd voor de implementatie van het IVRK zijn minimaal. Pas in 2001 werden aanvullende vereisten in de wet ingeschreven zoals de geschiktheid van de adoptieouders. Een wachtperiode van drie maanden werd ingevoerd voor kinderen die verblijven in een weeshuis. Een strafbaarstelling voor kinderhandel ontbreekt.280 Sinds de ratificatie van het IVRK is het aantal interlandelijke adoptie vanuit Cambodja exponentieel toegenomen. De overheid stelde dat het kinderhandel niet als een probleem zag. Geïsoleerde gevallen van kinderhandel vielen voor, doch deze zijn naar mening van de overheid zeldzaam. Sommige adoptiediensten en weeshuizen werden wel verdacht door de overheid, doch geen enkele vervolging werd ingesteld noch werden deze instelling opgedoekt.281 159. Door grote media aandacht stelden verscheidene ontvangstlanden zoals de Verenigde Staten en Frankrijk een moratorium in werking voor adopties vanuit Cambodja. Echter, tot een volledige stop kwam het niet, wel was er een sterke afname van het aantal adopties dat nog tot stand kwam. Deze terugval had als gevolg dat vele weeshuizen zonder de inkomsten uit de interlandelijke adopties nog maar moeilijk voor de oudere, gehandicapte en HIVpositieve kinderen konden zorgen. Deze kinderen komen niet in aanmerking voor interlandelijke adoptie waardoor hun toekomst er hetzelfde uitziet als hun verleden, bleek en grimmig.282 160. In 2007 heeft Cambodja het Haags Adoptieverdrag ondertekend en geratificeerd, het zou aangewezen zijn om empirisch onderzoek in te stellen naar de verbetering van de omstandigheden.

D. Reactie op crisissituaties - Haïti 161. Er heerst een algemene consensus dat in de nasleep van een crisissituatie interlandelijke adoptie geen gepast antwoord is op het wrede lot waaraan vele kinderen worden blootgesteld. Interlandelijke adoptie moet uitblijven totdat de omstandigheden het toelaten om inspanningen te leveren om familieleden van betrokken kinderen terug te vinden. In landen zoals Haïti, waar vele adoptieprocedures lopende zijn op het ogenblik van een ramp, stelt zich een bijzonder probleem. Er moet tot een akkoord worden gekomen over de handelingswijze in de verschillende fasen van het adoptieproces, gaande van reeds toegekende adopties, gevallen 280

K.M. WITTNER, “Curbing child-trafficking in inter-country adoptions: will international treaties and adoption moratoriums accomplish the job in Cambodia?”, Pacific Rim Law & Policy Journal 2003, vol.12, no. 2, 611-613 281 K.M. WITTNER, “Curbing child-trafficking in inter-country adoptions: will international treaties and adoption moratoriums accomplish the job in Cambodia?”, Pacific Rim Law & Policy Journal 2003, vol.12, no. 2, 614615. 282 M. BAKER, “Babies for Sale: No Warranty”, Sidney Morning Herald 2003, 4.

69

waar de matching al heeft plaatsgehad en de gevallen waarbij de adopteerbaarheid van het kind slechts informeel vastgesteld werd.283 162. Door de aardbeving werd Haïti in de positie geplaatst waar de economische omstandigheden de voedingsbodem vormden voor een illegale adoptiemarkt. Het aanbod stijgt drastisch doordat ouders de ramp niet overleven of gescheiden raken van hun kinderen. Daar komt nog bij dat gezien de nieuwe sombere situatie waarin het land verkeerd het achterlaten van kinderen aantrekkelijker wordt. Daarnaast stijgt de vraag naar kinderen door de uitgebreide media aandacht die vooral focust op de miserabele omstandigheden. 284 163. Vanaf 30 mei 2010 werden minstens 2107 lopende zaken afgewerkt in navolging van de aardbeving van 12 januari 2010 waardoor het totaal aantal geadopteerde Haïtiaanse kinderen bijna verdubbeld werd in verhouding tot 2009. Volgende tabel geeft de cijfers weer van de hoeveelheid kinderen, de ontvangststaten en evolutie over de jaren.285 Tabel 4: Overzicht interlandelijke adopties vanuit Haïti

Canada België Frankrijk Duitsland Italië Luxemburg Nederland Spanje Zwitserland VS Totaal

2003 150 7 542 6

2004 159 6 507 35 9

69 17 9 250

42 36 7 356

2005 115 4 475 37 13 1 51 24 8 231

1050

1157

959

2006 123 1 571 23 2 1 41 15 10 309

2007 88 0 403 31 2 7 28 22 12 190

2008 148 3 731 61 0 8 91 0 4 301

2009 89 1 651 30 0 3 60 0 380

2010 203 14 489 62 2 14 107 7 9 1200

Totaal 1 075 36 4 369 279 34 34 489 121 59 3217

1096

783

1347

1214

2107

9727

164. Hoewel het in het belang van het kind is om adoptieprocedures waarin al een adoptievonnis werd verkregen te bespoedigen, moet dit nog steeds plaatsvinden in een kader van internationale standaarden. Interlandelijke adoptie een hogere prioriteit toekennen mag niet ten koste gaan van nood verlichtende inspanningen, noch mag hiertoe overgegaan worden zodat kinderen niet de nodige tijd krijgen om in een vertrouwde omgeving bij te komen van de ramp. Omdat kinderen des te kwetsbaarder zijn in rampsituaties moet extra aandacht besteedt worden aan degelijke identificatie en registratie om verkeerdelijk en illegale verplaatsing over de landsgrenzen te vermijden.286 Met zekerheid is komen vast te staan dat 283

ISS-SSI, Haiti: ‘expediting’ inter-country adoptions in the aftermath of a natural disaster…, 2. ( http://www.hcch.net/upload/wop/adop2010id04e.pdf). 284 I. ATZET, “Post-crisis actions to avoid international child trafficking”, Journal of Law and Family Studies 2010, vol. 12, 500 en 508. 285 ISS-SSI, Haiti: ‘expediting’ inter-country adoptions in the aftermath of a natural disaster…, 2. ( http://www.hcch.net/upload/wop/adop2010id04e.pdf). 286 I. ATZET, “Post-crisis actions to avoid international child trafficking”, Journal of Law and Family Studies 2010, vol. 12, 508, HCCH, “ Information note to states and central authorities: Haiti earthquake and intercountry adoption of children”, 2010, 2 (http://hcch.e-vision.nl/upload/haiti_infonote_e.pdf), ISS-SSI, Haiti:

70

40 kinderen die naar Nederland werden overgebracht, dat deden met gebrekkige of helemaal geen documentatie of identificatie.287 Indien de adoptieprocedure wel al opgestart was doch nog geen adoptievonnis werd bekomen is het niet aangewezen de procedure te versnellen daar de risico’s de voordelen meer dan overschaduwen. In dergelijke gevallen is het alleen aangeraden de zaak te bespoedigen indien er dringende gezondheids-, medische of veiligheidsrisico’s zijn.288 165. Het interlandelijk adoptieproces van Haïti staat bekend voor zijn misbruiken, corruptie, gebrek aan transparantie en een onbestaand opvolgsysteem. De gevolgen van de aardbeving zorgden er voor dat dit gebrekkige systeem nog verder aftakelde resulterend in chaos. Een orgaan met controle over de interne procedures en de naleving ervan bestond niet. Als gevolg werden tegen nationale wetgeving in kinderen van zestien en ouder geadopteerd. Er was ook geen controle over de grote geldsommen. Noch Haïti noch de ontvangststaten konden verzekeren dat re-integratie maatregelen genomen waren opdat de kinderen in hun eigen gezin konden blijven noch dat de plaatselijke oplossingen werden uitgeput. In andere woorden, het subsidiariteitsprincipe werd niet nageleefd. Weinig inspanningen werden geleverd om de adopteerbaarheid van de kinderen na te gaan, noch werden zij geraadpleegd of degelijk voorbereid voor hun overbrenging naar de ontvangststaten. In een land zoals Haïti, waar een geschatte 80% van de adopteerbare kinderen minstens één biologische ouders hebben, is het van belang dat hun toestemming met de adoptie bevestigd wordt. Vele ouders werden niet de kans gegeven hun toestemming te geven of deze te bevestigen. 289 166. Als verdragsstaten hadden alle ontvangststaten de verplichting het Haags Adoptieverdrag na te leven desondanks schoten zij allen tekort. De geschiktheid van de adoptieouders om een kind dat net een trauma heeft meegemaakt te adopteren werd niet nagegaan noch werden zij hierop voorbereid. Het transport van de kinderen werd beter uitgesteld totdat de commerciële vliegtuigmaatschappijen weer aan de slag waren, hetgeen al weken na de aardbeving was. Dit zou adoptieouders de kans gegeven hebben om zelf hun adoptiekind te vergezellen op de vlucht evenals dat zij konden kennismaken met het herkomstland van hun adoptiekind. Het Special Humanitarian Parole Program for Haitian Orphans van de VS regelde het transport van de kinderen via lege vliegtuigen die ontwikkelingshulp boden, met andere woorden legervliegtuigen. 290 Ontwikkelingshulp die geboden wordt door de ontvangststaten moet gescheiden worden van interlandelijke adoptie. Enige grond tot verontrusting ontstaat wanneer deze hulp erop gericht is om weeshuizen terug op te bouwen en financiële steun gegeven wordt aan rechtbanken die 90% van de adopties uitspreken. Het gebrek aan ‘expediting’ inter-country adoptions in the aftermath of a natural disaster…, 2. ( http://www.hcch.net/upload/wop/adop2010id04e.pdf). 287 I. ATZET, “Post-crisis actions to avoid international child trafficking”, Journal of Law and Family Studies 2010, vol. 12, 508 288 HCCH, “ Information note to states and central authorities: Haiti earthquake and inter-country adoption of children”, 2010, 2 (http://hcch.e-vision.nl/upload/haiti_infonote_e.pdf), ISS-SSI, Haiti: ‘expediting’ intercountry adoptions in the aftermath of a natural disaster…, 2. ( http://www.hcch.net/upload/wop/adop2010id04e.pdf). 289 ISS-SSI, Haiti: ‘expediting’ inter-country adoptions in the aftermath of a natural disaster…, 3. ( http://www.hcch.net/upload/wop/adop2010id04e.pdf). 290 W.A. REITZ, “Reflections on the Special Humanitarian Parole Program for Haitian Orphans”, New York Law School Review 2001-11, vol. 55, 794.

71

samenwerking tussen de ontvangststaten en een gedeelde visie op interlandelijke adoptie is nog een pijnpunt. Door op grote schaal door te gaan met interlandelijke adoptie wordt impliciet de boodschap gestuurd dat de ontvangststaten de welbekende gebreken in de Haïtiaanse adoptieprocedure aanvaarden in plaats van het probleem aan te kaarten.291

E. Besluit 167. Het Haags Adoptieverdrag plaatst zware lasten op de zendstaten. Het vereist dat de zendstaten het matching proces reguleren, de rechten van de kinderen en hun biologische ouders vrijwaren, alternatieve plaatsing van kinderen in hun geboorteland onderzoeken en daarenboven moeten de zendstaten ook nog optreden tegen misbruiken en illegale adopties voorkomen. Deze last gecombineerd met de verarmde situatie waarin de meeste zendstaten zich bevinden, zorgt ervoor dat financiële en institutionele barrières het moeilijk maken voor deze staten om het Haags Adoptieverdrag efficiënt en succesvol te implementeren. 168. De toevlucht nemen tot een permanent moratorium is een maatregel die af te raden is. Hoewel het in se niet indruist tegen de internationale regelgeving, heeft het nefaste gevolgen voor andere herkomstlanden en vooral de kinderen die daar verblijven. In sommige gevallen kan een moratorium toch een goede maatregel zijn. Dit is het geval indien de wetgeving wordt herzien om te voldoen aan internationale vereisten. Als reactie op een crisissituatie is dergelijke maatregel ook aan te raden. Tijdens perioden van crisis worden kinderen gescheiden van hun ouders, documenten raken zoek of worden vernield en meer van die dingen. Tijdelijk de grenzen sluiten voor interlandelijke adoptie kan dan tot gevolg hebben dat inspanning kunnen gedaan worden om de biologische familie van de kinderen op te sporen, daarom niet noodzakelijk de ouders. In eerste instantie heeft een kind immers het recht op te groeien in zijn eigen familie hetgeen ruimer is dan het kerngezin. 169. Ook herkomst landen moeten het gebruik van private of onafhankelijke adopties beperken als niet geheel afschaffen. Controle is een quasi onmogelijke opdracht in die situaties. Dergelijke maatregel kan genomen worden zonder dat excessieve financiële middelen moeten worden geïnvesteerd. 170. In het licht van het ongepast financieel voordeel of andere voordelen die de facto aan- of verkoop van een kind betekenen, kunnen herkomstlanden ook de financiële kant van een adoptie beter regelen. Om de concurrentie tussen de verschillende adoptiediensten uit verschillende ontvangststaten tegen te gaan kunnen herkomstlanden maatregelen nemen en beslissen met een beperkt aantal landen op te gaan die elk één adoptiedienst mogen oprichten. Zo’n beperking zorgt er ook voor dat het belang van het kind beter gerealiseerd kan worden.

291

ISS-SSI, Haiti: ‘expediting’ inter-country adoptions in the aftermath of a natural disaster…, 3. ( http://www.hcch.net/upload/wop/adop2010id04e.pdf).

72

Tabel 5: Overzicht zendstaten van 01/01/2009- 31/12/2009292

Zendstaat China (Volksrepubliek) Colombia Congo (R.D.C) Ethiopië Filippijnen Haïti Honduras Indië Indonesië Ivoorkust Kameroen Kazachstan Madagaskar Mali Marokko Nigeria Peru Polen Rusland Rwanda Senegal Sri Lanka Thailand Togo Tsjechië Oekraïne Zuid - Afrika Interlandelijke adopties Interne adopties Totaal 292

Totaal aantal gerealiseerde adopties 74 13 2 133 5 6 1 4 1 1 1 85 3 17 1 2 1 4 18 1 2 3 16 1 1 3 18 417 195 612

< 1 jaar M 1 2 0 30 0 0 0 0 0 0 0 21 0 6 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 5 67 12 79

V 12 1 0 25 0 0 0 0 0 0 1 16 0 5 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 7 68 12 80

Leeftijd en geslacht van de geadopteerde 1 tot 4 jaar 5 tot 9 jaar M V M V 20 36 1 4 0 6 1 3 0 0 0 0 28 23 14 9 2 2 1 0 3 2 0 1 0 1 0 0 0 3 0 1 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 22 13 5 8 0 1 1 0 3 3 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 1 0 0 0 3 0 1 0 12 3 2 1 0 0 0 0 1 0 1 0 1 0 0 0 8 3 4 0 0 1 0 0 0 1 0 0 2 0 1 0 4 2 0 0 111 102 32 27 43 51 11 19 154 153 43 46

> 10 jaar M 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 22 24

V 0 0 1 4 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 8 25 33

Special needs/ siblings 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 s/o 0

Intrafamiliaal 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 122 122

http://www.hcch.net/upload/wop/adop2010pd05_be.pdf

73

HOOFDSTUK 4: ONTVANGSTSTATEN 171. In de pers zien we vaak artikelen die ons erop wijzen dat interlandelijke adoptie steeds verloopt vanuit ‘arme’ landen naar het ‘rijke’ Westen. In het licht van de regelgeving in het belang van het kind zien we een kloof ontstaan tussen de zend- en ontvangststaten. Wie denkt kinderen te ‘redden’ door ze uit de armoede te halen, vergist zich en miskent hierbij de reële kwestie, namelijk deze van de kloof tussen de vraag naar adoptie en de adopteerbare kinderen. 172. Het debat betreffende interlandelijke adoptie eigent zich termen als ‘vraag’, ‘aanbod’, ‘misbruik’ en ‘stromen’ toe terwijl, paradoxaal genoeg, de internationale regelgeving betreffende de bescherming van de kinderen ernaar streeft dit marktmechanisme te bestrijden. De ontvangststaten bevinden zich aldus in de oncomfortabele positie geconfronteerd te blijven met de enorme vraag naar adoptie en weerstand te moeten bieden tegen het voortdurende lobbywerk van kandidaat-adoptieouders om in regel te blijven met, onder andere, de vereisten van het Haags Adoptieverdrag. 173. De zwakte van de autoriteiten van landen van herkomst is vaak benadrukt. Maar de ongelijke verhoudingen tussen de landen moet ook in de weegschaal worden geworpen bij de beoordeling. Deze ongelijkheid is een van de fundamentele redenen voor het opstellen van het Haags Adoptieverdrag. Het lijkt er bovendien op dat sommige ontvangststaten hun houding richten op de stimulering van de zendstaten om nog meer kinderen ter beschikking stellen. In feite ligt de kern van het probleem in het voortbestaan en zelfs verhogen van de vraag naar adoptiekinderen, ondanks de invoering van het Haags Adoptieverdrag. De kloof tussen de ‘vraag’ en het ‘aanbod’ wordt de laatste jaren alleen groter door een toename in de onvruchtbaarheid en de wens op latere leeftijd toch nog een kind te hebben. Uiteraard wil de meerderheid een jong en gezond kind adopteren. Nationaal komen zeer weinig jonge, gezonde kinderen in aanmerking voor adoptie als gevolg van ontzetting uit het ouderlijk gezag door mishandeling of verwaarlozing van kinderen door hun ouders. Een gooi wordt dan gedaan op de internationale ‘markt’. Wat blijkt? Het aantal jonge, gezonde, adopteerbare kinderen is wereldwijd gedaald. Tegelijkertijd is sinds 2004 het aantal adopties dat plaatsvindt gelijk gebleven of zelfs gedaald ten gevolge van de vermindering van kinderen die nood hebben aan een gezin. Minder kinderen hebben nood aan een gezin doordat er minder kinderen worden achtergelaten, minder stigmatisatie in herkomstlanden van het ongehuwd moederschap en de ontwikkeling van nationale adoptie. Deze positieve trend kan alleen worden toegejuicht hoewel de media ons soms andere dingen laat vermoeden. Kinderen die in hoopjes op straat lopen in vuile straten zijn er wel, maar daarom zijn deze kinderen nog niet adopteerbaar. Deze kinderen vallen daarenboven onder de noemer ‘special needs’ doordat zij vaak psychologische problemen zullen hebben. Echter, er is geen ‘afzetmarkt’ voor deze kinderen.293

293

Terre des hommes Foundation (2008). Adoption: at what cost? For an ethical responsibility of receiving countries in inter-country adoption, 5 (http://www.childtrafficking.com/Docs/tdh_08_adop_what_cost_0308.pdf).

74

174. In het voorbereidende werk voor het Haags Adoptieverdrag werd er al op gewezen de vraag naar kinderen door geïndustrialiseerde naties en de beschikbaarheid van vele dakloze kinderen in ontwikkelingslanden er toe geleid heeft dat, in aanvulling van legale interlandelijke adoptie, praktijken ontstaan zijn zoals internationale kinderhandel met als doel adoptie in het buitenland of onder het mom van adoptie voor andere, meestal illegale, doelen. Een ‘illegale’ adoptie is volgens de Guide to good practise No 1 een adoptie die het gevolg is van “misbruiken zoals ontvoering de verkoop van kinderen of de handel in kinderen, en andere illegale of ongeoorloofde activiteiten tegen kinderen”. Om de druk op landen van herkomst te verminderen, procedures te verbeteren en begeleiding en ondersteuning te bieden, zouden de ontvangststaten moeten samenwerken. In de huidige situatie zitten de ontvangststaten in elkaar vaarwater en staan zij in concurrentie met elkaar om voor de eigen staat zoveel mogelijk adoptiekinderen los te krijgen. Publieke samenwerking tussen ontvangststaten in het voordeel van een bepaalde zendstaat biedt het voordeel dat een positieve impact wordt gemaakt op de erkende instellingen. Een voorbeeld uit het verleden van publieke samenwerking tussen ontvangststaten kan gevonden worden in het technische assistentie programma van het permanent bureau voor interlandelijke adoptie. Het programma steunt op internationale adviesgroepen in de verschillende landen. Deze groepen hebben in de landen waarin ze actief waren, met de relevante actoren de situatie bediscussieerd om zo tot eenzelfde aanpak te komen en om technische ondersteuning te bieden. Kleinere groepen beperken zich tot het geven van juridisch advies bij geplande wetswijzigingen. Zo heeft Guatemala een beroep gedaan op de goodwill van ontvangststaten toen deze het adoptiebeleid volledig hervormde in 2005. 294 Algemeen ontbreekt het in vele grote ontvangstlanden aan een geloofwaardig protocol om om te gaan met mogelijke gevallen van misbruik, in het bijzonder wanneer het adoptiekind reeds is overgebracht naar de ontvangststaat. Zelfs in gevallen waarbij biologische ouders en familie naar voor komen of geïdentificeerd worden, blijven ontvangststaten verlamd toekijken en zien zij de situatie als een ‘fait accompli’. Er is geen systeem van verantwoording voor misstappen en misbruiken, zelfs wanneer dit duidelijk is. 295 175. UNICEF neemt als internationale organisatie een belangrijke plaats in wanneer het op interlandelijke adoptie aankomt. De mening 296 van de organisatie wordt door vele landen gevolgd. Unicef meent dat interlandelijke adoptie slechts mogelijk is wanneer het gezin van een kind niet beschikbaar is, niet kan of wil zorgen voor haar / hem. Eerst moeten passend en stabiel familie-gebaseerde oplossingen worden gezocht in het land van herkomst om het kind te laten opgroeien in een liefdevolle, zorgzame en ondersteunende omgeving. Pas daarna kan interlandelijke adoptie soelaas bieden.

294

HCCH, Accreditation and adoption accredited bodies. General principles and guide to good practice No 2, 2012, 108-109, http://www.hcch.net/upload/adoguide2e.pdf. 295 D.M. SMOLIN, “Abduction, sale and traffic in children in the context of inter-country adoption”, 2010, 16. 296 UNICEF, UNICEF’s position on inter-country adoption, 22 juli 2010, http://www.unicef.org/media/media_41918.html.

75

Interlandelijke adoptie valt onder de waaier van stabiele zorg-opties. Voor individuele kinderen die niet kunnen worden verzorgd in een omgeving in hun land van herkomst, kan interlandelijke adoptie de beste permanente oplossing zijn. UNICEF ondersteunt de interlandelijke adoptie, wanneer nagestreefd in overeenstemming met de normen en beginselen van het Haags Adoptieverdrag. Dit verdrag is een belangrijke ontwikkeling voor kinderen, geboorte-families en toekomstige buitenlandse adoptieouders. Zij behelst verplichtingen voor de autoriteiten van de landen van waaruit kinderen worden opgegeven voor adoptie, en de staten die deze kinderen krijgen. Het verdrag is bedoeld om ethische en transparante processen te garanderen. Deze internationale regelgeving geeft het grootste belang rekening te houden met de belangen van het kind en biedt het kader voor de praktische toepassing van de principes met betrekking tot interlandelijke adoptie in het Verdrag inzake de Rechten van het Kind. Deze omvatten ervoor te zorgen dat adopties alleen zijn toegestaan door de bevoegde autoriteiten, onder leiding van geïnformeerde toestemming van alle betrokkenen, dat interlandelijke adoptie dezelfde waarborgen en normen die gelden in de nationale adopties geniet, en dat interlandelijke adoptie niet leidt tot ongepast geldelijk voordeel voor degenen die erbij betrokken zijn. Deze bepalingen zijn bedoeld in de eerste plaats om kinderen te beschermen, maar hebben ook het positieve effect van de bescherming van de rechten van hun biologische ouders en het verstrekken van zekerheid aan aspirantadoptieouders dat hun kind niet het voorwerp is geweest van illegale praktijken.

A. België 1. Beleid interlandelijke adoptie 176. Het is als het ware een traditie dat de vraag naar adoptiekinderen veel hoger ligt dan de kinderen in het buitenland die werkelijk in aanmerking komen voor adoptie en overgebracht kunnen worden. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de cijfers297 en hun verhouding in de verschillende stappen van de procedure door de jaren heen. Tabel 6: Overzicht België

2005 626 377

Aanmeldingen Voorbereidingen (1) Tussenvonnissen Maatschappelijk onderzoeken(2) Geschiktheidsvonnissen Aangekomen kinderen

(3)

Erkenning en registratie

(4)

297

288 233 172

2006 884 613 604 403

2007 831 482 595 500

2008 597 440 466 601

2009 592 331 358 362

2010 560 330 280 327

297 162 179

428 176 155

422 210 186

297 244 209

221 205 176

Kind en Gezin, Activiteitenverslag 2010, http://www.kindengezin.be/brochures/Activiteitenverslagadoptie2010/pubData/source/KG-AV-adoptie.pdf, 10.

76

(1) Uitgereikte attesten van voorbereiding (alleen nodig bij eerste adoptie) (2) Het betreft het aantal gerealiseerde maatschappelijke onderzoeken door een dienst voor maatschappelijk onderzoek (3) Het betreft het aantal door de jeugdrechtbank uitgesproken geschiktheidsvonnissen die de VCAontvangen heeft via de FCA (voor 2010 ontvangen op 12 april 2011. 2005 geeft een gecombineerd cijfer van beginseltoestemming met 24 geschiktheidsvonnissen na het in voege treden van de nieuwe wet in september 2005 (4) Het betreft het aantal registraties van de erkenningen van interlandelijke adopties waarover de VCA door de FCA werd ingelicht, waarvan vier zelfstandige adopties. Volgens de website van de FCA gebeurden 197 erkenningen, maar de FCA rekent erkenningen per kind, de VCA per adoptie, siblings kunnen hier dus een verschil maken In 2009 realiseerde Vlaanderen 85% van haar adopties met herkomstlanden die het Haags Adoptieverdrag niet ratificeerden. 177. Als gevolg van de verscheidene staatshervormingen is adoptie een gedeelde bevoegdheid. De federale overheid is bevoegd voor het uitwerken van de regels inzake het burgerlijk en strafrecht, daar waar de gemeenschappen bevoegd zijn voor de organisatie van de hulp en bijstand aan personen, evenals voor de begeleiding van de personen en de betrokken families. Sinds de ingrijpende hervorming van de adoptiewetgeving in 2003 298 (van kracht sinds 1 september 2005) heeft België ervoor gekozen adoptie niet langer te zien als een aangelegenheid tussen private personen, maar als een beschermingsmaatregel voor het kind die dan ook enkel kan plaatsvinden onder het toezicht van de overheid.299 De hervorming kwam er om tegemoet te komen aan de vereisten die het Haags Adoptieverdrag stelt. In 2006 werd adoptie ook opengesteld voor personen van hetzelfde geslacht 300 , echter dergelijke adopties vallen niet onder het Haags Adoptieverdrag dat enkel geldt voor koppels van verschillend geslacht.301 178. Hoewel in België geen wettelijk maximum op het aantal adoptiediensten geldt, is het aantal toch afgenomen als gevolg van striktere vereisten en controle. Sinds 1995 is geen nieuwe adoptiedienst in het leven geroepen.302Om de ethische standaarden te onderschrijven, zou een hervorming van het financieringssysteem van de adoptiediensten aangewezen zijn. Het hoofdblok, of zelfs de enige bron van inkomsten, zou afkomstig moeten zijn van de overheid, en niet van de adoptieouders zelf. De lange wachttijden vormen een probleem daar 298

Wet 13 maart 2003 tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek wat de adoptie betreft, BS 16 mei 2003; Wet 24 april 2003 tot hervorming van de adoptie, BS 16 mei 2003, gewijzigd bij de wet van 16 juli 2004, BS 27 juli 2004, de wet van 27 december 2004, BS 31 december 2004, de wet van 20 juli 2005, BS 29 juli 2005 en de wet van 6 december 2005, BS 16 december 2005. 299 C. FAURE, “Editoriaal: Adoptiebeleid, een werk van lange adem’, TJK 2006, afl. 3, 183. 300 Wet 18 mei 2006 tot wijziging van een aantal bepalingen van het Burgerlijk wetboek, teneinde de adoptie door personen van hetzelfde geslacht mogelijk te maken, BS 20 juni 2006. 301 M. TRAEST, “Het nieuw recht inzake interlandelijke adoptie”, TJK 2006, afl.3, 187, nr. 7. 302 HCCH, Accreditation and adoption accredited bodies. General principles and guide to good practice No 2, 2012, 139, http://www.hcch.net/upload/adoguide2e.pdf.

77

ze een extra stimulans kunnen zijn voor kandidaat-adoptieouders om een special needskind te adopteren, zonder hierbij rekening te houden met de specifieke vereisten van dergelijke adopties.303 179. Voor het eerst in de lange geschiedenis van interlandelijke adoptie in België ging in december 2009 een Staten Generaal Adoptie van start. Eind mei 2010 werd deze afgerond. Het resultaat was een omgevingsanalyse op en een analyse van de sterktes, zwaktes, opportuniteiten en bedreigingen. De volgende stap is het omzetten van de aanbevelingen uit de werkgroepen in beleid.304 180. In de beleidsbrief Welzijn, Volksgezondheid en Gezin van 2011-2012 staat te lezen dat de adoptieprocedure verder geprofessionaliseerd moet worden vanuit het prioritaire oogpunt van het belang van het kind. In navolging van de Staten-Generaal adoptie van 2010 dient hiervoor een nieuw decreet interlandelijke adoptie te komen waardoor ook het adoptiebeleid op een meer realistische manier kan gevoerd worden.305 De hervormingen houden instroombeheer en een optimalisering van het kanaalonderzoek bij zelfstandige adoptie in. Daarnaast komen er ook nieuwe bepalingen met betrekking tot de kosten voor adoptiebemiddeling en de subsidiëring van de adoptiediensten. De transparantie in het maatschappelijk onderzoek wordt door aanpassingen ook verhoogd. Er wordt een Steunpunt Adoptie opgericht dat de huidige voorbereidingscentra en het Steunpunt nazorg met elkaar fusioneert. 181. Volgende tabel geeft een overzicht van de Vlaamse adoptiediensten en de landen waarmee zij samenwerken evenals in welke fase sommige kanalen zich bevinden.

303

HCCH, Accreditation and adoption accredited bodies. General principles and guide to good practice No 2, 2012, 143 (annex 2-15), http://www.hcch.net/upload/adoguide2e.pdf. 304 http://www.ministerjovandeurzen.be/nlapps/docs/default.asp?id=162 (8 april 2012). 305 JO VAN DEURZEN, Beleidsbrief Welzijn, Volksgezondheid en Gezin 2001-2012, 17, http://www.ministerjovandeurzen.be/nlapps/data/docattachments/beleidsbriefWVG20112012.pdf (8 april 2012).

78

Tabel 7: Overzicht Adoptiediensten

Adoptiedienst

Land van herkomst Stadium

De Vreugdezaaiers

India Marokko Nepal Ray of Hope Ethiopië Sri Lanka China Burkina Faso Haïti Filippijnen Zuid-Afrika Thailand Colombia Het Kleine Mirakel Kazachstan Polen Bulgarije

Proeffase Proeffase

Proeffase Kanaal opgeschort

Kanaal opgeschort Proeffase

Kazachstan weigerde in 2010 nieuwe dossiers te aanvaarden wegens het wijzigen van de plaatselijke wetgeving om te voldoen aan de vereisten van het Haags Adoptieverdrag dat net geratificeerd werd. Haïti schortte de samenwerking op naar aanleiding van de zware aardbeving en eveneens de gewijzigde wetgeving. China aanvaardt alleen nog dossiers voor special needs- kinderen.306 In het voorstel van decreet houdende regeling van de interlandelijke adoptie van kinderen wordt gesteld dat het een taak van de overheid is om onderzoek naar mogelijke herkomstlanden te stimuleren. Dit omdat door het dreigen verdwijnen van adoptiediensten en kanalen de wachttijden alleen langer zullen worden. 307 Een stijging van de wachttijd wordt verklaard door enerzijds de toename van het aantal kandidaat-adoptieouders en anderzijds aan het gebrek aan samenwerking met andere en meer Aziatische, Latijns-Amerikaanse en Afrikaanse landen. Nieuwe kanalen worden maar traag goedgekeurd door de Vlaamse Centrale Autoriteit en zijn onzeker. Daarenboven wordt aangehaald dat de wachttijden stijgen doordat de nieuwe wetgeving de zelfstandige/vrije adopties sterk beperkt of afschaft en dat alle adopties bijgevolg via eenzelfde wettelijke begeleide procedure conform het Haags Adoptieverdrag verlopen.308 Uit cijfers blijkt dat sinds de hervorming van adoptie in 2005, er ‘geen’ zelfstandige adopties meer plaatsvinden. Waar in 2007 nog 27 kanaalonderzoeken werden opgestart (waarvan 15

306

Voorstel van decreet (E. DE WACHTER et.al.) houdende regeling van de interlandelijke adoptie van kinderen, Parl.St. Vl.Parl. 2010-11, nr. 1168/1, 6. ( http://docs.vlaamsparlement.be/docs/stukken/2010-2011/g1168-1.pdf) 307 Voorstel van decreet (E. DE WACHTER et.al.) houdende regeling van de interlandelijke adoptie van kinderen, Parl.St. Vl.Parl. 2010-11, nr. 1168/1, 4. ( http://docs.vlaamsparlement.be/docs/stukken/2010-2011/g1168-1.pdf) 308 Voorstel van decreet (E. DE WACHTER et.al.) houdende regeling van de interlandelijke adoptie van kinderen, Parl.St. Vl.Parl. 2010-11, nr. 1168/1, 6. ( http://docs.vlaamsparlement.be/docs/stukken/2010-2011/g1168-1.pdf)

79

goedgekeurd), waren dit er in 2009 nog maar 16 (waarvan 8 goedgekeurd). De effectieve kindtoewijzing daalde ook van vijf in 2007, naar één in 2009.309 182. Uit het onderzoek van Terre des Hommes blijkt dat België goed scoort op ethisch vlak. De Belgische adoptiediensten zijn opener over de informatie betreffende de adopteerbare kinderen, niet alleen met betrekking tot special need van een kind maar ook over het aantal beschikbare kinderen.310 België scoort ook goed door geen onderscheid te maken tussen wel en niet-verdragsstaten bij het Haags Adoptieverdrag en voor elk kind dezelfde waarborgen te voorzien.311 183. Een kantmelding moet gemaakt worden met betrekking tot adoptie door personen van hetzelfde geslacht en alleenstaanden. In België schrijft de regelging dan wel voor dat adoptie een mogelijkheid is voor deze groepen. De vereisten van zendstaten houden een weigering in van koppels van hetzelfde geslacht en voorkeur wordt gegeven aan getrouwde koppels boven alleenstaanden. Door de tolerante regelgeving in België, die op zich toe te juichen is, wordt valse hoop gegeven aan mensen die aan het einde van een lange en slopende procedure geen kind kunnen toegewezen krijgen. De illusie dat er een ‘recht op adoptie’ zou bestaan wordt door deze wetgeving impliciet ondersteunt. 184. Maar ook in België is er nog ruimte voor verbetering. In de nasleep van de aardbeving op Haïti werden dertien kinderen overgevlogen naar België in een Airbus A310. Hun overplaatsing was het gevolg van een ‘versnelde’ procedure. De betrokken adoptiedienst voor Vlaanderen was Ray of Hope. Wat dan weer wel een positief punt was, is dat de kinderen elk twee ‘buddies’ werd toegewezen om de kinderen gerust te stellen en om ze over te dragen aan hun adoptieouders.312

309

Voorstel van decreet (E. DE WACHTER et.al.) houdende regeling van de interlandelijke adoptie van kinderen, Parl.St. Vl.Parl. 2010-11, nr. 1168/1, 8. ( http://docs.vlaamsparlement.be/docs/stukken/2010-2011/g1168-1.pdf) 310 Terre des hommes Foundation. Adoption: at what cost? For an ethical responsibility of receiving countries in inter-country adoption, 2008, 6 (http://www.childtrafficking.com/Docs/tdh_08_adop_what_cost_0308.pdf). 311 Terre des hommes Foundation. Adoption: at what cost? For an ethical responsibility of receiving countries in inter-country adoption, 2008, 10 (http://www.childtrafficking.com/Docs/tdh_08_adop_what_cost_0308.pdf). 312 X., “Haïtiaanse adoptiekinderen geland op Malsbroek”, De Standaard 25 januari 2010.

80

2. De schandvlekken 185. Ondanks de goede bedoelingen van de wetgever, blijft België niet gespaard van schandalen in verband met kinderhandel. Hoewel de voorvallen eerder zeldzaam zijn, duiden zij toch op pijnpunten. Een van die pijnpunten is het gebrek aan een strafbaarstelling ‘verkoop van kinderen’.

I.

Baby Donna

186. In 2005 kwam deze zaak uitgebreid in de media. Een Belgische draagmoeder laat zich insemineren met het sperma van een Belgische verwekker. Tijdens de zwangerschap bedenkt de moeder zich en verkoopt zij haar baby aan een Nederlands echtpaar. De Belgische verwekker ging met de verkoop niet akkoord en eiste het vaderschap op. Hij deed aangifte van illegale adoptie in 2007.313Nog later eist ook de biologische moeder haar kind op, nadat ze er afstand van gedaan heeft. De biologische moeder maakte zich schuldig aan ‘onterende behandeling’ en werd daar ook voor vervolgd. Het Nederlandse koppel kon niet worden vervolgd voor het illegaal adopteren van een kind. De aangifte dateerde van juli 2007 en de adoptie vond plaats in maart 2005. De verjaringstermijn bedraagt twee jaar en dus was de zaak reeds verjaard.314

II.

Baby J.

187. De zaak Baby J. is in 2008 uitvoerig in de media aan bod gekomen. Een Belgische moeder is zwanger van een zoontje doch beslist dit te verkopen aan een kinderloos Nederlands echtpaar voor 7500 euro. Bij de bevalling op 3 juli 2008 geeft zij in het ziekenhuis de naam van de Nederlandse vrouw/wensmoeder op (SIS-kaart fraude) waardoor de geboorteakte van het kind verkeerdelijk de Nederlandse vrouw als moeder vermeldt. Het vaderschap van de Nederlandse man komt vast te staan ingevolge de vaderschapsregel (huwelijk). Het Nederlands koppel geeft op 7 juli 2008 het kind aan bij de burgerlijke stand van Gent met deze ‘vervalste’ geboorteakte. De biologische vader, moeder en grootmoeder zijn inmiddels verschenen voor de Gentse strafrechter en staan terecht voor ‘onderschuiving van een kind’, valsheid in geschrifte, onterende behandeling en het achterlaten van een kind in behoeftige toestand. 315 188. Dit is een duidelijk geval van onderschuiving van een kind dat als volgt omschreven wordt: ‘een kind met een ander kind verwisselen of aan een vrouw een kind toeschrijven waarvan zij niet bevallen is’.316Gezien de fraude met de geboorteakte is hier ook sprake van

313

X., “Donna blijft in Nederland”, De Standaard 8 mei 2008. X., “Pleegouder baby D. niet vervolgbaar”, De Standaard 16 januari 2009. 315 X., “Proces baby J. van start in Gent”, De Standaard 30 april 2012. 316 Art. 363, lid 1 Sw. 314

81

valsheid in geschrifte (art. 196 Sw.). Zoals eerder gezegd maken onderschuiving en de handel in kinderen voor adoptie geen deel uit van de Belgische definitie van mensenhandel. Het openbaar ministerie eiste twee jaar voorwaardelijk voor de ouders en zes maanden voorwaardelijk voor de grootmoeder. De Nederlandse wensouders werden vorig jaar door de rechtbank van Zwolle veroordeeld tot een voorwaardelijke celstraf van acht maanden, een werkstraf van 240 uur en een boete van 1.000 euro voorwaardelijk.317 Baby J is intussen vier jaar oud en groeit op bij een Vlaams pleeggezin. 318

III.

Ray of hope

189. De adoptiedienst Ray of Hope was in 2001-2002 betrokken bij geruchten en vermoedens van gebrekkige adoptieprocedures. Het programma Telefacts werkte in 2001 aan een reportage ‘Kinderen te koop’ over adopties uit Vietnam geregeld door de adoptiedienst Ray of Hope. In Vietnam hadden de reporters gesprekken met moeders die hun kind opgegeven hadden voor adoptie. Deze moeders beweerden geld te hebben gekregen van Ray of Hope om hun kind te plaatsen. Het bedrag: 13 000 frank of tien maandlonen naar Vietnamese maatstaven. Het weeshuis bracht de kinderen via de adoptiedienst over naar België. Ray of Hope verklaarde van niets te weten en zette de samenwerking met het weeshuis stop tot de zaken weer duidelijk waren.319 190. In 2003 waren het adoptieouders die voelden dat er iets niet pluis was met de adoptiedienst. Ze twijfelden aan de geboortedatum van hun adoptiekind en de motivatie van de biologische ouders tot de afstand. Ze vermoedden mensenhandel. Zij stelden een klacht in bij Kind en Gezin, doch hier kwam geen reactie op. De adoptieouders besloten over te gaan tot het instellen van een klacht met burgerlijke partijstelling tegen Ray of Hope, Kind en Gezin en twee verantwoordelijken van Ray of Hope. Vier andere families trokken naar de burgerlijke rechtbank om een schadevergoeding te bekomen wegens contractbreuk.320 Het uiteindelijke verdikt voor de adoptiedienst: stopzetting van de bemiddeling. De lopende dossiers werden overgedragen aan Adoptiewerk Vlaanderen.321 De dienst werd later heropgericht door andere personen en bestaat heden nog steeds.322

317

X., “Proces baby J. van start in Gent”, De Standaard 30 april 2012. X. “Baby verkocht als een frigo”, De Standaard 2 mei 2012. 319 X., “Rel over adopties in Vietnam”, De Standard 2 april 2001. 320 X, “Drie adoptiegezinnen dienen klacht in”, De Standaard 1 augustus 2003. 321 X., “Ray of Hope moet stoppen”, De Standaard 30 september 2003. 322 X. “Ray of Hope opnieuw erkend”, De Standaard 30 maart 2004. 318

82

VII.

Besluit

191. Deze gevallen tonen aan dat de adopties in België niet steeds zuiver op de graad zijn. Daar komt nog bij dat dit enkel de gevallen zijn die bekend zijn. Door het gebrek aan een wettelijke regeling van het draagmoederschap stellen zich problemen. Er is geen verbod maar ook geen toelating. Bijgevolg is er een vacuüm in het Belgisch rechtsstelsel. Vermoedelijk zijn er wel meer baby J en baby D situaties in België die onder de radar blijven. Verder in deze masterproef wordt nog een betoog gehouden voor een wettelijke regeling van draagmoederschap als alternatief aan interlandelijke adoptie.323

B. Nederland 192. In 2009 hebben er aanzienlijk minder interlandelijke adopties plaatsgevonden dan in de jaren daarvoor. In totaal werden 682 kinderen in Nederland ontvangen, waarvan 283 afkomstig uit China. Tot 2005 lag het aantal aangekomen kinderen boven de 1100! 324 Het beleid van Nederland is erop gericht steeds minder en minder interlandelijke adopties te realiseren. De adoptieorganisaties in Nederland zijn het onderling eens geworden niet in dezelfde zendstaten actief te zijn, tenzij in speciale gevallen. De financiering van de adoptieorganisaties verloopt volledig via kosten ten laste van de adoptieouders. De kosten worden door de adoptiediensten zelf begroot en zijn afhankelijk van de zendstaat waarmee wordt gewerkt.325 Om de wachttijden beperkt te houden, heeft Nederland een systeem van instroombeperking gecreëerd. Slechts een beperkt aantal kandidaat-adoptieouders mogen jaarlijks de voorbereidingscursus volgen. Het aantal varieert jaarlijks en wordt bepaald op het aantal kinderen dat verwacht wordt dat jaar bemiddeld te worden voor adoptie. 326 Daarenboven werden speciale informatiesessie georganiseerd voor kandidaat-adoptieouders die een verzoek indiende om adoptiegeschikt te worden bevonden. De lange wachttijden en individuele informatie over hun kansen om effectief een adoptie te verkrijgen alsook de mogelijke alternatieven werden meegedeeld. Het gevolg van deze speciale informatiesessies was niet alleen een daling in de wachttijden, maar ook een daling in het aantal verzoeken. 327

323

Zie a. Leen- en draagmoederschap regulariseren (in België), 93 Voorstel van decreet (E. DE WACHTER et.al.) houdende regeling van de interlandelijke adoptie van kinderen, Parl.St. Vl.Parl. 2010-11, nr. 1168/1, 11. ( http://docs.vlaamsparlement.be/docs/stukken/2010-2011/g1168-1.pdf) 325 HCCH, Accreditation and adoption accredited bodies. General principles and guide to good practice No 2, 2012, 143 (annex 2-17), http://www.hcch.net/upload/adoguide2e.pdf. 326 HCCH, Accreditation and adoption accredited bodies. General principles and guide to good practice No 2, 2012, 143 (annex 2-19), http://www.hcch.net/upload/adoguide2e.pdf. 327 HCCH, Accreditation and adoption accredited bodies. General principles and guide to good practice No 2, 2012, 143 (annex 2-19), http://www.hcch.net/upload/adoguide2e.pdf. 324

83

In het kader van ‘deelbemiddeling’328 worden dezelfde waarborgen geboden als bij adopties die wel onder het Haags Adoptieverdrag vallen. 329In een rapport over interlandelijke adoptie van de Commissie-Kalsbeek werd als aanbeveling naar voren geschoven de ‘deelbemiddeling’ af te schaffen.Een afschaffing kan alleen maar gesteund worden, daar dergelijke adopties het grootste risico lopen dat er ergens in de procedure iets misgaat. Adoptieorganisaties (de zogenaamde vergunninghouders) hebben op 1 juli 2008 het Kwaliteitskader vergunninghouders interlandelijke adoptie (Kwaliteitskader) ondertekend, waarin zij beloven uiterlijk 1 januari 2010 aan de kwaliteitseisen te zullen voldoen. Het doel van het Kwaliteitskader is een toetsingskader voor de vergunninghouders te bieden voor het bereiken van een eenduidige werkwijze en voor de bewaking van de eigen kwaliteit, waarbij het belang van het (adoptie)kind voorop staat.330 In 2010 kwam de inspectie Jeugdzorg naar aanleiding van een onderzoek naar het functioneren van de vergunninghouders 331 tot de constatatie dat een adoptie, hoewel niet in het belang van het kind, toch doorgang kon vinden. De oorzaak hiervoor legt de inspectie Jeugdzorg bij de informatie die de vergunninghouders krijgen van de landen van herkomst, niet altijd betrouwbaar en volledig is. In het licht van het Haags Adoptieverdrag kan de vergunninghouders echter niets worden verweten, zij dienen af te gaan op de informatie die ze ontvangen van de zendstaten.332 De Minister van Justitie deelt de mening van de inspectie Jeugdzorg en stelt dat de Centrale Autoriteit van Nederland, in geval van signalering van malafide adoptiepraktijken, niet alles aan de vergunninghouders mag overlaten. Ze zou de Centrale Autoriteit van het land van herkomst moeten aanspreken en haar wijzen op de verplichtingen van het Haags Adoptieverdrag. Indien de risico’s niet kunnen worden weggewerkt, dan dient de samenwerking tijdelijk of permanent te worden onderbroken.333

C. Vergelijkende studie 193. In 2008 heeft Terre des Hommes 334 een vergelijkende studie ondernomen naar het gedrag van zes ontvangststaten in het kader van interlandelijke adoptie. De onderzochte landen zijn: Duitsland, Frankrijk, Spanje, Italië, Noorwegen en Zwitserland. Allen hebben zij één (of meerdere) Centrale Autoriteit(en) aangeduid in het kader van het ‘lidmaatschap’bij het Haags Adoptieverdrag, doch in Spanje, Frankrijk en Italië is er een stijging in het aantal interlandelijke adopties, daar waar er een status quo is in Noorwegen en een afname in Duitsland en Zwitserland. 328

Deelbemiddeling is te vergelijken met het Belgisch systeem van zelfstandige adopties. HCCH, Accreditation and adoption accredited bodies. General principles and guide to good practice No 2, 2012, 143 (annex 2-17), http://www.hcch.net/upload/adoguide2e.pdf. 330 P. VLAARDINGERBROEK, “Alternatieven voor (interlandelijke) adoptie”, Justitiële verkenningen (NL) 2008, 8. 331 Vergelijkbaar met onze adoptiediensten. 332 X., “Interlandelijke adopite”, NJB 2010 (NL), afl. 34, 2234-2235. 333 Kamerstukken II 2009/10, 31 265, nr. 29 (13 januari 2010). 334 Terre des hommes Foundation. Adoption: at what cost? For an ethical responsibility of receiving countries in inter-country adoption, 2008, 60p. (http://www.childtrafficking.com/Docs/tdh_08_adop_what_cost_0308.pdf). 329

84

Frankrijk, Spanje en Italië bepleiten in hun beleid de permanente toename van adopteerbare buitenlandse kinderen in overeenstemming met de wensen van de toekomstige adoptieouders. Om dit doel te bereiken wordt niet uitgesloten druk op de zendstaten te zetten. Daarenboven draagt het bij tot een geloof dat er een ‘recht op adoptie’ zou bestaan. De samenstelling en de vaardigheid van de Centrale Autoriteit verschilt ook van land tot land. Allen hebben gemeen dat een zeker globaal beleid wordt gevoerd door de Centrale Autoriteit. In de meeste gevallen slaagt de Centrale Autoriteit er niet in effectieve of preventieve controle uit te oefenen op het gehele adoptieproces, of doet dit pas vanaf de matching. De meerderheid delegeert dit ook naar deelstatelijke Centrale Autoriteiten of zelfs naar de adoptiediensten. De controle beperkt zich ook tot administratieve controle, en gaat niet in op ethische of psychologische kwestie. De opleiding focust ook teveel op het louter juridische, zonder aandacht voor psychologische of medische training hoewel adoptie uit zijn aard een multidisciplinair proces is. Uit de studie is ook gebleken dat federale staten die naast de Centrale Autoriteit ook nog autoriteiten voor de deelstaten oprichten, een groter risico lopen op contradictorische uitspraken, lange procedures, gaten in de nazicht van de procedure, gebrek aan opleiding, professionalisme en samenwerking. Vaak wordt, expliciet of impliciet, druk uitgeoefend door de Centrale Autoriteiten op de zendstaten met als doel een “voorraad” van adopteerbare kinderen te verkrijgen. Daar komt nog bij dat onderling nog eens concurrentie ontstaat doordat dezelfde ontvangststaten in dezelfde zendstaten actief zijn, waardoor andere landen in de vergeethoek terecht komen. Dergelijk gedrag, zelfs onvrijwillig, is ongetwijfeld een risicofactor die kan leiden tot kinderhandel. Zwitserland uitgezonderd, verkrijgen de onderzochte landen de meerderheid van hun adoptiekinderen uit staten die niet zijn toegetreden tot het Haags Adoptieverdrag. De ontvangststaten staan ook niet te springen om een bilaterale overeenkomst te sluiten met vergelijkbare garanties als het Haags Adoptieverdrag. Het probleem dat zich hier stelt is de discriminatie tussen kinderen die wel uit een verdragsstaat komen en kinderen die uit een nietverdragsstaat komen. Deze laatsten krijgen niet dezelfde bescherming doordat in de nationale wetgeving van de ontvangststaten een vereenvoudigde vorm van adoptie voor hun geldt. Het in artikel 29 Haags Adoptieverdrag opgenomen verbod op contact tussen het adoptiekind en de adoptieouders alvorens de adoptie tot stand komt, is niet in alle verdragsstaten (zoals Duitsland, Spanje, Frankrijk en Zwitserland) systematisch verboden in de context van interlandelijke adoptie met niet-verdragsstaten. Onder de ontvangststaten zien we verschillen in implementatie van het Haags Adoptieverdrag. Noordelijke staten zoals Noorwegen, Denemarken, Zweden erkennen een beperkt aantal adoptiediensten daar waar meer zuidelijke landen zoals Frankrijk, Italië en Spanje, net heel veel adoptiediensten erkennen. Het gevolg is dat in landen waar veel adoptiediensten worden opgericht, deze in dezelfde zendstaten actief zijn en dus met elkaar als het ware concurreren.

85

Een ander verschil betreffende de adoptiediensten betreft hun organisatie: daar waar in het noorden de organisatie professioneel verloopt, organiseert het zuiden adoptie op een vrijwilligersniveau.335 Spanje, Frankrijk en Zwitserland voorzien de mogelijkheid voor ‘private’ adopties (vergelijkbaar met Belgische zelfstandige adopties).Bij de laatste twee landen bedragen zij 2/3 van het totaal aantal interlandelijke adopties. Italië en Noorwegen hebben een verbod op private adopties doch het beleid laat uitzonderingen toe in ‘gerechtvaardigde en uiterst beperkte gevallen’. In Italië geldt er een principieel verbod met de uitzondering dat een beroep gedaan kan worden op NGO’s (vb. International Social Service) om een adoptie tot stand te brengen. Deze mogelijkheid staat alleen open voor Italiaanse kandidaat-adoptanten waarvan één van hen zijn roots heeft in het betrokken land of voor adoptieouders die gedurende een bepaalde tijd gewoond hebben in het betrokken land en bijgevolg een ‘significante verbinding’ hebben met de betrokken staat. In Noorwegen gelden gelijkaardige voorwaarden voor private adopties. Duitsland heeft een totaalverbod. Echter, de deelstatelijke organisatie op niveau van de Länder roept ook lokale adoptiediensten in het leven, maar deze zijn niet opgenomen in de lijst van de erkende diensten. De facto zijn deze kanalen dus wel privaat en zijn er wel private adopties ondanks het verbod. De geschiktheid van de adoptanten om te adopteren verschilt enorm onder de verschillende ontvangststaten. Frankrijk en Zwitserland hebben geen maximumleeftijd of maximaal leeftijdsverschil, maar de minimumleeftijd in Zwitserland is dan weer veel hoger dan in andere landen. Italië heeft dan weer een verbod op adoptie door alleenstaanden. Chronische ziekten in hoofde van de kandidaat-adoptieouder(s) zijn een ander heikel punt dat vaak gewoon verzwegen wordt.

D. Verenigde Staten 194. De Verenigde staten is een van de grootste ‘afnemers’ die actief is op de adoptiemarkt en spilfiguur in menig schandaal. Vele van de adoptieagentschappen verdienen fortuinen met de vergemakkelijking van de adoptieprocedure voor hun cliënten. Zo werd het Cambodjaans adoptiekind Maddox van actrice Angelina Jolie uit een landelijk weeshuis weggehaald om daarna door de adoptieagent afgeleverd te worden op een Afrikaanse filmset waar nieuwe moeder Angelina aan het werk was. Later kwam nog aan het licht dat de biologische moeder nog in leven was en niet wist dat haar kind was opgegeven voor interlandelijke adoptie.336 De Verenigde Staten is ook het uitgelezen land om de inadequate implementatie van de bestaande regelgeving te demonstreren. Om te beginnen is de VS geen partij bij het IVRK. Daarenboven is er slechts overgegaan tot ratificatie van het Haags Adoptieverdrag op 12 december 2007, van kracht vanaf 1 april 2008 hoewel de ondertekening van het verdrag al 335

M. HOFSTETTER, The Hague Convention on Protection of Children and Co-operation in Respect of Intercountry Adoption: Good Intentions and Bad Practices, 6. (http://www.childtrafficking.com/Docs/hofstettter_2004_inter-country_adoption_7.pdf). 336 M. BAKER, “Babies for Sale: No Warranty”, Sidney Morning Herald 2003, 3.

86

dateert van 1994. De VS is betrokken in meer dan de helft van de interlandelijke adopties waaruit volgt dat de eerste vijftien jaar van het Haags Adoptieverdrag, de meerderheid van de interlandelijke adopties de bescherming van het verdrag niet genoten.337 Bij de ratificatie, heeft de VS tekortgeschoten door niet te voorzien in wettelijke of administratieve regels voor sommige essentiële gebruiken die noodzakelijk zijn voor een effectieve implementatie. Er werd geen mechanisme of systeem voorzien om het bedrag dat gespendeerd wordt door adoptiediensten in één bepaalde zendstaat te monitoren, laat staan te beperken. Er werden geen gelijkaardige waarborgen voorzien voor interlandelijke adopties met niet-verdragsstaten. Noch werd voorzien in de wettelijke verantwoordelijkheid of aansprakelijkheid van adoptiediensten voor illegale praktijken van hun buitenlandse partners of onafhankelijke helpers waarmee zij contracteren. Daarenboven is het nog steeds toegelaten om de risico’s die bestaan bij interlandelijke adoptie te verschuiven naar leden van de adoptiedriehoek (geadopteerde, biologische ouders en adoptieouders) door contractuele clausules waarin de risico’s beschreven worden en waarbij de adoptiedienst zich exonereert van elke aansprakelijkheid en verantwoordelijkheid.338 Doordat er geen limiet staat op de bedragen die de adoptiediensten besteden in een bepaalde zendstaat, voorzien de adoptiediensten in een constante stroom impulsen aan de weeshuizen en tussenpersonen in landen van herkomst om kinderen te verkrijgen voor plaatsing via interlandelijke adoptie. Wanneer de monetaire aspecten ongecontroleerd blijven, vallen alle andere waarborgen in het niet. Vanuit administratief oogpunt, is de gehele procedure gesteund op de documenten die verklaren dat het kind ofwel is afgestaan voor adoptie ofwel verlaten werd door de ouders. Zolang ook dit proces niet meer waarborgen vertoont, zijn alle waarborgen die verder in het adoptieproces komen verwaarloosbaar want ze steunen op een onvaste ondergrond. Het is een kaartenhuis dat op elk moment kan instorten. De enige manier om de afstand of verlating te waarborgen, is elke financiële impuls om kinderen illegaal te verkrijgen weg te nemen.339 Daar komt nog bij dat adoptienetwerken die door misbruiken kinderen als het ware ‘produceren’ om ze daarna in het adoptiecircuit op te nemen, veelvuldig voorkomen, doch zelden wordt overgegaan tot vervolging van de betrokkenen. Het lijkt erop dat slechts in één geval ook effectief een straf bekomen werd, doch dit werd bekomen onder de tenlastelegging van visa-fraude en samenzwering tot witwaspraktijken. Hoewel er duidelijke bewijs was van kinderhandel, werd dit de betrokkenen niet ten laste gelegd. 340De grootste hindernis in de VS om de vervolging van betrokkenen bij illegale interlandelijke adopties mogelijk te maken is

337

D.M. SMOLIN, “Abduction, sale and traffic in children in the context of inter-country adoption”, 2010, 16. T. MASKEW, “The failure of promise: the US regulations on inter-country adoption under the Haugue Convention”, Administrive Law Review2008, vol. 60, 3-6, D.M. SMOLIN, “Abduction, sale and traffic in children in the context of inter-country adoption”, 2010, 16. 339 T. MASKEW, “The failure of promise: the US regulations on inter-country adoption under the Haugue Convention”, Administrive Law Review2008, vol. 60, 6-7, D.M. SMOLIN, “Abduction, sale and traffic in children in the context of inter-country adoption”, 2010, 18. 340 T. MASKEW, “Child trafficking and inter-country adoption: the Cambodian experience”, Cumberland Law Review 2004-05, vol. 35, no. 3, 634. 338

87

de gebrekkige aard van de federale strafwetten die voorhanden zijn.341Het krachtigste wapen dat momenteel ter beschikking staat is de Intercountry Adoption Act (IAA) van 2000. De vereisten voor strafrechtelijke vervolging volgens de IAA zijn niet steeds aanwezig. Strafrechtelijke vervolging is alleen mogelijk bij misbruiken tussen verdragsstaten van het Haags Adoptieverdrag en daarenboven moeten de gestelde daden ‘wetens en willens’ gesteld worden. De termen ‘wetens en willens’ worden in de IAA niet verklaard zodat het moeilijk te bevatten is wat deze nu juist inhouden. Zonder definitie is er ruimte voor gevallen van bewuste negatie, gewilde blindheid en opzettelijke onwetendheid die niet vervolgd kunnen worden. Om aansprakelijkheid te ontlopen is het voldoende voor een adoptiedienst om te claimen niet effectief op de hoogte te zijn geweest of zich niet bewust was van enige illegale praktijken in het land van herkomst. De cumulatieve vereiste ‘wetens EN willens’ verzwaard ook de bewijslast waaraan vaak niet aan voldaan kan worden in zaken van illegale adopties. 342 De wetgeving schiet nog op andere punten tekort. Als eerste vormen de prestatiecriteria van de adoptiediensten een probleem. Onder de erkenningscriteria zijn bepalingen opgenomen betreffende de structuur van de agentschappen, ethische richtlijnen en dergelijke meer. 343De adoptiediensten zijn er slechts toe gehouden ‘substantieel’ te voldoen aan de wettelijke vereisten om erkend te worden, strikte nakoming is niet nodig. Substantieel voldoen aan de voorwaarden wil zeggen dat aan de meeste voorwaarden is voldaan of zelfs dat de adoptiedienstneigt naar voldoening van de voorwaarden.344Daarnaast moedigt de wetgeving betreffende de selectie van erkende adoptiediensten alle geïnteresseerde partijen aan om een erkenning aan te vragen. De vele adoptiediensten die in eender welk land van herkomst ‘bevoegd’ zijn om adopties te verstrekken zullen daardoor in competitie met elkaar treden om zelf als dienst adoptie te kunnen voldoen. De competitie speelt niet alleen in de landen van herkomst waar de diensten tegen elkaar opbieden om een kind te verkrijgen, maar speelt ook nationaal. De kosten die aangerekend worden door de verschillende adoptiediensten verschillen, eenvoudig gesteld leidt dit tot twee groepen van adoptiediensten: hoge koste-hoge kwaliteit en lage kost-lage kwaliteit. De diensten van hoge kwaliteit zullen meer aanrekenen omwille van hun reputatie en ervaring. De kandidaat-adoptieouders worden zodus voor de keuze gesteld om te kiezen tussen kwaliteit en betrouwbaarheid en lage kosten. Sommigen zullen niet in de financiële positie verkeren om de hoge kost van de kwaliteit te kunnen betalen en zullen dus voor de minder kwalitatieve adoptiedienst kiezen. Dit ondermijnt de bedoeling van het Haags Adoptieverdrag dat kwaliteit en betrouwbaarheid voor elke adoptie

341

K. RASOR, R. M. ROTHBLATT, E.A. RUSSO, J.A. TURNER, “Imperfect remedies: the arsenal of criminal statutes available to prosecute international adoption fraud in the United States”, New York Law School Review 2010-11, vol. 55, 803. 342 P.J. MEIER, “Small commodities: how child traffickers exploit children and families in inter-country adoption and what the United States must do to stop them”, The Journal of gender, race and justice 2008-09, vol. 12, 204205; K. RASOR, R. M. ROTHBLATT, E.A. RUSSO, J.A. TURNER, “Imperfect remedies: the arsenal of criminal statutes available to prosecute international adoption fraud in the United States”, New York Law School Review 2010-11, vol. 55, 808. 343 A.C. BROWN, “International adoption Law: a comparative analysis”, The international Lawyer 2009, vol.43, 1340-1341. 344 M.E. HANSEN, D. POLLACK, “The regulation of inter-country adoption”, Brandeis Law Journal 2006-07, Vol. 45, 119.

88

voorop plaatst zodat de rechten van alle families en kinderen evenwaardig worden beschermd.345 De grootste lacune die bestaat betreffende de erkenning van adoptiediensten is dat dit enkel nodig is voor adopties die geschieden tussen twee staten die verdragspartij zijn bij het Haags Adoptieverdrag. Daar komt nog bij dat de IAA teveel focust op de eerste erkenning en nadien amper controle voorziet. Die eerste erkenning gebeurt ook in het kader van de evolutie van de adoptiedienst in de tijd en gebeurt niet aan de hand van een objectieve vergelijking tussen andere diensten in de sector.346

E. Besluit 195. Niet alleen de landen van herkomst dragen de verantwoordelijkheid voor de legaliteit van de procedure, de eerbiediging van de rechten van het kind en de dubbele subsidiariteit, maar ook ontvangststaten hebben verantwoordelijkheid. Ontvangststaten moeten erkennen dat zij hun verantwoordelijkheid niet gewoonweg kunnen outsourcen naar de landen van herkomst wegens beperkte overheidscapaciteiten, gebrek aan politieke wil en corruptie in vele zendstaten.In het bijzonder dragen zij de verantwoordelijkheid voor het gedrag van haar eigen (aspirant)adoptieouders, adoptiediensten, Centrale Autoriteit en ook de politieke leiders met betrekking tot de herkomstlanden. Ontvangststaten moeten gewillig zijn om de cruciale stappen, in het bijzonder het proces waarbij kinderen verkregen worden en beschikbaar worden verklaard voor interlandelijke adoptie, te onderzoeken. Een interpretatie van het Haags Adoptieverdrag dat ontvangststaten ontmoedigt of voorkomt om de herkomst van de kinderen te onderzoeken zou contraproductief zijn. Het begint allemaal bij het verminderen van de druk op de herkomstlanden om kinderen vrij te geven voor interlandelijke adoptie. Daarnaast kunnen ontvangststaten ook moratoria opleggen voor zendstaten waarvan gekend is dat de regels er niet zo nauwgezet worden nageleefd. Eenzelfde maatregel kan genomen worden om druk uit te oefenen op zendstaten om hun interne regelgeving aan te passen om te voldoen aan de internationale vereisten of gewoon om bijvoorbeeld het Haags Adoptieverdrag te ondertekenen en/of ratificeren. Het opleggen van een moratorium kan echter ook een averechts effect hebben. 196. Ontvangststaten moeten voorzien in gelijke waarborgen bij alle interlandelijke adoptieprocedures ongeacht de herkomst van het kind uit een verdragsstaat of niet. Door gelijke waarborgen te voorzien wordt vermeden dat een twee-sporen stelsel ontstaat en dat daarenboven kinderen gediscrimineerd worden. 197. Een strikt beleid of een totaal verbod op private adopties ligt in de lijn van de waarborgen gesteld door het Haags Adoptieverdrag. Het versterkt de bescherming van kinderen zonder dat zij gediscrimineerd worden op basis van hun woonplaats in een al dan niet lidstaat. De algehele verplichting om via een adoptiedienst te werken beperkt de risico’s 345

M.E. HANSEN, D. POLLACK, “The regulation of inter-country adoption”, Brandeis Law Journal 2006-07, Vol. 45, 106 en 120-121. 346 A.C. BROWN, “International adoption Law: a comparative analysis”, The international Lawyer 2009, vol.43, 1341-1342.

89

op misbruiken en kinderhandel en heeft een bepaalde graad van professionalisme die alle partijen ten goede komt. 198. Opdat de doelstelling van het Haags Adoptieverdrag ten volle bereikt kunnen worden is het noodzakelijk dat de financiële kant van de zaak gereglementeerd wordt. Vergoedingen en donaties moeten strikt gelimiteerd en nageleefd worden door zowel de zend- als de ontvangststaten. Adoptiediensten in ontvangststaten moeten aansprakelijk kunnen worden gesteld voor de misbruiken die hun buitenlandse partners begaan. Deze aansprakelijkheid vormt een impuls om misbruiken door hun buitenlandse partners te voorkomen. Het spreekt voor zich dat adoptiediensten zich van deze aansprakelijkheid, in het bijzonder betreffende het illegaal verkrijgen van kinderen, niet contractueel mogen exonereren.

90

HOOFDSTUK 5: GEVOLGEN VAN EEN ILLEGALE ADOPTIE A. België 199. Ondanks de frequentie van onregelmatigheden in een interlandelijke adoptieprocedure, regelt geen enkel internationaal of nationaal instrument de gevolgen voor alle betrokken partijen. Het spreekt voor zich dat indien onregelmatigheden aan het licht komen tijdens de procedure, deze ofwel geremedieerd worden, zo zulks mogelijk is, ofwel de adoptie geen doorgang vindt. Wanneer de onregelmatigheden pas aan het licht komen nadat de procedure volledig doorlopen is en het kind al is aangekomen in de ontvangststaat, is het antwoord niet zo eenvoudig. 200. De vraag die rijst bij de nietigheid van een adoptie doordat een voorwaarde gebrekkig is, veelal de toestemming met de adoptie door de biologische ouder(s), hoe dit opgelost moet worden. Ook hier dient immers het belang van het kind te spelen. In zijn strikte toepassing resulteert de nietigheid van de adoptie in de ‘restitutie’ van de geschonden belangen, hetgeen erop neerkomt dat het kind teruggestuurd dient te worden naar zijn biologische ouders of naar de instelling van waaruit het geadopteerd werd. Dit zal ongetwijfeld een ontwrichtend effect op het betrokken kind hebben. Het alternatief bestaat eruit de nietige adoptie te bestendigen, in het belang van het kind. De motivering ‘in het belang van het kind’ onderstreept het catch-all karakter van het begrip op zich. Hoewel de zendstaten zich eerder achter de eerste oplossing stellen, zijn het de ontvangststaten die meer voor de tweede optie kiezen hoewel ze tussen twee vuren gevangen zitten. Enerzijds is er het respect voor de gezinsrust gezien de adoptieouders te goeder trouw geadopteerd hebben en anderzijds is er het respect voor de zendstaten die efficiënt tegen misbruiken willen handelen. 201. Het openbaar ministerie moet overgaan tot de vordering van een herziening van het vonnis waarbij de adoptie werd uitgesproken indien er voldoende aanwijzingen zijn dat de adoptie tot stand is gekomen ingevolge ontvoering van, de verkoop van of de handel in kinderen. Hier is geen enkele beleidsruimte gelaten. Ook de biologische familie tot in de derde graad heeft de mogelijkheid te verzoeken om een herziening. 347Het is hierbij van geen belang of de handelingen gesteld zijn door de adoptieouders of niet.348De herziening heeft een uitwerking ex nunc en gaat in vanaf de overschrijving van het beschikkend gedeelte van de beslissing houdende herziening van de adoptie in de registers van de burgerlijke stand. Het nut van die bepaling kan in vraag gesteld worden. De jeugdrechtbank kan ook preventief optreden wanneer de adoptant bewust een bepaling van het Verdrag of van de wet heeft overtreden of tijdens de adoptieprocedure bedrog heeft gepleegd. De rechtbank weigert dan de adoptie uit te spreken. Dit is zeker het geval wanneer 347

Artikel 351 BW. M.v.T. bij het wetsontwerp tot hervorming van de adoptie, Parl. St. Kamer 2000-01, nr. 1366/001 en 1367/001, 34. 348

91

wordt vastgesteld dat aan het verzoek tot adoptie een ontvoering van, een verkoop van of een handel in kinderen is voorafgegaan.349 202. Naast de mogelijke herziening van het vonnis dat de adoptie uitspreekt en de mogelijkheid voor de rechter om te weigeren de adoptie uit te spreken heeft de wetgever ook strafbepalingen vastgelegd voor misdrijven en wanbedrijven inzake adoptie.

1. Adoptiekind zelf 203. Wat nu met het kind? De wet heeft er geen antwoord op. Het is aan de rechter die de herziening uitspreekt om erover te waken dat het kind niet verweesd achterblijft. Het belang van het kind moet in acht genomen worden, daaronder vallen ook alle rechten aan het kind toegekend door het internationaal rechts.350 204. In het licht van het IVRK moet tot het besluit gekomen worden om het kind terug over te brengen naar het land van herkomst. Een regelmatige adoptie houdt immers inherent in dat de identiteit van het kind wordt aangetast en de terugkeer in het belang van het kind is. Artikel 8 IVRK houdt het respect voor het behoud van de identiteit van het kind in en de plicht om gepaste hulp en bescherming te bieden met het oog op een snelherstel van de identiteit van het kind. Zoals we gezien hebben komt het voor dat de naam en andere identiteitsgegevens van het kind frauduleus worden aangepast om het wit te wassen en op te kunnen nemen in het adoptiecircuit. Artikel 11 IVRK voegt daar nog aan toe dat verdragspartijen de verplichting hebben om voor de onwettige overdracht en niet terugkeer van het kind maatregelen te nemen. Artikel 9 IVRK vereist dat de partijen ervoor zorgen dat het kind niet gescheiden wordt van zijn of haar ouders tegen zijn of haar wil in. Het besluit is telkens dat het kind terug moet keren naar de biologische ouders. Desalniettemin heeft de terugkeer enkel plaats indien dit in het belang van het kind is. 205. Wanneer we het Verdrag betreffende burgerrechtelijke aspecten van internationale kinderontvoering 351 erbij halen, kunnen we een onregelmatige interlandelijke adoptie kwalificeren als de ontvoering van een kind, over de landsgrenzen heen. Hoewel het kinderontvoeringsverdrag zich normaal niet bezig houdt met interlandelijke adopties, kan dit verdrag wel aangewend worden om te bepalen wat er met het kind dient te gebeuren indien de onregelmatige adoptie kan gelijkgesteld worden met een ontvoering of onrechtmatige verwijdering of behoud van het kind. Een gelijkstelling is mogelijk wanneer de adoptie gebeurt met miskenning van de ouderlijke rechten van de biologische ouders of voogden.352 Het Kinderontvoeringsverdrag kan dus enkel worden toegepast indien het kind wordt overgebracht zonder de toestemming van de biologische ouders of voogden. Het

349

Artikel 363-3 BW. M.v.T. bij het wetsontwerp tot hervorming van de adoptie, Parl. St. Kamer 2000-01, nr. 1366/001 en 1367/001, 34. 351 Van 25 oktober 1980, BS 24 april 1990. 352 Artikel 3 Kinderontvoeringsverdrag. 350

92

kinderontvoeringsverdrag heeft als doel de snelle terugkeer van de kinderen naar het land van herkomst.353 Of het kind terugkeert naar het land van herkomst hangt af van de tijd die verlopen is tussen de voltooiing van de adoptie en de ontdekking van de onregelmatigheden en of er bijzondere omstandigheden zijn die de terugkeer onwenselijk maken. Indien het kind nog geen jaar in de ontvangststaat verblijft, dan zal het kind moeten terugkeren naar zijn land van herkomst. Wanneer het kind al meer dan een jaar in de ontvangststaat verblijft, is terugkeer ook het uitgangspunt tenzij het kind nu geworteld is in zijn nieuwe omgeving. 354 Ongeachte de tijd tussen de overbrenging, de ontvangststaat mag het kind niet worden teruggestuurd in vijf gevallen355: - Wanneer de ouderlijke rechten niet werden uitgeoefend; - Toestemming werd naderhand gegeven betreffende de overbrenging: - In geval er een groot risico bestaat dat het kind bij zijn terugkeer zal worden blootgesteld aan fysiek of psychisch gevaar; - Als de terugkeer het kind in een ondraaglijke situatie zou plaatsen; - Als het kind zich verzet tegen de terugkeer en hiervoor de vereiste maturiteit heeft. 206. Het Haags Adoptieverdrag zou het kind dan weer bij de adoptieouders laten voor zover onregelmatige adopties op dezelfde manier behandeld worden als ‘verstoorde plaatsingen’. Verstoorde plaatsingen zijn deze uit artikel 21 Haags Adoptieverdrag waarbij de adoptie plaatsvindt nadat het kind al is overgebracht naar de ontvangststaat doch de Centrale Autoriteit beslist dat de adoptie geen doorgang kan vinden omdat deze het hoger belang van het kind niet dient. Het kind wordt dan bij de aspirant-adoptiefouders weggenomen en tijdelijke opvang wordt voorzien. In overleg met de Centrale Autoriteit van de Staat van herkomst wordt herplaatsing van het kind met het oog op adoptie overwogen. Als laatste redmiddel wordt het kind teruggestuurd naar zijn land van herkomst indien zijn belangen dit vereisen. Gezien de terugkeer als ‘laatste redmiddel’ wordt gezien, zullen de kinderen die het voorwerp zijn van een onregelmatige adoptie in de ontvangststaat blijven. De guide to good practice No 1 verklaart dat tot de terugkeer van het kind enkel mag worden overgegaan in zeldzame gevallen en alleen wanneer alle maatregelen om alternatieve zorg in de ontvangststaat te vinden uitgeput zijn en een verder verblijf in de ontvangststaat niet langer in het hoger belang van het kind is.356Het Verdrag voorziet niet uitdrukkelijk in procedures voor de herziening of remediëring van de afgerond adopties. Het kind dat volledig geïntegreerd raakt in het adoptiegezin, zal worden beschermd op dezelfde manier als elk ander kind in het ontvangende land. Dit betekent dat het kind beroep kan doen op de zorg- en beschermingsmaatregelen net als andere kinderen in de ontvangststaat.357 De bescherming van het kind na een adoptie is niet de verantwoordelijkheid van de Staat van herkomst, maar van de ontvangende Staat, die moet worden vertrouwd voor het uitvoeren van 353

Artikel 1 en 7 Kinderontvoeringsverdrag. Artikel 12 Kinderontvoeringsverdrag. 355 Artikel 13 Kinderontvoeringsverdrag. 356 HCCH, The implementation and Operation of the 1993 Intercountry Adoption Convention: Guide to Good Practice No 1, 2008, 130, nr. 609, ( http://www.hcch.net/upload/adoguide_e.pdf.). 357 HCCH, The implementation and Operation of the 1993 Intercountry Adoption Convention: Guide to Good Practice No 1, 2008, 130, nr. 610, ( http://www.hcch.net/upload/adoguide_e.pdf.). 354

93

deze taak. Het moet duidelijk zijn dat wanneer er een storing zich voordoet na de voltooiing van de adoptie, de bevoegde autoriteiten van de ontvangende staat direct verantwoordelijk zijn voor het nemen van effectieve maatregelen om een nieuwe en passende plaatsing voor het geadopteerde kind te verstrekken in het belang van het kind. De goede samenwerking vereist dat de Centrale Autoriteitdie zich bewust wordt van de verstoring van de adoptie, zij de Centrale Autoriteit van de Staat van herkomst hierover inlicht. Het adoptiekind valt dan onder de bevoegdheid van de instelling van kinderbescherming waarbij de Centrale Autoriteit alle bevoegdheid verliest.358 De ontvangststaat heeft steeds de mogelijkheid om een onregelmatige adoptie niet te erkennen indien deze manifest strijdig is met de interne openbare orde rekening houdend met het belang van het kind.359 In dat geval moet het kind geplaatst worden via een nieuwe adoptie of zo dit niet mogelijk is, terugkeren naar het land van herkomst. 207. Het Belgische recht voorziet ook in de terugkeer, doch niet automatisch. Indien de adoptieouders te goeder trouw waren, is de kans reëel dat zij het kind opnieuw kunnen adopteren na de herziening. De nieuwe adoptie moet in het belang van het kind zijn. De bepalingen ven het Haags Adoptieverdrag werden quasi klakkeloos overgenomen in het Belgisch recht360. 208. De drie internationale instrumenten geven niet dezelfde oplossing. België is aangesloten bij alle drie deze instrumenten zodat deze in principe allemaal gelijktijdig moeten worden toegepast. Het intern Belgische recht voorziet in een ruime marge om een beslissing te nemen in het belang van het kind. Ik meen dat het Haags Adoptieverdrag als lex specialis voorrang moet krijgen en dat het kind dus bij de adoptieouders mag blijven op voorwaarde dat deze te goeder trouw zijn. Zo de adoptieouders te kwader trouw zijn, lijkt het mij niet aangeraden om het kind terug naar zijn land van herkomst te sturen. Gezien de grote getallen kandidaatadoptieouders kan een geschikt gezin gevonden worden binnen afzienbare tijd. Het kind in een nieuw gezin plaatsen spaart het kind een reis uit en een nieuwe cultuurshock.

2. Adoptieouders 209. Er moet een onderscheid gemaakt worden naar gelang de adoptieouders te goeder dan wel te kwader trouw waren. Indien de adoptieouders of één ervan bewust het Haags Adoptieverdrag of de wet heeft overtreden of tijdens de adoptieprocedure bedrog heeft gepleegd, dan zal de jeugdrechtbank moeten weigeren de adoptie uit te spreken. De uitzondering hierop is dat de adoptie toch wordt uitgesproken indien behoorlijk vastgestelde redenen aanwezig zijn met betrekking tot de eerbied voor de rechten van het kind. Deze uitzondering vindt echter geen toepassing indien aan het verzoek tot adoptie een ontvoering van, een verkoop van of een handel in kinderen is voorafgegaan of dat de adoptie erop gericht 358

HCCH, The implementation and Operation of the 1993 Intercountry Adoption Convention: Guide to Good Practice No 1, 2008, 130, nr. 611, ( http://www.hcch.net/upload/adoguide_e.pdf.). 359 Artikel 24 Haags Adoptieverdrag. 360 Artikel 363-4 BW.

94

is de wetsbepalingen inzake de nationaliteit of betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van vreemdelingen te omzeilen. Een adoptie toch doorgang laten vinden in een van deze laatste gevallen is niet alleen een bekrachtiging van een manifeste schending van bepalingen van openbare orde, maar kan moeilijk gezien worden als zijnde ‘in het belang van het kind’. 361 Daarnaast is er nog een tweede strafbepaling opgenomen in het Vlaams Adoptiedecreet. Wie in het kader van een zelfstandige adoptie niet binnen de vier maanden na de totstandkoming van de adoptie en kopie van de gegevens betreffende de afkomst van het kind aan de Vlaamse adoptieambtenaar bezorgt kan worden gestraft met een gevangenisstraf van één maand of met een geldboete van 2,5 tot 25 euro.362 210. Zijn adoptieouders die wat regels ontwijken gelijk te stellen met mensen- of kinderhandelaars? De intenties die zij hebben verschillen immers. De adoptieouders stellen dat zij het kind net een beter toekomst en opvoeding bieden, ze ‘redden’ het als het ware. Het verschil bij tussen adoptie en andere vormen van uitbuiting van kinderen zit hem ook in de situatie zelf. Het is niet ipso facto in het belang van het kind om de illegale adoptie zo snel mogelijk ongedaan te maken. Voor een degelijke oplossing voor illegale adopties moet dus naar elke zaak apart gekeken worden, met alle specifieke details van dien. De goede intenties van de adoptieouders doen echter niet ter zake voor de strafbaarheid van hun handelen. Artikel 391quater Sw. behandelt de strafsanctie voor het geval een adoptieouder voor zichzelf, met bedrieglijk inzicht, een adoptie heeft verkregen of proberen te verkrijgen die strijdig is met de bepalingen van de wet. De straf die daarop staat is een gevangenisstraf van een maand tot een jaar en met geldboete van zesentwintig euro tot vijfhonderd euro of een van die straffen alleen. Bij herhaling binnen drie jaar, te rekenen van een in kracht van gewijsde gegaan vonnis van veroordeling wegens dergelijk bedrieglijk verkrijgen of pogen te verkrijgen van een adoptie, kunnen de straffen worden verdubbeld. 211. Indien de adoptieouders te goeder trouw waren, valt hun weliswaar niets te verwijten. Dit wil niet zeggen dat er dan geen gevolgen zijn. De goede of kwader trouw van de adoptieouders is irrelevant voor de herziening van de adoptie bepaalt in artikel 351 BW. Wat wel mogelijk is, is dat een nieuwe adoptie wordt ingesteld na de herziening zoals omschreven in artikel 345 BW. Adoptieouders die te goeder trouw waren kunnen dus nog uit deze pijnlijke situatie geraken.

3. Oorspronkelijke ouders 212. Het Haags Adoptieverdrag heeft als belangrijkste doel dat de adoptie geschiedt in het belang van het kind. Deze focus ondermijnt de rechten van de biologische ouders op een zeker niveau. Het Haags Adoptieverdrag bevat bepalingen over de toestemming met de adoptie en informatie over de juridische gevolgen van de adoptie op de relatie tussen het adoptiekind en de biologische ouders. De biologische ouders zijn de leden uit de

361

P. SENAEVE, F., SWENNEN (eds.), Dehervormingvandeinterneendeinternationaleadoptie: commentaar op de Wetten van 13 maart en 24 april 2003 en het Decreet van 15 juli 2005, Antwerpen, Intersentia, 2006, 284. 362 Artikel 28, §3 Vlaams decreet houdende interlandelijke adoptie van 15 juli 2005.

95

adoptiedriehoek die als gevolg van corruptie en misbruiken in de herkomstlanden de grootste kans hebben om te lijden onder de interlandelijke adoptie. De biologische ouders die ontdekken dat ze misleid zijn en hun kind terug willen opeisen, kunnen dit zelden. Opdat de adoptie kan plaatsvinden moet het adoptiekind ofwel wees zijn ofwel moeten de ouders afstand hebben gedaan van hun kind waardoor zij hun ouderlijke rechten verliezen. In de praktijk is het nog maar zelden gebeurt dat de oorspronkelijke ouders hun kind terugkrijgen op grond van een ongeldige toestemming. 363Een van de redenen is dat de oorspronkelijke ouders geen toegang hebben tot het dossier van het kind. Zij weten niet waar hun kind naartoe is noch kunnen zij de identiteit van de adoptieouders achterhalen.364Het Haags Adoptieverdrag voorziet in geen enkel forum of proces waarop de misleidde biologische ouders een beroep kunnen doen. Het Belgische recht voorziet dan wel in de mogelijkheid van de biologische ouders om een herziening in te stellen 365, maar door het gebrek aan gegevens over hun kind kunnen zij geen beroep doen op deze mogelijkheid. 213. Een voorbeeld uit de praktijk: twee meisjes worden laat op de straten van Bombay alleen gevonden. Ze werden naar een opvang tehuis gebracht en werden later verlaten verklaard. Een Zweeds koppel adopteert de zusjes geheel volgens de regels. Zes maanden na de adoptie dient de biologische moeder een verzoek in bij de rechtbank voor de voogdij over de meisjes. Dit was het resultaat van een twee jaar durende zoektocht nadat op een avond haar dochters verdwenen waren uit hun huis. De biologische moeder gaf de meisjes als vermist op bij een lokaal politiekantoor maar de link met de meisjes die de volgende dag gevonden werden, werd niet gelegd. De biologische moeder eiste de terugkeer van de meisjes met toewijzing van de voogdij en als tussentijdse maatregel hun terugkeer naam Bombay uit Zweden. De Indische rechter verklaarde de eis van de biologische moeder ‘onhoudbaar’ en dat de terugkeer van de meisjes niet in hun belang zou zijn. De rechter stelde dat enkel in exceptionele gevallen wanneer de adoptie tot stand gekomen is door middel van fraude of onjuiste voorstelling uitgaande van de adoptieouders tot de terugkeer besloten kan worden.366 214. Wanneer de biologische ouders bewust gehandeld hebben en hun kind verkochten, valt niet te ontkennen dat zij zich blootstellen aan vervolging. In België worden drie wetsbepalingen aangewend om te kunnen overgaan tot bestraffing van de personen in kwestie. Het misdrijf onderschuiving367 behelst het verwisselen van kinderen of het toeschrijven van een kind aan een vrouw waarvan zij niet bevallen is. De straf is bepaald op opsluiting van vijf tot tien jaar. Het vernietigen of het verhinderen van de opmaak van het bewijs van de burgerlijke staat van het kind wordt ook geviseerd en wordt bestraft met een gevangenisstraf van zes maanden tot vijf jaar. Dit misdrijf zal vaak gepaard gaan met het misdrijf valsheid in

363

K.L. MANLEY, “Birth parents: the forgotten members of the international adoptions triad”, Capital University Law Review 2006-07, vol. 35, 651. 364 K.L. MANLEY, “Birth parents: the forgotten members of the international adoptions triad”, Capital University Law Review 2006-07, vol. 35, 652. 365 Artikel 351 BW. 366 J. BHABHA, “Moving babies: globalization, markets and transnational adoption”, The Fletcher Forum Of World Affairs 2004, vol.28, 191. 367 Artikel 363 Sw.

96

geschrifte 368 . Deze twee bepalingen werden aangewend in de zaak Baby J. Een derde en laatste bepaling die aangewend kan worden indien de biologische ouders hun kind verkopen is de onterende behandeling369. Het betreft een ernstige krenking of aantasting van de menselijke waardigheid in de ogen van het slachtoffer of van een derde. De straf wordt bepaalt op een gevangenisstraf van vijftien dagen tot twee jaar en/of met een geldboete van 50 euro tot 300 euro370. Deze bepaling werd aangewend in de zaak Baby Donna.

4. Tussenpersonen 215. In het adoptieproces zijn verschillende tussenpersonen aanwezig en elk van hen heeft één of andere vorm van financieel voordeel bij een adoptie. Deze bedragen kunnen redelijk zijn en een vergoeding voor de bewezen diensten, maar deze bedragen kunnen ook onredelijk hoog zijn en gestold op puur geldelijk gewin. 216. Administratieve documenten zoals geboorteakten, verlatenverklaringen etc. zijn van grote waarde tijdens de procedure. Het is daarom ook van belang dat de authenticiteit van deze documenten wordt nagegaan en dat zij daadwerkelijk aanwezig zijn in het dossier. De logische gang van zaken veronderstelt dat deze documenten aanwezig en gecontroleerd zijn voordat men overgaat tot de matching. In de praktijk is dit niet steeds het geval hetgeen risico’s inhoudt. Als na de matching blijkt dat bepaalde essentiële documenten ontbreken, zou de verleiding om deze na te maken wel te groot kunnen zijn om aan te weerstaan. En wat als blijkt dat de documenten voorhanden zijn doch niet authentiek? Gelet op de druk van de buitenlandse diensten is de kans groot dat hieraan wordt voorbijgegaan en de adoptie alsnog doorgaat. 371 Hoewel de memorie van toelichting expliciet bepaalt dat de controle van de documenten dient plaats te vinden voor het kind wordt overgebracht naar België is dit niet steeds mogelijk. Documenten moeten worden voergemaakt door het herkomstland en het is niet steeds aangewezen druk uit te oefenen om de documenten op tijd over te zenden. De druk kan er immers net voor zorgen dat een vals document wordt opgemaakt ‘in afwachting van’ het echte document. 217. Er werd een strafbepaling ingeschreven in het strafwetboek voor niet-erkende en erkende tussenpersonen die de regels niet naleven. Tussenpersonen die optreden bij een adoptie, zowel in binnen- als buitenland, en die voor een ander, zijnde de adoptieouder(s), een adoptie heeft verkregen of gepoogd heeft er een te verkrijgen zonder lid te zijn van een daartoe vooraf door de bevoegde gemeenschap erkende adoptiedienst of die als lid van een erkende adoptiedienst een adoptie heeft verkregen of pogen te verkrijgen die strijdig is met de bepalingen van de wet, stellen zich bloot aan vervolging. Artikel 391quinquiesSw. bepaalt de straf op een gevangenisstraf van een jaar tot vijf jaar en/ofeen geldboete van 500 euro tot 25000 euro. In deze hypothese is er niet voorzien in de mogelijke strafverzwaring bij herhaling. 368

Artikel 169 Sw. Artike 417bis, 3° Sw . 370 Artikel 417quinquies Sw. 371 Terre des hommes Foundation. Adoption: at what cost? For an ethical responsibility of receiving countries in inter-country adoption, 2008, 40. (http://www.childtrafficking.com/Docs/tdh_08_adop_what_cost_0308.pdf). 369

97

Erkende tussenpersonen zijn alleen strafbaar indien zij handelen in strijd met de wet, nieterkende tussenpersonen zijn sowieso strafbaar ongeachte of hun gedragingen strijdig zijn met de wet. De strijdigheid met de wet is vaag en opzettelijk ruim gehouden. Hieronder valt onder andere ongeoorloofde winstneming.372 218. Ook het Vlaams decreet houdende interlandelijke adoptie van 15 juli 2005 stelt een aantal gedragingen strafbaar. Wie bemiddelt in de zin van het decreet zonder de vereiste erkenning, wordt gestraft met een gevangenisstraf van één tot vijf jaar en met een geldboete van 12,5 euro tot 620 euro.373 Elke persoon die enig ongeoorloofd materieel voordeel haalt uit een tussenkomst in een adoptie of die met kennis van zaken een persoon heeft geholpen of bijgestaan om de overtreding te plegen, wordt gestraft met een gevangenisstraf van één maand tot één jaar en/of met een geldboete van 2,5 euro tot 25 euro.374 Iedereen die in het bezit is van een adoptiedossier van een derde en dit dossier niet heeft bezorgd binnen vier maanden na de inwerkingtreding van dit decreet, wordt gestraft met een gevangenisstraf van één maand of met een geldboete van 2,5 tot 25 euro.375 Ook in het nieuwe decreet van 20 januari 2012 worden deze strafbepalingen overgenomen. 219. Hoe de tussenpersonen in het buitenland bestraft worden, hangt af van het nationaal beleid en de nationale strafwet. De strafvervolging en de opgelegde straffen verschillen sterk per land. De VS trad nog maar één keer tegen een buitenlandse tussenpersoon. Kinderhandel werd daarbij niet gebruikt, maar de tenlastelegging werd ‘beperkt’ tot visa fraude.

B. Rechtsvergelijking 1. Nederland 220. In Nederland blijkt dat rechters vaak geconfronteerd worden met adoptieverzoeken waarbij de adoptiepapieren niet blijken te kloppen. Het meest ontbreekt de vereiste beginseltoestemming van het ministerie van Justitie.376 In veel gevallen beslist de rechter dan tot afwijzing van het adoptieverzoek. Echter, de aspirant-adoptieouders worden dan aangesteld als pleegouders die met de voogdij over het kind worden (of al waren) belast.377 Juridisch is de situatie dan verschillend, in feite komt of blijft het kind wel onder de hoede van de ‘adoptieouders’. In sommige gevallen wordt het adoptieverzoek toch ingewilligd hoewel niet voldaan is aan alle vereisten (zoals de leeftijdsvereiste). 378 372

M.v.T. bij het wetsontwerp tot hervorming van de adoptie, Parl. St. Kamer 2000-01, nr. 1366/001 en 1367/001, 98. 373 Artikel 28, §1 Vlaams decreet houdende interlandelijke adoptie van 15 juli 2005. 374 Artikel 28, §2 Vlaams decreet houdende interlandelijke adoptie van 15 juli 2005. 375 Artikel 27, §4 Vlaams decreet houdende interlandelijke adoptie van 15 juli 2005. 376 Beginselverklaring: dit is vergelijkbaar met het Belgische geschiktheidsvonnis. P. VLAARDINGERBROEK, “Alternatieven voor (interlandelijke) adoptie”, Justitiële verkenningen (NL) 2008, 2. 377 Rechtbank Groningen 9 november 2004, LJN: AS4787, Rechtbank Breda 2 maart 2007, LJN: BA0698, Rb ’s-Gravenhage 24 januari 2007, LJN: AZ8827, Rechtbank Roermond 7 maart 2007, LJN: BA1356, Rechtbank Roermond 28 mei 2008, LJN: BD4808. 378 Hoge Raad 1 december 2000, NJ 2001, 317, de Rechtbank ‘s Gravenhage 22 oktober 2003, LJN AN7583, Rechtbank Groningen 9 november 2004, LJN: AS4787, Rechtbank Leeuwarden 9 februari 2005, LJN: AS9135,

98

Bij analyse van de uitspraken blijkt dat de rechter een adoptieverzoek eerder zal afwijzen indien blijkt dat de partijen gefraudeerd hebben met de papieren van het kind of indien er twijfel bestaat betreffende de vrijwillige afstand van het kind door de biologische ouders tegenover een rechter of een andere onafhankelijke autoriteit.

2. VS 221. De IAA behandelt de geldigheid van het interlandelijk adoptiecertificaat uitdrukkelijk evenals de gevolgen van substantiële schendingen van de adoptieprocedure doch bepaalt niet wat er met het kind gebeurt. 379 De IAA laat bijgevolg uitschijnen dat het kind bij de adoptieouders mag blijven, ongeacht of de onregelmatigheden ontdekt worden tijdens of na de adoptieprocedure, zolang er geen exceptionele omstandigheden zijn die de goedkeuring van de Centrale Autoriteit van het land van herkomst of van de US Secretary of State zouden vereisen. Het moet ook in het belang van het kind zijn om niet terug te keren. De nationaliteit of permanent verblijf van het kind komen over het algemeen niet in gevaar tenzij de onregelmatige ernstig zijn, zoals bewijs van kopen van kinderen.380 De IAA voorziet civiele boetes voor eender wie die een valse of frauduleuze verklaring aflegt, een onjuiste voorstelling van feiten geeft, of compensatie aanbiedt, geeft, er een beroep op doet of aanvaardt met het oog op de beïnvloeding van een erkenning, de voogdij, toestemming, adoptie of ander beslissing van de Verenigde Staten of van een vreemde staat. Daarenboven wordt de Attorney General de bevoegdheid gegeven op burgerlijk vlak handhavend op te treden voor het gedrag hiervoor beschreven. Op strafrechtelijk vlak kunnen personen die ‘wetens en willens’ het hierboven beschreven gedrag stelt vervolgt worden met een boete van maximaal 250 000 US dollar en/of een gevangenisstraf van maximaal vijf jaar.381 222. Volgens de IAA Regulations is het ook waarschijnlijk dat het kind bij de adoptieouders mag blijven. Een kind kan enkel terugkeren naar het herkomstland indien de Centrale Autoriteit van het herkomstland en de Secretary of state de terugkeer schriftelijk hebben goedgekeurd. Inde IAA Regulations wordt wel een onderscheid gemaakt afhankelijk van het tijdstip waarop onregelmatigheden aan het licht komen. Onregelmatigheden ontdekt tijdens de adoptieprocedure leiden tot een verbreking gedurende de periode na de plaatsing of tot een ontbinding nadat de adoptie tot stand gekomen is. Verbreking wordt gedefinieerd als de beëindiging van de plaatsing voor adoptie gedurende de periode na de plaatsing. Ontbinding wordt gedefinieerd als de beëindiging van de ouderlijke rechten van de adoptieouders na de totstandkoming van de adoptie. Verbreking leidt tot het weghalen van het kind uit het gezin waarin het geplaatst was, indien de plaatsing niet langer in diens hoger belang is, het voorzien de Rb Assen 15 juni 2005, LJN: AT7617, de Rb Arnhem 4 juli 2005, LJN: AV 0890 en de Rechtbank Almelo 17 mei 2006, LJN: AX2160. 379 E. SCHWIEGER, “Getting to stay: clarifying legal treatment of improper adoptions”, New York Law School Law Review 2010-11, vol. 55, 841. 380 E. SCHWIEGER, “Getting to stay: clarifying legal treatment of improper adoptions”, New York Law School Law Review 2010-11, vol. 55, 828-829. 381 Section 404 IAA.

99

van tijdelijke opvang en het voorzien van een nieuwe plaatsing voor een nieuwe adoptie in de Verenigde Staten rekening houdende met de mening van het kind.382 Daarnaast wordt voorzien in een secundaire bron om te bepalen wat er met het kind gebeurt na vaststelling van onregelmatigheden: de overeenkomst tussen de adoptieouders en de adoptiedienst. De overeenkomst moet een bepaling bevatten waarin bepaalt wordt welke dienst of persoon verantwoordelijk is voor het kind indien er verbreking is, ook als het kind reeds is aangekomen in de Verenigde Staten , evenals onder welke omstandigheden het kind terug zal keren naar zijn land van herkomst als vaststaat dit in diens belang is. Hierin wordt ook opgenomen wie de juridische en financiële verantwoordelijkheid heeft voorde overdracht van de voogdij, wie voor het kind zal zorgen, hoe de adoptiedienst rekening zal houden met de wensen van het kind.383

382

E. SCHWIEGER, “Getting to stay: clarifying legal treatment of improper adoptions”, New York Law School Law Review 2010-11, vol. 55, 841-842. 383 E. SCHWIEGER, “Getting to stay: clarifying legal treatment of improper adoptions”, New York Law School Law Review 2010-11, vol. 55, 842.-843.

100

HOOFDSTUK 6: PREVENTIE, OPLOSSINGEN EN ALTERNATIEVEN 223. In hoofdstukken drie en vier werden enkele specifieke problemen naar voor geschoven die zich voordoen bij een interlandelijke adoptie. In dit deel wordt getracht een oplossing te vinden voor deze problemen. Een super-oplossing bestaat niet, maar er zijn meerdere mogelijkheden om op een of andere manier de huidige problemen te verlichten.

A. Nationaal 1. Leen- en draagmoederschap regulariseren (in België) 224. Draagmoederschap kan worden omschreven als een fenomeen waarbij een vrouw (de draagmoeder) in haar baarmoeder een vrucht tot ontwikkeling laat komen en een kind baart met de bedoeling dit aan de wensouder(s) over te dragen. De basis hiertoe vormt vaak een contract, afgesloten tussen de draagmoeder en de wensouder(s) voor de zwangerschap een aanvang heeft genomen.384 Het verschil tussen draag- en leenmoederschap ligt in de genetische verwantschap. Men spreekt van een draagmoeder (mère porteuse) indien tussen de persoon die het kind draagt en later baart geen genetische band bestaat. Een embryo wordt dus ingepland. Een leenmoeder (mère de substitution) is een draagmoeder sensu lato want zij is wel genetisch verwant met het kind. 225. Over heel de problematiek rond draagmoederschap en of en hoe dat nu net geregeld moet worden, kan een thesis op zich geschreven worden. Hier ga ik dan ook niet op in. Wel kan gesteld worden dat momenteel in België een gedoogbeleid bestaat bij gebrek aan specifieke regelgeving. Verscheidene wetsvoorstellen worden al jaren ingediend doch zonder resultaat. Maatschappelijk is er in België wel een consensus om commercieel draagmoederschap te verbieden. Commercieel draagmoederschap komt neer op de verkoop van een kind en kan dus niet goedgekeurd worden. De Verenigde Staten en India hebben commercieel draagmoederschap wel gereguleerd waarbij marktgerichte bedrijven optreden als bemiddelaars tussen wensouders en draagmoeders.385 226. De reden waarom naar mijn mening er een wettelijke regeling dient te komen is de volgende. De landen van herkomst geven steeds minder kinderen op voor interlandelijke adoptie, terwijl de vraag in het Westen blijft stijgen. Door een wettelijke regeling van draagmoederschap ontstaat er een extra kanaal waar mensen met een kinderwens een beroep op kunnen doen. Een extra mogelijkheid zorgt voor een grotere spreiding waardoor de verhouding tussen vraag en aanbod bij interlandelijke adoptie verbetert en wachttijden bijgevolg korter worden. 384

I. MARTENS, “Familierechtelijke aspecten van draagmoederschap in België en Nederland. De zaak baby D.”, TJK 2006, afl. 1, 7, nr.5. 385 Wetsvoorstel tot aanvulling van het strafwetboek met het oog op de strafbaarstelling van de verkoop van kinderen, Parl. St. Senaat 2010-2011, nr. 5-532/1.

101

Daarnaast biedt draagmoederschap aan koppels van hetzelfde geslacht ook de mogelijkheid om aan hun kinderwens te voldoen. Vele landen van herkomst bepalen in hun adoptievoorwaarden dat enkel koppels van verschillend geslacht, die daarenboven nog vaak getrouwd moeten zijn, voor adoptie in aanmerking komen. Ook het Haags Adoptieverdrag geldt alleen voor adoptie door koppels van verschillend geslacht. Dezelfde redenering geldt voor alleenstaanden die een kinderwens hebben.

B. Internationaal 1. Hervorming Haags Adoptieverdrag 227. Het Haags Adoptieverdrag is het eerste in zijn soort. Door het grote succes en de massale aansluitingen door verschillende landen heeft zeker verbetering gebracht. Desalniettemin schiet het verdrag op verschillende punten tekort. 228. Het wederkerigheidsbeginsel van het Haags Adoptieverdrag zorgt er impliciet voor dat zendstaten kinderen discrimineren wanneer de nationale regelgeving niet voorziet in gelijke waarborgen voor adopties met Haagse zendstaten en niet-Haagse zendstaten. België past dezelfde regels toe voor alle adopties, maar dit is niet zo voor andere ontvangstlanden zoals de Verenigde Staten. De meest makkelijke en sluitende manier om dit te voorkomen is het wederkerigheidsbeginsel afschaffen en het Haags Adoptieverdrag toepasselijk maken op alle interlandelijke adopties waarbij een verdragsstaat betrokken is ongeacht of die adopties plaatsvinden met een andere verdragsstaten of niet. Aan de oprichting van een Centrale Autoriteit en de verplichting dat alle adopties via dat orgaan moeten verlopen kan voor niet aangesloten landen worden voorbij gegaan. De meeste bepalingen van het Haags Adoptieverdrag zoals deze betreffende de toestemming, verbod op contact voor de adoptie zijn ook zonder aansluiting bij het verdrag toepasselijk op interlandelijke adopties uit deze landen. 229. De vereiste om een Centrale Autoriteit op te richten en deze ook functionerend te houden vraagt veel middelen en overheidssteun. De vereiste van een Centrale Autoriteit is essentieel om standaarden vast te stellen en deze ook te blijven aanhouden. De oprichting van een Centrale Autoriteit vraagt de hervorming van het gehele adoptiesysteem maar deze hervorming gebeurt niet automatisch. Zowel Roemenië als Cambodja hebben aangetoond dat zij deze hervorming niet kunnen of willen doorvoeren. Het Haags Adoptieverdrag biedt echter geen enkel middel om de hervorming te vergemakkelijken noch om deze af te dwingen. 386 Volgens artikel 6 van het Haags Adoptieverdrag is de Centrale Autoriteit verantwoordelijk voor de afdwinging van het verdrag en de overheid is verantwoordelijk voor de controle op de Centrale Autoriteit. Dit laat toe dat elk land zijn eigen beleid voert en dus ook beslist op welke manier het ‘het belang van het kind’ behartigd.

386

J. RADCLIFF, “International adoption: improving on the 1993 Hague Convention”, International Law Practicum 2010, 4.

102

230. Het Haags adoptieverdrag voorziet in geen enkele sanctie indien de bepalingen niet nageleefd worden. Het zou aangewezen zijn strafbaarstellingen op te nemen voor individuen die het verdrag schenden. Schendingen in hoofde van verdragsstaten bespreek ik verder. 387 Tot nog toe zijn moratoria de enige sanctie die gebruikt zijn. Zowel zend- als ontvangststaten gaan geregeld ook over tot de schorsing van samenwerking op het moment dat twijfels over de integriteit rijzen. Corruptie en misbruiken volgen steeds eenzelfde patroon bij interlandelijke adoptie. Zendstaten lanceren programma’s die toelaten om kinderen te adopteren, die programma’s worden goedgekeurd en krijgen succes in de ontvangststaten. Doordat de programma’s dan groeien, komen er langzaamaan berichten binnen van misbruiken. Wanneer herhaalde inbreuken of ernstige misbruiken worden vastgesteld, gaat ofwel de zendstaat over tot de sluiting van het adoptieprogramma ofwel gaan de ontvangststaten over tot een moratorium voor adopties uit die zendstaat. Kandidaatadoptieouders verschuiven hun aandacht dan naar een ander land van herkomst, dat daardoor ‘populair’ wordt, waardoor de aandacht van dubieuze personen getrokken wordt en het patroon herhaald zich.388 De vraag kan dus gesteld worden of het uitsluiten van zendstaten niet gewoon tot gevolg heeft dat het probleem zich verplaatst. De analogie kan gezien worden met het effect van een moratorium in één land van herkomst op de daarna nog ‘overblijvende’ landen die wel nog openstaan voor interlandelijke adopties. Deze ‘oplossing’ is ook geen echte oplossing. Iedere ontvangststaat moet voor zich uitmaken of ze een moratorium instellen van een bepaalde zendstaat en elke zendstaat moet voor zichzelf uitmaken of het systeem nood heeft aan een hervorming. Politieke wil speelt hier een grote rol. 231. Geld is de primaire motivatie in de meeste gevallen van misbruiken. De gelden uit de ontvangstlanden vormen een sterke drijfveer om een oogje dicht te knijpen in de landen van herkomst. Het huidige systeem ontbeert transparantie en verantwoording over het bestedingspatroon van de ontvangen gelden. Het begint bij de adoptiediensten in de zendstaten die hun ‘prijzen’ verkondigen zonder te specifiëren waarvoor het bedrag dient. Vage categorieën zoals deze voorkomen in de Verenigde Staten zorgen alleen voor meer onduidelijkheid. Giften aan weeshuizen en andere programma’s verhogen het gespendeerde geld, zonder dat dit eigenlijk iets te maken heeft met de adoptie en zonder de controle dat dit geld ook effectief gespendeerd wordt aan kinderverzorging. In de landen van herkomst zorgt de ‘overvloed’ aan rijkdom er dan voor dat deze hun diensten aan de ‘hoogste’ bieder kwijtkunnen. Wie meer en sneller adopties kan realiseren, ziet zijn inkomsten stijgen. Voortijdige bekendmaking aan de adoptieouders van de kosten en een duidelijke bestedingspost voor elk bedrag moet verplicht worden volgens een opgelegd schema, toe te passen door alle verdragslanden. Doordat de kosten variëren per land van herkomst, zijn deze schema’s weliswaar variabel, doch dezelfde schema’s moeten door de verschillende ontvangststaten gebruikt worden voor dezelfde zendstaten. Alle kosten en vereiste donaties

387

Zie titel Centraal toezicht, 95. P.J.MEIER, “Small commodities: how child traffickers exploit children and families in inter-country adoption and what the United States must do to stop them”, The Journal of gender, race and justice 2008-09, vol. 12, 188 en 196-197. 388

103

moeten worden opgenomen.389Op deze manier komen grote verschillen gemakkelijk tot uiting en kan overgegaan worden tot controle en eventueel sancties. Hoe deze controle moet uitgevoerd komt verder aan bod. In landen zoals de Verenigde Staten waar onredelijke bedragen gevraagd worden door de adoptiediensten, moet regelgeving deze bedragen effectief beperken. Een maximum kan ingeschreven worden voor de werkingskosten.390

2. Centraal toezicht 232. het kader van het Haags Adoptieverdrag in het uitgangspunt tussen de landen van herkomst en de landen van ontvangst wederzijds vertrouwen. Ieder land beoordeelt zelf of aan de vereisten voldaan is die het Haags Adoptieverdrag hem oplegt. Hier ligt een zwak punt in de regeling. Vertrouwen is allemaal goed en wel, maar het biedt geen zekerheid. Als er twijfel bestaat over legaliteit van de procedure is het natuurlijk mogelijk om via de Centrale Autoriteit opheldering te vragen. Andere middelen of bevoegdheden zijn er niet. Opheldering vragen, en dus wantrouwen uiten ten aanzien van de werkwijze van een zendstaat ligt bovendien gevoelig. Een nefast gevolg zou de beëindiging van de samenwerking kunnen zijn, waardoor op dezelfde (twijfelachtige) wijze met andere landen, die geen wantrouwen uiten wel wordt verder gewerkt. 233. Om de gevoelige balans van het vertrouwen onaangeroerd te laten, is het instellen van een onafhankelijk internationaal orgaan dat controle uitoefent op de Centrale Autoriteiten misschien niet zo’n slecht idee. Het orgaan moet kunnen nagaan of effectief prioriteit wordt gegeven aan de waarborgen die voorzien zijn. Op welk niveau dit orgaan zich moet bevinden is alles behalve simpel. In eerste instantie wordt gedacht aan de Conferentie van Den Haagin het verlengde van het Haags Adoptieverdrag dat op dit niveau tot stand gekomen is. Een andere optie zou het niveau van de Verenigde Naties zijn, met assistentie van de Haagse Conferentie. De taken van het orgaan zouden bestaan uit het helpen van landen die nood hebben aan een hervorming van hun adoptiewetgeving. Daarnaast kan het ook de taak krijgen het Haags Adoptieverdrag te interpreteren zodat op termijn het beleid van de verschillende verdragspartijen naar elkaar toe groeit.391 234. Voor dergelijk orgaan het ochtendlicht kan zien, moeten eerste nog een aantal voorwaarden vervuld worden. Als uitgangspunt moet er een gedeelde gemeenschappelijke visie op interlandelijke adoptie zijn bij alle verdragsstaten. Elke verdragsstaat moet erkennen dat schendingen ernstig zijn en dat een dergelijk orgaan bij de voorkoming hiervan van belang is. Deze eerste voorwaarde kan nog eens de moeilijkste blijken. Een gedeelde visie over interlandelijke adoptie is er zelfs op Europees niveau niet. Landen als Frankrijk, Italië en Spanje zetten heden nog steeds in op het vergroten van de adoptiecapaciteit, terwijl dat in de Scandinavische landen en Nederland in het algemeen onwenselijk wordt geacht. Een ander voorbeeld is dat het Europese parlement zich op 16 januari 2008 heeft uitgesproken voor een 389

D.M. SMOLIN, “Child laundering”, The Wayne Law Review 2006, vol.52, 1175-177. D.M. SMOLIN, “Child laundering”, The Wayne Law Review 2006, vol.52, 178. 391 Verdere bespreking zie Aannemen van internationale standaard, 97. 390

104

gemeenschappelijk beleid om (interlandelijke) adoptie in de Europese Unie gemakkelijker te maken, terwijl daartegenover de opvatting leeft dat de landen van de Europese Unie de steun aan afstandsouders en hun jeugdhulpverlening zodanig dienen te organiseren dat interlandelijke (Europese) adoptie niet nodig is. Het lijkt er wel op dat de Commissie de laatste opvatting deelt. De Commissie dringt erop aan dat de regering interlandelijke adoptie in Europees verband aan de orde stelt om, waar mogelijk, te komen tot een gemeenschappelijke visie op interlandelijke adoptie. Dat kan in EU-verband, maar wellicht ook in het kader van de Raad van Europa. Het komt de Commissie voor dat pas nadat een gemeenschappelijke Europese visie is bereikt, kan worden overwogen of en zo ja, in welke vorm, internationaal toezicht op de naleving van het Haags Adoptieverdrag mogelijk is. 392 235. Zo komen we bij de tweede voorwaarde, zijnde de medewerking van de verdragsstaten met het orgaan. Staten die in de toekomst nog toetreden tot het Haags Adoptieverdrag zullen ab initio onderworpen zijn aan het toezicht van het orgaan als toetredingsvereiste. Opdat het orgaan zou kunnen functioneren moet het bevoegdheden krijgen op basis waarvan verdragsstaten verantwoording dienen af te leggen betreffende de naleving van het Haags Adoptieverdrag. Indien een verdragsstaat twijfels heeft, moet het orgaan als aanspreekpunt fungeren met eigen onderzoeksbevoegdheden. 236.Opdat het toezichtsorgaan enige slagkracht zou hebben, is het ook vereist dat het bevoegd is om sancties op te leggen. Bij een eerste inbreuk door een staat zou een loutere waarschuwing met aanbevelingen kunnen volstaan. Bij herhaaldelijke inbreuken kunnen andere sancties zoals een boete aangewezen zijn of de verplichting de wetgeving te hervormen binnen een bepaalde termijn onder verbeurte van een dwangsom. 237. Ook de Terre des Hommes ziet het belang van controle in en stelt diplomatieke vertegenwoordigers voor, van zowel de zend- als de ontvangststaten. Deze zouden de taak krijgen actief op zoek te gaan naar wanpraktijken en kinderhandel.393 238. Een alternatief aan een centraal orgaan is het ontwerpen van extra-territoriale wetgeving om misbruiken te kunnen bestraffen. Omdat de landen van herkomst over het algemeen ‘arme’ landen zijn, missen zij de nodige financiën om tot vervolging over te gaan indien gevallen van kinderhandel worden ontdekt. Door de rijke ontvangststaten toe te laten hun eigen onderdanen (lees adoptiediensten) die in het buitenland misdrijven plegen in het kader van interlandelijke adopties te vervolgen, worden de herkomst landen niet bezwaard met de last van een onderzoek dat een vervolging vereist. Daarnaast kan het ook verlichting bieden indien de landen van herkomst gewillig geen actie ondernemen, door de voordelen die illegale adoptie hebben voor hun plaatselijke economie.

392

Commissie lesbisch ouderschap en interlandelijke adoptie, Rapport interlandelijke adoptie ‘Alles van waarde is weerloos’, 29 mei 2008, 51. (http://www.rijksoverheid.nl/bestanden/documenten-enpublicaties/rapporten/2008/05/29/rapport-interlandelijke-adoptie-alles-van-waarde-is-weerloos/9433-bwinterlandelijke-adoptie.pdf) 393 Terre des hommes Foundation. Adoption: at what cost? For an ethical responsibility of receiving countries in inter-country adoption, 2008, 7 (http://www.childtrafficking.com/Docs/tdh_08_adop_what_cost_0308.pdf).

105

3. Aannemen van internationale standaarden 239. Op zich kan gesteld worden dat gezien het grote succes van het Haags Adoptieverdrag, we al een internationale standaard hebben. Echter ik betwijfel dit. Ik zie het Haags Adoptieverdrag als een kader voor de procedureregels. Inhoudelijk zegt het Haags Adoptieverdrag niets over wat een adoptie moet zijn, wat een adoptie tot een ‘goede en gerechtvaardigde’ adoptie maakt. Het verdrag bestaat uit vage termen die op verschillende manieren kunnen geïnterpreteerd worden. Hierboven werd reeds aangehaald dat een van de taken van het controle orgaan eruit zou bestaan het Haags Adoptieverdrag te interpreteren. Hieronder valt volgens mij ook de bevoegdheid om duidelijke definities vast te leggen. 240. Een eerste standaard die internationaal zou moeten worden aangenomen is het unificeren van de criteria die een kind ‘adopteerbaar’ maken. Herhaaldelijk worden kinderen ter adoptie aangeboden als wees terwijl zij nog levende ouders hebben. Zowel de zend- als ontvangststaten hebben verschillende visies op welke kinderen vatbaar zijn voor adoptie. Een kind kan dus kwalificeren voor interlandelijke adoptie in land X, maar niet in land Y zodat tussen beid landen de adoptie geen doorgang kan vinden daar waar datzelfde kind in land Z weer wel gezien wordt als geschikt voor interlandelijke adoptie. Dergelijke verschillen zorgen voor de keuze van de minste weerstand. Adoptiediensten zullen kiezen voor die landen waar de regels het meest laks zijn om de grootste kans te hebben een interlandelijke adoptie te kunnen realiseren voor de adoptieouders die op hun een beroep doen. Een duidelijke definitie van een kind geschikt voor interlandelijke adoptie is noodzakelijk om geen verwarring te doen ontstaan met kinderen die ‘tijdelijk/op dit moment in een vorm van opvang buiten het gezin om’ verblijven. Deze verwarring bestaat in landen zoals India en Cambodja waar ouders hun kinderen in zorginstellingen plaatsen zonder dat zij de bedoeling hebben hun op te geven voor interlandelijke adoptie. Door malafide tussenpersonen komen deze kinderen toch ten onrechte terecht in het interlandelijk adoptiecircuit. Het gebrek aan een duidelijke definitie zorgt er ook voor dat het onmogelijk is te zeggen of kinderen die het meeste nood hebben aan een gezin ook werkelijk geadopteerd worden of dat tussenpersonen eigenlijk kinderen genereren om op te kunnen geven voor adoptie. 394 241. Daarnaast moeten ook uniforme evaluatiecriteria van kandidaat-adoptieouders worden opgesteld. Momenteel heeft elk land, zowel de zend- als ontvangststaten, zijn eigen regels. De huidige dispariteit leidt globaal naar mijn mening tot een verzwakte legaliteit van interlandelijke adopties. Minimumregels die voor elke adoptieouder gelden moeten aangenomen worden. Het zou aangeraden zijn de staten wel de ruimte te laten de minimumregels te verzwaren. De minimumregels beginnen met een volledige achtergrond check van de kandidaatadoptieouders. Hieronder moet begrepen worden: het nagaan van het strafrechtelijk verleden, tewerkstellingsinformatie, burgerlijke staat incluis eventuele echtscheidingen, eventueel ook 394

D.B. MEZURE, “From Angelina (to Madonna) to Zoe's ark: What are the ‘A-Z’ lessons for intercountry adoptions in Africa”, International Journal of Law, Policy and the Family 2009, 152.

106

belastingaangiften van de laatste vijf jaar om de financiële draagkracht na te gaan. Informatie over eerdere pogingen tot adoptie, zowel nationaal als interlandelijk, dient ook opgenomen te worden. Interlandelijke adoptie moet immers plaatsvinden in het belang van het kind en het is in dat belang dat het kind het recht heeft op te groeien in een stabiele omgeving. Informatie betreffende de achtergrond van de adoptieouders draagt bij tot de inschatting of dergelijke omgeving aan het kind kan gegeven worden of niet. Een tweede punt zou kunnen bestaan uit referenties van verscheidene personen zoals familieleden, collega’s, buren… Deze personen dienen de kandidaat-adoptieouders te kennen voor een minimumperiode, bijvoorbeeld vijf jaar. De interviews met deze referentiepersonen zouden een groter inzicht kunnen verschaffen in de stabiliteit van de omgeving waarin het adoptiekind zou terechtkomen. 242. Wanneer de adoptieouders deze ‘test’ doorstaan, moet nog aan andere vereisten voldaan worden. Een verplichte persoonlijke tussenkomst in het land van herkomst bij de overdracht van de voogdij van het adoptiekind zou kunnen worden ingevoerd. Op deze manier wordt de kans dat het kind ook na de adoptie voeling krijgt en behoudt met zijn land van herkomst en de daarbij behorende cultuur vergroot. Aanvullend zou jaarlijkse rapporten over het kind betreffende de gezondheid en studievoortgang aangewezen zijn. Door deze rapporten zouden de biologische ouders, indien gekend en nog in leven, hun kind nog kunnen volgen in diens leven na de adoptie en worden psychologische problemen zoals deze werden aangetoond in Ethiopië ingeperkt395.

4. Europees kwaliteitslabel (G. VERMEULEN)396 243. Een kwaliteitslabel is een label dat uitgereikt kan worden aan actoren die bepaalde voorgeschreven standaarden tegemoet komen en die garanties bieden op vlak van kwaliteit, veiligheid, betrouwbaarheid, efficiëntie en de uitwisselbaarheid van producten en diensten.397 Het is een vorm van zelfregulering die een vorm van privaat zeggenschap over peers inhoudt in plaats van formele controle. Zelfcontrole wordt gedefinieerd als een regulerend proces waarbij op het niveau van de sector een organisatie ontstaat die regels en standaarden in verband met het gedrag van actoren van de sector afdwingt. Zelfregulering bestaat wanneer een onderneming, een branche of een tak van het bedrijfslevenzijn eigen normen van gedrag opstelt waar geen dergelijke wettelijke of reglementaire vereisten bestaan of wanneer dergelijke normen helpen te voldoen aan of groter is dan de wettelijke of reglementaire vereisten.Zelfregulering kan betrekking hebben op onderwerpen zoals productinformatie, vaststelling van minimumnormen voor de veiligheid en kwaliteit en het creëren van gedragscodes.398 395

Voor de details van het onderzoek zie Hoofdstuk 3, B. Ethiopië, 54 G. VERMEULEN en A. BALCAEN, EU quality standards in support of the fight against trafficking in humanbeings and sexual exploitation of children, Antwerpen, Maklu, 444. 397 G. VERMEULEN en A. BALCAEN, EU quality standards in support of the fight against trafficking in humanbeings and sexual exploitation of children, Antwerpen, Maklu, 20. 398 G. VERMEULEN en A. BALCAEN, EU quality standards in support of the fight against trafficking in humanbeings and sexual exploitation of children, Antwerpen, Maklu, 20. 396

107

244. De adoptiesector is in de meeste landen van de Europese unie onderworpen aan extensieve en verstrekkende regulering. Bijgevolg kan de vraag gesteld worden of de introductie van een kwaliteitslabel een toegevoegde waarde heeft in relatie tot de preventie van mensenhandel. De toegevoegde waarde zou bestaan uit een ethisch engagement door de betrokken actoren in het adoptieproces onder de vorm van een extra verantwoordelijkheid. Daarnaast kan een Europees kwaliteitslabel ook een economische rol spelen, met name in het geval de ‘consumenten’ er de voorkeur aan geven gebruik te maken van een dienst die beschikt over het kwaliteitslabel.399 245. Voor staten die (nog) niet zijn overgegaan tot ratificatie van het Haags Adoptieverdrag, zou kunnen gewerkt worden met kwaliteitslabels om toch eenzelfde bescherming te verschaffen zoals het Verdrag. Ook voor staten die wel al zijn toegetreden kan een kwaliteitslabel soelaas bieden, met name in de gevallen waar ondanks de ratificatie van het verdrag, de hele adoptieprocedure niet zo zuiver op de graad verloopt. 400 Een kanttekening dient toch gemaakt te worden bij het kwaliteitslabel. Het zijn vaak de organisaties en actoren die reeds overtuigd zijn van de toegevoegde waarde van een kwaliteitslabel, die er ook effectief één verwerven. 401 246. Uit de studie is gebleken dat de adoptiediensten rechtstreeks betrokken bij de totstandkoming van de adoptie enerzijds de slagkracht van een kwaliteitslabel betwijfelen, maar anderzijds wel van mening zijn dat de controle op de kanalen in de zendstaten beter moet. Zelf zijn de adoptiediensten van mening dat de lokale ambassades het best geplaats zouden zijn om deze controle uit te oefenen. Zij zijn immers vertrouwd met de plaatselijke cultuur en werkwijze en in deze positie zijn ze dan ook het best geplaatst om het label ook uit te reiken.402 Een andere mogelijkheid is dat de uitgifte en controle overgelaten wordt aan de sector zelf, daar deze het beste inzicht heeft in de materie en dus ook beter de mogelijke problemen kan voorspellen. Een actor die verantwoording dient af te leggen tegenover de overheid, maar toch onafhankelijk is, krijgt dan de voorkeur.403 Volgens de diensten die wel betrokken zijn bij de adoptie doch die niet rechtsreeks verantwoordelijk zijn bij de totstandkoming van de adoptie, betwijfelen de toegevoegde waarde van een kwaliteitslabel. Zij benadrukken dat het label in elk geval het belang van het kind centraal moet stellen. Zij brengen ook aan dat een dergelijk systeem het vertrouwen tussen de diensten en actoren kan ondermijnen.

399

G. VERMEULEN en A. BALCAEN, EU quality standards in support of humanbeings and sexual exploitation of children, Antwerpen, Maklu, 21. 400 G. VERMEULEN en A. BALCAEN, EU quality standards in support of humanbeings and sexual exploitation of children, Antwerpen, Maklu, 111. 401 G. VERMEULEN en A. BALCAEN, EU quality standards in support of humanbeings and sexual exploitation of children, Antwerpen, Maklu, 21. 402 G. VERMEULEN en A. BALCAEN, EU quality standards in support of humanbeings and sexual exploitation of children, Antwerpen, Maklu, 113-114. 403 G. VERMEULEN en A. BALCAEN, EU quality standards in support of humanbeings and sexual exploitation of children, Antwerpen, Maklu, 115.

108

the fight against trafficking in the fight against trafficking in the fight against trafficking in the fight against trafficking in the fight against trafficking in

De toekenning en controle zou volgens hun door ofwel de overheid ofwel een combinatie van overheid en de sector moeten georganiseerd worden. Deze laatste vorm zou dan de voorkeur kunnen dragen daar een loutere tussenkomst van de overheid eigenlijk niets substantieel zou veranderen aan het huidige systeem.404 Ook bij de (kandidaat-)adoptieouders zijn de meningen verdeeld. Volgens een deel van de (kandidaat-) adoptanten wordt de introductie van een kwaliteitslabel positief ontvangen. De invoering van een label wordt gezien als een extra garantie tegen twijfelachtige zaken en mogelijke misbruiken. Het kan ook leiden tot meer professionaliteit in de adoptiediensten. Door de invoering van een label zullen de kandidaat-adoptieouders een beter geïnformeerde keuze kunnen maken betreffende de ‘juiste’ keuze van een adoptiedienst. Verhoogde controle bij de adoptieprocedure biedt de adoptieouders meer garanties dat hun kind zeker geen slachtoffer van mensenhandel is. Voorbehoud wordt echter gemaakt met betrekking tot de mogelijke vertraging die de adoptieprocedure kan oplopen door de invoering van een kwaliteitslabel. 405 De controle zien zij het liefst ressorteren onder een organisatie die deel uitmaakt van de adoptiesector gezien zij de experten zijn en dus het best de beoordeling kunnen maken of voldaan is aan de vereisten die vooropgesteld worden om het kwaliteitslabel te kunnen ontvangen. Ook de controle door de overheid of door de combinatie overheidsector wordt voorgesteld.406 Een ander (kleiner) deel is tegen de introductie van een kwaliteitslabel gekant. De controle op kwaliteitsvereisten behoort tot de taken van de overheid en dus is er gaan plaats voor zelfregulering. Zij zijn van mening dat het huidige systeem dat in de meeste Europese landen geldt, volstaat. Ook de extra financiële last en de praktische uitwerking wordt aangevoeld als nefast. Verder bemerken zij, net als de diensten zonder rechtstreekse verantwoordelijkheid bij de adoptie, dat het vertrouwen kan ondermijnd worden. Ook bij hun bestaat de twijfel over de toegevoegde waarde en de vrees dat het de adoptieprocedure zal verlengen. Langs de andere kant zien zij wel dat het kwaliteitslabel als een aanvullend instrument kan aangewend worden om de bonafide en malafideorganisaties van elkaar te kunnen onderscheiden. Daarenboven zou het kwaliteitslabel niet alleen door de overheid worden gecontroleerd, maar ook door de sector zelf en dus ook indirect door de evaluatie van het systeem door de (kandidaat-) adoptieouders bij de beoordeling van de eisen die nodig zijn voor de toekenning van het kwaliteitslabel.407 Van degene die zich positief stellen tegenover de invoering van een kwaliteitslabel verklaart de meerderheid bij de keuze voor een adoptiedienst zich te laten leiden door het al dan niet beschikken over het label. Een minderheid is geheel gekant tegen de invoering.

404

G. VERMEULEN en A. BALCAEN, EU quality standards in support of humanbeings and sexual exploitation of children, Antwerpen, Maklu, 115. 405 G. VERMEULEN en A. BALCAEN, EU quality standards in support of humanbeings and sexual exploitation of children, Antwerpen, Maklu, 116. 406 G. VERMEULEN en A. BALCAEN, EU quality standards in support of humanbeings and sexual exploitation of children, Antwerpen, Maklu, 118-119. 407 G. VERMEULEN en A. BALCAEN, EU quality standards in support of humanbeings and sexual exploitation of children, Antwerpen, Maklu, 116-117.

the fight against trafficking in the fight against trafficking in the fight against trafficking in the fight against trafficking in

109

Bij de Centrale Autoriteiten is de teneur dat een kwaliteitslabel niet hoeft daar er al genoeg waarborgen zijn tegen misbruiken.408

408

G. VERMEULEN en A. BALCAEN, EU quality standards in support of the fight against trafficking in humanbeings and sexual exploitation of children, Antwerpen, Maklu, 120.

110

HOOFDSTUK 7: ALGEMEEN BESLUIT 247. Adoptie is geen nieuw fenomeen, de overweging dat deze enkel kan plaatsvinden in het belang van het kind is van recentere datum. Adoptie wordt nu gezien als een kinderbeschermingsmaatregel en zo komt dit ook naar voor in de omvangrijke regelgeving. De hervorming van de Belgische adoptiewetgeving 2003 gebeurde onder invloed van het Haags Adoptieverdrag. De wetgeving moest aangepast worden om de waarborgen uit het verdrag in de Belgische rechtsorde te implementeren. Een van de positieve punten van de Belgische wetgeving is haar uniform karakter. Één set regels met waarborgen voor alle interlandelijke adopties, ongeacht of deze tussen verdragsstaten tot stand komen niet. De procedure zorgt voor lange wachttijden en onmin bij de adoptieouders. De hervorming in Vlaanderen met het nieuw decreet van 20 januari 2012 poogt hieraan tegemoet te komen. 248. De regels worden niet altijd nageleefd om verschillende redenen. Het duurt allemaal te lang voor de adoptieouders, tussenpersonen en sommige biologische ouders zien er een manier in om geld te verdienen. Door het lange proces kan het op verschillende plaatsen misgaan. Menig schandaal heeft zich al voorgedaan en toch worden de praktijken niet gezien als kinderhandel, noch nationaal, noch internationaal. De definities veronderstellen een vorm van uitbuiting die bij illegale adoptie niet voor de hand ligt waardoor moet teruggevallen worden op theoretische vergelijkingen om aan te tonen dat een adoptie uitbuitend kan zijn. Werkbaar is dit niet. Daarnaast is er een onderscheid tussen de verkoop van een kind enerzijds en kinderhandel anderzijds. Op internationaal niveau worden op dit moment drie verschillende scenario’s onderscheiden wanneer een illegale interlandelijke adoptie wordt gelinkt aan kinderhandel: - Er is geen duidelijk verschil of onderscheid tussen het verkopen van kinderen, in het bijzonder baby’s, en kinderhandel.  Dit vinden we terug in het Haags Adoptieverdrag, het IVRK en het Afrikaans Handvest. - De koop/verkoop van kinderen voor adoptie kan gezien worden als een verzwarende omstandigheid van verkoop van kinderen tout court waarbij gesteund wordt op de premisse dat dat dergelijke kinderverkoop uitbuiting uitmaakt en schadelijk is.  Dit vinden we terug in het Facultatief Protocol. - De vraag of een kind kopen met het oog op adoptie voldoende uitbuitend is om kinderhandel uit te maken of een verzwaarde vorm van verkoop van kinderen, gewoon open laten.  Dit vinden we terug in het Palermo Protocol. Het zou aangewezen zijn voor eens en voor altijd één standpunt in te nemen. Het zou logisch zijn de tweede stelling te volgen omdat daardoor concrete gevolgen kunnen gekoppeld worden aan adopties waarbij een kind werd verkocht, op welke wijze dan ook. De visie van

111

het Palermo Protocol vereist nog redeneringen en analogieën om tot het besluit te komen dat illegale adoptie kinderhandel uitmaakt. Ook op nationaal vlak is de regelgeving onvoldoende om gericht op te kunnen treden tegen illegale adopties. Verschillende strafbaarstellingen werden opgenomen in het strafwetboek en het Vlaams decreet. Een uitdrukkelijke strafbaarstelling voor kinderhandel ontbreekt echter. Het is zonde dat het wetsvoorstel van P. MONFILS er niet is doorgekomen en niet opnieuw werd ingediend. Een regeling van het draagmoederschap en het opnemen van een specifieke strafbaarstelling zou al veel problemen oplossen op nationaal niveau. 249. Het internationaal karakter van interlandelijke adoptie heeft heel wat regelgeving doen ontstaan op internationaal niveau. Hierbij zien we dat hoe langer hoe meer aandacht wordt besteed aan de persoon van de geadopteerde (toestemmen, inzage, …). De principes van het hoger belang van het kind en de subsidiariteit zijn voor de hand liggend geworden. Een definitie van wat het belang van het kind is, is nergens terug te vinden. Interlandelijke adoptie wordt gezien als een ‘laatste’ redmiddel in het kader van een gedifferentieerde politiek op vlak van kinderbescherming. Niet alle instrumenten geven eenzelfde beeld van wat moet verstaan worden onder ‘laatste redmiddel’. In het IVRK wordt plaatsing in een instelling in het herkomstland verkozen boven de interlandelijke adoptie. In het Haags Adoptieverdrag wordt dan weer de omgekeerde mening aangedaan. Stellingname door de internationale gemeenschap en andere internationale organisaties zoals UNICEF lijkt aangewezen. UNICEF heeft zich reeds geschaard achter de visie uit het Haags Adoptieverdrag. Op niveau van de Raad van Europa vormt het Ontwerp verdrag inzake de adoptie van kinderen een belangrijke aanvulling op het Haags Adoptieverdrag. Op verscheidene punten gaat het verder dan het Haags Adoptieverdrag waardoor de toegevoegde waarde van dit ontwerp verdrag niet te onderschatten is. 250. De gevolgen voor het kind bij een ontdekte illegale adoptie worden nergens geregeld, een grote lacune. Terugkeer, nieuwe adoptie, nieuw adoptiegezin,… het behoort allemaal tot de mogelijkheden. Het spreekt voor zich dat dergelijke lacune best zo snel mogelijk weggewerkt wordt om de rechtszekerheid te vergroten. Dit is daarenboven in het belang van het kind daar het zekerheid biedt. 251. Het huidige systeem waarin het Haags Adoptieverdrag centraal staat bestaat uit een samenwerkingskader tussen de zend- en ontvangststaten. Het probeert nationale en internationale alternatieven voor de zorg van kinderen tegen elkaar af te wegen en een verdeling van verantwoordelijkheid te bewerkstelligen tussen de zend- en ontvangststaten. Ondanks het doel, slaagt het Haags Adoptieverdrag er niet in op een efficiënte manier de problemen van corruptie, schaarsheid en dwang in de herkomstlanden aan te pakken.

112

Een eerste probleem vormt de gebrekkige implementatie. Ratificatie van het verdrag houdt nog niet in dat het betrokken land als bij mirakel alle waarborgen voorzien zijn en de rechten kinderen niet meer geschonden worden. Nochtans genieten ook ‘gebrekkige’ adopties de automatische erkenning tenzij duidelijk blijkt dat deze in strijd zijn met de openbare orde. Implementatie van het verdrag, voornamelijk door (arme) zendstaten is een moeilijk punt. Financiële en institutionele barrières staan in de weg van een efficiënte en succesvolle implementatie. Het is aan de ontvangststaten om bij te springen en hulp aan te bieden. Het Haags Adoptieverdrag voorziet immers in samenwerking. Een tweede probleem betreft de lacunes in het Haags Adoptieverdrag. Het gebrek aan controle op de naleving, strafbaarstellingen en sancties ondermijnen de slagkracht van het verdrag. Het ontbreken van een regeling van de financiële kant van de zaak, leidt tot misbruiken en grote verschillen in de verdragsstaten. Uniformisering kan hier soelaas beiden. Als laatste punt is ook nood aan internationale standaarden voor verscheidene begrippen uit het Haags adoptie verdrag. Duidelijke definities van begrippen en criteria zorgen voor de harmonisatie. 252. Ondanks de vele initiatieven en waarborgen, komen nog steeds misbruiken voor. Eén van de meest kwetsbare groepen wordt behandeld als koopwaar. De doelen zijn nobel, de manier waarop deze bereikt worden niet altijd. Politieke wil moet wereldwijd gevonden worden om de voorgestelde oplossing ook te realiseren. Zaligmakend zijn deze niet, maar ze kunnen bijdragen tot een beter systeem waarin het belang van het kind nog meer tot uiting komt. Er bestaat niet zoiets als een recht op een kind of een recht op adoptie. Maar het valt niet te ontkennen dat een kind steeds recht heeft op te groeien in een gezin, bij voorkeur het eigen gezin, als het niet anders kan, een adoptiegezin, nationaal of internationaal.

113

BIBLIOGRAFIE A. Wetgeving 1. Internationaal European Convention on the Adoption of Children, Straatsburg, 24 april 1967, http://conventions.coe.int/Treaty/en/Treaties/Html/058.htm. European Convention on the Adoption of Children (Revised), Straatsburg, 27 november 2008, http://conventions.coe.int/Treaty/en/Treaties/html/202.htm Verdrag betreffende burgerrechtelijke aspecten van internationale kinderontvoering van 25 oktober

1980, BS 24 april 1990. Declaration of the UN on Social and Legal Principles relating to the Protection and Welfare of Children, with special reference to Foster Placement and Adoption Nationally and Internationally, Adopted by General Assembly resolution 41/85 of 3 December 1986, www.un.org-documents-ga-res-41-a41r085.htm Recommendation 1065 (1987) of the Council of Europe on the traffic in children and other forms of child exploitation, 6 oktober 1987, www.assembly.coe.int/main.asp?Link=/documents/adoptedtext/ta87/erec1065.htm Verdrag van New York van 20 november 1989 inzake de Rechten van het kind, BS 17 januari 1992. Afrikaans Handvest van 11 juli 1990 inzake de rechten en het welzijn van het kind, http://www.acerwc.org/acrwc-charter-full-text/. Recommendation 1371 (1998)of the Council of Europe, Abuse and neglect of children, 23 april 1998, https://wcd.coe.int/wcd/ViewDoc.jsp?id=502915 Recommendation 1443 (2000) of the Council of Europe, International adoption: respecting children’s rights, 26 januari 2000, www.assembly.coe.int/main.asp?Link=/documents/adoptedtext/ta00/erec1443.htm Motion for a resolution about Establishment of a European Adoption Agency/MonitoringCentre, 22 juni 2004, www.assembly.coe.int/main.asp?Link=/documents/workingdocs/doc04/edoc10226.htm

114

Aanvullend protocol inzake de preventie, bestrijding en bestraffing van de mensenhandel, in het bijzonder de handel in vrouwen en kinderen, bij het Verdrag van de Verenigde Naties tegen transnationale georganiseerde misdaad, gedaan te New York op 15 november 2000, BS 13 oktober 2004. Verdrag van de Raad van Europa ter bestrijding van mensenhandel, gedaan te Warschau op 16 mei 2005, www.coe.int/T/E/human_rights/trafficking/PDF_Conv_197_Trafficking_Dutch.pdf Council of Europe Convention on Action against Trafficking in Human Beings and its Explanatory Report, Warschau, 16 mei 2005, www.coe.int-t-dg2-trafficking-campaign-Source-PDF_Conv_197_Trafficking_E.pdf Verdrag van Den Haag van 29 mei 1993 inzake de bescherming van kinderen en de samenwerking op het gebied van de interlandelijke adoptie, BS 6 juni 2005. Explanatory report on the 1993 Hague Intercountry Adoption Convention, 1994, 91, http://hcch.e-vision.nl/upload/expl33e.pdf Facultatief Protocol bij het Verdrag inzake de rechten van het kind, inzake de verkoop van kinderen, kinderprostitutie en kinderpornografie, aangenomen te New York op 25 mei 2000, zoals het op 14 november 2000 door de Secretaris-generaal van de Organisatie van de Verenigde Naties is verbeterd. European Convention of the Adoption of Children: Explanatory Report, ETS No. 058, http://conventions.coe.int/Treaty/en/Reports/Html/058.htm European Convention od the Adoption of Children: Explanatory report (revised), Straatsburg, 7 mei 2008, https://wcd.coe.int/wcd/ViewDoc.jsp?id=1266999 Draft convention of the Council of Europe on the adoption of children, 27 april 2007, http://assembly.coe.int/Main.asp?link=/Documents/WorkingDocs/Doc07/EDOC11274.htm Draft opinion of the Parliamentary Assembly on the Draft convention of the Council of Europe on the adoption of children, 24 september 2007, http://assembly.coe.int/Main.asp?link=/Documents/WorkingDocs/Doc07/EDOC11381.htm Fact sheet 10, Towards a European adoption https://wcd.coe.int/wcd/ViewDoc.jsp?id=1496717

procedure,

7

september

2009,

Recommendation 1828 (2008) of the Parliamentary Assembly of the ‘Disappearance of newborn babies for illegal adoption in Europe’, 16 juli 2008, https://wcd.coe.int/wcd/ViewDoc.jsp?Ref=CM/AS(2008)Rec1828&Language=lanEnglish&V er=final

115

2. Europese Unie Advies over Adoptie van 1 juli 1992 gegeven door het Economisch en Sociaal comité van de Europese Gemeenschappen, Pb.C. 4 november 1992, afl. 287, 18-26. Verdrag van Amsterdam van 2 oktober 1997 houdende wijziging van het verdrag betreffende de Europese Unie, de verdragen tot oprichting van de Europese Gemeenschappen en sommige bijhorende akten, Pb. C 10 november 1997, afl. 340, 1-144. Verdrag van Lissabon van 13 december 2007 tot wijziging van het Verdrag betreffende de Europese Unie en het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap, Pb. C 17 december 2007, afl. 306, 1-271. Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie, Pb. C 18 december 2000, afl. 364, 1-22. Besluit van de raad van 6 december 1999 inzake de principes, prioriteiten, tussentijdse doelstellingen en voorwaarden van het partnerschap voor de toetreding met Roemenië, Pb. L. 28 december 1999, afl. 335, 15-21. 139 Besluit van de Raad van 28 januari 2002 inzake de beginselen, prioriteiten, tussentijdse doelstellingen en voorwaarden van het partnerschap voor de toetreding met Roemenië, Pb.L 14 februari 2002, afl. 44, 82-91. Besluit van de Raad van 19 mei 2003 inzake de beginselen, prioriteiten, tussentijdse doelstellingen en voorwaarden van het partnerschap voor de toetreding met Roemenië, Pb. L 12 juni 2003, afl. 145, 21-39. Resolutie van het Europees Parlement van 12 december 1996 over verbetering van het recht en de samenwerking tussen de lidstaten op het gebied van de adoptie van minderjarigen, Pb. C 20 januari 1997, afl. 20, 176. Resolutie over de illegale handel in baby’s uit Guatemala, Pb. C. 14 april 1999, afl. 104, 113114. Resolutie van het Europees Parlement over de situatie van de grondrechten in de Europese Unie (2002), Pb. C van 25 maart 2004, afl. 76, 412-429. Resolutie van het Europees Parlement over Cambodja, Pb. C. 22 april 2004, afl. 97E, 662-664; Resolutie van het Europees Parlement over vrouwen- en kinderhandel in Cambodja, Pb. C. 6 oktober 2005, afl. 247E, 161-163. Resolutie van het Europees Parlement over de door Roemenië geboekte vooruitgang op de weg naar toetreding, Pb. C 15 september 2005, afl. 226E, 353-358.

116

EU-plan inzake de beste praktijken, normen en procedures bij de voorkoming en bestrijding van mensenhandel, Pb. C. 311, 9 december 2005. Resolutie van het Europees Parlement over kinderhandel in Guatemala, Pb. C. 6 juli 2006, afl. 157E, 494-495. Verklaring van het Europees Parlement over interlandelijke adoptie in Roemenië, Pb.C. 14 december 2006, afl. 305, 93-94. Resolutie van het Europees Parlement over de stand van de voorbereidingen op het EUlidmaatschap, Pb. C. 23 november 2006, afl. 386, 516-519. Resolutie van het Europees Parlement van 16 januari 2008 – Naar een EU-strategie voor de rechten van het kind, Pb. C 19 februari 2009, afl. 41E, 24-45. Advies van het Economisch en Sociaal Comité over “De toetreding van Roemenië tot de Europese Unie”, Pb. C 7 oktober 2002, afl. 241, 110-119.

3. Nationaal Wet 26 mei 1914 tot bestrijding van de handel in vrouwen en meisjes, BS 10 juni 1914. Wet 25 mei 1936 tot goedkeuring van de Internationale Overeenkomst, gesloten te Genève op 11 oktober 1933, ter bestrijding van den handel in meerderjarige vrouwen, en tot aanvulling van art. 380bis van het Strafwetboek, alsmede art. 2 van de wet van 26 mei 1914 tot bestrijding van den handel in vrouwen en meisjes, BS 29-30 juni 1936 Wet 22 maart 1940 op de aanneming van een kind, BS 24 maart 1940. Wet 21 augustus 1948 betreffende de officiële reglementering inzake prostitutie, BS 13-14 september 1948. Wet 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming, het ten laste nemen van minderjarigen die een misdrijf omschreven feit hebben gepleegd en het herstel van de door dit feit veroorzaakte schade, BS 15 april 1965. Wet 21 maart 1969 tot wijziging van artikel 45 van het Burgerlijk Wetboek, van de titels VIII en X van boek I van hetzelfde Wetboek, alsmede van de wetten op de verwerving, het verlies en de herkrijging van de nationaliteit, gecoördineerd op 14 december 1932, BS 12 april 1969. Wet 27 april 1987 tot wijziging van een aantal bepalingen betreffende de adoptie, BS 27 mei 1987.

117

Wet 13 april 1995 houdende bepalingen tot bestrijding van de mensenhandel en mensensmokkel, BS 25 april 1995. Wet 13 maart 2003 tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek wat de adoptie betreft, BS 16 mei 2003. Wet 24 april 2004 tot hervorming van de adoptie, BS 2003, gewijzigd bij de wet van 16 juli 2004, BS 27 juli 2004, de wet van 27 december 2004, BS 31 december 2004, de wet van 20 juli 2005, BS 29 juli 2005 en de wet van 6 december 2005, BS 16 december 2005. Wet 24 juni 2004 houdende instemming met het Verdrag inzake de internationale samenwerking en de bescherming van kinderen op het gebied van de interlandelijke adoptie, gedaan te Den Haag op 29 mei 1993, BS 6 juni 2005. Wet 16 juli 2004 houdende het Wetboek van Internationaal Privaatrecht van 16 juli 2004, BS 27 juli 2004. Programmawet 27 december 2004, BS 31 december 2004. Wet 27 december 2004 houdende diverse bepalingen, BS 31 december 2004. Wet 20 juli 2005 houdende diverse bepalingen, BS 29 juli 2005. Wet 10 augustus 2005 tot wijziging van diverse bepalingen met het oog op de versterking van de strijd tegen mensenhandel en mensensmokkel en tegen praktijken van huisjesmelkerij, BS 2 september 2005. Wet 6 december 2005 tot wijziging van sommige bepalingen betreffende de adoptie, BS 16 december 2005. Wet van 9 februari 2006 houdende instemming met het Facultatief Protocol bij het Verdrag inzake de rechten van het kind, inzake de verkoop van kinderen, kinderprostitutie en kinderpornografie, aangenomen te New York op 25 mei 2000, zoals het op 14 november 2000 door de Secretaris-generaal van de Organisatie van de Verenigde Naties is verbeterd, BS 27 maart 2006. Wet 18 mei 2006 tot wijziging van een aantal bepalingen van het Burgerlijk wetboek, teneinde de adoptie door personen van hetzelfde geslacht mogelijk te maken, BS 20 juni 2006. Wet 28 oktober 2008 tot wijziging van de artikelen 1231-31, 1231-41 en 1231-42 van het Gerechtelijk Wetboek en 24bis van de wet van 24 april 2003 tot hervorming van de adoptie, met het oog op het verlengen van de geldigheidsduur van geschiktheidsvonnissen en attesten inzake adoptie, BS 13 november 2008.

118

Decreet 8 mei 2002 houdende instemming met het Verdrag inzake de bescherming van kinderen en de samenwerking op het gebied van interlandelijke adoptie, ondertekend te Den Haag op 29 mei 1993, BS 18 juni 2002. Decreet 7 februari 2003 houdende instemming met het Facultatief Protocol inzake de verkoop van kinderen, kinderprostitutie en kinderpornografie bij het Verdrag inzake de rechten van het kind, opgemaakt in New York op 25 mei 2000, BS 24 februari 2003. Decreet 30 april 2004 tot regeling van de interlandelijke adoptie van kinderen, BS 8 september 2004. Decreet van de Franse Gemeenschap 1 juli 2005 tot wijziging van het Decreet van 31 maart 2004 betreffende de adoptie, BS 7 september 2005. Decreet 15 juli 2005 tot regeling van de interlandelijke adoptie van kinderen, BS 16 september 2005. Decreet van 20 januari 2012 houdende , BS KB 24 augustus 2005 tot vaststelling van maatregelen houdende uitvoering van de wet van 24 april 2003 tot hervorming van de adoptie, van de wet van 13 maart 2003 tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek wat de adoptie betreft en van de wet van 16 juli 2004 houdende het Wetboek van internationaal privaatrecht, BS 29 augustus 2005. Besluit van de Vlaamse Regering 23 september 2005 betreffende de interlandelijke adoptie, BS 18 november 2005. Ministerieel Besluit van 24 augustus 2005 tot aanwijzing van de Federale Centrale Autoriteit inzake interlandelijke adoptie, bedoeld in artikel 360-1, 2° van het Burgerlijk Wetboek, BS 29 augustus 2005. M.v.T. bij het wetsontwerp tot hervorming van de adoptie, Parl. St. Kamer 2000-01, nr. 1366/001 en 1367/001. M.v.T. bij Wetsontwerp houdende instemming met het Facultatief Protocol bij het Verdrag inzake de rechten van het kind, inzake de verkoop van kinderen, kinderprostitutie en kinderpornografie, aangenomen te New York op 25 mei 2000, zoals het op 14 november 2000 door de Secretaris-generaal van de Organisatie van de Verenigde Naties is verbeterd, Parl. St. Senaat 2005-06, nr. 3-1377/1. M.v.T. bij het wetsvoorstel houdende het Wetboek van Internationaal privaatrecht, Parl. St. Senaat 2003-04, nr. 3-27/1.

119

Wetsontwerp houdende instemming met het Facultatief Protocol bij het Verdrag inzake de rechten van het kind, inzake de verkoop van kinderen, kinderprostitutie en kinderpornografie, aangenomen te New York op 25 mei 2000, zoals het op 14 november 2000 door de secretarisgeneraal van de Organisatie van de Verenigde Naties is verbeterd, Parl.St. Senaat 2005-06, nr.3-1377/2. Wetsvoorstel tot wijziging van het SW om het commercieel draagmoederschap en de publiciteit ervan strafbaar te stellen, Parl. St. Kamer, 2010-2011, nr. 0497/001 ( 28 oktober 2010) Wetsvoorstel tot wijziging van de regelgeving om het naamloos bevallen mogelijk te maken., Parl.St. Kamer 2010-2011, nr. 0701/001 (25 november 2010) Wetsvoorstel tot aanvulling van het SW met het oog op de strafbaarsteling van de verkoop van kinderen. Omdat kinderen geen koopwaar zijn, stellen de indieners voor om het kopen of verkopen van een kind strafbaar te stellen. Ook indien men het doet voor zichzelf, Parl.St. Kamer 2010-2011, nr. 0874/001 ( 22 december 2010) Vraag om uitleg van mevrouw Sabine de Bethune aan de minister van Justitie over adoptie en de nieuwe media, Hand. Senaat 2000-01, nr. 2-329, 67-70. Adv. R.v.St., Parl. St. Senaat 2005-06, nr. 3-1377/1. Kadernota Integrale Veiligheid van 30 en 31 maart 2004, goedgekeurd door de Ministerraad op 30 maart 2004, www.just.fgov.be/nl_htm/parket/kadernota.pdf, 122p. Voorstel van decreet (E. DE WACHTER et.al.) houdende regeling van de interlandelijke adoptie van kinderen, Parl.St. Vl.Parl. 2010-11, nr. 1168/1, 4, http://docs.vlaamsparlement.be/docs/stukken/20102011/g1168-1.pdf.

120

B. Rechtspraak 1. Internationaal EHRM 26 februari 2002, nr. 36515/97, Fretté/Frankrijk, NJCM-Bulletin 2002, noot BORG, P.,1044-1056 en www.echr.coe.int.  EHRM 22 januari 2008, nr. 43546/02, E.B./Frankrijk, www.echr.coe.int.

2. Nationaal  Cass. 4 maart 1976, R.W. 1976-77, 288, noot NUYTINCK, H. Cass. 4 november 1993, AR 9613, Arr. Cass. 1993, 919; J.T. 1994, 187; KIDS, III, 3.1.2, 3; Pas. 1993, I, 921; Rev. trim. dr. fam. 1994, 494, noot FALLON, M.; RW 1994-95 (verkort), 30; T.B.B.R. 1994, 394, noot BARNICK, L.; T. Not. 1994, 454, noot WOUTERS-LAMBEIN, K. Cass. 10 april 2003, AR C020112F/1, NJW 2003, 1111, noot RDC en www.cass.be. Gerechtshof Amsterdam (Ned.) 25 november 2008, http://zoeken.rechtspraak.nl .

C. Rechtsleer 1. Boeken BEDORET, M., CROKART, H., DEMANER, A., et. Al., Les nouveaux aspects juridiques de l’adoption : quelques thématiques spécifiques, Brussel, Larcier, 2009, 423 p. BUCK, T. et al., International child law, Londen, Routledge, 2011, XVII + 358 p. DE MEYER, R., LORENZETTI, N., VAN BELLE, K., “Kinderhandel” in VERMEULEN, G. (ed.)., Strafrechtelijke bescherming van minderjarigen, Antwerpen, Maklu, 2001, 180-233p. DUNCAN, W., “Administrative and Judicial Co-operation with Regard to the International Protection of Children” in WYBO, P.H.(ed.), Internationallaw and The Hague’s 750thanniversary , ‘s Gravenhage, T.M.C. Asser Instituut, 1999, XI + 466. ELIEZER ,D., J., Intercountryadoptions : laws and perspectives of Sending countries, Dordrecht, Nijhoff, 1995, IX + 248. ERAUW, J., Internationaal privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2009, XXX+938. GERLO, J., VERSCHELDEN, G., Handboek voor familierecht, Brugge, Die Keure, 2008, VI+663.

121

GOODWIN, M., Baby markets : money and the new politics of creating families, New York, Cambridge university press, 2010, XXI+314. LEIFSEN, E., “International adoption and child trafficking in Ecuador”, in CRAIG, G.(ed.), Child Slavery now. A contemporary reader, Bristol, Policy Press, 2010, XV+341. MARTENS, I., Adoptie : hervorming van intern en interlandelijk adoptierecht, Mechelen, Kluwer, 2006, VII, 82. MEUWESE, S., BLAAK, M., KAANDORP, M.(eds.), Handboek Internationaal Jeugdrecht, Nijmegen, Ars Aequi Libri, 2005, LXII+693. SENAEVE, P., SWENNEN, F.(eds.), Dehervormingvandeinterneendeinternationaleadoptie : commentaar op de Wetten van 13 maart en 24 april 2003 en het Decreet van 15 juli 2005, Antwerpen, Intersentia, 2006, XXVI+ 442. VAN DE GLIND, H., “Child traffiking: a modern form of slavery” in C RAIG, G.(ed.), Child Slavery now. A contemporary reader, Bristol, Policy Press, 2010, XV+341. VERHELLEN, E., Verdrag inzake de rechten van het kind. Achtergronden, motieven, strategieën, hoofdlijnen, Leuven, Garant, 2000, 252. VERMEULEN, G. (ed.), Strafrechtelijke bescherming van minderjarigen, Antwerpen, Maklu, 2001, IV+699. VERMEULEN, G.(ed), EU quality standards in support of the fight against trafficking in human beings and sexual exploitation of children: exploratory study of the potential and feasibility of self-regulation of public-private co-operation., Antwerpen, Maklu, 2007, 444. BHABHA, J. Children, “Migration and International Norms” inALEINIKOFF, T. A. CHEAIL, V.(eds.) , Migration and International Legal Norms, Den Haag, Asser press, 2003 XXVIII + 353. MERCKX, D., “Onderschuiving van kind” inStrafrechtenstrafvordering : commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, VANDEPLAS, A.et al, Antwerpen, Kluwer, 1984heden.

122

2. Tijdschriften en artikels AENDENBOOM,I., “Nieuwe wetsbepalingen tot versterking van de strijd tegen mensenhandel en mensensmokkel. Een overzicht in vogelvlucht”, T.Vreemd. 2005, afl. 4, 340-344. ATZET, I., “Post-crisis actions to avoid international child trafficking”, Journal of Law and Family Studies 2010, vol. 12, 499-510. BAKER, M., “Babies for Sale: No Warranty”, Sidney Morning Herald 2003, 1-5. BHABHA, J., “Moving babies: globalization, markets and transnational adoption”, Fletcher Forum Of World Affairs 2004, vol.28, 181-197.

The

BRISCO, E., “The Hague Convention on protection of children and co-operation in respect of intercountry adoption: arits benefits overshadowed by its shortcoming?”, Journal of the American Academy of Matrimonial Law 2009, vol. 22, 437-460. BROWN, A.C., “International adoption Law: a comparative analysis”, The international Lawyer 2009, vol.43, 1337-1365. DE HERT, P., HERBOTS, P., “Wettelijke regeling van draagmoederschap dringt zich op”, Juristenkrant 2008, afl. 179, 10-11 DE BLAERS, S, “L’adoption internationale en Belgique”, Rev.dr.étr 2005, afl. 136, 661-791 DRESER, L., “Het Facultatief Protocol bij het IVRK inzake kinderhandel, kinderprostitutie en kinderpornografie”, TJK 2007, afl. 2, 76-80 FODER, C., BAKKER, R., “Kroniek van het personen- en familierecht”, NJB (NL) 2010, afl. 34, 2233-2241 en http://www.njb.nl/ (20 oktober 2010) HANSEN, M.E., POLLACK, D., “The regulation of intercountry adoption”, Brandeis Law Journal 2006-07, Vol. 45, 105-128. HUBERTS, C., “Les innovations de la loi du 10 août 2005 modifiant diverses dispositions en vue de renforcer la lutte contre la traite et le trafic des êtres humaines et contre les pratiques des marchands de sommeil”, J.dr.jeun. 2006, afl. 251, .6-22 JACOBS, H., “Draagmoederschap”, T.Fam. 2009, afl. 3, 41-42 KLIJNSMA, J., “De verzakelijking van het menselijk lichaam. Over de spanning tussen mens en mensheid inzake de praktijk van het commercieel draagmoederschap”, Ars Aequi (Ned.) 2008, afl. 1, 11-19 en http://www.arsaequi.nl/maandblad (1 juli 2008)

123

KRUGER, T., “Kinderhandel: welke rechters moeten/mogen de zaak horen?”, T.Vreemd. 2006, afl. 2, 171-174. MANLEY, K.L., “Birth parents: the forgotten membres of the international adoptions triad”, Capital University Law Review 2006-07, vol. 35, 627-661. MARTENS, I., “Familierechtelijke aspecten van draagmoederschap in België en Nederland. De zaak Baby D”, TJK 2006, afl. 1, 5-19. MASKEW, T., “Child trafficking and intercountry adoption: the Cambodian experience”, Cumberland Law Review 2004-05, vol. 35, no. 3, 619-638.. MASKEW, T., “The failure of promise: the US regulations on intercountry adoption under the Haugue Convention”, Administrive Law Review 2008, vol. 60, 1-21. MEIER, P.J., “Small commodities: how child traffickers exploit children and families in intercountry adoption and what the United States must do to stop them”, The Journal of gender, race and justice 2008-09, vol. 12, 185-224.. MEZURE, B.D., “From Angelina (to Madonna) to Zoe's ark: What are the ‘A-Z’ lessons for intercountry adoptions in Africa”, International Journal of Law, Policy and the Family 2009, 145-169. MEZMUR, B.D., “Intercountry adoption as e measure of last resort in Africa: advancing the rights of a child rather than a right to a child”, International Journal on Human Rights 2009, vol. 10, 83-104. MEZMUR, B.D., “The sins of the “saviors”: child trafficking in the context of intercountry adoption in Africa”, 2010, 32. (http://www.hcch.net/upload/wop/adop2010id02e.pdf). OTTEVAERE, A., “Adoptions internationales et intérêt supérieur de l’enfant”, JT 2008, afl. 6310, 309-314 en http://jt.larcier.be (16 mei 2008) RADCLIFF, J., “International adoption: improving on the 1993 Hague Convention”, International Law Practicum 2010, 1-16. RANKIN, C.A., “Romania’s new child protection legislation: change in intercountry adoption law results in a human rights violation”, Syracuse Journal of International Law and Commerce 2006-07, vol. 25, no. 259, 259-286. RASOR, K., ROTHBLATT, R.M., RUSSO, E.A., TURNER, J.A., “Imperfect remedies: the arsenal of criminal statutes available to prosecute international adoption fraud in the United States”, New York Law School Review 2010-11, vol. 55, 801-822.

124

REITZ, W.A., “Reflections on the Special Humanitarian Parole Program for Haitian Orphans”, New York Law School Review 2001-11, vol. 55, 791-798. RIMM, J., “Booming baby business: regulating commerial surrogacy in India”, University of Pensylvania InternationalLaw Journal 2008-09, vol. 30, no. 4, 1429-1462. ROOT, V.S., “Angelina and Madonna: Why all the fuss? An exploration of the rights of the child and Inter-country adoption within African Nations”, Chicago Journal of International Law 2007-08, vol. 8, no. 1, 323-354. SCHWIEGER, E., “Getting to stay: clarifying legal treatment of improper adoptions”, New York Law School Law Review 2010-11, vol.55, 825-851. SMERDON, U.R., “Crossing Bodies, Crossing Borders: International Surrogacy Between the United States and India”, Cumberland Law Review 2008, Vol. 39:1, 15-85. SMOLIN, D.M., “Intercountry adoption as child trafficking”, Valparaiso University Law Review 2004-05,vol. 3, 281-325. SMOLIN, D.M., “Child laundering”, The Wayne Law Review 2006, vol.52, 113-200. SMOLIN, D.M.,“Child laundering and the Hague Convention on intercountry adoption: the future and past of intercountry adoption”, University of Louisville Law Review 2009-10, vol. 48, 441-498. SMOLIN, D.M., “Abduction, sale and traffic in children in the context of inter-country adoption”, 2010, 22. SWENNEN, F., “Adoptie na draagmoederschap revisited”, RW 2007-08, afl. 42, 1775-1777 en http://www.rw.be (18 juni 2008) VAN ITERSON, D., “Het Haags Adoptieverdrag van 1993”, Ars Aequi (Ned.) 1999, 108-115 en http://www.arsaequi.nl/maandblad (1 juli 2008) VERSCHELDEN, G., “De discrete bevalling: onaanvaardbare ontwijking van ouderlijke verantwoordelijkheid [Hangende wetsvoorstellen]”, T.Fam. 2009, afl. 5, 81-84 VERSCHELDEN, G., “Nood aan een familierechtelijk statuut voor draagmoederschap in België, met aandacht voor grensoverschrijdende aspecten”, T.Fam. 2010, afl. 4, 69-70

125

VERMEULEN, G., “Kinderhandel, seksuele uitbuiting van kinderen, kinderporno en kindersekstoerisme. Naar een verdere internationale harmonisering van strafbepalingen en jurisdictierecht?”, Panopticon 2000, 201-207 en http://www.maklu.be/panopticon/ (1 juli 2008) VLAARDINGERBROEK, P., “Alternatieven verkenningen (NL) 2008, 1-9.

voor

(interlandelijke)

adoptie”,

Justitiële

VRANKEN, J., “Contractualisering en draagmoederschap?”, TPR 1997, 1751-1761. WALLACE, S., “International Adoption: The Most Logical Solution to the Disparity Between the Numbers of Orphaned and Abandoned Children in Some Countries and Families and Individuals Wishing to Adopt in Others.”, Arizona Journal of International and Comparative Law 2003 , vol. 20, nr. 3, 689-724. WESCHSLER, R.J., “Giving every child a chance: the need for reform and infrastructure in intercountry adoption policy”, Pace University School of Law 2010, vol. 12, no. 1, 1-42. WILLEMS, E., TILLEMANS, D., “Overzicht van rechtspraak – De controle op de geschiktheid van de kandidaat-adoptanten om te adopteren”, T.Fam. 2011, afl. 2-3, 24-51 WITTNER, K.M., “Curbing child-trafficking in intercountry adoptions: will international treaties and adoption moratoriums accomplish the job in Cambodia?”, Pacific Rim Law & Policy Journal 2003, vol.12, no. 2, 595-629. X., “Draagmoederschap”, TJK 2006, afl. 1, 5-31 X., “Dossier Adoptie”, TJK 2006, afl. 3, 183-202 X., “Kinderrechten Internationaal”, TJK 2007, afl. 2, 69-95 YEMM, L.M., “International adoption and the “best interest” of the child: reality and reactionism in Romania and Guatemala”, Washington University Global Studies Law Review 2010, vol. 9, 555-574.

126

D. Websites Federale Overheidsdienst Justitie, www.just.fgov.be. HccH (Hague Conference on private international law), www.hcch.net. Interlandelijk Adoptiecentrum Vlaanderen, http://www.fiac-vzw.be/Ethiopi%EB.html. Kind en Gezin; www.kindengezin.be/adoptie. Ray of Hope, http://www.rayofhope.be/ethiopie.php. Sourires des enfants, http://souriresdenfants.wikeo.be/paysetdemarche.html. Terre des Hommes, www.childtrafficking.com. UNICEF, www.unicef.org

E. Media DE CONINCK, K., “Vreugdezaaiers moet stoppen”, DeStandaard, 4 november 2011. X., “Rel over adopties in Vietnam”, De Standard, 2 april 2001. X, “Drie adoptiegezinnen dienen klacht in”, De Standaard,1 augustus 2003. X., “Ray of Hope moet stoppen”, De Standaard ,30 september 2003. X. “Ray of Hope opnieuw erkend”, De Standaard,30 maart 2004. X., “Proces baby J. van start in Gent”, De Standaard,30 april 2012. X. “Baby verkocht als een frigo”, De Standaard,2 mei 2012.

F. Andere Cambodian League for the Promotion and Defense of Human Rights, “Abuses Related to the International Adoption Process in Cambodia”, 2002, 5. (http://www.childtrafficking.com/Docs/abuses_related_adoption_cambodia_0109.pdf).

127

Commissie lesbisch ouderschap en interlandelijke adoptie, Rapport interlandelijke adoptie ‘Alles van waarde is weerloos’, 29 mei 2008, 30. (http://www.rijksoverheid.nl/bestanden/documenten-enpublicaties/rapporten/2008/05/29/rapport-interlandelijke-adoptie-alles-van-waarde-isweerloos/9433-bw-interlandelijke-adoptie.pdf) HAVILAND, M., Black Market Adoption, 2 (http://www.childtrafficking.com/Docs/haviland__black_market_adop.pdf).

HCCH, The implementation and Operation of the 1993 Intercountry Adoption Convention: Guide to Good Practice No 1, 2008, 216, http://www.hcch.net/upload/adoguide_e.pdf. HCCH, Conclusions and recommendations and report of the special commission on the practical operation of the 1993 Hague Intercountry Adoption convention (17-25 June 2010), 2010, 53, http://www.hcch.net/upload/wop/adop2010_rpt_en.pdf. HCCH, Accreditation and adoption accredited bodies. General principles and guide to good practice No 2, 2012, 162, http://www.hcch.net/upload/adoguide2e.pdf. HOFSTETTER, M., International Adoption: The Baby Chase, 2003, 2 (http://www.childtrafficking.com/Docs/hofstetter_2004_the_global_baby_chase_7.pdf).

HOFSTETTER, M., The Hague Convention on Protection of Children and Co-operation in Respect of Intercountry Adoption: Good Intentions and Bad Practices, 11. (http://www.childtrafficking.com/Docs/hofstettter_2004_intercountry_adoption_7.pdf).

International Social Service (ISS), The Rights of the Child in Internal and Intercountry Adoption: Ethics and Principles - Guidelines for Practice. Adoptions from Vietnam: Findings and Recommendations of an Assessment, 2010, 20. (http://www.childtrafficking.com/Docs/iss_10_the_rights_child_0710.pdf) International Social Service (ISS), Haiti: ‘expediting’ intercountry adoptions in the aftermath of a natural disaster…, 2010,3. ( http://www.hcch.net/upload/wop/adop2010id04e.pdf). International Social Service (ISS), Adoptions from Vietnam: Findings and Recommendations of an Assessment, 2010, 82. (http://www.childtrafficking.com/Docs/iss_10_adoption_vietnam_0710.pdf). JO VAN DEURZEN, Beleidsbrief Welzijn, Volksgezondheid en Gezin 2001-2012, 120, http://www.ministerjovandeurzen.be/nlapps/data/docattachments/beleidsbriefWVG20112012.pdf (8 april 2012).

128

JO VAN DEURZEN, Beleidsnota 2009-2014 Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, 23 december 2009, http://www.ministerjovandeurzen.be/nlapps/data/docattachments/Beleidsnota%20WVG%20J V%202009.pdf (8 april 2012). Kind en Gezin, Activiteitenverslag 2010, http://www.kindengezin.be/brochures/Activiteitenverslagadoptie2010/pubData/source/KGAV-adoptie.pdf, 36. UNICEF, Innocenti Digest 4 - Intercountry Adoption, Siena, Arti Grafiche Ticci, 1998, 24. UNICEF, Statement of UNICEF’s position on Inter-country adoption, (http://www.unicef.org/media/media_41118.html.)

3 oktober 2007

UNICEF, UNICEF’s position on inter-country adoption, 22 juli 2010, (http://www.unicef.org/media/media_41918.html.) UNICEF, Handbook on the Optional Protocol on the sale of children, child prostitution and child pornography, 2009, V+61. (http://www.unicef.org/protection/optional_protocol_eng(1).pdf ) UN Department of economic and social affairs. Population division, Child adoption: trends and policies, 2009, XIX + 463, http://www.un.org/esa/population/publications/adoption2010/child_adoption.pdf Wereldkinderen, “Fruits of Ethiopia – a study on inter-country adoption in Ethiopia”, 2009, 120,(http://poundpuplegacy.org/files/Second-Interim-Report-FINAL-redacted-fordistribution+annexures.pdf).

129